T.C.
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI
TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU
GAZİANTEP 2011
İÇİNDEKİLER
1. Giriş................................................................................................................................................5
2. Hayvancılık Sektörüne Genel Bakış (Mevcut Durum)......................................................................6
3. Dünyada Hayvancılık......................................................................................................................7
4. Türkiye’de Hayvancılık..................................................................................................................12
5. TRC1 Bölgesi’nde Hayvancılık.......................................................................................................14
5.1. Gaziantep’te Hayvancılık......................................................................................................17
5.2. Adıyaman’da Hayvancılık......................................................................................................19
5.3. Kilis’te Hayvancılık................................................................................................................21
6. Türkiye’de ve TRC1 Bölgesi’nde Hayvansal Üretim ve Tüketim....................................................23
6.1. Gaziantep’te Hayvansal Üretim..........................................................................................24
6.2. Adıyaman’da Hayvansal Üretim...........................................................................................26
6.3. Kilis’te Hayvansal Üretim......................................................................................................27
7. Canlı Hayvan İthalat ve İhracatı....................................................................................................28
7.1. Büyükbaş Hayvan İthalat ve İhracatı.....................................................................................28
7.2. Kanatlı Hayvan İthalat ve İhracatı........................................................................................30
7.3. Kırmızı Etin İthalatı, İhracatı ve Pazarlaması.........................................................................32
7.4. Bölgedeki İşletmeler ve Kapasiteleri.....................................................................................33
8. Bölgedeki Yatırım Fırsatları...........................................................................................................34
9. Kırmızı Et Hayvancılığı ve Sanayisinde Yaşanan Sorunlar..............................................................36
10. GZFT (SWOT) Analizi.....................................................................................................................37
11. Bölgede Hayvancılıkta Destekleme Uygulamaları.........................................................................38
11.1. Yem Bitkileri Üretimi Destekleri.......................................................................................39
11.2. Hayvan Islahı ve Yetiştirme Desteklemeleri......................................................................39
11.3. Suni Tohumlama Desteği..................................................................................................39
11.4. Süt Desteklemeleri............................................................................................................40
11.5. Hayvancılık Teşvik Kredileri...............................................................................................40
12. Değerlendirme ve Sonuç..............................................................................................................43
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 2
TABLOLAR
Tablo 1 Ülkelere Göre Büyükbaş Hayvan ÜRetim Miktarı (1000 Metrik Ton).........................................9
Tablo 2 Ülkelere Göre Büyükbaş Hayvan Tüketim Miktarı (1000 Metrik Ton)......................................11
Tablo 3 Türkiye'de Yılllara Göre Mevcut Hayvan Sayısı........................................................................13
Tablo 4 TRC1 Bölgesi 2010 Yılı Hayvan Mevcudu.................................................................................15
Tablo 5 Gaziantep İli Yıllara Göre Hayvan Sayısı...................................................................................17
Tablo 6 Gaziantep İl ve İlçelerindeki Büyükbaş Hayvan Mevcudu(16.11.2011)....................................18
Tablo 7 Adıyaman Merkez ve İlçelerdeki Hayvan Mevcudu (2011 Eylül)..............................................20
Tablo 8 Adıyaman İli Yıllara Göre Hayvan Mevcudu.............................................................................21
Tablo 9 Kilis İli Yıllara Göre Hayvan Sayısı (baş)....................................................................................23
Tablo 10 Gaziantep İli Yıllara Göre Hayvansal Ürün Üretim Miktarı.....................................................26
Tablo 11 Adıyaman İli Yıllara Göre Hayvansal Ürün ÜRetim Miktarı.....................................................27
Tablo 12 Kilis İli Yıllara Göre Hayvansal Ürün Miktarı...........................................................................29
Tablo 13 ABD'nin Sığır İhracatı(Baş).....................................................................................................31
Tablo 14 Türkiye'nin 2010 Yılında Yapmış Olduğu Canlı Hayvan İhtalat ve İhracatı..............................31
Tablo 15 Damızlık Civciv ve Yumurta İle Kuluçkalık Yumurta İhtalatı....................................................32
Tablo 16 Türkiye'nin Yıllara Göre Kanatlı Eti ve Sakatatı İhracatı(Ton).................................................33
Tablo 17 Gaziantep İli İşletme Tipi İstatistiği........................................................................................36
Tablo 18 TRC1 Bölgesi Mevcut Hayvan Sayısı.......................................................................................37
Tablo 19 Faiz İndirimli Kredi Uygulamaları...........................................................................................43
Tablo 20 Hayvancılık Destekleri............................................................................................................44
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 3
ŞEKİLLER
Şekil 1- Dünya Kişi Başına Et Tüketimi....................................................................................................9
Şekil 2 TRC1 Bölgesi Büyükbaş Hayvan Dağılımı...................................................................................14
Şekil 3 TRC1 Bölgesi Küçükbaş Hayvan Dağılımı...................................................................................15
Şekil 4 TRC1 Bölgesi Kanatlı Hayvan Dağılımı.......................................................................................15
Şekil 5 Kilis Keçisi..................................................................................................................................20
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 4
1. Giriş
Hayvancılık, insanoğlunun yüzyıllardan beri et, süt, yumurta gibi en önemli besin
ihtiyacını karşıladığı için tüm kültürlerde önemli bir yere sahiptir. Tüketiminin yanı sıra
üretimi de ekonomiye ciddi katkılar sağlamış ve birçok toplumda başlıca geçim kaynağı haline
gelmiştir. Hayvansal gıdaların önemi; protein, yağ, amino asitler ve vitaminler gibi beslenme
için önem arzeden unsurların kaynağı olmasından dolayı daha da artmıştır. Hayvansal
kaynaklı gıda tüketimine bakıldığında, gelişmiş ülkelerle gelişmemiş ülkeler arasındaki farkın
ciddi anlamda fazla olduğu görülmektedir. Hayvansal ürünlerin ülkelere göre tüketimindeki
farklılıkların nedenlerinin başında, yüksek alım gücü ve düşük ürün fiyatları gelmektedir. Kişi
başına düşen yıllık et tüketimine bakıldığında gelişmiş ülkelerdeki et tüketiminin Türkiye’ye
oranla ortalama 4-5 kat fazla olduğu görülmektedir. Amerika Birleşik Devletleri’nde et
tüketimi (kırmızı ve beyaz et dahil) kişi başına ortalama 120 kg’ın1 üzerindeyken bu rakam
Türkiye’de ancak 26 kg civarındadır. Türkiye'nin doğal yapısı ve ekolojik şartları hayvancılık
için elverişli olmasına rağmen Cumhuriyetin kuruluşundan günümüze kadar hemen hemen
hiçbir dönemde hayvansal üretim istenilen düzeye ulaşamamıştır. 2
Hazırlanan bu raporda hayvancılık sektörü büyük baş, küçükbaş ve kanatlı hayvan
yetiştiriciliği, sorunları ve çözüm önerileri, Türkiye’de kırmızı et ve beyaz et tüketimi ve yıllara
göre izlediği seyir ve sektörün buna nasıl tepki verdiği gibi sektörün önemli konuları
incelenmiştir. Hayvancılık sektörü “Dünyada Hayvancılık”, “Türkiye’de Hayvancılık” ve en
önemlisi “TRC1 Bölge İllerindeki Hayvancılık” diye ayrılmış Gaziantep, Adıyaman ve Kilis
illerinin mevcut durumu ve sorunları üzerinde durulmuştur. Devletin hayvancılığa verdiği
teşvik ve destekler ise her alanda ele alınmış olup bölgede uygulanan teşvikler özelinde
incelenmiş ve her üç ilde de teşviklerden yararlanan firma sayısı ve dağıtılan hibenin miktarı
belirtilmiştir. Devletin, kırmızı etteki yüksek fiyat ile ilgili sorunu çözmek için uyguladığı
politikalar, ithal edilen hayvan sayıları, ithal edilen ülkelerdeki hayvan cinsleri ve bunların
bilgileri verilmiş olup, yapılan ithalatın hayvancılığı nasıl etkilendiğinden bahsedilmiştir.
1 http://www.humanesociety.org/assets/pdfs/farm/table_us_per_capita_meat.pdf
2 Namık Kemal Üniversitesi (NKÜ) Ziraat Fakültesi Gıda Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. İsmail Yılmaz,
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 5
2. Hayvancılık Sektörüne Genel Bakış (Mevcut Durum)
Hayvancılık sektörünün, temel gıda maddeleri üretimine ham madde sağlaması
nedeniyle bu sektöre sadece hayvan yetiştiriciliği gözüyle bakılması yanlış olacaktır.
Ekonomiye kattığı değer, hayvansal ürünlerin işlenerek son ürüne çevrilmesiyle ciddi
anlamda artmıştır. Değişen beslenme alışkanlıkları beraberinde yeni ürünlerin piyasaya
girmesine ve hayvancılık sektöründe elde edilen gelirin artmasına imkan sağlamıştır.
Hayvancılığın durumu dünyada gelişen teknoloji ve bilime paralel olarak iyileşmiş, et ve süt
verimi daha yüksek cinslerin geliştirilmesiyle, ekonomideki payı ciddi anlamda artmıştır.
Türkiye’de ise düşük verimli yerli ırklar yerini zamanla yüksek verimli yabancı ırklara bırakmış
olup et ve süt verimliliği artırılmaya çalışılmıştır. Türkiye’de nüfus sayısındaki artış
beraberinde hayvan ürünlerindeki tüketimin artışını da getirmiştir. Ülkedeki nüfusun artışına
karşın yeterli derecede büyüyemeyen hayvancılık sektörü, ihtiyaçları karşılayamaz hale
gelmiştir.
Türkiye et ihtiyacını karşılamak için canlı hayvan ithalatı yoluna giderek 1999-2011
yılları arasında 80.762 baş damızlık hayvan ithalatı yapmıştır. 2007 yılından sonra hızlanan
canlı hayvan ithalatı, kırmızı et açığı ve fiyat artışına bağlı olarak yükselmiş ve ithalatın
içerisindeki en büyük payı toplamda 50.541 başla ABD almıştır3
TRC1 Bölgesi’ndeki durum çok farklı olmamakla beraber, Türkiye genelinde yaşanan
kırmızı et sıkınıtısı burada da baş göstermektedir. Gaziantep’te küçükbaş hayvan tüketimi,
özellikle koyun tüketimi diğer illere oranla daha fazladır. Kilis ve Adıyaman’da da aynı durum
söz konusu olup Kilis’in kendine özgü süt verimi fazla olan Kilis Keçisi ise hayvancılığın
lokomotifi durumundadır. Türkiye ve bölgedeki hayvancılığın en büyük sorunlarının başında
yem fiyatlarının yüksek oluşu gelmektedir. Yeterli mera alanlarının olmasına karşın, etkin bir
mera yönetimimizin olmayışı, yem bitkileri yetiştirme konusundaki bilinçsizlik ve yanlış
otlatma gibi nedenlerden dolayı Türkiye’de hayvancılık girdi maliyetleri oldukça yüksektir .
Kaba yem ihtiyacının sadece % 56’sının üretilmekte olması yem fiyatlarının yüksek oluşunun
3 1999-2009 Yılları Arasında İthal Edilen Damızlık Hayvan Sayısı (Baş) TÜGEM
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 6
ana sebeplerinin başında gelmektedir. Avrupa’da dekarda 560 kg ot alınırken bu rakam
Türkiye’de ancak 80 kg`dır. 4
Yem fiyatlarının yüksek oluşunun yanısıra hayvan hastalıkları nedeniyle oluşan ekonomik
kayıplar, hastalıklar ile mücadele için bütçede ayrılan ödeneklerin yetersizliği, işletmelerin
çok küçük ve dağınık olması, yetersiz teknoloji kullanımı, genetik potansiyelin yetersizliği,
kayıtdışılık, eksik veteriner ve hekim kadrosu ve pazarlama organizasyonunun yetersizliği,
gibi sorunlarda hayvancılık sektörünü ciddi manada etkilemektedir. Süt üretimindeki fiyat
istikrarsızlığı da başlı başına sektörü etkileyen faktörlerden bir tanesidir. 10,8 milyon tonluk
süt üretiminin ancak 3 milyon tonu kayıt alınmış olması hayvansal ürün maliyetlerinin ve
kayıt dışı üretimin yüksek oluşunun sonucudur.
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı şap, brusella, çiçek, kuduz, koyun-keçi vebası, tüberküloz,
şarbon hastalıklarının kontrol altına alınamadığını, bu hastalıkların canlı hayvan ve hayvansal
ürün ihracatını olumsuz etkilediğine de dikkat çekmektedir. Bakanlığın yayımladığı rapora
göre; Hastalıkların neden olduğu yıllık ekonomik kayıp, süt ve et üretimimizin yüzde 25’in eş
değerdir. Bu da yaklaşık 2,7 milyar TL’dir. Kaynak yetersizliği nedeniyle tazminatlı
hastalıklarla etkili mücadele yapılamadığı, yalnızca tüberküloz ve brusellada tazminat
ödemeleri için 1,7 milyar TL kaynak gerekmesine karşın, bütçede hayvan hastalıkları ile
mücadele amacıyla toplam 20 milyon TL ödenek ayrılmıştır5.
3. Dünyada Hayvancılık
Et, tüm kültürlerde beslenme zincirinin önemli halkalarından biridir. Ülkelerin ekonomik ve
kültürel yapılarına bağlı olarak et tüketimi farklılıklar gösterir. Zengin kaynaklara sahip ve
ekonomik olarak refah içinde olan ülkelerde et tüketimi, daha fakir ülkelere oranla çok
yüksektir. Toplumlar sahip oldukları kültüre, inanca, yaşam şekline göre ekonomik refaha
bağlı olarak, et ihtiyaçlarını değişik kaynaklardan sağlarlar. Domuz eti müslüman olan
ülkelerde tüketilmezken Çin’de ve bazı Avrupa ülkelerinde en önemli kırmızı et kaynağı
durumundadır. Hindistan’da ineklerin kutsal sayılması bu hayvanın kırmızı et kaynağı olarak
tüketilmesine büyük ölçüde engel olmuştur. Bazı ülkeler de daha çok deniz ürünleri ile
4Avrupa Birliği ve Türkiye Tarım Politikalarında son durum www.euractiv.com.tr
5 www.tarim.gov.tr
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 7
beslenerek et ihtiyacını gidermektedir. Kırmızı etin pahalı olduğu ülkelerde beyaz et daha çok
tüketilmektedir. Ayrıca kırmızı eti insan sağlığı için riskli gören toplumlarda son yıllarda beyaz
ete olan ilgi artmıştır. Günümüzde kırmızı et kaynağı olarak: sığır, manda, koyun, keçi ve
domuz önemli yer tutmaktadır. Beyaz et olarak tavuk başta gelmekle beraber hindi
tüketiminde de artış gözlenmektedir. Diğer bir beyaz et kaynağı olan balığın tüketimi ve
ticareti önemli ölçüde okyanusa kıyısı olan ülkelerde yapılmaktadır. Balık bir çok ülkede
çiftliklerde de yetiştirilerek beslenmeye katkısının yanında, ekonomiye büyük bir girdi
sağlamaktadır.
Dünyada kırmızı et tüketimi, ülkelerin refah seviyesine ve beslenme tercihine bağlı
olarak ciddi farklılıklar göstermektedir. Örneğin Uruguay’da kişi başına düşen yıllık sığır eti
tüketimi 61 kg iken bu rakam Hindistan`da ancak 1.6 kg civarındadır. Avrupa Birliği ülkeleri
ortalama sığır eti tüketimi 2011 Nisan ayı itibariyle 17 kg civarında iken bu rakam Türkiye’de
ancak 7 kg civarındadır. Dünyada en fazla sığır eti Uruguay başta olmak üzere Arjantin,
Brezilya, Amerika Birleşik Devletleri ve Paraguay’da tüketilmektedir. Hayvancılık sektörünün
gelişmiş olduğu bu ülkelere bakıldığında yetiştirme maliyetlerinin çok düşük olduğu, yem
bitkilerinin daha fazla ve yüksek verimle üretildiği ve daha geniş meralara sahip oldukları
dikkat çekmektedir. Örneğin Avrupa’da dekar başı alınan ot miktarı 560 kg iken bu rakam
Türkiye’de 80 kg civarındadır. Kanatlı hayvan tüketimine bakıldığında ise dünyada en fazla
tüketimi yıllık kişi başı 60 kg ile Birleşik Arap Emirlikleri ardından 58 kg ile Kuveyt
gerçekleştirmekte, bunu sırayla Brezilya ve Amerika Birleşik Devletleri takip etmektedir.
Hindistan vejeteryan ağırlıklı bir beslenme kültürüne sahip olduğu için yıllık beyaz et
tüketimi kişi başı ancak 2.3 kg civarındadır. Avrupa Birliği’nde kişi başı ortalama kanatlı
hayvan tüketimi 18 kg iken Türkiye’de bu rakam TÜİK’in 2011 Mayıs ayı verilerine göre bir
önceki aya oranla % 13 artarak 20 kg üzerine çıkmıştır.
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 8
Tablo 1 Ülkelere Göre Büyükbaş Hayvan ÜRetim Miktarı (1000 Metrik Ton)
Ülkelere göre büyükbaş hayvan karkas üretim miktarı (1000 Metrik Ton)
Ülkeler 2007 2008 2009 2010 2011 NisanEU 8.128 8.090 7.913 8.085 8.000A.B.D 12.097 12.163 11.891 12.048 11.556Brezilya 9.303 9.024 8.935 9.115 9.410Çin 6.134 6.132 5.764 6.005 5.450Hindistan 2.413 2.552 2.514 2.830 2.920Arjantin 3.300 3.150 3.380 2.600 2.550Avusturalya 2.172 2.159 2.129 2.087 2.050Meksika 1.600 1.667 1.700 1.751 1.775Pakistan 1.344 1.388 1.457 1.486 1.450Rusya 1.430 1.490 1.460 1.435 1.400Kanada 1.278 1.289 1.252 1.272 1.275Türkiye 575 482 412 … 512Diğerleri 9.359 9.496 8.961 9.014 9.047Toplam 50.430 50.510 49.443 49.643 48.883
Kaynak: USDA-FAS Resmi Raporu
Not: Türkiye’ye ait bilgi TÜİK’ten alınmıştır. Genel olarak toplam et miktarını göstermektedir
Yukarıdaki tablo incelendiğinde 2010 yılında ABD’nin 12 milyon tonla en fazla büyükbaş karkas üreten ülkesi olduğu görülmekte, ardından sırayla Brezilya ve Avrupa Birliği gelmektedir. Çin 1.5 milyarı aşkın nüfusuna rağmen yıllık karkas üretim miktarı ancak 6 milyon tona ulaşarak ABD ve AB’nin gerisinde gelmiştir. Aynı tabloya bakıldığında Türkiye’nin yaklaşık 400 bin tonla en sonlarda yeraldığı görülmektedir. 2007 yılında 575 bin ton olan karkas üretiminin ilerleyen yıllarda düşüş gösterdiği dikkat çekmektedir. Aşağıdaki haritada dünyada kişi başına düşen et tüketimi renklerle ifade edilmiştir. Amerika, Avrupa ve Avusturalya kişi başına tüketilen et miktarında en önde gelen kıtalardır. Türkiye’de kişi başına düşen et tüketim seviyesi ne yazık ki Afrika ülkelerine yakın düzeydedir.
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 9
Şekil 1- Dünya Kişi Başına Et Tüketimi
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 11
Tablo 2 Ülkelere Göre Büyükbaş Hayvan Tüketim Miktarı (1000 Metrik Ton)
Ülkelere göre büyükbaş hayvan tüketim miktarı (1000 Metrik Ton)Ülkeler 2007 2008 2009 2010 2011 Nisan
EU 8.690 8.352 8.262 8.185 8.155A.B.D 12.830 12.452 12.239 12.040 11.715Brazilya 7.144 7.252 7.374 7.592 7.810Çin 6.065 6.080 5.749 5.589 5.495Hindistan 1.735 1.880 1.905 1.930 1.960Arjentin 2.771 2.731 2.727 2.305 2.233Meksika 1.962 2.033 1.971 1.944 1.955Pakistan 1.363 1.394 1.461 1.491 1.455Kanada 1.068 1.036 1.016 999 990Türkiye 575 482 412 … 512Diğerleri 10.872 10.976 10.406 10.938 11.039Toplam 45.810 45.834 44.848 44.828 44.652
Kaynak: Amerika Tarım Bakanlığı Resmi Web Sitesi Rapor Sonuçları (USDA-FAS attache reports, official
statistics, and results of office research)
Tablo 2’ye bakıldığında AB ülkeleri genelinde büyükbaş hayvan tüketiminin giderek
düştüğü gözlenmektedir. 2007 yılında 8.6 milyon ton olan büyükbaş hayvan tüketimi 2011
yılı Nisan ayı ortalaması 8.1 milyon tona düşmüştür. Dünyada en fazla tüketimin olduğu
A.B.D için de aynı durum söz konusudur. 2007 yılında 12.8 milyon ton olan büyükbaş hayvan
tüketimi 2011 yılı Nisan ayı ortalaması 11.7 milyon tona gerilemiştir. Bu rakam Türkiye için
değişkenlik göstermekle beraber, düşüşte olan tüketim 2011 yılı için artış göstermiştir.
Tablodaki toplam tüketime bakıldığında düşüşün devam ettiği görülmektedir. Dünyada
kırmızı et fiyatındaki artış, beyaz ete olan ilginin artışı gibi sebeplerden dolayı büyükbaş
hayvan tüketiminde düşüş yaşanmıştır.
4. Türkiye’de Hayvancılık
Türkiye’de tarımda istihdam edilen kişi sayısının toplam istihdama oranı ortalama % 25’tir.
Türkiye’nin eski bir tarım ülkesi olması ve geçmişten gelen hayvancılık kültürüne rağmen,
ülkemizde hayvansal üretimde ciddi dar boğazlar yaşanmaktadır. Artan nüfusa karşın
istenilen ölçüye getirilemeyen hayvan mevcudu Türkiye’yi et ithal eden bir ülke haline
getirmiştir. Sorunu canlı
hayvan ithal ederek
çözmeye çalışan
yetkililer, başta Uruguay
ve ABD olmak üzere
Macaristan, Bulgaristan
ve Avusturalya gibi
ülkelerden canlı hayvan
ithalatının önünü açmışlardır. Tablo 14’te de görüldüğü üzere Türkiye sadece 2010 yılı
içersinde 333 milyon dolarlık canlı hayvan ithalatına karşın ancak 7 milyon dolarlık ihracat
gerçekleştirmiştir.(TÜİK) Canlı hayvan ithalatı Türkiye’deki hayvancılık sorununu çözemediği
gibi ithalatın yükseltmesinden dolayı ise bütçe açığına neden olmaktadır. Türkiye son 5 yıl
içersinde başta ABD olmak üzere birçok ülkeden 70,000 başın üzerinde damızlık hayvan ithal
etmiştir. (TÜGEM). Fiyat istikrarını korumak amacıyla son yıllarda gerçekleştirilen canlı
hayvan ithalatı, yükselen et fiyatlarını kontrol altına almış fakat et fiyatlarını AB ve ABD’deki
et fiyatları seviyelerine düşürmeye yetmemiştir.
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 13
Son 15 yıl içerisinde Türkiye’deki büyükbaş hayvan sayısı ıslah çalışmaları neticesinde
ciddi farklılıklar göstermiştir. Tablo 3 incelendiğinde 1995 yılında 1.7 milyon olan kültür sığırı
yapılan ıslah çalışmaları neticesinde 2010 yılına gelindiğinde 2.5 kat artmıştır. Buna bağlı
olarak aynı yıl sayıları 5.3 milyon baş olan yerli ırklar, düşük verimliliklerinden dolayı üretici
tarafından tercih edilmediğinden, gelişen teknoloji ve yabancı ırklara olan eğilimden dolayı
2010 yılında 2.4 milyon civarlarına düşmüştür.
Tablo 3 Türkiye'de Yılllara Göre Mevcut Hayvan Sayısı
YıllarSığır - Kültür
Baş
Sığır - Kültür melezi
Baş
Sığır - Yerli Baş
Manda Baş
Koyun (baş)
Keçi (baş)
1995 1.702.000 4.776.000 5.311.000 255.000 33.791.000
9.111.000
1996 1.795.000 4.909.000 5.182.000 235.000 33.072.000
8.951.000
1997 1.715.000 4.690.000 4.780.000 194.000 30.238.000
8.376.000
1998 1.733.000 4.695.000 4.603.000 176.000 29.435.000
8.057.000
1999 1.782.000 4.826.000 4.446.000 165.000 30.256.000
7.774.000
2000 1.806.000 4.738.000 4.217.000 146.000 28.492.000
7.201.000
2001 1.854.000 4.620.000 4.074.000 138.000 26.972.000
7.022.000
2002 1.859.786 4.357.549 3.586.163 121.077 25.173.706
6.780.094
2003 1.940.506 4.284.890 3.562.706 113.356 25.431.539
6.771.675
2004 2.109.393 4.395.090 3.564.863 103.900 25.201.155
6.609.937
2005 2.354.957 4.537.998 3.633.485 104.965 25.304.325
6.517.464
2006 2.771.818 4.694.197 3.405.349 100.516 25.616.912
6.643.294
2007 1.702.000 4.776.000 5.311.000 255.000 25.462.293
6.286.358
2008 1.795.000 4.909.000 5.182.000 235.000 23.974.591
5.593.561
2009 1.715.000 4.690.000 4.780.000 194.000 21.749.508
5.128.285
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 14
2010 4.197.890 4.707.188 2.464.722 84.726 23.089.691
6.293.233
Kaynak:TÜİK
Yerli ırka olan ilginin ve yatırımın azalmasına örnek verilecek olursa; yerli bir sığır ırkı
olan Güney Anadolu Kırmızısı ortalama 500-600 kg gelirken, Amerika`dan ithal edilen Angus
cinsi yetişkin erkek sığır 1000 ile 1200 kg arasında gelmektedir. Aynı şekilde Avrupa’dan ithal
edilen diğer cinslerde yerli ırklara oranla daha verimli oluşu zamanla bu ırkların veya
melezlerin sayısını artırmıştır.
Türkiye’de küçükbaş hayvan yetiştiriciliği önemli bir geçim kaynağıdır. Küçükbaş
hayvan yetiştiriciliği ülkenin et ve süt ihtiyacının karşılamasından dolayı önemli bir konudur .
TÜİK verilerine göre 2010 yılı itibariyle Türkiye’de yaklaşık 29 milyon küçükbaş hayvan
mevcuttur. Küçükbaş hayvanların başlıca etinden, sütünden ve yapağılarından
faydalanılmaktadır. Türkiye’nin bazı bölgelerinde, özellikle TRC1 Bölgesi’nde koyun eti diğer
etlere oranla daha çok tercih edilmektedir. Büyükbaş hayvanda olduğu gibi küçükbaş hayvan
saysısında da son 15 yıl içerisinde ciddi düşüşler yaşanmıştır. 1995 yılında 44 milyon civarında
olan küçükbaş hayvan sayısı 2010 yılına gelindiğinde 29 milyon baş civarlarına düşmüştür.
Hayvancılığın diğer bir önemli alanı da kanatlı hayvan yetiştiriciliğidir. Türkiye’de
kanatlı hayvan denildiği zaman akla ilk gelenler tavuk ve hindidir. Tavuk yetiştiriciliği ise etli
piliç yetiştiricilği ve yumurta tavukçuluğu olarak ikiye ayrılır. Türkiye’de kırmızı et fiyatının
yüksek oluşu tüketiciyi doğal olarak daha ucuz olan beyaz ete yöneltmiştir. TÜİK verilerine
göre 1995 yılında 135 milyon adet kümes hayvanı mevcutken bu rakam 2009 yılında 235
milyon adete yükselmiştir. Artan nüfus, beslenme alışkanlıklarının değişmesi, beyaz et
ihracatındaki artış, tavuk eti fiyatının kırmızı ete oranla daha düşük oluşu gibi nedenlerden
dolayı kümes hayvanı tüketimi hızla artış göstermektedir. Kırmızı et fiyatının yüksek oluşu da
göz önünde bulundurulursa, beyaz et tüketimine olan eğilimin daha da artması kaçınılmazdır.
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 15
5. TRC1 Bölgesi’nde Hayvancılık
Türkiye’nin tarım ülkesi kimliğinden uzaklaşıp endüstri toplumuna dönüşmesi zamanla
tarım ve hayvancılıkla uğraşan kesimin sanayide istihdam edilmesine sebep olmuştur.
Özellikle köy ve kasabalarda hayvancılıkla geçimini sağlayan çiftçilerin, kentleşmenin
hızlanmasıyla şehirlere göçü artırmış ve buna bağlı olarak Türkiye’deki mevcut hayvan
sayısındaki düşüşün nedenlerinden birisi olmuştur. 2000 yılı genel nüfus sayımına göre TRC1
Bölgesi genelinde Gaziantep, Kilis ve Adıyaman illeri toplamında yaklaşık 36.000 kişi
köylerden şehirlere göç etmiştir (TÜİK). Göç eden aile bireylerinin tarım ve hayvancılıkla
uğraştığı varsayılırsa tarım ve hayvancılık sektörünün ne kadar fazla istihdam kaybettiğini
görmemek mümkün değildir. Yeterince teşvik edilemeyen hayvancılık, teknik bilgi eksikliği,
yaşam şartlarının zorluğu gibi faktörler köy ve kasabalarda tarım ve hayvancılıkla uğraşan
kesimin şehirdeki hayatı tercih etmesi, sosyal güvence ve sabit gelir beklentisi gibi
sebeplerden dolayı hayvancılık ciddi sekteye uğramıştır. Üretime devam edenler ise
hayvancılığı çok küçük çapta yaptıklarından dolayı hayvancılık sektörü hiçbir zaman istenen
noktaya ulaşamamıştır. Tarım Bakanlığı’nın son yıllarda hayvancılığı ciddi anlamda
desteklemesine rağmen hayvan sayısındaki düşüşün önüne geçilememiştir.
Tablo 4 incelendiğinde TRC1 Bölgesinde toplam 147.856 büyükbaş hayvan, 706.811 küçükbaş
hayvan ve 1.296.584 adet kanatlı hayvan varlığı olduğu görülmektedir. TRC1 Bölgesi
Türkiye’nin büyükbaşta % 1.3’ünü küçükbaşta % 2.4’ünü ve kanatlı hayvanda ise ancak %
0.5’ini oluşturmaktadır. TRC1 Bölgesi’nin TÜİK’in en son verilerine göre Türkiye toplam
nüfusuna oranının % 3,4 olduğu ve nüfus artış hızının Türkiye ortalamasının üzerinde
seyrettiği varsayılırsa tüketime bağlı olarak mevcut hayvan sayısının düşük olduğu
görülmektedir. Bölge içindeki dağılıma bakıldığında ise; Gaziantep’in % 58 ile en fazla
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 16
büyükbaş hayvan varlığına sahip il olduğu göze çarpmaktadır. Bunu sırayla Adıyaman ve Kilis
illeri izlemektedir.
Şekil 2 TRC1 Bölgesi Büyükbaş Hayvan Dağılımı
Aynı durum küçükbaş hayvan sayısı incelendiğinde de farklılık göstermemektedir. Aşağıdaki
şekilde de görüleceği üzere Gaziantep yine %61 ile ilk sırada yer alırken, arkasından % 24 ile
Adıyaman ve % 15 ile Kilis gelmektedir.
Tablo 4 TRC1 Bölgesi 2010 Yılı Hayvan Mevcudu
Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye TRC1/TRBüyükbaş 85.545 57.227 5.084 147.856 11.454.526 1,3Küçükbaş 426.793 172.018 108.000 706.811 29.382.924 2,4
Kanatlı 855.924 247.455 193.205 1.296.584 238.972.961 0,5Kaynak TÜİK
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 17
Şekil 3 TRC1 Bölgesi Küçükbaş Hayvan Dağılımı
Şekil 4’e bakıldığında kanatlı hayvan sayısında da durumun farklı olmadığı göze çarpmaktadır.
Gaziantep % 66 ile ilk sırada gelirken, % 19 ile Adıyaman ve ardından % 15 ile Kilis ili
gelmektedir. Gaziantep’in TRC1 Bölgesi’nin toplam nüfusunun % 71’ne sahip olduğu
düşünülecek olursa ve nüfus artış hızının da diğer illere oranla fazla olduğu da göz önünde
bulundurulursa tüketimdeki payının yüksek oluşu doğal bir sonuçtur.
Şekil 4 TRC1 Bölgesi Kanatlı Hayvan Dağılımı
5.1. Gaziantep’te Hayvancılık
Gaziantep sanayisiyle ön plana çıkmış, istihdamın çoğunluğunun endüstride
yoğunlaştığı bir şehir olmasından dolayı nüfusu göçe bağlı olarak hızla artmaktadır. Nüfusun
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 18
artışı beraberinde hayvansal ürünlerin talebinde artışa sebep olmaktadır. Gaziantep’te
kırmızı etin hakim olduğu bir mutfağın olması nedeniyle kırmızı ete olan talep yüksektir. Et
tüketimine olan talebin artışına rağmen canlı hayvan üretiminde istenilen ölçüde artış
sağlanamamış aksine canlı hayvan sayısında düşüş yaşanmıştır. TÜİK’ten alınan veriler
incelendiğinde hayvan sayılarında yıllara göre düşüş yaşandığını görülebilmektedir. Aşağıdaki
tabloda görüldüğü üzere 1995 yılında 33.913 olan inek sayısı 2009 yılında 23.000 civarlarına
kadar gerilemiştir. Aynı durum küçükbaş ve kümes hayvanı için de farklı değildir. 1995 yılında
369 bin baş olan koyun mevcudu 2007 yılına gelindiğinde 320 bin başa kadar gerilemiştir.
Aynı durum keçi içinde sözkonusudur. 1995 yılında 207 bin baş olan keçi sayısı 2009 yılına
gelindiğinde 114 bin başa kadar gerilemiştir. Artan nüfusa karşın üretimde yaşanan gerileme
ciddi anlamda et ürünlerinde darboğaz yaşanmasına neden olmaktadır. Artan kırmızı et
talebi başka bölgelerde ve ülkelerde yapılan canlı hayvan ihtalatıyla çözülmeye
çalışılmaktadır. Bölgede hayvancılığa verilen desteklerin artmasına rağmen, üretim
girdilerinin yüksek oluşundan dolayı hayvancılık istenilen ölçüde yapılamamaktadır.
Tablo 5 Gaziantep İli Yıllara Göre Hayvan Sayısı
YIL
Dana
ve
buza
ğı:
erke
k (b
aş)
Dan
a ve
buz
ağı:
dişi
(baş
)
Tos
un: 1
-2 y
aş
(baş
)
Düv
e: 1
-2 y
aş
(baş
)
İnek
: 2 y
aş v
e üz
eri (
baş)
Boğ
a ve
ökü
z: 2
ya
ş ve
üzer
i (ba
ş)
Man
da (b
aş)
Keç
i (ba
ş)
Koyu
n (b
aş)
Küm
es h
ayva
nı
(baş
)
1995 ... .... .... .... 33.913 2.528 120 207.350 369.550 835.963
1996 .... .... .... .... 29.935 2.186 120 188.470 341.410 589.000
1997 .... .... .... .... 23.261 2.453 100 201.310 330.100 742.160
1998 .... .... .... .... 28.381 935 80 241.520 393.740 736.150
1999 .... .... .... .... 26.285 980 50 206.980 346.910 630.030
2000 .... .... .... .... 28.730 1.556 130 176.820 344.170 671.250
2001 .... .... .... .... 26.021 1.127 140 174.810 353.430 757.162
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 19
2002 .... .... .... .... 26.261 1.169 145 173.762 341.714 737.985
2003 .... .... .... .... 21.603 6.432 137 171.799 337.178 525.210
2004 6.070 7.439 13.276 6.151 14.653 1.171 134 165.625 326.511
462.400
2005 7.403 8.788 11.610 8.295 17.502 1.153 147 152.883 327.572 546.644
2006 7.597 8.935 11.547 8.567 19.518 1.322 162 152.988 327.483 551.720
2007 6.387 7.448 8.537 8.985 20.230 3.532 151 131.992 345.857 580.834
2008 6.179 6.345 8.923 8.054 20.549 2.632 100 121.782333.085
2.481.128
2009 5.428 5.766 8.375 7.993 23.372 3.482 105 114.960 321.902 591.821
Kaynak TÜİK
Gaziantep’in mevcut hayvan sayısına ilçe bazından bakıldığında Oğuzeli’nin 8095 büyükbaş hayvanla ilk sırada geldiği görülmektedir. Nizip Gaziantep’in merkez ilçeler dışında en fazla nüfusa sahip ilçesi olmasına rağmen toplamda 1170 başla en az hayvan varlığına sahiptir. Merkez ilçeler olan Şehitkamil ve Şahinbey hayvan nüfusu bakımından Oğuzeli’nden sonra en fazla büyükbaş hayvan nüfusuna sahip olan ilçelerdir.
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 20
Tablo 6 Gaziantep İl ve İlçelerindeki Büyükbaş Hayvan Mevcudu(16.11.2011)
İLÇELER TOSUN İNEK ERKEK DANA
ERKEK BUZAĞI
DÜVE DİŞİ DANA
DİŞİ BUZAĞI
BOĞA
TOPLAM
ARABAN 244 1.107 176 36 275 193 50 101 2.182
İSLAHİYE 291 1.468 314 135 461 312 136 186 3.303
NİZİP 152 513 94 80 109 93 68 61 1.170
NURDAĞI 67 1.028 140 205 104 172 320 31 2.067
OĞUZELİ 1.725 3.405 527 438 1.023 111 117 749 8.095
ŞAHİNBEY 634 2.073 343 253 1.061 326 669 530 5.889
ŞEHİTKAMİL 1.163 1.524 231 70 916 252 101 43 4.300
YAVUZELİ 161 805 220 64 200 232 255 94 2.031
GAZİANTEP Toplam
4.437 11.923
2.045 1.281 4.149 1.691 1.716 1.795
29.037
Kaynak: Gaziantep İl Tarım, Gıda ve Hayvancılık Müd.
5.2. Adıyaman’da Hayvancılık
Adıyaman sulu tarıma elverişli topraklarıyla bölgenin en fazla ürün hasat edilen ilidir.
İlin hayvancılık için elverişli topraklara sahip olması, verilen teşvik ve desteklerin giderek
artması gibi olumlu gelişmelere rağmen üretim girdilerinin yüksek oluşu, ilde hayvancılığa
olan ilgiyi azaltmıştır. Mera ıslah çalışmalarının yapılamaması, doğal olan otlama alanlarının
zamanla tarım veya orman alanlarına dönüşmesi çiftçilerin hayvanlarını sadece dışardan
aldıkları yemle beslemesi sonucu maliyet ciddi ölçüde yükselmiştir. Artan maliyet karşısında
birçok üretici hayvanını besleyemez hale gelmiş ve satmıştır. Aşırı yüksek olan yem fiyatları
en büyük problem olarak karşımıza çıkmaktadır. Bölgedeki hayvancılığı geliştirmenin en
önemli yollarından birisi yem bitkilerinin bölge çiftçisi tarafından yetiştirilmesini sağlamak
ve teşvik etmektir. Özellikle yonca üretiminin teşvik edilmesi ve bunla ilgili gerekli teknik ve
mali desteğin sağlanması büyük önem arzetmektedir. Bu sayede, yem bitkileri ile
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 21
hayvanların kaba yem ihtiyaçları karşılanmış ve gerekli besin maddelerinin bir kısmı
sağlanmış olur. Diğer bir sorun ise hayvanclıkta verilen kredi ve teşviklerin 50 baş ve üstüne
yapılmasıyla daha alt tabakadaki çiftçileri zor durumda kalmış olmasıdır. Ortalama 250.000
TL sermaye gerektiren yatırım için gerekli finansmanı bulamayan çiftçiler zamanla
hayvancılığı bırakmıştır. Finansman teminiyle ilgili diğer bir problem ise kredi verme
aşamasında bankaların teminat için yüksek ipotek bedelleri istemesi, çiftçilerden arazi
yerine satışı kolay olabilecek konut ipotek talep etmesi gelmektedir. Mevcut sorunların
çözümüyle ilgili olarak ise yapılması gerekenler sırayla;
Yem bitkisi üretimi yapılarak maliyetin düşürülmesi,
Süt besiciliğinde yüksek olan enerji masraflarının alternatif enerji kaynakları
oluşturarak düşürülmesi,
Tarım il müdürlüklerinin verdiği teknik ve eğitim desteklerinin artarak devam
etmesi,
Köylerde kooperatifler kurularak küçük üreticilerin desteklenmesi,
Hibe verilen yetiştiricilerin seçiminde işin ehli olmasına dikkat edilmesidir.
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 22
Tablo 7 Adıyaman Merkez ve İlçelerdeki Hayvan Mevcudu (2011 Eylül)
Mer
kez
Besn
i
Çelik
han
Gerg
er
Gölb
aşı
Kaht
a
Sam
sat
Sinc
ik
Tut
Topl
am
Küçükbaş Hayvan Sayısı
Koyun 23.294 21.500 3.500 5.330 7.500 19.500 2.300 4.850 1.400 89.174Kıl Keçisi 18.80
018.600 5.100 14.225 13.400 14.50
04.082 7.450 4.600 100.757
Tiftik Keçisi 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Büyükbaş Hayvan Sayısı
Manda 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0Deve 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Sığı
r
Kültür 2.790 1.216 1.036 1.674 2.447 3.614 413 953 684 14.827Yerli 5.170 1.202 206 2.720 1.179 5.456 188 1.446 256 17.823Melez 6.040 2.082 1.008 2.606 2.874 4.930 599 1.601 760 22.500
Tek Tırnaklılar
At 400 350 40 770 700 400 10 300 550 3.520Katır 70 70 100 250 60 110 0 420 110 1.190Eşek 170 150 80 670 500 460 40 280 310 2.660
Kanatlılar
Yumurtacı Tavuk
90.000
30.000
500 11.000
13.000
150.000
11.000
8.500 12.000
326.000
Hindi 3.000 100 100 400 400 450 500 60 500 5.510Ördek 900 50 50 270 100 300 750 50 100 2.570Yeni Tip 10.12
02.845 7.600 5.860 2.720 4.966 305 7.310 1.450 43.176
Kaynak: Adıyaman İl Tarım Müdürlüğü
Adıyaman merkez ve ilçelerinin 2011 yılı Eylül ayı itibariyle hayvan mevcuduna bakıldığında
ise toplamda 89 bin baş koyun ve 100 bin baş keçi bulunmaktadır. Enfazla keçi ve koyun
merkezde bulunmaktadır. Besni, en fazla küçükbaş hayvan sayısına sahip ilçesi olup Kahta ise
en fazla küçükbaş ve kanatlı kümes hayvan sayısına sahip ilçeleridir. Büyükbaş hayvan
sayısına bakıldığında ise merkez ile Kahta ilçesinin hayvan mevcudunun eşit olduğu
görülmektedir. Toplamda Adıyaman’da 190 bin baş civarında küçükbaş ve 55 bin baş
civarında büyükbaş hayvan mevcuttur. Hayvancılığın yıllara göre değişimini görmek için Tablo
8 incelendiğinde ise büyükbaş hayvan sayısının yıllar geçtikçe düştüğü görülmektedir. 1995
yılında 59.000 civarında olan inek sayısı 2009 yılına gelindiğinde 24.000 civarlarına
gerilemiştir. Aynı şekilde koyun ve keçi sayısında da gerileme meydana gelmiştir. 1995 yılında
313 bin olan koyun sayısı 2009 yılında 119 bin civarlarına gerilemiştir.
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 23
Tablo 8 Adıyaman İli Yıllara Göre Hayvan Mevcudu
YIL
Dana
ve
buza
ğı: e
rkek
(b
aş)
Dana
ve
buza
ğı: d
işi
(baş
)
Tosu
n: 1
-2
yaş (
baş)
Düve
: 1-2
ya
ş (ba
ş)
İnek
: 2 y
aş
ve ü
zeri
(baş
)
Boğa
ve
öküz
: 2 y
aş
ve ü
zeri
(baş
)
Sığı
r: 2
yaşın
al
tında
(baş
)
Koy
un (b
aş)
Keç
i (ba
ş)
Küm
es
hayv
anı (
baş)
1995 .... .... .... .... 59.155 4.138 22.927 313.900 183.850 586.6401996 .... .... .... .... 57.467 5.308 25.395 310.800 186.140 483.8201997 .... .... .... .... 60.138 4.211 23.781 266.020 176.270 318.2401998 .... .... .... .... 61.687 3.909 22.474 268.740 171.610 591.6001999 .... .... .... .... 64.637 4.561 27.222 307.880 170.430 661.0002000 .... .... .... .... 62.201 3.458 26.521 272.980 162.610 493.3002001 .... .... .... .... 54.180 4.455 27.245 230.660 162.870 483.0002002 .... .... .... .... 49.371 3.869 25.008 237.807 158.395 509.6002003 .... .... .... .... 45.499 7.968 17.180 241.100 151.100 496.9452004 8.305 9.879 6.731 10.234 35.750 2.035 .... 221.880 148.305 491.4952005 9.192 10.230 7.103 11.347 33.474 2.056 .... 218.600 138.650 471.5542006 8.499 10.246 5.931 10.699 30.318 2.086 .... 193.610 103.397 333.1612007 6.041 7.729 6.028 9.484 25.228 3.525 .... 153.939 71.535 278.3082008 6.557 8.420 5.931 10.328 25.354 3.645 .... 150.431 61.349 249.0802009 6.473 7.752 5.675 9.813 24.420 3.333 .... 119.292 53.699 263.503
Kaynak TÜİK
5.3. Kilis’te Hayvancılık
Kilis ili bölgedeki diğer illerden farklı olarak “Kilis Keçisi” olarak da bilinen türün ana
vatanıdır. Kilis keçisi her türlü iklim
koşullarına iyi uyum sağlayabilen,
eksantif ve ensantif koşullarda, küçük
aile işletmeleri halinde veya sürüler
halinde yetiştirilebilen, sağlam vücut
yapılı, süt ve döl verimi yüksek bir keçi
ırkıdır. İldeki mevcut keçi sayısının
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 24
Şekil 5 Kilis Keçisi
Kaynak:www. kiliskecisi.net
35.000 kadarını Kilis keçisi oluşturmaktadır. Laktasyon süt verimi 400-450 kg olan Kilis keçisi
hayvancılıkta ciddi bir gelir kaynağı olmuştur Kilis keçisinin anavatanı olmasına karşın
istatistiklere bakıldığında keçi sayısında ciddi bir artış görülmemektedir. Tablo 9
incelendiğinde 1995 yılında 59.000 civarında olan keçi sayısı 2009 yılında 60.000 civarında
olmuştur. Bölge’de, keçi sayısında istenilen artışın sağlanamamasının nedenleri vardır.
Bunların başında yüksek yem ve enerji giderleri gelmektedir. Bölgenin keçi sütünde yeterli
düzeyde faydalanamaması da ayrıca önem arz eden diğer bir konudur. İlde entegre bir süt
işleme merkezinin olmayışından dolayı, keçi sütü işlenmeden çevre iller ve bölgelerden
gelen gıda firmalarına satılmaktadır. İl ve ilçelere kurulacak olan süt toplama merkezleri,
günde 50 ton işleme kapasiteli entegre bir tesis, bölgede toplanan sütü, katma değeri
yüksek süt ürününe çevirerek bölge insanına ekonomik katkı sağlayacak ve hayvancılığı
teşvik edecektir. İlde mevcut bulunan irili ufaklı işletmelerle Kilis keçisi yetiştirilmesine
devam edilmektedir. Diğer illerde olduğu gibi Kilis’te de yem bitikisi üretimi teşvik edilmeli
ve desteklenmelidir. Yüksek üretim maliyetleri düşürülmediği sürece hayvancılık önemini
yitirecek ve kırmızı et ve canlı hayvan ithali kaçınılmaz olacaktır.
Aşağıdaki tablo incelendiğinde büyükbaş hayvan sayısında da ciddi bir atış
görülmemektedir. 1995 yılında 1940 baş olan inek sayısı 2009’a gelindiğinde 2700 başa
yükselmiştir, ancak gerek nüfus artışı gerekse ekonomik gelişme gözönünde tutulursa
üretimin istenilen düzeyde olmadığı anlaşılmaktadır. Kümes hayvanı sayısına bakacak
olursak 2000’li yılların başında 240 bin civarında olan hayvan sayısı 2009 yılında 118 bin
civarlarına gerilemiştir.
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 25
Tablo 9 Kilis İli Yıllara Göre Hayvan Sayısı (baş)YI
L
Dana
ve
buza
ğı: e
rkek
Dana
ve
buza
ğı: d
işi
Tosu
n: 1
-2 y
aş
Düve
: 1-2
yaş
İnek
: 2 y
aş v
e üz
eri
Boğa
ve
öküz
: 2
yaş v
e üz
eri
Sığ
ır: 2
yaş
ın
altın
da
Koyu
n
Keçi
Küm
es h
ayva
nı
1995 .... .... .... .... 1.940 325 985 91.160 58.910 191.1001996 .... .... .... .... 1.946 327 957 91.200 58.900 113.0001997 .... .... .... .... 2.002 35 1.003 68.000 19.600 119.2001998 .... .... .... .... 1.969 27 974 65.000 17.750 119.2001999 .... .... .... .... 1.972 27 971 65.000 13.160 119.2002000 .... .... .... .... 2.210 487 903 71.310 52.400 233.0002001 .... .... .... .... 2.301 613 1.196 75.000 55.000 245.3002002 .... .... .... .... 2.416 - 1.734 77.169 56.881 248.2502003 .... .... .... .... 3.385 236 534 79.330 61.025 244.3152004 215 319 236 637 2.748 - .... 71.157 60.070 233.6852005 75 576 379 560 3.325 - .... 83.900 57.200 224.7352006 50 601 393 567 2.774 - .... 75.900 54.100 109.1812007 282 963 58 267 2.827 - .... 76.000 56.000 109.9582008 280 954 88 303 2.890 - .... 75.000 55.000 106.8202009 344 1.176 107 383 2.720 - .... 62.000 60.000 118.745
Kaynak TÜİK
6. Türkiye’de ve TRC1 Bölgesi’nde Hayvansal Üretim ve Tüketim
Yüzyıllardan beri insanoğlu protein ihtiyacının büyük bir bölümünü hayvansal
kaynaklardan karşılamaktadır. Kırmızı ve beyaz et, yumurta, süt ve süt ürünleri en temel
hayvansal ürünlerdir. Ekonomik refah seviyesine bağlı olarak, tüketim farklılıklar
göstermektedir. Kırmızı et fiyatının yüksek oluşu beyaz ete karşı olan tüketim eğilimini
artırmış özellikle son yıllarda ciddi bir taleple karşılaşılmıştır. Et fiyatlarının yüksek oluşunun
yanı sıra, son yıllarda sağlıklı beslenmeye yönelik eğilimin artışı, kırmızı etten beyaz ete
dönülmesinin diğer bir nedenidir. Amerika Birleşik Devletlerinde Ulusal Kanser Enstitüsü
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 26
tarafında 617.000 kadın ve erkek üzerinde yapılan bir deney sonucunda kırmızı ve işlenmiş et
ürünü tüketen insanlarda kanser riskinin % 22 ve kalp-damar hastalıklarına yakalanma
riskinin ise % 27 artttığı tespit edilmiştir6. İstatistik Kurumu tarafından yayımlanan aylık
kırmızı et üretim istatistiklerine göre 2011 yılı Nisan ayı içerisinde toplam kırmızı et üretimi
51.812 ton olmuştur. Toplam kırmızı et üretimi, bir önceki aya göre %2,3 oranında artarken
bir önceki yılın aynı ayına göre %12,9 oranında azalmıştır. Kırmızı etin 44.878 tonu sığır
etinden 5.677 tonu ise koyun eti üretiminden sağlanmaktadır. Sığır eti üretimi, bir önceki aya
göre %4,5 oranında artarken, bir önceki yılın aynı ayına göre %8,4 oranında azalmıştır, aynı
şekilde koyun eti üretimi, bir önceki aya göre %7,3 oranında azalırken, bir önceki yılın aynı
ayına göre %37,9 oranında azaldığı görülmektedir. Dünyada yıllık kişi başı et tüketim
miktarına bakıldığında Türkiye’ye oranla ciddi farklılıklar görülmektedir. Şekil 1’de ülkelere
göre yıllık et tüketim haritası çıkarılmış olup , ülkelerin yıllık et tüketimi belli bir aralıkta
verilmektedir. Türkiye 23-34 kg arası yıllık et tüketimi (kırmızı ve beyaz et toplamı) varken, bu
rakam gelişmiş ülkelerde ciddi farklılıklar göstermektedir. Dünyada en fazla et tüketen Kuzey
ve Güney Amerika ülkeleri yanı sıra Avrupa Birliği ülkeleri olurken en az tüketimin hiç
gelişmemiş olan Afrika ülkelerinde olduğu görülmektedir.
Hayvancılık için en önemli hususlardan birisi de istenilen miktarda ve kalitede yem
bitkisi temininin olmayışıdır. Bugün Türkiye’nin hayvancılıkta yaşadığı en önemli sorunların
başında yetersiz yem bitkisi üretimi, hektar başına alınan verimin düşük olmasının sonucu
fiyat istikrarsızlığı ve aşırı fiyatlandırma gelmektedir. Hayvan yetiştirme maliyetinin
düşürmenin en önemli yolu daha ucuz fiyata yem bitkileri temin etmektir. Ülkede etkili bir
mera yönetiminin olmayışı, yem bitkilerinde yapılamayan ıslah çalışması, hektar başına
alınan düşük hasat vb sorunlar yem bitkisi fiyatlarını ciddi anlamda etkilemektedir. Hayvan
üreticileri yüksek maliyette aldığı yem bitkilerini doğal olarak üretim maliyetine
6 Meat Choices Linked to Heart Disease and Cancer Deaths. By Pamela Jones, MA www. bidcm.org
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 27
yansıtmaktadırlar ve bunun sonucu olarak son ürün fiyatı ciddi anlamda yükselmektedir.
Yüksek üretim maliyeti et ve et ürünlerine yansımakta tüketiciler Avrupa ve Amerika
ülkelerine oranla iki ve üç kat daha fazla ödeyerek et ürününe sahip olmaktadır. Yukardaki
tabloya bakıldığında Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinde 1995 yılından günümüze kadar ne
kadar bir alanda yem bitkisi üretimi yapıldığını göstermektedir. Bütün illerde ortak olan tek
şey, üretim alanlarının giderek genişlemesidir. Gaziantep’te 1995 yılında yok denecek kadar
az olan üretim alanı mera ıslah çalışmaları sonucu 4265 hektara yükseltilmiştir. Adıyaman
içinse aynı şey söz konusu olup 1995’de 452 hektar olan üretim alanları 2009’a gelindiğinde
7247 hektara çıkmıştır. Kilis için de aynı şey geçerlidir. Çok düşük olan üretim alanı 2009
yılına gelindiğinde 1000 hektara yaklaşmıştır. Genel olarak bölge illerine bakıldığında en fazla
alana Adıyaman’ın sahip olduğu dikkat çekmektedir.
6.1. Gaziantep’te Hayvansal Üretim
Gaziantep bölge içerisindeki en kalabalık il olması sebebiyle göreceli olarak hayvansal ürün
tüketimi yüksektir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin tamamında yaygın olan küçükbaş hayvan
eti tüketim alışkanlığı burada da yoğunlaşmıştır. Koyun etinin Gaziantep mutfağında tercih
edilmesinden dolayı koyun en fazla kesimi yapılan hayvan durumundadır. Tüm Türkiye’de
olduğu gibi Gaziantep’te de kırmızı et tüketimi, et fiyatlarının yükselmesine bağlı olarak
düşüş yaşamıştır. 90’lı yıllarda 12000 ton olan kırmızı et üretimi 2009 yılına gelindiğinde 7900
tona kadar düşmüştür. Gaziantep mutfağı her ne kadar etli yemeklerin ağırlıkta olduğu bir
mutfak olsa da yüksek et fiyatları, özellikle düşük ve orta gelirli ev halkının et tüketimini ciddi
yönden etkilemiştir. Kırmızı et fiyatlarının yüksek olması, bölge insanının beyaz ete olan
talebini ciddi ölçüde artırmıştır. 1990’lı yıllarda ortalama 1000 ton olan beyaz et üretimi
2009’da 3300 tonun üzerine çıkmıştır. Yumurta sayısına bakıldığında ise üretimin bölgede
ciddi anlamda düştüğü görülmektedir 90’lı yıllarda 90 milyon adet olan yumurta üretimi 2009
yılına gelindiğinde 23 milyon civarına gerilemiştir. Süt üretimi de aynı şekilde zaman
içerisinde büyük düşüş yaşamıştır. Aşağıdaki tablo incelendiğinde inek sütü üretiminin 90 bin
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 28
tondan 51 bin tona gerilediği görülmektedir. Keçi ve koyun sütünde ise durum farklı olmayıp
yıllar geçtikçe hayvan sayısında azalmaya bağlı olarak düşüş yaşanmıştır.
Tablo 10 Gaziantep İli Yıllara Göre Hayvansal Ürün Üretim Miktarı
YIL
Beyaz et
(ton)
Kırmızı et (ton)
Tavuk yumurta
sayısı (1000)
İnek sütü (ton)
Manda sütü (ton)
Koyun sütü (ton)
Keçi sütü (ton)
Deri (adet)
Bal (ton)
1995 281 11.585 93.273 90.832 52 18.978
10.432
450.508 112
1996 1.529 9.398 62.569 87.608 50 16.264 8.126 372.013 691997 815 12.084 110.610 63.486 33 14.663 8.249 481.381 1111998 1.086 15.426 103.740 76.761 28 17.708 9.730 631.252 1801999 2.000 14.209 98.502 69.785 17 17.132 8.811 599.739 1262000 1.309 8.479 41.020 87.957 46 16.294 7.360 364.028 1662001 1.248 5.612 65.608 76.590 55 17.110 7.025 229.109 1322002 1.521 9.461 33.775 77.474 57 14.383 6.818 325.239 1322003 2.030 9.735 61.359 36.151 82 9.407 7.874 347.114 1442004 …. 14.793 72.945 30.456 62 7.603 5.582 384.601 1382005 …. 12.490 66.916 37.307 66 7.595 5.326 378.071 1452006 …. 11.639 66.960 41.272 69 7.690 5.596 388.671 1462007 2.179 7.574 30.192 43.138 64 8.266 4.572 426.486 1152008 3.039 12.374 18.351 45.896 54 9.044 4.263 559.832 1732009 3.310 7.968 23.152 51.875 53 8.879 3.936 340.040 170
Kaynak: TÜİK
6.2. Adıyaman’da Hayvansal Üretim
TÜİK verilerine göre 1995 yılında 1159 ton olan kırmızı et üretimi 2009 yılında 2639 ton
olarak gerçekleşmiştir. Aşağıdaki tabloya bakıldığında kırmızı et üretim miktarında ciddi
dalgalanmalar görülmektedir. Yumarta üretiminin yumurta tavukçuluğundaki düşüşe bağlı
olarak her yıl gerilediği görülmektedir. 1995 yılında 57 milyon yumurta üretilirken bu rakam
2009 yılına gelindiğinde yaklaşık % 50 gerileyerek 28 milyon civarına gelmiştir. Süt üretim
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 29
miktarına bakıldığında durumun iyi olmadığı görülmektedir, canlı hayvan sayısındaki düşüş
ister istemez süt miktarındaki azalışa sebep olmuştur. 1995 yılında 77 bin ton olan inek sütü
üretimi 2009 yılına gelindiğinde 56 bin tona gerilemiştir. Aynı düşüş koyun ve keçi sütünde de
görülmektedir. Genel olarak bakıldığında gerek Adıyaman gerek bölgenin diğer illeri hayvan
sayısındaki azalışa bağlı olarak hayvansal üretim miktarında ciddi bir düşüş yaşamıştır.
Entegre olamamış küçük çaptaki üreticiler zamanla maliyetleri karşılayamadıkları için
hayvanlarını satmışlar ya da elindeki çok az sayıdaki hayvan varlığını koruma yoluna
gitmişlerdir.
Tablo 11 Adıyaman İli Yıllara Göre Hayvansal Ürün ÜRetim Miktarı
YIL Beyaz et (ton)
Kırmızı et (ton)
Tavuk yumurta sayısı (1000)
İnek sütü (ton)
Koyun sütü (ton)
Keçi sütü (ton)
Deri (adet)
1995 1 1.159 57.236 77.842 10.127 4.999 39.4801996 163 1.327 33.788 77.232 9.761 4.818 42.7541997 111 1.677 50.644 88.119 7.725 4.857 75.2621998 70 1.554 49.043 88.388 7.909 4.568 69.4411999 81 2.419 29.639 92.492 9.240 4.308 88.4142000 41 3.644 49.327 88.064 8.391 4.024 123.8692001 - 3.921 48.506 77.005 6.491 4.030 111.2232002 - 2.280 43.583 73.431 6.186 3.792 54.1272003 - 1.063 44.156 80.826 8.654 7.664 26.1162004 - 3.449 43.813 71.758 5.967 5.335 61.1982005 - 2.793 44.017 68.693 5.940 5.008 67.3362006 - 2.773 28.475 63.766 4.823 3.645 48.1082007 - 3.319 28.679 57.210 3.801 2.592 78.5892008 - 3.132 27.055 58.497 3.904 2.352 69.4292009 - 2.639 28.211 56.143 3.249 2.142 40.975
Kaynak TÜİK
6.3. Kilis’te Hayvansal Üretim
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 30
Aşağıdaki tablo incelendiğinde Kilis’te 1995 yılında 462 ton olan kırmızı et üretiminin
1990 sonlarına doğru artış eğiliminde olduğu, 2000 yılından sonra tekrar düşüş yaşadığı ve
2009 yılına gelindiğinde ise 242 tona düştüğü görülmektedir. Yumurta sayısına gelince diğer
illere kıyasla daha fazla artış kaydedilmiştir. 1995 yılında 5.7 milyon adet yumurta sayısı 2009
yılına gelindiğinde 26 milyon civarına ulaşmıştır. İnek sütü incelediğinde ise üretimde çok
ciddi farklılıklar olmadığı görülmektedir. 1995 yılında 6,7 milyon ton olan inek sütü üretimi
2009 yılında ancak 7.7 milyon tona ulaşmıştır. Aynı tabloda görüleceği gibi koyun sütünde
azalış bir bakıma inek sütü ile telafi edilmiştir. Keçi sütü, Kilis ilinin en değerli hayvansal ürünü
olmasına rağmen tablodan da anlaşılacağı üzere çok ciddi bir üretim artışı olmamıştır. 1995
yılında 2.7 milyon ton olan üretim 2009 yılına gelindiğinde ancak 2.8 milyon tona ulaşmıştır.
Yerel üreticilerin, süt toplama ve entegre süt işleme merkezlerinin eksikliğinden dolayı,
sütünü ham olarak çevre illerden gelen üreticilere vermesi ve bundan elde edilen gelirin çok
düşük olması üretici sayısının azalmasına yol açmıştır. Bölgede kurulacak süt toplama ve tam
donanımlı entegre süt işleme merkezleri ile sütün daha verimli ve hijyenik toplanması
sağlanabilecek, sütün, katma değeri yüksek ürünlere çevrilerek yerel ekonomiye katkısı
artırılabilecektir. Sattığı sütten daha fazla gelir elde edecek olan üretici daha fazla hayvan
yetiştirmeye teşvik edilmiş olacaktır.
Tablo 12 Kilis İli Yıllara Göre Hayvansal Ürün Miktarı
YIL Beyaz et (ton)
Kırmızı et (ton)
Tavuk yumurta sayısı (1000)
İnek sütü (ton)
Koyun sütü (ton)
Keçi sütü (ton)
Deri (adet)
Bal (ton)
1995 124 462 5.700 6.784 4.719 2.736 22.549 201996 150 633 5.700 6.790 4.726 2.737 22.660 201997 516 748 24.500 7.432 3.520 910 30.691 221998 …. 917 24.500 7.402 3.447 867 36.826 201999 406 716 24.500 7.404 3.447 533 35.128 222000 130 729 35.000 7.468 2.914 1.912 35.901 412001 …. 486 22.000 7.806 3.062 1.978 26.992 342002 …. 557 25.200 8.311 3.821 2.305 25.640 35
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 31
2003 …. 236 25.752 7.517 3.478 2.735 14.299 302004 …. 429 24.080 6.394 2.787 2.787 28.128 292005 …. 106 24.360 7.747 3.191 2.680 6.078 342006 …. 145 23.863 6.813 2.676 2.550 10.275 332007 …. 523 23.730 7.027 2.666 2.639 24.077 332008 …. 346 23.060 7.196 2.645 2.592 18.036 272009 …. 242 26.040 7.734 2.257 2.827 10.736 34
Kaynak TÜİK
7. Canlı Hayvan İthalat ve İhracatı
7.1. Büyükbaş Hayvan İthalat ve İhracatı
Türkiye, büyükbaş hayvan sayısının yetersiz oluşu ve yüksek maliyetlerden dolayı
çoğunlukla canlı hayvan ithal eden ülke konumundadır. Hayvan sayısı ve veriminin düşük
olması kırmızı et fiyatının yükselmesine neden olmuş bu durum ülkedeki kurum ve özel
teşebbüslerin canlı hayvan ithalatına yönelmesini kaçınılmaz kılmıştır. Bu bağlamda Et ve
Balık Kurumu, kırmızı et fiyatını düşürmek için canlı hayvan ithalatına başlamıştır. Et ve Balık
Kurumu, çoğunluğu Avrupa Birliği üyesi Estonya, Letonya, Litvanya ve Macaristan gibi
ülkelerin yanı sıra ABD, Uruguay, Brezilya ve Arjantin gibi Okyanus aşırı ülkelerden de canlı
hayvan ithal etmektedir. Avrupa Birliği menşeli bazı tarım ürünleri ithalatında tarife
kontenjanı uygulaması çerçevesinde Angus, Hereford, Montofon, Holstein ve Simental
kasaplık canlı sığırların ırkı ve melezleri ithal edilmektedir. Tablo 14’e bakılığında Türkiye’nin
2010 yılındaki yapmış olduğu canlı hayvan ithalat ve ihracat rakamları görülmektedir.
Tablodan anlaşılacağı üzere en fazla ithalat 124 milyon dolar ile Uruguay ile gerçekleşmiştir.
Ardından 62 milyon dolar ile Macaristan ve ABD gelmektedir. Avusturalya ve Bulgaristan ise
20 milyon dolarlık ithalat ile bu ülkelerin altında yer almaktadır. Tabloya baktığımızda Türkiye
irili ufaklı toplam 45 ülke ile çoğunluğu ithalat olmak üzere canlı hayvan ticareti yapmıştır.
Türkiye, 2010 yılı içersinde AB ülkeleri ve okyanus aşırı ülkelerden toplam 333 milyon dolar
ithalat yapmıştır
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 32
Tablo 13 ABD'nin Sığır İhracatı(Baş)
Mayıs-10
Haz-10
Temmuz-10
Agus-10
Eyl-10
Ekim-10
Kasım-10
Aralık-10
Ocak-11
Şubat-11
Mart-11
Nisan-11
Mayıs-11
Kanada 3.265 4.047 2.285 3.008 2.883 2.963 8.957 3.929 2.526 4.798 6.834 4.537 5.842
Turkiye 1.598 1.501 2.006 687 2.055 3.805 2.013 4.649 5.345 709 7.393 3.487 4.829
Diğer Ülkeler
1.959 1.972 1.332 960 1.316 1.794 5.765 2.476 3.180 613 2.242 3.504 1.275
Toplam
6.822 7.520 5.623 4.655 6.254 8.562 16.735 11.054 11.051 6.120 16.469 11.528 11.946
Kaynak: Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanlığı resmi istatistikleri (USDA-FAS attache reports, official
statistics, and results of office research)
Tablo 13 incelendiğinde ise Türkiye’nin Kanada’dan sonra ABD’nin ikinci en büyük sığır
ihracatı yaptığı ülke konumunda olduğu görülmektedir. ABD’den bir yıl içerisinde 40.000 baş
civarında sığır ithalatı yapılmıştır. İthalatın yanı sıra az da olsa ihracat yapmış ve bu rakam
2010 yılında 7.3 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. 2010 yılı Mayıs ayında 1598 baş olan
sığır ihracatımız 2011 yılının aynı ayında 4829 başa yükselmiştir.
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 33
Tablo 14 Türkiye'nin 2010 Yılında Yapmış Olduğu Canlı Hayvan İhtalat ve İhracatı
Ülke adı İhracat Dolar İthalat Dolar Ülke adı İhracat Dolar İthalat Dolar
Fransa 786.855 1.280.787 Rusya Federasyonu 47.257
Hollanda 124.514 5.501.722 Gürcistan 610.931 2.119
Almanya 148.393 6.253.289 Azerbeycan 278.884 1.084
İtalya 535.172 173.196 Kazakistan 14.606
İngiltere 48.638 4.485.370 Mısır 2.898.342 7.834
İrlanda 20.801 4.640.356 Gine 56.756
Danimarka 5.941 A.B.D. 62.874.493
Yunanistan 958.725 Kanada 111
İspanya 91.020 El Salvador 36.884
Belçika 388.618 124.360 Guyana 22.803
İsveç 2.775 Brezilya 8.704.045
Avusturya 1.072 475.942 Şili 47.656
İsviçre 55.394 Uruguay 124.211.835
Estonya 3.859.985 K.K.Türk.Cum. 486.808
Letonya 813.512 Suriye 86.259
Litvanya 2.943.990 Irak 11.371
Polonya 6.956 İran 190.030
Çek Cumhuriyeti 2.378 İsrail 150.271
Macaristan 62.280.797 Afganistan 3.030
Bulgaristan 42.086 20.349.661 Pakistan 286.493
Arnavutluk 648.837 Güney Kore 25.423
Avustralya 22.295.922 Toplam: 7.322.183 333.080.206
Kaynak: TÜİK
7.2. Kanatlı Hayvan İthalat ve İhracatı
Bilindiği üzere ülkemiz damızlık materyal bakımından genelde ithalatçı
konumdadır. Yüksek verimli genotiplere sahip hatların geliştirilmesi için devletin, kanatlı
sektörünün ve üniversitelerin daha fazla gayret göstermesi gerekmektedir. Aşağıdaki tabloda
2002–2008 yıllarına ait damızlık civciv ve yumurta ile kuluçkalık yumurta ithalat rakamları
verilmiştir. Buna göre 2002 yılında 1.453 milyon olan etçi damızlık civciv ithalatı 2008 yılına
gelindiğinde 1.729 milyon tona yükselmiştir. Etçi damızlık yumurta ithalatında ise durum
farklı olup, 2002 yılında 11 milyon adet olan ithalat 2008 yılına gelindiğinde 5 milyon adete
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 34
gerilemiştir. Kuluçkalık hindi yumuratası ithalatı ise zamanla artmış 2008 yılına gelindiğinde
4.745 milyona ulaşmıştır.
Tablo 15 Damızlık Civciv ve Yumurta İle Kuluçkalık Yumurta İhtalatı
2002-2008 YILLARI DAMIZLIK CİVCİV VE YUMURTA İLE
KULUÇKALIK YUMURTA İTHALATLARIYıllar Etçi Damızlık
Civciv İthalatı
Etçi Damızlık Yumurta İthalatı
Yumurtacı Damızlık
Civciv İthalatı
DamızlıkHindi Civciv
İthalatı
KuluçkalıkHindi Yumurtası
İthalatı2002 1.453.576 11.007.690 490.894 23.597 1.848.000
2003 1.167.285 9.744.434 445.014 31.416 4.785.2002004 1.120.239 10.399.366 464.456 25.700 6.519.2002005 845.378 11.599.355 469.364 30.600 4.985.1202006 1.174.122 4.276.901 499.270 0 3.236.9002007 1.027.207 5.784.689 379.822 0 5.039.8152008 1.729.310 5.077.858 525.082 14.560 4.745.135 Kaynak Tarım ve Gıda Bakanlığı Resmi Sitesi
Tavukçuluk sektöründe
faaliyet gösteren entegre
işletmeler, teknoloji yönünden ileri
ülkeler seviyesinde çok modern
yapıya sahiptirler. Avrupa ve Orta
Doğu`nun en modern kanatlı
kombinalarına sahip etlik piliç
entegrasyonları, çevremizde
dünyanın en büyük ithalatçı
ülkeleri bulunmasına rağmen yeterli ihracat yapamamaktadırlar. Rusya, Bağımsız Devletler
Topluluğu ülkeleri, Ortadoğu Ülkeleri etlik piliç ithalatında dünyanın önde gelen devletleri
olup hemen hepsi komşumuz durumundadırlar. AB ülkeleri, AB normlarına uygunluk
konusunda ithalâtta belirli standartlar aramaktadırlar. Bu güne kadar 7 adet kanatlı entegre
firması Avrupa Birliği’ne ihracat için ön izin belgesi almıştır. Bu firmalar: Banvit, Beypiliç,
Erpiliç, Şenpiliç, Şekerpiliç, Keskinoğlu ve Pınar Hindi’dir. (Gıda, Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığı)
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 35
Tablo 16 Türkiye'nin Yıllara Göre Kanatlı Eti ve Sakatatı İhracatı(Ton)
Yıllar Tavuk Eti Hindi Eti Tavuk Ayağı Toplam2002 6.252 695 12.695 19.6422003 8.547 805 15.818 25.1702004 11.096 615 17.339 29.0502005 27.278 1.929 15.767 44.9742006 20.411 420 18.979 39.8102007 24.775 808 26.174 51.7582008 47.895 1.297 30.660 79.852Kaynak Tarım ve Gıda Bakanlığı Resmi Sitesi
Tablo 16 İncelendiğinde Türkiye’nin tavuk eti ihrcatının arttığı görülmektedir. 2002 yılında 6200 ton civarı olan ihracat 2008 yılına gelindiğinde ise 48.000 ton civarına yükselmiştir. Özellikle Uzak Doğu ülkelerine yapılan tavuk ayağı ihracatı 2002 yılında 12.695 ton iken 2008 yılına gelindiğinde 30.660 tona yükselmiştir. Türkiye toplamda 80.000 tona yakım tavuk ve hindi eti ihracatı yapmıştır.
7.3. Kırmızı Etin İthalatı, İhracatı ve Pazarlaması Giderek artan et fiyatlarını kontrol altına almak için hükümet Et ve Balık Kurumu’na
canlı hayvan ve et ithalatı yetkisi vermiştir. Et ve Balık Kurumu, , Avusturalya AB ve Amerika
ülkelerinden kırmızı et ve canlı hayvan ithal edebilmektedir. Kırmızı et birim fiyatlarına
bakıldığında sığır eti için AB ülkelerinde fiyat 3,5-4 Euro, Amerika ülkeleri ve Avusturalya’da
ise 2,5-3 dolar civarındadır. Türkiye’de et ithalatına uygulanan yüzde 225 vergi AB’den ithal
edilen etin birim fiyatını 22,75 TL’ye; diğer ülkelerden gelen etin birim fiyatını da 12 ila 14,5
TL’ye yükseltmektedir. İthal etteki yüksek vergiye rağmen, Türkiye ile AB arasında toplam 19
bin ton et için özel vergi kotası bulunmaktadır. Buna göre AB ülkelerinden ithal edilecek ilk 5
bin ton ete yüzde 30; sonraki 14 bin ton ete ise yüzde 43 oranında düşük vergi
uygulanmaktadır. Bu bağlamda Türkiye’nin AB ülkelerinden et ithal etmesi durumunda 5 bin
ton karkas kırmızı et birim fiyatı 9 TL’ye, 14 bin ton et de 10 TL’ye gelmektedir.
Diğer bir konuda hayvan alım ve pazarlama şeklidir. Ülkemizde canlı hayvan alımları,
hayvan panayırları, belediye hayvan pazarları ve hayvan borsalarında gerçekleşmektedir.
Hayvan satış şekilleri ise canlı ağırlık ve karkas randımanına göre yapılmaktadır.Türkiye’de
canlı hayvan ve ette, şekli ve aracı sayısı bölgelere göre değişen bir pazarlama yapısı
mevcuttur. Mevcut yapıda üreticiye fiyat ve alım garantisi verilmediği gibi sanayiye de
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 36
düzenli ham madde akışı sağlanamamaktadır. Gelişmiş ülkelerde durum daha farklıdır.
Örneğin Amerika’da birçok pazarlama şekli vardır; ama önemli olarak üç kanaldan
bahsedilmektedir. Bunlar direkt, borsa yoluyla ve karkas derecelendirme olarak
sıralanmakta, direkt ve borsa yoluyla pazarlama, normal sığır besisi ve genç buzağı besisinde,
karkas derecelendirme şekli ise daha çok genç buzağı besisinde görülmektedir. Damızlık sığır
besisi pazarlaması ise, seçilmiş borsalarda ve özel uygulamaya tabidir. Avrupa Birliği’nde ise
daha ziyade kooperatifler kanalıyla ve sözleşmeye dayalı satış sistemine göre yapılan
pazarlama uygulamaları görülmektedir. Birlik üyesi ülkelerden Danimarka, büyük bir
potansiyele sahip olup, onu Fransa, Hollanda, İrlanda, İngiltere ve İtalya takip etmektedir.
Diğer taraftan üye ülkelerden bazıları, üretici ve aracı arasında önceden yapılan “kontrat”,
yani sözleşme sistemine göre pazarlama tipini kullanmaktadır. Belçika başta olmak üzere
Hollanda, İngiltere, Fransa ve Almanya gibi ülkeler, bu konuda büyük bir potansiyel
oluşturmaktadır. Bu iki sistemin dışında, sınırlı olarak Ortak Piyasa Düzenleri kapsamında
“müdahale yolu” ve “üreticiler-aracılar” pazarlama biçimleri de kullanılmaktadır.
7.4. Bölgedeki İşletmeler ve KapasiteleriTürkiye genelinde hayvancılık faaliyetinde bulunan işletmeler göz önüne alındığında,
işletme başına ortalama küçükbaş hayvan sayısı 12,8, büyükbaş hayvan sayısı ise 5,2’dir. TRC
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde ise bir işletmeye düşen ortalama küçükbaş hayvan sayısı
18,9, büyükbaş sayısı ise 2,37’dir. Alt Bölgeler bazında, bir işletmedeki ortalama küçükbaş
hayvan sayısı TRC1’ de 13,3 , TRC2’de 24,5 ve TRC3’te 17,4’tür. Bir işletme için ortalama
büyükbaş hayvan sayısı ise TRC1 Bölgesi’nde 1,5, TRC2 Bölgesi’nde 3,6 ve TRC3 Bölgesi’nde
1,7’dir. Bölgede bir işletmeye düşen ortalama küçükbaş hayvan sayısı, Türkiye ortalamasının
üzerinde iken, büyükbaş hayvan sayısı ülke ortalamasının altındadır. TRC Güneydoğu
Anadolu Bölgesi’nde ortalama işletme büyüklüğünün 128 dekar olduğu görülmektedir. TRC2
(191 da) Bölgesi ortalamanın üzerinde iken, TRC3 (79 da) ve TRC1 (96 da) Bölgeleri
ortalamanın altındadır. Türkiye’deki işletmelerin % 8.6’sı TRC Güneydoğu Anadolu
Bölgesi’nde yer almaktadır. Bölgedeki işletme sayısı bakımından TRC2 Bölgesi, % 39 ile ilk
sırada yer alırken, onu TRC3 % 31 ve TRC1 % 30 ile takip etmektedir.
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 37
TRC1 Bölge illeri incelendiğinde ise Gaziantep ilinde toplam gelişmiş 9 adet ticari
yumurta işletmesi mevcuttur. Kapasitesi en büyük olan işletmede 350.000 adet tavuk
bulunmaktadır. En küçük kapasiteli işletme ise 20.000 adet tavuğa sahiptir. Toplam olarak
ilde 857.000 adet yumurta tavuğu mevcuttur. Etçi tavuk işletme sayılarına bakıldığında 4
adet damızlık işletmenin, 1 adet kuluçkahanenin , 6 adet kümesin ve toplamda 185.000 adet
etcil tavuğa sahip olduğu görülmektedir. (Gaziantep İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık
Müdürlüğü).
Aşağıdaki tablo incelendiğinde Gaziantep’te en fazla karma tip (20.813) işletmenin
mevcut olduğu görülmektedir. İlin Suriye ile sınırının bulunmasından dolayı 4 adet sınır
kontrol noktası mevcuttur. 4716 adet büyükbaş hayvan işletmesi, 1 balıkcılık işletmesi, ve 20
adet kanatlı hayvan işletmesi mevcuttur. 2011 yılı Kasım ayı itibariyle Gaziantep ilinde
toplamda 29.045 adet hayvancılık işletmesi mevcuttur.
Tablo 17 Gaziantep İli İşletme Tipi İstatistiği
GAZİANTEP İLİ GÜNCEL İŞLETME TİPİ İSTATİSTİĞİ
İŞLETME TİPİ İŞLETME SAYISI
SINIR KONTROL NOKTASI 4
KÜÇÜKBAŞ 2123KARMA 20813
İL DEPO 1
KANATLI 20ET VE ET ÜRÜNLERİ ÜRETİM TESİSİ 10
BÜYÜKBAŞ 4716BALIKÇILIK 1ATÇILIK 697ARICILIK 167Kaynak:Gaziantep İl Tarım, Gıda ve Hayvancılık Müd.
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 38
8. Bölgedeki Yatırım Fırsatları TRC1 Bölgesi’ndeki mevcut hayvan sayısının ihtiyaca cevap verecek ölçüde
olmamasından dolayı, bölge, yurt içinden alımlar yoluyla ve yurt dışından ise hayvan ithal
ederek bu ihtiyacı giderme yoluna gitmiştir. Bölgedeki nüfus artışı hesaba katıldığında bu
ihtiyacın daha da artacağı öngörülmektedir. TRC1 Bölgesi’ndeki nüfus artışı 2008-2009 yılları
arasında % 1.96 olarak gerçekleşmiş, Gaziantep’te sanayinin güçlü oluşu ve istihdam olanağı
sağlaması sebebiyle söz konusu artış aynı dönemde % 2.54 olarak gerçekleşmiştir. (TÜİK)
Artan nüfus hızı gözönünde bulundurulduğunda, et ihtiyacının da buna paralel olarak artması
beklenmektedir. Düşük üretime miktarı bu alanda yatırım yapılmasını zorunlu kılmaktadır.
Bölgedeki hayvan sayısına bakıldığında artan nüfusa karşın herhangi bir artışın olmadığı
görülebilmektedir.
Tablo 18 TRC1 Bölgesi Mevcut Hayvan Sayısı
YILDana ve buzağı: erkek (baş)
Dana ve buzağı: dişi (baş)
Boğa ve öküz: 2 yaş ve üzeri (baş)
Koyun (baş)
Keçi (baş)
Kümes hayvanı (baş)
2004 14.590 17.637 3.206 619.548 374.000 1.187.580
2005 16.670 19.594 3.209 630.072 348.733 1.242.933
2006 16.146 19.782 3.408 596.993 310.485 994.062
2007 12.710 16.140 7.057 575.796 259.527 969.100
2008 13.016 15.719 6.277 558.516 238.131 2.837.028
2009 12.245 14.694 6.815 503.194 228.659 974.069
2010 14.888 15.836 6.862 458.115 248.696 1.296.584
Kaynak:TUİK
Tablo 18 incelendiğinde, büyükbaş hayvan sayısında son 7 yıl içerisinde ciddi bir değişim
yaşanmadığı görülmektedir. Nüfus artışı ve buna bağlı olarak talepteki artış gözönünde
bulundurulursa, büyükbaş hayvan yetiştiriciliğine yapılacak yatırımların akıllıca olacağı bir
gerçektir. Aynı durum koyun ve keçi için de söz konusudur. 2004 yılında 619 bin civarında
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 39
olan koyun sayısı 2010 yılına gelindiğinde 458 bine gerilemiştir. Bölge insanının daha çok
küçükbaş hayvan tükettiğini düşünecek olursak aynı şekilde küçükbaş hayvan yetiştiriciliğine
yapılacak yatırımlar da akıllıca olacaktır. Bölgenin hayvansal ürüne olan ihtiyacının mevcut
üretimle karşılanamadığı varsayılırsa bölgede üretilecek ürünlerde pazarlama problemi
yaşanmayacaktır. Üretilen ürünlerin bölge içerisinde satılacak olması ise nakliye ve
pazarlama gibi giderleri minimize edeceğinden işletmelerin elde edeceği karı şüphesiz
artıracaktır. TRC1 Bölgesi, artan nüfusu, gelişmiş sanayi alt yapısı ve hayvancılığa uygulanan
teşvik sistemleri ile, hayvancılık ve hayvansal üretim yatırımları için ideal bir konumdadır.
9. Kırmızı Et Hayvancılığı ve Sanayisinde Yaşanan Sorunlar
Yetiştiricilerin pazar ve fiyat garantisi altında faaliyet sürdürememesi neticesinde
kaliteli ve yeterli miktarda hammadde temin edilememekte, kasaplık hayvan arzındaki
mevsimsel dalgalanmalar nedeniyle işletmeler düşük kapasite ile çalışmaktadır. Ülkemizde
hemen hemen bütün hayvan hastalıklarına rastlanmaktadır. Bu durum üretimi olumsuz
etkilediği gibi ihracat imkanlarını da kısıtlamaktadır. Üreticilerin kesif yem ihtiyacını
karşılamaya yönelik faaliyet gösteren yem fabrikaları belirttiği standartların dışında üretim
yapmakta ve üreticiye zarar vermektedir. Bu durum aynı zamanda sektörde firmalar arası
haksız rekabete de neden olmaktadır. Et ve et mamulleri ile ilgili tesisler yeterli ön araştırma
yapılmadan uygun olmayan yerlerde ve teknik özelliklerde kurulmaktadır. Sanayide karkas
derecelendirmesi yapılmamakta, hayvansal ürünlerde kalite-fiyat ilişkisi yeterince göz
önünde bulundurulmamaktadır.7
Sektör içerisinde fiziki, teknik şartları ve eğitilmiş personeli yetersiz, çok sayıda
işletme bulunmakta, bu durum sağlığımızı ve sektördeki gelişmeyi olumsuz yönde
etkilemekte, ayrıca haksız rekabete neden olmaktadır. Kayıt ve istatistikler tam ve doğru bir
şekilde tutulmamaktadır. Kesilen hayvanların yan ürünleri ekonomik olarak
7 2. Tarım Şürası VI. Komisyon Üretim ve Pazarlama Politikaları
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 40
değerlendirilmemekte, çevre kirliliğine neden olmaktadır. Et ve et mamulleri sanayinde
üretimden tüketime kadarki süreçte soğuk zincir kurulamamıştır. Kasaplık hayvanların
mezbahalara uygun olmayan koşullarda taşınması neticesinde hayvanlarda yaralanmalar ve
verim kayıpları oluşmaktadır. Mevcut mezbahaların büyük bir kısmında kesim öncesi ve
kesim sonrası kontrolleri yapacak veteriner hekimler bulunmamaktadır. Hayvanlardaki
karkas ortalaması, gelişmiş bir çok ülkeye nazaran düşük düzeydedir. Kasaplık hayvan
yetiştiriciliğine yapılan destekler, gelişmiş ülkelere göre çok düşük seviyelerdedir. Özellikle
koyun, keçi ve manda türlerine yönelik herhangi bir desteğin olmaması, üretimin artırılmasını
engelleyici rol oynamaktadır. Dönemsel fiyat dalgalanmaları, üreticinin ileriye yönelik üretim
planlaması yapmasını engellemekte, bu da üretimi olumsuz etkilemektedir.
Et ithalatı yapılacağına dair söylentiler, yetiştiricileri geçmiş yıllarda olduğu gibi şimdi
de tedirgin etmekte, işletme ölçeğini büyütmek konusunda kararsız bırakmaktadır.
Yetiştiricilerin etkin ve güçlü bir örgüt çatısı altında toplanamaması fiyatların oluşmasında
pazarlık gücünü zayıflatmaktadır. Sahada hayvan tedavisinde kullanılan ülkeye kaçak yollarla
girmiş birçok ilaç bulunmaktadır. Bunlar hayvan sağlığını tehdit ettiği gibi veteriner hekimleri
de tedavide yanılgıya düşürmektedir. Yem fiyatlarının yüksek, ürün fiyatlarının düşük olması,
yetiştiricilerin çoğu zaman zararına üretim yapmasına neden olmaktadır. Kişi başı et
tüketimimiz gelişmiş ülkelere göre düşük seviyelerdedir. Sektörün düşük işletme ölçekleri,
yetersiz örgütlenme, karmaşık ve uzun pazarlama kanalları, yetersiz eğitim ve yayım
hizmetleri, uygun olmayan finansman koşulları, plansız destekleme politikaları gibi bir çok
yapısal sorunu vardır. Son zamanlarda özellikle sahte ve sağlıksız et ve et ürünleri üreten
işyerlerini konu alan programlar, tüketici talebinde azalmaya neden olduğu gibi tüketiciyi bu
ürünleri tüketmek konusunda olumsuz etkilemiştir.
10. GZFT (SWOT) Analizi
Güçlü Yanlar
Çok sayıda yetişmiş ve nitelikli teknik personel varlığı
Bölgenin coğrafi konumu ve mevcut üretim potensiyeli
Kilis ilinin Kilis Keçisi adı verilen ırkın ana vatanı oluşu
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 41
Bölge illerinin Orta Doğu’ ya açılan kapı konumunda oluşu
Yetişmiş iş gücü varlığı
Adıyaman’da sulu tarıma uygun arazi ve suyun varlığı
Zayıf Yanlar
Bölgede Ziraat ve Veterinerlik fakültelerinin olmayışı
Yem bitkilerinin yeterli düzeyde yetiştirilmemesi
Sermayesi yetersiz küçük aile şirketlerininin çok oluşu
Veri eksikliği kayıtdışılık
Hayvan başına verimiliğin düşük oluşu
Üreticilerdeki teknik bilgi noksanlığı
Desteklemelerin yetersizliği
Örgütleşememiş üreticilerin çoğunlukta oluşu
Özellikle Adıyaman ve Kilis’te entegre süt işleme merkezlerinin olmayışı
Bölgede süt toplama merkezlerinin yetersizliği ve eksikliği
Suni tohumlamanın yaygınlaştırılamaması
Bölgedeki kişi başına düşen hayvansal ürün miktarının düşük oluşu
Köyden şehire olan göçün fazla olması
Fırsatlar
Hibe ve desteklerin artışı
AB destekli hibelerin varlığı
Bölge insanının gelir seviyesinde artış
Bölgedeki gıda sanayinin güçlenmesi
Islah çalışmaları
Yem bitkileri üretimi
Meraların geliştirilmesi
İşletme ölçeklerinin artması
Hayvan hastalıkları ile mücadele ve kontrol
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 42
Sağım hijyeni, modern sağım teknikleri ve soğuk zincirin sağlanması
Sözleşmeli üretimin geliştirilmesi
Tehditler
Geleneksel üretim yönteminden dolayı kalite ve hijyenin düşük oluşu
Bölgede kaçak hayvan ithalinin varlığı
Yem ve girdi fiyatlarının yüksek oluşu
Yüksek vergi uygulaması
Salgın hayvan hastalıkları
11. Bölgede Hayvancılıkta Destekleme Uygulamaları
11.1. Yem Bitkileri Üretimi Destekleri
Yem bitkileri üretimi desteklemesi kapsamında, ''yonca, korunga, fiğ, macar fiği, burçak,
mürdümük, silajlık mısır, sorgum, sudan otu, sorgum-sudan otu melezi hayvan pancarı, yem
şalgamı, fiğ veya macar fiği” tahıl karışımı ve yapay çayır-meralar için destek verilmektedir.
Yem bitkileri üretimi yapmak üzere başvuran üreticilere, kalkınmada öncelikli illerde ve
sertifikalı tohumluk kullanımına göre farklı olmak üzere çok yıllık yem bitkisi ekilişleri ile
yapay çayır mera tesisinde ilk yıl için, tek yıllık yem bitkisi ekilişlerinde ise ekiliş yaptıkları yıl
için dekar başına ödeme yapılmaktadır. Ayrıca yem bitkileri üretiminde kullanılmak üzere
satın alınan alet ve makinelerin fatura bedelinin %40’ı yine devlet tarafından
desteklenmektedir. Ancak alet ve makine desteği, desteklemeye konu yem bitkileri
desteğinin yüzde 40'ını geçememesi gerekmektedir.
11.2. Hayvan Islahı ve Yetiştirme Desteklemeleri
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 43
Yurt içinde yetiştirilen ve bakanlık veya bakanlıkça yetkilendirilmiş kuruluş tarafından
verilmiş damızlık belgesi veya safırk sertifikasına sahip, ilk yavrusuna en az 3 ay gebe düve
satın alanlara hayvan başına doğrudan ödeme yapılmaktadır. Buzağı desteklemesi ise soy
kütüğü veya ön soykütüğü sistemine kayıtlı saf kültür ırkı veya melezi sığırların aynı kültür ırkı
boğanın sperması ile yerli ırk ve melezi sığırların ise sadece suni tohumlama sonucu doğan
tüm buzağıları için yapılmakta ve sisteme kayıt edilen sığırların kayıt tarihinden önce doğan
buzağıları destekleme kapsamı dışında bırakılmaktadır.
11.3. Suni Tohumlama Desteği
Suni Tohumlama, Tabii Tohumlama, Ovum ve Embriyo Transferi Faaliyetlerinin Usul ve
Esasları Hakkında Yönetmelik hükümleri kapsamında suni tohumlama yapmak için izin almış
veteriner hekimler, birlikler, kooperatifler, özel hayvan hastaneleri, hayvancılık işletmeleri ve
suni tohumlama yapmak üzere kurulmuş şirketlere destek verilmektedir.
11.4. Süt Desteklemeleri
Üretmiş olduğu sütü, bakanlıktan süt teşvik kod numarası almış, gıda sicili ve çalışma
izni olan işletmelere satan soy kütüğüne kayıtlı işletmeler, örgütlü üreticiler ile bu örgütlere
üye olmayan diğer üreticilere destekleme ödemesi yapılmaktadır. Kendi öz kaynakları ile
işletmesine, büyükbaş hayvancılık için sabit süt sağım ünitesi ve soğutma tankı, küçükbaş
hayvancılık için ise sabit veya seyyar süt sağım ünitesi ve soğutma tankı kurarak sanayiye
aktarılarak sütte belirli kalite ve hijyen kriterlerine uygun üretim yapacak üreticiler ile
işletmesine gübre çukuru yapacak yetiştiricilere, yatırım miktarının yüzde 40'ı oranında
destekleme ödemesi yapılmaktadır. Kendi öz kaynaklarıyla, mülkiyeti kendilerine ait veya
kiralık (asgari 10 yıl) alanlarda, en az 75 metreküp kapasiteli gübre çukuru yapacak
üreticilere, ahır kapasitelerine uygun olmak şartıyla bakanlıkça her yıl belirlenen oranda
desteklenmektedir.(www.gidasanayii.com)
11.5. Hayvancılık Teşvik Kredileri
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 44
06.01. 2011 tarihinde Bakanlar kurulu Kararı Resmi Gazetede yayınlanan 2011 tarım ve
hayvancılık destekleri ile 2011 hayvancılık desteklemeleri 01.01.2011 tarihinden geçerli
olmak üzere devam etmektedir. Faizsiz hayvancılık kredisi yine devam edeceği Bakanlar
Kurulu Kararı ile kesinleşmiştir. Hayvancılık teşvik kredileri, faizsiz hayvancılık kredisi şeklinde
uygulandığı gibi bazı hayvancılık teşvik kredileri faiz indirimli olarak kullanılmaktadır. Devlet
destekli hayvancılık kredisi Bakanlar Kurulu Kararı ile faizsiz hayvancılık kredisi ve faiz
indirimli hayvancılık teşvik kredileri şu şekilde belirlenmiştir. Tarım ve hayvancılık destekleri
faizsiz hayvancılık kredisi ile faiz indirimli hayvancılık teşvik kredileri üst limit ve faiz oranları
aşağıdaki tabloda mevcuttur.
Tablo 19 Faiz İndirimli Kredi Uygulamaları
FAİZ İNDİRİMLİ KREDİ UYGULAMALARI (%)İNDİRİM ORANI
(%)
KREDİ ÜST
LİMİTİ
KREDİ KONULARI HAYVANSAL ÜRETİM 1. Damızlık sığır yetiştiriciliği (etçi - süt) 100 7.500.0002. Damızlık düve yetiştiriciliği 100 7.500.0003. Büyükbaş / Küçükbaş hayvan yetiştiriciliği 100 3.000.0004. Büyükbaş hayvan besiciliği 100 3.000.0005. Küçükbaş hayvan besiciliği 100 1.500.000TARIMSAL SULAMA 100 1.500.000DİĞER ÜRETİM KONULARI 50 1.500.0001.Kontrollü örtüaltı tarımı 50 7.500.0002. İyi tarım uygulamaları / Organik tarım 50 3.000.0003. Su ürünleri 50 3.000.0004. Sertifikalı tohum, fide, fidan yurt içi üretimi/kullanımı
50 1.500.000
5. Standart fidan yurt içi üretimi/kullanımı 50 1.500.0006. Kanatlı sektörü 50 1.500.0007. Arıcılık 50 1.500.0008. Tarımsal mekanizasyon 50 500.0009. Diğer üretim konulan 50 500.000Kaynak:www.taryat.gov.tr
Aşağıdaki tabloda hayvancılığa yapılan tüm destekler ayrıntılı şekilde verilmiştir. Yem bitkileri
üretiminden, arıcılığa, süt üreticiliğinden, hayvan başına yapılan tüm ödemeler tabloda
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 45
belirtilmiştir. Tabloda verilen rakamlar 2011 yılı mevcut rakamlar olup, bazı değerler sabit
kalmasına karşın, bazıları bölgeye uygulanan tarım poltikalarına göre değişiklik
göstermektedir.
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 46
Tablo 20 Hayvancılık Destekleri
1 Yem Bitkileri (TL/da)
Yonca (sulu) 130Yonca (kuru) 70Korunga 90Tek Yıllıklar 30Silajlık Tek Yıllıklar 45Silajlık Mısır (sulu) 55Silajlık Mısır (kuru) 30Yapay Çayır-Mera 75
2 Arıcılık Arıcılık (TL/kovan) 7Bombus Arısı (TL/koloni) 60
3 Su Ürünleri
Alabalık (TL/Kg) 0,65Çipura-Levrek (TL/Kg) 0,85Yeni Türler (TL/Kg) 1,00Midye (TL/Kg) 0,20Yavru (TL/adet) 0,06
4 Süt Primi (TL/Lt) Sığır-Manda Sütü 0,06Koyun-Keçi Sütü 0,15
5 Hayvan Başı Ödeme (TL/baş)
Sığır 225Manda 300Sığır (Soykütüğü İlave) 50Hastalıklardan Ari 300Koyun-Keçi 15
6 Tiftik Üretim Desteği (kg)Oğlak Tiftiği 15Ana Mal (İnce, İyi) 14Tali 10
7İpek Böceği Desteği
Tohum (TL/Kutu) 301.Sınıf Koza, Damızlık Koza, Diğer(TL/Kg) 20
8 Hayvan Gen Kaynaklarını Koruma
Büyükbaş (TL/baş) 400Küçükbaş (TL/baş) 70Arı (TL/kovan) 20
Elit Sürü (TL/baş) Anaç 30Yavru 40
Taban Sürü (TL/baş) Anaç 30Yavru 20
9 Halk Elinde Manda Islahı Desteği (baş) 50010 Besi Desteği(Büyükbaş) (TL/baş) 30011 Projeli Damızlık koyun-Keçi Desteği(TL/baş) 40
12 Buzağı DesteğiBrusella S-19 Aşısı 25Suni Tohumlama 75Suni Toh.Doğ.Çevir.Melezi 150
13 Kuzu ve Oğlak Desteği Brucellosis Rew-1 aşısı 4
14 Aşı Desteği(Baş)
Büyükbaş Brucellosis 1,5Küçükbaş Brucellosis 0,5Büyükbaş Şap 0,75Küçükbaş Şap 0,5
Kaynak: www.taryat.gov.tr
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 47
Gaziantep İlinde hayvanclığa destek olmak için Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca
yürütülmekte olan destekleme uygulamaları kapsamında 2010 yılında anaç sığır
desteklemesi 225-275 TL/ hayvan başı olup 578 işletmeye 1.567.612 TL, anaç manda desteği
hayvan başına 250 TL olup 4 işletmeye 2.2500.000 TL, koyun keçi desteklemsi hayvan başına
10 TL olup 2.239 işletmeye 2.386.870 TL ödeme yapılmıştır.8
12. Değerlendirme ve Sonuç
Yapılan bu çalışmanın sonunda TRC1 Bölgesi’nde hayvancılığa ait birçok sorunun
olduğu görülmüştür. Bölgenin problemleri genel anlamda Türkiye’de yaşanan sorunlarla
parelellik göstermektedir. Yüksek yem fiyatları, enerji giderlerinin yüksek oluşu, yetersiz
miktarda üretilen yem bitkileri, verilen desteklerin yetersiz ve dengesiz oluşu, işin ehli
olmayan kişilerin hayvancılıkla uğraşması gibi sorunlar hayvancılığın gelişmesindeki en büyük
engeller olarak görülmektedir. Türkiye’nin tarım ülkesi modelinden sanayi ülkesi modeline
geçişteki süreçte, hayvancılıkla uğraşan kesimin şehirlere göç etmesi, hayvancılığı iş gücü ve
girişimcilik hususlarında zayıf bırakmıştır. Artan nüfusun ihtiyacını karşılayacak üretim artışı
sağlanamamış aksine üretimde ciddi düşüş gözlenmiştir. Bu doğrultuda canlı hayvan ithal
edilerek sorun çözülmeye çalışılmış, ama yetersiz kalmıştır. Canlı hayvan sayısının az oluşu et
üretim miktarını düşürmüş ve talebi karşılayamaz hale getirmiştir. Yüksek talep ve düşük arz
dengesi , kırmızı et fiyatını olumsuz etkilemiş ve kırmızı et fiyatı dünya ortalamasının üzerinde
oluşmuştur. Kırmızı et fiyatının düşürülmesi için atılması gereken en önemli adım düşük yem
fiyatlarıyla, girdi maliyetlerinin düşürülmesidir. Üretim girdi maliyetinin düşürülmesi,
teknolojinin daha etkin kullanımı, hijyen ve kalite unsurlarının geliştirilmesi bölgedeki
hayvancılığı olumlu yönde etkileyecektir. Kar marjının daha yüksek olması, hayvancılığı daha
cazip hale getirecektir. Artan üretimin ürün fiyatlarını düşürmesi, daha fazla tüketimin yolunu
açacaktır. Hayvancılığın TRC1 Bölgesi’nde gelişmesi için yapılacak diğer bir adım ise bölgede
yapılacak yatırımlara mali ve teknik destek sağlamaktır. İpekyolu Kalkınma Ajansı, bölgede
hayvancılığın gelişmesine yönelik çalışmalara mevzuatının ve görevinin elverdiği şekilde
8 Gaziantep Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Resmi Web Sitesi
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 48
katkıda bulunmaktadır. İpekyolu Kalkınma Ajansı şuan hayvan alımına doğrudan hibe veya
kredi desteği sağlamamaktadır. Ancak çifcilerin ve yetiştiricilerin mesleki bilgi ve becerilerinin
geliştirilmesi adına, yetiştirici birlikleri kanalıyla teknik destek hizmeti sağlamaktadır. Hayvan
yetiştiricileri biraraya gelerek bağlı oldukları birlik veya herhangi bir sivil toplum örgütü
vasıtasıyla İpekyolu Kalkınma Ajansının vermiş olduğu teknik desteklerden faydalanabilirler.
Bu destek kapsamında dışardan sağlanacak uzmanlarla mesleki bilgi ve becerilerini
artırabilirler. Ajans, teknik desteğin yanısıra birliklerin hayvancılık ile ilgili yapacakları
araştırmalara DFD(Doğrudan Faaliyet Desteği) kapsamında mali destek sağlamaktadır. Bu
desteğin maksimum tutarı 70.000 TL olup sadece araştırma faaliyetinde kullanılmaktadır.
KAYNAKLAR
1. TÜİK
2. www.tarim.gov.tr
3. www.taryat.gov.tr
4. Gaziantep İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü
5. Adıyaman İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü
6. Kilis İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü
7. http://www.fas.usda.gov/
İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ HAYVANCILIK DURUM RAPORU 49
Top Related