1 MIJN VERHAAL 201718
MIJN VERHAAL TE VERTELLEN AAN LEERLINGEN
VAN BO- EN MO-SCHOLEN
WAAROM KWAMEN DE JAPANNERS NAAR NEDERLANDS-INDIEuml EN WAT
DEDEN ZIJ DAAR IN 1942-1945
2 MIJN VERHAAL 201718
Foto omslag Burger ereveld Kalibanteng te Semarang
3 MIJN VERHAAL 201718
MIJN VERHAAL OVER DE JAPANSE BEZETTING VAN NEDERLANDS-INDIEuml 1942-1945
AA FERMIN
copy 2017 drs AA Fermin Uitgave in eigen beheer
4 MIJN VERHAAL 201718
INHOUDSOPGAVE
MEISJES EN JONGENS GOEDE MORGENMIDDAG 5
1 WAT WAS ER IN 1942 AAN DE HAND 5
11 WAAROM WILDE JAPAN DE BAAS ZIJN IN AZIEuml 5
2 HOE VEROVERDE JAPAN NEDERLANDS-INDIEuml 7
21 HOE SCHAKELDE JAPAN DE NEDERLANDSE MACHT UIT 7
22 HOE VERWIJDERDE JAPAN DE NEDERLANDSE INVLOED 7
3 MIJN INTERNERING 8
32 MAAR NIET ALLES WAS KOMMER EN KWEL 12
33 TOCH WAS HET NIET LEUK IN HET KAMP 12
4 DAGINDELING 14
4 1 ETEN 14
411 ONTBIJT 14
412 HOOFDMAALTIJDEN 15
42 APPEgraveL 16
421 STRAFFEN 16
422 TAKEN 18
5 EINDE JAPANSE INTERNERING 19
51 BEVRIJDING 20
511 INDONESIEuml 21
512 NEDERLAND 21
6 HERDENKEN 22
5 MIJN VERHAAL 201718
MEISJES EN JONGENS GOEDE MORGENMIDDAG
Ik ben meneer Fermin Geboren in 1936 in NEDERLANDS-INDIEuml op het eiland Java in de
stad Magelang In 1942 op zes jarige leeftijd werd ik gevangen genomen door Japan-
ners Nu ruim 80 jaren oud sta ik hier voor de klas waar ik jullie ga vertellen over de
Japanse bezetting van NEDERLANDS-INDIEuml 1942 - 1946
De eerste vraag is natuurlijk
1 WAT WAS ER IN 1942 AAN DE HAND Jullie weten dat de Tweede Wereldoorlog begon doordat Duitse troepen in 1940 vele
landen van Europa waaronder NEDERLAND hadden veroverd Waarom deed Duitsland
dat Duitsland wilde al die landen samensmeden tot eacuteeacuten Groot Duitsland In het Duits
Gross Deutschland
Japan deed het zelfde in Azieuml Japanse troepen veroverden landen in Azieuml waaronder
NEDERLANDS-INDIEuml Het Japanse doel was om alle Aziatische landen samen te voegen
tot eacuteeacuten Groot Japan In het Japans DAI NIPPON en je schrijft het 大目本
Dus een zelfde doel maar verschillende methodes
11 WAAROM WILDE JAPAN DE BAAS ZIJN IN AZIEuml Even terug in de tijd Jullie weten wel iets van de VOC in Azieuml Handel in specerijen Later
in de 19e eeuw (1816) werd INDIEuml een Nederlandse kolonie en werden de Nederlanders
daar de baas Ook Engelsen kwamen naar Azieuml Die werden toen de baas in India
Malakka Australieuml De Fransen werden de baas in Indochina en de Amerikanen in de
6 MIJN VERHAAL 201718
Filippijnen Zo waren de niet-Aziaten de baas in bijna heel Azieuml Dat had te maken met de
grondstoffen en handel (Denk maar aan katoen voor al die jurken bloesjes en lakens)
Daarom wilden die Westerlingen hun invloed verder verspreiden over China Korea en
Japan
Japan bang voor kolonisatie sloot zich af van de wereld Maar toen de Amerikanen
toegang tot Japan forceerden bedacht de Japanse keizer MUTSUHITO een plan Hij
wilde het arme agrarische (landbouw) overbevolkte Japan omvormen tot een indus-
trieumlle grootmacht Een Japanse grootmacht die kon concurreren met de grote machten
Amerika Engeland NEDERLAND Zo kon Japan zelfstandig blijven en zich zelf voorzien
van levensbehoeften Dus begon Japan met de opbouw van zijn industrie Men leze
JJP de Jong ldquoDe waaier van het fortuinrdquo (Zoetermeer 1998)
Maar voor een industrie heb je grondstoffen nodig Denk maar aan metaal voor het
maken van autorsquos en schepen denk maar aan aluminium voor het bouwen van
vliegtuigen Denk ook aan rubber voor al die banden Denk vooral aan olie want zon-
der benzine kunnen de autorsquos niet rijden zonder zware olie kunnen de schepen niet va-
ren en zonder kerosine kunnen de vliegtuigen niet vliegen
Japan echter had zelf al die benodigde grondstoffen voor zijn industrie niet Ook niet
voldoende rijst voor de bevolking Die grondstoffen en voedingsmiddelen lagen in
landen buiten Japan Daarom bedacht Japan een plan om in plaats van de koloniale
machten de baas te worden in Azieuml De Japanners dachten meer recht te hebben om
baas te zijn in Azieuml dan al die Westerlingen Daarom wilde Japan de koloniale machten
uitschakelen en de kolonisten uit Azieuml verwijderen Zo viel Japan aan onder de strijd-
kreten ldquoAzieuml voor de Aziatenrdquo en ldquoweg met de Westerlingenrdquo Men leze WG Beasley
ldquoJapanese imperialism 1894-1945 (London 1987)
7 MIJN VERHAAL 201718
2 HOE VEROVERDE JAPAN NEDERLANDS-INDIEuml Op 7 december 1941 voerde Japan zonder oorlogsverklaring in het geheim stiekem
dus een aanval uit op Pearl Harbor Daar werd de Amerikaanse Zeemacht uitgeschakeld
Tegelijkertijd werd de Britse Zeemacht uitgeschakeld door bombardementen op Hong
Kong en Singapore Vervolgens werden in december 1941 de Amerikaanse Filippijnen
veroverd In januarifebruari 1942 Brits-Malakka en Singapore daarna NEDERLANDS-
INDIEuml Het ging de Japanners voornamelijk om INDIEuml het rijkste land van Azieuml aan
grondstoffen en voedselproducten
Op 27 februari 1942 kwamen Japanse oorlogsvloten naar de Javazee De Nederlandse
Zeemacht onder commando van SBN Karel DOORMAN probeerde samen met enkele
Amerikaanse Australische en Britse oorlogsschepen de Japanse invasie te voorkomen
De geallieerde vloot vocht dapperhelliphellip maar tevergeefs
NEDERLAND kon niet helpen want NEDERLAND was bezet door de Duitsers
De Japanse Zeemacht bleek veel sterker Op het land was het KNIL (Kon Ned Indisch
Leger) ook niet opgewassen tegen de Japanse overmacht En ja wie het sterkst is die
wint Dus moesten de Nederlanders het hoofd (lat Capit) buigen Dat heet capituleren
Na de capitulatie op 8 maart 1942 konden de Japanners NEDERLANDS-INDIEuml bezetten
Zo werden zij de baas over Nederlands-Indieuml INDIEuml moest deel worden van Groot
Japanse keizerrijk Daarvoor schakelden de Japanners de Nederlandse macht uit en
verwijderden zij alle Nederlanders uit Azieuml
21 HOE SCHAKELDE JAPAN DE NEDERLANDSE MACHT UIT Hoe kon Japan de baas worden over INDIEuml Dat was eigenlijk heel eenvoudig Je neemt
alle hoogste bestuursambtenaren en directeuren-generaal van bedrijven gevangen Dan
vervang je ze door Japanners of bevriende Indonesieumlrs Dan heb je de macht in handen
Zo gingen de gouverneur-generaal de bevelhebbers van de krijgsmachten en directeu-
ren van handel en industrie naar het Jappenkamp Zij fungeerden als gijzelaars
22 HOE VERWIJDERDE JAPAN DE NEDERLANDSE INVLOED Na de bezetting mocht niemand meer Nederlands spreken mocht niemand meer een
Nederlandse krant lezen mocht niemand meer naar Nederlandse radio-uitzendingen
luisteren Ook de juffrouwen van de klas werden gevangen genomen en vervangen door
een Japanse juffrouwen Dan moesten de leerlingen Japans leren en spreken NIET LEUK
HEgrave De Nederlandse scholen werden gesloten
8 MIJN VERHAAL 201718
Vervolgens werden alle Nederlanders gevangen genomen Zo werden ruim 42000 Ne-
derlandse en Nederlands-Indische militairen krijgsgevangen gemaakt Zij werden als sla-
ven te werk gesteld aan Japanse militaire objecten buiten Java Velen moesten een grote
spoorweg bouwen tussen Thailand en Birma voor de aanval op India Velen moesten
wer-en in Japanse scheepswerven voor de reparatiebouw van oorlogsschepen Anderen
moesten vliegvelden bouwen in de Molukken voor de aanval op Australieuml Daarna
werden ruim 80000 Nederlandse burgers opgepakt De mannen gingen naar Mannen-
kampen Daar moesten zij moesten allerlei werkzaamheden verrichten zoals het
repareren van kapot geschoten vliegvelden wegen spoorlijnen en bruggen Separaat
van de mannen werden de vrouwen en kinderen naar Vrouwenkampen vervoerd Daar
mocht niemand de kampen verlaten iedereen moest binnen blijven intern blijven Dat
heet interneren en de kampen heten interneringskampen Later werden de jongens
ouder dan 10 jaar bij hun moeder weggehaald en naar aparte Jongenskampen gevoerd
Het doel van de internering was de Nederlander uit de Indische samenleving te
verwijderen en in de kampen te laten creperen Dan was er geen Nederlandse invloed
meer in INDIEuml Want zolang je invloed hebt ben je de baas En dat wilden de Japanners
juist niet Zij wilden zelf invloed uitoefenen INDIEuml moest en zou deel worden van het
Grote Japanse Keizerrijk
3 MIJN INTERNERING In april 1942 werd mijn vader en de andere mannen opgeroepen naar het gemeente-
huis te komen Vandaar werden zij afgevoerd naar interneringskampen Zelfs een tan-
denborstel hadden zij niet bij zich Waarheen onbekend Mijn moeder en alle andere
vrouwen en kinderen kregen huisarrest Dat wil zeggen zij mochten het huis niet uit
zelfs de tuin niet in Door het verplicht binnen blijven werden zij intern gehouden
Daardoor waren ook zij feitelijk geiumlnterneerd Toen de Japanse officieren de grote
huizen in beslag namen moesten de vrouwen met hun kinderen kleiner of bij elkaar
gaan wonen Zo zaten mijn moeder mijn oudere broer (8) mijn jongere zus (4) en ik (6)
met 3 andere gezinnen in eacuteeacuten huis De salarissen werden niet meer doorbetaald en de
banktegoeden bevroren De vrouwen hadden dus geacuteeacuten geld dus bezuinigen zoals het
ontslaan van bediendes en het verkopen van spullen Zo werden de Nederlandse
vrouwen stap voor stap steeds meer vernederd
9 MIJN VERHAAL 201718
Op 24 december 1942 kwam een kleine Japanse soldaat het erf op en zei ldquoJullie hebben
15 minuten om te pakken Je mag alles meenemen maar je moet het zelf dragenrdquo Mijn
moeder had al twee koffers gepakt Voor mijn oudere broer van 8 mijn jongere zus van
4 en voor mij (6) had zij een rugzakje klaargemaakt met kleertjes speeltjes en boekjes
WAT ZOU JE MEENEMEN ALS JE LANG OP VAKANTIE GAAT
Dat betekent dus dat je heel veel niet kon meenemen Alles moest je achterlaten je
huis je kamer je bureautje je boeken je speelgoed Je had alleen maar de spullen
die je bij je had En daarmee moest je het drie jaar doen
We werden geduwd in een vrachtauto die ons naar een verzamelkamp bracht Ons
hondje mocht niet mee Het trouwe beest rende achter de auto aan maar werd door
een Jap doodgeschoten
In het verzamelkamp werd alle bagage gecontroleerd Het verstopte geld en waarde-
volle spullen werden er uit gehaald Kan je nagaan we hadden al heel zo weinig bij ons
En van dat laatste beetje werd nog het nodige afgepakt Daarna werden we ingeschre-
ven Iedereen kreeg een nummer Ik kreeg nummer 5010 Daarna mochten we een
plaatsje zoeken Op de vloer Zitten en slapen Dat was allemaal erg vernederend voor
de vrouwen die gewend waren in grote huizen te leven met alle gemakken Toiletten
waren er wegravel maar badkamers waren niet beschikbaar Daarin stonden de paarden van
de Japanse soldaten
De volgende dag eerste kerstdag dus vroeg op zonder baden zonder eten zonder
drinken lopend naar het station in Magelang 750 vrouwen en kinderen uit Magelang
werden begeleid door Jappen met geweer en bajonet afgevoerd als gevangenen Als
criminelen Zeer vernederend
De Indische bevolking langs de kant keek ons na Sommigen wilden helpen maar wer-
den weggestuurd door de Japanse soldaten De meesten echter juichten en joelden Zij
waren blij dat ze bevrijd waren van de Nederlandse overheersers Later zouden zij
ontdekken dat de Japanse overheersing erger was dan de Nederlandse
10 MIJN VERHAAL 201718
Op het station aangekomen zagen we nog meer mensen van andere plaatsen in de om-
geving Wij werden met geweerkolven en sabels in wagons gepropt Vijftig mensen in
een wagon voor dertig Jullie hebben wel beelden gezien hoe de Joden in veewagens
werden geperst Zo ongeveer was het bij ons ook De ramen werden dicht getimmerd
Je kon dus niet naar buiten kijken niet ontvluchten niet om hulp roepen
We moesten uren lang in de trein wachten In de brandende zonnehitte Eindelijk zette
de locomotief zich in beweging Waarheen wisten wij niet Wat we wel wisten was dat
het erg warm en benauwd was in de wagon Zo lang in de brandende zon Zo vol met
mensen Zo weinig ventilatie Geacuteeacuten eten geacuteeacuten water en geacuteeacuten toiletvoorzieningen
Het Japanse reisbureau was niet zo best
31 NARE TIJD
Aangekomen op station Ambarawa moesten we door de kampong (Indisch dorp) lopen
naar het kamp Dat was een oude
KNIL1 kazerne Een kazerne is een
verzameling van woon- slaap- en
werkbarakken (houten gebou-
wen) voor militairen Er was ook
een hele batterij badkamers en
toiletten boven een stromend beekje Onthoud dat want daarop kom ik later terug Het
kamp zag er oud en vervallen uit Dat zou onze verblijfplaats worden voor de komende
drie jaren lsquoals gast van de Japanse keizerrsquo
De Jappen dreven ons een barak binnen Iedereen kreeg 75 cm ruimte
per persoon In de barakken zocht iedereen een plekje Meestal in
groepjes bij elkaar Dat wil zeggen vrienden kennissen familieleden
nestelden zich dicht bij elkaar om mekaar te helpen wanneer nodig
Mijn moeder kreeg eacuteeacuten stapelbed voor ons vieren Zij en mijn zusje in
het onderbed mijn broer en ik boven
Ik had een klein opvouwbaar kerstboompje meegenomen want het was per slot kerst-
mis toch Rondom die boom zongen we kerstliedjes Iedereen in de barak deed mee
En zo was de eerste dag toch nog plezierig
1 KNIL = Koninklijk Nederlands-Indisch Leger bestaande uit Nederlandse en Indisch-Nederlandse officieren en manschappen waaronder veel Molukse
militairen
11 MIJN VERHAAL 201718
Deze plezierige dag was meteen de laatste plezierige dag
Er zouden meer dan duizend dagen volgen die beslist niet plezierig waren
Drie jaren een bittere tijd Een periode van dood en ellende Jullie zien wel televisiebeel-
den vanuit Afrika Duizenden kindertjes soms dagenlang zonder eten en drinken in de
hete zon Zo was dat bij ons ook Er was constant en opzettelijk een tekort aan voedsel
en water De ondervoeding leidde tot honger en de honger tot de dood Vuil water en
slechte sanitaire voorzieningen leidden tot ziektes en tot de dood Het was een barre
situatie Daarbij harde dwangarbeid en wrede behandeling Kortom een periode van
ellende en dood
De Japanners hadden voorts de treiterende gewoonte om steeds meer mensen in
steeds minder kampen te plaatsen Eerst zaten er 1200 later 3600 mensen bij ons in het
kamp Ambarawa 6 Dat is driemaal zoveel Dus steeds maar opschuiven Uiteindelijk had
je geen 75 cm maar 50 cm ruimte per persoon Stel je eens voor jullie zitten nu met
2025 leerlingen in een klas Stel je voor dat er driemaal zoveel dus 6075 leerlingen in
die zelfde klas En dat in elke klas van de school Dan zitten jullie net zoals wij toen boven
op elkaar Wij konden alles van elkaar zien alles van elkaar horen elkaar ruiken Er was
constant geroezemoes geruzie lawaai gehuil gekrijs En toch moest je samen met
elkaar leven samen slapen samen eten samen naar het toilet samen baden samen in
de rij staan om eten te halen enhellip samen zien te overleven
Alles raakte op Er ontstond een gebrek aan zo iets simpel als zeep om je te wassen of
om je kleren te wassen Geen tandpasta en andere toiletartikelen meer Je vervuilt De
enige die dat fijn vonden waren de muizen ratten slangen luizen kakkerlakken en
ander ongedierte De voetballer Johan Kruif zei dat eens ldquoElk nadeel heeft zijn
voordeelrdquo Zo konden wij muizen ratten en slangen vangen om extra voedsel binnen te
krijgen
12 MIJN VERHAAL 201718
32 MAAR NIET ALLES WAS KOMMER EN KWEL In die moeilijke en erbarmelijke tijd met vele vernederingen moesten de moeders zich in
leven zien te houden om hun kinderen in leven te houden (Het is door deze lsquostruggle of
liversquo van de Nederlandse vrouw voor hun kinderen dat het sterftecijfer in de Vrouwen-
kampen lsquomaarrsquo 12 was In tegenstelling tot de 20 in Mannenkampen Bij de militaire
krijgsgevangenen in Birma en Japan lag dat sterftecijfer nog hoger) De vrouwen
hielpen elkaar Rang en standsverschillen vielen weg Zij pepten elkaar op ze steunden
elkaar om te door te kunnen gaan Zo hielden vrouwen lezingen Vrouwen van militairen
vertelden wat hun mannen hadden geleerd hoe te overleven in het oerwoud Vrouwen
van artsen vertelden hoe wonden te genezen met alternatieve middelen Andere vrou-
wen maakten spotliedjes of hekelgedichten Soms voerden zij kleine toneelstukjes op
waarin zij de Japanners voor de gek hielden Humor houdt je levendig Iedereen
probeerde geestelijk wakker te blijven Moeders probeerden hun kinderen wat bij te
brengen want onderwijs was verboden Zij maakten allerlei speelgoed denk aan
kwartetten met educatieve voorstellingen
Ik herinner mij nog heel goed hoe mijn moeder op Koninginnedag 31 augustus 1943 een
rode bloes een wit hemd en een blauwe broek aan de waslijn ophing Meteen deden
andere vrouwen dat ook en zo was het hele kamp in no time gepavoiseerd Versierd met
rood wit en blauw Totdat de Jap in de gaten kreeg dat daar eigen-
lijk de Nederlandse vlag uithing Toen moest alles meteen wegge-
haald worden Maar de vrouwen riepen ldquowe hebben de Jap toch
weer tuk gehadrdquo
Een ander vorm van verzet was de reactie van de Nederlandse
vrouw op de Japanse houding De Japanners keken geringschattend
neacuteeacuter op de Nederlandse vrouw Maar de vrouwen ndash fysiek groter dan de Japanner ndash
gingen dicht bij de Jap staan als zij werden geroepen Dus moest die Jap omhoog kijken
Dat zijn enkele voorbeelden hoe de vrouwen zich scherp en sterk hielden Het is de
Jappen inderdaad niet gelukt de Nederlandse vrouwen geestelijke en lichamelijk te
breken NIET VOOR NIETS STAAT OP HET INDISCH MONUMENT DE GEEST OVERWINT
Men leze uit de reeks Japanse bezetting in dagboeken bijvoorbeeld M Heijmans-van
bruggen ldquoVrouwenkamp Ambarawa 6rdquo (Amsterdam 2001)
33 TOCH WAS HET NIET LEUK IN HET KAMP Doordat er steeds meacuteeacuter mensen in het kamp werden gepropt moesten er steeds meacuteeacuter
monden worden gevoed Maar er kwam niet meacuteeacuter voedsel binnen Dat betekent dat de
13 MIJN VERHAAL 201718
rantsoenen steeds minder werden En als je weinig eet dan krijg je honger en als je lang
honger lijdt dan ga je dood Door de slechte kwaliteit van voeding en water kreeg ieder-
een last van de darmen diarree of buikloop Dan werd je ziek geen medicijnen en dan
ga je dood En omdat iedereen dicht op elkaar zat nam die ingewandsziekte epidemische
vormen aan dysenterie Zo gingen vele mensen dood Op het laats wel zeven per dag
Zo zijn in ons kamp 450 vrouwen en kinderen omgekomen
Eeacuten ervan was mijn moeder
Zij overleed door ondervoeding uitputting dysenterie en malaria Vanwege het besmet-
tingsgevaar van dysenterie en malaria mochten we niet bij haar ziekbed aanwezig zijn
zelfs niet bij haar sterfbed Maar dat lsquogehoorzaam als wij warenrsquo deden mijn broer mijn
zusje en ik toch Ik was toen zeven jaar oud Mijn broer negen en mijn zusje vijf Later is
zij herbegraven op het ereveld Kalibanteng bij Semarang
Er werd een vrouw aangewezen om voor ons te zorgen Zij werd onze pleegmoeder
Toch heel anders dan je eigen moeder Niettemin heeft zij de laatste jaren voor ons
gezorgd onder moeilijke omstandigheden Daarbij was ik een lsquoheel lief oppassend en
gehoorzaam jongetjersquo (sic) Maar later toen zij oud was heb ik de laatste tien jaar van
haar leven voor haar gezorgd Ik heb dus teruggedaan wat zij voor mij had gedaan
Toen mijn broer in 1944 10 jaar zou worden werd hij bij ons
weggehaald Naar een Jongenskamp gebracht Dat vond ik
vervelend Ik miste al mijn vader mijn moeder en nu ook mijn
broer Ik was inmiddels 8 jaar oud en bleef alleen over met
mijn zusje van zes
Er was meer eacuteeacuten middel om te overleven en dat was volhouden doorgaan of
POEKOEL TEROES zoals wij elkaar toeriepen Dat moeten jullie ook doen als je een
onvoldoende krijgt of blijft zitten Volhouden en door gaan
14 MIJN VERHAAL 201718
4 DAGINDELING De dagen bestonden uit beetje eten langdurig appegravel dwangarbeid en slapen Elke dag weer Eentonig monotoom
4 1 ETEN We kregen elke dag eten De vrouwen moesten het zelf klaar ma-
ken Ze deden hun best maar er waren niet genoeg ingredieumlnten
voor een volledige maaltijd Het eten vulde even de maag
Spoedig daarna had je weer het knagend holle gevoel van honger
En die honger werd steeds erger omdat er steeds minder en
steeds slechter voedsel beschikbaar werd gesteld Vooral in het
laatste oorlogsjaar Honger betekent niet zin hebben in iets
lekkers trek hebben in een bruine boterham met kaas in een stuk
chocola of een gevulde koek Honger betekende dringend
behoefte hebben aan voedsel Hoe was dat eten
411 ONTBIJT Het eten bestond rsquos-morgens uit BLUBBERPAP Pap van cassave meel Cassavemeel krijg
je door de wortelknol van de cassaveplant (een soort suikerbiet) te drogen en tot meel
te malen Meel met water geeft pap zonder suiker zonder zout Die pap zag er even
blubberig plakkerig uit als stijfsel om behangpapier op de muur te plakken
Ik moest met mijn zusje er voor zorgen zo vlug mogelijk bij de pap te zijn Dan was die
nog warm en had die nog smaak Als je achter in de rij stond dan was de pap koud en stijf
en helemaal niet lekker Dat was jich Naar voren dringen deed trouwens iedereen
Vooral moeders met hun kinderen drongen naar voren en duwden de wezen opzij Dan
moest ik weerstand bieden
We kregen ook een stuk BROOD Het brood was niet
goed doorbakken Dat kon ook niet want het was ge-
maakt van goedkoop maiumlsmeel zonder gist Daarom
gebruikte de vrouwen op advies van vrouwen van
artsen urine in plaats van gist In urine zit namelijk
veel enzymen (giststoffen en vitamine B) Drink het
nou niet vanavond in plaats van Coca Cola
15 MIJN VERHAAL 201718
Om die lsquogistrsquo te krijgen moesten de jongens plassen in drums Daarin ging de urine
gisten bruisen borrelen stinken En als je dan deeg maakt doe je er een schepje van dat
zelfgemaakte lsquogistrsquo bij Dan gaat het deeg rijzen Het gerezen deeg gaat in de oven En je
hebt rsquos morgen krakend krokant vers brood Maar niet heus Het was keihard of klef
kleverig
412 HOOFDMAALTIJDEN Het middag- en avondeten bestond uit eacuteeacuten schep RIJST met GEITENBLAREN en LAWAAI-
SAUS Rijst koken konden de Nederlandse vrouwen in INDIEuml wel De geitenblaren waren
grote groene bladeren van de cassaveplant Dat was voer voor de geiten vandaar de
naam lsquogeitenblarenrsquo Voor mensen waren die blaren onverteerbaar Maar voor ons was
het groen dus groente
De lawaaisaus een mooie naam maar het was gewoon water Met een beetje ketjap of
sambal toegevoegd In de ketjap en sambal zit veel vitamine C Zo kreeg de lsquosausrsquo toch
een klein beetje voedingswaarde
Als aanvulling zocht iedereen op allerlei manieren naar
extra voeding Door te smokkelen door te ruilen door
te lsquoorganiserenrsquo door wat te verbouwen Bijvoorbeeld
een lombok heeft vele pitjes zaadjes Zorsquon zaadje in
goede aarde gaat ontkiemen Dan kreeg je een plant
met lombok Alleen moest je oppassen dat de rijpe
vruchten niet werden lsquogeorganiseerdrsquo]
Smokkelen deden de vrouwen aan de omheining Geld of kledingstukken in ruil voor
eten Als een moeder betrapt werd door een Japanner dan werd zij ter plekke afgeran-
seld Bij het lsquoorganiserenrsquo van eten ving ik wel eens een slang Een paar stenen hout daar
tussen aansteken slang daarboven en roosteren maar Geroosterde slang met lombok
is lekker Het verbrande hout werd houtskool Houtskool gebruikte ik in plaats van norit
om de buikloop te stoppen En de as gebruikte ik als tandpasta
16 MIJN VERHAAL 201718
HOE OUD BEN JIJ EN HOEVEEL WEEG JIJ
ALS 10-JARIG JONGETJE WOOG IK 18 KILO
42 APPEgraveL Na het ontbijt moesten we op appegravel Elke morgen Heel vaak tweemaal per dag Appegravel is
een militair woord voor verzamelen en inspectie Dan moet je je in rijen opstellen Appegravel
in Ambarawa betekende baraksgewijs urenlang in de zon staan Als we aangetreden
stonden gaf de officier van de wacht het eerste bevel Kiotsuke =gt in de houding staan
Het tweede bevel luidde Kierih =gt buigen Als de kinderen niet diep genoeg bogen dan
werden niet zij maar hun moeder geslagen door de Japanner
De verplichte buiging was bedoeld als groet aan de Japanse keizer maar werd door de Nederlanders als vernederend ervaren
Na het commando naureh =gt op de plaats rust begon het
tellen Het tellen was altijd een langdurige en moeilijke zaak
want dat tellen vergde tijd De Jap kon niet goed tellen en wij moesten ons nummer je in
het Japans zeggen Ik had nummer 5010 =gt gosegravenju Dat was een makkelijk uit te spre-
ken nummer De nummers Ichi (1) Ni (2)San (3) Shi (4) Go (5) Roku (6) Shichi (7) Hachi
(8) Ku (9) Ju (10) zijn ook makkelijk te roepen Getallen daarboven waren lastiger uit te
spreken Dan ging je struikelen over de uitspraak Als je het Japanse woord niet goed
uitsprak dan werd niet jij maar je moeder geslagen Maar als een moeder werd
geslagen dan gooiden de kinderen het tellen in de war Door een verkeerd nummer te
noemen raakten de Japanners in de war en werden zij kwaad Dat kostte je wel een pak
slaagt maar ach ldquoJapje pesten was ook wel leukrdquo
Humor houdt de moed erin
Na het appegravel werden de straffen en de taken opgedragen
421 STRAFFEN De straffen waren hard en werden in het openbaar uitgevoerd Dat wil zeggen voor de
ogen van anderen Was bijvoorbeeld een moeder betrapt op het schrijven van een dag-
boek (wat verboden was) dan ranselden de Jappen er op los Was de Jap te weten
gekomen dat er gesmokkeld werd Dan werd het hele kamp collectief gestraft Iedereen
eacuteeacuten dag of twee dagen geacuteeacuten eten
17 MIJN VERHAAL 201718
Er waren erge zware en heel gemene straffen Die vertel ik niet De Japanners waren
wreed erg wreed Maar soms heel soms ook wel vriendelijk Ik zal enkele voorbeelden
geven van kwaad en goed
Toen ik acht was moest ik bij de Kempeitai (dat is de Japanse geheime staatspolitie
vergelijkbaar met de Duitse Gestapo) komen Daar wilden ze mij laten zeggen waar mijn
vader zijn radio had verstopt (Mijn moeder was toen al overleden en mijn broer
afgevoerd naar een jongenskamp) Omdat ik zei lsquoniets te wetenrsquo hielden de
ondervragers een doos met taartjes onder mijn neus Die gebakjes zagen er hongerig als
ik was ontzettend lekker en verleidelijk uit Ik deed dan ook meteen een greep in die
doos met taartjes De Japanners trokken de doos echter treiterend terug (Iedere keer
als ik nu nog een doos taartjes zie moet ik aan dat voorval van toen terugdenken) In
plaats van een taartje kreeg ik een enorm pak slaag Nog even probeerden ze me te
laten vertellen waar de radio was door een bamboe splinter onder mijn grote teen nagel
te duwen Maar omdat ik bleef zwijgen (misschien huilde ik) verbood commandant
TOYOTA verdere martelingen De lsquosadistrsquo zoals we hem noemden kon niet nalaten zijn
sigaret uit te drukken op mijn arm Laat litteken zien Daarna schopte hij me het
kantoortje uit
HET IS NATUURLIJK WREED OM EEN KLEIN KIND TE MISHANDELEN MAAR MISHAN-
DELING IS lsquoNORMAALrsquo IN DE OORLOG KINDEREN ZIJN ALTIJD DE DUPE DENK MAAR
AAN DE KINDEREN DIE NU VANUIT SYRIEuml NAAR EUROPA KOMEN
OF IN AFRIKA DOOR OORLOGSOMSTANDIGHEDEN VAN DE HONGER GAAN STERVEN
Toch waren niet alle Japanners wreed Sommigen Heel weinig Je moet ze zoeken maar
er waren vriendelijke Japanners Dat merk je in het volgende voorbeeld Ik was negen
toen ik straf kreeg omdat ik het eten van de commandant had gejat en opgegeten
Dat zat zo
Ik moest het tuintje van de kampcommandant schoonmaken In de brandende zon
schoffelen Commandant SUZUKI zat in de schaduw Op het terras Rijst met kip te eten
Die kip rook zo geweldig lekker en ik had heel erge honger Toen de commandant (we
noemden hem lsquoaapjersquo omdat hij er zo uitzag denk ik) even weg was griste ik de kip van
zijn bord en at het snel op
Ik ging gewoon weer aan het werk want ik kon toch niet verder weg vluchten dan de
omheining De Japanse commandant zei niets Ik dacht rsquodaar kom ik mooi van afrsquo Maar
de volgende dag nagrave het appegravel werd ik toch gestraft ldquoJij hebt gisteren tweemaal
gegeten vandaag krijg je nietsrdquo Als straf moest ik uren lang in de zon staan Recht op
18 MIJN VERHAAL 201718
Zonder eten zonder drinken Zakte ik wat in dan werd er gemept Maar na een paar uur
kwam de commandant Ongezien of de bewakers deden of zij niets zagen Hij bracht
een klein bekertje een vingerhoed vol dikke vette kippenbouillon Die soep was rijk aan
zout eiwitten en energie Aldus gesterkt kon ik nog urenlang kon lsquogenieten van de
open lucht en zonrsquo
EERLIJK GEZEGD VOND IK DAT EEN VRIENDELIJK GEBAAR
WAT VINDEN JULLIE DAARVAN
422 TAKEN Ik zei het al na het appegravel werden na de straffen de taken opgedragen Iedereen moest
werken voor de Japanse keizer Alle vrouwen alle jongens vanaf hun zesde jaar en alle
meisjes vanaf hun achtste jaar moesten dwangarbeid verrichten Alleen de kleinsten de
oudsten en zieken hoefden dat niet
Als jongetje van zes jaar moest ik gras snijden (babatten) Dat was niet zo moeilijk als het
maar gewoon gras was Gras snijden was eigenlijk het gras afhakken met een dun bam-
boestokje
Wanneer ik buiten de omheining van het kamp moest werken dan kon ik ndash als de
Japanse bewaker niet keek ndash vruchten (pisang papaja djeroek) pikken Die nam ik mee
voor mijn zusje Soms schuifelde een slang tussen het lange gras Na een paar flinke
tikken met het bamboestokje kon ik het beest in mijn broekzak stoppen om rsquos avond te
roosteren en op te eten
Later kreeg ik een andere taak het schoonmaken van de
strontsloot oh pardon ik bedoel het beekje onder de toilet-
ten (Aziatische toiletten Drie wanden en een horizontaal
vlak met een gat Daarboven moest je hurken en laten
vallen wat je moet laten vallen) Het schoonmaken was wel
vies maar zoals Johan Kruyff eens zei elk nadeel heeft zijn
voordeel In het water zwommen namelijk visjes Dat
gebeurt wel vaker dat er vissen in het water zwemmen Maar deze visjes deden dienst
als dokter Ik had namelijk een grote tropenzweer op mijn been Het onderbeen lag
helemaal open Er waren geen medicijnen meer Maar ik had onthouden wat vrouwen
hadden verteld wat militairen deden in het oerwoud bij een verwonding houdt je de
wond in het rivierwater Dan knabbelen kleine visjes de wond schoon Dat deed ik dus
19 MIJN VERHAAL 201718
(aan de goeie kant van de toiletten) En zo werd de wond schoon en kon het gezonde
vlees weer aan elkaar groeien
Vlak voacuteoacuter het einde van de oorlog moest ik met een aantal jongens een hele grote kuil
graven Waarom wisten we niet Later bleek dat het gat bedoeld was als massagraf
Waarom dat kan je hier lezen (bij een eventuele invasie va geallieerden moesten alle
gevangen gedood worden) Maar dat werk kwam niet af omdat de atoombommen
opeens een einde aan de oorlog maakten
5 EINDE JAPANSE INTERNERING Hoe wisten we dat er een einde aan de oorlog kwam
Op 5 mei 1945 vloog een vliegtuig over ons kamp Een vliegtuig met rood-wit-blauwe
strepen onder de vleugels Een Nederlandse vlag hoger dan de Japanse Pamfletten
werden uitgestrooid Op die strooibiljetten stond geschreven ldquoNederland is vrij spoedig
ook jullie Blijf rustig in de kampenrdquo
Een gejuich van jewelste
Maar het duurde nog even Japan capituleerde op 15 augustus 1945 Pas op 23
augustus 1945 kwam weer
een vliegtuig over En weer
strooibiljetten met de tekst
ldquoDe oorlog is voorbij Blijf
rustig in het kamp tot de
bevrijders komenrdquo De vol-
gende morgen kwam een hoge Japanse officier het kamp binnen Na het appegravel sprak hij
ons toe ldquo het heeft de Keizer van Japan uit de goedheid van zijn hart behaagd de
oorlog te beeumlindigen voedsel en medicijnen worden niet meer gerantsoeneerd hellip
morgen een dubbele portie rijst hellip blijf in de kampen tot de geallieerden komenhellip bla
bla bla ldquo
20 MIJN VERHAAL 201718
Iemand begon zachtjes haast verlegen het Wilhelmus te zingen De anderen volgden
aarzelend En inderdaad kregen wij de volgende dag een extra portie rijst
De jongens uit de Jongenskampen kwamen uit hun kamp terug naar hun moeder in het
Vrouwenkamp Zo kwam mijn broer terug Ook vaders kwamen op zoek naar hun vrouw
en kinderen De kleinste kinderen herkenden hun vader niet Zij stonden bij de poort en
riepen ldquoMeneer meneer bent u mijn vaderrdquo Mijn vader was er niet bij
51 BEVRIJDING Zoals ik zei dachten wij op 23 augustus bevrijd te zijn vrij te zijn Maar het bleek geacuteeacuten
bevrijding Geacuteeacuten vrijheid Geacuteeacuten vrede Er kwamen geacuteeacuten bevrijders binnen (Het was in
INDIEuml niet zo vreugdevol als in NEDERLAND toen daar de Amerikaanse Britse en
Canadese bevrijders de stad binnen reden) De Britten zouden ons bevrijden maar die
kwamen niet De Britten bedreven een eigen politiek in het kader van het algehele
dekolonisatieproces (Atlantic Treaty 1942) Ik ga hier heel kort op in In het Britse
politieke spel vertraagden de Britten hun komst en verboden Nederlandse militairen het
land binnen te komen om het Nederlandse gezag in de Indische Archipel te herstellen
Hierdoor gaven zij de Indonesieumlrs de gelegenheid in opstand te komen tegen herstel van
de Nederlandse koloniale macht en te dekoloniseren De Japanners moesten maar voor
ons zorgen Dat deden zij met inzet van eigen leven Zij verdedigden de kampen
tegen bommen granaten en aanvallen van de Indonesieumlrs Kan je nagaan 2000 Jappen
zijn omgekomen in de strijd tegen de Indonesieumlrs Jappen die jarenlang op allerlei
manier ons wilden uitroeien gaven nu hun leven om ons te beschermen (zo raar kan het
gaan in een oorlog)
Maar uiteindelijk in november 1945 dus drie maanden na de Japanse capitulatie
kwamen eindelijk Britse soldaten Zij stopten de beschietingen en brachten ons in
konvooi naar een veilige haven naar Semarang Een konvooi is een lange rij autorsquos onder
militaire bescherming Daar in Semarang vond mijn vader ons Met hem zijn wij
21 MIJN VERHAAL 201718
meegegaan naar zijn kamp Tjimahi en vandaar zijn wij in mei 1946 naar NEDERLAND
gegaan
511 INDONESIEuml Heel in het kort ga ik in op de situatie na de oorlog De
Indonesieumlr SOEKARNO had twee dagen naacute de capitulatie dus
op 17 augustus 1942 eenzijdig de onafhankelijkheid van de
republiek INDONESIEuml uitgeroepen De Britten hadden die
onafhankelijkheid meteen de facto erkend (de facto betekent
ldquofeitelijk zonder over de wettigheid ervan te sprekenrdquo)
Met die erkenning hoopten zij dat het dan rustig zou blijven
Maar de Indonesische regering kon geacuteeacuten orde op zaken
houden En omdat er geacuteeacuten Britten noch Nederlanders waren was er niemand op dat
moment de baas
Van dat machtsvacuuumlm van die gezagsloze toestand
maakten groepen jonge opstandige Indonesieumlrs ge-
bruik Zij wilden voorkomen dat de Nederlanders weer
de baas zouden worden Zij wilden baas in eigen land
zijn Deze strijd deze Indonesische revolutie heette
BERSIAP Dat was een verschrikkelijke en gewelddadige
periode 13500 Nederlanders werden vermoord Maar ook Indische Nederlanders trou-
we Indische mensen en Chinezen die de Indonesieumlrs als bondgenoten van de
Nederlanders beschouwden In totaal ruim 200000 Sommige schattingen zijn nog veel
hoger Amerikaanse bronnen spreken 200000 ndash 700000 Deze korte periode (aug1945
ndash mrt 1946) was eigenlijk erger dan de Japanse periode (mrt 1942 ndash aug 1945) Die
situatie eindigde met de komst van de Nederlandse militairen Daarover ga ik niet
vertellen Men leze HTh Bussemaker ldquoBersiap Opstand in het paradijs De Bersiap-
periode op Java en Sumatra 1945-1946rdquo (Zutphen 2005)
512 NEDERLAND Wat is er van dat zesjarig jongetje geworden dat in 1942 werd geiumlnterneerd en zijn
moeder had verloren
In NEDERLAND aangekomen werden mijn vader broer zuster en ik eerst opgevangen
door oma Daarna zorgde een tante de zuster van mijn vader voor woning en werk Ik
kon naar de Lagere School Kwam meteen in groep 7 Een jaar later na
toelatingsexamen (CITO toets) ging ik naar de HBS (VWO) Vijf jaren later naar de Hogere
22 MIJN VERHAAL 201718
Zeevaartschool Ik heb 10 jaren heel prettig gevaren als stuurman op de grote
handelsvaart
TOEN DEED IK IETS DOMS
Ik werd verliefd en ging trouwen Ja dom want ik moest kiezen blijven varen en niet
thuis zijn of thuis zijn en niet meer varen Dat laatste deed ik maar moest opnieuw gaan
studeren Jarenlang avond colleges aan de universiteit Het uiteindelijk resultaat een
goede baan een lieve vrouw en drie schatten van kleinkinderen
6 HERDENKEN Maar dat geluk heeft mijn moeder niet gekend Mijn vriendjes en vriendinnetjes van toen
ook niet Zij zijn echter niet door mij vergeten Vaak denk ik hen aan mijn moeder en aan
mijn vriendjes van toen
Daarom vertel ik jullie mijn verhaal Want daarmee herdenk ik hen Herdenken is terug
denken aan de tijd van toen en daar Met daarover te vertellen wil ik dat wat er toen en
daar is gebeurd niet vergeten wordt Dat jullie erover gaan nadenken Het nadenken
over oorlog voorkomt een nieuwe oorlog Ik hoop waarachtig dat jullie niet zullen mee
maken wat ik heb meegemaakt Ik ben nu oud (80) en kan niets meer doen Jullie wel
Jullie zijn de toekomst Misschien wordt een van jullie later minister-president admiraal
of generaal of directeurdirectrice van een groot bedrijf Dan kunnen jullie ervoor
zorgen dat er geen oorlog komt Dus doe je best volhouden en doorgaan ook als het
soms wat tegen zit POEKOEL TEROES
23 MIJN VERHAAL 201718
DANK JULLIE WEL VOOR HET LUISTEREN NAAR MIJN VERHAAL
INDISCH MONUMENT TE DEN HAAG
24 MIJN VERHAAL 201718
25 MIJN VERHAAL 201718
2 MIJN VERHAAL 201718
Foto omslag Burger ereveld Kalibanteng te Semarang
3 MIJN VERHAAL 201718
MIJN VERHAAL OVER DE JAPANSE BEZETTING VAN NEDERLANDS-INDIEuml 1942-1945
AA FERMIN
copy 2017 drs AA Fermin Uitgave in eigen beheer
4 MIJN VERHAAL 201718
INHOUDSOPGAVE
MEISJES EN JONGENS GOEDE MORGENMIDDAG 5
1 WAT WAS ER IN 1942 AAN DE HAND 5
11 WAAROM WILDE JAPAN DE BAAS ZIJN IN AZIEuml 5
2 HOE VEROVERDE JAPAN NEDERLANDS-INDIEuml 7
21 HOE SCHAKELDE JAPAN DE NEDERLANDSE MACHT UIT 7
22 HOE VERWIJDERDE JAPAN DE NEDERLANDSE INVLOED 7
3 MIJN INTERNERING 8
32 MAAR NIET ALLES WAS KOMMER EN KWEL 12
33 TOCH WAS HET NIET LEUK IN HET KAMP 12
4 DAGINDELING 14
4 1 ETEN 14
411 ONTBIJT 14
412 HOOFDMAALTIJDEN 15
42 APPEgraveL 16
421 STRAFFEN 16
422 TAKEN 18
5 EINDE JAPANSE INTERNERING 19
51 BEVRIJDING 20
511 INDONESIEuml 21
512 NEDERLAND 21
6 HERDENKEN 22
5 MIJN VERHAAL 201718
MEISJES EN JONGENS GOEDE MORGENMIDDAG
Ik ben meneer Fermin Geboren in 1936 in NEDERLANDS-INDIEuml op het eiland Java in de
stad Magelang In 1942 op zes jarige leeftijd werd ik gevangen genomen door Japan-
ners Nu ruim 80 jaren oud sta ik hier voor de klas waar ik jullie ga vertellen over de
Japanse bezetting van NEDERLANDS-INDIEuml 1942 - 1946
De eerste vraag is natuurlijk
1 WAT WAS ER IN 1942 AAN DE HAND Jullie weten dat de Tweede Wereldoorlog begon doordat Duitse troepen in 1940 vele
landen van Europa waaronder NEDERLAND hadden veroverd Waarom deed Duitsland
dat Duitsland wilde al die landen samensmeden tot eacuteeacuten Groot Duitsland In het Duits
Gross Deutschland
Japan deed het zelfde in Azieuml Japanse troepen veroverden landen in Azieuml waaronder
NEDERLANDS-INDIEuml Het Japanse doel was om alle Aziatische landen samen te voegen
tot eacuteeacuten Groot Japan In het Japans DAI NIPPON en je schrijft het 大目本
Dus een zelfde doel maar verschillende methodes
11 WAAROM WILDE JAPAN DE BAAS ZIJN IN AZIEuml Even terug in de tijd Jullie weten wel iets van de VOC in Azieuml Handel in specerijen Later
in de 19e eeuw (1816) werd INDIEuml een Nederlandse kolonie en werden de Nederlanders
daar de baas Ook Engelsen kwamen naar Azieuml Die werden toen de baas in India
Malakka Australieuml De Fransen werden de baas in Indochina en de Amerikanen in de
6 MIJN VERHAAL 201718
Filippijnen Zo waren de niet-Aziaten de baas in bijna heel Azieuml Dat had te maken met de
grondstoffen en handel (Denk maar aan katoen voor al die jurken bloesjes en lakens)
Daarom wilden die Westerlingen hun invloed verder verspreiden over China Korea en
Japan
Japan bang voor kolonisatie sloot zich af van de wereld Maar toen de Amerikanen
toegang tot Japan forceerden bedacht de Japanse keizer MUTSUHITO een plan Hij
wilde het arme agrarische (landbouw) overbevolkte Japan omvormen tot een indus-
trieumlle grootmacht Een Japanse grootmacht die kon concurreren met de grote machten
Amerika Engeland NEDERLAND Zo kon Japan zelfstandig blijven en zich zelf voorzien
van levensbehoeften Dus begon Japan met de opbouw van zijn industrie Men leze
JJP de Jong ldquoDe waaier van het fortuinrdquo (Zoetermeer 1998)
Maar voor een industrie heb je grondstoffen nodig Denk maar aan metaal voor het
maken van autorsquos en schepen denk maar aan aluminium voor het bouwen van
vliegtuigen Denk ook aan rubber voor al die banden Denk vooral aan olie want zon-
der benzine kunnen de autorsquos niet rijden zonder zware olie kunnen de schepen niet va-
ren en zonder kerosine kunnen de vliegtuigen niet vliegen
Japan echter had zelf al die benodigde grondstoffen voor zijn industrie niet Ook niet
voldoende rijst voor de bevolking Die grondstoffen en voedingsmiddelen lagen in
landen buiten Japan Daarom bedacht Japan een plan om in plaats van de koloniale
machten de baas te worden in Azieuml De Japanners dachten meer recht te hebben om
baas te zijn in Azieuml dan al die Westerlingen Daarom wilde Japan de koloniale machten
uitschakelen en de kolonisten uit Azieuml verwijderen Zo viel Japan aan onder de strijd-
kreten ldquoAzieuml voor de Aziatenrdquo en ldquoweg met de Westerlingenrdquo Men leze WG Beasley
ldquoJapanese imperialism 1894-1945 (London 1987)
7 MIJN VERHAAL 201718
2 HOE VEROVERDE JAPAN NEDERLANDS-INDIEuml Op 7 december 1941 voerde Japan zonder oorlogsverklaring in het geheim stiekem
dus een aanval uit op Pearl Harbor Daar werd de Amerikaanse Zeemacht uitgeschakeld
Tegelijkertijd werd de Britse Zeemacht uitgeschakeld door bombardementen op Hong
Kong en Singapore Vervolgens werden in december 1941 de Amerikaanse Filippijnen
veroverd In januarifebruari 1942 Brits-Malakka en Singapore daarna NEDERLANDS-
INDIEuml Het ging de Japanners voornamelijk om INDIEuml het rijkste land van Azieuml aan
grondstoffen en voedselproducten
Op 27 februari 1942 kwamen Japanse oorlogsvloten naar de Javazee De Nederlandse
Zeemacht onder commando van SBN Karel DOORMAN probeerde samen met enkele
Amerikaanse Australische en Britse oorlogsschepen de Japanse invasie te voorkomen
De geallieerde vloot vocht dapperhelliphellip maar tevergeefs
NEDERLAND kon niet helpen want NEDERLAND was bezet door de Duitsers
De Japanse Zeemacht bleek veel sterker Op het land was het KNIL (Kon Ned Indisch
Leger) ook niet opgewassen tegen de Japanse overmacht En ja wie het sterkst is die
wint Dus moesten de Nederlanders het hoofd (lat Capit) buigen Dat heet capituleren
Na de capitulatie op 8 maart 1942 konden de Japanners NEDERLANDS-INDIEuml bezetten
Zo werden zij de baas over Nederlands-Indieuml INDIEuml moest deel worden van Groot
Japanse keizerrijk Daarvoor schakelden de Japanners de Nederlandse macht uit en
verwijderden zij alle Nederlanders uit Azieuml
21 HOE SCHAKELDE JAPAN DE NEDERLANDSE MACHT UIT Hoe kon Japan de baas worden over INDIEuml Dat was eigenlijk heel eenvoudig Je neemt
alle hoogste bestuursambtenaren en directeuren-generaal van bedrijven gevangen Dan
vervang je ze door Japanners of bevriende Indonesieumlrs Dan heb je de macht in handen
Zo gingen de gouverneur-generaal de bevelhebbers van de krijgsmachten en directeu-
ren van handel en industrie naar het Jappenkamp Zij fungeerden als gijzelaars
22 HOE VERWIJDERDE JAPAN DE NEDERLANDSE INVLOED Na de bezetting mocht niemand meer Nederlands spreken mocht niemand meer een
Nederlandse krant lezen mocht niemand meer naar Nederlandse radio-uitzendingen
luisteren Ook de juffrouwen van de klas werden gevangen genomen en vervangen door
een Japanse juffrouwen Dan moesten de leerlingen Japans leren en spreken NIET LEUK
HEgrave De Nederlandse scholen werden gesloten
8 MIJN VERHAAL 201718
Vervolgens werden alle Nederlanders gevangen genomen Zo werden ruim 42000 Ne-
derlandse en Nederlands-Indische militairen krijgsgevangen gemaakt Zij werden als sla-
ven te werk gesteld aan Japanse militaire objecten buiten Java Velen moesten een grote
spoorweg bouwen tussen Thailand en Birma voor de aanval op India Velen moesten
wer-en in Japanse scheepswerven voor de reparatiebouw van oorlogsschepen Anderen
moesten vliegvelden bouwen in de Molukken voor de aanval op Australieuml Daarna
werden ruim 80000 Nederlandse burgers opgepakt De mannen gingen naar Mannen-
kampen Daar moesten zij moesten allerlei werkzaamheden verrichten zoals het
repareren van kapot geschoten vliegvelden wegen spoorlijnen en bruggen Separaat
van de mannen werden de vrouwen en kinderen naar Vrouwenkampen vervoerd Daar
mocht niemand de kampen verlaten iedereen moest binnen blijven intern blijven Dat
heet interneren en de kampen heten interneringskampen Later werden de jongens
ouder dan 10 jaar bij hun moeder weggehaald en naar aparte Jongenskampen gevoerd
Het doel van de internering was de Nederlander uit de Indische samenleving te
verwijderen en in de kampen te laten creperen Dan was er geen Nederlandse invloed
meer in INDIEuml Want zolang je invloed hebt ben je de baas En dat wilden de Japanners
juist niet Zij wilden zelf invloed uitoefenen INDIEuml moest en zou deel worden van het
Grote Japanse Keizerrijk
3 MIJN INTERNERING In april 1942 werd mijn vader en de andere mannen opgeroepen naar het gemeente-
huis te komen Vandaar werden zij afgevoerd naar interneringskampen Zelfs een tan-
denborstel hadden zij niet bij zich Waarheen onbekend Mijn moeder en alle andere
vrouwen en kinderen kregen huisarrest Dat wil zeggen zij mochten het huis niet uit
zelfs de tuin niet in Door het verplicht binnen blijven werden zij intern gehouden
Daardoor waren ook zij feitelijk geiumlnterneerd Toen de Japanse officieren de grote
huizen in beslag namen moesten de vrouwen met hun kinderen kleiner of bij elkaar
gaan wonen Zo zaten mijn moeder mijn oudere broer (8) mijn jongere zus (4) en ik (6)
met 3 andere gezinnen in eacuteeacuten huis De salarissen werden niet meer doorbetaald en de
banktegoeden bevroren De vrouwen hadden dus geacuteeacuten geld dus bezuinigen zoals het
ontslaan van bediendes en het verkopen van spullen Zo werden de Nederlandse
vrouwen stap voor stap steeds meer vernederd
9 MIJN VERHAAL 201718
Op 24 december 1942 kwam een kleine Japanse soldaat het erf op en zei ldquoJullie hebben
15 minuten om te pakken Je mag alles meenemen maar je moet het zelf dragenrdquo Mijn
moeder had al twee koffers gepakt Voor mijn oudere broer van 8 mijn jongere zus van
4 en voor mij (6) had zij een rugzakje klaargemaakt met kleertjes speeltjes en boekjes
WAT ZOU JE MEENEMEN ALS JE LANG OP VAKANTIE GAAT
Dat betekent dus dat je heel veel niet kon meenemen Alles moest je achterlaten je
huis je kamer je bureautje je boeken je speelgoed Je had alleen maar de spullen
die je bij je had En daarmee moest je het drie jaar doen
We werden geduwd in een vrachtauto die ons naar een verzamelkamp bracht Ons
hondje mocht niet mee Het trouwe beest rende achter de auto aan maar werd door
een Jap doodgeschoten
In het verzamelkamp werd alle bagage gecontroleerd Het verstopte geld en waarde-
volle spullen werden er uit gehaald Kan je nagaan we hadden al heel zo weinig bij ons
En van dat laatste beetje werd nog het nodige afgepakt Daarna werden we ingeschre-
ven Iedereen kreeg een nummer Ik kreeg nummer 5010 Daarna mochten we een
plaatsje zoeken Op de vloer Zitten en slapen Dat was allemaal erg vernederend voor
de vrouwen die gewend waren in grote huizen te leven met alle gemakken Toiletten
waren er wegravel maar badkamers waren niet beschikbaar Daarin stonden de paarden van
de Japanse soldaten
De volgende dag eerste kerstdag dus vroeg op zonder baden zonder eten zonder
drinken lopend naar het station in Magelang 750 vrouwen en kinderen uit Magelang
werden begeleid door Jappen met geweer en bajonet afgevoerd als gevangenen Als
criminelen Zeer vernederend
De Indische bevolking langs de kant keek ons na Sommigen wilden helpen maar wer-
den weggestuurd door de Japanse soldaten De meesten echter juichten en joelden Zij
waren blij dat ze bevrijd waren van de Nederlandse overheersers Later zouden zij
ontdekken dat de Japanse overheersing erger was dan de Nederlandse
10 MIJN VERHAAL 201718
Op het station aangekomen zagen we nog meer mensen van andere plaatsen in de om-
geving Wij werden met geweerkolven en sabels in wagons gepropt Vijftig mensen in
een wagon voor dertig Jullie hebben wel beelden gezien hoe de Joden in veewagens
werden geperst Zo ongeveer was het bij ons ook De ramen werden dicht getimmerd
Je kon dus niet naar buiten kijken niet ontvluchten niet om hulp roepen
We moesten uren lang in de trein wachten In de brandende zonnehitte Eindelijk zette
de locomotief zich in beweging Waarheen wisten wij niet Wat we wel wisten was dat
het erg warm en benauwd was in de wagon Zo lang in de brandende zon Zo vol met
mensen Zo weinig ventilatie Geacuteeacuten eten geacuteeacuten water en geacuteeacuten toiletvoorzieningen
Het Japanse reisbureau was niet zo best
31 NARE TIJD
Aangekomen op station Ambarawa moesten we door de kampong (Indisch dorp) lopen
naar het kamp Dat was een oude
KNIL1 kazerne Een kazerne is een
verzameling van woon- slaap- en
werkbarakken (houten gebou-
wen) voor militairen Er was ook
een hele batterij badkamers en
toiletten boven een stromend beekje Onthoud dat want daarop kom ik later terug Het
kamp zag er oud en vervallen uit Dat zou onze verblijfplaats worden voor de komende
drie jaren lsquoals gast van de Japanse keizerrsquo
De Jappen dreven ons een barak binnen Iedereen kreeg 75 cm ruimte
per persoon In de barakken zocht iedereen een plekje Meestal in
groepjes bij elkaar Dat wil zeggen vrienden kennissen familieleden
nestelden zich dicht bij elkaar om mekaar te helpen wanneer nodig
Mijn moeder kreeg eacuteeacuten stapelbed voor ons vieren Zij en mijn zusje in
het onderbed mijn broer en ik boven
Ik had een klein opvouwbaar kerstboompje meegenomen want het was per slot kerst-
mis toch Rondom die boom zongen we kerstliedjes Iedereen in de barak deed mee
En zo was de eerste dag toch nog plezierig
1 KNIL = Koninklijk Nederlands-Indisch Leger bestaande uit Nederlandse en Indisch-Nederlandse officieren en manschappen waaronder veel Molukse
militairen
11 MIJN VERHAAL 201718
Deze plezierige dag was meteen de laatste plezierige dag
Er zouden meer dan duizend dagen volgen die beslist niet plezierig waren
Drie jaren een bittere tijd Een periode van dood en ellende Jullie zien wel televisiebeel-
den vanuit Afrika Duizenden kindertjes soms dagenlang zonder eten en drinken in de
hete zon Zo was dat bij ons ook Er was constant en opzettelijk een tekort aan voedsel
en water De ondervoeding leidde tot honger en de honger tot de dood Vuil water en
slechte sanitaire voorzieningen leidden tot ziektes en tot de dood Het was een barre
situatie Daarbij harde dwangarbeid en wrede behandeling Kortom een periode van
ellende en dood
De Japanners hadden voorts de treiterende gewoonte om steeds meer mensen in
steeds minder kampen te plaatsen Eerst zaten er 1200 later 3600 mensen bij ons in het
kamp Ambarawa 6 Dat is driemaal zoveel Dus steeds maar opschuiven Uiteindelijk had
je geen 75 cm maar 50 cm ruimte per persoon Stel je eens voor jullie zitten nu met
2025 leerlingen in een klas Stel je voor dat er driemaal zoveel dus 6075 leerlingen in
die zelfde klas En dat in elke klas van de school Dan zitten jullie net zoals wij toen boven
op elkaar Wij konden alles van elkaar zien alles van elkaar horen elkaar ruiken Er was
constant geroezemoes geruzie lawaai gehuil gekrijs En toch moest je samen met
elkaar leven samen slapen samen eten samen naar het toilet samen baden samen in
de rij staan om eten te halen enhellip samen zien te overleven
Alles raakte op Er ontstond een gebrek aan zo iets simpel als zeep om je te wassen of
om je kleren te wassen Geen tandpasta en andere toiletartikelen meer Je vervuilt De
enige die dat fijn vonden waren de muizen ratten slangen luizen kakkerlakken en
ander ongedierte De voetballer Johan Kruif zei dat eens ldquoElk nadeel heeft zijn
voordeelrdquo Zo konden wij muizen ratten en slangen vangen om extra voedsel binnen te
krijgen
12 MIJN VERHAAL 201718
32 MAAR NIET ALLES WAS KOMMER EN KWEL In die moeilijke en erbarmelijke tijd met vele vernederingen moesten de moeders zich in
leven zien te houden om hun kinderen in leven te houden (Het is door deze lsquostruggle of
liversquo van de Nederlandse vrouw voor hun kinderen dat het sterftecijfer in de Vrouwen-
kampen lsquomaarrsquo 12 was In tegenstelling tot de 20 in Mannenkampen Bij de militaire
krijgsgevangenen in Birma en Japan lag dat sterftecijfer nog hoger) De vrouwen
hielpen elkaar Rang en standsverschillen vielen weg Zij pepten elkaar op ze steunden
elkaar om te door te kunnen gaan Zo hielden vrouwen lezingen Vrouwen van militairen
vertelden wat hun mannen hadden geleerd hoe te overleven in het oerwoud Vrouwen
van artsen vertelden hoe wonden te genezen met alternatieve middelen Andere vrou-
wen maakten spotliedjes of hekelgedichten Soms voerden zij kleine toneelstukjes op
waarin zij de Japanners voor de gek hielden Humor houdt je levendig Iedereen
probeerde geestelijk wakker te blijven Moeders probeerden hun kinderen wat bij te
brengen want onderwijs was verboden Zij maakten allerlei speelgoed denk aan
kwartetten met educatieve voorstellingen
Ik herinner mij nog heel goed hoe mijn moeder op Koninginnedag 31 augustus 1943 een
rode bloes een wit hemd en een blauwe broek aan de waslijn ophing Meteen deden
andere vrouwen dat ook en zo was het hele kamp in no time gepavoiseerd Versierd met
rood wit en blauw Totdat de Jap in de gaten kreeg dat daar eigen-
lijk de Nederlandse vlag uithing Toen moest alles meteen wegge-
haald worden Maar de vrouwen riepen ldquowe hebben de Jap toch
weer tuk gehadrdquo
Een ander vorm van verzet was de reactie van de Nederlandse
vrouw op de Japanse houding De Japanners keken geringschattend
neacuteeacuter op de Nederlandse vrouw Maar de vrouwen ndash fysiek groter dan de Japanner ndash
gingen dicht bij de Jap staan als zij werden geroepen Dus moest die Jap omhoog kijken
Dat zijn enkele voorbeelden hoe de vrouwen zich scherp en sterk hielden Het is de
Jappen inderdaad niet gelukt de Nederlandse vrouwen geestelijke en lichamelijk te
breken NIET VOOR NIETS STAAT OP HET INDISCH MONUMENT DE GEEST OVERWINT
Men leze uit de reeks Japanse bezetting in dagboeken bijvoorbeeld M Heijmans-van
bruggen ldquoVrouwenkamp Ambarawa 6rdquo (Amsterdam 2001)
33 TOCH WAS HET NIET LEUK IN HET KAMP Doordat er steeds meacuteeacuter mensen in het kamp werden gepropt moesten er steeds meacuteeacuter
monden worden gevoed Maar er kwam niet meacuteeacuter voedsel binnen Dat betekent dat de
13 MIJN VERHAAL 201718
rantsoenen steeds minder werden En als je weinig eet dan krijg je honger en als je lang
honger lijdt dan ga je dood Door de slechte kwaliteit van voeding en water kreeg ieder-
een last van de darmen diarree of buikloop Dan werd je ziek geen medicijnen en dan
ga je dood En omdat iedereen dicht op elkaar zat nam die ingewandsziekte epidemische
vormen aan dysenterie Zo gingen vele mensen dood Op het laats wel zeven per dag
Zo zijn in ons kamp 450 vrouwen en kinderen omgekomen
Eeacuten ervan was mijn moeder
Zij overleed door ondervoeding uitputting dysenterie en malaria Vanwege het besmet-
tingsgevaar van dysenterie en malaria mochten we niet bij haar ziekbed aanwezig zijn
zelfs niet bij haar sterfbed Maar dat lsquogehoorzaam als wij warenrsquo deden mijn broer mijn
zusje en ik toch Ik was toen zeven jaar oud Mijn broer negen en mijn zusje vijf Later is
zij herbegraven op het ereveld Kalibanteng bij Semarang
Er werd een vrouw aangewezen om voor ons te zorgen Zij werd onze pleegmoeder
Toch heel anders dan je eigen moeder Niettemin heeft zij de laatste jaren voor ons
gezorgd onder moeilijke omstandigheden Daarbij was ik een lsquoheel lief oppassend en
gehoorzaam jongetjersquo (sic) Maar later toen zij oud was heb ik de laatste tien jaar van
haar leven voor haar gezorgd Ik heb dus teruggedaan wat zij voor mij had gedaan
Toen mijn broer in 1944 10 jaar zou worden werd hij bij ons
weggehaald Naar een Jongenskamp gebracht Dat vond ik
vervelend Ik miste al mijn vader mijn moeder en nu ook mijn
broer Ik was inmiddels 8 jaar oud en bleef alleen over met
mijn zusje van zes
Er was meer eacuteeacuten middel om te overleven en dat was volhouden doorgaan of
POEKOEL TEROES zoals wij elkaar toeriepen Dat moeten jullie ook doen als je een
onvoldoende krijgt of blijft zitten Volhouden en door gaan
14 MIJN VERHAAL 201718
4 DAGINDELING De dagen bestonden uit beetje eten langdurig appegravel dwangarbeid en slapen Elke dag weer Eentonig monotoom
4 1 ETEN We kregen elke dag eten De vrouwen moesten het zelf klaar ma-
ken Ze deden hun best maar er waren niet genoeg ingredieumlnten
voor een volledige maaltijd Het eten vulde even de maag
Spoedig daarna had je weer het knagend holle gevoel van honger
En die honger werd steeds erger omdat er steeds minder en
steeds slechter voedsel beschikbaar werd gesteld Vooral in het
laatste oorlogsjaar Honger betekent niet zin hebben in iets
lekkers trek hebben in een bruine boterham met kaas in een stuk
chocola of een gevulde koek Honger betekende dringend
behoefte hebben aan voedsel Hoe was dat eten
411 ONTBIJT Het eten bestond rsquos-morgens uit BLUBBERPAP Pap van cassave meel Cassavemeel krijg
je door de wortelknol van de cassaveplant (een soort suikerbiet) te drogen en tot meel
te malen Meel met water geeft pap zonder suiker zonder zout Die pap zag er even
blubberig plakkerig uit als stijfsel om behangpapier op de muur te plakken
Ik moest met mijn zusje er voor zorgen zo vlug mogelijk bij de pap te zijn Dan was die
nog warm en had die nog smaak Als je achter in de rij stond dan was de pap koud en stijf
en helemaal niet lekker Dat was jich Naar voren dringen deed trouwens iedereen
Vooral moeders met hun kinderen drongen naar voren en duwden de wezen opzij Dan
moest ik weerstand bieden
We kregen ook een stuk BROOD Het brood was niet
goed doorbakken Dat kon ook niet want het was ge-
maakt van goedkoop maiumlsmeel zonder gist Daarom
gebruikte de vrouwen op advies van vrouwen van
artsen urine in plaats van gist In urine zit namelijk
veel enzymen (giststoffen en vitamine B) Drink het
nou niet vanavond in plaats van Coca Cola
15 MIJN VERHAAL 201718
Om die lsquogistrsquo te krijgen moesten de jongens plassen in drums Daarin ging de urine
gisten bruisen borrelen stinken En als je dan deeg maakt doe je er een schepje van dat
zelfgemaakte lsquogistrsquo bij Dan gaat het deeg rijzen Het gerezen deeg gaat in de oven En je
hebt rsquos morgen krakend krokant vers brood Maar niet heus Het was keihard of klef
kleverig
412 HOOFDMAALTIJDEN Het middag- en avondeten bestond uit eacuteeacuten schep RIJST met GEITENBLAREN en LAWAAI-
SAUS Rijst koken konden de Nederlandse vrouwen in INDIEuml wel De geitenblaren waren
grote groene bladeren van de cassaveplant Dat was voer voor de geiten vandaar de
naam lsquogeitenblarenrsquo Voor mensen waren die blaren onverteerbaar Maar voor ons was
het groen dus groente
De lawaaisaus een mooie naam maar het was gewoon water Met een beetje ketjap of
sambal toegevoegd In de ketjap en sambal zit veel vitamine C Zo kreeg de lsquosausrsquo toch
een klein beetje voedingswaarde
Als aanvulling zocht iedereen op allerlei manieren naar
extra voeding Door te smokkelen door te ruilen door
te lsquoorganiserenrsquo door wat te verbouwen Bijvoorbeeld
een lombok heeft vele pitjes zaadjes Zorsquon zaadje in
goede aarde gaat ontkiemen Dan kreeg je een plant
met lombok Alleen moest je oppassen dat de rijpe
vruchten niet werden lsquogeorganiseerdrsquo]
Smokkelen deden de vrouwen aan de omheining Geld of kledingstukken in ruil voor
eten Als een moeder betrapt werd door een Japanner dan werd zij ter plekke afgeran-
seld Bij het lsquoorganiserenrsquo van eten ving ik wel eens een slang Een paar stenen hout daar
tussen aansteken slang daarboven en roosteren maar Geroosterde slang met lombok
is lekker Het verbrande hout werd houtskool Houtskool gebruikte ik in plaats van norit
om de buikloop te stoppen En de as gebruikte ik als tandpasta
16 MIJN VERHAAL 201718
HOE OUD BEN JIJ EN HOEVEEL WEEG JIJ
ALS 10-JARIG JONGETJE WOOG IK 18 KILO
42 APPEgraveL Na het ontbijt moesten we op appegravel Elke morgen Heel vaak tweemaal per dag Appegravel is
een militair woord voor verzamelen en inspectie Dan moet je je in rijen opstellen Appegravel
in Ambarawa betekende baraksgewijs urenlang in de zon staan Als we aangetreden
stonden gaf de officier van de wacht het eerste bevel Kiotsuke =gt in de houding staan
Het tweede bevel luidde Kierih =gt buigen Als de kinderen niet diep genoeg bogen dan
werden niet zij maar hun moeder geslagen door de Japanner
De verplichte buiging was bedoeld als groet aan de Japanse keizer maar werd door de Nederlanders als vernederend ervaren
Na het commando naureh =gt op de plaats rust begon het
tellen Het tellen was altijd een langdurige en moeilijke zaak
want dat tellen vergde tijd De Jap kon niet goed tellen en wij moesten ons nummer je in
het Japans zeggen Ik had nummer 5010 =gt gosegravenju Dat was een makkelijk uit te spre-
ken nummer De nummers Ichi (1) Ni (2)San (3) Shi (4) Go (5) Roku (6) Shichi (7) Hachi
(8) Ku (9) Ju (10) zijn ook makkelijk te roepen Getallen daarboven waren lastiger uit te
spreken Dan ging je struikelen over de uitspraak Als je het Japanse woord niet goed
uitsprak dan werd niet jij maar je moeder geslagen Maar als een moeder werd
geslagen dan gooiden de kinderen het tellen in de war Door een verkeerd nummer te
noemen raakten de Japanners in de war en werden zij kwaad Dat kostte je wel een pak
slaagt maar ach ldquoJapje pesten was ook wel leukrdquo
Humor houdt de moed erin
Na het appegravel werden de straffen en de taken opgedragen
421 STRAFFEN De straffen waren hard en werden in het openbaar uitgevoerd Dat wil zeggen voor de
ogen van anderen Was bijvoorbeeld een moeder betrapt op het schrijven van een dag-
boek (wat verboden was) dan ranselden de Jappen er op los Was de Jap te weten
gekomen dat er gesmokkeld werd Dan werd het hele kamp collectief gestraft Iedereen
eacuteeacuten dag of twee dagen geacuteeacuten eten
17 MIJN VERHAAL 201718
Er waren erge zware en heel gemene straffen Die vertel ik niet De Japanners waren
wreed erg wreed Maar soms heel soms ook wel vriendelijk Ik zal enkele voorbeelden
geven van kwaad en goed
Toen ik acht was moest ik bij de Kempeitai (dat is de Japanse geheime staatspolitie
vergelijkbaar met de Duitse Gestapo) komen Daar wilden ze mij laten zeggen waar mijn
vader zijn radio had verstopt (Mijn moeder was toen al overleden en mijn broer
afgevoerd naar een jongenskamp) Omdat ik zei lsquoniets te wetenrsquo hielden de
ondervragers een doos met taartjes onder mijn neus Die gebakjes zagen er hongerig als
ik was ontzettend lekker en verleidelijk uit Ik deed dan ook meteen een greep in die
doos met taartjes De Japanners trokken de doos echter treiterend terug (Iedere keer
als ik nu nog een doos taartjes zie moet ik aan dat voorval van toen terugdenken) In
plaats van een taartje kreeg ik een enorm pak slaag Nog even probeerden ze me te
laten vertellen waar de radio was door een bamboe splinter onder mijn grote teen nagel
te duwen Maar omdat ik bleef zwijgen (misschien huilde ik) verbood commandant
TOYOTA verdere martelingen De lsquosadistrsquo zoals we hem noemden kon niet nalaten zijn
sigaret uit te drukken op mijn arm Laat litteken zien Daarna schopte hij me het
kantoortje uit
HET IS NATUURLIJK WREED OM EEN KLEIN KIND TE MISHANDELEN MAAR MISHAN-
DELING IS lsquoNORMAALrsquo IN DE OORLOG KINDEREN ZIJN ALTIJD DE DUPE DENK MAAR
AAN DE KINDEREN DIE NU VANUIT SYRIEuml NAAR EUROPA KOMEN
OF IN AFRIKA DOOR OORLOGSOMSTANDIGHEDEN VAN DE HONGER GAAN STERVEN
Toch waren niet alle Japanners wreed Sommigen Heel weinig Je moet ze zoeken maar
er waren vriendelijke Japanners Dat merk je in het volgende voorbeeld Ik was negen
toen ik straf kreeg omdat ik het eten van de commandant had gejat en opgegeten
Dat zat zo
Ik moest het tuintje van de kampcommandant schoonmaken In de brandende zon
schoffelen Commandant SUZUKI zat in de schaduw Op het terras Rijst met kip te eten
Die kip rook zo geweldig lekker en ik had heel erge honger Toen de commandant (we
noemden hem lsquoaapjersquo omdat hij er zo uitzag denk ik) even weg was griste ik de kip van
zijn bord en at het snel op
Ik ging gewoon weer aan het werk want ik kon toch niet verder weg vluchten dan de
omheining De Japanse commandant zei niets Ik dacht rsquodaar kom ik mooi van afrsquo Maar
de volgende dag nagrave het appegravel werd ik toch gestraft ldquoJij hebt gisteren tweemaal
gegeten vandaag krijg je nietsrdquo Als straf moest ik uren lang in de zon staan Recht op
18 MIJN VERHAAL 201718
Zonder eten zonder drinken Zakte ik wat in dan werd er gemept Maar na een paar uur
kwam de commandant Ongezien of de bewakers deden of zij niets zagen Hij bracht
een klein bekertje een vingerhoed vol dikke vette kippenbouillon Die soep was rijk aan
zout eiwitten en energie Aldus gesterkt kon ik nog urenlang kon lsquogenieten van de
open lucht en zonrsquo
EERLIJK GEZEGD VOND IK DAT EEN VRIENDELIJK GEBAAR
WAT VINDEN JULLIE DAARVAN
422 TAKEN Ik zei het al na het appegravel werden na de straffen de taken opgedragen Iedereen moest
werken voor de Japanse keizer Alle vrouwen alle jongens vanaf hun zesde jaar en alle
meisjes vanaf hun achtste jaar moesten dwangarbeid verrichten Alleen de kleinsten de
oudsten en zieken hoefden dat niet
Als jongetje van zes jaar moest ik gras snijden (babatten) Dat was niet zo moeilijk als het
maar gewoon gras was Gras snijden was eigenlijk het gras afhakken met een dun bam-
boestokje
Wanneer ik buiten de omheining van het kamp moest werken dan kon ik ndash als de
Japanse bewaker niet keek ndash vruchten (pisang papaja djeroek) pikken Die nam ik mee
voor mijn zusje Soms schuifelde een slang tussen het lange gras Na een paar flinke
tikken met het bamboestokje kon ik het beest in mijn broekzak stoppen om rsquos avond te
roosteren en op te eten
Later kreeg ik een andere taak het schoonmaken van de
strontsloot oh pardon ik bedoel het beekje onder de toilet-
ten (Aziatische toiletten Drie wanden en een horizontaal
vlak met een gat Daarboven moest je hurken en laten
vallen wat je moet laten vallen) Het schoonmaken was wel
vies maar zoals Johan Kruyff eens zei elk nadeel heeft zijn
voordeel In het water zwommen namelijk visjes Dat
gebeurt wel vaker dat er vissen in het water zwemmen Maar deze visjes deden dienst
als dokter Ik had namelijk een grote tropenzweer op mijn been Het onderbeen lag
helemaal open Er waren geen medicijnen meer Maar ik had onthouden wat vrouwen
hadden verteld wat militairen deden in het oerwoud bij een verwonding houdt je de
wond in het rivierwater Dan knabbelen kleine visjes de wond schoon Dat deed ik dus
19 MIJN VERHAAL 201718
(aan de goeie kant van de toiletten) En zo werd de wond schoon en kon het gezonde
vlees weer aan elkaar groeien
Vlak voacuteoacuter het einde van de oorlog moest ik met een aantal jongens een hele grote kuil
graven Waarom wisten we niet Later bleek dat het gat bedoeld was als massagraf
Waarom dat kan je hier lezen (bij een eventuele invasie va geallieerden moesten alle
gevangen gedood worden) Maar dat werk kwam niet af omdat de atoombommen
opeens een einde aan de oorlog maakten
5 EINDE JAPANSE INTERNERING Hoe wisten we dat er een einde aan de oorlog kwam
Op 5 mei 1945 vloog een vliegtuig over ons kamp Een vliegtuig met rood-wit-blauwe
strepen onder de vleugels Een Nederlandse vlag hoger dan de Japanse Pamfletten
werden uitgestrooid Op die strooibiljetten stond geschreven ldquoNederland is vrij spoedig
ook jullie Blijf rustig in de kampenrdquo
Een gejuich van jewelste
Maar het duurde nog even Japan capituleerde op 15 augustus 1945 Pas op 23
augustus 1945 kwam weer
een vliegtuig over En weer
strooibiljetten met de tekst
ldquoDe oorlog is voorbij Blijf
rustig in het kamp tot de
bevrijders komenrdquo De vol-
gende morgen kwam een hoge Japanse officier het kamp binnen Na het appegravel sprak hij
ons toe ldquo het heeft de Keizer van Japan uit de goedheid van zijn hart behaagd de
oorlog te beeumlindigen voedsel en medicijnen worden niet meer gerantsoeneerd hellip
morgen een dubbele portie rijst hellip blijf in de kampen tot de geallieerden komenhellip bla
bla bla ldquo
20 MIJN VERHAAL 201718
Iemand begon zachtjes haast verlegen het Wilhelmus te zingen De anderen volgden
aarzelend En inderdaad kregen wij de volgende dag een extra portie rijst
De jongens uit de Jongenskampen kwamen uit hun kamp terug naar hun moeder in het
Vrouwenkamp Zo kwam mijn broer terug Ook vaders kwamen op zoek naar hun vrouw
en kinderen De kleinste kinderen herkenden hun vader niet Zij stonden bij de poort en
riepen ldquoMeneer meneer bent u mijn vaderrdquo Mijn vader was er niet bij
51 BEVRIJDING Zoals ik zei dachten wij op 23 augustus bevrijd te zijn vrij te zijn Maar het bleek geacuteeacuten
bevrijding Geacuteeacuten vrijheid Geacuteeacuten vrede Er kwamen geacuteeacuten bevrijders binnen (Het was in
INDIEuml niet zo vreugdevol als in NEDERLAND toen daar de Amerikaanse Britse en
Canadese bevrijders de stad binnen reden) De Britten zouden ons bevrijden maar die
kwamen niet De Britten bedreven een eigen politiek in het kader van het algehele
dekolonisatieproces (Atlantic Treaty 1942) Ik ga hier heel kort op in In het Britse
politieke spel vertraagden de Britten hun komst en verboden Nederlandse militairen het
land binnen te komen om het Nederlandse gezag in de Indische Archipel te herstellen
Hierdoor gaven zij de Indonesieumlrs de gelegenheid in opstand te komen tegen herstel van
de Nederlandse koloniale macht en te dekoloniseren De Japanners moesten maar voor
ons zorgen Dat deden zij met inzet van eigen leven Zij verdedigden de kampen
tegen bommen granaten en aanvallen van de Indonesieumlrs Kan je nagaan 2000 Jappen
zijn omgekomen in de strijd tegen de Indonesieumlrs Jappen die jarenlang op allerlei
manier ons wilden uitroeien gaven nu hun leven om ons te beschermen (zo raar kan het
gaan in een oorlog)
Maar uiteindelijk in november 1945 dus drie maanden na de Japanse capitulatie
kwamen eindelijk Britse soldaten Zij stopten de beschietingen en brachten ons in
konvooi naar een veilige haven naar Semarang Een konvooi is een lange rij autorsquos onder
militaire bescherming Daar in Semarang vond mijn vader ons Met hem zijn wij
21 MIJN VERHAAL 201718
meegegaan naar zijn kamp Tjimahi en vandaar zijn wij in mei 1946 naar NEDERLAND
gegaan
511 INDONESIEuml Heel in het kort ga ik in op de situatie na de oorlog De
Indonesieumlr SOEKARNO had twee dagen naacute de capitulatie dus
op 17 augustus 1942 eenzijdig de onafhankelijkheid van de
republiek INDONESIEuml uitgeroepen De Britten hadden die
onafhankelijkheid meteen de facto erkend (de facto betekent
ldquofeitelijk zonder over de wettigheid ervan te sprekenrdquo)
Met die erkenning hoopten zij dat het dan rustig zou blijven
Maar de Indonesische regering kon geacuteeacuten orde op zaken
houden En omdat er geacuteeacuten Britten noch Nederlanders waren was er niemand op dat
moment de baas
Van dat machtsvacuuumlm van die gezagsloze toestand
maakten groepen jonge opstandige Indonesieumlrs ge-
bruik Zij wilden voorkomen dat de Nederlanders weer
de baas zouden worden Zij wilden baas in eigen land
zijn Deze strijd deze Indonesische revolutie heette
BERSIAP Dat was een verschrikkelijke en gewelddadige
periode 13500 Nederlanders werden vermoord Maar ook Indische Nederlanders trou-
we Indische mensen en Chinezen die de Indonesieumlrs als bondgenoten van de
Nederlanders beschouwden In totaal ruim 200000 Sommige schattingen zijn nog veel
hoger Amerikaanse bronnen spreken 200000 ndash 700000 Deze korte periode (aug1945
ndash mrt 1946) was eigenlijk erger dan de Japanse periode (mrt 1942 ndash aug 1945) Die
situatie eindigde met de komst van de Nederlandse militairen Daarover ga ik niet
vertellen Men leze HTh Bussemaker ldquoBersiap Opstand in het paradijs De Bersiap-
periode op Java en Sumatra 1945-1946rdquo (Zutphen 2005)
512 NEDERLAND Wat is er van dat zesjarig jongetje geworden dat in 1942 werd geiumlnterneerd en zijn
moeder had verloren
In NEDERLAND aangekomen werden mijn vader broer zuster en ik eerst opgevangen
door oma Daarna zorgde een tante de zuster van mijn vader voor woning en werk Ik
kon naar de Lagere School Kwam meteen in groep 7 Een jaar later na
toelatingsexamen (CITO toets) ging ik naar de HBS (VWO) Vijf jaren later naar de Hogere
22 MIJN VERHAAL 201718
Zeevaartschool Ik heb 10 jaren heel prettig gevaren als stuurman op de grote
handelsvaart
TOEN DEED IK IETS DOMS
Ik werd verliefd en ging trouwen Ja dom want ik moest kiezen blijven varen en niet
thuis zijn of thuis zijn en niet meer varen Dat laatste deed ik maar moest opnieuw gaan
studeren Jarenlang avond colleges aan de universiteit Het uiteindelijk resultaat een
goede baan een lieve vrouw en drie schatten van kleinkinderen
6 HERDENKEN Maar dat geluk heeft mijn moeder niet gekend Mijn vriendjes en vriendinnetjes van toen
ook niet Zij zijn echter niet door mij vergeten Vaak denk ik hen aan mijn moeder en aan
mijn vriendjes van toen
Daarom vertel ik jullie mijn verhaal Want daarmee herdenk ik hen Herdenken is terug
denken aan de tijd van toen en daar Met daarover te vertellen wil ik dat wat er toen en
daar is gebeurd niet vergeten wordt Dat jullie erover gaan nadenken Het nadenken
over oorlog voorkomt een nieuwe oorlog Ik hoop waarachtig dat jullie niet zullen mee
maken wat ik heb meegemaakt Ik ben nu oud (80) en kan niets meer doen Jullie wel
Jullie zijn de toekomst Misschien wordt een van jullie later minister-president admiraal
of generaal of directeurdirectrice van een groot bedrijf Dan kunnen jullie ervoor
zorgen dat er geen oorlog komt Dus doe je best volhouden en doorgaan ook als het
soms wat tegen zit POEKOEL TEROES
23 MIJN VERHAAL 201718
DANK JULLIE WEL VOOR HET LUISTEREN NAAR MIJN VERHAAL
INDISCH MONUMENT TE DEN HAAG
24 MIJN VERHAAL 201718
25 MIJN VERHAAL 201718
3 MIJN VERHAAL 201718
MIJN VERHAAL OVER DE JAPANSE BEZETTING VAN NEDERLANDS-INDIEuml 1942-1945
AA FERMIN
copy 2017 drs AA Fermin Uitgave in eigen beheer
4 MIJN VERHAAL 201718
INHOUDSOPGAVE
MEISJES EN JONGENS GOEDE MORGENMIDDAG 5
1 WAT WAS ER IN 1942 AAN DE HAND 5
11 WAAROM WILDE JAPAN DE BAAS ZIJN IN AZIEuml 5
2 HOE VEROVERDE JAPAN NEDERLANDS-INDIEuml 7
21 HOE SCHAKELDE JAPAN DE NEDERLANDSE MACHT UIT 7
22 HOE VERWIJDERDE JAPAN DE NEDERLANDSE INVLOED 7
3 MIJN INTERNERING 8
32 MAAR NIET ALLES WAS KOMMER EN KWEL 12
33 TOCH WAS HET NIET LEUK IN HET KAMP 12
4 DAGINDELING 14
4 1 ETEN 14
411 ONTBIJT 14
412 HOOFDMAALTIJDEN 15
42 APPEgraveL 16
421 STRAFFEN 16
422 TAKEN 18
5 EINDE JAPANSE INTERNERING 19
51 BEVRIJDING 20
511 INDONESIEuml 21
512 NEDERLAND 21
6 HERDENKEN 22
5 MIJN VERHAAL 201718
MEISJES EN JONGENS GOEDE MORGENMIDDAG
Ik ben meneer Fermin Geboren in 1936 in NEDERLANDS-INDIEuml op het eiland Java in de
stad Magelang In 1942 op zes jarige leeftijd werd ik gevangen genomen door Japan-
ners Nu ruim 80 jaren oud sta ik hier voor de klas waar ik jullie ga vertellen over de
Japanse bezetting van NEDERLANDS-INDIEuml 1942 - 1946
De eerste vraag is natuurlijk
1 WAT WAS ER IN 1942 AAN DE HAND Jullie weten dat de Tweede Wereldoorlog begon doordat Duitse troepen in 1940 vele
landen van Europa waaronder NEDERLAND hadden veroverd Waarom deed Duitsland
dat Duitsland wilde al die landen samensmeden tot eacuteeacuten Groot Duitsland In het Duits
Gross Deutschland
Japan deed het zelfde in Azieuml Japanse troepen veroverden landen in Azieuml waaronder
NEDERLANDS-INDIEuml Het Japanse doel was om alle Aziatische landen samen te voegen
tot eacuteeacuten Groot Japan In het Japans DAI NIPPON en je schrijft het 大目本
Dus een zelfde doel maar verschillende methodes
11 WAAROM WILDE JAPAN DE BAAS ZIJN IN AZIEuml Even terug in de tijd Jullie weten wel iets van de VOC in Azieuml Handel in specerijen Later
in de 19e eeuw (1816) werd INDIEuml een Nederlandse kolonie en werden de Nederlanders
daar de baas Ook Engelsen kwamen naar Azieuml Die werden toen de baas in India
Malakka Australieuml De Fransen werden de baas in Indochina en de Amerikanen in de
6 MIJN VERHAAL 201718
Filippijnen Zo waren de niet-Aziaten de baas in bijna heel Azieuml Dat had te maken met de
grondstoffen en handel (Denk maar aan katoen voor al die jurken bloesjes en lakens)
Daarom wilden die Westerlingen hun invloed verder verspreiden over China Korea en
Japan
Japan bang voor kolonisatie sloot zich af van de wereld Maar toen de Amerikanen
toegang tot Japan forceerden bedacht de Japanse keizer MUTSUHITO een plan Hij
wilde het arme agrarische (landbouw) overbevolkte Japan omvormen tot een indus-
trieumlle grootmacht Een Japanse grootmacht die kon concurreren met de grote machten
Amerika Engeland NEDERLAND Zo kon Japan zelfstandig blijven en zich zelf voorzien
van levensbehoeften Dus begon Japan met de opbouw van zijn industrie Men leze
JJP de Jong ldquoDe waaier van het fortuinrdquo (Zoetermeer 1998)
Maar voor een industrie heb je grondstoffen nodig Denk maar aan metaal voor het
maken van autorsquos en schepen denk maar aan aluminium voor het bouwen van
vliegtuigen Denk ook aan rubber voor al die banden Denk vooral aan olie want zon-
der benzine kunnen de autorsquos niet rijden zonder zware olie kunnen de schepen niet va-
ren en zonder kerosine kunnen de vliegtuigen niet vliegen
Japan echter had zelf al die benodigde grondstoffen voor zijn industrie niet Ook niet
voldoende rijst voor de bevolking Die grondstoffen en voedingsmiddelen lagen in
landen buiten Japan Daarom bedacht Japan een plan om in plaats van de koloniale
machten de baas te worden in Azieuml De Japanners dachten meer recht te hebben om
baas te zijn in Azieuml dan al die Westerlingen Daarom wilde Japan de koloniale machten
uitschakelen en de kolonisten uit Azieuml verwijderen Zo viel Japan aan onder de strijd-
kreten ldquoAzieuml voor de Aziatenrdquo en ldquoweg met de Westerlingenrdquo Men leze WG Beasley
ldquoJapanese imperialism 1894-1945 (London 1987)
7 MIJN VERHAAL 201718
2 HOE VEROVERDE JAPAN NEDERLANDS-INDIEuml Op 7 december 1941 voerde Japan zonder oorlogsverklaring in het geheim stiekem
dus een aanval uit op Pearl Harbor Daar werd de Amerikaanse Zeemacht uitgeschakeld
Tegelijkertijd werd de Britse Zeemacht uitgeschakeld door bombardementen op Hong
Kong en Singapore Vervolgens werden in december 1941 de Amerikaanse Filippijnen
veroverd In januarifebruari 1942 Brits-Malakka en Singapore daarna NEDERLANDS-
INDIEuml Het ging de Japanners voornamelijk om INDIEuml het rijkste land van Azieuml aan
grondstoffen en voedselproducten
Op 27 februari 1942 kwamen Japanse oorlogsvloten naar de Javazee De Nederlandse
Zeemacht onder commando van SBN Karel DOORMAN probeerde samen met enkele
Amerikaanse Australische en Britse oorlogsschepen de Japanse invasie te voorkomen
De geallieerde vloot vocht dapperhelliphellip maar tevergeefs
NEDERLAND kon niet helpen want NEDERLAND was bezet door de Duitsers
De Japanse Zeemacht bleek veel sterker Op het land was het KNIL (Kon Ned Indisch
Leger) ook niet opgewassen tegen de Japanse overmacht En ja wie het sterkst is die
wint Dus moesten de Nederlanders het hoofd (lat Capit) buigen Dat heet capituleren
Na de capitulatie op 8 maart 1942 konden de Japanners NEDERLANDS-INDIEuml bezetten
Zo werden zij de baas over Nederlands-Indieuml INDIEuml moest deel worden van Groot
Japanse keizerrijk Daarvoor schakelden de Japanners de Nederlandse macht uit en
verwijderden zij alle Nederlanders uit Azieuml
21 HOE SCHAKELDE JAPAN DE NEDERLANDSE MACHT UIT Hoe kon Japan de baas worden over INDIEuml Dat was eigenlijk heel eenvoudig Je neemt
alle hoogste bestuursambtenaren en directeuren-generaal van bedrijven gevangen Dan
vervang je ze door Japanners of bevriende Indonesieumlrs Dan heb je de macht in handen
Zo gingen de gouverneur-generaal de bevelhebbers van de krijgsmachten en directeu-
ren van handel en industrie naar het Jappenkamp Zij fungeerden als gijzelaars
22 HOE VERWIJDERDE JAPAN DE NEDERLANDSE INVLOED Na de bezetting mocht niemand meer Nederlands spreken mocht niemand meer een
Nederlandse krant lezen mocht niemand meer naar Nederlandse radio-uitzendingen
luisteren Ook de juffrouwen van de klas werden gevangen genomen en vervangen door
een Japanse juffrouwen Dan moesten de leerlingen Japans leren en spreken NIET LEUK
HEgrave De Nederlandse scholen werden gesloten
8 MIJN VERHAAL 201718
Vervolgens werden alle Nederlanders gevangen genomen Zo werden ruim 42000 Ne-
derlandse en Nederlands-Indische militairen krijgsgevangen gemaakt Zij werden als sla-
ven te werk gesteld aan Japanse militaire objecten buiten Java Velen moesten een grote
spoorweg bouwen tussen Thailand en Birma voor de aanval op India Velen moesten
wer-en in Japanse scheepswerven voor de reparatiebouw van oorlogsschepen Anderen
moesten vliegvelden bouwen in de Molukken voor de aanval op Australieuml Daarna
werden ruim 80000 Nederlandse burgers opgepakt De mannen gingen naar Mannen-
kampen Daar moesten zij moesten allerlei werkzaamheden verrichten zoals het
repareren van kapot geschoten vliegvelden wegen spoorlijnen en bruggen Separaat
van de mannen werden de vrouwen en kinderen naar Vrouwenkampen vervoerd Daar
mocht niemand de kampen verlaten iedereen moest binnen blijven intern blijven Dat
heet interneren en de kampen heten interneringskampen Later werden de jongens
ouder dan 10 jaar bij hun moeder weggehaald en naar aparte Jongenskampen gevoerd
Het doel van de internering was de Nederlander uit de Indische samenleving te
verwijderen en in de kampen te laten creperen Dan was er geen Nederlandse invloed
meer in INDIEuml Want zolang je invloed hebt ben je de baas En dat wilden de Japanners
juist niet Zij wilden zelf invloed uitoefenen INDIEuml moest en zou deel worden van het
Grote Japanse Keizerrijk
3 MIJN INTERNERING In april 1942 werd mijn vader en de andere mannen opgeroepen naar het gemeente-
huis te komen Vandaar werden zij afgevoerd naar interneringskampen Zelfs een tan-
denborstel hadden zij niet bij zich Waarheen onbekend Mijn moeder en alle andere
vrouwen en kinderen kregen huisarrest Dat wil zeggen zij mochten het huis niet uit
zelfs de tuin niet in Door het verplicht binnen blijven werden zij intern gehouden
Daardoor waren ook zij feitelijk geiumlnterneerd Toen de Japanse officieren de grote
huizen in beslag namen moesten de vrouwen met hun kinderen kleiner of bij elkaar
gaan wonen Zo zaten mijn moeder mijn oudere broer (8) mijn jongere zus (4) en ik (6)
met 3 andere gezinnen in eacuteeacuten huis De salarissen werden niet meer doorbetaald en de
banktegoeden bevroren De vrouwen hadden dus geacuteeacuten geld dus bezuinigen zoals het
ontslaan van bediendes en het verkopen van spullen Zo werden de Nederlandse
vrouwen stap voor stap steeds meer vernederd
9 MIJN VERHAAL 201718
Op 24 december 1942 kwam een kleine Japanse soldaat het erf op en zei ldquoJullie hebben
15 minuten om te pakken Je mag alles meenemen maar je moet het zelf dragenrdquo Mijn
moeder had al twee koffers gepakt Voor mijn oudere broer van 8 mijn jongere zus van
4 en voor mij (6) had zij een rugzakje klaargemaakt met kleertjes speeltjes en boekjes
WAT ZOU JE MEENEMEN ALS JE LANG OP VAKANTIE GAAT
Dat betekent dus dat je heel veel niet kon meenemen Alles moest je achterlaten je
huis je kamer je bureautje je boeken je speelgoed Je had alleen maar de spullen
die je bij je had En daarmee moest je het drie jaar doen
We werden geduwd in een vrachtauto die ons naar een verzamelkamp bracht Ons
hondje mocht niet mee Het trouwe beest rende achter de auto aan maar werd door
een Jap doodgeschoten
In het verzamelkamp werd alle bagage gecontroleerd Het verstopte geld en waarde-
volle spullen werden er uit gehaald Kan je nagaan we hadden al heel zo weinig bij ons
En van dat laatste beetje werd nog het nodige afgepakt Daarna werden we ingeschre-
ven Iedereen kreeg een nummer Ik kreeg nummer 5010 Daarna mochten we een
plaatsje zoeken Op de vloer Zitten en slapen Dat was allemaal erg vernederend voor
de vrouwen die gewend waren in grote huizen te leven met alle gemakken Toiletten
waren er wegravel maar badkamers waren niet beschikbaar Daarin stonden de paarden van
de Japanse soldaten
De volgende dag eerste kerstdag dus vroeg op zonder baden zonder eten zonder
drinken lopend naar het station in Magelang 750 vrouwen en kinderen uit Magelang
werden begeleid door Jappen met geweer en bajonet afgevoerd als gevangenen Als
criminelen Zeer vernederend
De Indische bevolking langs de kant keek ons na Sommigen wilden helpen maar wer-
den weggestuurd door de Japanse soldaten De meesten echter juichten en joelden Zij
waren blij dat ze bevrijd waren van de Nederlandse overheersers Later zouden zij
ontdekken dat de Japanse overheersing erger was dan de Nederlandse
10 MIJN VERHAAL 201718
Op het station aangekomen zagen we nog meer mensen van andere plaatsen in de om-
geving Wij werden met geweerkolven en sabels in wagons gepropt Vijftig mensen in
een wagon voor dertig Jullie hebben wel beelden gezien hoe de Joden in veewagens
werden geperst Zo ongeveer was het bij ons ook De ramen werden dicht getimmerd
Je kon dus niet naar buiten kijken niet ontvluchten niet om hulp roepen
We moesten uren lang in de trein wachten In de brandende zonnehitte Eindelijk zette
de locomotief zich in beweging Waarheen wisten wij niet Wat we wel wisten was dat
het erg warm en benauwd was in de wagon Zo lang in de brandende zon Zo vol met
mensen Zo weinig ventilatie Geacuteeacuten eten geacuteeacuten water en geacuteeacuten toiletvoorzieningen
Het Japanse reisbureau was niet zo best
31 NARE TIJD
Aangekomen op station Ambarawa moesten we door de kampong (Indisch dorp) lopen
naar het kamp Dat was een oude
KNIL1 kazerne Een kazerne is een
verzameling van woon- slaap- en
werkbarakken (houten gebou-
wen) voor militairen Er was ook
een hele batterij badkamers en
toiletten boven een stromend beekje Onthoud dat want daarop kom ik later terug Het
kamp zag er oud en vervallen uit Dat zou onze verblijfplaats worden voor de komende
drie jaren lsquoals gast van de Japanse keizerrsquo
De Jappen dreven ons een barak binnen Iedereen kreeg 75 cm ruimte
per persoon In de barakken zocht iedereen een plekje Meestal in
groepjes bij elkaar Dat wil zeggen vrienden kennissen familieleden
nestelden zich dicht bij elkaar om mekaar te helpen wanneer nodig
Mijn moeder kreeg eacuteeacuten stapelbed voor ons vieren Zij en mijn zusje in
het onderbed mijn broer en ik boven
Ik had een klein opvouwbaar kerstboompje meegenomen want het was per slot kerst-
mis toch Rondom die boom zongen we kerstliedjes Iedereen in de barak deed mee
En zo was de eerste dag toch nog plezierig
1 KNIL = Koninklijk Nederlands-Indisch Leger bestaande uit Nederlandse en Indisch-Nederlandse officieren en manschappen waaronder veel Molukse
militairen
11 MIJN VERHAAL 201718
Deze plezierige dag was meteen de laatste plezierige dag
Er zouden meer dan duizend dagen volgen die beslist niet plezierig waren
Drie jaren een bittere tijd Een periode van dood en ellende Jullie zien wel televisiebeel-
den vanuit Afrika Duizenden kindertjes soms dagenlang zonder eten en drinken in de
hete zon Zo was dat bij ons ook Er was constant en opzettelijk een tekort aan voedsel
en water De ondervoeding leidde tot honger en de honger tot de dood Vuil water en
slechte sanitaire voorzieningen leidden tot ziektes en tot de dood Het was een barre
situatie Daarbij harde dwangarbeid en wrede behandeling Kortom een periode van
ellende en dood
De Japanners hadden voorts de treiterende gewoonte om steeds meer mensen in
steeds minder kampen te plaatsen Eerst zaten er 1200 later 3600 mensen bij ons in het
kamp Ambarawa 6 Dat is driemaal zoveel Dus steeds maar opschuiven Uiteindelijk had
je geen 75 cm maar 50 cm ruimte per persoon Stel je eens voor jullie zitten nu met
2025 leerlingen in een klas Stel je voor dat er driemaal zoveel dus 6075 leerlingen in
die zelfde klas En dat in elke klas van de school Dan zitten jullie net zoals wij toen boven
op elkaar Wij konden alles van elkaar zien alles van elkaar horen elkaar ruiken Er was
constant geroezemoes geruzie lawaai gehuil gekrijs En toch moest je samen met
elkaar leven samen slapen samen eten samen naar het toilet samen baden samen in
de rij staan om eten te halen enhellip samen zien te overleven
Alles raakte op Er ontstond een gebrek aan zo iets simpel als zeep om je te wassen of
om je kleren te wassen Geen tandpasta en andere toiletartikelen meer Je vervuilt De
enige die dat fijn vonden waren de muizen ratten slangen luizen kakkerlakken en
ander ongedierte De voetballer Johan Kruif zei dat eens ldquoElk nadeel heeft zijn
voordeelrdquo Zo konden wij muizen ratten en slangen vangen om extra voedsel binnen te
krijgen
12 MIJN VERHAAL 201718
32 MAAR NIET ALLES WAS KOMMER EN KWEL In die moeilijke en erbarmelijke tijd met vele vernederingen moesten de moeders zich in
leven zien te houden om hun kinderen in leven te houden (Het is door deze lsquostruggle of
liversquo van de Nederlandse vrouw voor hun kinderen dat het sterftecijfer in de Vrouwen-
kampen lsquomaarrsquo 12 was In tegenstelling tot de 20 in Mannenkampen Bij de militaire
krijgsgevangenen in Birma en Japan lag dat sterftecijfer nog hoger) De vrouwen
hielpen elkaar Rang en standsverschillen vielen weg Zij pepten elkaar op ze steunden
elkaar om te door te kunnen gaan Zo hielden vrouwen lezingen Vrouwen van militairen
vertelden wat hun mannen hadden geleerd hoe te overleven in het oerwoud Vrouwen
van artsen vertelden hoe wonden te genezen met alternatieve middelen Andere vrou-
wen maakten spotliedjes of hekelgedichten Soms voerden zij kleine toneelstukjes op
waarin zij de Japanners voor de gek hielden Humor houdt je levendig Iedereen
probeerde geestelijk wakker te blijven Moeders probeerden hun kinderen wat bij te
brengen want onderwijs was verboden Zij maakten allerlei speelgoed denk aan
kwartetten met educatieve voorstellingen
Ik herinner mij nog heel goed hoe mijn moeder op Koninginnedag 31 augustus 1943 een
rode bloes een wit hemd en een blauwe broek aan de waslijn ophing Meteen deden
andere vrouwen dat ook en zo was het hele kamp in no time gepavoiseerd Versierd met
rood wit en blauw Totdat de Jap in de gaten kreeg dat daar eigen-
lijk de Nederlandse vlag uithing Toen moest alles meteen wegge-
haald worden Maar de vrouwen riepen ldquowe hebben de Jap toch
weer tuk gehadrdquo
Een ander vorm van verzet was de reactie van de Nederlandse
vrouw op de Japanse houding De Japanners keken geringschattend
neacuteeacuter op de Nederlandse vrouw Maar de vrouwen ndash fysiek groter dan de Japanner ndash
gingen dicht bij de Jap staan als zij werden geroepen Dus moest die Jap omhoog kijken
Dat zijn enkele voorbeelden hoe de vrouwen zich scherp en sterk hielden Het is de
Jappen inderdaad niet gelukt de Nederlandse vrouwen geestelijke en lichamelijk te
breken NIET VOOR NIETS STAAT OP HET INDISCH MONUMENT DE GEEST OVERWINT
Men leze uit de reeks Japanse bezetting in dagboeken bijvoorbeeld M Heijmans-van
bruggen ldquoVrouwenkamp Ambarawa 6rdquo (Amsterdam 2001)
33 TOCH WAS HET NIET LEUK IN HET KAMP Doordat er steeds meacuteeacuter mensen in het kamp werden gepropt moesten er steeds meacuteeacuter
monden worden gevoed Maar er kwam niet meacuteeacuter voedsel binnen Dat betekent dat de
13 MIJN VERHAAL 201718
rantsoenen steeds minder werden En als je weinig eet dan krijg je honger en als je lang
honger lijdt dan ga je dood Door de slechte kwaliteit van voeding en water kreeg ieder-
een last van de darmen diarree of buikloop Dan werd je ziek geen medicijnen en dan
ga je dood En omdat iedereen dicht op elkaar zat nam die ingewandsziekte epidemische
vormen aan dysenterie Zo gingen vele mensen dood Op het laats wel zeven per dag
Zo zijn in ons kamp 450 vrouwen en kinderen omgekomen
Eeacuten ervan was mijn moeder
Zij overleed door ondervoeding uitputting dysenterie en malaria Vanwege het besmet-
tingsgevaar van dysenterie en malaria mochten we niet bij haar ziekbed aanwezig zijn
zelfs niet bij haar sterfbed Maar dat lsquogehoorzaam als wij warenrsquo deden mijn broer mijn
zusje en ik toch Ik was toen zeven jaar oud Mijn broer negen en mijn zusje vijf Later is
zij herbegraven op het ereveld Kalibanteng bij Semarang
Er werd een vrouw aangewezen om voor ons te zorgen Zij werd onze pleegmoeder
Toch heel anders dan je eigen moeder Niettemin heeft zij de laatste jaren voor ons
gezorgd onder moeilijke omstandigheden Daarbij was ik een lsquoheel lief oppassend en
gehoorzaam jongetjersquo (sic) Maar later toen zij oud was heb ik de laatste tien jaar van
haar leven voor haar gezorgd Ik heb dus teruggedaan wat zij voor mij had gedaan
Toen mijn broer in 1944 10 jaar zou worden werd hij bij ons
weggehaald Naar een Jongenskamp gebracht Dat vond ik
vervelend Ik miste al mijn vader mijn moeder en nu ook mijn
broer Ik was inmiddels 8 jaar oud en bleef alleen over met
mijn zusje van zes
Er was meer eacuteeacuten middel om te overleven en dat was volhouden doorgaan of
POEKOEL TEROES zoals wij elkaar toeriepen Dat moeten jullie ook doen als je een
onvoldoende krijgt of blijft zitten Volhouden en door gaan
14 MIJN VERHAAL 201718
4 DAGINDELING De dagen bestonden uit beetje eten langdurig appegravel dwangarbeid en slapen Elke dag weer Eentonig monotoom
4 1 ETEN We kregen elke dag eten De vrouwen moesten het zelf klaar ma-
ken Ze deden hun best maar er waren niet genoeg ingredieumlnten
voor een volledige maaltijd Het eten vulde even de maag
Spoedig daarna had je weer het knagend holle gevoel van honger
En die honger werd steeds erger omdat er steeds minder en
steeds slechter voedsel beschikbaar werd gesteld Vooral in het
laatste oorlogsjaar Honger betekent niet zin hebben in iets
lekkers trek hebben in een bruine boterham met kaas in een stuk
chocola of een gevulde koek Honger betekende dringend
behoefte hebben aan voedsel Hoe was dat eten
411 ONTBIJT Het eten bestond rsquos-morgens uit BLUBBERPAP Pap van cassave meel Cassavemeel krijg
je door de wortelknol van de cassaveplant (een soort suikerbiet) te drogen en tot meel
te malen Meel met water geeft pap zonder suiker zonder zout Die pap zag er even
blubberig plakkerig uit als stijfsel om behangpapier op de muur te plakken
Ik moest met mijn zusje er voor zorgen zo vlug mogelijk bij de pap te zijn Dan was die
nog warm en had die nog smaak Als je achter in de rij stond dan was de pap koud en stijf
en helemaal niet lekker Dat was jich Naar voren dringen deed trouwens iedereen
Vooral moeders met hun kinderen drongen naar voren en duwden de wezen opzij Dan
moest ik weerstand bieden
We kregen ook een stuk BROOD Het brood was niet
goed doorbakken Dat kon ook niet want het was ge-
maakt van goedkoop maiumlsmeel zonder gist Daarom
gebruikte de vrouwen op advies van vrouwen van
artsen urine in plaats van gist In urine zit namelijk
veel enzymen (giststoffen en vitamine B) Drink het
nou niet vanavond in plaats van Coca Cola
15 MIJN VERHAAL 201718
Om die lsquogistrsquo te krijgen moesten de jongens plassen in drums Daarin ging de urine
gisten bruisen borrelen stinken En als je dan deeg maakt doe je er een schepje van dat
zelfgemaakte lsquogistrsquo bij Dan gaat het deeg rijzen Het gerezen deeg gaat in de oven En je
hebt rsquos morgen krakend krokant vers brood Maar niet heus Het was keihard of klef
kleverig
412 HOOFDMAALTIJDEN Het middag- en avondeten bestond uit eacuteeacuten schep RIJST met GEITENBLAREN en LAWAAI-
SAUS Rijst koken konden de Nederlandse vrouwen in INDIEuml wel De geitenblaren waren
grote groene bladeren van de cassaveplant Dat was voer voor de geiten vandaar de
naam lsquogeitenblarenrsquo Voor mensen waren die blaren onverteerbaar Maar voor ons was
het groen dus groente
De lawaaisaus een mooie naam maar het was gewoon water Met een beetje ketjap of
sambal toegevoegd In de ketjap en sambal zit veel vitamine C Zo kreeg de lsquosausrsquo toch
een klein beetje voedingswaarde
Als aanvulling zocht iedereen op allerlei manieren naar
extra voeding Door te smokkelen door te ruilen door
te lsquoorganiserenrsquo door wat te verbouwen Bijvoorbeeld
een lombok heeft vele pitjes zaadjes Zorsquon zaadje in
goede aarde gaat ontkiemen Dan kreeg je een plant
met lombok Alleen moest je oppassen dat de rijpe
vruchten niet werden lsquogeorganiseerdrsquo]
Smokkelen deden de vrouwen aan de omheining Geld of kledingstukken in ruil voor
eten Als een moeder betrapt werd door een Japanner dan werd zij ter plekke afgeran-
seld Bij het lsquoorganiserenrsquo van eten ving ik wel eens een slang Een paar stenen hout daar
tussen aansteken slang daarboven en roosteren maar Geroosterde slang met lombok
is lekker Het verbrande hout werd houtskool Houtskool gebruikte ik in plaats van norit
om de buikloop te stoppen En de as gebruikte ik als tandpasta
16 MIJN VERHAAL 201718
HOE OUD BEN JIJ EN HOEVEEL WEEG JIJ
ALS 10-JARIG JONGETJE WOOG IK 18 KILO
42 APPEgraveL Na het ontbijt moesten we op appegravel Elke morgen Heel vaak tweemaal per dag Appegravel is
een militair woord voor verzamelen en inspectie Dan moet je je in rijen opstellen Appegravel
in Ambarawa betekende baraksgewijs urenlang in de zon staan Als we aangetreden
stonden gaf de officier van de wacht het eerste bevel Kiotsuke =gt in de houding staan
Het tweede bevel luidde Kierih =gt buigen Als de kinderen niet diep genoeg bogen dan
werden niet zij maar hun moeder geslagen door de Japanner
De verplichte buiging was bedoeld als groet aan de Japanse keizer maar werd door de Nederlanders als vernederend ervaren
Na het commando naureh =gt op de plaats rust begon het
tellen Het tellen was altijd een langdurige en moeilijke zaak
want dat tellen vergde tijd De Jap kon niet goed tellen en wij moesten ons nummer je in
het Japans zeggen Ik had nummer 5010 =gt gosegravenju Dat was een makkelijk uit te spre-
ken nummer De nummers Ichi (1) Ni (2)San (3) Shi (4) Go (5) Roku (6) Shichi (7) Hachi
(8) Ku (9) Ju (10) zijn ook makkelijk te roepen Getallen daarboven waren lastiger uit te
spreken Dan ging je struikelen over de uitspraak Als je het Japanse woord niet goed
uitsprak dan werd niet jij maar je moeder geslagen Maar als een moeder werd
geslagen dan gooiden de kinderen het tellen in de war Door een verkeerd nummer te
noemen raakten de Japanners in de war en werden zij kwaad Dat kostte je wel een pak
slaagt maar ach ldquoJapje pesten was ook wel leukrdquo
Humor houdt de moed erin
Na het appegravel werden de straffen en de taken opgedragen
421 STRAFFEN De straffen waren hard en werden in het openbaar uitgevoerd Dat wil zeggen voor de
ogen van anderen Was bijvoorbeeld een moeder betrapt op het schrijven van een dag-
boek (wat verboden was) dan ranselden de Jappen er op los Was de Jap te weten
gekomen dat er gesmokkeld werd Dan werd het hele kamp collectief gestraft Iedereen
eacuteeacuten dag of twee dagen geacuteeacuten eten
17 MIJN VERHAAL 201718
Er waren erge zware en heel gemene straffen Die vertel ik niet De Japanners waren
wreed erg wreed Maar soms heel soms ook wel vriendelijk Ik zal enkele voorbeelden
geven van kwaad en goed
Toen ik acht was moest ik bij de Kempeitai (dat is de Japanse geheime staatspolitie
vergelijkbaar met de Duitse Gestapo) komen Daar wilden ze mij laten zeggen waar mijn
vader zijn radio had verstopt (Mijn moeder was toen al overleden en mijn broer
afgevoerd naar een jongenskamp) Omdat ik zei lsquoniets te wetenrsquo hielden de
ondervragers een doos met taartjes onder mijn neus Die gebakjes zagen er hongerig als
ik was ontzettend lekker en verleidelijk uit Ik deed dan ook meteen een greep in die
doos met taartjes De Japanners trokken de doos echter treiterend terug (Iedere keer
als ik nu nog een doos taartjes zie moet ik aan dat voorval van toen terugdenken) In
plaats van een taartje kreeg ik een enorm pak slaag Nog even probeerden ze me te
laten vertellen waar de radio was door een bamboe splinter onder mijn grote teen nagel
te duwen Maar omdat ik bleef zwijgen (misschien huilde ik) verbood commandant
TOYOTA verdere martelingen De lsquosadistrsquo zoals we hem noemden kon niet nalaten zijn
sigaret uit te drukken op mijn arm Laat litteken zien Daarna schopte hij me het
kantoortje uit
HET IS NATUURLIJK WREED OM EEN KLEIN KIND TE MISHANDELEN MAAR MISHAN-
DELING IS lsquoNORMAALrsquo IN DE OORLOG KINDEREN ZIJN ALTIJD DE DUPE DENK MAAR
AAN DE KINDEREN DIE NU VANUIT SYRIEuml NAAR EUROPA KOMEN
OF IN AFRIKA DOOR OORLOGSOMSTANDIGHEDEN VAN DE HONGER GAAN STERVEN
Toch waren niet alle Japanners wreed Sommigen Heel weinig Je moet ze zoeken maar
er waren vriendelijke Japanners Dat merk je in het volgende voorbeeld Ik was negen
toen ik straf kreeg omdat ik het eten van de commandant had gejat en opgegeten
Dat zat zo
Ik moest het tuintje van de kampcommandant schoonmaken In de brandende zon
schoffelen Commandant SUZUKI zat in de schaduw Op het terras Rijst met kip te eten
Die kip rook zo geweldig lekker en ik had heel erge honger Toen de commandant (we
noemden hem lsquoaapjersquo omdat hij er zo uitzag denk ik) even weg was griste ik de kip van
zijn bord en at het snel op
Ik ging gewoon weer aan het werk want ik kon toch niet verder weg vluchten dan de
omheining De Japanse commandant zei niets Ik dacht rsquodaar kom ik mooi van afrsquo Maar
de volgende dag nagrave het appegravel werd ik toch gestraft ldquoJij hebt gisteren tweemaal
gegeten vandaag krijg je nietsrdquo Als straf moest ik uren lang in de zon staan Recht op
18 MIJN VERHAAL 201718
Zonder eten zonder drinken Zakte ik wat in dan werd er gemept Maar na een paar uur
kwam de commandant Ongezien of de bewakers deden of zij niets zagen Hij bracht
een klein bekertje een vingerhoed vol dikke vette kippenbouillon Die soep was rijk aan
zout eiwitten en energie Aldus gesterkt kon ik nog urenlang kon lsquogenieten van de
open lucht en zonrsquo
EERLIJK GEZEGD VOND IK DAT EEN VRIENDELIJK GEBAAR
WAT VINDEN JULLIE DAARVAN
422 TAKEN Ik zei het al na het appegravel werden na de straffen de taken opgedragen Iedereen moest
werken voor de Japanse keizer Alle vrouwen alle jongens vanaf hun zesde jaar en alle
meisjes vanaf hun achtste jaar moesten dwangarbeid verrichten Alleen de kleinsten de
oudsten en zieken hoefden dat niet
Als jongetje van zes jaar moest ik gras snijden (babatten) Dat was niet zo moeilijk als het
maar gewoon gras was Gras snijden was eigenlijk het gras afhakken met een dun bam-
boestokje
Wanneer ik buiten de omheining van het kamp moest werken dan kon ik ndash als de
Japanse bewaker niet keek ndash vruchten (pisang papaja djeroek) pikken Die nam ik mee
voor mijn zusje Soms schuifelde een slang tussen het lange gras Na een paar flinke
tikken met het bamboestokje kon ik het beest in mijn broekzak stoppen om rsquos avond te
roosteren en op te eten
Later kreeg ik een andere taak het schoonmaken van de
strontsloot oh pardon ik bedoel het beekje onder de toilet-
ten (Aziatische toiletten Drie wanden en een horizontaal
vlak met een gat Daarboven moest je hurken en laten
vallen wat je moet laten vallen) Het schoonmaken was wel
vies maar zoals Johan Kruyff eens zei elk nadeel heeft zijn
voordeel In het water zwommen namelijk visjes Dat
gebeurt wel vaker dat er vissen in het water zwemmen Maar deze visjes deden dienst
als dokter Ik had namelijk een grote tropenzweer op mijn been Het onderbeen lag
helemaal open Er waren geen medicijnen meer Maar ik had onthouden wat vrouwen
hadden verteld wat militairen deden in het oerwoud bij een verwonding houdt je de
wond in het rivierwater Dan knabbelen kleine visjes de wond schoon Dat deed ik dus
19 MIJN VERHAAL 201718
(aan de goeie kant van de toiletten) En zo werd de wond schoon en kon het gezonde
vlees weer aan elkaar groeien
Vlak voacuteoacuter het einde van de oorlog moest ik met een aantal jongens een hele grote kuil
graven Waarom wisten we niet Later bleek dat het gat bedoeld was als massagraf
Waarom dat kan je hier lezen (bij een eventuele invasie va geallieerden moesten alle
gevangen gedood worden) Maar dat werk kwam niet af omdat de atoombommen
opeens een einde aan de oorlog maakten
5 EINDE JAPANSE INTERNERING Hoe wisten we dat er een einde aan de oorlog kwam
Op 5 mei 1945 vloog een vliegtuig over ons kamp Een vliegtuig met rood-wit-blauwe
strepen onder de vleugels Een Nederlandse vlag hoger dan de Japanse Pamfletten
werden uitgestrooid Op die strooibiljetten stond geschreven ldquoNederland is vrij spoedig
ook jullie Blijf rustig in de kampenrdquo
Een gejuich van jewelste
Maar het duurde nog even Japan capituleerde op 15 augustus 1945 Pas op 23
augustus 1945 kwam weer
een vliegtuig over En weer
strooibiljetten met de tekst
ldquoDe oorlog is voorbij Blijf
rustig in het kamp tot de
bevrijders komenrdquo De vol-
gende morgen kwam een hoge Japanse officier het kamp binnen Na het appegravel sprak hij
ons toe ldquo het heeft de Keizer van Japan uit de goedheid van zijn hart behaagd de
oorlog te beeumlindigen voedsel en medicijnen worden niet meer gerantsoeneerd hellip
morgen een dubbele portie rijst hellip blijf in de kampen tot de geallieerden komenhellip bla
bla bla ldquo
20 MIJN VERHAAL 201718
Iemand begon zachtjes haast verlegen het Wilhelmus te zingen De anderen volgden
aarzelend En inderdaad kregen wij de volgende dag een extra portie rijst
De jongens uit de Jongenskampen kwamen uit hun kamp terug naar hun moeder in het
Vrouwenkamp Zo kwam mijn broer terug Ook vaders kwamen op zoek naar hun vrouw
en kinderen De kleinste kinderen herkenden hun vader niet Zij stonden bij de poort en
riepen ldquoMeneer meneer bent u mijn vaderrdquo Mijn vader was er niet bij
51 BEVRIJDING Zoals ik zei dachten wij op 23 augustus bevrijd te zijn vrij te zijn Maar het bleek geacuteeacuten
bevrijding Geacuteeacuten vrijheid Geacuteeacuten vrede Er kwamen geacuteeacuten bevrijders binnen (Het was in
INDIEuml niet zo vreugdevol als in NEDERLAND toen daar de Amerikaanse Britse en
Canadese bevrijders de stad binnen reden) De Britten zouden ons bevrijden maar die
kwamen niet De Britten bedreven een eigen politiek in het kader van het algehele
dekolonisatieproces (Atlantic Treaty 1942) Ik ga hier heel kort op in In het Britse
politieke spel vertraagden de Britten hun komst en verboden Nederlandse militairen het
land binnen te komen om het Nederlandse gezag in de Indische Archipel te herstellen
Hierdoor gaven zij de Indonesieumlrs de gelegenheid in opstand te komen tegen herstel van
de Nederlandse koloniale macht en te dekoloniseren De Japanners moesten maar voor
ons zorgen Dat deden zij met inzet van eigen leven Zij verdedigden de kampen
tegen bommen granaten en aanvallen van de Indonesieumlrs Kan je nagaan 2000 Jappen
zijn omgekomen in de strijd tegen de Indonesieumlrs Jappen die jarenlang op allerlei
manier ons wilden uitroeien gaven nu hun leven om ons te beschermen (zo raar kan het
gaan in een oorlog)
Maar uiteindelijk in november 1945 dus drie maanden na de Japanse capitulatie
kwamen eindelijk Britse soldaten Zij stopten de beschietingen en brachten ons in
konvooi naar een veilige haven naar Semarang Een konvooi is een lange rij autorsquos onder
militaire bescherming Daar in Semarang vond mijn vader ons Met hem zijn wij
21 MIJN VERHAAL 201718
meegegaan naar zijn kamp Tjimahi en vandaar zijn wij in mei 1946 naar NEDERLAND
gegaan
511 INDONESIEuml Heel in het kort ga ik in op de situatie na de oorlog De
Indonesieumlr SOEKARNO had twee dagen naacute de capitulatie dus
op 17 augustus 1942 eenzijdig de onafhankelijkheid van de
republiek INDONESIEuml uitgeroepen De Britten hadden die
onafhankelijkheid meteen de facto erkend (de facto betekent
ldquofeitelijk zonder over de wettigheid ervan te sprekenrdquo)
Met die erkenning hoopten zij dat het dan rustig zou blijven
Maar de Indonesische regering kon geacuteeacuten orde op zaken
houden En omdat er geacuteeacuten Britten noch Nederlanders waren was er niemand op dat
moment de baas
Van dat machtsvacuuumlm van die gezagsloze toestand
maakten groepen jonge opstandige Indonesieumlrs ge-
bruik Zij wilden voorkomen dat de Nederlanders weer
de baas zouden worden Zij wilden baas in eigen land
zijn Deze strijd deze Indonesische revolutie heette
BERSIAP Dat was een verschrikkelijke en gewelddadige
periode 13500 Nederlanders werden vermoord Maar ook Indische Nederlanders trou-
we Indische mensen en Chinezen die de Indonesieumlrs als bondgenoten van de
Nederlanders beschouwden In totaal ruim 200000 Sommige schattingen zijn nog veel
hoger Amerikaanse bronnen spreken 200000 ndash 700000 Deze korte periode (aug1945
ndash mrt 1946) was eigenlijk erger dan de Japanse periode (mrt 1942 ndash aug 1945) Die
situatie eindigde met de komst van de Nederlandse militairen Daarover ga ik niet
vertellen Men leze HTh Bussemaker ldquoBersiap Opstand in het paradijs De Bersiap-
periode op Java en Sumatra 1945-1946rdquo (Zutphen 2005)
512 NEDERLAND Wat is er van dat zesjarig jongetje geworden dat in 1942 werd geiumlnterneerd en zijn
moeder had verloren
In NEDERLAND aangekomen werden mijn vader broer zuster en ik eerst opgevangen
door oma Daarna zorgde een tante de zuster van mijn vader voor woning en werk Ik
kon naar de Lagere School Kwam meteen in groep 7 Een jaar later na
toelatingsexamen (CITO toets) ging ik naar de HBS (VWO) Vijf jaren later naar de Hogere
22 MIJN VERHAAL 201718
Zeevaartschool Ik heb 10 jaren heel prettig gevaren als stuurman op de grote
handelsvaart
TOEN DEED IK IETS DOMS
Ik werd verliefd en ging trouwen Ja dom want ik moest kiezen blijven varen en niet
thuis zijn of thuis zijn en niet meer varen Dat laatste deed ik maar moest opnieuw gaan
studeren Jarenlang avond colleges aan de universiteit Het uiteindelijk resultaat een
goede baan een lieve vrouw en drie schatten van kleinkinderen
6 HERDENKEN Maar dat geluk heeft mijn moeder niet gekend Mijn vriendjes en vriendinnetjes van toen
ook niet Zij zijn echter niet door mij vergeten Vaak denk ik hen aan mijn moeder en aan
mijn vriendjes van toen
Daarom vertel ik jullie mijn verhaal Want daarmee herdenk ik hen Herdenken is terug
denken aan de tijd van toen en daar Met daarover te vertellen wil ik dat wat er toen en
daar is gebeurd niet vergeten wordt Dat jullie erover gaan nadenken Het nadenken
over oorlog voorkomt een nieuwe oorlog Ik hoop waarachtig dat jullie niet zullen mee
maken wat ik heb meegemaakt Ik ben nu oud (80) en kan niets meer doen Jullie wel
Jullie zijn de toekomst Misschien wordt een van jullie later minister-president admiraal
of generaal of directeurdirectrice van een groot bedrijf Dan kunnen jullie ervoor
zorgen dat er geen oorlog komt Dus doe je best volhouden en doorgaan ook als het
soms wat tegen zit POEKOEL TEROES
23 MIJN VERHAAL 201718
DANK JULLIE WEL VOOR HET LUISTEREN NAAR MIJN VERHAAL
INDISCH MONUMENT TE DEN HAAG
24 MIJN VERHAAL 201718
25 MIJN VERHAAL 201718
4 MIJN VERHAAL 201718
INHOUDSOPGAVE
MEISJES EN JONGENS GOEDE MORGENMIDDAG 5
1 WAT WAS ER IN 1942 AAN DE HAND 5
11 WAAROM WILDE JAPAN DE BAAS ZIJN IN AZIEuml 5
2 HOE VEROVERDE JAPAN NEDERLANDS-INDIEuml 7
21 HOE SCHAKELDE JAPAN DE NEDERLANDSE MACHT UIT 7
22 HOE VERWIJDERDE JAPAN DE NEDERLANDSE INVLOED 7
3 MIJN INTERNERING 8
32 MAAR NIET ALLES WAS KOMMER EN KWEL 12
33 TOCH WAS HET NIET LEUK IN HET KAMP 12
4 DAGINDELING 14
4 1 ETEN 14
411 ONTBIJT 14
412 HOOFDMAALTIJDEN 15
42 APPEgraveL 16
421 STRAFFEN 16
422 TAKEN 18
5 EINDE JAPANSE INTERNERING 19
51 BEVRIJDING 20
511 INDONESIEuml 21
512 NEDERLAND 21
6 HERDENKEN 22
5 MIJN VERHAAL 201718
MEISJES EN JONGENS GOEDE MORGENMIDDAG
Ik ben meneer Fermin Geboren in 1936 in NEDERLANDS-INDIEuml op het eiland Java in de
stad Magelang In 1942 op zes jarige leeftijd werd ik gevangen genomen door Japan-
ners Nu ruim 80 jaren oud sta ik hier voor de klas waar ik jullie ga vertellen over de
Japanse bezetting van NEDERLANDS-INDIEuml 1942 - 1946
De eerste vraag is natuurlijk
1 WAT WAS ER IN 1942 AAN DE HAND Jullie weten dat de Tweede Wereldoorlog begon doordat Duitse troepen in 1940 vele
landen van Europa waaronder NEDERLAND hadden veroverd Waarom deed Duitsland
dat Duitsland wilde al die landen samensmeden tot eacuteeacuten Groot Duitsland In het Duits
Gross Deutschland
Japan deed het zelfde in Azieuml Japanse troepen veroverden landen in Azieuml waaronder
NEDERLANDS-INDIEuml Het Japanse doel was om alle Aziatische landen samen te voegen
tot eacuteeacuten Groot Japan In het Japans DAI NIPPON en je schrijft het 大目本
Dus een zelfde doel maar verschillende methodes
11 WAAROM WILDE JAPAN DE BAAS ZIJN IN AZIEuml Even terug in de tijd Jullie weten wel iets van de VOC in Azieuml Handel in specerijen Later
in de 19e eeuw (1816) werd INDIEuml een Nederlandse kolonie en werden de Nederlanders
daar de baas Ook Engelsen kwamen naar Azieuml Die werden toen de baas in India
Malakka Australieuml De Fransen werden de baas in Indochina en de Amerikanen in de
6 MIJN VERHAAL 201718
Filippijnen Zo waren de niet-Aziaten de baas in bijna heel Azieuml Dat had te maken met de
grondstoffen en handel (Denk maar aan katoen voor al die jurken bloesjes en lakens)
Daarom wilden die Westerlingen hun invloed verder verspreiden over China Korea en
Japan
Japan bang voor kolonisatie sloot zich af van de wereld Maar toen de Amerikanen
toegang tot Japan forceerden bedacht de Japanse keizer MUTSUHITO een plan Hij
wilde het arme agrarische (landbouw) overbevolkte Japan omvormen tot een indus-
trieumlle grootmacht Een Japanse grootmacht die kon concurreren met de grote machten
Amerika Engeland NEDERLAND Zo kon Japan zelfstandig blijven en zich zelf voorzien
van levensbehoeften Dus begon Japan met de opbouw van zijn industrie Men leze
JJP de Jong ldquoDe waaier van het fortuinrdquo (Zoetermeer 1998)
Maar voor een industrie heb je grondstoffen nodig Denk maar aan metaal voor het
maken van autorsquos en schepen denk maar aan aluminium voor het bouwen van
vliegtuigen Denk ook aan rubber voor al die banden Denk vooral aan olie want zon-
der benzine kunnen de autorsquos niet rijden zonder zware olie kunnen de schepen niet va-
ren en zonder kerosine kunnen de vliegtuigen niet vliegen
Japan echter had zelf al die benodigde grondstoffen voor zijn industrie niet Ook niet
voldoende rijst voor de bevolking Die grondstoffen en voedingsmiddelen lagen in
landen buiten Japan Daarom bedacht Japan een plan om in plaats van de koloniale
machten de baas te worden in Azieuml De Japanners dachten meer recht te hebben om
baas te zijn in Azieuml dan al die Westerlingen Daarom wilde Japan de koloniale machten
uitschakelen en de kolonisten uit Azieuml verwijderen Zo viel Japan aan onder de strijd-
kreten ldquoAzieuml voor de Aziatenrdquo en ldquoweg met de Westerlingenrdquo Men leze WG Beasley
ldquoJapanese imperialism 1894-1945 (London 1987)
7 MIJN VERHAAL 201718
2 HOE VEROVERDE JAPAN NEDERLANDS-INDIEuml Op 7 december 1941 voerde Japan zonder oorlogsverklaring in het geheim stiekem
dus een aanval uit op Pearl Harbor Daar werd de Amerikaanse Zeemacht uitgeschakeld
Tegelijkertijd werd de Britse Zeemacht uitgeschakeld door bombardementen op Hong
Kong en Singapore Vervolgens werden in december 1941 de Amerikaanse Filippijnen
veroverd In januarifebruari 1942 Brits-Malakka en Singapore daarna NEDERLANDS-
INDIEuml Het ging de Japanners voornamelijk om INDIEuml het rijkste land van Azieuml aan
grondstoffen en voedselproducten
Op 27 februari 1942 kwamen Japanse oorlogsvloten naar de Javazee De Nederlandse
Zeemacht onder commando van SBN Karel DOORMAN probeerde samen met enkele
Amerikaanse Australische en Britse oorlogsschepen de Japanse invasie te voorkomen
De geallieerde vloot vocht dapperhelliphellip maar tevergeefs
NEDERLAND kon niet helpen want NEDERLAND was bezet door de Duitsers
De Japanse Zeemacht bleek veel sterker Op het land was het KNIL (Kon Ned Indisch
Leger) ook niet opgewassen tegen de Japanse overmacht En ja wie het sterkst is die
wint Dus moesten de Nederlanders het hoofd (lat Capit) buigen Dat heet capituleren
Na de capitulatie op 8 maart 1942 konden de Japanners NEDERLANDS-INDIEuml bezetten
Zo werden zij de baas over Nederlands-Indieuml INDIEuml moest deel worden van Groot
Japanse keizerrijk Daarvoor schakelden de Japanners de Nederlandse macht uit en
verwijderden zij alle Nederlanders uit Azieuml
21 HOE SCHAKELDE JAPAN DE NEDERLANDSE MACHT UIT Hoe kon Japan de baas worden over INDIEuml Dat was eigenlijk heel eenvoudig Je neemt
alle hoogste bestuursambtenaren en directeuren-generaal van bedrijven gevangen Dan
vervang je ze door Japanners of bevriende Indonesieumlrs Dan heb je de macht in handen
Zo gingen de gouverneur-generaal de bevelhebbers van de krijgsmachten en directeu-
ren van handel en industrie naar het Jappenkamp Zij fungeerden als gijzelaars
22 HOE VERWIJDERDE JAPAN DE NEDERLANDSE INVLOED Na de bezetting mocht niemand meer Nederlands spreken mocht niemand meer een
Nederlandse krant lezen mocht niemand meer naar Nederlandse radio-uitzendingen
luisteren Ook de juffrouwen van de klas werden gevangen genomen en vervangen door
een Japanse juffrouwen Dan moesten de leerlingen Japans leren en spreken NIET LEUK
HEgrave De Nederlandse scholen werden gesloten
8 MIJN VERHAAL 201718
Vervolgens werden alle Nederlanders gevangen genomen Zo werden ruim 42000 Ne-
derlandse en Nederlands-Indische militairen krijgsgevangen gemaakt Zij werden als sla-
ven te werk gesteld aan Japanse militaire objecten buiten Java Velen moesten een grote
spoorweg bouwen tussen Thailand en Birma voor de aanval op India Velen moesten
wer-en in Japanse scheepswerven voor de reparatiebouw van oorlogsschepen Anderen
moesten vliegvelden bouwen in de Molukken voor de aanval op Australieuml Daarna
werden ruim 80000 Nederlandse burgers opgepakt De mannen gingen naar Mannen-
kampen Daar moesten zij moesten allerlei werkzaamheden verrichten zoals het
repareren van kapot geschoten vliegvelden wegen spoorlijnen en bruggen Separaat
van de mannen werden de vrouwen en kinderen naar Vrouwenkampen vervoerd Daar
mocht niemand de kampen verlaten iedereen moest binnen blijven intern blijven Dat
heet interneren en de kampen heten interneringskampen Later werden de jongens
ouder dan 10 jaar bij hun moeder weggehaald en naar aparte Jongenskampen gevoerd
Het doel van de internering was de Nederlander uit de Indische samenleving te
verwijderen en in de kampen te laten creperen Dan was er geen Nederlandse invloed
meer in INDIEuml Want zolang je invloed hebt ben je de baas En dat wilden de Japanners
juist niet Zij wilden zelf invloed uitoefenen INDIEuml moest en zou deel worden van het
Grote Japanse Keizerrijk
3 MIJN INTERNERING In april 1942 werd mijn vader en de andere mannen opgeroepen naar het gemeente-
huis te komen Vandaar werden zij afgevoerd naar interneringskampen Zelfs een tan-
denborstel hadden zij niet bij zich Waarheen onbekend Mijn moeder en alle andere
vrouwen en kinderen kregen huisarrest Dat wil zeggen zij mochten het huis niet uit
zelfs de tuin niet in Door het verplicht binnen blijven werden zij intern gehouden
Daardoor waren ook zij feitelijk geiumlnterneerd Toen de Japanse officieren de grote
huizen in beslag namen moesten de vrouwen met hun kinderen kleiner of bij elkaar
gaan wonen Zo zaten mijn moeder mijn oudere broer (8) mijn jongere zus (4) en ik (6)
met 3 andere gezinnen in eacuteeacuten huis De salarissen werden niet meer doorbetaald en de
banktegoeden bevroren De vrouwen hadden dus geacuteeacuten geld dus bezuinigen zoals het
ontslaan van bediendes en het verkopen van spullen Zo werden de Nederlandse
vrouwen stap voor stap steeds meer vernederd
9 MIJN VERHAAL 201718
Op 24 december 1942 kwam een kleine Japanse soldaat het erf op en zei ldquoJullie hebben
15 minuten om te pakken Je mag alles meenemen maar je moet het zelf dragenrdquo Mijn
moeder had al twee koffers gepakt Voor mijn oudere broer van 8 mijn jongere zus van
4 en voor mij (6) had zij een rugzakje klaargemaakt met kleertjes speeltjes en boekjes
WAT ZOU JE MEENEMEN ALS JE LANG OP VAKANTIE GAAT
Dat betekent dus dat je heel veel niet kon meenemen Alles moest je achterlaten je
huis je kamer je bureautje je boeken je speelgoed Je had alleen maar de spullen
die je bij je had En daarmee moest je het drie jaar doen
We werden geduwd in een vrachtauto die ons naar een verzamelkamp bracht Ons
hondje mocht niet mee Het trouwe beest rende achter de auto aan maar werd door
een Jap doodgeschoten
In het verzamelkamp werd alle bagage gecontroleerd Het verstopte geld en waarde-
volle spullen werden er uit gehaald Kan je nagaan we hadden al heel zo weinig bij ons
En van dat laatste beetje werd nog het nodige afgepakt Daarna werden we ingeschre-
ven Iedereen kreeg een nummer Ik kreeg nummer 5010 Daarna mochten we een
plaatsje zoeken Op de vloer Zitten en slapen Dat was allemaal erg vernederend voor
de vrouwen die gewend waren in grote huizen te leven met alle gemakken Toiletten
waren er wegravel maar badkamers waren niet beschikbaar Daarin stonden de paarden van
de Japanse soldaten
De volgende dag eerste kerstdag dus vroeg op zonder baden zonder eten zonder
drinken lopend naar het station in Magelang 750 vrouwen en kinderen uit Magelang
werden begeleid door Jappen met geweer en bajonet afgevoerd als gevangenen Als
criminelen Zeer vernederend
De Indische bevolking langs de kant keek ons na Sommigen wilden helpen maar wer-
den weggestuurd door de Japanse soldaten De meesten echter juichten en joelden Zij
waren blij dat ze bevrijd waren van de Nederlandse overheersers Later zouden zij
ontdekken dat de Japanse overheersing erger was dan de Nederlandse
10 MIJN VERHAAL 201718
Op het station aangekomen zagen we nog meer mensen van andere plaatsen in de om-
geving Wij werden met geweerkolven en sabels in wagons gepropt Vijftig mensen in
een wagon voor dertig Jullie hebben wel beelden gezien hoe de Joden in veewagens
werden geperst Zo ongeveer was het bij ons ook De ramen werden dicht getimmerd
Je kon dus niet naar buiten kijken niet ontvluchten niet om hulp roepen
We moesten uren lang in de trein wachten In de brandende zonnehitte Eindelijk zette
de locomotief zich in beweging Waarheen wisten wij niet Wat we wel wisten was dat
het erg warm en benauwd was in de wagon Zo lang in de brandende zon Zo vol met
mensen Zo weinig ventilatie Geacuteeacuten eten geacuteeacuten water en geacuteeacuten toiletvoorzieningen
Het Japanse reisbureau was niet zo best
31 NARE TIJD
Aangekomen op station Ambarawa moesten we door de kampong (Indisch dorp) lopen
naar het kamp Dat was een oude
KNIL1 kazerne Een kazerne is een
verzameling van woon- slaap- en
werkbarakken (houten gebou-
wen) voor militairen Er was ook
een hele batterij badkamers en
toiletten boven een stromend beekje Onthoud dat want daarop kom ik later terug Het
kamp zag er oud en vervallen uit Dat zou onze verblijfplaats worden voor de komende
drie jaren lsquoals gast van de Japanse keizerrsquo
De Jappen dreven ons een barak binnen Iedereen kreeg 75 cm ruimte
per persoon In de barakken zocht iedereen een plekje Meestal in
groepjes bij elkaar Dat wil zeggen vrienden kennissen familieleden
nestelden zich dicht bij elkaar om mekaar te helpen wanneer nodig
Mijn moeder kreeg eacuteeacuten stapelbed voor ons vieren Zij en mijn zusje in
het onderbed mijn broer en ik boven
Ik had een klein opvouwbaar kerstboompje meegenomen want het was per slot kerst-
mis toch Rondom die boom zongen we kerstliedjes Iedereen in de barak deed mee
En zo was de eerste dag toch nog plezierig
1 KNIL = Koninklijk Nederlands-Indisch Leger bestaande uit Nederlandse en Indisch-Nederlandse officieren en manschappen waaronder veel Molukse
militairen
11 MIJN VERHAAL 201718
Deze plezierige dag was meteen de laatste plezierige dag
Er zouden meer dan duizend dagen volgen die beslist niet plezierig waren
Drie jaren een bittere tijd Een periode van dood en ellende Jullie zien wel televisiebeel-
den vanuit Afrika Duizenden kindertjes soms dagenlang zonder eten en drinken in de
hete zon Zo was dat bij ons ook Er was constant en opzettelijk een tekort aan voedsel
en water De ondervoeding leidde tot honger en de honger tot de dood Vuil water en
slechte sanitaire voorzieningen leidden tot ziektes en tot de dood Het was een barre
situatie Daarbij harde dwangarbeid en wrede behandeling Kortom een periode van
ellende en dood
De Japanners hadden voorts de treiterende gewoonte om steeds meer mensen in
steeds minder kampen te plaatsen Eerst zaten er 1200 later 3600 mensen bij ons in het
kamp Ambarawa 6 Dat is driemaal zoveel Dus steeds maar opschuiven Uiteindelijk had
je geen 75 cm maar 50 cm ruimte per persoon Stel je eens voor jullie zitten nu met
2025 leerlingen in een klas Stel je voor dat er driemaal zoveel dus 6075 leerlingen in
die zelfde klas En dat in elke klas van de school Dan zitten jullie net zoals wij toen boven
op elkaar Wij konden alles van elkaar zien alles van elkaar horen elkaar ruiken Er was
constant geroezemoes geruzie lawaai gehuil gekrijs En toch moest je samen met
elkaar leven samen slapen samen eten samen naar het toilet samen baden samen in
de rij staan om eten te halen enhellip samen zien te overleven
Alles raakte op Er ontstond een gebrek aan zo iets simpel als zeep om je te wassen of
om je kleren te wassen Geen tandpasta en andere toiletartikelen meer Je vervuilt De
enige die dat fijn vonden waren de muizen ratten slangen luizen kakkerlakken en
ander ongedierte De voetballer Johan Kruif zei dat eens ldquoElk nadeel heeft zijn
voordeelrdquo Zo konden wij muizen ratten en slangen vangen om extra voedsel binnen te
krijgen
12 MIJN VERHAAL 201718
32 MAAR NIET ALLES WAS KOMMER EN KWEL In die moeilijke en erbarmelijke tijd met vele vernederingen moesten de moeders zich in
leven zien te houden om hun kinderen in leven te houden (Het is door deze lsquostruggle of
liversquo van de Nederlandse vrouw voor hun kinderen dat het sterftecijfer in de Vrouwen-
kampen lsquomaarrsquo 12 was In tegenstelling tot de 20 in Mannenkampen Bij de militaire
krijgsgevangenen in Birma en Japan lag dat sterftecijfer nog hoger) De vrouwen
hielpen elkaar Rang en standsverschillen vielen weg Zij pepten elkaar op ze steunden
elkaar om te door te kunnen gaan Zo hielden vrouwen lezingen Vrouwen van militairen
vertelden wat hun mannen hadden geleerd hoe te overleven in het oerwoud Vrouwen
van artsen vertelden hoe wonden te genezen met alternatieve middelen Andere vrou-
wen maakten spotliedjes of hekelgedichten Soms voerden zij kleine toneelstukjes op
waarin zij de Japanners voor de gek hielden Humor houdt je levendig Iedereen
probeerde geestelijk wakker te blijven Moeders probeerden hun kinderen wat bij te
brengen want onderwijs was verboden Zij maakten allerlei speelgoed denk aan
kwartetten met educatieve voorstellingen
Ik herinner mij nog heel goed hoe mijn moeder op Koninginnedag 31 augustus 1943 een
rode bloes een wit hemd en een blauwe broek aan de waslijn ophing Meteen deden
andere vrouwen dat ook en zo was het hele kamp in no time gepavoiseerd Versierd met
rood wit en blauw Totdat de Jap in de gaten kreeg dat daar eigen-
lijk de Nederlandse vlag uithing Toen moest alles meteen wegge-
haald worden Maar de vrouwen riepen ldquowe hebben de Jap toch
weer tuk gehadrdquo
Een ander vorm van verzet was de reactie van de Nederlandse
vrouw op de Japanse houding De Japanners keken geringschattend
neacuteeacuter op de Nederlandse vrouw Maar de vrouwen ndash fysiek groter dan de Japanner ndash
gingen dicht bij de Jap staan als zij werden geroepen Dus moest die Jap omhoog kijken
Dat zijn enkele voorbeelden hoe de vrouwen zich scherp en sterk hielden Het is de
Jappen inderdaad niet gelukt de Nederlandse vrouwen geestelijke en lichamelijk te
breken NIET VOOR NIETS STAAT OP HET INDISCH MONUMENT DE GEEST OVERWINT
Men leze uit de reeks Japanse bezetting in dagboeken bijvoorbeeld M Heijmans-van
bruggen ldquoVrouwenkamp Ambarawa 6rdquo (Amsterdam 2001)
33 TOCH WAS HET NIET LEUK IN HET KAMP Doordat er steeds meacuteeacuter mensen in het kamp werden gepropt moesten er steeds meacuteeacuter
monden worden gevoed Maar er kwam niet meacuteeacuter voedsel binnen Dat betekent dat de
13 MIJN VERHAAL 201718
rantsoenen steeds minder werden En als je weinig eet dan krijg je honger en als je lang
honger lijdt dan ga je dood Door de slechte kwaliteit van voeding en water kreeg ieder-
een last van de darmen diarree of buikloop Dan werd je ziek geen medicijnen en dan
ga je dood En omdat iedereen dicht op elkaar zat nam die ingewandsziekte epidemische
vormen aan dysenterie Zo gingen vele mensen dood Op het laats wel zeven per dag
Zo zijn in ons kamp 450 vrouwen en kinderen omgekomen
Eeacuten ervan was mijn moeder
Zij overleed door ondervoeding uitputting dysenterie en malaria Vanwege het besmet-
tingsgevaar van dysenterie en malaria mochten we niet bij haar ziekbed aanwezig zijn
zelfs niet bij haar sterfbed Maar dat lsquogehoorzaam als wij warenrsquo deden mijn broer mijn
zusje en ik toch Ik was toen zeven jaar oud Mijn broer negen en mijn zusje vijf Later is
zij herbegraven op het ereveld Kalibanteng bij Semarang
Er werd een vrouw aangewezen om voor ons te zorgen Zij werd onze pleegmoeder
Toch heel anders dan je eigen moeder Niettemin heeft zij de laatste jaren voor ons
gezorgd onder moeilijke omstandigheden Daarbij was ik een lsquoheel lief oppassend en
gehoorzaam jongetjersquo (sic) Maar later toen zij oud was heb ik de laatste tien jaar van
haar leven voor haar gezorgd Ik heb dus teruggedaan wat zij voor mij had gedaan
Toen mijn broer in 1944 10 jaar zou worden werd hij bij ons
weggehaald Naar een Jongenskamp gebracht Dat vond ik
vervelend Ik miste al mijn vader mijn moeder en nu ook mijn
broer Ik was inmiddels 8 jaar oud en bleef alleen over met
mijn zusje van zes
Er was meer eacuteeacuten middel om te overleven en dat was volhouden doorgaan of
POEKOEL TEROES zoals wij elkaar toeriepen Dat moeten jullie ook doen als je een
onvoldoende krijgt of blijft zitten Volhouden en door gaan
14 MIJN VERHAAL 201718
4 DAGINDELING De dagen bestonden uit beetje eten langdurig appegravel dwangarbeid en slapen Elke dag weer Eentonig monotoom
4 1 ETEN We kregen elke dag eten De vrouwen moesten het zelf klaar ma-
ken Ze deden hun best maar er waren niet genoeg ingredieumlnten
voor een volledige maaltijd Het eten vulde even de maag
Spoedig daarna had je weer het knagend holle gevoel van honger
En die honger werd steeds erger omdat er steeds minder en
steeds slechter voedsel beschikbaar werd gesteld Vooral in het
laatste oorlogsjaar Honger betekent niet zin hebben in iets
lekkers trek hebben in een bruine boterham met kaas in een stuk
chocola of een gevulde koek Honger betekende dringend
behoefte hebben aan voedsel Hoe was dat eten
411 ONTBIJT Het eten bestond rsquos-morgens uit BLUBBERPAP Pap van cassave meel Cassavemeel krijg
je door de wortelknol van de cassaveplant (een soort suikerbiet) te drogen en tot meel
te malen Meel met water geeft pap zonder suiker zonder zout Die pap zag er even
blubberig plakkerig uit als stijfsel om behangpapier op de muur te plakken
Ik moest met mijn zusje er voor zorgen zo vlug mogelijk bij de pap te zijn Dan was die
nog warm en had die nog smaak Als je achter in de rij stond dan was de pap koud en stijf
en helemaal niet lekker Dat was jich Naar voren dringen deed trouwens iedereen
Vooral moeders met hun kinderen drongen naar voren en duwden de wezen opzij Dan
moest ik weerstand bieden
We kregen ook een stuk BROOD Het brood was niet
goed doorbakken Dat kon ook niet want het was ge-
maakt van goedkoop maiumlsmeel zonder gist Daarom
gebruikte de vrouwen op advies van vrouwen van
artsen urine in plaats van gist In urine zit namelijk
veel enzymen (giststoffen en vitamine B) Drink het
nou niet vanavond in plaats van Coca Cola
15 MIJN VERHAAL 201718
Om die lsquogistrsquo te krijgen moesten de jongens plassen in drums Daarin ging de urine
gisten bruisen borrelen stinken En als je dan deeg maakt doe je er een schepje van dat
zelfgemaakte lsquogistrsquo bij Dan gaat het deeg rijzen Het gerezen deeg gaat in de oven En je
hebt rsquos morgen krakend krokant vers brood Maar niet heus Het was keihard of klef
kleverig
412 HOOFDMAALTIJDEN Het middag- en avondeten bestond uit eacuteeacuten schep RIJST met GEITENBLAREN en LAWAAI-
SAUS Rijst koken konden de Nederlandse vrouwen in INDIEuml wel De geitenblaren waren
grote groene bladeren van de cassaveplant Dat was voer voor de geiten vandaar de
naam lsquogeitenblarenrsquo Voor mensen waren die blaren onverteerbaar Maar voor ons was
het groen dus groente
De lawaaisaus een mooie naam maar het was gewoon water Met een beetje ketjap of
sambal toegevoegd In de ketjap en sambal zit veel vitamine C Zo kreeg de lsquosausrsquo toch
een klein beetje voedingswaarde
Als aanvulling zocht iedereen op allerlei manieren naar
extra voeding Door te smokkelen door te ruilen door
te lsquoorganiserenrsquo door wat te verbouwen Bijvoorbeeld
een lombok heeft vele pitjes zaadjes Zorsquon zaadje in
goede aarde gaat ontkiemen Dan kreeg je een plant
met lombok Alleen moest je oppassen dat de rijpe
vruchten niet werden lsquogeorganiseerdrsquo]
Smokkelen deden de vrouwen aan de omheining Geld of kledingstukken in ruil voor
eten Als een moeder betrapt werd door een Japanner dan werd zij ter plekke afgeran-
seld Bij het lsquoorganiserenrsquo van eten ving ik wel eens een slang Een paar stenen hout daar
tussen aansteken slang daarboven en roosteren maar Geroosterde slang met lombok
is lekker Het verbrande hout werd houtskool Houtskool gebruikte ik in plaats van norit
om de buikloop te stoppen En de as gebruikte ik als tandpasta
16 MIJN VERHAAL 201718
HOE OUD BEN JIJ EN HOEVEEL WEEG JIJ
ALS 10-JARIG JONGETJE WOOG IK 18 KILO
42 APPEgraveL Na het ontbijt moesten we op appegravel Elke morgen Heel vaak tweemaal per dag Appegravel is
een militair woord voor verzamelen en inspectie Dan moet je je in rijen opstellen Appegravel
in Ambarawa betekende baraksgewijs urenlang in de zon staan Als we aangetreden
stonden gaf de officier van de wacht het eerste bevel Kiotsuke =gt in de houding staan
Het tweede bevel luidde Kierih =gt buigen Als de kinderen niet diep genoeg bogen dan
werden niet zij maar hun moeder geslagen door de Japanner
De verplichte buiging was bedoeld als groet aan de Japanse keizer maar werd door de Nederlanders als vernederend ervaren
Na het commando naureh =gt op de plaats rust begon het
tellen Het tellen was altijd een langdurige en moeilijke zaak
want dat tellen vergde tijd De Jap kon niet goed tellen en wij moesten ons nummer je in
het Japans zeggen Ik had nummer 5010 =gt gosegravenju Dat was een makkelijk uit te spre-
ken nummer De nummers Ichi (1) Ni (2)San (3) Shi (4) Go (5) Roku (6) Shichi (7) Hachi
(8) Ku (9) Ju (10) zijn ook makkelijk te roepen Getallen daarboven waren lastiger uit te
spreken Dan ging je struikelen over de uitspraak Als je het Japanse woord niet goed
uitsprak dan werd niet jij maar je moeder geslagen Maar als een moeder werd
geslagen dan gooiden de kinderen het tellen in de war Door een verkeerd nummer te
noemen raakten de Japanners in de war en werden zij kwaad Dat kostte je wel een pak
slaagt maar ach ldquoJapje pesten was ook wel leukrdquo
Humor houdt de moed erin
Na het appegravel werden de straffen en de taken opgedragen
421 STRAFFEN De straffen waren hard en werden in het openbaar uitgevoerd Dat wil zeggen voor de
ogen van anderen Was bijvoorbeeld een moeder betrapt op het schrijven van een dag-
boek (wat verboden was) dan ranselden de Jappen er op los Was de Jap te weten
gekomen dat er gesmokkeld werd Dan werd het hele kamp collectief gestraft Iedereen
eacuteeacuten dag of twee dagen geacuteeacuten eten
17 MIJN VERHAAL 201718
Er waren erge zware en heel gemene straffen Die vertel ik niet De Japanners waren
wreed erg wreed Maar soms heel soms ook wel vriendelijk Ik zal enkele voorbeelden
geven van kwaad en goed
Toen ik acht was moest ik bij de Kempeitai (dat is de Japanse geheime staatspolitie
vergelijkbaar met de Duitse Gestapo) komen Daar wilden ze mij laten zeggen waar mijn
vader zijn radio had verstopt (Mijn moeder was toen al overleden en mijn broer
afgevoerd naar een jongenskamp) Omdat ik zei lsquoniets te wetenrsquo hielden de
ondervragers een doos met taartjes onder mijn neus Die gebakjes zagen er hongerig als
ik was ontzettend lekker en verleidelijk uit Ik deed dan ook meteen een greep in die
doos met taartjes De Japanners trokken de doos echter treiterend terug (Iedere keer
als ik nu nog een doos taartjes zie moet ik aan dat voorval van toen terugdenken) In
plaats van een taartje kreeg ik een enorm pak slaag Nog even probeerden ze me te
laten vertellen waar de radio was door een bamboe splinter onder mijn grote teen nagel
te duwen Maar omdat ik bleef zwijgen (misschien huilde ik) verbood commandant
TOYOTA verdere martelingen De lsquosadistrsquo zoals we hem noemden kon niet nalaten zijn
sigaret uit te drukken op mijn arm Laat litteken zien Daarna schopte hij me het
kantoortje uit
HET IS NATUURLIJK WREED OM EEN KLEIN KIND TE MISHANDELEN MAAR MISHAN-
DELING IS lsquoNORMAALrsquo IN DE OORLOG KINDEREN ZIJN ALTIJD DE DUPE DENK MAAR
AAN DE KINDEREN DIE NU VANUIT SYRIEuml NAAR EUROPA KOMEN
OF IN AFRIKA DOOR OORLOGSOMSTANDIGHEDEN VAN DE HONGER GAAN STERVEN
Toch waren niet alle Japanners wreed Sommigen Heel weinig Je moet ze zoeken maar
er waren vriendelijke Japanners Dat merk je in het volgende voorbeeld Ik was negen
toen ik straf kreeg omdat ik het eten van de commandant had gejat en opgegeten
Dat zat zo
Ik moest het tuintje van de kampcommandant schoonmaken In de brandende zon
schoffelen Commandant SUZUKI zat in de schaduw Op het terras Rijst met kip te eten
Die kip rook zo geweldig lekker en ik had heel erge honger Toen de commandant (we
noemden hem lsquoaapjersquo omdat hij er zo uitzag denk ik) even weg was griste ik de kip van
zijn bord en at het snel op
Ik ging gewoon weer aan het werk want ik kon toch niet verder weg vluchten dan de
omheining De Japanse commandant zei niets Ik dacht rsquodaar kom ik mooi van afrsquo Maar
de volgende dag nagrave het appegravel werd ik toch gestraft ldquoJij hebt gisteren tweemaal
gegeten vandaag krijg je nietsrdquo Als straf moest ik uren lang in de zon staan Recht op
18 MIJN VERHAAL 201718
Zonder eten zonder drinken Zakte ik wat in dan werd er gemept Maar na een paar uur
kwam de commandant Ongezien of de bewakers deden of zij niets zagen Hij bracht
een klein bekertje een vingerhoed vol dikke vette kippenbouillon Die soep was rijk aan
zout eiwitten en energie Aldus gesterkt kon ik nog urenlang kon lsquogenieten van de
open lucht en zonrsquo
EERLIJK GEZEGD VOND IK DAT EEN VRIENDELIJK GEBAAR
WAT VINDEN JULLIE DAARVAN
422 TAKEN Ik zei het al na het appegravel werden na de straffen de taken opgedragen Iedereen moest
werken voor de Japanse keizer Alle vrouwen alle jongens vanaf hun zesde jaar en alle
meisjes vanaf hun achtste jaar moesten dwangarbeid verrichten Alleen de kleinsten de
oudsten en zieken hoefden dat niet
Als jongetje van zes jaar moest ik gras snijden (babatten) Dat was niet zo moeilijk als het
maar gewoon gras was Gras snijden was eigenlijk het gras afhakken met een dun bam-
boestokje
Wanneer ik buiten de omheining van het kamp moest werken dan kon ik ndash als de
Japanse bewaker niet keek ndash vruchten (pisang papaja djeroek) pikken Die nam ik mee
voor mijn zusje Soms schuifelde een slang tussen het lange gras Na een paar flinke
tikken met het bamboestokje kon ik het beest in mijn broekzak stoppen om rsquos avond te
roosteren en op te eten
Later kreeg ik een andere taak het schoonmaken van de
strontsloot oh pardon ik bedoel het beekje onder de toilet-
ten (Aziatische toiletten Drie wanden en een horizontaal
vlak met een gat Daarboven moest je hurken en laten
vallen wat je moet laten vallen) Het schoonmaken was wel
vies maar zoals Johan Kruyff eens zei elk nadeel heeft zijn
voordeel In het water zwommen namelijk visjes Dat
gebeurt wel vaker dat er vissen in het water zwemmen Maar deze visjes deden dienst
als dokter Ik had namelijk een grote tropenzweer op mijn been Het onderbeen lag
helemaal open Er waren geen medicijnen meer Maar ik had onthouden wat vrouwen
hadden verteld wat militairen deden in het oerwoud bij een verwonding houdt je de
wond in het rivierwater Dan knabbelen kleine visjes de wond schoon Dat deed ik dus
19 MIJN VERHAAL 201718
(aan de goeie kant van de toiletten) En zo werd de wond schoon en kon het gezonde
vlees weer aan elkaar groeien
Vlak voacuteoacuter het einde van de oorlog moest ik met een aantal jongens een hele grote kuil
graven Waarom wisten we niet Later bleek dat het gat bedoeld was als massagraf
Waarom dat kan je hier lezen (bij een eventuele invasie va geallieerden moesten alle
gevangen gedood worden) Maar dat werk kwam niet af omdat de atoombommen
opeens een einde aan de oorlog maakten
5 EINDE JAPANSE INTERNERING Hoe wisten we dat er een einde aan de oorlog kwam
Op 5 mei 1945 vloog een vliegtuig over ons kamp Een vliegtuig met rood-wit-blauwe
strepen onder de vleugels Een Nederlandse vlag hoger dan de Japanse Pamfletten
werden uitgestrooid Op die strooibiljetten stond geschreven ldquoNederland is vrij spoedig
ook jullie Blijf rustig in de kampenrdquo
Een gejuich van jewelste
Maar het duurde nog even Japan capituleerde op 15 augustus 1945 Pas op 23
augustus 1945 kwam weer
een vliegtuig over En weer
strooibiljetten met de tekst
ldquoDe oorlog is voorbij Blijf
rustig in het kamp tot de
bevrijders komenrdquo De vol-
gende morgen kwam een hoge Japanse officier het kamp binnen Na het appegravel sprak hij
ons toe ldquo het heeft de Keizer van Japan uit de goedheid van zijn hart behaagd de
oorlog te beeumlindigen voedsel en medicijnen worden niet meer gerantsoeneerd hellip
morgen een dubbele portie rijst hellip blijf in de kampen tot de geallieerden komenhellip bla
bla bla ldquo
20 MIJN VERHAAL 201718
Iemand begon zachtjes haast verlegen het Wilhelmus te zingen De anderen volgden
aarzelend En inderdaad kregen wij de volgende dag een extra portie rijst
De jongens uit de Jongenskampen kwamen uit hun kamp terug naar hun moeder in het
Vrouwenkamp Zo kwam mijn broer terug Ook vaders kwamen op zoek naar hun vrouw
en kinderen De kleinste kinderen herkenden hun vader niet Zij stonden bij de poort en
riepen ldquoMeneer meneer bent u mijn vaderrdquo Mijn vader was er niet bij
51 BEVRIJDING Zoals ik zei dachten wij op 23 augustus bevrijd te zijn vrij te zijn Maar het bleek geacuteeacuten
bevrijding Geacuteeacuten vrijheid Geacuteeacuten vrede Er kwamen geacuteeacuten bevrijders binnen (Het was in
INDIEuml niet zo vreugdevol als in NEDERLAND toen daar de Amerikaanse Britse en
Canadese bevrijders de stad binnen reden) De Britten zouden ons bevrijden maar die
kwamen niet De Britten bedreven een eigen politiek in het kader van het algehele
dekolonisatieproces (Atlantic Treaty 1942) Ik ga hier heel kort op in In het Britse
politieke spel vertraagden de Britten hun komst en verboden Nederlandse militairen het
land binnen te komen om het Nederlandse gezag in de Indische Archipel te herstellen
Hierdoor gaven zij de Indonesieumlrs de gelegenheid in opstand te komen tegen herstel van
de Nederlandse koloniale macht en te dekoloniseren De Japanners moesten maar voor
ons zorgen Dat deden zij met inzet van eigen leven Zij verdedigden de kampen
tegen bommen granaten en aanvallen van de Indonesieumlrs Kan je nagaan 2000 Jappen
zijn omgekomen in de strijd tegen de Indonesieumlrs Jappen die jarenlang op allerlei
manier ons wilden uitroeien gaven nu hun leven om ons te beschermen (zo raar kan het
gaan in een oorlog)
Maar uiteindelijk in november 1945 dus drie maanden na de Japanse capitulatie
kwamen eindelijk Britse soldaten Zij stopten de beschietingen en brachten ons in
konvooi naar een veilige haven naar Semarang Een konvooi is een lange rij autorsquos onder
militaire bescherming Daar in Semarang vond mijn vader ons Met hem zijn wij
21 MIJN VERHAAL 201718
meegegaan naar zijn kamp Tjimahi en vandaar zijn wij in mei 1946 naar NEDERLAND
gegaan
511 INDONESIEuml Heel in het kort ga ik in op de situatie na de oorlog De
Indonesieumlr SOEKARNO had twee dagen naacute de capitulatie dus
op 17 augustus 1942 eenzijdig de onafhankelijkheid van de
republiek INDONESIEuml uitgeroepen De Britten hadden die
onafhankelijkheid meteen de facto erkend (de facto betekent
ldquofeitelijk zonder over de wettigheid ervan te sprekenrdquo)
Met die erkenning hoopten zij dat het dan rustig zou blijven
Maar de Indonesische regering kon geacuteeacuten orde op zaken
houden En omdat er geacuteeacuten Britten noch Nederlanders waren was er niemand op dat
moment de baas
Van dat machtsvacuuumlm van die gezagsloze toestand
maakten groepen jonge opstandige Indonesieumlrs ge-
bruik Zij wilden voorkomen dat de Nederlanders weer
de baas zouden worden Zij wilden baas in eigen land
zijn Deze strijd deze Indonesische revolutie heette
BERSIAP Dat was een verschrikkelijke en gewelddadige
periode 13500 Nederlanders werden vermoord Maar ook Indische Nederlanders trou-
we Indische mensen en Chinezen die de Indonesieumlrs als bondgenoten van de
Nederlanders beschouwden In totaal ruim 200000 Sommige schattingen zijn nog veel
hoger Amerikaanse bronnen spreken 200000 ndash 700000 Deze korte periode (aug1945
ndash mrt 1946) was eigenlijk erger dan de Japanse periode (mrt 1942 ndash aug 1945) Die
situatie eindigde met de komst van de Nederlandse militairen Daarover ga ik niet
vertellen Men leze HTh Bussemaker ldquoBersiap Opstand in het paradijs De Bersiap-
periode op Java en Sumatra 1945-1946rdquo (Zutphen 2005)
512 NEDERLAND Wat is er van dat zesjarig jongetje geworden dat in 1942 werd geiumlnterneerd en zijn
moeder had verloren
In NEDERLAND aangekomen werden mijn vader broer zuster en ik eerst opgevangen
door oma Daarna zorgde een tante de zuster van mijn vader voor woning en werk Ik
kon naar de Lagere School Kwam meteen in groep 7 Een jaar later na
toelatingsexamen (CITO toets) ging ik naar de HBS (VWO) Vijf jaren later naar de Hogere
22 MIJN VERHAAL 201718
Zeevaartschool Ik heb 10 jaren heel prettig gevaren als stuurman op de grote
handelsvaart
TOEN DEED IK IETS DOMS
Ik werd verliefd en ging trouwen Ja dom want ik moest kiezen blijven varen en niet
thuis zijn of thuis zijn en niet meer varen Dat laatste deed ik maar moest opnieuw gaan
studeren Jarenlang avond colleges aan de universiteit Het uiteindelijk resultaat een
goede baan een lieve vrouw en drie schatten van kleinkinderen
6 HERDENKEN Maar dat geluk heeft mijn moeder niet gekend Mijn vriendjes en vriendinnetjes van toen
ook niet Zij zijn echter niet door mij vergeten Vaak denk ik hen aan mijn moeder en aan
mijn vriendjes van toen
Daarom vertel ik jullie mijn verhaal Want daarmee herdenk ik hen Herdenken is terug
denken aan de tijd van toen en daar Met daarover te vertellen wil ik dat wat er toen en
daar is gebeurd niet vergeten wordt Dat jullie erover gaan nadenken Het nadenken
over oorlog voorkomt een nieuwe oorlog Ik hoop waarachtig dat jullie niet zullen mee
maken wat ik heb meegemaakt Ik ben nu oud (80) en kan niets meer doen Jullie wel
Jullie zijn de toekomst Misschien wordt een van jullie later minister-president admiraal
of generaal of directeurdirectrice van een groot bedrijf Dan kunnen jullie ervoor
zorgen dat er geen oorlog komt Dus doe je best volhouden en doorgaan ook als het
soms wat tegen zit POEKOEL TEROES
23 MIJN VERHAAL 201718
DANK JULLIE WEL VOOR HET LUISTEREN NAAR MIJN VERHAAL
INDISCH MONUMENT TE DEN HAAG
24 MIJN VERHAAL 201718
25 MIJN VERHAAL 201718
5 MIJN VERHAAL 201718
MEISJES EN JONGENS GOEDE MORGENMIDDAG
Ik ben meneer Fermin Geboren in 1936 in NEDERLANDS-INDIEuml op het eiland Java in de
stad Magelang In 1942 op zes jarige leeftijd werd ik gevangen genomen door Japan-
ners Nu ruim 80 jaren oud sta ik hier voor de klas waar ik jullie ga vertellen over de
Japanse bezetting van NEDERLANDS-INDIEuml 1942 - 1946
De eerste vraag is natuurlijk
1 WAT WAS ER IN 1942 AAN DE HAND Jullie weten dat de Tweede Wereldoorlog begon doordat Duitse troepen in 1940 vele
landen van Europa waaronder NEDERLAND hadden veroverd Waarom deed Duitsland
dat Duitsland wilde al die landen samensmeden tot eacuteeacuten Groot Duitsland In het Duits
Gross Deutschland
Japan deed het zelfde in Azieuml Japanse troepen veroverden landen in Azieuml waaronder
NEDERLANDS-INDIEuml Het Japanse doel was om alle Aziatische landen samen te voegen
tot eacuteeacuten Groot Japan In het Japans DAI NIPPON en je schrijft het 大目本
Dus een zelfde doel maar verschillende methodes
11 WAAROM WILDE JAPAN DE BAAS ZIJN IN AZIEuml Even terug in de tijd Jullie weten wel iets van de VOC in Azieuml Handel in specerijen Later
in de 19e eeuw (1816) werd INDIEuml een Nederlandse kolonie en werden de Nederlanders
daar de baas Ook Engelsen kwamen naar Azieuml Die werden toen de baas in India
Malakka Australieuml De Fransen werden de baas in Indochina en de Amerikanen in de
6 MIJN VERHAAL 201718
Filippijnen Zo waren de niet-Aziaten de baas in bijna heel Azieuml Dat had te maken met de
grondstoffen en handel (Denk maar aan katoen voor al die jurken bloesjes en lakens)
Daarom wilden die Westerlingen hun invloed verder verspreiden over China Korea en
Japan
Japan bang voor kolonisatie sloot zich af van de wereld Maar toen de Amerikanen
toegang tot Japan forceerden bedacht de Japanse keizer MUTSUHITO een plan Hij
wilde het arme agrarische (landbouw) overbevolkte Japan omvormen tot een indus-
trieumlle grootmacht Een Japanse grootmacht die kon concurreren met de grote machten
Amerika Engeland NEDERLAND Zo kon Japan zelfstandig blijven en zich zelf voorzien
van levensbehoeften Dus begon Japan met de opbouw van zijn industrie Men leze
JJP de Jong ldquoDe waaier van het fortuinrdquo (Zoetermeer 1998)
Maar voor een industrie heb je grondstoffen nodig Denk maar aan metaal voor het
maken van autorsquos en schepen denk maar aan aluminium voor het bouwen van
vliegtuigen Denk ook aan rubber voor al die banden Denk vooral aan olie want zon-
der benzine kunnen de autorsquos niet rijden zonder zware olie kunnen de schepen niet va-
ren en zonder kerosine kunnen de vliegtuigen niet vliegen
Japan echter had zelf al die benodigde grondstoffen voor zijn industrie niet Ook niet
voldoende rijst voor de bevolking Die grondstoffen en voedingsmiddelen lagen in
landen buiten Japan Daarom bedacht Japan een plan om in plaats van de koloniale
machten de baas te worden in Azieuml De Japanners dachten meer recht te hebben om
baas te zijn in Azieuml dan al die Westerlingen Daarom wilde Japan de koloniale machten
uitschakelen en de kolonisten uit Azieuml verwijderen Zo viel Japan aan onder de strijd-
kreten ldquoAzieuml voor de Aziatenrdquo en ldquoweg met de Westerlingenrdquo Men leze WG Beasley
ldquoJapanese imperialism 1894-1945 (London 1987)
7 MIJN VERHAAL 201718
2 HOE VEROVERDE JAPAN NEDERLANDS-INDIEuml Op 7 december 1941 voerde Japan zonder oorlogsverklaring in het geheim stiekem
dus een aanval uit op Pearl Harbor Daar werd de Amerikaanse Zeemacht uitgeschakeld
Tegelijkertijd werd de Britse Zeemacht uitgeschakeld door bombardementen op Hong
Kong en Singapore Vervolgens werden in december 1941 de Amerikaanse Filippijnen
veroverd In januarifebruari 1942 Brits-Malakka en Singapore daarna NEDERLANDS-
INDIEuml Het ging de Japanners voornamelijk om INDIEuml het rijkste land van Azieuml aan
grondstoffen en voedselproducten
Op 27 februari 1942 kwamen Japanse oorlogsvloten naar de Javazee De Nederlandse
Zeemacht onder commando van SBN Karel DOORMAN probeerde samen met enkele
Amerikaanse Australische en Britse oorlogsschepen de Japanse invasie te voorkomen
De geallieerde vloot vocht dapperhelliphellip maar tevergeefs
NEDERLAND kon niet helpen want NEDERLAND was bezet door de Duitsers
De Japanse Zeemacht bleek veel sterker Op het land was het KNIL (Kon Ned Indisch
Leger) ook niet opgewassen tegen de Japanse overmacht En ja wie het sterkst is die
wint Dus moesten de Nederlanders het hoofd (lat Capit) buigen Dat heet capituleren
Na de capitulatie op 8 maart 1942 konden de Japanners NEDERLANDS-INDIEuml bezetten
Zo werden zij de baas over Nederlands-Indieuml INDIEuml moest deel worden van Groot
Japanse keizerrijk Daarvoor schakelden de Japanners de Nederlandse macht uit en
verwijderden zij alle Nederlanders uit Azieuml
21 HOE SCHAKELDE JAPAN DE NEDERLANDSE MACHT UIT Hoe kon Japan de baas worden over INDIEuml Dat was eigenlijk heel eenvoudig Je neemt
alle hoogste bestuursambtenaren en directeuren-generaal van bedrijven gevangen Dan
vervang je ze door Japanners of bevriende Indonesieumlrs Dan heb je de macht in handen
Zo gingen de gouverneur-generaal de bevelhebbers van de krijgsmachten en directeu-
ren van handel en industrie naar het Jappenkamp Zij fungeerden als gijzelaars
22 HOE VERWIJDERDE JAPAN DE NEDERLANDSE INVLOED Na de bezetting mocht niemand meer Nederlands spreken mocht niemand meer een
Nederlandse krant lezen mocht niemand meer naar Nederlandse radio-uitzendingen
luisteren Ook de juffrouwen van de klas werden gevangen genomen en vervangen door
een Japanse juffrouwen Dan moesten de leerlingen Japans leren en spreken NIET LEUK
HEgrave De Nederlandse scholen werden gesloten
8 MIJN VERHAAL 201718
Vervolgens werden alle Nederlanders gevangen genomen Zo werden ruim 42000 Ne-
derlandse en Nederlands-Indische militairen krijgsgevangen gemaakt Zij werden als sla-
ven te werk gesteld aan Japanse militaire objecten buiten Java Velen moesten een grote
spoorweg bouwen tussen Thailand en Birma voor de aanval op India Velen moesten
wer-en in Japanse scheepswerven voor de reparatiebouw van oorlogsschepen Anderen
moesten vliegvelden bouwen in de Molukken voor de aanval op Australieuml Daarna
werden ruim 80000 Nederlandse burgers opgepakt De mannen gingen naar Mannen-
kampen Daar moesten zij moesten allerlei werkzaamheden verrichten zoals het
repareren van kapot geschoten vliegvelden wegen spoorlijnen en bruggen Separaat
van de mannen werden de vrouwen en kinderen naar Vrouwenkampen vervoerd Daar
mocht niemand de kampen verlaten iedereen moest binnen blijven intern blijven Dat
heet interneren en de kampen heten interneringskampen Later werden de jongens
ouder dan 10 jaar bij hun moeder weggehaald en naar aparte Jongenskampen gevoerd
Het doel van de internering was de Nederlander uit de Indische samenleving te
verwijderen en in de kampen te laten creperen Dan was er geen Nederlandse invloed
meer in INDIEuml Want zolang je invloed hebt ben je de baas En dat wilden de Japanners
juist niet Zij wilden zelf invloed uitoefenen INDIEuml moest en zou deel worden van het
Grote Japanse Keizerrijk
3 MIJN INTERNERING In april 1942 werd mijn vader en de andere mannen opgeroepen naar het gemeente-
huis te komen Vandaar werden zij afgevoerd naar interneringskampen Zelfs een tan-
denborstel hadden zij niet bij zich Waarheen onbekend Mijn moeder en alle andere
vrouwen en kinderen kregen huisarrest Dat wil zeggen zij mochten het huis niet uit
zelfs de tuin niet in Door het verplicht binnen blijven werden zij intern gehouden
Daardoor waren ook zij feitelijk geiumlnterneerd Toen de Japanse officieren de grote
huizen in beslag namen moesten de vrouwen met hun kinderen kleiner of bij elkaar
gaan wonen Zo zaten mijn moeder mijn oudere broer (8) mijn jongere zus (4) en ik (6)
met 3 andere gezinnen in eacuteeacuten huis De salarissen werden niet meer doorbetaald en de
banktegoeden bevroren De vrouwen hadden dus geacuteeacuten geld dus bezuinigen zoals het
ontslaan van bediendes en het verkopen van spullen Zo werden de Nederlandse
vrouwen stap voor stap steeds meer vernederd
9 MIJN VERHAAL 201718
Op 24 december 1942 kwam een kleine Japanse soldaat het erf op en zei ldquoJullie hebben
15 minuten om te pakken Je mag alles meenemen maar je moet het zelf dragenrdquo Mijn
moeder had al twee koffers gepakt Voor mijn oudere broer van 8 mijn jongere zus van
4 en voor mij (6) had zij een rugzakje klaargemaakt met kleertjes speeltjes en boekjes
WAT ZOU JE MEENEMEN ALS JE LANG OP VAKANTIE GAAT
Dat betekent dus dat je heel veel niet kon meenemen Alles moest je achterlaten je
huis je kamer je bureautje je boeken je speelgoed Je had alleen maar de spullen
die je bij je had En daarmee moest je het drie jaar doen
We werden geduwd in een vrachtauto die ons naar een verzamelkamp bracht Ons
hondje mocht niet mee Het trouwe beest rende achter de auto aan maar werd door
een Jap doodgeschoten
In het verzamelkamp werd alle bagage gecontroleerd Het verstopte geld en waarde-
volle spullen werden er uit gehaald Kan je nagaan we hadden al heel zo weinig bij ons
En van dat laatste beetje werd nog het nodige afgepakt Daarna werden we ingeschre-
ven Iedereen kreeg een nummer Ik kreeg nummer 5010 Daarna mochten we een
plaatsje zoeken Op de vloer Zitten en slapen Dat was allemaal erg vernederend voor
de vrouwen die gewend waren in grote huizen te leven met alle gemakken Toiletten
waren er wegravel maar badkamers waren niet beschikbaar Daarin stonden de paarden van
de Japanse soldaten
De volgende dag eerste kerstdag dus vroeg op zonder baden zonder eten zonder
drinken lopend naar het station in Magelang 750 vrouwen en kinderen uit Magelang
werden begeleid door Jappen met geweer en bajonet afgevoerd als gevangenen Als
criminelen Zeer vernederend
De Indische bevolking langs de kant keek ons na Sommigen wilden helpen maar wer-
den weggestuurd door de Japanse soldaten De meesten echter juichten en joelden Zij
waren blij dat ze bevrijd waren van de Nederlandse overheersers Later zouden zij
ontdekken dat de Japanse overheersing erger was dan de Nederlandse
10 MIJN VERHAAL 201718
Op het station aangekomen zagen we nog meer mensen van andere plaatsen in de om-
geving Wij werden met geweerkolven en sabels in wagons gepropt Vijftig mensen in
een wagon voor dertig Jullie hebben wel beelden gezien hoe de Joden in veewagens
werden geperst Zo ongeveer was het bij ons ook De ramen werden dicht getimmerd
Je kon dus niet naar buiten kijken niet ontvluchten niet om hulp roepen
We moesten uren lang in de trein wachten In de brandende zonnehitte Eindelijk zette
de locomotief zich in beweging Waarheen wisten wij niet Wat we wel wisten was dat
het erg warm en benauwd was in de wagon Zo lang in de brandende zon Zo vol met
mensen Zo weinig ventilatie Geacuteeacuten eten geacuteeacuten water en geacuteeacuten toiletvoorzieningen
Het Japanse reisbureau was niet zo best
31 NARE TIJD
Aangekomen op station Ambarawa moesten we door de kampong (Indisch dorp) lopen
naar het kamp Dat was een oude
KNIL1 kazerne Een kazerne is een
verzameling van woon- slaap- en
werkbarakken (houten gebou-
wen) voor militairen Er was ook
een hele batterij badkamers en
toiletten boven een stromend beekje Onthoud dat want daarop kom ik later terug Het
kamp zag er oud en vervallen uit Dat zou onze verblijfplaats worden voor de komende
drie jaren lsquoals gast van de Japanse keizerrsquo
De Jappen dreven ons een barak binnen Iedereen kreeg 75 cm ruimte
per persoon In de barakken zocht iedereen een plekje Meestal in
groepjes bij elkaar Dat wil zeggen vrienden kennissen familieleden
nestelden zich dicht bij elkaar om mekaar te helpen wanneer nodig
Mijn moeder kreeg eacuteeacuten stapelbed voor ons vieren Zij en mijn zusje in
het onderbed mijn broer en ik boven
Ik had een klein opvouwbaar kerstboompje meegenomen want het was per slot kerst-
mis toch Rondom die boom zongen we kerstliedjes Iedereen in de barak deed mee
En zo was de eerste dag toch nog plezierig
1 KNIL = Koninklijk Nederlands-Indisch Leger bestaande uit Nederlandse en Indisch-Nederlandse officieren en manschappen waaronder veel Molukse
militairen
11 MIJN VERHAAL 201718
Deze plezierige dag was meteen de laatste plezierige dag
Er zouden meer dan duizend dagen volgen die beslist niet plezierig waren
Drie jaren een bittere tijd Een periode van dood en ellende Jullie zien wel televisiebeel-
den vanuit Afrika Duizenden kindertjes soms dagenlang zonder eten en drinken in de
hete zon Zo was dat bij ons ook Er was constant en opzettelijk een tekort aan voedsel
en water De ondervoeding leidde tot honger en de honger tot de dood Vuil water en
slechte sanitaire voorzieningen leidden tot ziektes en tot de dood Het was een barre
situatie Daarbij harde dwangarbeid en wrede behandeling Kortom een periode van
ellende en dood
De Japanners hadden voorts de treiterende gewoonte om steeds meer mensen in
steeds minder kampen te plaatsen Eerst zaten er 1200 later 3600 mensen bij ons in het
kamp Ambarawa 6 Dat is driemaal zoveel Dus steeds maar opschuiven Uiteindelijk had
je geen 75 cm maar 50 cm ruimte per persoon Stel je eens voor jullie zitten nu met
2025 leerlingen in een klas Stel je voor dat er driemaal zoveel dus 6075 leerlingen in
die zelfde klas En dat in elke klas van de school Dan zitten jullie net zoals wij toen boven
op elkaar Wij konden alles van elkaar zien alles van elkaar horen elkaar ruiken Er was
constant geroezemoes geruzie lawaai gehuil gekrijs En toch moest je samen met
elkaar leven samen slapen samen eten samen naar het toilet samen baden samen in
de rij staan om eten te halen enhellip samen zien te overleven
Alles raakte op Er ontstond een gebrek aan zo iets simpel als zeep om je te wassen of
om je kleren te wassen Geen tandpasta en andere toiletartikelen meer Je vervuilt De
enige die dat fijn vonden waren de muizen ratten slangen luizen kakkerlakken en
ander ongedierte De voetballer Johan Kruif zei dat eens ldquoElk nadeel heeft zijn
voordeelrdquo Zo konden wij muizen ratten en slangen vangen om extra voedsel binnen te
krijgen
12 MIJN VERHAAL 201718
32 MAAR NIET ALLES WAS KOMMER EN KWEL In die moeilijke en erbarmelijke tijd met vele vernederingen moesten de moeders zich in
leven zien te houden om hun kinderen in leven te houden (Het is door deze lsquostruggle of
liversquo van de Nederlandse vrouw voor hun kinderen dat het sterftecijfer in de Vrouwen-
kampen lsquomaarrsquo 12 was In tegenstelling tot de 20 in Mannenkampen Bij de militaire
krijgsgevangenen in Birma en Japan lag dat sterftecijfer nog hoger) De vrouwen
hielpen elkaar Rang en standsverschillen vielen weg Zij pepten elkaar op ze steunden
elkaar om te door te kunnen gaan Zo hielden vrouwen lezingen Vrouwen van militairen
vertelden wat hun mannen hadden geleerd hoe te overleven in het oerwoud Vrouwen
van artsen vertelden hoe wonden te genezen met alternatieve middelen Andere vrou-
wen maakten spotliedjes of hekelgedichten Soms voerden zij kleine toneelstukjes op
waarin zij de Japanners voor de gek hielden Humor houdt je levendig Iedereen
probeerde geestelijk wakker te blijven Moeders probeerden hun kinderen wat bij te
brengen want onderwijs was verboden Zij maakten allerlei speelgoed denk aan
kwartetten met educatieve voorstellingen
Ik herinner mij nog heel goed hoe mijn moeder op Koninginnedag 31 augustus 1943 een
rode bloes een wit hemd en een blauwe broek aan de waslijn ophing Meteen deden
andere vrouwen dat ook en zo was het hele kamp in no time gepavoiseerd Versierd met
rood wit en blauw Totdat de Jap in de gaten kreeg dat daar eigen-
lijk de Nederlandse vlag uithing Toen moest alles meteen wegge-
haald worden Maar de vrouwen riepen ldquowe hebben de Jap toch
weer tuk gehadrdquo
Een ander vorm van verzet was de reactie van de Nederlandse
vrouw op de Japanse houding De Japanners keken geringschattend
neacuteeacuter op de Nederlandse vrouw Maar de vrouwen ndash fysiek groter dan de Japanner ndash
gingen dicht bij de Jap staan als zij werden geroepen Dus moest die Jap omhoog kijken
Dat zijn enkele voorbeelden hoe de vrouwen zich scherp en sterk hielden Het is de
Jappen inderdaad niet gelukt de Nederlandse vrouwen geestelijke en lichamelijk te
breken NIET VOOR NIETS STAAT OP HET INDISCH MONUMENT DE GEEST OVERWINT
Men leze uit de reeks Japanse bezetting in dagboeken bijvoorbeeld M Heijmans-van
bruggen ldquoVrouwenkamp Ambarawa 6rdquo (Amsterdam 2001)
33 TOCH WAS HET NIET LEUK IN HET KAMP Doordat er steeds meacuteeacuter mensen in het kamp werden gepropt moesten er steeds meacuteeacuter
monden worden gevoed Maar er kwam niet meacuteeacuter voedsel binnen Dat betekent dat de
13 MIJN VERHAAL 201718
rantsoenen steeds minder werden En als je weinig eet dan krijg je honger en als je lang
honger lijdt dan ga je dood Door de slechte kwaliteit van voeding en water kreeg ieder-
een last van de darmen diarree of buikloop Dan werd je ziek geen medicijnen en dan
ga je dood En omdat iedereen dicht op elkaar zat nam die ingewandsziekte epidemische
vormen aan dysenterie Zo gingen vele mensen dood Op het laats wel zeven per dag
Zo zijn in ons kamp 450 vrouwen en kinderen omgekomen
Eeacuten ervan was mijn moeder
Zij overleed door ondervoeding uitputting dysenterie en malaria Vanwege het besmet-
tingsgevaar van dysenterie en malaria mochten we niet bij haar ziekbed aanwezig zijn
zelfs niet bij haar sterfbed Maar dat lsquogehoorzaam als wij warenrsquo deden mijn broer mijn
zusje en ik toch Ik was toen zeven jaar oud Mijn broer negen en mijn zusje vijf Later is
zij herbegraven op het ereveld Kalibanteng bij Semarang
Er werd een vrouw aangewezen om voor ons te zorgen Zij werd onze pleegmoeder
Toch heel anders dan je eigen moeder Niettemin heeft zij de laatste jaren voor ons
gezorgd onder moeilijke omstandigheden Daarbij was ik een lsquoheel lief oppassend en
gehoorzaam jongetjersquo (sic) Maar later toen zij oud was heb ik de laatste tien jaar van
haar leven voor haar gezorgd Ik heb dus teruggedaan wat zij voor mij had gedaan
Toen mijn broer in 1944 10 jaar zou worden werd hij bij ons
weggehaald Naar een Jongenskamp gebracht Dat vond ik
vervelend Ik miste al mijn vader mijn moeder en nu ook mijn
broer Ik was inmiddels 8 jaar oud en bleef alleen over met
mijn zusje van zes
Er was meer eacuteeacuten middel om te overleven en dat was volhouden doorgaan of
POEKOEL TEROES zoals wij elkaar toeriepen Dat moeten jullie ook doen als je een
onvoldoende krijgt of blijft zitten Volhouden en door gaan
14 MIJN VERHAAL 201718
4 DAGINDELING De dagen bestonden uit beetje eten langdurig appegravel dwangarbeid en slapen Elke dag weer Eentonig monotoom
4 1 ETEN We kregen elke dag eten De vrouwen moesten het zelf klaar ma-
ken Ze deden hun best maar er waren niet genoeg ingredieumlnten
voor een volledige maaltijd Het eten vulde even de maag
Spoedig daarna had je weer het knagend holle gevoel van honger
En die honger werd steeds erger omdat er steeds minder en
steeds slechter voedsel beschikbaar werd gesteld Vooral in het
laatste oorlogsjaar Honger betekent niet zin hebben in iets
lekkers trek hebben in een bruine boterham met kaas in een stuk
chocola of een gevulde koek Honger betekende dringend
behoefte hebben aan voedsel Hoe was dat eten
411 ONTBIJT Het eten bestond rsquos-morgens uit BLUBBERPAP Pap van cassave meel Cassavemeel krijg
je door de wortelknol van de cassaveplant (een soort suikerbiet) te drogen en tot meel
te malen Meel met water geeft pap zonder suiker zonder zout Die pap zag er even
blubberig plakkerig uit als stijfsel om behangpapier op de muur te plakken
Ik moest met mijn zusje er voor zorgen zo vlug mogelijk bij de pap te zijn Dan was die
nog warm en had die nog smaak Als je achter in de rij stond dan was de pap koud en stijf
en helemaal niet lekker Dat was jich Naar voren dringen deed trouwens iedereen
Vooral moeders met hun kinderen drongen naar voren en duwden de wezen opzij Dan
moest ik weerstand bieden
We kregen ook een stuk BROOD Het brood was niet
goed doorbakken Dat kon ook niet want het was ge-
maakt van goedkoop maiumlsmeel zonder gist Daarom
gebruikte de vrouwen op advies van vrouwen van
artsen urine in plaats van gist In urine zit namelijk
veel enzymen (giststoffen en vitamine B) Drink het
nou niet vanavond in plaats van Coca Cola
15 MIJN VERHAAL 201718
Om die lsquogistrsquo te krijgen moesten de jongens plassen in drums Daarin ging de urine
gisten bruisen borrelen stinken En als je dan deeg maakt doe je er een schepje van dat
zelfgemaakte lsquogistrsquo bij Dan gaat het deeg rijzen Het gerezen deeg gaat in de oven En je
hebt rsquos morgen krakend krokant vers brood Maar niet heus Het was keihard of klef
kleverig
412 HOOFDMAALTIJDEN Het middag- en avondeten bestond uit eacuteeacuten schep RIJST met GEITENBLAREN en LAWAAI-
SAUS Rijst koken konden de Nederlandse vrouwen in INDIEuml wel De geitenblaren waren
grote groene bladeren van de cassaveplant Dat was voer voor de geiten vandaar de
naam lsquogeitenblarenrsquo Voor mensen waren die blaren onverteerbaar Maar voor ons was
het groen dus groente
De lawaaisaus een mooie naam maar het was gewoon water Met een beetje ketjap of
sambal toegevoegd In de ketjap en sambal zit veel vitamine C Zo kreeg de lsquosausrsquo toch
een klein beetje voedingswaarde
Als aanvulling zocht iedereen op allerlei manieren naar
extra voeding Door te smokkelen door te ruilen door
te lsquoorganiserenrsquo door wat te verbouwen Bijvoorbeeld
een lombok heeft vele pitjes zaadjes Zorsquon zaadje in
goede aarde gaat ontkiemen Dan kreeg je een plant
met lombok Alleen moest je oppassen dat de rijpe
vruchten niet werden lsquogeorganiseerdrsquo]
Smokkelen deden de vrouwen aan de omheining Geld of kledingstukken in ruil voor
eten Als een moeder betrapt werd door een Japanner dan werd zij ter plekke afgeran-
seld Bij het lsquoorganiserenrsquo van eten ving ik wel eens een slang Een paar stenen hout daar
tussen aansteken slang daarboven en roosteren maar Geroosterde slang met lombok
is lekker Het verbrande hout werd houtskool Houtskool gebruikte ik in plaats van norit
om de buikloop te stoppen En de as gebruikte ik als tandpasta
16 MIJN VERHAAL 201718
HOE OUD BEN JIJ EN HOEVEEL WEEG JIJ
ALS 10-JARIG JONGETJE WOOG IK 18 KILO
42 APPEgraveL Na het ontbijt moesten we op appegravel Elke morgen Heel vaak tweemaal per dag Appegravel is
een militair woord voor verzamelen en inspectie Dan moet je je in rijen opstellen Appegravel
in Ambarawa betekende baraksgewijs urenlang in de zon staan Als we aangetreden
stonden gaf de officier van de wacht het eerste bevel Kiotsuke =gt in de houding staan
Het tweede bevel luidde Kierih =gt buigen Als de kinderen niet diep genoeg bogen dan
werden niet zij maar hun moeder geslagen door de Japanner
De verplichte buiging was bedoeld als groet aan de Japanse keizer maar werd door de Nederlanders als vernederend ervaren
Na het commando naureh =gt op de plaats rust begon het
tellen Het tellen was altijd een langdurige en moeilijke zaak
want dat tellen vergde tijd De Jap kon niet goed tellen en wij moesten ons nummer je in
het Japans zeggen Ik had nummer 5010 =gt gosegravenju Dat was een makkelijk uit te spre-
ken nummer De nummers Ichi (1) Ni (2)San (3) Shi (4) Go (5) Roku (6) Shichi (7) Hachi
(8) Ku (9) Ju (10) zijn ook makkelijk te roepen Getallen daarboven waren lastiger uit te
spreken Dan ging je struikelen over de uitspraak Als je het Japanse woord niet goed
uitsprak dan werd niet jij maar je moeder geslagen Maar als een moeder werd
geslagen dan gooiden de kinderen het tellen in de war Door een verkeerd nummer te
noemen raakten de Japanners in de war en werden zij kwaad Dat kostte je wel een pak
slaagt maar ach ldquoJapje pesten was ook wel leukrdquo
Humor houdt de moed erin
Na het appegravel werden de straffen en de taken opgedragen
421 STRAFFEN De straffen waren hard en werden in het openbaar uitgevoerd Dat wil zeggen voor de
ogen van anderen Was bijvoorbeeld een moeder betrapt op het schrijven van een dag-
boek (wat verboden was) dan ranselden de Jappen er op los Was de Jap te weten
gekomen dat er gesmokkeld werd Dan werd het hele kamp collectief gestraft Iedereen
eacuteeacuten dag of twee dagen geacuteeacuten eten
17 MIJN VERHAAL 201718
Er waren erge zware en heel gemene straffen Die vertel ik niet De Japanners waren
wreed erg wreed Maar soms heel soms ook wel vriendelijk Ik zal enkele voorbeelden
geven van kwaad en goed
Toen ik acht was moest ik bij de Kempeitai (dat is de Japanse geheime staatspolitie
vergelijkbaar met de Duitse Gestapo) komen Daar wilden ze mij laten zeggen waar mijn
vader zijn radio had verstopt (Mijn moeder was toen al overleden en mijn broer
afgevoerd naar een jongenskamp) Omdat ik zei lsquoniets te wetenrsquo hielden de
ondervragers een doos met taartjes onder mijn neus Die gebakjes zagen er hongerig als
ik was ontzettend lekker en verleidelijk uit Ik deed dan ook meteen een greep in die
doos met taartjes De Japanners trokken de doos echter treiterend terug (Iedere keer
als ik nu nog een doos taartjes zie moet ik aan dat voorval van toen terugdenken) In
plaats van een taartje kreeg ik een enorm pak slaag Nog even probeerden ze me te
laten vertellen waar de radio was door een bamboe splinter onder mijn grote teen nagel
te duwen Maar omdat ik bleef zwijgen (misschien huilde ik) verbood commandant
TOYOTA verdere martelingen De lsquosadistrsquo zoals we hem noemden kon niet nalaten zijn
sigaret uit te drukken op mijn arm Laat litteken zien Daarna schopte hij me het
kantoortje uit
HET IS NATUURLIJK WREED OM EEN KLEIN KIND TE MISHANDELEN MAAR MISHAN-
DELING IS lsquoNORMAALrsquo IN DE OORLOG KINDEREN ZIJN ALTIJD DE DUPE DENK MAAR
AAN DE KINDEREN DIE NU VANUIT SYRIEuml NAAR EUROPA KOMEN
OF IN AFRIKA DOOR OORLOGSOMSTANDIGHEDEN VAN DE HONGER GAAN STERVEN
Toch waren niet alle Japanners wreed Sommigen Heel weinig Je moet ze zoeken maar
er waren vriendelijke Japanners Dat merk je in het volgende voorbeeld Ik was negen
toen ik straf kreeg omdat ik het eten van de commandant had gejat en opgegeten
Dat zat zo
Ik moest het tuintje van de kampcommandant schoonmaken In de brandende zon
schoffelen Commandant SUZUKI zat in de schaduw Op het terras Rijst met kip te eten
Die kip rook zo geweldig lekker en ik had heel erge honger Toen de commandant (we
noemden hem lsquoaapjersquo omdat hij er zo uitzag denk ik) even weg was griste ik de kip van
zijn bord en at het snel op
Ik ging gewoon weer aan het werk want ik kon toch niet verder weg vluchten dan de
omheining De Japanse commandant zei niets Ik dacht rsquodaar kom ik mooi van afrsquo Maar
de volgende dag nagrave het appegravel werd ik toch gestraft ldquoJij hebt gisteren tweemaal
gegeten vandaag krijg je nietsrdquo Als straf moest ik uren lang in de zon staan Recht op
18 MIJN VERHAAL 201718
Zonder eten zonder drinken Zakte ik wat in dan werd er gemept Maar na een paar uur
kwam de commandant Ongezien of de bewakers deden of zij niets zagen Hij bracht
een klein bekertje een vingerhoed vol dikke vette kippenbouillon Die soep was rijk aan
zout eiwitten en energie Aldus gesterkt kon ik nog urenlang kon lsquogenieten van de
open lucht en zonrsquo
EERLIJK GEZEGD VOND IK DAT EEN VRIENDELIJK GEBAAR
WAT VINDEN JULLIE DAARVAN
422 TAKEN Ik zei het al na het appegravel werden na de straffen de taken opgedragen Iedereen moest
werken voor de Japanse keizer Alle vrouwen alle jongens vanaf hun zesde jaar en alle
meisjes vanaf hun achtste jaar moesten dwangarbeid verrichten Alleen de kleinsten de
oudsten en zieken hoefden dat niet
Als jongetje van zes jaar moest ik gras snijden (babatten) Dat was niet zo moeilijk als het
maar gewoon gras was Gras snijden was eigenlijk het gras afhakken met een dun bam-
boestokje
Wanneer ik buiten de omheining van het kamp moest werken dan kon ik ndash als de
Japanse bewaker niet keek ndash vruchten (pisang papaja djeroek) pikken Die nam ik mee
voor mijn zusje Soms schuifelde een slang tussen het lange gras Na een paar flinke
tikken met het bamboestokje kon ik het beest in mijn broekzak stoppen om rsquos avond te
roosteren en op te eten
Later kreeg ik een andere taak het schoonmaken van de
strontsloot oh pardon ik bedoel het beekje onder de toilet-
ten (Aziatische toiletten Drie wanden en een horizontaal
vlak met een gat Daarboven moest je hurken en laten
vallen wat je moet laten vallen) Het schoonmaken was wel
vies maar zoals Johan Kruyff eens zei elk nadeel heeft zijn
voordeel In het water zwommen namelijk visjes Dat
gebeurt wel vaker dat er vissen in het water zwemmen Maar deze visjes deden dienst
als dokter Ik had namelijk een grote tropenzweer op mijn been Het onderbeen lag
helemaal open Er waren geen medicijnen meer Maar ik had onthouden wat vrouwen
hadden verteld wat militairen deden in het oerwoud bij een verwonding houdt je de
wond in het rivierwater Dan knabbelen kleine visjes de wond schoon Dat deed ik dus
19 MIJN VERHAAL 201718
(aan de goeie kant van de toiletten) En zo werd de wond schoon en kon het gezonde
vlees weer aan elkaar groeien
Vlak voacuteoacuter het einde van de oorlog moest ik met een aantal jongens een hele grote kuil
graven Waarom wisten we niet Later bleek dat het gat bedoeld was als massagraf
Waarom dat kan je hier lezen (bij een eventuele invasie va geallieerden moesten alle
gevangen gedood worden) Maar dat werk kwam niet af omdat de atoombommen
opeens een einde aan de oorlog maakten
5 EINDE JAPANSE INTERNERING Hoe wisten we dat er een einde aan de oorlog kwam
Op 5 mei 1945 vloog een vliegtuig over ons kamp Een vliegtuig met rood-wit-blauwe
strepen onder de vleugels Een Nederlandse vlag hoger dan de Japanse Pamfletten
werden uitgestrooid Op die strooibiljetten stond geschreven ldquoNederland is vrij spoedig
ook jullie Blijf rustig in de kampenrdquo
Een gejuich van jewelste
Maar het duurde nog even Japan capituleerde op 15 augustus 1945 Pas op 23
augustus 1945 kwam weer
een vliegtuig over En weer
strooibiljetten met de tekst
ldquoDe oorlog is voorbij Blijf
rustig in het kamp tot de
bevrijders komenrdquo De vol-
gende morgen kwam een hoge Japanse officier het kamp binnen Na het appegravel sprak hij
ons toe ldquo het heeft de Keizer van Japan uit de goedheid van zijn hart behaagd de
oorlog te beeumlindigen voedsel en medicijnen worden niet meer gerantsoeneerd hellip
morgen een dubbele portie rijst hellip blijf in de kampen tot de geallieerden komenhellip bla
bla bla ldquo
20 MIJN VERHAAL 201718
Iemand begon zachtjes haast verlegen het Wilhelmus te zingen De anderen volgden
aarzelend En inderdaad kregen wij de volgende dag een extra portie rijst
De jongens uit de Jongenskampen kwamen uit hun kamp terug naar hun moeder in het
Vrouwenkamp Zo kwam mijn broer terug Ook vaders kwamen op zoek naar hun vrouw
en kinderen De kleinste kinderen herkenden hun vader niet Zij stonden bij de poort en
riepen ldquoMeneer meneer bent u mijn vaderrdquo Mijn vader was er niet bij
51 BEVRIJDING Zoals ik zei dachten wij op 23 augustus bevrijd te zijn vrij te zijn Maar het bleek geacuteeacuten
bevrijding Geacuteeacuten vrijheid Geacuteeacuten vrede Er kwamen geacuteeacuten bevrijders binnen (Het was in
INDIEuml niet zo vreugdevol als in NEDERLAND toen daar de Amerikaanse Britse en
Canadese bevrijders de stad binnen reden) De Britten zouden ons bevrijden maar die
kwamen niet De Britten bedreven een eigen politiek in het kader van het algehele
dekolonisatieproces (Atlantic Treaty 1942) Ik ga hier heel kort op in In het Britse
politieke spel vertraagden de Britten hun komst en verboden Nederlandse militairen het
land binnen te komen om het Nederlandse gezag in de Indische Archipel te herstellen
Hierdoor gaven zij de Indonesieumlrs de gelegenheid in opstand te komen tegen herstel van
de Nederlandse koloniale macht en te dekoloniseren De Japanners moesten maar voor
ons zorgen Dat deden zij met inzet van eigen leven Zij verdedigden de kampen
tegen bommen granaten en aanvallen van de Indonesieumlrs Kan je nagaan 2000 Jappen
zijn omgekomen in de strijd tegen de Indonesieumlrs Jappen die jarenlang op allerlei
manier ons wilden uitroeien gaven nu hun leven om ons te beschermen (zo raar kan het
gaan in een oorlog)
Maar uiteindelijk in november 1945 dus drie maanden na de Japanse capitulatie
kwamen eindelijk Britse soldaten Zij stopten de beschietingen en brachten ons in
konvooi naar een veilige haven naar Semarang Een konvooi is een lange rij autorsquos onder
militaire bescherming Daar in Semarang vond mijn vader ons Met hem zijn wij
21 MIJN VERHAAL 201718
meegegaan naar zijn kamp Tjimahi en vandaar zijn wij in mei 1946 naar NEDERLAND
gegaan
511 INDONESIEuml Heel in het kort ga ik in op de situatie na de oorlog De
Indonesieumlr SOEKARNO had twee dagen naacute de capitulatie dus
op 17 augustus 1942 eenzijdig de onafhankelijkheid van de
republiek INDONESIEuml uitgeroepen De Britten hadden die
onafhankelijkheid meteen de facto erkend (de facto betekent
ldquofeitelijk zonder over de wettigheid ervan te sprekenrdquo)
Met die erkenning hoopten zij dat het dan rustig zou blijven
Maar de Indonesische regering kon geacuteeacuten orde op zaken
houden En omdat er geacuteeacuten Britten noch Nederlanders waren was er niemand op dat
moment de baas
Van dat machtsvacuuumlm van die gezagsloze toestand
maakten groepen jonge opstandige Indonesieumlrs ge-
bruik Zij wilden voorkomen dat de Nederlanders weer
de baas zouden worden Zij wilden baas in eigen land
zijn Deze strijd deze Indonesische revolutie heette
BERSIAP Dat was een verschrikkelijke en gewelddadige
periode 13500 Nederlanders werden vermoord Maar ook Indische Nederlanders trou-
we Indische mensen en Chinezen die de Indonesieumlrs als bondgenoten van de
Nederlanders beschouwden In totaal ruim 200000 Sommige schattingen zijn nog veel
hoger Amerikaanse bronnen spreken 200000 ndash 700000 Deze korte periode (aug1945
ndash mrt 1946) was eigenlijk erger dan de Japanse periode (mrt 1942 ndash aug 1945) Die
situatie eindigde met de komst van de Nederlandse militairen Daarover ga ik niet
vertellen Men leze HTh Bussemaker ldquoBersiap Opstand in het paradijs De Bersiap-
periode op Java en Sumatra 1945-1946rdquo (Zutphen 2005)
512 NEDERLAND Wat is er van dat zesjarig jongetje geworden dat in 1942 werd geiumlnterneerd en zijn
moeder had verloren
In NEDERLAND aangekomen werden mijn vader broer zuster en ik eerst opgevangen
door oma Daarna zorgde een tante de zuster van mijn vader voor woning en werk Ik
kon naar de Lagere School Kwam meteen in groep 7 Een jaar later na
toelatingsexamen (CITO toets) ging ik naar de HBS (VWO) Vijf jaren later naar de Hogere
22 MIJN VERHAAL 201718
Zeevaartschool Ik heb 10 jaren heel prettig gevaren als stuurman op de grote
handelsvaart
TOEN DEED IK IETS DOMS
Ik werd verliefd en ging trouwen Ja dom want ik moest kiezen blijven varen en niet
thuis zijn of thuis zijn en niet meer varen Dat laatste deed ik maar moest opnieuw gaan
studeren Jarenlang avond colleges aan de universiteit Het uiteindelijk resultaat een
goede baan een lieve vrouw en drie schatten van kleinkinderen
6 HERDENKEN Maar dat geluk heeft mijn moeder niet gekend Mijn vriendjes en vriendinnetjes van toen
ook niet Zij zijn echter niet door mij vergeten Vaak denk ik hen aan mijn moeder en aan
mijn vriendjes van toen
Daarom vertel ik jullie mijn verhaal Want daarmee herdenk ik hen Herdenken is terug
denken aan de tijd van toen en daar Met daarover te vertellen wil ik dat wat er toen en
daar is gebeurd niet vergeten wordt Dat jullie erover gaan nadenken Het nadenken
over oorlog voorkomt een nieuwe oorlog Ik hoop waarachtig dat jullie niet zullen mee
maken wat ik heb meegemaakt Ik ben nu oud (80) en kan niets meer doen Jullie wel
Jullie zijn de toekomst Misschien wordt een van jullie later minister-president admiraal
of generaal of directeurdirectrice van een groot bedrijf Dan kunnen jullie ervoor
zorgen dat er geen oorlog komt Dus doe je best volhouden en doorgaan ook als het
soms wat tegen zit POEKOEL TEROES
23 MIJN VERHAAL 201718
DANK JULLIE WEL VOOR HET LUISTEREN NAAR MIJN VERHAAL
INDISCH MONUMENT TE DEN HAAG
24 MIJN VERHAAL 201718
25 MIJN VERHAAL 201718
6 MIJN VERHAAL 201718
Filippijnen Zo waren de niet-Aziaten de baas in bijna heel Azieuml Dat had te maken met de
grondstoffen en handel (Denk maar aan katoen voor al die jurken bloesjes en lakens)
Daarom wilden die Westerlingen hun invloed verder verspreiden over China Korea en
Japan
Japan bang voor kolonisatie sloot zich af van de wereld Maar toen de Amerikanen
toegang tot Japan forceerden bedacht de Japanse keizer MUTSUHITO een plan Hij
wilde het arme agrarische (landbouw) overbevolkte Japan omvormen tot een indus-
trieumlle grootmacht Een Japanse grootmacht die kon concurreren met de grote machten
Amerika Engeland NEDERLAND Zo kon Japan zelfstandig blijven en zich zelf voorzien
van levensbehoeften Dus begon Japan met de opbouw van zijn industrie Men leze
JJP de Jong ldquoDe waaier van het fortuinrdquo (Zoetermeer 1998)
Maar voor een industrie heb je grondstoffen nodig Denk maar aan metaal voor het
maken van autorsquos en schepen denk maar aan aluminium voor het bouwen van
vliegtuigen Denk ook aan rubber voor al die banden Denk vooral aan olie want zon-
der benzine kunnen de autorsquos niet rijden zonder zware olie kunnen de schepen niet va-
ren en zonder kerosine kunnen de vliegtuigen niet vliegen
Japan echter had zelf al die benodigde grondstoffen voor zijn industrie niet Ook niet
voldoende rijst voor de bevolking Die grondstoffen en voedingsmiddelen lagen in
landen buiten Japan Daarom bedacht Japan een plan om in plaats van de koloniale
machten de baas te worden in Azieuml De Japanners dachten meer recht te hebben om
baas te zijn in Azieuml dan al die Westerlingen Daarom wilde Japan de koloniale machten
uitschakelen en de kolonisten uit Azieuml verwijderen Zo viel Japan aan onder de strijd-
kreten ldquoAzieuml voor de Aziatenrdquo en ldquoweg met de Westerlingenrdquo Men leze WG Beasley
ldquoJapanese imperialism 1894-1945 (London 1987)
7 MIJN VERHAAL 201718
2 HOE VEROVERDE JAPAN NEDERLANDS-INDIEuml Op 7 december 1941 voerde Japan zonder oorlogsverklaring in het geheim stiekem
dus een aanval uit op Pearl Harbor Daar werd de Amerikaanse Zeemacht uitgeschakeld
Tegelijkertijd werd de Britse Zeemacht uitgeschakeld door bombardementen op Hong
Kong en Singapore Vervolgens werden in december 1941 de Amerikaanse Filippijnen
veroverd In januarifebruari 1942 Brits-Malakka en Singapore daarna NEDERLANDS-
INDIEuml Het ging de Japanners voornamelijk om INDIEuml het rijkste land van Azieuml aan
grondstoffen en voedselproducten
Op 27 februari 1942 kwamen Japanse oorlogsvloten naar de Javazee De Nederlandse
Zeemacht onder commando van SBN Karel DOORMAN probeerde samen met enkele
Amerikaanse Australische en Britse oorlogsschepen de Japanse invasie te voorkomen
De geallieerde vloot vocht dapperhelliphellip maar tevergeefs
NEDERLAND kon niet helpen want NEDERLAND was bezet door de Duitsers
De Japanse Zeemacht bleek veel sterker Op het land was het KNIL (Kon Ned Indisch
Leger) ook niet opgewassen tegen de Japanse overmacht En ja wie het sterkst is die
wint Dus moesten de Nederlanders het hoofd (lat Capit) buigen Dat heet capituleren
Na de capitulatie op 8 maart 1942 konden de Japanners NEDERLANDS-INDIEuml bezetten
Zo werden zij de baas over Nederlands-Indieuml INDIEuml moest deel worden van Groot
Japanse keizerrijk Daarvoor schakelden de Japanners de Nederlandse macht uit en
verwijderden zij alle Nederlanders uit Azieuml
21 HOE SCHAKELDE JAPAN DE NEDERLANDSE MACHT UIT Hoe kon Japan de baas worden over INDIEuml Dat was eigenlijk heel eenvoudig Je neemt
alle hoogste bestuursambtenaren en directeuren-generaal van bedrijven gevangen Dan
vervang je ze door Japanners of bevriende Indonesieumlrs Dan heb je de macht in handen
Zo gingen de gouverneur-generaal de bevelhebbers van de krijgsmachten en directeu-
ren van handel en industrie naar het Jappenkamp Zij fungeerden als gijzelaars
22 HOE VERWIJDERDE JAPAN DE NEDERLANDSE INVLOED Na de bezetting mocht niemand meer Nederlands spreken mocht niemand meer een
Nederlandse krant lezen mocht niemand meer naar Nederlandse radio-uitzendingen
luisteren Ook de juffrouwen van de klas werden gevangen genomen en vervangen door
een Japanse juffrouwen Dan moesten de leerlingen Japans leren en spreken NIET LEUK
HEgrave De Nederlandse scholen werden gesloten
8 MIJN VERHAAL 201718
Vervolgens werden alle Nederlanders gevangen genomen Zo werden ruim 42000 Ne-
derlandse en Nederlands-Indische militairen krijgsgevangen gemaakt Zij werden als sla-
ven te werk gesteld aan Japanse militaire objecten buiten Java Velen moesten een grote
spoorweg bouwen tussen Thailand en Birma voor de aanval op India Velen moesten
wer-en in Japanse scheepswerven voor de reparatiebouw van oorlogsschepen Anderen
moesten vliegvelden bouwen in de Molukken voor de aanval op Australieuml Daarna
werden ruim 80000 Nederlandse burgers opgepakt De mannen gingen naar Mannen-
kampen Daar moesten zij moesten allerlei werkzaamheden verrichten zoals het
repareren van kapot geschoten vliegvelden wegen spoorlijnen en bruggen Separaat
van de mannen werden de vrouwen en kinderen naar Vrouwenkampen vervoerd Daar
mocht niemand de kampen verlaten iedereen moest binnen blijven intern blijven Dat
heet interneren en de kampen heten interneringskampen Later werden de jongens
ouder dan 10 jaar bij hun moeder weggehaald en naar aparte Jongenskampen gevoerd
Het doel van de internering was de Nederlander uit de Indische samenleving te
verwijderen en in de kampen te laten creperen Dan was er geen Nederlandse invloed
meer in INDIEuml Want zolang je invloed hebt ben je de baas En dat wilden de Japanners
juist niet Zij wilden zelf invloed uitoefenen INDIEuml moest en zou deel worden van het
Grote Japanse Keizerrijk
3 MIJN INTERNERING In april 1942 werd mijn vader en de andere mannen opgeroepen naar het gemeente-
huis te komen Vandaar werden zij afgevoerd naar interneringskampen Zelfs een tan-
denborstel hadden zij niet bij zich Waarheen onbekend Mijn moeder en alle andere
vrouwen en kinderen kregen huisarrest Dat wil zeggen zij mochten het huis niet uit
zelfs de tuin niet in Door het verplicht binnen blijven werden zij intern gehouden
Daardoor waren ook zij feitelijk geiumlnterneerd Toen de Japanse officieren de grote
huizen in beslag namen moesten de vrouwen met hun kinderen kleiner of bij elkaar
gaan wonen Zo zaten mijn moeder mijn oudere broer (8) mijn jongere zus (4) en ik (6)
met 3 andere gezinnen in eacuteeacuten huis De salarissen werden niet meer doorbetaald en de
banktegoeden bevroren De vrouwen hadden dus geacuteeacuten geld dus bezuinigen zoals het
ontslaan van bediendes en het verkopen van spullen Zo werden de Nederlandse
vrouwen stap voor stap steeds meer vernederd
9 MIJN VERHAAL 201718
Op 24 december 1942 kwam een kleine Japanse soldaat het erf op en zei ldquoJullie hebben
15 minuten om te pakken Je mag alles meenemen maar je moet het zelf dragenrdquo Mijn
moeder had al twee koffers gepakt Voor mijn oudere broer van 8 mijn jongere zus van
4 en voor mij (6) had zij een rugzakje klaargemaakt met kleertjes speeltjes en boekjes
WAT ZOU JE MEENEMEN ALS JE LANG OP VAKANTIE GAAT
Dat betekent dus dat je heel veel niet kon meenemen Alles moest je achterlaten je
huis je kamer je bureautje je boeken je speelgoed Je had alleen maar de spullen
die je bij je had En daarmee moest je het drie jaar doen
We werden geduwd in een vrachtauto die ons naar een verzamelkamp bracht Ons
hondje mocht niet mee Het trouwe beest rende achter de auto aan maar werd door
een Jap doodgeschoten
In het verzamelkamp werd alle bagage gecontroleerd Het verstopte geld en waarde-
volle spullen werden er uit gehaald Kan je nagaan we hadden al heel zo weinig bij ons
En van dat laatste beetje werd nog het nodige afgepakt Daarna werden we ingeschre-
ven Iedereen kreeg een nummer Ik kreeg nummer 5010 Daarna mochten we een
plaatsje zoeken Op de vloer Zitten en slapen Dat was allemaal erg vernederend voor
de vrouwen die gewend waren in grote huizen te leven met alle gemakken Toiletten
waren er wegravel maar badkamers waren niet beschikbaar Daarin stonden de paarden van
de Japanse soldaten
De volgende dag eerste kerstdag dus vroeg op zonder baden zonder eten zonder
drinken lopend naar het station in Magelang 750 vrouwen en kinderen uit Magelang
werden begeleid door Jappen met geweer en bajonet afgevoerd als gevangenen Als
criminelen Zeer vernederend
De Indische bevolking langs de kant keek ons na Sommigen wilden helpen maar wer-
den weggestuurd door de Japanse soldaten De meesten echter juichten en joelden Zij
waren blij dat ze bevrijd waren van de Nederlandse overheersers Later zouden zij
ontdekken dat de Japanse overheersing erger was dan de Nederlandse
10 MIJN VERHAAL 201718
Op het station aangekomen zagen we nog meer mensen van andere plaatsen in de om-
geving Wij werden met geweerkolven en sabels in wagons gepropt Vijftig mensen in
een wagon voor dertig Jullie hebben wel beelden gezien hoe de Joden in veewagens
werden geperst Zo ongeveer was het bij ons ook De ramen werden dicht getimmerd
Je kon dus niet naar buiten kijken niet ontvluchten niet om hulp roepen
We moesten uren lang in de trein wachten In de brandende zonnehitte Eindelijk zette
de locomotief zich in beweging Waarheen wisten wij niet Wat we wel wisten was dat
het erg warm en benauwd was in de wagon Zo lang in de brandende zon Zo vol met
mensen Zo weinig ventilatie Geacuteeacuten eten geacuteeacuten water en geacuteeacuten toiletvoorzieningen
Het Japanse reisbureau was niet zo best
31 NARE TIJD
Aangekomen op station Ambarawa moesten we door de kampong (Indisch dorp) lopen
naar het kamp Dat was een oude
KNIL1 kazerne Een kazerne is een
verzameling van woon- slaap- en
werkbarakken (houten gebou-
wen) voor militairen Er was ook
een hele batterij badkamers en
toiletten boven een stromend beekje Onthoud dat want daarop kom ik later terug Het
kamp zag er oud en vervallen uit Dat zou onze verblijfplaats worden voor de komende
drie jaren lsquoals gast van de Japanse keizerrsquo
De Jappen dreven ons een barak binnen Iedereen kreeg 75 cm ruimte
per persoon In de barakken zocht iedereen een plekje Meestal in
groepjes bij elkaar Dat wil zeggen vrienden kennissen familieleden
nestelden zich dicht bij elkaar om mekaar te helpen wanneer nodig
Mijn moeder kreeg eacuteeacuten stapelbed voor ons vieren Zij en mijn zusje in
het onderbed mijn broer en ik boven
Ik had een klein opvouwbaar kerstboompje meegenomen want het was per slot kerst-
mis toch Rondom die boom zongen we kerstliedjes Iedereen in de barak deed mee
En zo was de eerste dag toch nog plezierig
1 KNIL = Koninklijk Nederlands-Indisch Leger bestaande uit Nederlandse en Indisch-Nederlandse officieren en manschappen waaronder veel Molukse
militairen
11 MIJN VERHAAL 201718
Deze plezierige dag was meteen de laatste plezierige dag
Er zouden meer dan duizend dagen volgen die beslist niet plezierig waren
Drie jaren een bittere tijd Een periode van dood en ellende Jullie zien wel televisiebeel-
den vanuit Afrika Duizenden kindertjes soms dagenlang zonder eten en drinken in de
hete zon Zo was dat bij ons ook Er was constant en opzettelijk een tekort aan voedsel
en water De ondervoeding leidde tot honger en de honger tot de dood Vuil water en
slechte sanitaire voorzieningen leidden tot ziektes en tot de dood Het was een barre
situatie Daarbij harde dwangarbeid en wrede behandeling Kortom een periode van
ellende en dood
De Japanners hadden voorts de treiterende gewoonte om steeds meer mensen in
steeds minder kampen te plaatsen Eerst zaten er 1200 later 3600 mensen bij ons in het
kamp Ambarawa 6 Dat is driemaal zoveel Dus steeds maar opschuiven Uiteindelijk had
je geen 75 cm maar 50 cm ruimte per persoon Stel je eens voor jullie zitten nu met
2025 leerlingen in een klas Stel je voor dat er driemaal zoveel dus 6075 leerlingen in
die zelfde klas En dat in elke klas van de school Dan zitten jullie net zoals wij toen boven
op elkaar Wij konden alles van elkaar zien alles van elkaar horen elkaar ruiken Er was
constant geroezemoes geruzie lawaai gehuil gekrijs En toch moest je samen met
elkaar leven samen slapen samen eten samen naar het toilet samen baden samen in
de rij staan om eten te halen enhellip samen zien te overleven
Alles raakte op Er ontstond een gebrek aan zo iets simpel als zeep om je te wassen of
om je kleren te wassen Geen tandpasta en andere toiletartikelen meer Je vervuilt De
enige die dat fijn vonden waren de muizen ratten slangen luizen kakkerlakken en
ander ongedierte De voetballer Johan Kruif zei dat eens ldquoElk nadeel heeft zijn
voordeelrdquo Zo konden wij muizen ratten en slangen vangen om extra voedsel binnen te
krijgen
12 MIJN VERHAAL 201718
32 MAAR NIET ALLES WAS KOMMER EN KWEL In die moeilijke en erbarmelijke tijd met vele vernederingen moesten de moeders zich in
leven zien te houden om hun kinderen in leven te houden (Het is door deze lsquostruggle of
liversquo van de Nederlandse vrouw voor hun kinderen dat het sterftecijfer in de Vrouwen-
kampen lsquomaarrsquo 12 was In tegenstelling tot de 20 in Mannenkampen Bij de militaire
krijgsgevangenen in Birma en Japan lag dat sterftecijfer nog hoger) De vrouwen
hielpen elkaar Rang en standsverschillen vielen weg Zij pepten elkaar op ze steunden
elkaar om te door te kunnen gaan Zo hielden vrouwen lezingen Vrouwen van militairen
vertelden wat hun mannen hadden geleerd hoe te overleven in het oerwoud Vrouwen
van artsen vertelden hoe wonden te genezen met alternatieve middelen Andere vrou-
wen maakten spotliedjes of hekelgedichten Soms voerden zij kleine toneelstukjes op
waarin zij de Japanners voor de gek hielden Humor houdt je levendig Iedereen
probeerde geestelijk wakker te blijven Moeders probeerden hun kinderen wat bij te
brengen want onderwijs was verboden Zij maakten allerlei speelgoed denk aan
kwartetten met educatieve voorstellingen
Ik herinner mij nog heel goed hoe mijn moeder op Koninginnedag 31 augustus 1943 een
rode bloes een wit hemd en een blauwe broek aan de waslijn ophing Meteen deden
andere vrouwen dat ook en zo was het hele kamp in no time gepavoiseerd Versierd met
rood wit en blauw Totdat de Jap in de gaten kreeg dat daar eigen-
lijk de Nederlandse vlag uithing Toen moest alles meteen wegge-
haald worden Maar de vrouwen riepen ldquowe hebben de Jap toch
weer tuk gehadrdquo
Een ander vorm van verzet was de reactie van de Nederlandse
vrouw op de Japanse houding De Japanners keken geringschattend
neacuteeacuter op de Nederlandse vrouw Maar de vrouwen ndash fysiek groter dan de Japanner ndash
gingen dicht bij de Jap staan als zij werden geroepen Dus moest die Jap omhoog kijken
Dat zijn enkele voorbeelden hoe de vrouwen zich scherp en sterk hielden Het is de
Jappen inderdaad niet gelukt de Nederlandse vrouwen geestelijke en lichamelijk te
breken NIET VOOR NIETS STAAT OP HET INDISCH MONUMENT DE GEEST OVERWINT
Men leze uit de reeks Japanse bezetting in dagboeken bijvoorbeeld M Heijmans-van
bruggen ldquoVrouwenkamp Ambarawa 6rdquo (Amsterdam 2001)
33 TOCH WAS HET NIET LEUK IN HET KAMP Doordat er steeds meacuteeacuter mensen in het kamp werden gepropt moesten er steeds meacuteeacuter
monden worden gevoed Maar er kwam niet meacuteeacuter voedsel binnen Dat betekent dat de
13 MIJN VERHAAL 201718
rantsoenen steeds minder werden En als je weinig eet dan krijg je honger en als je lang
honger lijdt dan ga je dood Door de slechte kwaliteit van voeding en water kreeg ieder-
een last van de darmen diarree of buikloop Dan werd je ziek geen medicijnen en dan
ga je dood En omdat iedereen dicht op elkaar zat nam die ingewandsziekte epidemische
vormen aan dysenterie Zo gingen vele mensen dood Op het laats wel zeven per dag
Zo zijn in ons kamp 450 vrouwen en kinderen omgekomen
Eeacuten ervan was mijn moeder
Zij overleed door ondervoeding uitputting dysenterie en malaria Vanwege het besmet-
tingsgevaar van dysenterie en malaria mochten we niet bij haar ziekbed aanwezig zijn
zelfs niet bij haar sterfbed Maar dat lsquogehoorzaam als wij warenrsquo deden mijn broer mijn
zusje en ik toch Ik was toen zeven jaar oud Mijn broer negen en mijn zusje vijf Later is
zij herbegraven op het ereveld Kalibanteng bij Semarang
Er werd een vrouw aangewezen om voor ons te zorgen Zij werd onze pleegmoeder
Toch heel anders dan je eigen moeder Niettemin heeft zij de laatste jaren voor ons
gezorgd onder moeilijke omstandigheden Daarbij was ik een lsquoheel lief oppassend en
gehoorzaam jongetjersquo (sic) Maar later toen zij oud was heb ik de laatste tien jaar van
haar leven voor haar gezorgd Ik heb dus teruggedaan wat zij voor mij had gedaan
Toen mijn broer in 1944 10 jaar zou worden werd hij bij ons
weggehaald Naar een Jongenskamp gebracht Dat vond ik
vervelend Ik miste al mijn vader mijn moeder en nu ook mijn
broer Ik was inmiddels 8 jaar oud en bleef alleen over met
mijn zusje van zes
Er was meer eacuteeacuten middel om te overleven en dat was volhouden doorgaan of
POEKOEL TEROES zoals wij elkaar toeriepen Dat moeten jullie ook doen als je een
onvoldoende krijgt of blijft zitten Volhouden en door gaan
14 MIJN VERHAAL 201718
4 DAGINDELING De dagen bestonden uit beetje eten langdurig appegravel dwangarbeid en slapen Elke dag weer Eentonig monotoom
4 1 ETEN We kregen elke dag eten De vrouwen moesten het zelf klaar ma-
ken Ze deden hun best maar er waren niet genoeg ingredieumlnten
voor een volledige maaltijd Het eten vulde even de maag
Spoedig daarna had je weer het knagend holle gevoel van honger
En die honger werd steeds erger omdat er steeds minder en
steeds slechter voedsel beschikbaar werd gesteld Vooral in het
laatste oorlogsjaar Honger betekent niet zin hebben in iets
lekkers trek hebben in een bruine boterham met kaas in een stuk
chocola of een gevulde koek Honger betekende dringend
behoefte hebben aan voedsel Hoe was dat eten
411 ONTBIJT Het eten bestond rsquos-morgens uit BLUBBERPAP Pap van cassave meel Cassavemeel krijg
je door de wortelknol van de cassaveplant (een soort suikerbiet) te drogen en tot meel
te malen Meel met water geeft pap zonder suiker zonder zout Die pap zag er even
blubberig plakkerig uit als stijfsel om behangpapier op de muur te plakken
Ik moest met mijn zusje er voor zorgen zo vlug mogelijk bij de pap te zijn Dan was die
nog warm en had die nog smaak Als je achter in de rij stond dan was de pap koud en stijf
en helemaal niet lekker Dat was jich Naar voren dringen deed trouwens iedereen
Vooral moeders met hun kinderen drongen naar voren en duwden de wezen opzij Dan
moest ik weerstand bieden
We kregen ook een stuk BROOD Het brood was niet
goed doorbakken Dat kon ook niet want het was ge-
maakt van goedkoop maiumlsmeel zonder gist Daarom
gebruikte de vrouwen op advies van vrouwen van
artsen urine in plaats van gist In urine zit namelijk
veel enzymen (giststoffen en vitamine B) Drink het
nou niet vanavond in plaats van Coca Cola
15 MIJN VERHAAL 201718
Om die lsquogistrsquo te krijgen moesten de jongens plassen in drums Daarin ging de urine
gisten bruisen borrelen stinken En als je dan deeg maakt doe je er een schepje van dat
zelfgemaakte lsquogistrsquo bij Dan gaat het deeg rijzen Het gerezen deeg gaat in de oven En je
hebt rsquos morgen krakend krokant vers brood Maar niet heus Het was keihard of klef
kleverig
412 HOOFDMAALTIJDEN Het middag- en avondeten bestond uit eacuteeacuten schep RIJST met GEITENBLAREN en LAWAAI-
SAUS Rijst koken konden de Nederlandse vrouwen in INDIEuml wel De geitenblaren waren
grote groene bladeren van de cassaveplant Dat was voer voor de geiten vandaar de
naam lsquogeitenblarenrsquo Voor mensen waren die blaren onverteerbaar Maar voor ons was
het groen dus groente
De lawaaisaus een mooie naam maar het was gewoon water Met een beetje ketjap of
sambal toegevoegd In de ketjap en sambal zit veel vitamine C Zo kreeg de lsquosausrsquo toch
een klein beetje voedingswaarde
Als aanvulling zocht iedereen op allerlei manieren naar
extra voeding Door te smokkelen door te ruilen door
te lsquoorganiserenrsquo door wat te verbouwen Bijvoorbeeld
een lombok heeft vele pitjes zaadjes Zorsquon zaadje in
goede aarde gaat ontkiemen Dan kreeg je een plant
met lombok Alleen moest je oppassen dat de rijpe
vruchten niet werden lsquogeorganiseerdrsquo]
Smokkelen deden de vrouwen aan de omheining Geld of kledingstukken in ruil voor
eten Als een moeder betrapt werd door een Japanner dan werd zij ter plekke afgeran-
seld Bij het lsquoorganiserenrsquo van eten ving ik wel eens een slang Een paar stenen hout daar
tussen aansteken slang daarboven en roosteren maar Geroosterde slang met lombok
is lekker Het verbrande hout werd houtskool Houtskool gebruikte ik in plaats van norit
om de buikloop te stoppen En de as gebruikte ik als tandpasta
16 MIJN VERHAAL 201718
HOE OUD BEN JIJ EN HOEVEEL WEEG JIJ
ALS 10-JARIG JONGETJE WOOG IK 18 KILO
42 APPEgraveL Na het ontbijt moesten we op appegravel Elke morgen Heel vaak tweemaal per dag Appegravel is
een militair woord voor verzamelen en inspectie Dan moet je je in rijen opstellen Appegravel
in Ambarawa betekende baraksgewijs urenlang in de zon staan Als we aangetreden
stonden gaf de officier van de wacht het eerste bevel Kiotsuke =gt in de houding staan
Het tweede bevel luidde Kierih =gt buigen Als de kinderen niet diep genoeg bogen dan
werden niet zij maar hun moeder geslagen door de Japanner
De verplichte buiging was bedoeld als groet aan de Japanse keizer maar werd door de Nederlanders als vernederend ervaren
Na het commando naureh =gt op de plaats rust begon het
tellen Het tellen was altijd een langdurige en moeilijke zaak
want dat tellen vergde tijd De Jap kon niet goed tellen en wij moesten ons nummer je in
het Japans zeggen Ik had nummer 5010 =gt gosegravenju Dat was een makkelijk uit te spre-
ken nummer De nummers Ichi (1) Ni (2)San (3) Shi (4) Go (5) Roku (6) Shichi (7) Hachi
(8) Ku (9) Ju (10) zijn ook makkelijk te roepen Getallen daarboven waren lastiger uit te
spreken Dan ging je struikelen over de uitspraak Als je het Japanse woord niet goed
uitsprak dan werd niet jij maar je moeder geslagen Maar als een moeder werd
geslagen dan gooiden de kinderen het tellen in de war Door een verkeerd nummer te
noemen raakten de Japanners in de war en werden zij kwaad Dat kostte je wel een pak
slaagt maar ach ldquoJapje pesten was ook wel leukrdquo
Humor houdt de moed erin
Na het appegravel werden de straffen en de taken opgedragen
421 STRAFFEN De straffen waren hard en werden in het openbaar uitgevoerd Dat wil zeggen voor de
ogen van anderen Was bijvoorbeeld een moeder betrapt op het schrijven van een dag-
boek (wat verboden was) dan ranselden de Jappen er op los Was de Jap te weten
gekomen dat er gesmokkeld werd Dan werd het hele kamp collectief gestraft Iedereen
eacuteeacuten dag of twee dagen geacuteeacuten eten
17 MIJN VERHAAL 201718
Er waren erge zware en heel gemene straffen Die vertel ik niet De Japanners waren
wreed erg wreed Maar soms heel soms ook wel vriendelijk Ik zal enkele voorbeelden
geven van kwaad en goed
Toen ik acht was moest ik bij de Kempeitai (dat is de Japanse geheime staatspolitie
vergelijkbaar met de Duitse Gestapo) komen Daar wilden ze mij laten zeggen waar mijn
vader zijn radio had verstopt (Mijn moeder was toen al overleden en mijn broer
afgevoerd naar een jongenskamp) Omdat ik zei lsquoniets te wetenrsquo hielden de
ondervragers een doos met taartjes onder mijn neus Die gebakjes zagen er hongerig als
ik was ontzettend lekker en verleidelijk uit Ik deed dan ook meteen een greep in die
doos met taartjes De Japanners trokken de doos echter treiterend terug (Iedere keer
als ik nu nog een doos taartjes zie moet ik aan dat voorval van toen terugdenken) In
plaats van een taartje kreeg ik een enorm pak slaag Nog even probeerden ze me te
laten vertellen waar de radio was door een bamboe splinter onder mijn grote teen nagel
te duwen Maar omdat ik bleef zwijgen (misschien huilde ik) verbood commandant
TOYOTA verdere martelingen De lsquosadistrsquo zoals we hem noemden kon niet nalaten zijn
sigaret uit te drukken op mijn arm Laat litteken zien Daarna schopte hij me het
kantoortje uit
HET IS NATUURLIJK WREED OM EEN KLEIN KIND TE MISHANDELEN MAAR MISHAN-
DELING IS lsquoNORMAALrsquo IN DE OORLOG KINDEREN ZIJN ALTIJD DE DUPE DENK MAAR
AAN DE KINDEREN DIE NU VANUIT SYRIEuml NAAR EUROPA KOMEN
OF IN AFRIKA DOOR OORLOGSOMSTANDIGHEDEN VAN DE HONGER GAAN STERVEN
Toch waren niet alle Japanners wreed Sommigen Heel weinig Je moet ze zoeken maar
er waren vriendelijke Japanners Dat merk je in het volgende voorbeeld Ik was negen
toen ik straf kreeg omdat ik het eten van de commandant had gejat en opgegeten
Dat zat zo
Ik moest het tuintje van de kampcommandant schoonmaken In de brandende zon
schoffelen Commandant SUZUKI zat in de schaduw Op het terras Rijst met kip te eten
Die kip rook zo geweldig lekker en ik had heel erge honger Toen de commandant (we
noemden hem lsquoaapjersquo omdat hij er zo uitzag denk ik) even weg was griste ik de kip van
zijn bord en at het snel op
Ik ging gewoon weer aan het werk want ik kon toch niet verder weg vluchten dan de
omheining De Japanse commandant zei niets Ik dacht rsquodaar kom ik mooi van afrsquo Maar
de volgende dag nagrave het appegravel werd ik toch gestraft ldquoJij hebt gisteren tweemaal
gegeten vandaag krijg je nietsrdquo Als straf moest ik uren lang in de zon staan Recht op
18 MIJN VERHAAL 201718
Zonder eten zonder drinken Zakte ik wat in dan werd er gemept Maar na een paar uur
kwam de commandant Ongezien of de bewakers deden of zij niets zagen Hij bracht
een klein bekertje een vingerhoed vol dikke vette kippenbouillon Die soep was rijk aan
zout eiwitten en energie Aldus gesterkt kon ik nog urenlang kon lsquogenieten van de
open lucht en zonrsquo
EERLIJK GEZEGD VOND IK DAT EEN VRIENDELIJK GEBAAR
WAT VINDEN JULLIE DAARVAN
422 TAKEN Ik zei het al na het appegravel werden na de straffen de taken opgedragen Iedereen moest
werken voor de Japanse keizer Alle vrouwen alle jongens vanaf hun zesde jaar en alle
meisjes vanaf hun achtste jaar moesten dwangarbeid verrichten Alleen de kleinsten de
oudsten en zieken hoefden dat niet
Als jongetje van zes jaar moest ik gras snijden (babatten) Dat was niet zo moeilijk als het
maar gewoon gras was Gras snijden was eigenlijk het gras afhakken met een dun bam-
boestokje
Wanneer ik buiten de omheining van het kamp moest werken dan kon ik ndash als de
Japanse bewaker niet keek ndash vruchten (pisang papaja djeroek) pikken Die nam ik mee
voor mijn zusje Soms schuifelde een slang tussen het lange gras Na een paar flinke
tikken met het bamboestokje kon ik het beest in mijn broekzak stoppen om rsquos avond te
roosteren en op te eten
Later kreeg ik een andere taak het schoonmaken van de
strontsloot oh pardon ik bedoel het beekje onder de toilet-
ten (Aziatische toiletten Drie wanden en een horizontaal
vlak met een gat Daarboven moest je hurken en laten
vallen wat je moet laten vallen) Het schoonmaken was wel
vies maar zoals Johan Kruyff eens zei elk nadeel heeft zijn
voordeel In het water zwommen namelijk visjes Dat
gebeurt wel vaker dat er vissen in het water zwemmen Maar deze visjes deden dienst
als dokter Ik had namelijk een grote tropenzweer op mijn been Het onderbeen lag
helemaal open Er waren geen medicijnen meer Maar ik had onthouden wat vrouwen
hadden verteld wat militairen deden in het oerwoud bij een verwonding houdt je de
wond in het rivierwater Dan knabbelen kleine visjes de wond schoon Dat deed ik dus
19 MIJN VERHAAL 201718
(aan de goeie kant van de toiletten) En zo werd de wond schoon en kon het gezonde
vlees weer aan elkaar groeien
Vlak voacuteoacuter het einde van de oorlog moest ik met een aantal jongens een hele grote kuil
graven Waarom wisten we niet Later bleek dat het gat bedoeld was als massagraf
Waarom dat kan je hier lezen (bij een eventuele invasie va geallieerden moesten alle
gevangen gedood worden) Maar dat werk kwam niet af omdat de atoombommen
opeens een einde aan de oorlog maakten
5 EINDE JAPANSE INTERNERING Hoe wisten we dat er een einde aan de oorlog kwam
Op 5 mei 1945 vloog een vliegtuig over ons kamp Een vliegtuig met rood-wit-blauwe
strepen onder de vleugels Een Nederlandse vlag hoger dan de Japanse Pamfletten
werden uitgestrooid Op die strooibiljetten stond geschreven ldquoNederland is vrij spoedig
ook jullie Blijf rustig in de kampenrdquo
Een gejuich van jewelste
Maar het duurde nog even Japan capituleerde op 15 augustus 1945 Pas op 23
augustus 1945 kwam weer
een vliegtuig over En weer
strooibiljetten met de tekst
ldquoDe oorlog is voorbij Blijf
rustig in het kamp tot de
bevrijders komenrdquo De vol-
gende morgen kwam een hoge Japanse officier het kamp binnen Na het appegravel sprak hij
ons toe ldquo het heeft de Keizer van Japan uit de goedheid van zijn hart behaagd de
oorlog te beeumlindigen voedsel en medicijnen worden niet meer gerantsoeneerd hellip
morgen een dubbele portie rijst hellip blijf in de kampen tot de geallieerden komenhellip bla
bla bla ldquo
20 MIJN VERHAAL 201718
Iemand begon zachtjes haast verlegen het Wilhelmus te zingen De anderen volgden
aarzelend En inderdaad kregen wij de volgende dag een extra portie rijst
De jongens uit de Jongenskampen kwamen uit hun kamp terug naar hun moeder in het
Vrouwenkamp Zo kwam mijn broer terug Ook vaders kwamen op zoek naar hun vrouw
en kinderen De kleinste kinderen herkenden hun vader niet Zij stonden bij de poort en
riepen ldquoMeneer meneer bent u mijn vaderrdquo Mijn vader was er niet bij
51 BEVRIJDING Zoals ik zei dachten wij op 23 augustus bevrijd te zijn vrij te zijn Maar het bleek geacuteeacuten
bevrijding Geacuteeacuten vrijheid Geacuteeacuten vrede Er kwamen geacuteeacuten bevrijders binnen (Het was in
INDIEuml niet zo vreugdevol als in NEDERLAND toen daar de Amerikaanse Britse en
Canadese bevrijders de stad binnen reden) De Britten zouden ons bevrijden maar die
kwamen niet De Britten bedreven een eigen politiek in het kader van het algehele
dekolonisatieproces (Atlantic Treaty 1942) Ik ga hier heel kort op in In het Britse
politieke spel vertraagden de Britten hun komst en verboden Nederlandse militairen het
land binnen te komen om het Nederlandse gezag in de Indische Archipel te herstellen
Hierdoor gaven zij de Indonesieumlrs de gelegenheid in opstand te komen tegen herstel van
de Nederlandse koloniale macht en te dekoloniseren De Japanners moesten maar voor
ons zorgen Dat deden zij met inzet van eigen leven Zij verdedigden de kampen
tegen bommen granaten en aanvallen van de Indonesieumlrs Kan je nagaan 2000 Jappen
zijn omgekomen in de strijd tegen de Indonesieumlrs Jappen die jarenlang op allerlei
manier ons wilden uitroeien gaven nu hun leven om ons te beschermen (zo raar kan het
gaan in een oorlog)
Maar uiteindelijk in november 1945 dus drie maanden na de Japanse capitulatie
kwamen eindelijk Britse soldaten Zij stopten de beschietingen en brachten ons in
konvooi naar een veilige haven naar Semarang Een konvooi is een lange rij autorsquos onder
militaire bescherming Daar in Semarang vond mijn vader ons Met hem zijn wij
21 MIJN VERHAAL 201718
meegegaan naar zijn kamp Tjimahi en vandaar zijn wij in mei 1946 naar NEDERLAND
gegaan
511 INDONESIEuml Heel in het kort ga ik in op de situatie na de oorlog De
Indonesieumlr SOEKARNO had twee dagen naacute de capitulatie dus
op 17 augustus 1942 eenzijdig de onafhankelijkheid van de
republiek INDONESIEuml uitgeroepen De Britten hadden die
onafhankelijkheid meteen de facto erkend (de facto betekent
ldquofeitelijk zonder over de wettigheid ervan te sprekenrdquo)
Met die erkenning hoopten zij dat het dan rustig zou blijven
Maar de Indonesische regering kon geacuteeacuten orde op zaken
houden En omdat er geacuteeacuten Britten noch Nederlanders waren was er niemand op dat
moment de baas
Van dat machtsvacuuumlm van die gezagsloze toestand
maakten groepen jonge opstandige Indonesieumlrs ge-
bruik Zij wilden voorkomen dat de Nederlanders weer
de baas zouden worden Zij wilden baas in eigen land
zijn Deze strijd deze Indonesische revolutie heette
BERSIAP Dat was een verschrikkelijke en gewelddadige
periode 13500 Nederlanders werden vermoord Maar ook Indische Nederlanders trou-
we Indische mensen en Chinezen die de Indonesieumlrs als bondgenoten van de
Nederlanders beschouwden In totaal ruim 200000 Sommige schattingen zijn nog veel
hoger Amerikaanse bronnen spreken 200000 ndash 700000 Deze korte periode (aug1945
ndash mrt 1946) was eigenlijk erger dan de Japanse periode (mrt 1942 ndash aug 1945) Die
situatie eindigde met de komst van de Nederlandse militairen Daarover ga ik niet
vertellen Men leze HTh Bussemaker ldquoBersiap Opstand in het paradijs De Bersiap-
periode op Java en Sumatra 1945-1946rdquo (Zutphen 2005)
512 NEDERLAND Wat is er van dat zesjarig jongetje geworden dat in 1942 werd geiumlnterneerd en zijn
moeder had verloren
In NEDERLAND aangekomen werden mijn vader broer zuster en ik eerst opgevangen
door oma Daarna zorgde een tante de zuster van mijn vader voor woning en werk Ik
kon naar de Lagere School Kwam meteen in groep 7 Een jaar later na
toelatingsexamen (CITO toets) ging ik naar de HBS (VWO) Vijf jaren later naar de Hogere
22 MIJN VERHAAL 201718
Zeevaartschool Ik heb 10 jaren heel prettig gevaren als stuurman op de grote
handelsvaart
TOEN DEED IK IETS DOMS
Ik werd verliefd en ging trouwen Ja dom want ik moest kiezen blijven varen en niet
thuis zijn of thuis zijn en niet meer varen Dat laatste deed ik maar moest opnieuw gaan
studeren Jarenlang avond colleges aan de universiteit Het uiteindelijk resultaat een
goede baan een lieve vrouw en drie schatten van kleinkinderen
6 HERDENKEN Maar dat geluk heeft mijn moeder niet gekend Mijn vriendjes en vriendinnetjes van toen
ook niet Zij zijn echter niet door mij vergeten Vaak denk ik hen aan mijn moeder en aan
mijn vriendjes van toen
Daarom vertel ik jullie mijn verhaal Want daarmee herdenk ik hen Herdenken is terug
denken aan de tijd van toen en daar Met daarover te vertellen wil ik dat wat er toen en
daar is gebeurd niet vergeten wordt Dat jullie erover gaan nadenken Het nadenken
over oorlog voorkomt een nieuwe oorlog Ik hoop waarachtig dat jullie niet zullen mee
maken wat ik heb meegemaakt Ik ben nu oud (80) en kan niets meer doen Jullie wel
Jullie zijn de toekomst Misschien wordt een van jullie later minister-president admiraal
of generaal of directeurdirectrice van een groot bedrijf Dan kunnen jullie ervoor
zorgen dat er geen oorlog komt Dus doe je best volhouden en doorgaan ook als het
soms wat tegen zit POEKOEL TEROES
23 MIJN VERHAAL 201718
DANK JULLIE WEL VOOR HET LUISTEREN NAAR MIJN VERHAAL
INDISCH MONUMENT TE DEN HAAG
24 MIJN VERHAAL 201718
25 MIJN VERHAAL 201718
7 MIJN VERHAAL 201718
2 HOE VEROVERDE JAPAN NEDERLANDS-INDIEuml Op 7 december 1941 voerde Japan zonder oorlogsverklaring in het geheim stiekem
dus een aanval uit op Pearl Harbor Daar werd de Amerikaanse Zeemacht uitgeschakeld
Tegelijkertijd werd de Britse Zeemacht uitgeschakeld door bombardementen op Hong
Kong en Singapore Vervolgens werden in december 1941 de Amerikaanse Filippijnen
veroverd In januarifebruari 1942 Brits-Malakka en Singapore daarna NEDERLANDS-
INDIEuml Het ging de Japanners voornamelijk om INDIEuml het rijkste land van Azieuml aan
grondstoffen en voedselproducten
Op 27 februari 1942 kwamen Japanse oorlogsvloten naar de Javazee De Nederlandse
Zeemacht onder commando van SBN Karel DOORMAN probeerde samen met enkele
Amerikaanse Australische en Britse oorlogsschepen de Japanse invasie te voorkomen
De geallieerde vloot vocht dapperhelliphellip maar tevergeefs
NEDERLAND kon niet helpen want NEDERLAND was bezet door de Duitsers
De Japanse Zeemacht bleek veel sterker Op het land was het KNIL (Kon Ned Indisch
Leger) ook niet opgewassen tegen de Japanse overmacht En ja wie het sterkst is die
wint Dus moesten de Nederlanders het hoofd (lat Capit) buigen Dat heet capituleren
Na de capitulatie op 8 maart 1942 konden de Japanners NEDERLANDS-INDIEuml bezetten
Zo werden zij de baas over Nederlands-Indieuml INDIEuml moest deel worden van Groot
Japanse keizerrijk Daarvoor schakelden de Japanners de Nederlandse macht uit en
verwijderden zij alle Nederlanders uit Azieuml
21 HOE SCHAKELDE JAPAN DE NEDERLANDSE MACHT UIT Hoe kon Japan de baas worden over INDIEuml Dat was eigenlijk heel eenvoudig Je neemt
alle hoogste bestuursambtenaren en directeuren-generaal van bedrijven gevangen Dan
vervang je ze door Japanners of bevriende Indonesieumlrs Dan heb je de macht in handen
Zo gingen de gouverneur-generaal de bevelhebbers van de krijgsmachten en directeu-
ren van handel en industrie naar het Jappenkamp Zij fungeerden als gijzelaars
22 HOE VERWIJDERDE JAPAN DE NEDERLANDSE INVLOED Na de bezetting mocht niemand meer Nederlands spreken mocht niemand meer een
Nederlandse krant lezen mocht niemand meer naar Nederlandse radio-uitzendingen
luisteren Ook de juffrouwen van de klas werden gevangen genomen en vervangen door
een Japanse juffrouwen Dan moesten de leerlingen Japans leren en spreken NIET LEUK
HEgrave De Nederlandse scholen werden gesloten
8 MIJN VERHAAL 201718
Vervolgens werden alle Nederlanders gevangen genomen Zo werden ruim 42000 Ne-
derlandse en Nederlands-Indische militairen krijgsgevangen gemaakt Zij werden als sla-
ven te werk gesteld aan Japanse militaire objecten buiten Java Velen moesten een grote
spoorweg bouwen tussen Thailand en Birma voor de aanval op India Velen moesten
wer-en in Japanse scheepswerven voor de reparatiebouw van oorlogsschepen Anderen
moesten vliegvelden bouwen in de Molukken voor de aanval op Australieuml Daarna
werden ruim 80000 Nederlandse burgers opgepakt De mannen gingen naar Mannen-
kampen Daar moesten zij moesten allerlei werkzaamheden verrichten zoals het
repareren van kapot geschoten vliegvelden wegen spoorlijnen en bruggen Separaat
van de mannen werden de vrouwen en kinderen naar Vrouwenkampen vervoerd Daar
mocht niemand de kampen verlaten iedereen moest binnen blijven intern blijven Dat
heet interneren en de kampen heten interneringskampen Later werden de jongens
ouder dan 10 jaar bij hun moeder weggehaald en naar aparte Jongenskampen gevoerd
Het doel van de internering was de Nederlander uit de Indische samenleving te
verwijderen en in de kampen te laten creperen Dan was er geen Nederlandse invloed
meer in INDIEuml Want zolang je invloed hebt ben je de baas En dat wilden de Japanners
juist niet Zij wilden zelf invloed uitoefenen INDIEuml moest en zou deel worden van het
Grote Japanse Keizerrijk
3 MIJN INTERNERING In april 1942 werd mijn vader en de andere mannen opgeroepen naar het gemeente-
huis te komen Vandaar werden zij afgevoerd naar interneringskampen Zelfs een tan-
denborstel hadden zij niet bij zich Waarheen onbekend Mijn moeder en alle andere
vrouwen en kinderen kregen huisarrest Dat wil zeggen zij mochten het huis niet uit
zelfs de tuin niet in Door het verplicht binnen blijven werden zij intern gehouden
Daardoor waren ook zij feitelijk geiumlnterneerd Toen de Japanse officieren de grote
huizen in beslag namen moesten de vrouwen met hun kinderen kleiner of bij elkaar
gaan wonen Zo zaten mijn moeder mijn oudere broer (8) mijn jongere zus (4) en ik (6)
met 3 andere gezinnen in eacuteeacuten huis De salarissen werden niet meer doorbetaald en de
banktegoeden bevroren De vrouwen hadden dus geacuteeacuten geld dus bezuinigen zoals het
ontslaan van bediendes en het verkopen van spullen Zo werden de Nederlandse
vrouwen stap voor stap steeds meer vernederd
9 MIJN VERHAAL 201718
Op 24 december 1942 kwam een kleine Japanse soldaat het erf op en zei ldquoJullie hebben
15 minuten om te pakken Je mag alles meenemen maar je moet het zelf dragenrdquo Mijn
moeder had al twee koffers gepakt Voor mijn oudere broer van 8 mijn jongere zus van
4 en voor mij (6) had zij een rugzakje klaargemaakt met kleertjes speeltjes en boekjes
WAT ZOU JE MEENEMEN ALS JE LANG OP VAKANTIE GAAT
Dat betekent dus dat je heel veel niet kon meenemen Alles moest je achterlaten je
huis je kamer je bureautje je boeken je speelgoed Je had alleen maar de spullen
die je bij je had En daarmee moest je het drie jaar doen
We werden geduwd in een vrachtauto die ons naar een verzamelkamp bracht Ons
hondje mocht niet mee Het trouwe beest rende achter de auto aan maar werd door
een Jap doodgeschoten
In het verzamelkamp werd alle bagage gecontroleerd Het verstopte geld en waarde-
volle spullen werden er uit gehaald Kan je nagaan we hadden al heel zo weinig bij ons
En van dat laatste beetje werd nog het nodige afgepakt Daarna werden we ingeschre-
ven Iedereen kreeg een nummer Ik kreeg nummer 5010 Daarna mochten we een
plaatsje zoeken Op de vloer Zitten en slapen Dat was allemaal erg vernederend voor
de vrouwen die gewend waren in grote huizen te leven met alle gemakken Toiletten
waren er wegravel maar badkamers waren niet beschikbaar Daarin stonden de paarden van
de Japanse soldaten
De volgende dag eerste kerstdag dus vroeg op zonder baden zonder eten zonder
drinken lopend naar het station in Magelang 750 vrouwen en kinderen uit Magelang
werden begeleid door Jappen met geweer en bajonet afgevoerd als gevangenen Als
criminelen Zeer vernederend
De Indische bevolking langs de kant keek ons na Sommigen wilden helpen maar wer-
den weggestuurd door de Japanse soldaten De meesten echter juichten en joelden Zij
waren blij dat ze bevrijd waren van de Nederlandse overheersers Later zouden zij
ontdekken dat de Japanse overheersing erger was dan de Nederlandse
10 MIJN VERHAAL 201718
Op het station aangekomen zagen we nog meer mensen van andere plaatsen in de om-
geving Wij werden met geweerkolven en sabels in wagons gepropt Vijftig mensen in
een wagon voor dertig Jullie hebben wel beelden gezien hoe de Joden in veewagens
werden geperst Zo ongeveer was het bij ons ook De ramen werden dicht getimmerd
Je kon dus niet naar buiten kijken niet ontvluchten niet om hulp roepen
We moesten uren lang in de trein wachten In de brandende zonnehitte Eindelijk zette
de locomotief zich in beweging Waarheen wisten wij niet Wat we wel wisten was dat
het erg warm en benauwd was in de wagon Zo lang in de brandende zon Zo vol met
mensen Zo weinig ventilatie Geacuteeacuten eten geacuteeacuten water en geacuteeacuten toiletvoorzieningen
Het Japanse reisbureau was niet zo best
31 NARE TIJD
Aangekomen op station Ambarawa moesten we door de kampong (Indisch dorp) lopen
naar het kamp Dat was een oude
KNIL1 kazerne Een kazerne is een
verzameling van woon- slaap- en
werkbarakken (houten gebou-
wen) voor militairen Er was ook
een hele batterij badkamers en
toiletten boven een stromend beekje Onthoud dat want daarop kom ik later terug Het
kamp zag er oud en vervallen uit Dat zou onze verblijfplaats worden voor de komende
drie jaren lsquoals gast van de Japanse keizerrsquo
De Jappen dreven ons een barak binnen Iedereen kreeg 75 cm ruimte
per persoon In de barakken zocht iedereen een plekje Meestal in
groepjes bij elkaar Dat wil zeggen vrienden kennissen familieleden
nestelden zich dicht bij elkaar om mekaar te helpen wanneer nodig
Mijn moeder kreeg eacuteeacuten stapelbed voor ons vieren Zij en mijn zusje in
het onderbed mijn broer en ik boven
Ik had een klein opvouwbaar kerstboompje meegenomen want het was per slot kerst-
mis toch Rondom die boom zongen we kerstliedjes Iedereen in de barak deed mee
En zo was de eerste dag toch nog plezierig
1 KNIL = Koninklijk Nederlands-Indisch Leger bestaande uit Nederlandse en Indisch-Nederlandse officieren en manschappen waaronder veel Molukse
militairen
11 MIJN VERHAAL 201718
Deze plezierige dag was meteen de laatste plezierige dag
Er zouden meer dan duizend dagen volgen die beslist niet plezierig waren
Drie jaren een bittere tijd Een periode van dood en ellende Jullie zien wel televisiebeel-
den vanuit Afrika Duizenden kindertjes soms dagenlang zonder eten en drinken in de
hete zon Zo was dat bij ons ook Er was constant en opzettelijk een tekort aan voedsel
en water De ondervoeding leidde tot honger en de honger tot de dood Vuil water en
slechte sanitaire voorzieningen leidden tot ziektes en tot de dood Het was een barre
situatie Daarbij harde dwangarbeid en wrede behandeling Kortom een periode van
ellende en dood
De Japanners hadden voorts de treiterende gewoonte om steeds meer mensen in
steeds minder kampen te plaatsen Eerst zaten er 1200 later 3600 mensen bij ons in het
kamp Ambarawa 6 Dat is driemaal zoveel Dus steeds maar opschuiven Uiteindelijk had
je geen 75 cm maar 50 cm ruimte per persoon Stel je eens voor jullie zitten nu met
2025 leerlingen in een klas Stel je voor dat er driemaal zoveel dus 6075 leerlingen in
die zelfde klas En dat in elke klas van de school Dan zitten jullie net zoals wij toen boven
op elkaar Wij konden alles van elkaar zien alles van elkaar horen elkaar ruiken Er was
constant geroezemoes geruzie lawaai gehuil gekrijs En toch moest je samen met
elkaar leven samen slapen samen eten samen naar het toilet samen baden samen in
de rij staan om eten te halen enhellip samen zien te overleven
Alles raakte op Er ontstond een gebrek aan zo iets simpel als zeep om je te wassen of
om je kleren te wassen Geen tandpasta en andere toiletartikelen meer Je vervuilt De
enige die dat fijn vonden waren de muizen ratten slangen luizen kakkerlakken en
ander ongedierte De voetballer Johan Kruif zei dat eens ldquoElk nadeel heeft zijn
voordeelrdquo Zo konden wij muizen ratten en slangen vangen om extra voedsel binnen te
krijgen
12 MIJN VERHAAL 201718
32 MAAR NIET ALLES WAS KOMMER EN KWEL In die moeilijke en erbarmelijke tijd met vele vernederingen moesten de moeders zich in
leven zien te houden om hun kinderen in leven te houden (Het is door deze lsquostruggle of
liversquo van de Nederlandse vrouw voor hun kinderen dat het sterftecijfer in de Vrouwen-
kampen lsquomaarrsquo 12 was In tegenstelling tot de 20 in Mannenkampen Bij de militaire
krijgsgevangenen in Birma en Japan lag dat sterftecijfer nog hoger) De vrouwen
hielpen elkaar Rang en standsverschillen vielen weg Zij pepten elkaar op ze steunden
elkaar om te door te kunnen gaan Zo hielden vrouwen lezingen Vrouwen van militairen
vertelden wat hun mannen hadden geleerd hoe te overleven in het oerwoud Vrouwen
van artsen vertelden hoe wonden te genezen met alternatieve middelen Andere vrou-
wen maakten spotliedjes of hekelgedichten Soms voerden zij kleine toneelstukjes op
waarin zij de Japanners voor de gek hielden Humor houdt je levendig Iedereen
probeerde geestelijk wakker te blijven Moeders probeerden hun kinderen wat bij te
brengen want onderwijs was verboden Zij maakten allerlei speelgoed denk aan
kwartetten met educatieve voorstellingen
Ik herinner mij nog heel goed hoe mijn moeder op Koninginnedag 31 augustus 1943 een
rode bloes een wit hemd en een blauwe broek aan de waslijn ophing Meteen deden
andere vrouwen dat ook en zo was het hele kamp in no time gepavoiseerd Versierd met
rood wit en blauw Totdat de Jap in de gaten kreeg dat daar eigen-
lijk de Nederlandse vlag uithing Toen moest alles meteen wegge-
haald worden Maar de vrouwen riepen ldquowe hebben de Jap toch
weer tuk gehadrdquo
Een ander vorm van verzet was de reactie van de Nederlandse
vrouw op de Japanse houding De Japanners keken geringschattend
neacuteeacuter op de Nederlandse vrouw Maar de vrouwen ndash fysiek groter dan de Japanner ndash
gingen dicht bij de Jap staan als zij werden geroepen Dus moest die Jap omhoog kijken
Dat zijn enkele voorbeelden hoe de vrouwen zich scherp en sterk hielden Het is de
Jappen inderdaad niet gelukt de Nederlandse vrouwen geestelijke en lichamelijk te
breken NIET VOOR NIETS STAAT OP HET INDISCH MONUMENT DE GEEST OVERWINT
Men leze uit de reeks Japanse bezetting in dagboeken bijvoorbeeld M Heijmans-van
bruggen ldquoVrouwenkamp Ambarawa 6rdquo (Amsterdam 2001)
33 TOCH WAS HET NIET LEUK IN HET KAMP Doordat er steeds meacuteeacuter mensen in het kamp werden gepropt moesten er steeds meacuteeacuter
monden worden gevoed Maar er kwam niet meacuteeacuter voedsel binnen Dat betekent dat de
13 MIJN VERHAAL 201718
rantsoenen steeds minder werden En als je weinig eet dan krijg je honger en als je lang
honger lijdt dan ga je dood Door de slechte kwaliteit van voeding en water kreeg ieder-
een last van de darmen diarree of buikloop Dan werd je ziek geen medicijnen en dan
ga je dood En omdat iedereen dicht op elkaar zat nam die ingewandsziekte epidemische
vormen aan dysenterie Zo gingen vele mensen dood Op het laats wel zeven per dag
Zo zijn in ons kamp 450 vrouwen en kinderen omgekomen
Eeacuten ervan was mijn moeder
Zij overleed door ondervoeding uitputting dysenterie en malaria Vanwege het besmet-
tingsgevaar van dysenterie en malaria mochten we niet bij haar ziekbed aanwezig zijn
zelfs niet bij haar sterfbed Maar dat lsquogehoorzaam als wij warenrsquo deden mijn broer mijn
zusje en ik toch Ik was toen zeven jaar oud Mijn broer negen en mijn zusje vijf Later is
zij herbegraven op het ereveld Kalibanteng bij Semarang
Er werd een vrouw aangewezen om voor ons te zorgen Zij werd onze pleegmoeder
Toch heel anders dan je eigen moeder Niettemin heeft zij de laatste jaren voor ons
gezorgd onder moeilijke omstandigheden Daarbij was ik een lsquoheel lief oppassend en
gehoorzaam jongetjersquo (sic) Maar later toen zij oud was heb ik de laatste tien jaar van
haar leven voor haar gezorgd Ik heb dus teruggedaan wat zij voor mij had gedaan
Toen mijn broer in 1944 10 jaar zou worden werd hij bij ons
weggehaald Naar een Jongenskamp gebracht Dat vond ik
vervelend Ik miste al mijn vader mijn moeder en nu ook mijn
broer Ik was inmiddels 8 jaar oud en bleef alleen over met
mijn zusje van zes
Er was meer eacuteeacuten middel om te overleven en dat was volhouden doorgaan of
POEKOEL TEROES zoals wij elkaar toeriepen Dat moeten jullie ook doen als je een
onvoldoende krijgt of blijft zitten Volhouden en door gaan
14 MIJN VERHAAL 201718
4 DAGINDELING De dagen bestonden uit beetje eten langdurig appegravel dwangarbeid en slapen Elke dag weer Eentonig monotoom
4 1 ETEN We kregen elke dag eten De vrouwen moesten het zelf klaar ma-
ken Ze deden hun best maar er waren niet genoeg ingredieumlnten
voor een volledige maaltijd Het eten vulde even de maag
Spoedig daarna had je weer het knagend holle gevoel van honger
En die honger werd steeds erger omdat er steeds minder en
steeds slechter voedsel beschikbaar werd gesteld Vooral in het
laatste oorlogsjaar Honger betekent niet zin hebben in iets
lekkers trek hebben in een bruine boterham met kaas in een stuk
chocola of een gevulde koek Honger betekende dringend
behoefte hebben aan voedsel Hoe was dat eten
411 ONTBIJT Het eten bestond rsquos-morgens uit BLUBBERPAP Pap van cassave meel Cassavemeel krijg
je door de wortelknol van de cassaveplant (een soort suikerbiet) te drogen en tot meel
te malen Meel met water geeft pap zonder suiker zonder zout Die pap zag er even
blubberig plakkerig uit als stijfsel om behangpapier op de muur te plakken
Ik moest met mijn zusje er voor zorgen zo vlug mogelijk bij de pap te zijn Dan was die
nog warm en had die nog smaak Als je achter in de rij stond dan was de pap koud en stijf
en helemaal niet lekker Dat was jich Naar voren dringen deed trouwens iedereen
Vooral moeders met hun kinderen drongen naar voren en duwden de wezen opzij Dan
moest ik weerstand bieden
We kregen ook een stuk BROOD Het brood was niet
goed doorbakken Dat kon ook niet want het was ge-
maakt van goedkoop maiumlsmeel zonder gist Daarom
gebruikte de vrouwen op advies van vrouwen van
artsen urine in plaats van gist In urine zit namelijk
veel enzymen (giststoffen en vitamine B) Drink het
nou niet vanavond in plaats van Coca Cola
15 MIJN VERHAAL 201718
Om die lsquogistrsquo te krijgen moesten de jongens plassen in drums Daarin ging de urine
gisten bruisen borrelen stinken En als je dan deeg maakt doe je er een schepje van dat
zelfgemaakte lsquogistrsquo bij Dan gaat het deeg rijzen Het gerezen deeg gaat in de oven En je
hebt rsquos morgen krakend krokant vers brood Maar niet heus Het was keihard of klef
kleverig
412 HOOFDMAALTIJDEN Het middag- en avondeten bestond uit eacuteeacuten schep RIJST met GEITENBLAREN en LAWAAI-
SAUS Rijst koken konden de Nederlandse vrouwen in INDIEuml wel De geitenblaren waren
grote groene bladeren van de cassaveplant Dat was voer voor de geiten vandaar de
naam lsquogeitenblarenrsquo Voor mensen waren die blaren onverteerbaar Maar voor ons was
het groen dus groente
De lawaaisaus een mooie naam maar het was gewoon water Met een beetje ketjap of
sambal toegevoegd In de ketjap en sambal zit veel vitamine C Zo kreeg de lsquosausrsquo toch
een klein beetje voedingswaarde
Als aanvulling zocht iedereen op allerlei manieren naar
extra voeding Door te smokkelen door te ruilen door
te lsquoorganiserenrsquo door wat te verbouwen Bijvoorbeeld
een lombok heeft vele pitjes zaadjes Zorsquon zaadje in
goede aarde gaat ontkiemen Dan kreeg je een plant
met lombok Alleen moest je oppassen dat de rijpe
vruchten niet werden lsquogeorganiseerdrsquo]
Smokkelen deden de vrouwen aan de omheining Geld of kledingstukken in ruil voor
eten Als een moeder betrapt werd door een Japanner dan werd zij ter plekke afgeran-
seld Bij het lsquoorganiserenrsquo van eten ving ik wel eens een slang Een paar stenen hout daar
tussen aansteken slang daarboven en roosteren maar Geroosterde slang met lombok
is lekker Het verbrande hout werd houtskool Houtskool gebruikte ik in plaats van norit
om de buikloop te stoppen En de as gebruikte ik als tandpasta
16 MIJN VERHAAL 201718
HOE OUD BEN JIJ EN HOEVEEL WEEG JIJ
ALS 10-JARIG JONGETJE WOOG IK 18 KILO
42 APPEgraveL Na het ontbijt moesten we op appegravel Elke morgen Heel vaak tweemaal per dag Appegravel is
een militair woord voor verzamelen en inspectie Dan moet je je in rijen opstellen Appegravel
in Ambarawa betekende baraksgewijs urenlang in de zon staan Als we aangetreden
stonden gaf de officier van de wacht het eerste bevel Kiotsuke =gt in de houding staan
Het tweede bevel luidde Kierih =gt buigen Als de kinderen niet diep genoeg bogen dan
werden niet zij maar hun moeder geslagen door de Japanner
De verplichte buiging was bedoeld als groet aan de Japanse keizer maar werd door de Nederlanders als vernederend ervaren
Na het commando naureh =gt op de plaats rust begon het
tellen Het tellen was altijd een langdurige en moeilijke zaak
want dat tellen vergde tijd De Jap kon niet goed tellen en wij moesten ons nummer je in
het Japans zeggen Ik had nummer 5010 =gt gosegravenju Dat was een makkelijk uit te spre-
ken nummer De nummers Ichi (1) Ni (2)San (3) Shi (4) Go (5) Roku (6) Shichi (7) Hachi
(8) Ku (9) Ju (10) zijn ook makkelijk te roepen Getallen daarboven waren lastiger uit te
spreken Dan ging je struikelen over de uitspraak Als je het Japanse woord niet goed
uitsprak dan werd niet jij maar je moeder geslagen Maar als een moeder werd
geslagen dan gooiden de kinderen het tellen in de war Door een verkeerd nummer te
noemen raakten de Japanners in de war en werden zij kwaad Dat kostte je wel een pak
slaagt maar ach ldquoJapje pesten was ook wel leukrdquo
Humor houdt de moed erin
Na het appegravel werden de straffen en de taken opgedragen
421 STRAFFEN De straffen waren hard en werden in het openbaar uitgevoerd Dat wil zeggen voor de
ogen van anderen Was bijvoorbeeld een moeder betrapt op het schrijven van een dag-
boek (wat verboden was) dan ranselden de Jappen er op los Was de Jap te weten
gekomen dat er gesmokkeld werd Dan werd het hele kamp collectief gestraft Iedereen
eacuteeacuten dag of twee dagen geacuteeacuten eten
17 MIJN VERHAAL 201718
Er waren erge zware en heel gemene straffen Die vertel ik niet De Japanners waren
wreed erg wreed Maar soms heel soms ook wel vriendelijk Ik zal enkele voorbeelden
geven van kwaad en goed
Toen ik acht was moest ik bij de Kempeitai (dat is de Japanse geheime staatspolitie
vergelijkbaar met de Duitse Gestapo) komen Daar wilden ze mij laten zeggen waar mijn
vader zijn radio had verstopt (Mijn moeder was toen al overleden en mijn broer
afgevoerd naar een jongenskamp) Omdat ik zei lsquoniets te wetenrsquo hielden de
ondervragers een doos met taartjes onder mijn neus Die gebakjes zagen er hongerig als
ik was ontzettend lekker en verleidelijk uit Ik deed dan ook meteen een greep in die
doos met taartjes De Japanners trokken de doos echter treiterend terug (Iedere keer
als ik nu nog een doos taartjes zie moet ik aan dat voorval van toen terugdenken) In
plaats van een taartje kreeg ik een enorm pak slaag Nog even probeerden ze me te
laten vertellen waar de radio was door een bamboe splinter onder mijn grote teen nagel
te duwen Maar omdat ik bleef zwijgen (misschien huilde ik) verbood commandant
TOYOTA verdere martelingen De lsquosadistrsquo zoals we hem noemden kon niet nalaten zijn
sigaret uit te drukken op mijn arm Laat litteken zien Daarna schopte hij me het
kantoortje uit
HET IS NATUURLIJK WREED OM EEN KLEIN KIND TE MISHANDELEN MAAR MISHAN-
DELING IS lsquoNORMAALrsquo IN DE OORLOG KINDEREN ZIJN ALTIJD DE DUPE DENK MAAR
AAN DE KINDEREN DIE NU VANUIT SYRIEuml NAAR EUROPA KOMEN
OF IN AFRIKA DOOR OORLOGSOMSTANDIGHEDEN VAN DE HONGER GAAN STERVEN
Toch waren niet alle Japanners wreed Sommigen Heel weinig Je moet ze zoeken maar
er waren vriendelijke Japanners Dat merk je in het volgende voorbeeld Ik was negen
toen ik straf kreeg omdat ik het eten van de commandant had gejat en opgegeten
Dat zat zo
Ik moest het tuintje van de kampcommandant schoonmaken In de brandende zon
schoffelen Commandant SUZUKI zat in de schaduw Op het terras Rijst met kip te eten
Die kip rook zo geweldig lekker en ik had heel erge honger Toen de commandant (we
noemden hem lsquoaapjersquo omdat hij er zo uitzag denk ik) even weg was griste ik de kip van
zijn bord en at het snel op
Ik ging gewoon weer aan het werk want ik kon toch niet verder weg vluchten dan de
omheining De Japanse commandant zei niets Ik dacht rsquodaar kom ik mooi van afrsquo Maar
de volgende dag nagrave het appegravel werd ik toch gestraft ldquoJij hebt gisteren tweemaal
gegeten vandaag krijg je nietsrdquo Als straf moest ik uren lang in de zon staan Recht op
18 MIJN VERHAAL 201718
Zonder eten zonder drinken Zakte ik wat in dan werd er gemept Maar na een paar uur
kwam de commandant Ongezien of de bewakers deden of zij niets zagen Hij bracht
een klein bekertje een vingerhoed vol dikke vette kippenbouillon Die soep was rijk aan
zout eiwitten en energie Aldus gesterkt kon ik nog urenlang kon lsquogenieten van de
open lucht en zonrsquo
EERLIJK GEZEGD VOND IK DAT EEN VRIENDELIJK GEBAAR
WAT VINDEN JULLIE DAARVAN
422 TAKEN Ik zei het al na het appegravel werden na de straffen de taken opgedragen Iedereen moest
werken voor de Japanse keizer Alle vrouwen alle jongens vanaf hun zesde jaar en alle
meisjes vanaf hun achtste jaar moesten dwangarbeid verrichten Alleen de kleinsten de
oudsten en zieken hoefden dat niet
Als jongetje van zes jaar moest ik gras snijden (babatten) Dat was niet zo moeilijk als het
maar gewoon gras was Gras snijden was eigenlijk het gras afhakken met een dun bam-
boestokje
Wanneer ik buiten de omheining van het kamp moest werken dan kon ik ndash als de
Japanse bewaker niet keek ndash vruchten (pisang papaja djeroek) pikken Die nam ik mee
voor mijn zusje Soms schuifelde een slang tussen het lange gras Na een paar flinke
tikken met het bamboestokje kon ik het beest in mijn broekzak stoppen om rsquos avond te
roosteren en op te eten
Later kreeg ik een andere taak het schoonmaken van de
strontsloot oh pardon ik bedoel het beekje onder de toilet-
ten (Aziatische toiletten Drie wanden en een horizontaal
vlak met een gat Daarboven moest je hurken en laten
vallen wat je moet laten vallen) Het schoonmaken was wel
vies maar zoals Johan Kruyff eens zei elk nadeel heeft zijn
voordeel In het water zwommen namelijk visjes Dat
gebeurt wel vaker dat er vissen in het water zwemmen Maar deze visjes deden dienst
als dokter Ik had namelijk een grote tropenzweer op mijn been Het onderbeen lag
helemaal open Er waren geen medicijnen meer Maar ik had onthouden wat vrouwen
hadden verteld wat militairen deden in het oerwoud bij een verwonding houdt je de
wond in het rivierwater Dan knabbelen kleine visjes de wond schoon Dat deed ik dus
19 MIJN VERHAAL 201718
(aan de goeie kant van de toiletten) En zo werd de wond schoon en kon het gezonde
vlees weer aan elkaar groeien
Vlak voacuteoacuter het einde van de oorlog moest ik met een aantal jongens een hele grote kuil
graven Waarom wisten we niet Later bleek dat het gat bedoeld was als massagraf
Waarom dat kan je hier lezen (bij een eventuele invasie va geallieerden moesten alle
gevangen gedood worden) Maar dat werk kwam niet af omdat de atoombommen
opeens een einde aan de oorlog maakten
5 EINDE JAPANSE INTERNERING Hoe wisten we dat er een einde aan de oorlog kwam
Op 5 mei 1945 vloog een vliegtuig over ons kamp Een vliegtuig met rood-wit-blauwe
strepen onder de vleugels Een Nederlandse vlag hoger dan de Japanse Pamfletten
werden uitgestrooid Op die strooibiljetten stond geschreven ldquoNederland is vrij spoedig
ook jullie Blijf rustig in de kampenrdquo
Een gejuich van jewelste
Maar het duurde nog even Japan capituleerde op 15 augustus 1945 Pas op 23
augustus 1945 kwam weer
een vliegtuig over En weer
strooibiljetten met de tekst
ldquoDe oorlog is voorbij Blijf
rustig in het kamp tot de
bevrijders komenrdquo De vol-
gende morgen kwam een hoge Japanse officier het kamp binnen Na het appegravel sprak hij
ons toe ldquo het heeft de Keizer van Japan uit de goedheid van zijn hart behaagd de
oorlog te beeumlindigen voedsel en medicijnen worden niet meer gerantsoeneerd hellip
morgen een dubbele portie rijst hellip blijf in de kampen tot de geallieerden komenhellip bla
bla bla ldquo
20 MIJN VERHAAL 201718
Iemand begon zachtjes haast verlegen het Wilhelmus te zingen De anderen volgden
aarzelend En inderdaad kregen wij de volgende dag een extra portie rijst
De jongens uit de Jongenskampen kwamen uit hun kamp terug naar hun moeder in het
Vrouwenkamp Zo kwam mijn broer terug Ook vaders kwamen op zoek naar hun vrouw
en kinderen De kleinste kinderen herkenden hun vader niet Zij stonden bij de poort en
riepen ldquoMeneer meneer bent u mijn vaderrdquo Mijn vader was er niet bij
51 BEVRIJDING Zoals ik zei dachten wij op 23 augustus bevrijd te zijn vrij te zijn Maar het bleek geacuteeacuten
bevrijding Geacuteeacuten vrijheid Geacuteeacuten vrede Er kwamen geacuteeacuten bevrijders binnen (Het was in
INDIEuml niet zo vreugdevol als in NEDERLAND toen daar de Amerikaanse Britse en
Canadese bevrijders de stad binnen reden) De Britten zouden ons bevrijden maar die
kwamen niet De Britten bedreven een eigen politiek in het kader van het algehele
dekolonisatieproces (Atlantic Treaty 1942) Ik ga hier heel kort op in In het Britse
politieke spel vertraagden de Britten hun komst en verboden Nederlandse militairen het
land binnen te komen om het Nederlandse gezag in de Indische Archipel te herstellen
Hierdoor gaven zij de Indonesieumlrs de gelegenheid in opstand te komen tegen herstel van
de Nederlandse koloniale macht en te dekoloniseren De Japanners moesten maar voor
ons zorgen Dat deden zij met inzet van eigen leven Zij verdedigden de kampen
tegen bommen granaten en aanvallen van de Indonesieumlrs Kan je nagaan 2000 Jappen
zijn omgekomen in de strijd tegen de Indonesieumlrs Jappen die jarenlang op allerlei
manier ons wilden uitroeien gaven nu hun leven om ons te beschermen (zo raar kan het
gaan in een oorlog)
Maar uiteindelijk in november 1945 dus drie maanden na de Japanse capitulatie
kwamen eindelijk Britse soldaten Zij stopten de beschietingen en brachten ons in
konvooi naar een veilige haven naar Semarang Een konvooi is een lange rij autorsquos onder
militaire bescherming Daar in Semarang vond mijn vader ons Met hem zijn wij
21 MIJN VERHAAL 201718
meegegaan naar zijn kamp Tjimahi en vandaar zijn wij in mei 1946 naar NEDERLAND
gegaan
511 INDONESIEuml Heel in het kort ga ik in op de situatie na de oorlog De
Indonesieumlr SOEKARNO had twee dagen naacute de capitulatie dus
op 17 augustus 1942 eenzijdig de onafhankelijkheid van de
republiek INDONESIEuml uitgeroepen De Britten hadden die
onafhankelijkheid meteen de facto erkend (de facto betekent
ldquofeitelijk zonder over de wettigheid ervan te sprekenrdquo)
Met die erkenning hoopten zij dat het dan rustig zou blijven
Maar de Indonesische regering kon geacuteeacuten orde op zaken
houden En omdat er geacuteeacuten Britten noch Nederlanders waren was er niemand op dat
moment de baas
Van dat machtsvacuuumlm van die gezagsloze toestand
maakten groepen jonge opstandige Indonesieumlrs ge-
bruik Zij wilden voorkomen dat de Nederlanders weer
de baas zouden worden Zij wilden baas in eigen land
zijn Deze strijd deze Indonesische revolutie heette
BERSIAP Dat was een verschrikkelijke en gewelddadige
periode 13500 Nederlanders werden vermoord Maar ook Indische Nederlanders trou-
we Indische mensen en Chinezen die de Indonesieumlrs als bondgenoten van de
Nederlanders beschouwden In totaal ruim 200000 Sommige schattingen zijn nog veel
hoger Amerikaanse bronnen spreken 200000 ndash 700000 Deze korte periode (aug1945
ndash mrt 1946) was eigenlijk erger dan de Japanse periode (mrt 1942 ndash aug 1945) Die
situatie eindigde met de komst van de Nederlandse militairen Daarover ga ik niet
vertellen Men leze HTh Bussemaker ldquoBersiap Opstand in het paradijs De Bersiap-
periode op Java en Sumatra 1945-1946rdquo (Zutphen 2005)
512 NEDERLAND Wat is er van dat zesjarig jongetje geworden dat in 1942 werd geiumlnterneerd en zijn
moeder had verloren
In NEDERLAND aangekomen werden mijn vader broer zuster en ik eerst opgevangen
door oma Daarna zorgde een tante de zuster van mijn vader voor woning en werk Ik
kon naar de Lagere School Kwam meteen in groep 7 Een jaar later na
toelatingsexamen (CITO toets) ging ik naar de HBS (VWO) Vijf jaren later naar de Hogere
22 MIJN VERHAAL 201718
Zeevaartschool Ik heb 10 jaren heel prettig gevaren als stuurman op de grote
handelsvaart
TOEN DEED IK IETS DOMS
Ik werd verliefd en ging trouwen Ja dom want ik moest kiezen blijven varen en niet
thuis zijn of thuis zijn en niet meer varen Dat laatste deed ik maar moest opnieuw gaan
studeren Jarenlang avond colleges aan de universiteit Het uiteindelijk resultaat een
goede baan een lieve vrouw en drie schatten van kleinkinderen
6 HERDENKEN Maar dat geluk heeft mijn moeder niet gekend Mijn vriendjes en vriendinnetjes van toen
ook niet Zij zijn echter niet door mij vergeten Vaak denk ik hen aan mijn moeder en aan
mijn vriendjes van toen
Daarom vertel ik jullie mijn verhaal Want daarmee herdenk ik hen Herdenken is terug
denken aan de tijd van toen en daar Met daarover te vertellen wil ik dat wat er toen en
daar is gebeurd niet vergeten wordt Dat jullie erover gaan nadenken Het nadenken
over oorlog voorkomt een nieuwe oorlog Ik hoop waarachtig dat jullie niet zullen mee
maken wat ik heb meegemaakt Ik ben nu oud (80) en kan niets meer doen Jullie wel
Jullie zijn de toekomst Misschien wordt een van jullie later minister-president admiraal
of generaal of directeurdirectrice van een groot bedrijf Dan kunnen jullie ervoor
zorgen dat er geen oorlog komt Dus doe je best volhouden en doorgaan ook als het
soms wat tegen zit POEKOEL TEROES
23 MIJN VERHAAL 201718
DANK JULLIE WEL VOOR HET LUISTEREN NAAR MIJN VERHAAL
INDISCH MONUMENT TE DEN HAAG
24 MIJN VERHAAL 201718
25 MIJN VERHAAL 201718
8 MIJN VERHAAL 201718
Vervolgens werden alle Nederlanders gevangen genomen Zo werden ruim 42000 Ne-
derlandse en Nederlands-Indische militairen krijgsgevangen gemaakt Zij werden als sla-
ven te werk gesteld aan Japanse militaire objecten buiten Java Velen moesten een grote
spoorweg bouwen tussen Thailand en Birma voor de aanval op India Velen moesten
wer-en in Japanse scheepswerven voor de reparatiebouw van oorlogsschepen Anderen
moesten vliegvelden bouwen in de Molukken voor de aanval op Australieuml Daarna
werden ruim 80000 Nederlandse burgers opgepakt De mannen gingen naar Mannen-
kampen Daar moesten zij moesten allerlei werkzaamheden verrichten zoals het
repareren van kapot geschoten vliegvelden wegen spoorlijnen en bruggen Separaat
van de mannen werden de vrouwen en kinderen naar Vrouwenkampen vervoerd Daar
mocht niemand de kampen verlaten iedereen moest binnen blijven intern blijven Dat
heet interneren en de kampen heten interneringskampen Later werden de jongens
ouder dan 10 jaar bij hun moeder weggehaald en naar aparte Jongenskampen gevoerd
Het doel van de internering was de Nederlander uit de Indische samenleving te
verwijderen en in de kampen te laten creperen Dan was er geen Nederlandse invloed
meer in INDIEuml Want zolang je invloed hebt ben je de baas En dat wilden de Japanners
juist niet Zij wilden zelf invloed uitoefenen INDIEuml moest en zou deel worden van het
Grote Japanse Keizerrijk
3 MIJN INTERNERING In april 1942 werd mijn vader en de andere mannen opgeroepen naar het gemeente-
huis te komen Vandaar werden zij afgevoerd naar interneringskampen Zelfs een tan-
denborstel hadden zij niet bij zich Waarheen onbekend Mijn moeder en alle andere
vrouwen en kinderen kregen huisarrest Dat wil zeggen zij mochten het huis niet uit
zelfs de tuin niet in Door het verplicht binnen blijven werden zij intern gehouden
Daardoor waren ook zij feitelijk geiumlnterneerd Toen de Japanse officieren de grote
huizen in beslag namen moesten de vrouwen met hun kinderen kleiner of bij elkaar
gaan wonen Zo zaten mijn moeder mijn oudere broer (8) mijn jongere zus (4) en ik (6)
met 3 andere gezinnen in eacuteeacuten huis De salarissen werden niet meer doorbetaald en de
banktegoeden bevroren De vrouwen hadden dus geacuteeacuten geld dus bezuinigen zoals het
ontslaan van bediendes en het verkopen van spullen Zo werden de Nederlandse
vrouwen stap voor stap steeds meer vernederd
9 MIJN VERHAAL 201718
Op 24 december 1942 kwam een kleine Japanse soldaat het erf op en zei ldquoJullie hebben
15 minuten om te pakken Je mag alles meenemen maar je moet het zelf dragenrdquo Mijn
moeder had al twee koffers gepakt Voor mijn oudere broer van 8 mijn jongere zus van
4 en voor mij (6) had zij een rugzakje klaargemaakt met kleertjes speeltjes en boekjes
WAT ZOU JE MEENEMEN ALS JE LANG OP VAKANTIE GAAT
Dat betekent dus dat je heel veel niet kon meenemen Alles moest je achterlaten je
huis je kamer je bureautje je boeken je speelgoed Je had alleen maar de spullen
die je bij je had En daarmee moest je het drie jaar doen
We werden geduwd in een vrachtauto die ons naar een verzamelkamp bracht Ons
hondje mocht niet mee Het trouwe beest rende achter de auto aan maar werd door
een Jap doodgeschoten
In het verzamelkamp werd alle bagage gecontroleerd Het verstopte geld en waarde-
volle spullen werden er uit gehaald Kan je nagaan we hadden al heel zo weinig bij ons
En van dat laatste beetje werd nog het nodige afgepakt Daarna werden we ingeschre-
ven Iedereen kreeg een nummer Ik kreeg nummer 5010 Daarna mochten we een
plaatsje zoeken Op de vloer Zitten en slapen Dat was allemaal erg vernederend voor
de vrouwen die gewend waren in grote huizen te leven met alle gemakken Toiletten
waren er wegravel maar badkamers waren niet beschikbaar Daarin stonden de paarden van
de Japanse soldaten
De volgende dag eerste kerstdag dus vroeg op zonder baden zonder eten zonder
drinken lopend naar het station in Magelang 750 vrouwen en kinderen uit Magelang
werden begeleid door Jappen met geweer en bajonet afgevoerd als gevangenen Als
criminelen Zeer vernederend
De Indische bevolking langs de kant keek ons na Sommigen wilden helpen maar wer-
den weggestuurd door de Japanse soldaten De meesten echter juichten en joelden Zij
waren blij dat ze bevrijd waren van de Nederlandse overheersers Later zouden zij
ontdekken dat de Japanse overheersing erger was dan de Nederlandse
10 MIJN VERHAAL 201718
Op het station aangekomen zagen we nog meer mensen van andere plaatsen in de om-
geving Wij werden met geweerkolven en sabels in wagons gepropt Vijftig mensen in
een wagon voor dertig Jullie hebben wel beelden gezien hoe de Joden in veewagens
werden geperst Zo ongeveer was het bij ons ook De ramen werden dicht getimmerd
Je kon dus niet naar buiten kijken niet ontvluchten niet om hulp roepen
We moesten uren lang in de trein wachten In de brandende zonnehitte Eindelijk zette
de locomotief zich in beweging Waarheen wisten wij niet Wat we wel wisten was dat
het erg warm en benauwd was in de wagon Zo lang in de brandende zon Zo vol met
mensen Zo weinig ventilatie Geacuteeacuten eten geacuteeacuten water en geacuteeacuten toiletvoorzieningen
Het Japanse reisbureau was niet zo best
31 NARE TIJD
Aangekomen op station Ambarawa moesten we door de kampong (Indisch dorp) lopen
naar het kamp Dat was een oude
KNIL1 kazerne Een kazerne is een
verzameling van woon- slaap- en
werkbarakken (houten gebou-
wen) voor militairen Er was ook
een hele batterij badkamers en
toiletten boven een stromend beekje Onthoud dat want daarop kom ik later terug Het
kamp zag er oud en vervallen uit Dat zou onze verblijfplaats worden voor de komende
drie jaren lsquoals gast van de Japanse keizerrsquo
De Jappen dreven ons een barak binnen Iedereen kreeg 75 cm ruimte
per persoon In de barakken zocht iedereen een plekje Meestal in
groepjes bij elkaar Dat wil zeggen vrienden kennissen familieleden
nestelden zich dicht bij elkaar om mekaar te helpen wanneer nodig
Mijn moeder kreeg eacuteeacuten stapelbed voor ons vieren Zij en mijn zusje in
het onderbed mijn broer en ik boven
Ik had een klein opvouwbaar kerstboompje meegenomen want het was per slot kerst-
mis toch Rondom die boom zongen we kerstliedjes Iedereen in de barak deed mee
En zo was de eerste dag toch nog plezierig
1 KNIL = Koninklijk Nederlands-Indisch Leger bestaande uit Nederlandse en Indisch-Nederlandse officieren en manschappen waaronder veel Molukse
militairen
11 MIJN VERHAAL 201718
Deze plezierige dag was meteen de laatste plezierige dag
Er zouden meer dan duizend dagen volgen die beslist niet plezierig waren
Drie jaren een bittere tijd Een periode van dood en ellende Jullie zien wel televisiebeel-
den vanuit Afrika Duizenden kindertjes soms dagenlang zonder eten en drinken in de
hete zon Zo was dat bij ons ook Er was constant en opzettelijk een tekort aan voedsel
en water De ondervoeding leidde tot honger en de honger tot de dood Vuil water en
slechte sanitaire voorzieningen leidden tot ziektes en tot de dood Het was een barre
situatie Daarbij harde dwangarbeid en wrede behandeling Kortom een periode van
ellende en dood
De Japanners hadden voorts de treiterende gewoonte om steeds meer mensen in
steeds minder kampen te plaatsen Eerst zaten er 1200 later 3600 mensen bij ons in het
kamp Ambarawa 6 Dat is driemaal zoveel Dus steeds maar opschuiven Uiteindelijk had
je geen 75 cm maar 50 cm ruimte per persoon Stel je eens voor jullie zitten nu met
2025 leerlingen in een klas Stel je voor dat er driemaal zoveel dus 6075 leerlingen in
die zelfde klas En dat in elke klas van de school Dan zitten jullie net zoals wij toen boven
op elkaar Wij konden alles van elkaar zien alles van elkaar horen elkaar ruiken Er was
constant geroezemoes geruzie lawaai gehuil gekrijs En toch moest je samen met
elkaar leven samen slapen samen eten samen naar het toilet samen baden samen in
de rij staan om eten te halen enhellip samen zien te overleven
Alles raakte op Er ontstond een gebrek aan zo iets simpel als zeep om je te wassen of
om je kleren te wassen Geen tandpasta en andere toiletartikelen meer Je vervuilt De
enige die dat fijn vonden waren de muizen ratten slangen luizen kakkerlakken en
ander ongedierte De voetballer Johan Kruif zei dat eens ldquoElk nadeel heeft zijn
voordeelrdquo Zo konden wij muizen ratten en slangen vangen om extra voedsel binnen te
krijgen
12 MIJN VERHAAL 201718
32 MAAR NIET ALLES WAS KOMMER EN KWEL In die moeilijke en erbarmelijke tijd met vele vernederingen moesten de moeders zich in
leven zien te houden om hun kinderen in leven te houden (Het is door deze lsquostruggle of
liversquo van de Nederlandse vrouw voor hun kinderen dat het sterftecijfer in de Vrouwen-
kampen lsquomaarrsquo 12 was In tegenstelling tot de 20 in Mannenkampen Bij de militaire
krijgsgevangenen in Birma en Japan lag dat sterftecijfer nog hoger) De vrouwen
hielpen elkaar Rang en standsverschillen vielen weg Zij pepten elkaar op ze steunden
elkaar om te door te kunnen gaan Zo hielden vrouwen lezingen Vrouwen van militairen
vertelden wat hun mannen hadden geleerd hoe te overleven in het oerwoud Vrouwen
van artsen vertelden hoe wonden te genezen met alternatieve middelen Andere vrou-
wen maakten spotliedjes of hekelgedichten Soms voerden zij kleine toneelstukjes op
waarin zij de Japanners voor de gek hielden Humor houdt je levendig Iedereen
probeerde geestelijk wakker te blijven Moeders probeerden hun kinderen wat bij te
brengen want onderwijs was verboden Zij maakten allerlei speelgoed denk aan
kwartetten met educatieve voorstellingen
Ik herinner mij nog heel goed hoe mijn moeder op Koninginnedag 31 augustus 1943 een
rode bloes een wit hemd en een blauwe broek aan de waslijn ophing Meteen deden
andere vrouwen dat ook en zo was het hele kamp in no time gepavoiseerd Versierd met
rood wit en blauw Totdat de Jap in de gaten kreeg dat daar eigen-
lijk de Nederlandse vlag uithing Toen moest alles meteen wegge-
haald worden Maar de vrouwen riepen ldquowe hebben de Jap toch
weer tuk gehadrdquo
Een ander vorm van verzet was de reactie van de Nederlandse
vrouw op de Japanse houding De Japanners keken geringschattend
neacuteeacuter op de Nederlandse vrouw Maar de vrouwen ndash fysiek groter dan de Japanner ndash
gingen dicht bij de Jap staan als zij werden geroepen Dus moest die Jap omhoog kijken
Dat zijn enkele voorbeelden hoe de vrouwen zich scherp en sterk hielden Het is de
Jappen inderdaad niet gelukt de Nederlandse vrouwen geestelijke en lichamelijk te
breken NIET VOOR NIETS STAAT OP HET INDISCH MONUMENT DE GEEST OVERWINT
Men leze uit de reeks Japanse bezetting in dagboeken bijvoorbeeld M Heijmans-van
bruggen ldquoVrouwenkamp Ambarawa 6rdquo (Amsterdam 2001)
33 TOCH WAS HET NIET LEUK IN HET KAMP Doordat er steeds meacuteeacuter mensen in het kamp werden gepropt moesten er steeds meacuteeacuter
monden worden gevoed Maar er kwam niet meacuteeacuter voedsel binnen Dat betekent dat de
13 MIJN VERHAAL 201718
rantsoenen steeds minder werden En als je weinig eet dan krijg je honger en als je lang
honger lijdt dan ga je dood Door de slechte kwaliteit van voeding en water kreeg ieder-
een last van de darmen diarree of buikloop Dan werd je ziek geen medicijnen en dan
ga je dood En omdat iedereen dicht op elkaar zat nam die ingewandsziekte epidemische
vormen aan dysenterie Zo gingen vele mensen dood Op het laats wel zeven per dag
Zo zijn in ons kamp 450 vrouwen en kinderen omgekomen
Eeacuten ervan was mijn moeder
Zij overleed door ondervoeding uitputting dysenterie en malaria Vanwege het besmet-
tingsgevaar van dysenterie en malaria mochten we niet bij haar ziekbed aanwezig zijn
zelfs niet bij haar sterfbed Maar dat lsquogehoorzaam als wij warenrsquo deden mijn broer mijn
zusje en ik toch Ik was toen zeven jaar oud Mijn broer negen en mijn zusje vijf Later is
zij herbegraven op het ereveld Kalibanteng bij Semarang
Er werd een vrouw aangewezen om voor ons te zorgen Zij werd onze pleegmoeder
Toch heel anders dan je eigen moeder Niettemin heeft zij de laatste jaren voor ons
gezorgd onder moeilijke omstandigheden Daarbij was ik een lsquoheel lief oppassend en
gehoorzaam jongetjersquo (sic) Maar later toen zij oud was heb ik de laatste tien jaar van
haar leven voor haar gezorgd Ik heb dus teruggedaan wat zij voor mij had gedaan
Toen mijn broer in 1944 10 jaar zou worden werd hij bij ons
weggehaald Naar een Jongenskamp gebracht Dat vond ik
vervelend Ik miste al mijn vader mijn moeder en nu ook mijn
broer Ik was inmiddels 8 jaar oud en bleef alleen over met
mijn zusje van zes
Er was meer eacuteeacuten middel om te overleven en dat was volhouden doorgaan of
POEKOEL TEROES zoals wij elkaar toeriepen Dat moeten jullie ook doen als je een
onvoldoende krijgt of blijft zitten Volhouden en door gaan
14 MIJN VERHAAL 201718
4 DAGINDELING De dagen bestonden uit beetje eten langdurig appegravel dwangarbeid en slapen Elke dag weer Eentonig monotoom
4 1 ETEN We kregen elke dag eten De vrouwen moesten het zelf klaar ma-
ken Ze deden hun best maar er waren niet genoeg ingredieumlnten
voor een volledige maaltijd Het eten vulde even de maag
Spoedig daarna had je weer het knagend holle gevoel van honger
En die honger werd steeds erger omdat er steeds minder en
steeds slechter voedsel beschikbaar werd gesteld Vooral in het
laatste oorlogsjaar Honger betekent niet zin hebben in iets
lekkers trek hebben in een bruine boterham met kaas in een stuk
chocola of een gevulde koek Honger betekende dringend
behoefte hebben aan voedsel Hoe was dat eten
411 ONTBIJT Het eten bestond rsquos-morgens uit BLUBBERPAP Pap van cassave meel Cassavemeel krijg
je door de wortelknol van de cassaveplant (een soort suikerbiet) te drogen en tot meel
te malen Meel met water geeft pap zonder suiker zonder zout Die pap zag er even
blubberig plakkerig uit als stijfsel om behangpapier op de muur te plakken
Ik moest met mijn zusje er voor zorgen zo vlug mogelijk bij de pap te zijn Dan was die
nog warm en had die nog smaak Als je achter in de rij stond dan was de pap koud en stijf
en helemaal niet lekker Dat was jich Naar voren dringen deed trouwens iedereen
Vooral moeders met hun kinderen drongen naar voren en duwden de wezen opzij Dan
moest ik weerstand bieden
We kregen ook een stuk BROOD Het brood was niet
goed doorbakken Dat kon ook niet want het was ge-
maakt van goedkoop maiumlsmeel zonder gist Daarom
gebruikte de vrouwen op advies van vrouwen van
artsen urine in plaats van gist In urine zit namelijk
veel enzymen (giststoffen en vitamine B) Drink het
nou niet vanavond in plaats van Coca Cola
15 MIJN VERHAAL 201718
Om die lsquogistrsquo te krijgen moesten de jongens plassen in drums Daarin ging de urine
gisten bruisen borrelen stinken En als je dan deeg maakt doe je er een schepje van dat
zelfgemaakte lsquogistrsquo bij Dan gaat het deeg rijzen Het gerezen deeg gaat in de oven En je
hebt rsquos morgen krakend krokant vers brood Maar niet heus Het was keihard of klef
kleverig
412 HOOFDMAALTIJDEN Het middag- en avondeten bestond uit eacuteeacuten schep RIJST met GEITENBLAREN en LAWAAI-
SAUS Rijst koken konden de Nederlandse vrouwen in INDIEuml wel De geitenblaren waren
grote groene bladeren van de cassaveplant Dat was voer voor de geiten vandaar de
naam lsquogeitenblarenrsquo Voor mensen waren die blaren onverteerbaar Maar voor ons was
het groen dus groente
De lawaaisaus een mooie naam maar het was gewoon water Met een beetje ketjap of
sambal toegevoegd In de ketjap en sambal zit veel vitamine C Zo kreeg de lsquosausrsquo toch
een klein beetje voedingswaarde
Als aanvulling zocht iedereen op allerlei manieren naar
extra voeding Door te smokkelen door te ruilen door
te lsquoorganiserenrsquo door wat te verbouwen Bijvoorbeeld
een lombok heeft vele pitjes zaadjes Zorsquon zaadje in
goede aarde gaat ontkiemen Dan kreeg je een plant
met lombok Alleen moest je oppassen dat de rijpe
vruchten niet werden lsquogeorganiseerdrsquo]
Smokkelen deden de vrouwen aan de omheining Geld of kledingstukken in ruil voor
eten Als een moeder betrapt werd door een Japanner dan werd zij ter plekke afgeran-
seld Bij het lsquoorganiserenrsquo van eten ving ik wel eens een slang Een paar stenen hout daar
tussen aansteken slang daarboven en roosteren maar Geroosterde slang met lombok
is lekker Het verbrande hout werd houtskool Houtskool gebruikte ik in plaats van norit
om de buikloop te stoppen En de as gebruikte ik als tandpasta
16 MIJN VERHAAL 201718
HOE OUD BEN JIJ EN HOEVEEL WEEG JIJ
ALS 10-JARIG JONGETJE WOOG IK 18 KILO
42 APPEgraveL Na het ontbijt moesten we op appegravel Elke morgen Heel vaak tweemaal per dag Appegravel is
een militair woord voor verzamelen en inspectie Dan moet je je in rijen opstellen Appegravel
in Ambarawa betekende baraksgewijs urenlang in de zon staan Als we aangetreden
stonden gaf de officier van de wacht het eerste bevel Kiotsuke =gt in de houding staan
Het tweede bevel luidde Kierih =gt buigen Als de kinderen niet diep genoeg bogen dan
werden niet zij maar hun moeder geslagen door de Japanner
De verplichte buiging was bedoeld als groet aan de Japanse keizer maar werd door de Nederlanders als vernederend ervaren
Na het commando naureh =gt op de plaats rust begon het
tellen Het tellen was altijd een langdurige en moeilijke zaak
want dat tellen vergde tijd De Jap kon niet goed tellen en wij moesten ons nummer je in
het Japans zeggen Ik had nummer 5010 =gt gosegravenju Dat was een makkelijk uit te spre-
ken nummer De nummers Ichi (1) Ni (2)San (3) Shi (4) Go (5) Roku (6) Shichi (7) Hachi
(8) Ku (9) Ju (10) zijn ook makkelijk te roepen Getallen daarboven waren lastiger uit te
spreken Dan ging je struikelen over de uitspraak Als je het Japanse woord niet goed
uitsprak dan werd niet jij maar je moeder geslagen Maar als een moeder werd
geslagen dan gooiden de kinderen het tellen in de war Door een verkeerd nummer te
noemen raakten de Japanners in de war en werden zij kwaad Dat kostte je wel een pak
slaagt maar ach ldquoJapje pesten was ook wel leukrdquo
Humor houdt de moed erin
Na het appegravel werden de straffen en de taken opgedragen
421 STRAFFEN De straffen waren hard en werden in het openbaar uitgevoerd Dat wil zeggen voor de
ogen van anderen Was bijvoorbeeld een moeder betrapt op het schrijven van een dag-
boek (wat verboden was) dan ranselden de Jappen er op los Was de Jap te weten
gekomen dat er gesmokkeld werd Dan werd het hele kamp collectief gestraft Iedereen
eacuteeacuten dag of twee dagen geacuteeacuten eten
17 MIJN VERHAAL 201718
Er waren erge zware en heel gemene straffen Die vertel ik niet De Japanners waren
wreed erg wreed Maar soms heel soms ook wel vriendelijk Ik zal enkele voorbeelden
geven van kwaad en goed
Toen ik acht was moest ik bij de Kempeitai (dat is de Japanse geheime staatspolitie
vergelijkbaar met de Duitse Gestapo) komen Daar wilden ze mij laten zeggen waar mijn
vader zijn radio had verstopt (Mijn moeder was toen al overleden en mijn broer
afgevoerd naar een jongenskamp) Omdat ik zei lsquoniets te wetenrsquo hielden de
ondervragers een doos met taartjes onder mijn neus Die gebakjes zagen er hongerig als
ik was ontzettend lekker en verleidelijk uit Ik deed dan ook meteen een greep in die
doos met taartjes De Japanners trokken de doos echter treiterend terug (Iedere keer
als ik nu nog een doos taartjes zie moet ik aan dat voorval van toen terugdenken) In
plaats van een taartje kreeg ik een enorm pak slaag Nog even probeerden ze me te
laten vertellen waar de radio was door een bamboe splinter onder mijn grote teen nagel
te duwen Maar omdat ik bleef zwijgen (misschien huilde ik) verbood commandant
TOYOTA verdere martelingen De lsquosadistrsquo zoals we hem noemden kon niet nalaten zijn
sigaret uit te drukken op mijn arm Laat litteken zien Daarna schopte hij me het
kantoortje uit
HET IS NATUURLIJK WREED OM EEN KLEIN KIND TE MISHANDELEN MAAR MISHAN-
DELING IS lsquoNORMAALrsquo IN DE OORLOG KINDEREN ZIJN ALTIJD DE DUPE DENK MAAR
AAN DE KINDEREN DIE NU VANUIT SYRIEuml NAAR EUROPA KOMEN
OF IN AFRIKA DOOR OORLOGSOMSTANDIGHEDEN VAN DE HONGER GAAN STERVEN
Toch waren niet alle Japanners wreed Sommigen Heel weinig Je moet ze zoeken maar
er waren vriendelijke Japanners Dat merk je in het volgende voorbeeld Ik was negen
toen ik straf kreeg omdat ik het eten van de commandant had gejat en opgegeten
Dat zat zo
Ik moest het tuintje van de kampcommandant schoonmaken In de brandende zon
schoffelen Commandant SUZUKI zat in de schaduw Op het terras Rijst met kip te eten
Die kip rook zo geweldig lekker en ik had heel erge honger Toen de commandant (we
noemden hem lsquoaapjersquo omdat hij er zo uitzag denk ik) even weg was griste ik de kip van
zijn bord en at het snel op
Ik ging gewoon weer aan het werk want ik kon toch niet verder weg vluchten dan de
omheining De Japanse commandant zei niets Ik dacht rsquodaar kom ik mooi van afrsquo Maar
de volgende dag nagrave het appegravel werd ik toch gestraft ldquoJij hebt gisteren tweemaal
gegeten vandaag krijg je nietsrdquo Als straf moest ik uren lang in de zon staan Recht op
18 MIJN VERHAAL 201718
Zonder eten zonder drinken Zakte ik wat in dan werd er gemept Maar na een paar uur
kwam de commandant Ongezien of de bewakers deden of zij niets zagen Hij bracht
een klein bekertje een vingerhoed vol dikke vette kippenbouillon Die soep was rijk aan
zout eiwitten en energie Aldus gesterkt kon ik nog urenlang kon lsquogenieten van de
open lucht en zonrsquo
EERLIJK GEZEGD VOND IK DAT EEN VRIENDELIJK GEBAAR
WAT VINDEN JULLIE DAARVAN
422 TAKEN Ik zei het al na het appegravel werden na de straffen de taken opgedragen Iedereen moest
werken voor de Japanse keizer Alle vrouwen alle jongens vanaf hun zesde jaar en alle
meisjes vanaf hun achtste jaar moesten dwangarbeid verrichten Alleen de kleinsten de
oudsten en zieken hoefden dat niet
Als jongetje van zes jaar moest ik gras snijden (babatten) Dat was niet zo moeilijk als het
maar gewoon gras was Gras snijden was eigenlijk het gras afhakken met een dun bam-
boestokje
Wanneer ik buiten de omheining van het kamp moest werken dan kon ik ndash als de
Japanse bewaker niet keek ndash vruchten (pisang papaja djeroek) pikken Die nam ik mee
voor mijn zusje Soms schuifelde een slang tussen het lange gras Na een paar flinke
tikken met het bamboestokje kon ik het beest in mijn broekzak stoppen om rsquos avond te
roosteren en op te eten
Later kreeg ik een andere taak het schoonmaken van de
strontsloot oh pardon ik bedoel het beekje onder de toilet-
ten (Aziatische toiletten Drie wanden en een horizontaal
vlak met een gat Daarboven moest je hurken en laten
vallen wat je moet laten vallen) Het schoonmaken was wel
vies maar zoals Johan Kruyff eens zei elk nadeel heeft zijn
voordeel In het water zwommen namelijk visjes Dat
gebeurt wel vaker dat er vissen in het water zwemmen Maar deze visjes deden dienst
als dokter Ik had namelijk een grote tropenzweer op mijn been Het onderbeen lag
helemaal open Er waren geen medicijnen meer Maar ik had onthouden wat vrouwen
hadden verteld wat militairen deden in het oerwoud bij een verwonding houdt je de
wond in het rivierwater Dan knabbelen kleine visjes de wond schoon Dat deed ik dus
19 MIJN VERHAAL 201718
(aan de goeie kant van de toiletten) En zo werd de wond schoon en kon het gezonde
vlees weer aan elkaar groeien
Vlak voacuteoacuter het einde van de oorlog moest ik met een aantal jongens een hele grote kuil
graven Waarom wisten we niet Later bleek dat het gat bedoeld was als massagraf
Waarom dat kan je hier lezen (bij een eventuele invasie va geallieerden moesten alle
gevangen gedood worden) Maar dat werk kwam niet af omdat de atoombommen
opeens een einde aan de oorlog maakten
5 EINDE JAPANSE INTERNERING Hoe wisten we dat er een einde aan de oorlog kwam
Op 5 mei 1945 vloog een vliegtuig over ons kamp Een vliegtuig met rood-wit-blauwe
strepen onder de vleugels Een Nederlandse vlag hoger dan de Japanse Pamfletten
werden uitgestrooid Op die strooibiljetten stond geschreven ldquoNederland is vrij spoedig
ook jullie Blijf rustig in de kampenrdquo
Een gejuich van jewelste
Maar het duurde nog even Japan capituleerde op 15 augustus 1945 Pas op 23
augustus 1945 kwam weer
een vliegtuig over En weer
strooibiljetten met de tekst
ldquoDe oorlog is voorbij Blijf
rustig in het kamp tot de
bevrijders komenrdquo De vol-
gende morgen kwam een hoge Japanse officier het kamp binnen Na het appegravel sprak hij
ons toe ldquo het heeft de Keizer van Japan uit de goedheid van zijn hart behaagd de
oorlog te beeumlindigen voedsel en medicijnen worden niet meer gerantsoeneerd hellip
morgen een dubbele portie rijst hellip blijf in de kampen tot de geallieerden komenhellip bla
bla bla ldquo
20 MIJN VERHAAL 201718
Iemand begon zachtjes haast verlegen het Wilhelmus te zingen De anderen volgden
aarzelend En inderdaad kregen wij de volgende dag een extra portie rijst
De jongens uit de Jongenskampen kwamen uit hun kamp terug naar hun moeder in het
Vrouwenkamp Zo kwam mijn broer terug Ook vaders kwamen op zoek naar hun vrouw
en kinderen De kleinste kinderen herkenden hun vader niet Zij stonden bij de poort en
riepen ldquoMeneer meneer bent u mijn vaderrdquo Mijn vader was er niet bij
51 BEVRIJDING Zoals ik zei dachten wij op 23 augustus bevrijd te zijn vrij te zijn Maar het bleek geacuteeacuten
bevrijding Geacuteeacuten vrijheid Geacuteeacuten vrede Er kwamen geacuteeacuten bevrijders binnen (Het was in
INDIEuml niet zo vreugdevol als in NEDERLAND toen daar de Amerikaanse Britse en
Canadese bevrijders de stad binnen reden) De Britten zouden ons bevrijden maar die
kwamen niet De Britten bedreven een eigen politiek in het kader van het algehele
dekolonisatieproces (Atlantic Treaty 1942) Ik ga hier heel kort op in In het Britse
politieke spel vertraagden de Britten hun komst en verboden Nederlandse militairen het
land binnen te komen om het Nederlandse gezag in de Indische Archipel te herstellen
Hierdoor gaven zij de Indonesieumlrs de gelegenheid in opstand te komen tegen herstel van
de Nederlandse koloniale macht en te dekoloniseren De Japanners moesten maar voor
ons zorgen Dat deden zij met inzet van eigen leven Zij verdedigden de kampen
tegen bommen granaten en aanvallen van de Indonesieumlrs Kan je nagaan 2000 Jappen
zijn omgekomen in de strijd tegen de Indonesieumlrs Jappen die jarenlang op allerlei
manier ons wilden uitroeien gaven nu hun leven om ons te beschermen (zo raar kan het
gaan in een oorlog)
Maar uiteindelijk in november 1945 dus drie maanden na de Japanse capitulatie
kwamen eindelijk Britse soldaten Zij stopten de beschietingen en brachten ons in
konvooi naar een veilige haven naar Semarang Een konvooi is een lange rij autorsquos onder
militaire bescherming Daar in Semarang vond mijn vader ons Met hem zijn wij
21 MIJN VERHAAL 201718
meegegaan naar zijn kamp Tjimahi en vandaar zijn wij in mei 1946 naar NEDERLAND
gegaan
511 INDONESIEuml Heel in het kort ga ik in op de situatie na de oorlog De
Indonesieumlr SOEKARNO had twee dagen naacute de capitulatie dus
op 17 augustus 1942 eenzijdig de onafhankelijkheid van de
republiek INDONESIEuml uitgeroepen De Britten hadden die
onafhankelijkheid meteen de facto erkend (de facto betekent
ldquofeitelijk zonder over de wettigheid ervan te sprekenrdquo)
Met die erkenning hoopten zij dat het dan rustig zou blijven
Maar de Indonesische regering kon geacuteeacuten orde op zaken
houden En omdat er geacuteeacuten Britten noch Nederlanders waren was er niemand op dat
moment de baas
Van dat machtsvacuuumlm van die gezagsloze toestand
maakten groepen jonge opstandige Indonesieumlrs ge-
bruik Zij wilden voorkomen dat de Nederlanders weer
de baas zouden worden Zij wilden baas in eigen land
zijn Deze strijd deze Indonesische revolutie heette
BERSIAP Dat was een verschrikkelijke en gewelddadige
periode 13500 Nederlanders werden vermoord Maar ook Indische Nederlanders trou-
we Indische mensen en Chinezen die de Indonesieumlrs als bondgenoten van de
Nederlanders beschouwden In totaal ruim 200000 Sommige schattingen zijn nog veel
hoger Amerikaanse bronnen spreken 200000 ndash 700000 Deze korte periode (aug1945
ndash mrt 1946) was eigenlijk erger dan de Japanse periode (mrt 1942 ndash aug 1945) Die
situatie eindigde met de komst van de Nederlandse militairen Daarover ga ik niet
vertellen Men leze HTh Bussemaker ldquoBersiap Opstand in het paradijs De Bersiap-
periode op Java en Sumatra 1945-1946rdquo (Zutphen 2005)
512 NEDERLAND Wat is er van dat zesjarig jongetje geworden dat in 1942 werd geiumlnterneerd en zijn
moeder had verloren
In NEDERLAND aangekomen werden mijn vader broer zuster en ik eerst opgevangen
door oma Daarna zorgde een tante de zuster van mijn vader voor woning en werk Ik
kon naar de Lagere School Kwam meteen in groep 7 Een jaar later na
toelatingsexamen (CITO toets) ging ik naar de HBS (VWO) Vijf jaren later naar de Hogere
22 MIJN VERHAAL 201718
Zeevaartschool Ik heb 10 jaren heel prettig gevaren als stuurman op de grote
handelsvaart
TOEN DEED IK IETS DOMS
Ik werd verliefd en ging trouwen Ja dom want ik moest kiezen blijven varen en niet
thuis zijn of thuis zijn en niet meer varen Dat laatste deed ik maar moest opnieuw gaan
studeren Jarenlang avond colleges aan de universiteit Het uiteindelijk resultaat een
goede baan een lieve vrouw en drie schatten van kleinkinderen
6 HERDENKEN Maar dat geluk heeft mijn moeder niet gekend Mijn vriendjes en vriendinnetjes van toen
ook niet Zij zijn echter niet door mij vergeten Vaak denk ik hen aan mijn moeder en aan
mijn vriendjes van toen
Daarom vertel ik jullie mijn verhaal Want daarmee herdenk ik hen Herdenken is terug
denken aan de tijd van toen en daar Met daarover te vertellen wil ik dat wat er toen en
daar is gebeurd niet vergeten wordt Dat jullie erover gaan nadenken Het nadenken
over oorlog voorkomt een nieuwe oorlog Ik hoop waarachtig dat jullie niet zullen mee
maken wat ik heb meegemaakt Ik ben nu oud (80) en kan niets meer doen Jullie wel
Jullie zijn de toekomst Misschien wordt een van jullie later minister-president admiraal
of generaal of directeurdirectrice van een groot bedrijf Dan kunnen jullie ervoor
zorgen dat er geen oorlog komt Dus doe je best volhouden en doorgaan ook als het
soms wat tegen zit POEKOEL TEROES
23 MIJN VERHAAL 201718
DANK JULLIE WEL VOOR HET LUISTEREN NAAR MIJN VERHAAL
INDISCH MONUMENT TE DEN HAAG
24 MIJN VERHAAL 201718
25 MIJN VERHAAL 201718
9 MIJN VERHAAL 201718
Op 24 december 1942 kwam een kleine Japanse soldaat het erf op en zei ldquoJullie hebben
15 minuten om te pakken Je mag alles meenemen maar je moet het zelf dragenrdquo Mijn
moeder had al twee koffers gepakt Voor mijn oudere broer van 8 mijn jongere zus van
4 en voor mij (6) had zij een rugzakje klaargemaakt met kleertjes speeltjes en boekjes
WAT ZOU JE MEENEMEN ALS JE LANG OP VAKANTIE GAAT
Dat betekent dus dat je heel veel niet kon meenemen Alles moest je achterlaten je
huis je kamer je bureautje je boeken je speelgoed Je had alleen maar de spullen
die je bij je had En daarmee moest je het drie jaar doen
We werden geduwd in een vrachtauto die ons naar een verzamelkamp bracht Ons
hondje mocht niet mee Het trouwe beest rende achter de auto aan maar werd door
een Jap doodgeschoten
In het verzamelkamp werd alle bagage gecontroleerd Het verstopte geld en waarde-
volle spullen werden er uit gehaald Kan je nagaan we hadden al heel zo weinig bij ons
En van dat laatste beetje werd nog het nodige afgepakt Daarna werden we ingeschre-
ven Iedereen kreeg een nummer Ik kreeg nummer 5010 Daarna mochten we een
plaatsje zoeken Op de vloer Zitten en slapen Dat was allemaal erg vernederend voor
de vrouwen die gewend waren in grote huizen te leven met alle gemakken Toiletten
waren er wegravel maar badkamers waren niet beschikbaar Daarin stonden de paarden van
de Japanse soldaten
De volgende dag eerste kerstdag dus vroeg op zonder baden zonder eten zonder
drinken lopend naar het station in Magelang 750 vrouwen en kinderen uit Magelang
werden begeleid door Jappen met geweer en bajonet afgevoerd als gevangenen Als
criminelen Zeer vernederend
De Indische bevolking langs de kant keek ons na Sommigen wilden helpen maar wer-
den weggestuurd door de Japanse soldaten De meesten echter juichten en joelden Zij
waren blij dat ze bevrijd waren van de Nederlandse overheersers Later zouden zij
ontdekken dat de Japanse overheersing erger was dan de Nederlandse
10 MIJN VERHAAL 201718
Op het station aangekomen zagen we nog meer mensen van andere plaatsen in de om-
geving Wij werden met geweerkolven en sabels in wagons gepropt Vijftig mensen in
een wagon voor dertig Jullie hebben wel beelden gezien hoe de Joden in veewagens
werden geperst Zo ongeveer was het bij ons ook De ramen werden dicht getimmerd
Je kon dus niet naar buiten kijken niet ontvluchten niet om hulp roepen
We moesten uren lang in de trein wachten In de brandende zonnehitte Eindelijk zette
de locomotief zich in beweging Waarheen wisten wij niet Wat we wel wisten was dat
het erg warm en benauwd was in de wagon Zo lang in de brandende zon Zo vol met
mensen Zo weinig ventilatie Geacuteeacuten eten geacuteeacuten water en geacuteeacuten toiletvoorzieningen
Het Japanse reisbureau was niet zo best
31 NARE TIJD
Aangekomen op station Ambarawa moesten we door de kampong (Indisch dorp) lopen
naar het kamp Dat was een oude
KNIL1 kazerne Een kazerne is een
verzameling van woon- slaap- en
werkbarakken (houten gebou-
wen) voor militairen Er was ook
een hele batterij badkamers en
toiletten boven een stromend beekje Onthoud dat want daarop kom ik later terug Het
kamp zag er oud en vervallen uit Dat zou onze verblijfplaats worden voor de komende
drie jaren lsquoals gast van de Japanse keizerrsquo
De Jappen dreven ons een barak binnen Iedereen kreeg 75 cm ruimte
per persoon In de barakken zocht iedereen een plekje Meestal in
groepjes bij elkaar Dat wil zeggen vrienden kennissen familieleden
nestelden zich dicht bij elkaar om mekaar te helpen wanneer nodig
Mijn moeder kreeg eacuteeacuten stapelbed voor ons vieren Zij en mijn zusje in
het onderbed mijn broer en ik boven
Ik had een klein opvouwbaar kerstboompje meegenomen want het was per slot kerst-
mis toch Rondom die boom zongen we kerstliedjes Iedereen in de barak deed mee
En zo was de eerste dag toch nog plezierig
1 KNIL = Koninklijk Nederlands-Indisch Leger bestaande uit Nederlandse en Indisch-Nederlandse officieren en manschappen waaronder veel Molukse
militairen
11 MIJN VERHAAL 201718
Deze plezierige dag was meteen de laatste plezierige dag
Er zouden meer dan duizend dagen volgen die beslist niet plezierig waren
Drie jaren een bittere tijd Een periode van dood en ellende Jullie zien wel televisiebeel-
den vanuit Afrika Duizenden kindertjes soms dagenlang zonder eten en drinken in de
hete zon Zo was dat bij ons ook Er was constant en opzettelijk een tekort aan voedsel
en water De ondervoeding leidde tot honger en de honger tot de dood Vuil water en
slechte sanitaire voorzieningen leidden tot ziektes en tot de dood Het was een barre
situatie Daarbij harde dwangarbeid en wrede behandeling Kortom een periode van
ellende en dood
De Japanners hadden voorts de treiterende gewoonte om steeds meer mensen in
steeds minder kampen te plaatsen Eerst zaten er 1200 later 3600 mensen bij ons in het
kamp Ambarawa 6 Dat is driemaal zoveel Dus steeds maar opschuiven Uiteindelijk had
je geen 75 cm maar 50 cm ruimte per persoon Stel je eens voor jullie zitten nu met
2025 leerlingen in een klas Stel je voor dat er driemaal zoveel dus 6075 leerlingen in
die zelfde klas En dat in elke klas van de school Dan zitten jullie net zoals wij toen boven
op elkaar Wij konden alles van elkaar zien alles van elkaar horen elkaar ruiken Er was
constant geroezemoes geruzie lawaai gehuil gekrijs En toch moest je samen met
elkaar leven samen slapen samen eten samen naar het toilet samen baden samen in
de rij staan om eten te halen enhellip samen zien te overleven
Alles raakte op Er ontstond een gebrek aan zo iets simpel als zeep om je te wassen of
om je kleren te wassen Geen tandpasta en andere toiletartikelen meer Je vervuilt De
enige die dat fijn vonden waren de muizen ratten slangen luizen kakkerlakken en
ander ongedierte De voetballer Johan Kruif zei dat eens ldquoElk nadeel heeft zijn
voordeelrdquo Zo konden wij muizen ratten en slangen vangen om extra voedsel binnen te
krijgen
12 MIJN VERHAAL 201718
32 MAAR NIET ALLES WAS KOMMER EN KWEL In die moeilijke en erbarmelijke tijd met vele vernederingen moesten de moeders zich in
leven zien te houden om hun kinderen in leven te houden (Het is door deze lsquostruggle of
liversquo van de Nederlandse vrouw voor hun kinderen dat het sterftecijfer in de Vrouwen-
kampen lsquomaarrsquo 12 was In tegenstelling tot de 20 in Mannenkampen Bij de militaire
krijgsgevangenen in Birma en Japan lag dat sterftecijfer nog hoger) De vrouwen
hielpen elkaar Rang en standsverschillen vielen weg Zij pepten elkaar op ze steunden
elkaar om te door te kunnen gaan Zo hielden vrouwen lezingen Vrouwen van militairen
vertelden wat hun mannen hadden geleerd hoe te overleven in het oerwoud Vrouwen
van artsen vertelden hoe wonden te genezen met alternatieve middelen Andere vrou-
wen maakten spotliedjes of hekelgedichten Soms voerden zij kleine toneelstukjes op
waarin zij de Japanners voor de gek hielden Humor houdt je levendig Iedereen
probeerde geestelijk wakker te blijven Moeders probeerden hun kinderen wat bij te
brengen want onderwijs was verboden Zij maakten allerlei speelgoed denk aan
kwartetten met educatieve voorstellingen
Ik herinner mij nog heel goed hoe mijn moeder op Koninginnedag 31 augustus 1943 een
rode bloes een wit hemd en een blauwe broek aan de waslijn ophing Meteen deden
andere vrouwen dat ook en zo was het hele kamp in no time gepavoiseerd Versierd met
rood wit en blauw Totdat de Jap in de gaten kreeg dat daar eigen-
lijk de Nederlandse vlag uithing Toen moest alles meteen wegge-
haald worden Maar de vrouwen riepen ldquowe hebben de Jap toch
weer tuk gehadrdquo
Een ander vorm van verzet was de reactie van de Nederlandse
vrouw op de Japanse houding De Japanners keken geringschattend
neacuteeacuter op de Nederlandse vrouw Maar de vrouwen ndash fysiek groter dan de Japanner ndash
gingen dicht bij de Jap staan als zij werden geroepen Dus moest die Jap omhoog kijken
Dat zijn enkele voorbeelden hoe de vrouwen zich scherp en sterk hielden Het is de
Jappen inderdaad niet gelukt de Nederlandse vrouwen geestelijke en lichamelijk te
breken NIET VOOR NIETS STAAT OP HET INDISCH MONUMENT DE GEEST OVERWINT
Men leze uit de reeks Japanse bezetting in dagboeken bijvoorbeeld M Heijmans-van
bruggen ldquoVrouwenkamp Ambarawa 6rdquo (Amsterdam 2001)
33 TOCH WAS HET NIET LEUK IN HET KAMP Doordat er steeds meacuteeacuter mensen in het kamp werden gepropt moesten er steeds meacuteeacuter
monden worden gevoed Maar er kwam niet meacuteeacuter voedsel binnen Dat betekent dat de
13 MIJN VERHAAL 201718
rantsoenen steeds minder werden En als je weinig eet dan krijg je honger en als je lang
honger lijdt dan ga je dood Door de slechte kwaliteit van voeding en water kreeg ieder-
een last van de darmen diarree of buikloop Dan werd je ziek geen medicijnen en dan
ga je dood En omdat iedereen dicht op elkaar zat nam die ingewandsziekte epidemische
vormen aan dysenterie Zo gingen vele mensen dood Op het laats wel zeven per dag
Zo zijn in ons kamp 450 vrouwen en kinderen omgekomen
Eeacuten ervan was mijn moeder
Zij overleed door ondervoeding uitputting dysenterie en malaria Vanwege het besmet-
tingsgevaar van dysenterie en malaria mochten we niet bij haar ziekbed aanwezig zijn
zelfs niet bij haar sterfbed Maar dat lsquogehoorzaam als wij warenrsquo deden mijn broer mijn
zusje en ik toch Ik was toen zeven jaar oud Mijn broer negen en mijn zusje vijf Later is
zij herbegraven op het ereveld Kalibanteng bij Semarang
Er werd een vrouw aangewezen om voor ons te zorgen Zij werd onze pleegmoeder
Toch heel anders dan je eigen moeder Niettemin heeft zij de laatste jaren voor ons
gezorgd onder moeilijke omstandigheden Daarbij was ik een lsquoheel lief oppassend en
gehoorzaam jongetjersquo (sic) Maar later toen zij oud was heb ik de laatste tien jaar van
haar leven voor haar gezorgd Ik heb dus teruggedaan wat zij voor mij had gedaan
Toen mijn broer in 1944 10 jaar zou worden werd hij bij ons
weggehaald Naar een Jongenskamp gebracht Dat vond ik
vervelend Ik miste al mijn vader mijn moeder en nu ook mijn
broer Ik was inmiddels 8 jaar oud en bleef alleen over met
mijn zusje van zes
Er was meer eacuteeacuten middel om te overleven en dat was volhouden doorgaan of
POEKOEL TEROES zoals wij elkaar toeriepen Dat moeten jullie ook doen als je een
onvoldoende krijgt of blijft zitten Volhouden en door gaan
14 MIJN VERHAAL 201718
4 DAGINDELING De dagen bestonden uit beetje eten langdurig appegravel dwangarbeid en slapen Elke dag weer Eentonig monotoom
4 1 ETEN We kregen elke dag eten De vrouwen moesten het zelf klaar ma-
ken Ze deden hun best maar er waren niet genoeg ingredieumlnten
voor een volledige maaltijd Het eten vulde even de maag
Spoedig daarna had je weer het knagend holle gevoel van honger
En die honger werd steeds erger omdat er steeds minder en
steeds slechter voedsel beschikbaar werd gesteld Vooral in het
laatste oorlogsjaar Honger betekent niet zin hebben in iets
lekkers trek hebben in een bruine boterham met kaas in een stuk
chocola of een gevulde koek Honger betekende dringend
behoefte hebben aan voedsel Hoe was dat eten
411 ONTBIJT Het eten bestond rsquos-morgens uit BLUBBERPAP Pap van cassave meel Cassavemeel krijg
je door de wortelknol van de cassaveplant (een soort suikerbiet) te drogen en tot meel
te malen Meel met water geeft pap zonder suiker zonder zout Die pap zag er even
blubberig plakkerig uit als stijfsel om behangpapier op de muur te plakken
Ik moest met mijn zusje er voor zorgen zo vlug mogelijk bij de pap te zijn Dan was die
nog warm en had die nog smaak Als je achter in de rij stond dan was de pap koud en stijf
en helemaal niet lekker Dat was jich Naar voren dringen deed trouwens iedereen
Vooral moeders met hun kinderen drongen naar voren en duwden de wezen opzij Dan
moest ik weerstand bieden
We kregen ook een stuk BROOD Het brood was niet
goed doorbakken Dat kon ook niet want het was ge-
maakt van goedkoop maiumlsmeel zonder gist Daarom
gebruikte de vrouwen op advies van vrouwen van
artsen urine in plaats van gist In urine zit namelijk
veel enzymen (giststoffen en vitamine B) Drink het
nou niet vanavond in plaats van Coca Cola
15 MIJN VERHAAL 201718
Om die lsquogistrsquo te krijgen moesten de jongens plassen in drums Daarin ging de urine
gisten bruisen borrelen stinken En als je dan deeg maakt doe je er een schepje van dat
zelfgemaakte lsquogistrsquo bij Dan gaat het deeg rijzen Het gerezen deeg gaat in de oven En je
hebt rsquos morgen krakend krokant vers brood Maar niet heus Het was keihard of klef
kleverig
412 HOOFDMAALTIJDEN Het middag- en avondeten bestond uit eacuteeacuten schep RIJST met GEITENBLAREN en LAWAAI-
SAUS Rijst koken konden de Nederlandse vrouwen in INDIEuml wel De geitenblaren waren
grote groene bladeren van de cassaveplant Dat was voer voor de geiten vandaar de
naam lsquogeitenblarenrsquo Voor mensen waren die blaren onverteerbaar Maar voor ons was
het groen dus groente
De lawaaisaus een mooie naam maar het was gewoon water Met een beetje ketjap of
sambal toegevoegd In de ketjap en sambal zit veel vitamine C Zo kreeg de lsquosausrsquo toch
een klein beetje voedingswaarde
Als aanvulling zocht iedereen op allerlei manieren naar
extra voeding Door te smokkelen door te ruilen door
te lsquoorganiserenrsquo door wat te verbouwen Bijvoorbeeld
een lombok heeft vele pitjes zaadjes Zorsquon zaadje in
goede aarde gaat ontkiemen Dan kreeg je een plant
met lombok Alleen moest je oppassen dat de rijpe
vruchten niet werden lsquogeorganiseerdrsquo]
Smokkelen deden de vrouwen aan de omheining Geld of kledingstukken in ruil voor
eten Als een moeder betrapt werd door een Japanner dan werd zij ter plekke afgeran-
seld Bij het lsquoorganiserenrsquo van eten ving ik wel eens een slang Een paar stenen hout daar
tussen aansteken slang daarboven en roosteren maar Geroosterde slang met lombok
is lekker Het verbrande hout werd houtskool Houtskool gebruikte ik in plaats van norit
om de buikloop te stoppen En de as gebruikte ik als tandpasta
16 MIJN VERHAAL 201718
HOE OUD BEN JIJ EN HOEVEEL WEEG JIJ
ALS 10-JARIG JONGETJE WOOG IK 18 KILO
42 APPEgraveL Na het ontbijt moesten we op appegravel Elke morgen Heel vaak tweemaal per dag Appegravel is
een militair woord voor verzamelen en inspectie Dan moet je je in rijen opstellen Appegravel
in Ambarawa betekende baraksgewijs urenlang in de zon staan Als we aangetreden
stonden gaf de officier van de wacht het eerste bevel Kiotsuke =gt in de houding staan
Het tweede bevel luidde Kierih =gt buigen Als de kinderen niet diep genoeg bogen dan
werden niet zij maar hun moeder geslagen door de Japanner
De verplichte buiging was bedoeld als groet aan de Japanse keizer maar werd door de Nederlanders als vernederend ervaren
Na het commando naureh =gt op de plaats rust begon het
tellen Het tellen was altijd een langdurige en moeilijke zaak
want dat tellen vergde tijd De Jap kon niet goed tellen en wij moesten ons nummer je in
het Japans zeggen Ik had nummer 5010 =gt gosegravenju Dat was een makkelijk uit te spre-
ken nummer De nummers Ichi (1) Ni (2)San (3) Shi (4) Go (5) Roku (6) Shichi (7) Hachi
(8) Ku (9) Ju (10) zijn ook makkelijk te roepen Getallen daarboven waren lastiger uit te
spreken Dan ging je struikelen over de uitspraak Als je het Japanse woord niet goed
uitsprak dan werd niet jij maar je moeder geslagen Maar als een moeder werd
geslagen dan gooiden de kinderen het tellen in de war Door een verkeerd nummer te
noemen raakten de Japanners in de war en werden zij kwaad Dat kostte je wel een pak
slaagt maar ach ldquoJapje pesten was ook wel leukrdquo
Humor houdt de moed erin
Na het appegravel werden de straffen en de taken opgedragen
421 STRAFFEN De straffen waren hard en werden in het openbaar uitgevoerd Dat wil zeggen voor de
ogen van anderen Was bijvoorbeeld een moeder betrapt op het schrijven van een dag-
boek (wat verboden was) dan ranselden de Jappen er op los Was de Jap te weten
gekomen dat er gesmokkeld werd Dan werd het hele kamp collectief gestraft Iedereen
eacuteeacuten dag of twee dagen geacuteeacuten eten
17 MIJN VERHAAL 201718
Er waren erge zware en heel gemene straffen Die vertel ik niet De Japanners waren
wreed erg wreed Maar soms heel soms ook wel vriendelijk Ik zal enkele voorbeelden
geven van kwaad en goed
Toen ik acht was moest ik bij de Kempeitai (dat is de Japanse geheime staatspolitie
vergelijkbaar met de Duitse Gestapo) komen Daar wilden ze mij laten zeggen waar mijn
vader zijn radio had verstopt (Mijn moeder was toen al overleden en mijn broer
afgevoerd naar een jongenskamp) Omdat ik zei lsquoniets te wetenrsquo hielden de
ondervragers een doos met taartjes onder mijn neus Die gebakjes zagen er hongerig als
ik was ontzettend lekker en verleidelijk uit Ik deed dan ook meteen een greep in die
doos met taartjes De Japanners trokken de doos echter treiterend terug (Iedere keer
als ik nu nog een doos taartjes zie moet ik aan dat voorval van toen terugdenken) In
plaats van een taartje kreeg ik een enorm pak slaag Nog even probeerden ze me te
laten vertellen waar de radio was door een bamboe splinter onder mijn grote teen nagel
te duwen Maar omdat ik bleef zwijgen (misschien huilde ik) verbood commandant
TOYOTA verdere martelingen De lsquosadistrsquo zoals we hem noemden kon niet nalaten zijn
sigaret uit te drukken op mijn arm Laat litteken zien Daarna schopte hij me het
kantoortje uit
HET IS NATUURLIJK WREED OM EEN KLEIN KIND TE MISHANDELEN MAAR MISHAN-
DELING IS lsquoNORMAALrsquo IN DE OORLOG KINDEREN ZIJN ALTIJD DE DUPE DENK MAAR
AAN DE KINDEREN DIE NU VANUIT SYRIEuml NAAR EUROPA KOMEN
OF IN AFRIKA DOOR OORLOGSOMSTANDIGHEDEN VAN DE HONGER GAAN STERVEN
Toch waren niet alle Japanners wreed Sommigen Heel weinig Je moet ze zoeken maar
er waren vriendelijke Japanners Dat merk je in het volgende voorbeeld Ik was negen
toen ik straf kreeg omdat ik het eten van de commandant had gejat en opgegeten
Dat zat zo
Ik moest het tuintje van de kampcommandant schoonmaken In de brandende zon
schoffelen Commandant SUZUKI zat in de schaduw Op het terras Rijst met kip te eten
Die kip rook zo geweldig lekker en ik had heel erge honger Toen de commandant (we
noemden hem lsquoaapjersquo omdat hij er zo uitzag denk ik) even weg was griste ik de kip van
zijn bord en at het snel op
Ik ging gewoon weer aan het werk want ik kon toch niet verder weg vluchten dan de
omheining De Japanse commandant zei niets Ik dacht rsquodaar kom ik mooi van afrsquo Maar
de volgende dag nagrave het appegravel werd ik toch gestraft ldquoJij hebt gisteren tweemaal
gegeten vandaag krijg je nietsrdquo Als straf moest ik uren lang in de zon staan Recht op
18 MIJN VERHAAL 201718
Zonder eten zonder drinken Zakte ik wat in dan werd er gemept Maar na een paar uur
kwam de commandant Ongezien of de bewakers deden of zij niets zagen Hij bracht
een klein bekertje een vingerhoed vol dikke vette kippenbouillon Die soep was rijk aan
zout eiwitten en energie Aldus gesterkt kon ik nog urenlang kon lsquogenieten van de
open lucht en zonrsquo
EERLIJK GEZEGD VOND IK DAT EEN VRIENDELIJK GEBAAR
WAT VINDEN JULLIE DAARVAN
422 TAKEN Ik zei het al na het appegravel werden na de straffen de taken opgedragen Iedereen moest
werken voor de Japanse keizer Alle vrouwen alle jongens vanaf hun zesde jaar en alle
meisjes vanaf hun achtste jaar moesten dwangarbeid verrichten Alleen de kleinsten de
oudsten en zieken hoefden dat niet
Als jongetje van zes jaar moest ik gras snijden (babatten) Dat was niet zo moeilijk als het
maar gewoon gras was Gras snijden was eigenlijk het gras afhakken met een dun bam-
boestokje
Wanneer ik buiten de omheining van het kamp moest werken dan kon ik ndash als de
Japanse bewaker niet keek ndash vruchten (pisang papaja djeroek) pikken Die nam ik mee
voor mijn zusje Soms schuifelde een slang tussen het lange gras Na een paar flinke
tikken met het bamboestokje kon ik het beest in mijn broekzak stoppen om rsquos avond te
roosteren en op te eten
Later kreeg ik een andere taak het schoonmaken van de
strontsloot oh pardon ik bedoel het beekje onder de toilet-
ten (Aziatische toiletten Drie wanden en een horizontaal
vlak met een gat Daarboven moest je hurken en laten
vallen wat je moet laten vallen) Het schoonmaken was wel
vies maar zoals Johan Kruyff eens zei elk nadeel heeft zijn
voordeel In het water zwommen namelijk visjes Dat
gebeurt wel vaker dat er vissen in het water zwemmen Maar deze visjes deden dienst
als dokter Ik had namelijk een grote tropenzweer op mijn been Het onderbeen lag
helemaal open Er waren geen medicijnen meer Maar ik had onthouden wat vrouwen
hadden verteld wat militairen deden in het oerwoud bij een verwonding houdt je de
wond in het rivierwater Dan knabbelen kleine visjes de wond schoon Dat deed ik dus
19 MIJN VERHAAL 201718
(aan de goeie kant van de toiletten) En zo werd de wond schoon en kon het gezonde
vlees weer aan elkaar groeien
Vlak voacuteoacuter het einde van de oorlog moest ik met een aantal jongens een hele grote kuil
graven Waarom wisten we niet Later bleek dat het gat bedoeld was als massagraf
Waarom dat kan je hier lezen (bij een eventuele invasie va geallieerden moesten alle
gevangen gedood worden) Maar dat werk kwam niet af omdat de atoombommen
opeens een einde aan de oorlog maakten
5 EINDE JAPANSE INTERNERING Hoe wisten we dat er een einde aan de oorlog kwam
Op 5 mei 1945 vloog een vliegtuig over ons kamp Een vliegtuig met rood-wit-blauwe
strepen onder de vleugels Een Nederlandse vlag hoger dan de Japanse Pamfletten
werden uitgestrooid Op die strooibiljetten stond geschreven ldquoNederland is vrij spoedig
ook jullie Blijf rustig in de kampenrdquo
Een gejuich van jewelste
Maar het duurde nog even Japan capituleerde op 15 augustus 1945 Pas op 23
augustus 1945 kwam weer
een vliegtuig over En weer
strooibiljetten met de tekst
ldquoDe oorlog is voorbij Blijf
rustig in het kamp tot de
bevrijders komenrdquo De vol-
gende morgen kwam een hoge Japanse officier het kamp binnen Na het appegravel sprak hij
ons toe ldquo het heeft de Keizer van Japan uit de goedheid van zijn hart behaagd de
oorlog te beeumlindigen voedsel en medicijnen worden niet meer gerantsoeneerd hellip
morgen een dubbele portie rijst hellip blijf in de kampen tot de geallieerden komenhellip bla
bla bla ldquo
20 MIJN VERHAAL 201718
Iemand begon zachtjes haast verlegen het Wilhelmus te zingen De anderen volgden
aarzelend En inderdaad kregen wij de volgende dag een extra portie rijst
De jongens uit de Jongenskampen kwamen uit hun kamp terug naar hun moeder in het
Vrouwenkamp Zo kwam mijn broer terug Ook vaders kwamen op zoek naar hun vrouw
en kinderen De kleinste kinderen herkenden hun vader niet Zij stonden bij de poort en
riepen ldquoMeneer meneer bent u mijn vaderrdquo Mijn vader was er niet bij
51 BEVRIJDING Zoals ik zei dachten wij op 23 augustus bevrijd te zijn vrij te zijn Maar het bleek geacuteeacuten
bevrijding Geacuteeacuten vrijheid Geacuteeacuten vrede Er kwamen geacuteeacuten bevrijders binnen (Het was in
INDIEuml niet zo vreugdevol als in NEDERLAND toen daar de Amerikaanse Britse en
Canadese bevrijders de stad binnen reden) De Britten zouden ons bevrijden maar die
kwamen niet De Britten bedreven een eigen politiek in het kader van het algehele
dekolonisatieproces (Atlantic Treaty 1942) Ik ga hier heel kort op in In het Britse
politieke spel vertraagden de Britten hun komst en verboden Nederlandse militairen het
land binnen te komen om het Nederlandse gezag in de Indische Archipel te herstellen
Hierdoor gaven zij de Indonesieumlrs de gelegenheid in opstand te komen tegen herstel van
de Nederlandse koloniale macht en te dekoloniseren De Japanners moesten maar voor
ons zorgen Dat deden zij met inzet van eigen leven Zij verdedigden de kampen
tegen bommen granaten en aanvallen van de Indonesieumlrs Kan je nagaan 2000 Jappen
zijn omgekomen in de strijd tegen de Indonesieumlrs Jappen die jarenlang op allerlei
manier ons wilden uitroeien gaven nu hun leven om ons te beschermen (zo raar kan het
gaan in een oorlog)
Maar uiteindelijk in november 1945 dus drie maanden na de Japanse capitulatie
kwamen eindelijk Britse soldaten Zij stopten de beschietingen en brachten ons in
konvooi naar een veilige haven naar Semarang Een konvooi is een lange rij autorsquos onder
militaire bescherming Daar in Semarang vond mijn vader ons Met hem zijn wij
21 MIJN VERHAAL 201718
meegegaan naar zijn kamp Tjimahi en vandaar zijn wij in mei 1946 naar NEDERLAND
gegaan
511 INDONESIEuml Heel in het kort ga ik in op de situatie na de oorlog De
Indonesieumlr SOEKARNO had twee dagen naacute de capitulatie dus
op 17 augustus 1942 eenzijdig de onafhankelijkheid van de
republiek INDONESIEuml uitgeroepen De Britten hadden die
onafhankelijkheid meteen de facto erkend (de facto betekent
ldquofeitelijk zonder over de wettigheid ervan te sprekenrdquo)
Met die erkenning hoopten zij dat het dan rustig zou blijven
Maar de Indonesische regering kon geacuteeacuten orde op zaken
houden En omdat er geacuteeacuten Britten noch Nederlanders waren was er niemand op dat
moment de baas
Van dat machtsvacuuumlm van die gezagsloze toestand
maakten groepen jonge opstandige Indonesieumlrs ge-
bruik Zij wilden voorkomen dat de Nederlanders weer
de baas zouden worden Zij wilden baas in eigen land
zijn Deze strijd deze Indonesische revolutie heette
BERSIAP Dat was een verschrikkelijke en gewelddadige
periode 13500 Nederlanders werden vermoord Maar ook Indische Nederlanders trou-
we Indische mensen en Chinezen die de Indonesieumlrs als bondgenoten van de
Nederlanders beschouwden In totaal ruim 200000 Sommige schattingen zijn nog veel
hoger Amerikaanse bronnen spreken 200000 ndash 700000 Deze korte periode (aug1945
ndash mrt 1946) was eigenlijk erger dan de Japanse periode (mrt 1942 ndash aug 1945) Die
situatie eindigde met de komst van de Nederlandse militairen Daarover ga ik niet
vertellen Men leze HTh Bussemaker ldquoBersiap Opstand in het paradijs De Bersiap-
periode op Java en Sumatra 1945-1946rdquo (Zutphen 2005)
512 NEDERLAND Wat is er van dat zesjarig jongetje geworden dat in 1942 werd geiumlnterneerd en zijn
moeder had verloren
In NEDERLAND aangekomen werden mijn vader broer zuster en ik eerst opgevangen
door oma Daarna zorgde een tante de zuster van mijn vader voor woning en werk Ik
kon naar de Lagere School Kwam meteen in groep 7 Een jaar later na
toelatingsexamen (CITO toets) ging ik naar de HBS (VWO) Vijf jaren later naar de Hogere
22 MIJN VERHAAL 201718
Zeevaartschool Ik heb 10 jaren heel prettig gevaren als stuurman op de grote
handelsvaart
TOEN DEED IK IETS DOMS
Ik werd verliefd en ging trouwen Ja dom want ik moest kiezen blijven varen en niet
thuis zijn of thuis zijn en niet meer varen Dat laatste deed ik maar moest opnieuw gaan
studeren Jarenlang avond colleges aan de universiteit Het uiteindelijk resultaat een
goede baan een lieve vrouw en drie schatten van kleinkinderen
6 HERDENKEN Maar dat geluk heeft mijn moeder niet gekend Mijn vriendjes en vriendinnetjes van toen
ook niet Zij zijn echter niet door mij vergeten Vaak denk ik hen aan mijn moeder en aan
mijn vriendjes van toen
Daarom vertel ik jullie mijn verhaal Want daarmee herdenk ik hen Herdenken is terug
denken aan de tijd van toen en daar Met daarover te vertellen wil ik dat wat er toen en
daar is gebeurd niet vergeten wordt Dat jullie erover gaan nadenken Het nadenken
over oorlog voorkomt een nieuwe oorlog Ik hoop waarachtig dat jullie niet zullen mee
maken wat ik heb meegemaakt Ik ben nu oud (80) en kan niets meer doen Jullie wel
Jullie zijn de toekomst Misschien wordt een van jullie later minister-president admiraal
of generaal of directeurdirectrice van een groot bedrijf Dan kunnen jullie ervoor
zorgen dat er geen oorlog komt Dus doe je best volhouden en doorgaan ook als het
soms wat tegen zit POEKOEL TEROES
23 MIJN VERHAAL 201718
DANK JULLIE WEL VOOR HET LUISTEREN NAAR MIJN VERHAAL
INDISCH MONUMENT TE DEN HAAG
24 MIJN VERHAAL 201718
25 MIJN VERHAAL 201718
10 MIJN VERHAAL 201718
Op het station aangekomen zagen we nog meer mensen van andere plaatsen in de om-
geving Wij werden met geweerkolven en sabels in wagons gepropt Vijftig mensen in
een wagon voor dertig Jullie hebben wel beelden gezien hoe de Joden in veewagens
werden geperst Zo ongeveer was het bij ons ook De ramen werden dicht getimmerd
Je kon dus niet naar buiten kijken niet ontvluchten niet om hulp roepen
We moesten uren lang in de trein wachten In de brandende zonnehitte Eindelijk zette
de locomotief zich in beweging Waarheen wisten wij niet Wat we wel wisten was dat
het erg warm en benauwd was in de wagon Zo lang in de brandende zon Zo vol met
mensen Zo weinig ventilatie Geacuteeacuten eten geacuteeacuten water en geacuteeacuten toiletvoorzieningen
Het Japanse reisbureau was niet zo best
31 NARE TIJD
Aangekomen op station Ambarawa moesten we door de kampong (Indisch dorp) lopen
naar het kamp Dat was een oude
KNIL1 kazerne Een kazerne is een
verzameling van woon- slaap- en
werkbarakken (houten gebou-
wen) voor militairen Er was ook
een hele batterij badkamers en
toiletten boven een stromend beekje Onthoud dat want daarop kom ik later terug Het
kamp zag er oud en vervallen uit Dat zou onze verblijfplaats worden voor de komende
drie jaren lsquoals gast van de Japanse keizerrsquo
De Jappen dreven ons een barak binnen Iedereen kreeg 75 cm ruimte
per persoon In de barakken zocht iedereen een plekje Meestal in
groepjes bij elkaar Dat wil zeggen vrienden kennissen familieleden
nestelden zich dicht bij elkaar om mekaar te helpen wanneer nodig
Mijn moeder kreeg eacuteeacuten stapelbed voor ons vieren Zij en mijn zusje in
het onderbed mijn broer en ik boven
Ik had een klein opvouwbaar kerstboompje meegenomen want het was per slot kerst-
mis toch Rondom die boom zongen we kerstliedjes Iedereen in de barak deed mee
En zo was de eerste dag toch nog plezierig
1 KNIL = Koninklijk Nederlands-Indisch Leger bestaande uit Nederlandse en Indisch-Nederlandse officieren en manschappen waaronder veel Molukse
militairen
11 MIJN VERHAAL 201718
Deze plezierige dag was meteen de laatste plezierige dag
Er zouden meer dan duizend dagen volgen die beslist niet plezierig waren
Drie jaren een bittere tijd Een periode van dood en ellende Jullie zien wel televisiebeel-
den vanuit Afrika Duizenden kindertjes soms dagenlang zonder eten en drinken in de
hete zon Zo was dat bij ons ook Er was constant en opzettelijk een tekort aan voedsel
en water De ondervoeding leidde tot honger en de honger tot de dood Vuil water en
slechte sanitaire voorzieningen leidden tot ziektes en tot de dood Het was een barre
situatie Daarbij harde dwangarbeid en wrede behandeling Kortom een periode van
ellende en dood
De Japanners hadden voorts de treiterende gewoonte om steeds meer mensen in
steeds minder kampen te plaatsen Eerst zaten er 1200 later 3600 mensen bij ons in het
kamp Ambarawa 6 Dat is driemaal zoveel Dus steeds maar opschuiven Uiteindelijk had
je geen 75 cm maar 50 cm ruimte per persoon Stel je eens voor jullie zitten nu met
2025 leerlingen in een klas Stel je voor dat er driemaal zoveel dus 6075 leerlingen in
die zelfde klas En dat in elke klas van de school Dan zitten jullie net zoals wij toen boven
op elkaar Wij konden alles van elkaar zien alles van elkaar horen elkaar ruiken Er was
constant geroezemoes geruzie lawaai gehuil gekrijs En toch moest je samen met
elkaar leven samen slapen samen eten samen naar het toilet samen baden samen in
de rij staan om eten te halen enhellip samen zien te overleven
Alles raakte op Er ontstond een gebrek aan zo iets simpel als zeep om je te wassen of
om je kleren te wassen Geen tandpasta en andere toiletartikelen meer Je vervuilt De
enige die dat fijn vonden waren de muizen ratten slangen luizen kakkerlakken en
ander ongedierte De voetballer Johan Kruif zei dat eens ldquoElk nadeel heeft zijn
voordeelrdquo Zo konden wij muizen ratten en slangen vangen om extra voedsel binnen te
krijgen
12 MIJN VERHAAL 201718
32 MAAR NIET ALLES WAS KOMMER EN KWEL In die moeilijke en erbarmelijke tijd met vele vernederingen moesten de moeders zich in
leven zien te houden om hun kinderen in leven te houden (Het is door deze lsquostruggle of
liversquo van de Nederlandse vrouw voor hun kinderen dat het sterftecijfer in de Vrouwen-
kampen lsquomaarrsquo 12 was In tegenstelling tot de 20 in Mannenkampen Bij de militaire
krijgsgevangenen in Birma en Japan lag dat sterftecijfer nog hoger) De vrouwen
hielpen elkaar Rang en standsverschillen vielen weg Zij pepten elkaar op ze steunden
elkaar om te door te kunnen gaan Zo hielden vrouwen lezingen Vrouwen van militairen
vertelden wat hun mannen hadden geleerd hoe te overleven in het oerwoud Vrouwen
van artsen vertelden hoe wonden te genezen met alternatieve middelen Andere vrou-
wen maakten spotliedjes of hekelgedichten Soms voerden zij kleine toneelstukjes op
waarin zij de Japanners voor de gek hielden Humor houdt je levendig Iedereen
probeerde geestelijk wakker te blijven Moeders probeerden hun kinderen wat bij te
brengen want onderwijs was verboden Zij maakten allerlei speelgoed denk aan
kwartetten met educatieve voorstellingen
Ik herinner mij nog heel goed hoe mijn moeder op Koninginnedag 31 augustus 1943 een
rode bloes een wit hemd en een blauwe broek aan de waslijn ophing Meteen deden
andere vrouwen dat ook en zo was het hele kamp in no time gepavoiseerd Versierd met
rood wit en blauw Totdat de Jap in de gaten kreeg dat daar eigen-
lijk de Nederlandse vlag uithing Toen moest alles meteen wegge-
haald worden Maar de vrouwen riepen ldquowe hebben de Jap toch
weer tuk gehadrdquo
Een ander vorm van verzet was de reactie van de Nederlandse
vrouw op de Japanse houding De Japanners keken geringschattend
neacuteeacuter op de Nederlandse vrouw Maar de vrouwen ndash fysiek groter dan de Japanner ndash
gingen dicht bij de Jap staan als zij werden geroepen Dus moest die Jap omhoog kijken
Dat zijn enkele voorbeelden hoe de vrouwen zich scherp en sterk hielden Het is de
Jappen inderdaad niet gelukt de Nederlandse vrouwen geestelijke en lichamelijk te
breken NIET VOOR NIETS STAAT OP HET INDISCH MONUMENT DE GEEST OVERWINT
Men leze uit de reeks Japanse bezetting in dagboeken bijvoorbeeld M Heijmans-van
bruggen ldquoVrouwenkamp Ambarawa 6rdquo (Amsterdam 2001)
33 TOCH WAS HET NIET LEUK IN HET KAMP Doordat er steeds meacuteeacuter mensen in het kamp werden gepropt moesten er steeds meacuteeacuter
monden worden gevoed Maar er kwam niet meacuteeacuter voedsel binnen Dat betekent dat de
13 MIJN VERHAAL 201718
rantsoenen steeds minder werden En als je weinig eet dan krijg je honger en als je lang
honger lijdt dan ga je dood Door de slechte kwaliteit van voeding en water kreeg ieder-
een last van de darmen diarree of buikloop Dan werd je ziek geen medicijnen en dan
ga je dood En omdat iedereen dicht op elkaar zat nam die ingewandsziekte epidemische
vormen aan dysenterie Zo gingen vele mensen dood Op het laats wel zeven per dag
Zo zijn in ons kamp 450 vrouwen en kinderen omgekomen
Eeacuten ervan was mijn moeder
Zij overleed door ondervoeding uitputting dysenterie en malaria Vanwege het besmet-
tingsgevaar van dysenterie en malaria mochten we niet bij haar ziekbed aanwezig zijn
zelfs niet bij haar sterfbed Maar dat lsquogehoorzaam als wij warenrsquo deden mijn broer mijn
zusje en ik toch Ik was toen zeven jaar oud Mijn broer negen en mijn zusje vijf Later is
zij herbegraven op het ereveld Kalibanteng bij Semarang
Er werd een vrouw aangewezen om voor ons te zorgen Zij werd onze pleegmoeder
Toch heel anders dan je eigen moeder Niettemin heeft zij de laatste jaren voor ons
gezorgd onder moeilijke omstandigheden Daarbij was ik een lsquoheel lief oppassend en
gehoorzaam jongetjersquo (sic) Maar later toen zij oud was heb ik de laatste tien jaar van
haar leven voor haar gezorgd Ik heb dus teruggedaan wat zij voor mij had gedaan
Toen mijn broer in 1944 10 jaar zou worden werd hij bij ons
weggehaald Naar een Jongenskamp gebracht Dat vond ik
vervelend Ik miste al mijn vader mijn moeder en nu ook mijn
broer Ik was inmiddels 8 jaar oud en bleef alleen over met
mijn zusje van zes
Er was meer eacuteeacuten middel om te overleven en dat was volhouden doorgaan of
POEKOEL TEROES zoals wij elkaar toeriepen Dat moeten jullie ook doen als je een
onvoldoende krijgt of blijft zitten Volhouden en door gaan
14 MIJN VERHAAL 201718
4 DAGINDELING De dagen bestonden uit beetje eten langdurig appegravel dwangarbeid en slapen Elke dag weer Eentonig monotoom
4 1 ETEN We kregen elke dag eten De vrouwen moesten het zelf klaar ma-
ken Ze deden hun best maar er waren niet genoeg ingredieumlnten
voor een volledige maaltijd Het eten vulde even de maag
Spoedig daarna had je weer het knagend holle gevoel van honger
En die honger werd steeds erger omdat er steeds minder en
steeds slechter voedsel beschikbaar werd gesteld Vooral in het
laatste oorlogsjaar Honger betekent niet zin hebben in iets
lekkers trek hebben in een bruine boterham met kaas in een stuk
chocola of een gevulde koek Honger betekende dringend
behoefte hebben aan voedsel Hoe was dat eten
411 ONTBIJT Het eten bestond rsquos-morgens uit BLUBBERPAP Pap van cassave meel Cassavemeel krijg
je door de wortelknol van de cassaveplant (een soort suikerbiet) te drogen en tot meel
te malen Meel met water geeft pap zonder suiker zonder zout Die pap zag er even
blubberig plakkerig uit als stijfsel om behangpapier op de muur te plakken
Ik moest met mijn zusje er voor zorgen zo vlug mogelijk bij de pap te zijn Dan was die
nog warm en had die nog smaak Als je achter in de rij stond dan was de pap koud en stijf
en helemaal niet lekker Dat was jich Naar voren dringen deed trouwens iedereen
Vooral moeders met hun kinderen drongen naar voren en duwden de wezen opzij Dan
moest ik weerstand bieden
We kregen ook een stuk BROOD Het brood was niet
goed doorbakken Dat kon ook niet want het was ge-
maakt van goedkoop maiumlsmeel zonder gist Daarom
gebruikte de vrouwen op advies van vrouwen van
artsen urine in plaats van gist In urine zit namelijk
veel enzymen (giststoffen en vitamine B) Drink het
nou niet vanavond in plaats van Coca Cola
15 MIJN VERHAAL 201718
Om die lsquogistrsquo te krijgen moesten de jongens plassen in drums Daarin ging de urine
gisten bruisen borrelen stinken En als je dan deeg maakt doe je er een schepje van dat
zelfgemaakte lsquogistrsquo bij Dan gaat het deeg rijzen Het gerezen deeg gaat in de oven En je
hebt rsquos morgen krakend krokant vers brood Maar niet heus Het was keihard of klef
kleverig
412 HOOFDMAALTIJDEN Het middag- en avondeten bestond uit eacuteeacuten schep RIJST met GEITENBLAREN en LAWAAI-
SAUS Rijst koken konden de Nederlandse vrouwen in INDIEuml wel De geitenblaren waren
grote groene bladeren van de cassaveplant Dat was voer voor de geiten vandaar de
naam lsquogeitenblarenrsquo Voor mensen waren die blaren onverteerbaar Maar voor ons was
het groen dus groente
De lawaaisaus een mooie naam maar het was gewoon water Met een beetje ketjap of
sambal toegevoegd In de ketjap en sambal zit veel vitamine C Zo kreeg de lsquosausrsquo toch
een klein beetje voedingswaarde
Als aanvulling zocht iedereen op allerlei manieren naar
extra voeding Door te smokkelen door te ruilen door
te lsquoorganiserenrsquo door wat te verbouwen Bijvoorbeeld
een lombok heeft vele pitjes zaadjes Zorsquon zaadje in
goede aarde gaat ontkiemen Dan kreeg je een plant
met lombok Alleen moest je oppassen dat de rijpe
vruchten niet werden lsquogeorganiseerdrsquo]
Smokkelen deden de vrouwen aan de omheining Geld of kledingstukken in ruil voor
eten Als een moeder betrapt werd door een Japanner dan werd zij ter plekke afgeran-
seld Bij het lsquoorganiserenrsquo van eten ving ik wel eens een slang Een paar stenen hout daar
tussen aansteken slang daarboven en roosteren maar Geroosterde slang met lombok
is lekker Het verbrande hout werd houtskool Houtskool gebruikte ik in plaats van norit
om de buikloop te stoppen En de as gebruikte ik als tandpasta
16 MIJN VERHAAL 201718
HOE OUD BEN JIJ EN HOEVEEL WEEG JIJ
ALS 10-JARIG JONGETJE WOOG IK 18 KILO
42 APPEgraveL Na het ontbijt moesten we op appegravel Elke morgen Heel vaak tweemaal per dag Appegravel is
een militair woord voor verzamelen en inspectie Dan moet je je in rijen opstellen Appegravel
in Ambarawa betekende baraksgewijs urenlang in de zon staan Als we aangetreden
stonden gaf de officier van de wacht het eerste bevel Kiotsuke =gt in de houding staan
Het tweede bevel luidde Kierih =gt buigen Als de kinderen niet diep genoeg bogen dan
werden niet zij maar hun moeder geslagen door de Japanner
De verplichte buiging was bedoeld als groet aan de Japanse keizer maar werd door de Nederlanders als vernederend ervaren
Na het commando naureh =gt op de plaats rust begon het
tellen Het tellen was altijd een langdurige en moeilijke zaak
want dat tellen vergde tijd De Jap kon niet goed tellen en wij moesten ons nummer je in
het Japans zeggen Ik had nummer 5010 =gt gosegravenju Dat was een makkelijk uit te spre-
ken nummer De nummers Ichi (1) Ni (2)San (3) Shi (4) Go (5) Roku (6) Shichi (7) Hachi
(8) Ku (9) Ju (10) zijn ook makkelijk te roepen Getallen daarboven waren lastiger uit te
spreken Dan ging je struikelen over de uitspraak Als je het Japanse woord niet goed
uitsprak dan werd niet jij maar je moeder geslagen Maar als een moeder werd
geslagen dan gooiden de kinderen het tellen in de war Door een verkeerd nummer te
noemen raakten de Japanners in de war en werden zij kwaad Dat kostte je wel een pak
slaagt maar ach ldquoJapje pesten was ook wel leukrdquo
Humor houdt de moed erin
Na het appegravel werden de straffen en de taken opgedragen
421 STRAFFEN De straffen waren hard en werden in het openbaar uitgevoerd Dat wil zeggen voor de
ogen van anderen Was bijvoorbeeld een moeder betrapt op het schrijven van een dag-
boek (wat verboden was) dan ranselden de Jappen er op los Was de Jap te weten
gekomen dat er gesmokkeld werd Dan werd het hele kamp collectief gestraft Iedereen
eacuteeacuten dag of twee dagen geacuteeacuten eten
17 MIJN VERHAAL 201718
Er waren erge zware en heel gemene straffen Die vertel ik niet De Japanners waren
wreed erg wreed Maar soms heel soms ook wel vriendelijk Ik zal enkele voorbeelden
geven van kwaad en goed
Toen ik acht was moest ik bij de Kempeitai (dat is de Japanse geheime staatspolitie
vergelijkbaar met de Duitse Gestapo) komen Daar wilden ze mij laten zeggen waar mijn
vader zijn radio had verstopt (Mijn moeder was toen al overleden en mijn broer
afgevoerd naar een jongenskamp) Omdat ik zei lsquoniets te wetenrsquo hielden de
ondervragers een doos met taartjes onder mijn neus Die gebakjes zagen er hongerig als
ik was ontzettend lekker en verleidelijk uit Ik deed dan ook meteen een greep in die
doos met taartjes De Japanners trokken de doos echter treiterend terug (Iedere keer
als ik nu nog een doos taartjes zie moet ik aan dat voorval van toen terugdenken) In
plaats van een taartje kreeg ik een enorm pak slaag Nog even probeerden ze me te
laten vertellen waar de radio was door een bamboe splinter onder mijn grote teen nagel
te duwen Maar omdat ik bleef zwijgen (misschien huilde ik) verbood commandant
TOYOTA verdere martelingen De lsquosadistrsquo zoals we hem noemden kon niet nalaten zijn
sigaret uit te drukken op mijn arm Laat litteken zien Daarna schopte hij me het
kantoortje uit
HET IS NATUURLIJK WREED OM EEN KLEIN KIND TE MISHANDELEN MAAR MISHAN-
DELING IS lsquoNORMAALrsquo IN DE OORLOG KINDEREN ZIJN ALTIJD DE DUPE DENK MAAR
AAN DE KINDEREN DIE NU VANUIT SYRIEuml NAAR EUROPA KOMEN
OF IN AFRIKA DOOR OORLOGSOMSTANDIGHEDEN VAN DE HONGER GAAN STERVEN
Toch waren niet alle Japanners wreed Sommigen Heel weinig Je moet ze zoeken maar
er waren vriendelijke Japanners Dat merk je in het volgende voorbeeld Ik was negen
toen ik straf kreeg omdat ik het eten van de commandant had gejat en opgegeten
Dat zat zo
Ik moest het tuintje van de kampcommandant schoonmaken In de brandende zon
schoffelen Commandant SUZUKI zat in de schaduw Op het terras Rijst met kip te eten
Die kip rook zo geweldig lekker en ik had heel erge honger Toen de commandant (we
noemden hem lsquoaapjersquo omdat hij er zo uitzag denk ik) even weg was griste ik de kip van
zijn bord en at het snel op
Ik ging gewoon weer aan het werk want ik kon toch niet verder weg vluchten dan de
omheining De Japanse commandant zei niets Ik dacht rsquodaar kom ik mooi van afrsquo Maar
de volgende dag nagrave het appegravel werd ik toch gestraft ldquoJij hebt gisteren tweemaal
gegeten vandaag krijg je nietsrdquo Als straf moest ik uren lang in de zon staan Recht op
18 MIJN VERHAAL 201718
Zonder eten zonder drinken Zakte ik wat in dan werd er gemept Maar na een paar uur
kwam de commandant Ongezien of de bewakers deden of zij niets zagen Hij bracht
een klein bekertje een vingerhoed vol dikke vette kippenbouillon Die soep was rijk aan
zout eiwitten en energie Aldus gesterkt kon ik nog urenlang kon lsquogenieten van de
open lucht en zonrsquo
EERLIJK GEZEGD VOND IK DAT EEN VRIENDELIJK GEBAAR
WAT VINDEN JULLIE DAARVAN
422 TAKEN Ik zei het al na het appegravel werden na de straffen de taken opgedragen Iedereen moest
werken voor de Japanse keizer Alle vrouwen alle jongens vanaf hun zesde jaar en alle
meisjes vanaf hun achtste jaar moesten dwangarbeid verrichten Alleen de kleinsten de
oudsten en zieken hoefden dat niet
Als jongetje van zes jaar moest ik gras snijden (babatten) Dat was niet zo moeilijk als het
maar gewoon gras was Gras snijden was eigenlijk het gras afhakken met een dun bam-
boestokje
Wanneer ik buiten de omheining van het kamp moest werken dan kon ik ndash als de
Japanse bewaker niet keek ndash vruchten (pisang papaja djeroek) pikken Die nam ik mee
voor mijn zusje Soms schuifelde een slang tussen het lange gras Na een paar flinke
tikken met het bamboestokje kon ik het beest in mijn broekzak stoppen om rsquos avond te
roosteren en op te eten
Later kreeg ik een andere taak het schoonmaken van de
strontsloot oh pardon ik bedoel het beekje onder de toilet-
ten (Aziatische toiletten Drie wanden en een horizontaal
vlak met een gat Daarboven moest je hurken en laten
vallen wat je moet laten vallen) Het schoonmaken was wel
vies maar zoals Johan Kruyff eens zei elk nadeel heeft zijn
voordeel In het water zwommen namelijk visjes Dat
gebeurt wel vaker dat er vissen in het water zwemmen Maar deze visjes deden dienst
als dokter Ik had namelijk een grote tropenzweer op mijn been Het onderbeen lag
helemaal open Er waren geen medicijnen meer Maar ik had onthouden wat vrouwen
hadden verteld wat militairen deden in het oerwoud bij een verwonding houdt je de
wond in het rivierwater Dan knabbelen kleine visjes de wond schoon Dat deed ik dus
19 MIJN VERHAAL 201718
(aan de goeie kant van de toiletten) En zo werd de wond schoon en kon het gezonde
vlees weer aan elkaar groeien
Vlak voacuteoacuter het einde van de oorlog moest ik met een aantal jongens een hele grote kuil
graven Waarom wisten we niet Later bleek dat het gat bedoeld was als massagraf
Waarom dat kan je hier lezen (bij een eventuele invasie va geallieerden moesten alle
gevangen gedood worden) Maar dat werk kwam niet af omdat de atoombommen
opeens een einde aan de oorlog maakten
5 EINDE JAPANSE INTERNERING Hoe wisten we dat er een einde aan de oorlog kwam
Op 5 mei 1945 vloog een vliegtuig over ons kamp Een vliegtuig met rood-wit-blauwe
strepen onder de vleugels Een Nederlandse vlag hoger dan de Japanse Pamfletten
werden uitgestrooid Op die strooibiljetten stond geschreven ldquoNederland is vrij spoedig
ook jullie Blijf rustig in de kampenrdquo
Een gejuich van jewelste
Maar het duurde nog even Japan capituleerde op 15 augustus 1945 Pas op 23
augustus 1945 kwam weer
een vliegtuig over En weer
strooibiljetten met de tekst
ldquoDe oorlog is voorbij Blijf
rustig in het kamp tot de
bevrijders komenrdquo De vol-
gende morgen kwam een hoge Japanse officier het kamp binnen Na het appegravel sprak hij
ons toe ldquo het heeft de Keizer van Japan uit de goedheid van zijn hart behaagd de
oorlog te beeumlindigen voedsel en medicijnen worden niet meer gerantsoeneerd hellip
morgen een dubbele portie rijst hellip blijf in de kampen tot de geallieerden komenhellip bla
bla bla ldquo
20 MIJN VERHAAL 201718
Iemand begon zachtjes haast verlegen het Wilhelmus te zingen De anderen volgden
aarzelend En inderdaad kregen wij de volgende dag een extra portie rijst
De jongens uit de Jongenskampen kwamen uit hun kamp terug naar hun moeder in het
Vrouwenkamp Zo kwam mijn broer terug Ook vaders kwamen op zoek naar hun vrouw
en kinderen De kleinste kinderen herkenden hun vader niet Zij stonden bij de poort en
riepen ldquoMeneer meneer bent u mijn vaderrdquo Mijn vader was er niet bij
51 BEVRIJDING Zoals ik zei dachten wij op 23 augustus bevrijd te zijn vrij te zijn Maar het bleek geacuteeacuten
bevrijding Geacuteeacuten vrijheid Geacuteeacuten vrede Er kwamen geacuteeacuten bevrijders binnen (Het was in
INDIEuml niet zo vreugdevol als in NEDERLAND toen daar de Amerikaanse Britse en
Canadese bevrijders de stad binnen reden) De Britten zouden ons bevrijden maar die
kwamen niet De Britten bedreven een eigen politiek in het kader van het algehele
dekolonisatieproces (Atlantic Treaty 1942) Ik ga hier heel kort op in In het Britse
politieke spel vertraagden de Britten hun komst en verboden Nederlandse militairen het
land binnen te komen om het Nederlandse gezag in de Indische Archipel te herstellen
Hierdoor gaven zij de Indonesieumlrs de gelegenheid in opstand te komen tegen herstel van
de Nederlandse koloniale macht en te dekoloniseren De Japanners moesten maar voor
ons zorgen Dat deden zij met inzet van eigen leven Zij verdedigden de kampen
tegen bommen granaten en aanvallen van de Indonesieumlrs Kan je nagaan 2000 Jappen
zijn omgekomen in de strijd tegen de Indonesieumlrs Jappen die jarenlang op allerlei
manier ons wilden uitroeien gaven nu hun leven om ons te beschermen (zo raar kan het
gaan in een oorlog)
Maar uiteindelijk in november 1945 dus drie maanden na de Japanse capitulatie
kwamen eindelijk Britse soldaten Zij stopten de beschietingen en brachten ons in
konvooi naar een veilige haven naar Semarang Een konvooi is een lange rij autorsquos onder
militaire bescherming Daar in Semarang vond mijn vader ons Met hem zijn wij
21 MIJN VERHAAL 201718
meegegaan naar zijn kamp Tjimahi en vandaar zijn wij in mei 1946 naar NEDERLAND
gegaan
511 INDONESIEuml Heel in het kort ga ik in op de situatie na de oorlog De
Indonesieumlr SOEKARNO had twee dagen naacute de capitulatie dus
op 17 augustus 1942 eenzijdig de onafhankelijkheid van de
republiek INDONESIEuml uitgeroepen De Britten hadden die
onafhankelijkheid meteen de facto erkend (de facto betekent
ldquofeitelijk zonder over de wettigheid ervan te sprekenrdquo)
Met die erkenning hoopten zij dat het dan rustig zou blijven
Maar de Indonesische regering kon geacuteeacuten orde op zaken
houden En omdat er geacuteeacuten Britten noch Nederlanders waren was er niemand op dat
moment de baas
Van dat machtsvacuuumlm van die gezagsloze toestand
maakten groepen jonge opstandige Indonesieumlrs ge-
bruik Zij wilden voorkomen dat de Nederlanders weer
de baas zouden worden Zij wilden baas in eigen land
zijn Deze strijd deze Indonesische revolutie heette
BERSIAP Dat was een verschrikkelijke en gewelddadige
periode 13500 Nederlanders werden vermoord Maar ook Indische Nederlanders trou-
we Indische mensen en Chinezen die de Indonesieumlrs als bondgenoten van de
Nederlanders beschouwden In totaal ruim 200000 Sommige schattingen zijn nog veel
hoger Amerikaanse bronnen spreken 200000 ndash 700000 Deze korte periode (aug1945
ndash mrt 1946) was eigenlijk erger dan de Japanse periode (mrt 1942 ndash aug 1945) Die
situatie eindigde met de komst van de Nederlandse militairen Daarover ga ik niet
vertellen Men leze HTh Bussemaker ldquoBersiap Opstand in het paradijs De Bersiap-
periode op Java en Sumatra 1945-1946rdquo (Zutphen 2005)
512 NEDERLAND Wat is er van dat zesjarig jongetje geworden dat in 1942 werd geiumlnterneerd en zijn
moeder had verloren
In NEDERLAND aangekomen werden mijn vader broer zuster en ik eerst opgevangen
door oma Daarna zorgde een tante de zuster van mijn vader voor woning en werk Ik
kon naar de Lagere School Kwam meteen in groep 7 Een jaar later na
toelatingsexamen (CITO toets) ging ik naar de HBS (VWO) Vijf jaren later naar de Hogere
22 MIJN VERHAAL 201718
Zeevaartschool Ik heb 10 jaren heel prettig gevaren als stuurman op de grote
handelsvaart
TOEN DEED IK IETS DOMS
Ik werd verliefd en ging trouwen Ja dom want ik moest kiezen blijven varen en niet
thuis zijn of thuis zijn en niet meer varen Dat laatste deed ik maar moest opnieuw gaan
studeren Jarenlang avond colleges aan de universiteit Het uiteindelijk resultaat een
goede baan een lieve vrouw en drie schatten van kleinkinderen
6 HERDENKEN Maar dat geluk heeft mijn moeder niet gekend Mijn vriendjes en vriendinnetjes van toen
ook niet Zij zijn echter niet door mij vergeten Vaak denk ik hen aan mijn moeder en aan
mijn vriendjes van toen
Daarom vertel ik jullie mijn verhaal Want daarmee herdenk ik hen Herdenken is terug
denken aan de tijd van toen en daar Met daarover te vertellen wil ik dat wat er toen en
daar is gebeurd niet vergeten wordt Dat jullie erover gaan nadenken Het nadenken
over oorlog voorkomt een nieuwe oorlog Ik hoop waarachtig dat jullie niet zullen mee
maken wat ik heb meegemaakt Ik ben nu oud (80) en kan niets meer doen Jullie wel
Jullie zijn de toekomst Misschien wordt een van jullie later minister-president admiraal
of generaal of directeurdirectrice van een groot bedrijf Dan kunnen jullie ervoor
zorgen dat er geen oorlog komt Dus doe je best volhouden en doorgaan ook als het
soms wat tegen zit POEKOEL TEROES
23 MIJN VERHAAL 201718
DANK JULLIE WEL VOOR HET LUISTEREN NAAR MIJN VERHAAL
INDISCH MONUMENT TE DEN HAAG
24 MIJN VERHAAL 201718
25 MIJN VERHAAL 201718
11 MIJN VERHAAL 201718
Deze plezierige dag was meteen de laatste plezierige dag
Er zouden meer dan duizend dagen volgen die beslist niet plezierig waren
Drie jaren een bittere tijd Een periode van dood en ellende Jullie zien wel televisiebeel-
den vanuit Afrika Duizenden kindertjes soms dagenlang zonder eten en drinken in de
hete zon Zo was dat bij ons ook Er was constant en opzettelijk een tekort aan voedsel
en water De ondervoeding leidde tot honger en de honger tot de dood Vuil water en
slechte sanitaire voorzieningen leidden tot ziektes en tot de dood Het was een barre
situatie Daarbij harde dwangarbeid en wrede behandeling Kortom een periode van
ellende en dood
De Japanners hadden voorts de treiterende gewoonte om steeds meer mensen in
steeds minder kampen te plaatsen Eerst zaten er 1200 later 3600 mensen bij ons in het
kamp Ambarawa 6 Dat is driemaal zoveel Dus steeds maar opschuiven Uiteindelijk had
je geen 75 cm maar 50 cm ruimte per persoon Stel je eens voor jullie zitten nu met
2025 leerlingen in een klas Stel je voor dat er driemaal zoveel dus 6075 leerlingen in
die zelfde klas En dat in elke klas van de school Dan zitten jullie net zoals wij toen boven
op elkaar Wij konden alles van elkaar zien alles van elkaar horen elkaar ruiken Er was
constant geroezemoes geruzie lawaai gehuil gekrijs En toch moest je samen met
elkaar leven samen slapen samen eten samen naar het toilet samen baden samen in
de rij staan om eten te halen enhellip samen zien te overleven
Alles raakte op Er ontstond een gebrek aan zo iets simpel als zeep om je te wassen of
om je kleren te wassen Geen tandpasta en andere toiletartikelen meer Je vervuilt De
enige die dat fijn vonden waren de muizen ratten slangen luizen kakkerlakken en
ander ongedierte De voetballer Johan Kruif zei dat eens ldquoElk nadeel heeft zijn
voordeelrdquo Zo konden wij muizen ratten en slangen vangen om extra voedsel binnen te
krijgen
12 MIJN VERHAAL 201718
32 MAAR NIET ALLES WAS KOMMER EN KWEL In die moeilijke en erbarmelijke tijd met vele vernederingen moesten de moeders zich in
leven zien te houden om hun kinderen in leven te houden (Het is door deze lsquostruggle of
liversquo van de Nederlandse vrouw voor hun kinderen dat het sterftecijfer in de Vrouwen-
kampen lsquomaarrsquo 12 was In tegenstelling tot de 20 in Mannenkampen Bij de militaire
krijgsgevangenen in Birma en Japan lag dat sterftecijfer nog hoger) De vrouwen
hielpen elkaar Rang en standsverschillen vielen weg Zij pepten elkaar op ze steunden
elkaar om te door te kunnen gaan Zo hielden vrouwen lezingen Vrouwen van militairen
vertelden wat hun mannen hadden geleerd hoe te overleven in het oerwoud Vrouwen
van artsen vertelden hoe wonden te genezen met alternatieve middelen Andere vrou-
wen maakten spotliedjes of hekelgedichten Soms voerden zij kleine toneelstukjes op
waarin zij de Japanners voor de gek hielden Humor houdt je levendig Iedereen
probeerde geestelijk wakker te blijven Moeders probeerden hun kinderen wat bij te
brengen want onderwijs was verboden Zij maakten allerlei speelgoed denk aan
kwartetten met educatieve voorstellingen
Ik herinner mij nog heel goed hoe mijn moeder op Koninginnedag 31 augustus 1943 een
rode bloes een wit hemd en een blauwe broek aan de waslijn ophing Meteen deden
andere vrouwen dat ook en zo was het hele kamp in no time gepavoiseerd Versierd met
rood wit en blauw Totdat de Jap in de gaten kreeg dat daar eigen-
lijk de Nederlandse vlag uithing Toen moest alles meteen wegge-
haald worden Maar de vrouwen riepen ldquowe hebben de Jap toch
weer tuk gehadrdquo
Een ander vorm van verzet was de reactie van de Nederlandse
vrouw op de Japanse houding De Japanners keken geringschattend
neacuteeacuter op de Nederlandse vrouw Maar de vrouwen ndash fysiek groter dan de Japanner ndash
gingen dicht bij de Jap staan als zij werden geroepen Dus moest die Jap omhoog kijken
Dat zijn enkele voorbeelden hoe de vrouwen zich scherp en sterk hielden Het is de
Jappen inderdaad niet gelukt de Nederlandse vrouwen geestelijke en lichamelijk te
breken NIET VOOR NIETS STAAT OP HET INDISCH MONUMENT DE GEEST OVERWINT
Men leze uit de reeks Japanse bezetting in dagboeken bijvoorbeeld M Heijmans-van
bruggen ldquoVrouwenkamp Ambarawa 6rdquo (Amsterdam 2001)
33 TOCH WAS HET NIET LEUK IN HET KAMP Doordat er steeds meacuteeacuter mensen in het kamp werden gepropt moesten er steeds meacuteeacuter
monden worden gevoed Maar er kwam niet meacuteeacuter voedsel binnen Dat betekent dat de
13 MIJN VERHAAL 201718
rantsoenen steeds minder werden En als je weinig eet dan krijg je honger en als je lang
honger lijdt dan ga je dood Door de slechte kwaliteit van voeding en water kreeg ieder-
een last van de darmen diarree of buikloop Dan werd je ziek geen medicijnen en dan
ga je dood En omdat iedereen dicht op elkaar zat nam die ingewandsziekte epidemische
vormen aan dysenterie Zo gingen vele mensen dood Op het laats wel zeven per dag
Zo zijn in ons kamp 450 vrouwen en kinderen omgekomen
Eeacuten ervan was mijn moeder
Zij overleed door ondervoeding uitputting dysenterie en malaria Vanwege het besmet-
tingsgevaar van dysenterie en malaria mochten we niet bij haar ziekbed aanwezig zijn
zelfs niet bij haar sterfbed Maar dat lsquogehoorzaam als wij warenrsquo deden mijn broer mijn
zusje en ik toch Ik was toen zeven jaar oud Mijn broer negen en mijn zusje vijf Later is
zij herbegraven op het ereveld Kalibanteng bij Semarang
Er werd een vrouw aangewezen om voor ons te zorgen Zij werd onze pleegmoeder
Toch heel anders dan je eigen moeder Niettemin heeft zij de laatste jaren voor ons
gezorgd onder moeilijke omstandigheden Daarbij was ik een lsquoheel lief oppassend en
gehoorzaam jongetjersquo (sic) Maar later toen zij oud was heb ik de laatste tien jaar van
haar leven voor haar gezorgd Ik heb dus teruggedaan wat zij voor mij had gedaan
Toen mijn broer in 1944 10 jaar zou worden werd hij bij ons
weggehaald Naar een Jongenskamp gebracht Dat vond ik
vervelend Ik miste al mijn vader mijn moeder en nu ook mijn
broer Ik was inmiddels 8 jaar oud en bleef alleen over met
mijn zusje van zes
Er was meer eacuteeacuten middel om te overleven en dat was volhouden doorgaan of
POEKOEL TEROES zoals wij elkaar toeriepen Dat moeten jullie ook doen als je een
onvoldoende krijgt of blijft zitten Volhouden en door gaan
14 MIJN VERHAAL 201718
4 DAGINDELING De dagen bestonden uit beetje eten langdurig appegravel dwangarbeid en slapen Elke dag weer Eentonig monotoom
4 1 ETEN We kregen elke dag eten De vrouwen moesten het zelf klaar ma-
ken Ze deden hun best maar er waren niet genoeg ingredieumlnten
voor een volledige maaltijd Het eten vulde even de maag
Spoedig daarna had je weer het knagend holle gevoel van honger
En die honger werd steeds erger omdat er steeds minder en
steeds slechter voedsel beschikbaar werd gesteld Vooral in het
laatste oorlogsjaar Honger betekent niet zin hebben in iets
lekkers trek hebben in een bruine boterham met kaas in een stuk
chocola of een gevulde koek Honger betekende dringend
behoefte hebben aan voedsel Hoe was dat eten
411 ONTBIJT Het eten bestond rsquos-morgens uit BLUBBERPAP Pap van cassave meel Cassavemeel krijg
je door de wortelknol van de cassaveplant (een soort suikerbiet) te drogen en tot meel
te malen Meel met water geeft pap zonder suiker zonder zout Die pap zag er even
blubberig plakkerig uit als stijfsel om behangpapier op de muur te plakken
Ik moest met mijn zusje er voor zorgen zo vlug mogelijk bij de pap te zijn Dan was die
nog warm en had die nog smaak Als je achter in de rij stond dan was de pap koud en stijf
en helemaal niet lekker Dat was jich Naar voren dringen deed trouwens iedereen
Vooral moeders met hun kinderen drongen naar voren en duwden de wezen opzij Dan
moest ik weerstand bieden
We kregen ook een stuk BROOD Het brood was niet
goed doorbakken Dat kon ook niet want het was ge-
maakt van goedkoop maiumlsmeel zonder gist Daarom
gebruikte de vrouwen op advies van vrouwen van
artsen urine in plaats van gist In urine zit namelijk
veel enzymen (giststoffen en vitamine B) Drink het
nou niet vanavond in plaats van Coca Cola
15 MIJN VERHAAL 201718
Om die lsquogistrsquo te krijgen moesten de jongens plassen in drums Daarin ging de urine
gisten bruisen borrelen stinken En als je dan deeg maakt doe je er een schepje van dat
zelfgemaakte lsquogistrsquo bij Dan gaat het deeg rijzen Het gerezen deeg gaat in de oven En je
hebt rsquos morgen krakend krokant vers brood Maar niet heus Het was keihard of klef
kleverig
412 HOOFDMAALTIJDEN Het middag- en avondeten bestond uit eacuteeacuten schep RIJST met GEITENBLAREN en LAWAAI-
SAUS Rijst koken konden de Nederlandse vrouwen in INDIEuml wel De geitenblaren waren
grote groene bladeren van de cassaveplant Dat was voer voor de geiten vandaar de
naam lsquogeitenblarenrsquo Voor mensen waren die blaren onverteerbaar Maar voor ons was
het groen dus groente
De lawaaisaus een mooie naam maar het was gewoon water Met een beetje ketjap of
sambal toegevoegd In de ketjap en sambal zit veel vitamine C Zo kreeg de lsquosausrsquo toch
een klein beetje voedingswaarde
Als aanvulling zocht iedereen op allerlei manieren naar
extra voeding Door te smokkelen door te ruilen door
te lsquoorganiserenrsquo door wat te verbouwen Bijvoorbeeld
een lombok heeft vele pitjes zaadjes Zorsquon zaadje in
goede aarde gaat ontkiemen Dan kreeg je een plant
met lombok Alleen moest je oppassen dat de rijpe
vruchten niet werden lsquogeorganiseerdrsquo]
Smokkelen deden de vrouwen aan de omheining Geld of kledingstukken in ruil voor
eten Als een moeder betrapt werd door een Japanner dan werd zij ter plekke afgeran-
seld Bij het lsquoorganiserenrsquo van eten ving ik wel eens een slang Een paar stenen hout daar
tussen aansteken slang daarboven en roosteren maar Geroosterde slang met lombok
is lekker Het verbrande hout werd houtskool Houtskool gebruikte ik in plaats van norit
om de buikloop te stoppen En de as gebruikte ik als tandpasta
16 MIJN VERHAAL 201718
HOE OUD BEN JIJ EN HOEVEEL WEEG JIJ
ALS 10-JARIG JONGETJE WOOG IK 18 KILO
42 APPEgraveL Na het ontbijt moesten we op appegravel Elke morgen Heel vaak tweemaal per dag Appegravel is
een militair woord voor verzamelen en inspectie Dan moet je je in rijen opstellen Appegravel
in Ambarawa betekende baraksgewijs urenlang in de zon staan Als we aangetreden
stonden gaf de officier van de wacht het eerste bevel Kiotsuke =gt in de houding staan
Het tweede bevel luidde Kierih =gt buigen Als de kinderen niet diep genoeg bogen dan
werden niet zij maar hun moeder geslagen door de Japanner
De verplichte buiging was bedoeld als groet aan de Japanse keizer maar werd door de Nederlanders als vernederend ervaren
Na het commando naureh =gt op de plaats rust begon het
tellen Het tellen was altijd een langdurige en moeilijke zaak
want dat tellen vergde tijd De Jap kon niet goed tellen en wij moesten ons nummer je in
het Japans zeggen Ik had nummer 5010 =gt gosegravenju Dat was een makkelijk uit te spre-
ken nummer De nummers Ichi (1) Ni (2)San (3) Shi (4) Go (5) Roku (6) Shichi (7) Hachi
(8) Ku (9) Ju (10) zijn ook makkelijk te roepen Getallen daarboven waren lastiger uit te
spreken Dan ging je struikelen over de uitspraak Als je het Japanse woord niet goed
uitsprak dan werd niet jij maar je moeder geslagen Maar als een moeder werd
geslagen dan gooiden de kinderen het tellen in de war Door een verkeerd nummer te
noemen raakten de Japanners in de war en werden zij kwaad Dat kostte je wel een pak
slaagt maar ach ldquoJapje pesten was ook wel leukrdquo
Humor houdt de moed erin
Na het appegravel werden de straffen en de taken opgedragen
421 STRAFFEN De straffen waren hard en werden in het openbaar uitgevoerd Dat wil zeggen voor de
ogen van anderen Was bijvoorbeeld een moeder betrapt op het schrijven van een dag-
boek (wat verboden was) dan ranselden de Jappen er op los Was de Jap te weten
gekomen dat er gesmokkeld werd Dan werd het hele kamp collectief gestraft Iedereen
eacuteeacuten dag of twee dagen geacuteeacuten eten
17 MIJN VERHAAL 201718
Er waren erge zware en heel gemene straffen Die vertel ik niet De Japanners waren
wreed erg wreed Maar soms heel soms ook wel vriendelijk Ik zal enkele voorbeelden
geven van kwaad en goed
Toen ik acht was moest ik bij de Kempeitai (dat is de Japanse geheime staatspolitie
vergelijkbaar met de Duitse Gestapo) komen Daar wilden ze mij laten zeggen waar mijn
vader zijn radio had verstopt (Mijn moeder was toen al overleden en mijn broer
afgevoerd naar een jongenskamp) Omdat ik zei lsquoniets te wetenrsquo hielden de
ondervragers een doos met taartjes onder mijn neus Die gebakjes zagen er hongerig als
ik was ontzettend lekker en verleidelijk uit Ik deed dan ook meteen een greep in die
doos met taartjes De Japanners trokken de doos echter treiterend terug (Iedere keer
als ik nu nog een doos taartjes zie moet ik aan dat voorval van toen terugdenken) In
plaats van een taartje kreeg ik een enorm pak slaag Nog even probeerden ze me te
laten vertellen waar de radio was door een bamboe splinter onder mijn grote teen nagel
te duwen Maar omdat ik bleef zwijgen (misschien huilde ik) verbood commandant
TOYOTA verdere martelingen De lsquosadistrsquo zoals we hem noemden kon niet nalaten zijn
sigaret uit te drukken op mijn arm Laat litteken zien Daarna schopte hij me het
kantoortje uit
HET IS NATUURLIJK WREED OM EEN KLEIN KIND TE MISHANDELEN MAAR MISHAN-
DELING IS lsquoNORMAALrsquo IN DE OORLOG KINDEREN ZIJN ALTIJD DE DUPE DENK MAAR
AAN DE KINDEREN DIE NU VANUIT SYRIEuml NAAR EUROPA KOMEN
OF IN AFRIKA DOOR OORLOGSOMSTANDIGHEDEN VAN DE HONGER GAAN STERVEN
Toch waren niet alle Japanners wreed Sommigen Heel weinig Je moet ze zoeken maar
er waren vriendelijke Japanners Dat merk je in het volgende voorbeeld Ik was negen
toen ik straf kreeg omdat ik het eten van de commandant had gejat en opgegeten
Dat zat zo
Ik moest het tuintje van de kampcommandant schoonmaken In de brandende zon
schoffelen Commandant SUZUKI zat in de schaduw Op het terras Rijst met kip te eten
Die kip rook zo geweldig lekker en ik had heel erge honger Toen de commandant (we
noemden hem lsquoaapjersquo omdat hij er zo uitzag denk ik) even weg was griste ik de kip van
zijn bord en at het snel op
Ik ging gewoon weer aan het werk want ik kon toch niet verder weg vluchten dan de
omheining De Japanse commandant zei niets Ik dacht rsquodaar kom ik mooi van afrsquo Maar
de volgende dag nagrave het appegravel werd ik toch gestraft ldquoJij hebt gisteren tweemaal
gegeten vandaag krijg je nietsrdquo Als straf moest ik uren lang in de zon staan Recht op
18 MIJN VERHAAL 201718
Zonder eten zonder drinken Zakte ik wat in dan werd er gemept Maar na een paar uur
kwam de commandant Ongezien of de bewakers deden of zij niets zagen Hij bracht
een klein bekertje een vingerhoed vol dikke vette kippenbouillon Die soep was rijk aan
zout eiwitten en energie Aldus gesterkt kon ik nog urenlang kon lsquogenieten van de
open lucht en zonrsquo
EERLIJK GEZEGD VOND IK DAT EEN VRIENDELIJK GEBAAR
WAT VINDEN JULLIE DAARVAN
422 TAKEN Ik zei het al na het appegravel werden na de straffen de taken opgedragen Iedereen moest
werken voor de Japanse keizer Alle vrouwen alle jongens vanaf hun zesde jaar en alle
meisjes vanaf hun achtste jaar moesten dwangarbeid verrichten Alleen de kleinsten de
oudsten en zieken hoefden dat niet
Als jongetje van zes jaar moest ik gras snijden (babatten) Dat was niet zo moeilijk als het
maar gewoon gras was Gras snijden was eigenlijk het gras afhakken met een dun bam-
boestokje
Wanneer ik buiten de omheining van het kamp moest werken dan kon ik ndash als de
Japanse bewaker niet keek ndash vruchten (pisang papaja djeroek) pikken Die nam ik mee
voor mijn zusje Soms schuifelde een slang tussen het lange gras Na een paar flinke
tikken met het bamboestokje kon ik het beest in mijn broekzak stoppen om rsquos avond te
roosteren en op te eten
Later kreeg ik een andere taak het schoonmaken van de
strontsloot oh pardon ik bedoel het beekje onder de toilet-
ten (Aziatische toiletten Drie wanden en een horizontaal
vlak met een gat Daarboven moest je hurken en laten
vallen wat je moet laten vallen) Het schoonmaken was wel
vies maar zoals Johan Kruyff eens zei elk nadeel heeft zijn
voordeel In het water zwommen namelijk visjes Dat
gebeurt wel vaker dat er vissen in het water zwemmen Maar deze visjes deden dienst
als dokter Ik had namelijk een grote tropenzweer op mijn been Het onderbeen lag
helemaal open Er waren geen medicijnen meer Maar ik had onthouden wat vrouwen
hadden verteld wat militairen deden in het oerwoud bij een verwonding houdt je de
wond in het rivierwater Dan knabbelen kleine visjes de wond schoon Dat deed ik dus
19 MIJN VERHAAL 201718
(aan de goeie kant van de toiletten) En zo werd de wond schoon en kon het gezonde
vlees weer aan elkaar groeien
Vlak voacuteoacuter het einde van de oorlog moest ik met een aantal jongens een hele grote kuil
graven Waarom wisten we niet Later bleek dat het gat bedoeld was als massagraf
Waarom dat kan je hier lezen (bij een eventuele invasie va geallieerden moesten alle
gevangen gedood worden) Maar dat werk kwam niet af omdat de atoombommen
opeens een einde aan de oorlog maakten
5 EINDE JAPANSE INTERNERING Hoe wisten we dat er een einde aan de oorlog kwam
Op 5 mei 1945 vloog een vliegtuig over ons kamp Een vliegtuig met rood-wit-blauwe
strepen onder de vleugels Een Nederlandse vlag hoger dan de Japanse Pamfletten
werden uitgestrooid Op die strooibiljetten stond geschreven ldquoNederland is vrij spoedig
ook jullie Blijf rustig in de kampenrdquo
Een gejuich van jewelste
Maar het duurde nog even Japan capituleerde op 15 augustus 1945 Pas op 23
augustus 1945 kwam weer
een vliegtuig over En weer
strooibiljetten met de tekst
ldquoDe oorlog is voorbij Blijf
rustig in het kamp tot de
bevrijders komenrdquo De vol-
gende morgen kwam een hoge Japanse officier het kamp binnen Na het appegravel sprak hij
ons toe ldquo het heeft de Keizer van Japan uit de goedheid van zijn hart behaagd de
oorlog te beeumlindigen voedsel en medicijnen worden niet meer gerantsoeneerd hellip
morgen een dubbele portie rijst hellip blijf in de kampen tot de geallieerden komenhellip bla
bla bla ldquo
20 MIJN VERHAAL 201718
Iemand begon zachtjes haast verlegen het Wilhelmus te zingen De anderen volgden
aarzelend En inderdaad kregen wij de volgende dag een extra portie rijst
De jongens uit de Jongenskampen kwamen uit hun kamp terug naar hun moeder in het
Vrouwenkamp Zo kwam mijn broer terug Ook vaders kwamen op zoek naar hun vrouw
en kinderen De kleinste kinderen herkenden hun vader niet Zij stonden bij de poort en
riepen ldquoMeneer meneer bent u mijn vaderrdquo Mijn vader was er niet bij
51 BEVRIJDING Zoals ik zei dachten wij op 23 augustus bevrijd te zijn vrij te zijn Maar het bleek geacuteeacuten
bevrijding Geacuteeacuten vrijheid Geacuteeacuten vrede Er kwamen geacuteeacuten bevrijders binnen (Het was in
INDIEuml niet zo vreugdevol als in NEDERLAND toen daar de Amerikaanse Britse en
Canadese bevrijders de stad binnen reden) De Britten zouden ons bevrijden maar die
kwamen niet De Britten bedreven een eigen politiek in het kader van het algehele
dekolonisatieproces (Atlantic Treaty 1942) Ik ga hier heel kort op in In het Britse
politieke spel vertraagden de Britten hun komst en verboden Nederlandse militairen het
land binnen te komen om het Nederlandse gezag in de Indische Archipel te herstellen
Hierdoor gaven zij de Indonesieumlrs de gelegenheid in opstand te komen tegen herstel van
de Nederlandse koloniale macht en te dekoloniseren De Japanners moesten maar voor
ons zorgen Dat deden zij met inzet van eigen leven Zij verdedigden de kampen
tegen bommen granaten en aanvallen van de Indonesieumlrs Kan je nagaan 2000 Jappen
zijn omgekomen in de strijd tegen de Indonesieumlrs Jappen die jarenlang op allerlei
manier ons wilden uitroeien gaven nu hun leven om ons te beschermen (zo raar kan het
gaan in een oorlog)
Maar uiteindelijk in november 1945 dus drie maanden na de Japanse capitulatie
kwamen eindelijk Britse soldaten Zij stopten de beschietingen en brachten ons in
konvooi naar een veilige haven naar Semarang Een konvooi is een lange rij autorsquos onder
militaire bescherming Daar in Semarang vond mijn vader ons Met hem zijn wij
21 MIJN VERHAAL 201718
meegegaan naar zijn kamp Tjimahi en vandaar zijn wij in mei 1946 naar NEDERLAND
gegaan
511 INDONESIEuml Heel in het kort ga ik in op de situatie na de oorlog De
Indonesieumlr SOEKARNO had twee dagen naacute de capitulatie dus
op 17 augustus 1942 eenzijdig de onafhankelijkheid van de
republiek INDONESIEuml uitgeroepen De Britten hadden die
onafhankelijkheid meteen de facto erkend (de facto betekent
ldquofeitelijk zonder over de wettigheid ervan te sprekenrdquo)
Met die erkenning hoopten zij dat het dan rustig zou blijven
Maar de Indonesische regering kon geacuteeacuten orde op zaken
houden En omdat er geacuteeacuten Britten noch Nederlanders waren was er niemand op dat
moment de baas
Van dat machtsvacuuumlm van die gezagsloze toestand
maakten groepen jonge opstandige Indonesieumlrs ge-
bruik Zij wilden voorkomen dat de Nederlanders weer
de baas zouden worden Zij wilden baas in eigen land
zijn Deze strijd deze Indonesische revolutie heette
BERSIAP Dat was een verschrikkelijke en gewelddadige
periode 13500 Nederlanders werden vermoord Maar ook Indische Nederlanders trou-
we Indische mensen en Chinezen die de Indonesieumlrs als bondgenoten van de
Nederlanders beschouwden In totaal ruim 200000 Sommige schattingen zijn nog veel
hoger Amerikaanse bronnen spreken 200000 ndash 700000 Deze korte periode (aug1945
ndash mrt 1946) was eigenlijk erger dan de Japanse periode (mrt 1942 ndash aug 1945) Die
situatie eindigde met de komst van de Nederlandse militairen Daarover ga ik niet
vertellen Men leze HTh Bussemaker ldquoBersiap Opstand in het paradijs De Bersiap-
periode op Java en Sumatra 1945-1946rdquo (Zutphen 2005)
512 NEDERLAND Wat is er van dat zesjarig jongetje geworden dat in 1942 werd geiumlnterneerd en zijn
moeder had verloren
In NEDERLAND aangekomen werden mijn vader broer zuster en ik eerst opgevangen
door oma Daarna zorgde een tante de zuster van mijn vader voor woning en werk Ik
kon naar de Lagere School Kwam meteen in groep 7 Een jaar later na
toelatingsexamen (CITO toets) ging ik naar de HBS (VWO) Vijf jaren later naar de Hogere
22 MIJN VERHAAL 201718
Zeevaartschool Ik heb 10 jaren heel prettig gevaren als stuurman op de grote
handelsvaart
TOEN DEED IK IETS DOMS
Ik werd verliefd en ging trouwen Ja dom want ik moest kiezen blijven varen en niet
thuis zijn of thuis zijn en niet meer varen Dat laatste deed ik maar moest opnieuw gaan
studeren Jarenlang avond colleges aan de universiteit Het uiteindelijk resultaat een
goede baan een lieve vrouw en drie schatten van kleinkinderen
6 HERDENKEN Maar dat geluk heeft mijn moeder niet gekend Mijn vriendjes en vriendinnetjes van toen
ook niet Zij zijn echter niet door mij vergeten Vaak denk ik hen aan mijn moeder en aan
mijn vriendjes van toen
Daarom vertel ik jullie mijn verhaal Want daarmee herdenk ik hen Herdenken is terug
denken aan de tijd van toen en daar Met daarover te vertellen wil ik dat wat er toen en
daar is gebeurd niet vergeten wordt Dat jullie erover gaan nadenken Het nadenken
over oorlog voorkomt een nieuwe oorlog Ik hoop waarachtig dat jullie niet zullen mee
maken wat ik heb meegemaakt Ik ben nu oud (80) en kan niets meer doen Jullie wel
Jullie zijn de toekomst Misschien wordt een van jullie later minister-president admiraal
of generaal of directeurdirectrice van een groot bedrijf Dan kunnen jullie ervoor
zorgen dat er geen oorlog komt Dus doe je best volhouden en doorgaan ook als het
soms wat tegen zit POEKOEL TEROES
23 MIJN VERHAAL 201718
DANK JULLIE WEL VOOR HET LUISTEREN NAAR MIJN VERHAAL
INDISCH MONUMENT TE DEN HAAG
24 MIJN VERHAAL 201718
25 MIJN VERHAAL 201718
12 MIJN VERHAAL 201718
32 MAAR NIET ALLES WAS KOMMER EN KWEL In die moeilijke en erbarmelijke tijd met vele vernederingen moesten de moeders zich in
leven zien te houden om hun kinderen in leven te houden (Het is door deze lsquostruggle of
liversquo van de Nederlandse vrouw voor hun kinderen dat het sterftecijfer in de Vrouwen-
kampen lsquomaarrsquo 12 was In tegenstelling tot de 20 in Mannenkampen Bij de militaire
krijgsgevangenen in Birma en Japan lag dat sterftecijfer nog hoger) De vrouwen
hielpen elkaar Rang en standsverschillen vielen weg Zij pepten elkaar op ze steunden
elkaar om te door te kunnen gaan Zo hielden vrouwen lezingen Vrouwen van militairen
vertelden wat hun mannen hadden geleerd hoe te overleven in het oerwoud Vrouwen
van artsen vertelden hoe wonden te genezen met alternatieve middelen Andere vrou-
wen maakten spotliedjes of hekelgedichten Soms voerden zij kleine toneelstukjes op
waarin zij de Japanners voor de gek hielden Humor houdt je levendig Iedereen
probeerde geestelijk wakker te blijven Moeders probeerden hun kinderen wat bij te
brengen want onderwijs was verboden Zij maakten allerlei speelgoed denk aan
kwartetten met educatieve voorstellingen
Ik herinner mij nog heel goed hoe mijn moeder op Koninginnedag 31 augustus 1943 een
rode bloes een wit hemd en een blauwe broek aan de waslijn ophing Meteen deden
andere vrouwen dat ook en zo was het hele kamp in no time gepavoiseerd Versierd met
rood wit en blauw Totdat de Jap in de gaten kreeg dat daar eigen-
lijk de Nederlandse vlag uithing Toen moest alles meteen wegge-
haald worden Maar de vrouwen riepen ldquowe hebben de Jap toch
weer tuk gehadrdquo
Een ander vorm van verzet was de reactie van de Nederlandse
vrouw op de Japanse houding De Japanners keken geringschattend
neacuteeacuter op de Nederlandse vrouw Maar de vrouwen ndash fysiek groter dan de Japanner ndash
gingen dicht bij de Jap staan als zij werden geroepen Dus moest die Jap omhoog kijken
Dat zijn enkele voorbeelden hoe de vrouwen zich scherp en sterk hielden Het is de
Jappen inderdaad niet gelukt de Nederlandse vrouwen geestelijke en lichamelijk te
breken NIET VOOR NIETS STAAT OP HET INDISCH MONUMENT DE GEEST OVERWINT
Men leze uit de reeks Japanse bezetting in dagboeken bijvoorbeeld M Heijmans-van
bruggen ldquoVrouwenkamp Ambarawa 6rdquo (Amsterdam 2001)
33 TOCH WAS HET NIET LEUK IN HET KAMP Doordat er steeds meacuteeacuter mensen in het kamp werden gepropt moesten er steeds meacuteeacuter
monden worden gevoed Maar er kwam niet meacuteeacuter voedsel binnen Dat betekent dat de
13 MIJN VERHAAL 201718
rantsoenen steeds minder werden En als je weinig eet dan krijg je honger en als je lang
honger lijdt dan ga je dood Door de slechte kwaliteit van voeding en water kreeg ieder-
een last van de darmen diarree of buikloop Dan werd je ziek geen medicijnen en dan
ga je dood En omdat iedereen dicht op elkaar zat nam die ingewandsziekte epidemische
vormen aan dysenterie Zo gingen vele mensen dood Op het laats wel zeven per dag
Zo zijn in ons kamp 450 vrouwen en kinderen omgekomen
Eeacuten ervan was mijn moeder
Zij overleed door ondervoeding uitputting dysenterie en malaria Vanwege het besmet-
tingsgevaar van dysenterie en malaria mochten we niet bij haar ziekbed aanwezig zijn
zelfs niet bij haar sterfbed Maar dat lsquogehoorzaam als wij warenrsquo deden mijn broer mijn
zusje en ik toch Ik was toen zeven jaar oud Mijn broer negen en mijn zusje vijf Later is
zij herbegraven op het ereveld Kalibanteng bij Semarang
Er werd een vrouw aangewezen om voor ons te zorgen Zij werd onze pleegmoeder
Toch heel anders dan je eigen moeder Niettemin heeft zij de laatste jaren voor ons
gezorgd onder moeilijke omstandigheden Daarbij was ik een lsquoheel lief oppassend en
gehoorzaam jongetjersquo (sic) Maar later toen zij oud was heb ik de laatste tien jaar van
haar leven voor haar gezorgd Ik heb dus teruggedaan wat zij voor mij had gedaan
Toen mijn broer in 1944 10 jaar zou worden werd hij bij ons
weggehaald Naar een Jongenskamp gebracht Dat vond ik
vervelend Ik miste al mijn vader mijn moeder en nu ook mijn
broer Ik was inmiddels 8 jaar oud en bleef alleen over met
mijn zusje van zes
Er was meer eacuteeacuten middel om te overleven en dat was volhouden doorgaan of
POEKOEL TEROES zoals wij elkaar toeriepen Dat moeten jullie ook doen als je een
onvoldoende krijgt of blijft zitten Volhouden en door gaan
14 MIJN VERHAAL 201718
4 DAGINDELING De dagen bestonden uit beetje eten langdurig appegravel dwangarbeid en slapen Elke dag weer Eentonig monotoom
4 1 ETEN We kregen elke dag eten De vrouwen moesten het zelf klaar ma-
ken Ze deden hun best maar er waren niet genoeg ingredieumlnten
voor een volledige maaltijd Het eten vulde even de maag
Spoedig daarna had je weer het knagend holle gevoel van honger
En die honger werd steeds erger omdat er steeds minder en
steeds slechter voedsel beschikbaar werd gesteld Vooral in het
laatste oorlogsjaar Honger betekent niet zin hebben in iets
lekkers trek hebben in een bruine boterham met kaas in een stuk
chocola of een gevulde koek Honger betekende dringend
behoefte hebben aan voedsel Hoe was dat eten
411 ONTBIJT Het eten bestond rsquos-morgens uit BLUBBERPAP Pap van cassave meel Cassavemeel krijg
je door de wortelknol van de cassaveplant (een soort suikerbiet) te drogen en tot meel
te malen Meel met water geeft pap zonder suiker zonder zout Die pap zag er even
blubberig plakkerig uit als stijfsel om behangpapier op de muur te plakken
Ik moest met mijn zusje er voor zorgen zo vlug mogelijk bij de pap te zijn Dan was die
nog warm en had die nog smaak Als je achter in de rij stond dan was de pap koud en stijf
en helemaal niet lekker Dat was jich Naar voren dringen deed trouwens iedereen
Vooral moeders met hun kinderen drongen naar voren en duwden de wezen opzij Dan
moest ik weerstand bieden
We kregen ook een stuk BROOD Het brood was niet
goed doorbakken Dat kon ook niet want het was ge-
maakt van goedkoop maiumlsmeel zonder gist Daarom
gebruikte de vrouwen op advies van vrouwen van
artsen urine in plaats van gist In urine zit namelijk
veel enzymen (giststoffen en vitamine B) Drink het
nou niet vanavond in plaats van Coca Cola
15 MIJN VERHAAL 201718
Om die lsquogistrsquo te krijgen moesten de jongens plassen in drums Daarin ging de urine
gisten bruisen borrelen stinken En als je dan deeg maakt doe je er een schepje van dat
zelfgemaakte lsquogistrsquo bij Dan gaat het deeg rijzen Het gerezen deeg gaat in de oven En je
hebt rsquos morgen krakend krokant vers brood Maar niet heus Het was keihard of klef
kleverig
412 HOOFDMAALTIJDEN Het middag- en avondeten bestond uit eacuteeacuten schep RIJST met GEITENBLAREN en LAWAAI-
SAUS Rijst koken konden de Nederlandse vrouwen in INDIEuml wel De geitenblaren waren
grote groene bladeren van de cassaveplant Dat was voer voor de geiten vandaar de
naam lsquogeitenblarenrsquo Voor mensen waren die blaren onverteerbaar Maar voor ons was
het groen dus groente
De lawaaisaus een mooie naam maar het was gewoon water Met een beetje ketjap of
sambal toegevoegd In de ketjap en sambal zit veel vitamine C Zo kreeg de lsquosausrsquo toch
een klein beetje voedingswaarde
Als aanvulling zocht iedereen op allerlei manieren naar
extra voeding Door te smokkelen door te ruilen door
te lsquoorganiserenrsquo door wat te verbouwen Bijvoorbeeld
een lombok heeft vele pitjes zaadjes Zorsquon zaadje in
goede aarde gaat ontkiemen Dan kreeg je een plant
met lombok Alleen moest je oppassen dat de rijpe
vruchten niet werden lsquogeorganiseerdrsquo]
Smokkelen deden de vrouwen aan de omheining Geld of kledingstukken in ruil voor
eten Als een moeder betrapt werd door een Japanner dan werd zij ter plekke afgeran-
seld Bij het lsquoorganiserenrsquo van eten ving ik wel eens een slang Een paar stenen hout daar
tussen aansteken slang daarboven en roosteren maar Geroosterde slang met lombok
is lekker Het verbrande hout werd houtskool Houtskool gebruikte ik in plaats van norit
om de buikloop te stoppen En de as gebruikte ik als tandpasta
16 MIJN VERHAAL 201718
HOE OUD BEN JIJ EN HOEVEEL WEEG JIJ
ALS 10-JARIG JONGETJE WOOG IK 18 KILO
42 APPEgraveL Na het ontbijt moesten we op appegravel Elke morgen Heel vaak tweemaal per dag Appegravel is
een militair woord voor verzamelen en inspectie Dan moet je je in rijen opstellen Appegravel
in Ambarawa betekende baraksgewijs urenlang in de zon staan Als we aangetreden
stonden gaf de officier van de wacht het eerste bevel Kiotsuke =gt in de houding staan
Het tweede bevel luidde Kierih =gt buigen Als de kinderen niet diep genoeg bogen dan
werden niet zij maar hun moeder geslagen door de Japanner
De verplichte buiging was bedoeld als groet aan de Japanse keizer maar werd door de Nederlanders als vernederend ervaren
Na het commando naureh =gt op de plaats rust begon het
tellen Het tellen was altijd een langdurige en moeilijke zaak
want dat tellen vergde tijd De Jap kon niet goed tellen en wij moesten ons nummer je in
het Japans zeggen Ik had nummer 5010 =gt gosegravenju Dat was een makkelijk uit te spre-
ken nummer De nummers Ichi (1) Ni (2)San (3) Shi (4) Go (5) Roku (6) Shichi (7) Hachi
(8) Ku (9) Ju (10) zijn ook makkelijk te roepen Getallen daarboven waren lastiger uit te
spreken Dan ging je struikelen over de uitspraak Als je het Japanse woord niet goed
uitsprak dan werd niet jij maar je moeder geslagen Maar als een moeder werd
geslagen dan gooiden de kinderen het tellen in de war Door een verkeerd nummer te
noemen raakten de Japanners in de war en werden zij kwaad Dat kostte je wel een pak
slaagt maar ach ldquoJapje pesten was ook wel leukrdquo
Humor houdt de moed erin
Na het appegravel werden de straffen en de taken opgedragen
421 STRAFFEN De straffen waren hard en werden in het openbaar uitgevoerd Dat wil zeggen voor de
ogen van anderen Was bijvoorbeeld een moeder betrapt op het schrijven van een dag-
boek (wat verboden was) dan ranselden de Jappen er op los Was de Jap te weten
gekomen dat er gesmokkeld werd Dan werd het hele kamp collectief gestraft Iedereen
eacuteeacuten dag of twee dagen geacuteeacuten eten
17 MIJN VERHAAL 201718
Er waren erge zware en heel gemene straffen Die vertel ik niet De Japanners waren
wreed erg wreed Maar soms heel soms ook wel vriendelijk Ik zal enkele voorbeelden
geven van kwaad en goed
Toen ik acht was moest ik bij de Kempeitai (dat is de Japanse geheime staatspolitie
vergelijkbaar met de Duitse Gestapo) komen Daar wilden ze mij laten zeggen waar mijn
vader zijn radio had verstopt (Mijn moeder was toen al overleden en mijn broer
afgevoerd naar een jongenskamp) Omdat ik zei lsquoniets te wetenrsquo hielden de
ondervragers een doos met taartjes onder mijn neus Die gebakjes zagen er hongerig als
ik was ontzettend lekker en verleidelijk uit Ik deed dan ook meteen een greep in die
doos met taartjes De Japanners trokken de doos echter treiterend terug (Iedere keer
als ik nu nog een doos taartjes zie moet ik aan dat voorval van toen terugdenken) In
plaats van een taartje kreeg ik een enorm pak slaag Nog even probeerden ze me te
laten vertellen waar de radio was door een bamboe splinter onder mijn grote teen nagel
te duwen Maar omdat ik bleef zwijgen (misschien huilde ik) verbood commandant
TOYOTA verdere martelingen De lsquosadistrsquo zoals we hem noemden kon niet nalaten zijn
sigaret uit te drukken op mijn arm Laat litteken zien Daarna schopte hij me het
kantoortje uit
HET IS NATUURLIJK WREED OM EEN KLEIN KIND TE MISHANDELEN MAAR MISHAN-
DELING IS lsquoNORMAALrsquo IN DE OORLOG KINDEREN ZIJN ALTIJD DE DUPE DENK MAAR
AAN DE KINDEREN DIE NU VANUIT SYRIEuml NAAR EUROPA KOMEN
OF IN AFRIKA DOOR OORLOGSOMSTANDIGHEDEN VAN DE HONGER GAAN STERVEN
Toch waren niet alle Japanners wreed Sommigen Heel weinig Je moet ze zoeken maar
er waren vriendelijke Japanners Dat merk je in het volgende voorbeeld Ik was negen
toen ik straf kreeg omdat ik het eten van de commandant had gejat en opgegeten
Dat zat zo
Ik moest het tuintje van de kampcommandant schoonmaken In de brandende zon
schoffelen Commandant SUZUKI zat in de schaduw Op het terras Rijst met kip te eten
Die kip rook zo geweldig lekker en ik had heel erge honger Toen de commandant (we
noemden hem lsquoaapjersquo omdat hij er zo uitzag denk ik) even weg was griste ik de kip van
zijn bord en at het snel op
Ik ging gewoon weer aan het werk want ik kon toch niet verder weg vluchten dan de
omheining De Japanse commandant zei niets Ik dacht rsquodaar kom ik mooi van afrsquo Maar
de volgende dag nagrave het appegravel werd ik toch gestraft ldquoJij hebt gisteren tweemaal
gegeten vandaag krijg je nietsrdquo Als straf moest ik uren lang in de zon staan Recht op
18 MIJN VERHAAL 201718
Zonder eten zonder drinken Zakte ik wat in dan werd er gemept Maar na een paar uur
kwam de commandant Ongezien of de bewakers deden of zij niets zagen Hij bracht
een klein bekertje een vingerhoed vol dikke vette kippenbouillon Die soep was rijk aan
zout eiwitten en energie Aldus gesterkt kon ik nog urenlang kon lsquogenieten van de
open lucht en zonrsquo
EERLIJK GEZEGD VOND IK DAT EEN VRIENDELIJK GEBAAR
WAT VINDEN JULLIE DAARVAN
422 TAKEN Ik zei het al na het appegravel werden na de straffen de taken opgedragen Iedereen moest
werken voor de Japanse keizer Alle vrouwen alle jongens vanaf hun zesde jaar en alle
meisjes vanaf hun achtste jaar moesten dwangarbeid verrichten Alleen de kleinsten de
oudsten en zieken hoefden dat niet
Als jongetje van zes jaar moest ik gras snijden (babatten) Dat was niet zo moeilijk als het
maar gewoon gras was Gras snijden was eigenlijk het gras afhakken met een dun bam-
boestokje
Wanneer ik buiten de omheining van het kamp moest werken dan kon ik ndash als de
Japanse bewaker niet keek ndash vruchten (pisang papaja djeroek) pikken Die nam ik mee
voor mijn zusje Soms schuifelde een slang tussen het lange gras Na een paar flinke
tikken met het bamboestokje kon ik het beest in mijn broekzak stoppen om rsquos avond te
roosteren en op te eten
Later kreeg ik een andere taak het schoonmaken van de
strontsloot oh pardon ik bedoel het beekje onder de toilet-
ten (Aziatische toiletten Drie wanden en een horizontaal
vlak met een gat Daarboven moest je hurken en laten
vallen wat je moet laten vallen) Het schoonmaken was wel
vies maar zoals Johan Kruyff eens zei elk nadeel heeft zijn
voordeel In het water zwommen namelijk visjes Dat
gebeurt wel vaker dat er vissen in het water zwemmen Maar deze visjes deden dienst
als dokter Ik had namelijk een grote tropenzweer op mijn been Het onderbeen lag
helemaal open Er waren geen medicijnen meer Maar ik had onthouden wat vrouwen
hadden verteld wat militairen deden in het oerwoud bij een verwonding houdt je de
wond in het rivierwater Dan knabbelen kleine visjes de wond schoon Dat deed ik dus
19 MIJN VERHAAL 201718
(aan de goeie kant van de toiletten) En zo werd de wond schoon en kon het gezonde
vlees weer aan elkaar groeien
Vlak voacuteoacuter het einde van de oorlog moest ik met een aantal jongens een hele grote kuil
graven Waarom wisten we niet Later bleek dat het gat bedoeld was als massagraf
Waarom dat kan je hier lezen (bij een eventuele invasie va geallieerden moesten alle
gevangen gedood worden) Maar dat werk kwam niet af omdat de atoombommen
opeens een einde aan de oorlog maakten
5 EINDE JAPANSE INTERNERING Hoe wisten we dat er een einde aan de oorlog kwam
Op 5 mei 1945 vloog een vliegtuig over ons kamp Een vliegtuig met rood-wit-blauwe
strepen onder de vleugels Een Nederlandse vlag hoger dan de Japanse Pamfletten
werden uitgestrooid Op die strooibiljetten stond geschreven ldquoNederland is vrij spoedig
ook jullie Blijf rustig in de kampenrdquo
Een gejuich van jewelste
Maar het duurde nog even Japan capituleerde op 15 augustus 1945 Pas op 23
augustus 1945 kwam weer
een vliegtuig over En weer
strooibiljetten met de tekst
ldquoDe oorlog is voorbij Blijf
rustig in het kamp tot de
bevrijders komenrdquo De vol-
gende morgen kwam een hoge Japanse officier het kamp binnen Na het appegravel sprak hij
ons toe ldquo het heeft de Keizer van Japan uit de goedheid van zijn hart behaagd de
oorlog te beeumlindigen voedsel en medicijnen worden niet meer gerantsoeneerd hellip
morgen een dubbele portie rijst hellip blijf in de kampen tot de geallieerden komenhellip bla
bla bla ldquo
20 MIJN VERHAAL 201718
Iemand begon zachtjes haast verlegen het Wilhelmus te zingen De anderen volgden
aarzelend En inderdaad kregen wij de volgende dag een extra portie rijst
De jongens uit de Jongenskampen kwamen uit hun kamp terug naar hun moeder in het
Vrouwenkamp Zo kwam mijn broer terug Ook vaders kwamen op zoek naar hun vrouw
en kinderen De kleinste kinderen herkenden hun vader niet Zij stonden bij de poort en
riepen ldquoMeneer meneer bent u mijn vaderrdquo Mijn vader was er niet bij
51 BEVRIJDING Zoals ik zei dachten wij op 23 augustus bevrijd te zijn vrij te zijn Maar het bleek geacuteeacuten
bevrijding Geacuteeacuten vrijheid Geacuteeacuten vrede Er kwamen geacuteeacuten bevrijders binnen (Het was in
INDIEuml niet zo vreugdevol als in NEDERLAND toen daar de Amerikaanse Britse en
Canadese bevrijders de stad binnen reden) De Britten zouden ons bevrijden maar die
kwamen niet De Britten bedreven een eigen politiek in het kader van het algehele
dekolonisatieproces (Atlantic Treaty 1942) Ik ga hier heel kort op in In het Britse
politieke spel vertraagden de Britten hun komst en verboden Nederlandse militairen het
land binnen te komen om het Nederlandse gezag in de Indische Archipel te herstellen
Hierdoor gaven zij de Indonesieumlrs de gelegenheid in opstand te komen tegen herstel van
de Nederlandse koloniale macht en te dekoloniseren De Japanners moesten maar voor
ons zorgen Dat deden zij met inzet van eigen leven Zij verdedigden de kampen
tegen bommen granaten en aanvallen van de Indonesieumlrs Kan je nagaan 2000 Jappen
zijn omgekomen in de strijd tegen de Indonesieumlrs Jappen die jarenlang op allerlei
manier ons wilden uitroeien gaven nu hun leven om ons te beschermen (zo raar kan het
gaan in een oorlog)
Maar uiteindelijk in november 1945 dus drie maanden na de Japanse capitulatie
kwamen eindelijk Britse soldaten Zij stopten de beschietingen en brachten ons in
konvooi naar een veilige haven naar Semarang Een konvooi is een lange rij autorsquos onder
militaire bescherming Daar in Semarang vond mijn vader ons Met hem zijn wij
21 MIJN VERHAAL 201718
meegegaan naar zijn kamp Tjimahi en vandaar zijn wij in mei 1946 naar NEDERLAND
gegaan
511 INDONESIEuml Heel in het kort ga ik in op de situatie na de oorlog De
Indonesieumlr SOEKARNO had twee dagen naacute de capitulatie dus
op 17 augustus 1942 eenzijdig de onafhankelijkheid van de
republiek INDONESIEuml uitgeroepen De Britten hadden die
onafhankelijkheid meteen de facto erkend (de facto betekent
ldquofeitelijk zonder over de wettigheid ervan te sprekenrdquo)
Met die erkenning hoopten zij dat het dan rustig zou blijven
Maar de Indonesische regering kon geacuteeacuten orde op zaken
houden En omdat er geacuteeacuten Britten noch Nederlanders waren was er niemand op dat
moment de baas
Van dat machtsvacuuumlm van die gezagsloze toestand
maakten groepen jonge opstandige Indonesieumlrs ge-
bruik Zij wilden voorkomen dat de Nederlanders weer
de baas zouden worden Zij wilden baas in eigen land
zijn Deze strijd deze Indonesische revolutie heette
BERSIAP Dat was een verschrikkelijke en gewelddadige
periode 13500 Nederlanders werden vermoord Maar ook Indische Nederlanders trou-
we Indische mensen en Chinezen die de Indonesieumlrs als bondgenoten van de
Nederlanders beschouwden In totaal ruim 200000 Sommige schattingen zijn nog veel
hoger Amerikaanse bronnen spreken 200000 ndash 700000 Deze korte periode (aug1945
ndash mrt 1946) was eigenlijk erger dan de Japanse periode (mrt 1942 ndash aug 1945) Die
situatie eindigde met de komst van de Nederlandse militairen Daarover ga ik niet
vertellen Men leze HTh Bussemaker ldquoBersiap Opstand in het paradijs De Bersiap-
periode op Java en Sumatra 1945-1946rdquo (Zutphen 2005)
512 NEDERLAND Wat is er van dat zesjarig jongetje geworden dat in 1942 werd geiumlnterneerd en zijn
moeder had verloren
In NEDERLAND aangekomen werden mijn vader broer zuster en ik eerst opgevangen
door oma Daarna zorgde een tante de zuster van mijn vader voor woning en werk Ik
kon naar de Lagere School Kwam meteen in groep 7 Een jaar later na
toelatingsexamen (CITO toets) ging ik naar de HBS (VWO) Vijf jaren later naar de Hogere
22 MIJN VERHAAL 201718
Zeevaartschool Ik heb 10 jaren heel prettig gevaren als stuurman op de grote
handelsvaart
TOEN DEED IK IETS DOMS
Ik werd verliefd en ging trouwen Ja dom want ik moest kiezen blijven varen en niet
thuis zijn of thuis zijn en niet meer varen Dat laatste deed ik maar moest opnieuw gaan
studeren Jarenlang avond colleges aan de universiteit Het uiteindelijk resultaat een
goede baan een lieve vrouw en drie schatten van kleinkinderen
6 HERDENKEN Maar dat geluk heeft mijn moeder niet gekend Mijn vriendjes en vriendinnetjes van toen
ook niet Zij zijn echter niet door mij vergeten Vaak denk ik hen aan mijn moeder en aan
mijn vriendjes van toen
Daarom vertel ik jullie mijn verhaal Want daarmee herdenk ik hen Herdenken is terug
denken aan de tijd van toen en daar Met daarover te vertellen wil ik dat wat er toen en
daar is gebeurd niet vergeten wordt Dat jullie erover gaan nadenken Het nadenken
over oorlog voorkomt een nieuwe oorlog Ik hoop waarachtig dat jullie niet zullen mee
maken wat ik heb meegemaakt Ik ben nu oud (80) en kan niets meer doen Jullie wel
Jullie zijn de toekomst Misschien wordt een van jullie later minister-president admiraal
of generaal of directeurdirectrice van een groot bedrijf Dan kunnen jullie ervoor
zorgen dat er geen oorlog komt Dus doe je best volhouden en doorgaan ook als het
soms wat tegen zit POEKOEL TEROES
23 MIJN VERHAAL 201718
DANK JULLIE WEL VOOR HET LUISTEREN NAAR MIJN VERHAAL
INDISCH MONUMENT TE DEN HAAG
24 MIJN VERHAAL 201718
25 MIJN VERHAAL 201718
13 MIJN VERHAAL 201718
rantsoenen steeds minder werden En als je weinig eet dan krijg je honger en als je lang
honger lijdt dan ga je dood Door de slechte kwaliteit van voeding en water kreeg ieder-
een last van de darmen diarree of buikloop Dan werd je ziek geen medicijnen en dan
ga je dood En omdat iedereen dicht op elkaar zat nam die ingewandsziekte epidemische
vormen aan dysenterie Zo gingen vele mensen dood Op het laats wel zeven per dag
Zo zijn in ons kamp 450 vrouwen en kinderen omgekomen
Eeacuten ervan was mijn moeder
Zij overleed door ondervoeding uitputting dysenterie en malaria Vanwege het besmet-
tingsgevaar van dysenterie en malaria mochten we niet bij haar ziekbed aanwezig zijn
zelfs niet bij haar sterfbed Maar dat lsquogehoorzaam als wij warenrsquo deden mijn broer mijn
zusje en ik toch Ik was toen zeven jaar oud Mijn broer negen en mijn zusje vijf Later is
zij herbegraven op het ereveld Kalibanteng bij Semarang
Er werd een vrouw aangewezen om voor ons te zorgen Zij werd onze pleegmoeder
Toch heel anders dan je eigen moeder Niettemin heeft zij de laatste jaren voor ons
gezorgd onder moeilijke omstandigheden Daarbij was ik een lsquoheel lief oppassend en
gehoorzaam jongetjersquo (sic) Maar later toen zij oud was heb ik de laatste tien jaar van
haar leven voor haar gezorgd Ik heb dus teruggedaan wat zij voor mij had gedaan
Toen mijn broer in 1944 10 jaar zou worden werd hij bij ons
weggehaald Naar een Jongenskamp gebracht Dat vond ik
vervelend Ik miste al mijn vader mijn moeder en nu ook mijn
broer Ik was inmiddels 8 jaar oud en bleef alleen over met
mijn zusje van zes
Er was meer eacuteeacuten middel om te overleven en dat was volhouden doorgaan of
POEKOEL TEROES zoals wij elkaar toeriepen Dat moeten jullie ook doen als je een
onvoldoende krijgt of blijft zitten Volhouden en door gaan
14 MIJN VERHAAL 201718
4 DAGINDELING De dagen bestonden uit beetje eten langdurig appegravel dwangarbeid en slapen Elke dag weer Eentonig monotoom
4 1 ETEN We kregen elke dag eten De vrouwen moesten het zelf klaar ma-
ken Ze deden hun best maar er waren niet genoeg ingredieumlnten
voor een volledige maaltijd Het eten vulde even de maag
Spoedig daarna had je weer het knagend holle gevoel van honger
En die honger werd steeds erger omdat er steeds minder en
steeds slechter voedsel beschikbaar werd gesteld Vooral in het
laatste oorlogsjaar Honger betekent niet zin hebben in iets
lekkers trek hebben in een bruine boterham met kaas in een stuk
chocola of een gevulde koek Honger betekende dringend
behoefte hebben aan voedsel Hoe was dat eten
411 ONTBIJT Het eten bestond rsquos-morgens uit BLUBBERPAP Pap van cassave meel Cassavemeel krijg
je door de wortelknol van de cassaveplant (een soort suikerbiet) te drogen en tot meel
te malen Meel met water geeft pap zonder suiker zonder zout Die pap zag er even
blubberig plakkerig uit als stijfsel om behangpapier op de muur te plakken
Ik moest met mijn zusje er voor zorgen zo vlug mogelijk bij de pap te zijn Dan was die
nog warm en had die nog smaak Als je achter in de rij stond dan was de pap koud en stijf
en helemaal niet lekker Dat was jich Naar voren dringen deed trouwens iedereen
Vooral moeders met hun kinderen drongen naar voren en duwden de wezen opzij Dan
moest ik weerstand bieden
We kregen ook een stuk BROOD Het brood was niet
goed doorbakken Dat kon ook niet want het was ge-
maakt van goedkoop maiumlsmeel zonder gist Daarom
gebruikte de vrouwen op advies van vrouwen van
artsen urine in plaats van gist In urine zit namelijk
veel enzymen (giststoffen en vitamine B) Drink het
nou niet vanavond in plaats van Coca Cola
15 MIJN VERHAAL 201718
Om die lsquogistrsquo te krijgen moesten de jongens plassen in drums Daarin ging de urine
gisten bruisen borrelen stinken En als je dan deeg maakt doe je er een schepje van dat
zelfgemaakte lsquogistrsquo bij Dan gaat het deeg rijzen Het gerezen deeg gaat in de oven En je
hebt rsquos morgen krakend krokant vers brood Maar niet heus Het was keihard of klef
kleverig
412 HOOFDMAALTIJDEN Het middag- en avondeten bestond uit eacuteeacuten schep RIJST met GEITENBLAREN en LAWAAI-
SAUS Rijst koken konden de Nederlandse vrouwen in INDIEuml wel De geitenblaren waren
grote groene bladeren van de cassaveplant Dat was voer voor de geiten vandaar de
naam lsquogeitenblarenrsquo Voor mensen waren die blaren onverteerbaar Maar voor ons was
het groen dus groente
De lawaaisaus een mooie naam maar het was gewoon water Met een beetje ketjap of
sambal toegevoegd In de ketjap en sambal zit veel vitamine C Zo kreeg de lsquosausrsquo toch
een klein beetje voedingswaarde
Als aanvulling zocht iedereen op allerlei manieren naar
extra voeding Door te smokkelen door te ruilen door
te lsquoorganiserenrsquo door wat te verbouwen Bijvoorbeeld
een lombok heeft vele pitjes zaadjes Zorsquon zaadje in
goede aarde gaat ontkiemen Dan kreeg je een plant
met lombok Alleen moest je oppassen dat de rijpe
vruchten niet werden lsquogeorganiseerdrsquo]
Smokkelen deden de vrouwen aan de omheining Geld of kledingstukken in ruil voor
eten Als een moeder betrapt werd door een Japanner dan werd zij ter plekke afgeran-
seld Bij het lsquoorganiserenrsquo van eten ving ik wel eens een slang Een paar stenen hout daar
tussen aansteken slang daarboven en roosteren maar Geroosterde slang met lombok
is lekker Het verbrande hout werd houtskool Houtskool gebruikte ik in plaats van norit
om de buikloop te stoppen En de as gebruikte ik als tandpasta
16 MIJN VERHAAL 201718
HOE OUD BEN JIJ EN HOEVEEL WEEG JIJ
ALS 10-JARIG JONGETJE WOOG IK 18 KILO
42 APPEgraveL Na het ontbijt moesten we op appegravel Elke morgen Heel vaak tweemaal per dag Appegravel is
een militair woord voor verzamelen en inspectie Dan moet je je in rijen opstellen Appegravel
in Ambarawa betekende baraksgewijs urenlang in de zon staan Als we aangetreden
stonden gaf de officier van de wacht het eerste bevel Kiotsuke =gt in de houding staan
Het tweede bevel luidde Kierih =gt buigen Als de kinderen niet diep genoeg bogen dan
werden niet zij maar hun moeder geslagen door de Japanner
De verplichte buiging was bedoeld als groet aan de Japanse keizer maar werd door de Nederlanders als vernederend ervaren
Na het commando naureh =gt op de plaats rust begon het
tellen Het tellen was altijd een langdurige en moeilijke zaak
want dat tellen vergde tijd De Jap kon niet goed tellen en wij moesten ons nummer je in
het Japans zeggen Ik had nummer 5010 =gt gosegravenju Dat was een makkelijk uit te spre-
ken nummer De nummers Ichi (1) Ni (2)San (3) Shi (4) Go (5) Roku (6) Shichi (7) Hachi
(8) Ku (9) Ju (10) zijn ook makkelijk te roepen Getallen daarboven waren lastiger uit te
spreken Dan ging je struikelen over de uitspraak Als je het Japanse woord niet goed
uitsprak dan werd niet jij maar je moeder geslagen Maar als een moeder werd
geslagen dan gooiden de kinderen het tellen in de war Door een verkeerd nummer te
noemen raakten de Japanners in de war en werden zij kwaad Dat kostte je wel een pak
slaagt maar ach ldquoJapje pesten was ook wel leukrdquo
Humor houdt de moed erin
Na het appegravel werden de straffen en de taken opgedragen
421 STRAFFEN De straffen waren hard en werden in het openbaar uitgevoerd Dat wil zeggen voor de
ogen van anderen Was bijvoorbeeld een moeder betrapt op het schrijven van een dag-
boek (wat verboden was) dan ranselden de Jappen er op los Was de Jap te weten
gekomen dat er gesmokkeld werd Dan werd het hele kamp collectief gestraft Iedereen
eacuteeacuten dag of twee dagen geacuteeacuten eten
17 MIJN VERHAAL 201718
Er waren erge zware en heel gemene straffen Die vertel ik niet De Japanners waren
wreed erg wreed Maar soms heel soms ook wel vriendelijk Ik zal enkele voorbeelden
geven van kwaad en goed
Toen ik acht was moest ik bij de Kempeitai (dat is de Japanse geheime staatspolitie
vergelijkbaar met de Duitse Gestapo) komen Daar wilden ze mij laten zeggen waar mijn
vader zijn radio had verstopt (Mijn moeder was toen al overleden en mijn broer
afgevoerd naar een jongenskamp) Omdat ik zei lsquoniets te wetenrsquo hielden de
ondervragers een doos met taartjes onder mijn neus Die gebakjes zagen er hongerig als
ik was ontzettend lekker en verleidelijk uit Ik deed dan ook meteen een greep in die
doos met taartjes De Japanners trokken de doos echter treiterend terug (Iedere keer
als ik nu nog een doos taartjes zie moet ik aan dat voorval van toen terugdenken) In
plaats van een taartje kreeg ik een enorm pak slaag Nog even probeerden ze me te
laten vertellen waar de radio was door een bamboe splinter onder mijn grote teen nagel
te duwen Maar omdat ik bleef zwijgen (misschien huilde ik) verbood commandant
TOYOTA verdere martelingen De lsquosadistrsquo zoals we hem noemden kon niet nalaten zijn
sigaret uit te drukken op mijn arm Laat litteken zien Daarna schopte hij me het
kantoortje uit
HET IS NATUURLIJK WREED OM EEN KLEIN KIND TE MISHANDELEN MAAR MISHAN-
DELING IS lsquoNORMAALrsquo IN DE OORLOG KINDEREN ZIJN ALTIJD DE DUPE DENK MAAR
AAN DE KINDEREN DIE NU VANUIT SYRIEuml NAAR EUROPA KOMEN
OF IN AFRIKA DOOR OORLOGSOMSTANDIGHEDEN VAN DE HONGER GAAN STERVEN
Toch waren niet alle Japanners wreed Sommigen Heel weinig Je moet ze zoeken maar
er waren vriendelijke Japanners Dat merk je in het volgende voorbeeld Ik was negen
toen ik straf kreeg omdat ik het eten van de commandant had gejat en opgegeten
Dat zat zo
Ik moest het tuintje van de kampcommandant schoonmaken In de brandende zon
schoffelen Commandant SUZUKI zat in de schaduw Op het terras Rijst met kip te eten
Die kip rook zo geweldig lekker en ik had heel erge honger Toen de commandant (we
noemden hem lsquoaapjersquo omdat hij er zo uitzag denk ik) even weg was griste ik de kip van
zijn bord en at het snel op
Ik ging gewoon weer aan het werk want ik kon toch niet verder weg vluchten dan de
omheining De Japanse commandant zei niets Ik dacht rsquodaar kom ik mooi van afrsquo Maar
de volgende dag nagrave het appegravel werd ik toch gestraft ldquoJij hebt gisteren tweemaal
gegeten vandaag krijg je nietsrdquo Als straf moest ik uren lang in de zon staan Recht op
18 MIJN VERHAAL 201718
Zonder eten zonder drinken Zakte ik wat in dan werd er gemept Maar na een paar uur
kwam de commandant Ongezien of de bewakers deden of zij niets zagen Hij bracht
een klein bekertje een vingerhoed vol dikke vette kippenbouillon Die soep was rijk aan
zout eiwitten en energie Aldus gesterkt kon ik nog urenlang kon lsquogenieten van de
open lucht en zonrsquo
EERLIJK GEZEGD VOND IK DAT EEN VRIENDELIJK GEBAAR
WAT VINDEN JULLIE DAARVAN
422 TAKEN Ik zei het al na het appegravel werden na de straffen de taken opgedragen Iedereen moest
werken voor de Japanse keizer Alle vrouwen alle jongens vanaf hun zesde jaar en alle
meisjes vanaf hun achtste jaar moesten dwangarbeid verrichten Alleen de kleinsten de
oudsten en zieken hoefden dat niet
Als jongetje van zes jaar moest ik gras snijden (babatten) Dat was niet zo moeilijk als het
maar gewoon gras was Gras snijden was eigenlijk het gras afhakken met een dun bam-
boestokje
Wanneer ik buiten de omheining van het kamp moest werken dan kon ik ndash als de
Japanse bewaker niet keek ndash vruchten (pisang papaja djeroek) pikken Die nam ik mee
voor mijn zusje Soms schuifelde een slang tussen het lange gras Na een paar flinke
tikken met het bamboestokje kon ik het beest in mijn broekzak stoppen om rsquos avond te
roosteren en op te eten
Later kreeg ik een andere taak het schoonmaken van de
strontsloot oh pardon ik bedoel het beekje onder de toilet-
ten (Aziatische toiletten Drie wanden en een horizontaal
vlak met een gat Daarboven moest je hurken en laten
vallen wat je moet laten vallen) Het schoonmaken was wel
vies maar zoals Johan Kruyff eens zei elk nadeel heeft zijn
voordeel In het water zwommen namelijk visjes Dat
gebeurt wel vaker dat er vissen in het water zwemmen Maar deze visjes deden dienst
als dokter Ik had namelijk een grote tropenzweer op mijn been Het onderbeen lag
helemaal open Er waren geen medicijnen meer Maar ik had onthouden wat vrouwen
hadden verteld wat militairen deden in het oerwoud bij een verwonding houdt je de
wond in het rivierwater Dan knabbelen kleine visjes de wond schoon Dat deed ik dus
19 MIJN VERHAAL 201718
(aan de goeie kant van de toiletten) En zo werd de wond schoon en kon het gezonde
vlees weer aan elkaar groeien
Vlak voacuteoacuter het einde van de oorlog moest ik met een aantal jongens een hele grote kuil
graven Waarom wisten we niet Later bleek dat het gat bedoeld was als massagraf
Waarom dat kan je hier lezen (bij een eventuele invasie va geallieerden moesten alle
gevangen gedood worden) Maar dat werk kwam niet af omdat de atoombommen
opeens een einde aan de oorlog maakten
5 EINDE JAPANSE INTERNERING Hoe wisten we dat er een einde aan de oorlog kwam
Op 5 mei 1945 vloog een vliegtuig over ons kamp Een vliegtuig met rood-wit-blauwe
strepen onder de vleugels Een Nederlandse vlag hoger dan de Japanse Pamfletten
werden uitgestrooid Op die strooibiljetten stond geschreven ldquoNederland is vrij spoedig
ook jullie Blijf rustig in de kampenrdquo
Een gejuich van jewelste
Maar het duurde nog even Japan capituleerde op 15 augustus 1945 Pas op 23
augustus 1945 kwam weer
een vliegtuig over En weer
strooibiljetten met de tekst
ldquoDe oorlog is voorbij Blijf
rustig in het kamp tot de
bevrijders komenrdquo De vol-
gende morgen kwam een hoge Japanse officier het kamp binnen Na het appegravel sprak hij
ons toe ldquo het heeft de Keizer van Japan uit de goedheid van zijn hart behaagd de
oorlog te beeumlindigen voedsel en medicijnen worden niet meer gerantsoeneerd hellip
morgen een dubbele portie rijst hellip blijf in de kampen tot de geallieerden komenhellip bla
bla bla ldquo
20 MIJN VERHAAL 201718
Iemand begon zachtjes haast verlegen het Wilhelmus te zingen De anderen volgden
aarzelend En inderdaad kregen wij de volgende dag een extra portie rijst
De jongens uit de Jongenskampen kwamen uit hun kamp terug naar hun moeder in het
Vrouwenkamp Zo kwam mijn broer terug Ook vaders kwamen op zoek naar hun vrouw
en kinderen De kleinste kinderen herkenden hun vader niet Zij stonden bij de poort en
riepen ldquoMeneer meneer bent u mijn vaderrdquo Mijn vader was er niet bij
51 BEVRIJDING Zoals ik zei dachten wij op 23 augustus bevrijd te zijn vrij te zijn Maar het bleek geacuteeacuten
bevrijding Geacuteeacuten vrijheid Geacuteeacuten vrede Er kwamen geacuteeacuten bevrijders binnen (Het was in
INDIEuml niet zo vreugdevol als in NEDERLAND toen daar de Amerikaanse Britse en
Canadese bevrijders de stad binnen reden) De Britten zouden ons bevrijden maar die
kwamen niet De Britten bedreven een eigen politiek in het kader van het algehele
dekolonisatieproces (Atlantic Treaty 1942) Ik ga hier heel kort op in In het Britse
politieke spel vertraagden de Britten hun komst en verboden Nederlandse militairen het
land binnen te komen om het Nederlandse gezag in de Indische Archipel te herstellen
Hierdoor gaven zij de Indonesieumlrs de gelegenheid in opstand te komen tegen herstel van
de Nederlandse koloniale macht en te dekoloniseren De Japanners moesten maar voor
ons zorgen Dat deden zij met inzet van eigen leven Zij verdedigden de kampen
tegen bommen granaten en aanvallen van de Indonesieumlrs Kan je nagaan 2000 Jappen
zijn omgekomen in de strijd tegen de Indonesieumlrs Jappen die jarenlang op allerlei
manier ons wilden uitroeien gaven nu hun leven om ons te beschermen (zo raar kan het
gaan in een oorlog)
Maar uiteindelijk in november 1945 dus drie maanden na de Japanse capitulatie
kwamen eindelijk Britse soldaten Zij stopten de beschietingen en brachten ons in
konvooi naar een veilige haven naar Semarang Een konvooi is een lange rij autorsquos onder
militaire bescherming Daar in Semarang vond mijn vader ons Met hem zijn wij
21 MIJN VERHAAL 201718
meegegaan naar zijn kamp Tjimahi en vandaar zijn wij in mei 1946 naar NEDERLAND
gegaan
511 INDONESIEuml Heel in het kort ga ik in op de situatie na de oorlog De
Indonesieumlr SOEKARNO had twee dagen naacute de capitulatie dus
op 17 augustus 1942 eenzijdig de onafhankelijkheid van de
republiek INDONESIEuml uitgeroepen De Britten hadden die
onafhankelijkheid meteen de facto erkend (de facto betekent
ldquofeitelijk zonder over de wettigheid ervan te sprekenrdquo)
Met die erkenning hoopten zij dat het dan rustig zou blijven
Maar de Indonesische regering kon geacuteeacuten orde op zaken
houden En omdat er geacuteeacuten Britten noch Nederlanders waren was er niemand op dat
moment de baas
Van dat machtsvacuuumlm van die gezagsloze toestand
maakten groepen jonge opstandige Indonesieumlrs ge-
bruik Zij wilden voorkomen dat de Nederlanders weer
de baas zouden worden Zij wilden baas in eigen land
zijn Deze strijd deze Indonesische revolutie heette
BERSIAP Dat was een verschrikkelijke en gewelddadige
periode 13500 Nederlanders werden vermoord Maar ook Indische Nederlanders trou-
we Indische mensen en Chinezen die de Indonesieumlrs als bondgenoten van de
Nederlanders beschouwden In totaal ruim 200000 Sommige schattingen zijn nog veel
hoger Amerikaanse bronnen spreken 200000 ndash 700000 Deze korte periode (aug1945
ndash mrt 1946) was eigenlijk erger dan de Japanse periode (mrt 1942 ndash aug 1945) Die
situatie eindigde met de komst van de Nederlandse militairen Daarover ga ik niet
vertellen Men leze HTh Bussemaker ldquoBersiap Opstand in het paradijs De Bersiap-
periode op Java en Sumatra 1945-1946rdquo (Zutphen 2005)
512 NEDERLAND Wat is er van dat zesjarig jongetje geworden dat in 1942 werd geiumlnterneerd en zijn
moeder had verloren
In NEDERLAND aangekomen werden mijn vader broer zuster en ik eerst opgevangen
door oma Daarna zorgde een tante de zuster van mijn vader voor woning en werk Ik
kon naar de Lagere School Kwam meteen in groep 7 Een jaar later na
toelatingsexamen (CITO toets) ging ik naar de HBS (VWO) Vijf jaren later naar de Hogere
22 MIJN VERHAAL 201718
Zeevaartschool Ik heb 10 jaren heel prettig gevaren als stuurman op de grote
handelsvaart
TOEN DEED IK IETS DOMS
Ik werd verliefd en ging trouwen Ja dom want ik moest kiezen blijven varen en niet
thuis zijn of thuis zijn en niet meer varen Dat laatste deed ik maar moest opnieuw gaan
studeren Jarenlang avond colleges aan de universiteit Het uiteindelijk resultaat een
goede baan een lieve vrouw en drie schatten van kleinkinderen
6 HERDENKEN Maar dat geluk heeft mijn moeder niet gekend Mijn vriendjes en vriendinnetjes van toen
ook niet Zij zijn echter niet door mij vergeten Vaak denk ik hen aan mijn moeder en aan
mijn vriendjes van toen
Daarom vertel ik jullie mijn verhaal Want daarmee herdenk ik hen Herdenken is terug
denken aan de tijd van toen en daar Met daarover te vertellen wil ik dat wat er toen en
daar is gebeurd niet vergeten wordt Dat jullie erover gaan nadenken Het nadenken
over oorlog voorkomt een nieuwe oorlog Ik hoop waarachtig dat jullie niet zullen mee
maken wat ik heb meegemaakt Ik ben nu oud (80) en kan niets meer doen Jullie wel
Jullie zijn de toekomst Misschien wordt een van jullie later minister-president admiraal
of generaal of directeurdirectrice van een groot bedrijf Dan kunnen jullie ervoor
zorgen dat er geen oorlog komt Dus doe je best volhouden en doorgaan ook als het
soms wat tegen zit POEKOEL TEROES
23 MIJN VERHAAL 201718
DANK JULLIE WEL VOOR HET LUISTEREN NAAR MIJN VERHAAL
INDISCH MONUMENT TE DEN HAAG
24 MIJN VERHAAL 201718
25 MIJN VERHAAL 201718
14 MIJN VERHAAL 201718
4 DAGINDELING De dagen bestonden uit beetje eten langdurig appegravel dwangarbeid en slapen Elke dag weer Eentonig monotoom
4 1 ETEN We kregen elke dag eten De vrouwen moesten het zelf klaar ma-
ken Ze deden hun best maar er waren niet genoeg ingredieumlnten
voor een volledige maaltijd Het eten vulde even de maag
Spoedig daarna had je weer het knagend holle gevoel van honger
En die honger werd steeds erger omdat er steeds minder en
steeds slechter voedsel beschikbaar werd gesteld Vooral in het
laatste oorlogsjaar Honger betekent niet zin hebben in iets
lekkers trek hebben in een bruine boterham met kaas in een stuk
chocola of een gevulde koek Honger betekende dringend
behoefte hebben aan voedsel Hoe was dat eten
411 ONTBIJT Het eten bestond rsquos-morgens uit BLUBBERPAP Pap van cassave meel Cassavemeel krijg
je door de wortelknol van de cassaveplant (een soort suikerbiet) te drogen en tot meel
te malen Meel met water geeft pap zonder suiker zonder zout Die pap zag er even
blubberig plakkerig uit als stijfsel om behangpapier op de muur te plakken
Ik moest met mijn zusje er voor zorgen zo vlug mogelijk bij de pap te zijn Dan was die
nog warm en had die nog smaak Als je achter in de rij stond dan was de pap koud en stijf
en helemaal niet lekker Dat was jich Naar voren dringen deed trouwens iedereen
Vooral moeders met hun kinderen drongen naar voren en duwden de wezen opzij Dan
moest ik weerstand bieden
We kregen ook een stuk BROOD Het brood was niet
goed doorbakken Dat kon ook niet want het was ge-
maakt van goedkoop maiumlsmeel zonder gist Daarom
gebruikte de vrouwen op advies van vrouwen van
artsen urine in plaats van gist In urine zit namelijk
veel enzymen (giststoffen en vitamine B) Drink het
nou niet vanavond in plaats van Coca Cola
15 MIJN VERHAAL 201718
Om die lsquogistrsquo te krijgen moesten de jongens plassen in drums Daarin ging de urine
gisten bruisen borrelen stinken En als je dan deeg maakt doe je er een schepje van dat
zelfgemaakte lsquogistrsquo bij Dan gaat het deeg rijzen Het gerezen deeg gaat in de oven En je
hebt rsquos morgen krakend krokant vers brood Maar niet heus Het was keihard of klef
kleverig
412 HOOFDMAALTIJDEN Het middag- en avondeten bestond uit eacuteeacuten schep RIJST met GEITENBLAREN en LAWAAI-
SAUS Rijst koken konden de Nederlandse vrouwen in INDIEuml wel De geitenblaren waren
grote groene bladeren van de cassaveplant Dat was voer voor de geiten vandaar de
naam lsquogeitenblarenrsquo Voor mensen waren die blaren onverteerbaar Maar voor ons was
het groen dus groente
De lawaaisaus een mooie naam maar het was gewoon water Met een beetje ketjap of
sambal toegevoegd In de ketjap en sambal zit veel vitamine C Zo kreeg de lsquosausrsquo toch
een klein beetje voedingswaarde
Als aanvulling zocht iedereen op allerlei manieren naar
extra voeding Door te smokkelen door te ruilen door
te lsquoorganiserenrsquo door wat te verbouwen Bijvoorbeeld
een lombok heeft vele pitjes zaadjes Zorsquon zaadje in
goede aarde gaat ontkiemen Dan kreeg je een plant
met lombok Alleen moest je oppassen dat de rijpe
vruchten niet werden lsquogeorganiseerdrsquo]
Smokkelen deden de vrouwen aan de omheining Geld of kledingstukken in ruil voor
eten Als een moeder betrapt werd door een Japanner dan werd zij ter plekke afgeran-
seld Bij het lsquoorganiserenrsquo van eten ving ik wel eens een slang Een paar stenen hout daar
tussen aansteken slang daarboven en roosteren maar Geroosterde slang met lombok
is lekker Het verbrande hout werd houtskool Houtskool gebruikte ik in plaats van norit
om de buikloop te stoppen En de as gebruikte ik als tandpasta
16 MIJN VERHAAL 201718
HOE OUD BEN JIJ EN HOEVEEL WEEG JIJ
ALS 10-JARIG JONGETJE WOOG IK 18 KILO
42 APPEgraveL Na het ontbijt moesten we op appegravel Elke morgen Heel vaak tweemaal per dag Appegravel is
een militair woord voor verzamelen en inspectie Dan moet je je in rijen opstellen Appegravel
in Ambarawa betekende baraksgewijs urenlang in de zon staan Als we aangetreden
stonden gaf de officier van de wacht het eerste bevel Kiotsuke =gt in de houding staan
Het tweede bevel luidde Kierih =gt buigen Als de kinderen niet diep genoeg bogen dan
werden niet zij maar hun moeder geslagen door de Japanner
De verplichte buiging was bedoeld als groet aan de Japanse keizer maar werd door de Nederlanders als vernederend ervaren
Na het commando naureh =gt op de plaats rust begon het
tellen Het tellen was altijd een langdurige en moeilijke zaak
want dat tellen vergde tijd De Jap kon niet goed tellen en wij moesten ons nummer je in
het Japans zeggen Ik had nummer 5010 =gt gosegravenju Dat was een makkelijk uit te spre-
ken nummer De nummers Ichi (1) Ni (2)San (3) Shi (4) Go (5) Roku (6) Shichi (7) Hachi
(8) Ku (9) Ju (10) zijn ook makkelijk te roepen Getallen daarboven waren lastiger uit te
spreken Dan ging je struikelen over de uitspraak Als je het Japanse woord niet goed
uitsprak dan werd niet jij maar je moeder geslagen Maar als een moeder werd
geslagen dan gooiden de kinderen het tellen in de war Door een verkeerd nummer te
noemen raakten de Japanners in de war en werden zij kwaad Dat kostte je wel een pak
slaagt maar ach ldquoJapje pesten was ook wel leukrdquo
Humor houdt de moed erin
Na het appegravel werden de straffen en de taken opgedragen
421 STRAFFEN De straffen waren hard en werden in het openbaar uitgevoerd Dat wil zeggen voor de
ogen van anderen Was bijvoorbeeld een moeder betrapt op het schrijven van een dag-
boek (wat verboden was) dan ranselden de Jappen er op los Was de Jap te weten
gekomen dat er gesmokkeld werd Dan werd het hele kamp collectief gestraft Iedereen
eacuteeacuten dag of twee dagen geacuteeacuten eten
17 MIJN VERHAAL 201718
Er waren erge zware en heel gemene straffen Die vertel ik niet De Japanners waren
wreed erg wreed Maar soms heel soms ook wel vriendelijk Ik zal enkele voorbeelden
geven van kwaad en goed
Toen ik acht was moest ik bij de Kempeitai (dat is de Japanse geheime staatspolitie
vergelijkbaar met de Duitse Gestapo) komen Daar wilden ze mij laten zeggen waar mijn
vader zijn radio had verstopt (Mijn moeder was toen al overleden en mijn broer
afgevoerd naar een jongenskamp) Omdat ik zei lsquoniets te wetenrsquo hielden de
ondervragers een doos met taartjes onder mijn neus Die gebakjes zagen er hongerig als
ik was ontzettend lekker en verleidelijk uit Ik deed dan ook meteen een greep in die
doos met taartjes De Japanners trokken de doos echter treiterend terug (Iedere keer
als ik nu nog een doos taartjes zie moet ik aan dat voorval van toen terugdenken) In
plaats van een taartje kreeg ik een enorm pak slaag Nog even probeerden ze me te
laten vertellen waar de radio was door een bamboe splinter onder mijn grote teen nagel
te duwen Maar omdat ik bleef zwijgen (misschien huilde ik) verbood commandant
TOYOTA verdere martelingen De lsquosadistrsquo zoals we hem noemden kon niet nalaten zijn
sigaret uit te drukken op mijn arm Laat litteken zien Daarna schopte hij me het
kantoortje uit
HET IS NATUURLIJK WREED OM EEN KLEIN KIND TE MISHANDELEN MAAR MISHAN-
DELING IS lsquoNORMAALrsquo IN DE OORLOG KINDEREN ZIJN ALTIJD DE DUPE DENK MAAR
AAN DE KINDEREN DIE NU VANUIT SYRIEuml NAAR EUROPA KOMEN
OF IN AFRIKA DOOR OORLOGSOMSTANDIGHEDEN VAN DE HONGER GAAN STERVEN
Toch waren niet alle Japanners wreed Sommigen Heel weinig Je moet ze zoeken maar
er waren vriendelijke Japanners Dat merk je in het volgende voorbeeld Ik was negen
toen ik straf kreeg omdat ik het eten van de commandant had gejat en opgegeten
Dat zat zo
Ik moest het tuintje van de kampcommandant schoonmaken In de brandende zon
schoffelen Commandant SUZUKI zat in de schaduw Op het terras Rijst met kip te eten
Die kip rook zo geweldig lekker en ik had heel erge honger Toen de commandant (we
noemden hem lsquoaapjersquo omdat hij er zo uitzag denk ik) even weg was griste ik de kip van
zijn bord en at het snel op
Ik ging gewoon weer aan het werk want ik kon toch niet verder weg vluchten dan de
omheining De Japanse commandant zei niets Ik dacht rsquodaar kom ik mooi van afrsquo Maar
de volgende dag nagrave het appegravel werd ik toch gestraft ldquoJij hebt gisteren tweemaal
gegeten vandaag krijg je nietsrdquo Als straf moest ik uren lang in de zon staan Recht op
18 MIJN VERHAAL 201718
Zonder eten zonder drinken Zakte ik wat in dan werd er gemept Maar na een paar uur
kwam de commandant Ongezien of de bewakers deden of zij niets zagen Hij bracht
een klein bekertje een vingerhoed vol dikke vette kippenbouillon Die soep was rijk aan
zout eiwitten en energie Aldus gesterkt kon ik nog urenlang kon lsquogenieten van de
open lucht en zonrsquo
EERLIJK GEZEGD VOND IK DAT EEN VRIENDELIJK GEBAAR
WAT VINDEN JULLIE DAARVAN
422 TAKEN Ik zei het al na het appegravel werden na de straffen de taken opgedragen Iedereen moest
werken voor de Japanse keizer Alle vrouwen alle jongens vanaf hun zesde jaar en alle
meisjes vanaf hun achtste jaar moesten dwangarbeid verrichten Alleen de kleinsten de
oudsten en zieken hoefden dat niet
Als jongetje van zes jaar moest ik gras snijden (babatten) Dat was niet zo moeilijk als het
maar gewoon gras was Gras snijden was eigenlijk het gras afhakken met een dun bam-
boestokje
Wanneer ik buiten de omheining van het kamp moest werken dan kon ik ndash als de
Japanse bewaker niet keek ndash vruchten (pisang papaja djeroek) pikken Die nam ik mee
voor mijn zusje Soms schuifelde een slang tussen het lange gras Na een paar flinke
tikken met het bamboestokje kon ik het beest in mijn broekzak stoppen om rsquos avond te
roosteren en op te eten
Later kreeg ik een andere taak het schoonmaken van de
strontsloot oh pardon ik bedoel het beekje onder de toilet-
ten (Aziatische toiletten Drie wanden en een horizontaal
vlak met een gat Daarboven moest je hurken en laten
vallen wat je moet laten vallen) Het schoonmaken was wel
vies maar zoals Johan Kruyff eens zei elk nadeel heeft zijn
voordeel In het water zwommen namelijk visjes Dat
gebeurt wel vaker dat er vissen in het water zwemmen Maar deze visjes deden dienst
als dokter Ik had namelijk een grote tropenzweer op mijn been Het onderbeen lag
helemaal open Er waren geen medicijnen meer Maar ik had onthouden wat vrouwen
hadden verteld wat militairen deden in het oerwoud bij een verwonding houdt je de
wond in het rivierwater Dan knabbelen kleine visjes de wond schoon Dat deed ik dus
19 MIJN VERHAAL 201718
(aan de goeie kant van de toiletten) En zo werd de wond schoon en kon het gezonde
vlees weer aan elkaar groeien
Vlak voacuteoacuter het einde van de oorlog moest ik met een aantal jongens een hele grote kuil
graven Waarom wisten we niet Later bleek dat het gat bedoeld was als massagraf
Waarom dat kan je hier lezen (bij een eventuele invasie va geallieerden moesten alle
gevangen gedood worden) Maar dat werk kwam niet af omdat de atoombommen
opeens een einde aan de oorlog maakten
5 EINDE JAPANSE INTERNERING Hoe wisten we dat er een einde aan de oorlog kwam
Op 5 mei 1945 vloog een vliegtuig over ons kamp Een vliegtuig met rood-wit-blauwe
strepen onder de vleugels Een Nederlandse vlag hoger dan de Japanse Pamfletten
werden uitgestrooid Op die strooibiljetten stond geschreven ldquoNederland is vrij spoedig
ook jullie Blijf rustig in de kampenrdquo
Een gejuich van jewelste
Maar het duurde nog even Japan capituleerde op 15 augustus 1945 Pas op 23
augustus 1945 kwam weer
een vliegtuig over En weer
strooibiljetten met de tekst
ldquoDe oorlog is voorbij Blijf
rustig in het kamp tot de
bevrijders komenrdquo De vol-
gende morgen kwam een hoge Japanse officier het kamp binnen Na het appegravel sprak hij
ons toe ldquo het heeft de Keizer van Japan uit de goedheid van zijn hart behaagd de
oorlog te beeumlindigen voedsel en medicijnen worden niet meer gerantsoeneerd hellip
morgen een dubbele portie rijst hellip blijf in de kampen tot de geallieerden komenhellip bla
bla bla ldquo
20 MIJN VERHAAL 201718
Iemand begon zachtjes haast verlegen het Wilhelmus te zingen De anderen volgden
aarzelend En inderdaad kregen wij de volgende dag een extra portie rijst
De jongens uit de Jongenskampen kwamen uit hun kamp terug naar hun moeder in het
Vrouwenkamp Zo kwam mijn broer terug Ook vaders kwamen op zoek naar hun vrouw
en kinderen De kleinste kinderen herkenden hun vader niet Zij stonden bij de poort en
riepen ldquoMeneer meneer bent u mijn vaderrdquo Mijn vader was er niet bij
51 BEVRIJDING Zoals ik zei dachten wij op 23 augustus bevrijd te zijn vrij te zijn Maar het bleek geacuteeacuten
bevrijding Geacuteeacuten vrijheid Geacuteeacuten vrede Er kwamen geacuteeacuten bevrijders binnen (Het was in
INDIEuml niet zo vreugdevol als in NEDERLAND toen daar de Amerikaanse Britse en
Canadese bevrijders de stad binnen reden) De Britten zouden ons bevrijden maar die
kwamen niet De Britten bedreven een eigen politiek in het kader van het algehele
dekolonisatieproces (Atlantic Treaty 1942) Ik ga hier heel kort op in In het Britse
politieke spel vertraagden de Britten hun komst en verboden Nederlandse militairen het
land binnen te komen om het Nederlandse gezag in de Indische Archipel te herstellen
Hierdoor gaven zij de Indonesieumlrs de gelegenheid in opstand te komen tegen herstel van
de Nederlandse koloniale macht en te dekoloniseren De Japanners moesten maar voor
ons zorgen Dat deden zij met inzet van eigen leven Zij verdedigden de kampen
tegen bommen granaten en aanvallen van de Indonesieumlrs Kan je nagaan 2000 Jappen
zijn omgekomen in de strijd tegen de Indonesieumlrs Jappen die jarenlang op allerlei
manier ons wilden uitroeien gaven nu hun leven om ons te beschermen (zo raar kan het
gaan in een oorlog)
Maar uiteindelijk in november 1945 dus drie maanden na de Japanse capitulatie
kwamen eindelijk Britse soldaten Zij stopten de beschietingen en brachten ons in
konvooi naar een veilige haven naar Semarang Een konvooi is een lange rij autorsquos onder
militaire bescherming Daar in Semarang vond mijn vader ons Met hem zijn wij
21 MIJN VERHAAL 201718
meegegaan naar zijn kamp Tjimahi en vandaar zijn wij in mei 1946 naar NEDERLAND
gegaan
511 INDONESIEuml Heel in het kort ga ik in op de situatie na de oorlog De
Indonesieumlr SOEKARNO had twee dagen naacute de capitulatie dus
op 17 augustus 1942 eenzijdig de onafhankelijkheid van de
republiek INDONESIEuml uitgeroepen De Britten hadden die
onafhankelijkheid meteen de facto erkend (de facto betekent
ldquofeitelijk zonder over de wettigheid ervan te sprekenrdquo)
Met die erkenning hoopten zij dat het dan rustig zou blijven
Maar de Indonesische regering kon geacuteeacuten orde op zaken
houden En omdat er geacuteeacuten Britten noch Nederlanders waren was er niemand op dat
moment de baas
Van dat machtsvacuuumlm van die gezagsloze toestand
maakten groepen jonge opstandige Indonesieumlrs ge-
bruik Zij wilden voorkomen dat de Nederlanders weer
de baas zouden worden Zij wilden baas in eigen land
zijn Deze strijd deze Indonesische revolutie heette
BERSIAP Dat was een verschrikkelijke en gewelddadige
periode 13500 Nederlanders werden vermoord Maar ook Indische Nederlanders trou-
we Indische mensen en Chinezen die de Indonesieumlrs als bondgenoten van de
Nederlanders beschouwden In totaal ruim 200000 Sommige schattingen zijn nog veel
hoger Amerikaanse bronnen spreken 200000 ndash 700000 Deze korte periode (aug1945
ndash mrt 1946) was eigenlijk erger dan de Japanse periode (mrt 1942 ndash aug 1945) Die
situatie eindigde met de komst van de Nederlandse militairen Daarover ga ik niet
vertellen Men leze HTh Bussemaker ldquoBersiap Opstand in het paradijs De Bersiap-
periode op Java en Sumatra 1945-1946rdquo (Zutphen 2005)
512 NEDERLAND Wat is er van dat zesjarig jongetje geworden dat in 1942 werd geiumlnterneerd en zijn
moeder had verloren
In NEDERLAND aangekomen werden mijn vader broer zuster en ik eerst opgevangen
door oma Daarna zorgde een tante de zuster van mijn vader voor woning en werk Ik
kon naar de Lagere School Kwam meteen in groep 7 Een jaar later na
toelatingsexamen (CITO toets) ging ik naar de HBS (VWO) Vijf jaren later naar de Hogere
22 MIJN VERHAAL 201718
Zeevaartschool Ik heb 10 jaren heel prettig gevaren als stuurman op de grote
handelsvaart
TOEN DEED IK IETS DOMS
Ik werd verliefd en ging trouwen Ja dom want ik moest kiezen blijven varen en niet
thuis zijn of thuis zijn en niet meer varen Dat laatste deed ik maar moest opnieuw gaan
studeren Jarenlang avond colleges aan de universiteit Het uiteindelijk resultaat een
goede baan een lieve vrouw en drie schatten van kleinkinderen
6 HERDENKEN Maar dat geluk heeft mijn moeder niet gekend Mijn vriendjes en vriendinnetjes van toen
ook niet Zij zijn echter niet door mij vergeten Vaak denk ik hen aan mijn moeder en aan
mijn vriendjes van toen
Daarom vertel ik jullie mijn verhaal Want daarmee herdenk ik hen Herdenken is terug
denken aan de tijd van toen en daar Met daarover te vertellen wil ik dat wat er toen en
daar is gebeurd niet vergeten wordt Dat jullie erover gaan nadenken Het nadenken
over oorlog voorkomt een nieuwe oorlog Ik hoop waarachtig dat jullie niet zullen mee
maken wat ik heb meegemaakt Ik ben nu oud (80) en kan niets meer doen Jullie wel
Jullie zijn de toekomst Misschien wordt een van jullie later minister-president admiraal
of generaal of directeurdirectrice van een groot bedrijf Dan kunnen jullie ervoor
zorgen dat er geen oorlog komt Dus doe je best volhouden en doorgaan ook als het
soms wat tegen zit POEKOEL TEROES
23 MIJN VERHAAL 201718
DANK JULLIE WEL VOOR HET LUISTEREN NAAR MIJN VERHAAL
INDISCH MONUMENT TE DEN HAAG
24 MIJN VERHAAL 201718
25 MIJN VERHAAL 201718
15 MIJN VERHAAL 201718
Om die lsquogistrsquo te krijgen moesten de jongens plassen in drums Daarin ging de urine
gisten bruisen borrelen stinken En als je dan deeg maakt doe je er een schepje van dat
zelfgemaakte lsquogistrsquo bij Dan gaat het deeg rijzen Het gerezen deeg gaat in de oven En je
hebt rsquos morgen krakend krokant vers brood Maar niet heus Het was keihard of klef
kleverig
412 HOOFDMAALTIJDEN Het middag- en avondeten bestond uit eacuteeacuten schep RIJST met GEITENBLAREN en LAWAAI-
SAUS Rijst koken konden de Nederlandse vrouwen in INDIEuml wel De geitenblaren waren
grote groene bladeren van de cassaveplant Dat was voer voor de geiten vandaar de
naam lsquogeitenblarenrsquo Voor mensen waren die blaren onverteerbaar Maar voor ons was
het groen dus groente
De lawaaisaus een mooie naam maar het was gewoon water Met een beetje ketjap of
sambal toegevoegd In de ketjap en sambal zit veel vitamine C Zo kreeg de lsquosausrsquo toch
een klein beetje voedingswaarde
Als aanvulling zocht iedereen op allerlei manieren naar
extra voeding Door te smokkelen door te ruilen door
te lsquoorganiserenrsquo door wat te verbouwen Bijvoorbeeld
een lombok heeft vele pitjes zaadjes Zorsquon zaadje in
goede aarde gaat ontkiemen Dan kreeg je een plant
met lombok Alleen moest je oppassen dat de rijpe
vruchten niet werden lsquogeorganiseerdrsquo]
Smokkelen deden de vrouwen aan de omheining Geld of kledingstukken in ruil voor
eten Als een moeder betrapt werd door een Japanner dan werd zij ter plekke afgeran-
seld Bij het lsquoorganiserenrsquo van eten ving ik wel eens een slang Een paar stenen hout daar
tussen aansteken slang daarboven en roosteren maar Geroosterde slang met lombok
is lekker Het verbrande hout werd houtskool Houtskool gebruikte ik in plaats van norit
om de buikloop te stoppen En de as gebruikte ik als tandpasta
16 MIJN VERHAAL 201718
HOE OUD BEN JIJ EN HOEVEEL WEEG JIJ
ALS 10-JARIG JONGETJE WOOG IK 18 KILO
42 APPEgraveL Na het ontbijt moesten we op appegravel Elke morgen Heel vaak tweemaal per dag Appegravel is
een militair woord voor verzamelen en inspectie Dan moet je je in rijen opstellen Appegravel
in Ambarawa betekende baraksgewijs urenlang in de zon staan Als we aangetreden
stonden gaf de officier van de wacht het eerste bevel Kiotsuke =gt in de houding staan
Het tweede bevel luidde Kierih =gt buigen Als de kinderen niet diep genoeg bogen dan
werden niet zij maar hun moeder geslagen door de Japanner
De verplichte buiging was bedoeld als groet aan de Japanse keizer maar werd door de Nederlanders als vernederend ervaren
Na het commando naureh =gt op de plaats rust begon het
tellen Het tellen was altijd een langdurige en moeilijke zaak
want dat tellen vergde tijd De Jap kon niet goed tellen en wij moesten ons nummer je in
het Japans zeggen Ik had nummer 5010 =gt gosegravenju Dat was een makkelijk uit te spre-
ken nummer De nummers Ichi (1) Ni (2)San (3) Shi (4) Go (5) Roku (6) Shichi (7) Hachi
(8) Ku (9) Ju (10) zijn ook makkelijk te roepen Getallen daarboven waren lastiger uit te
spreken Dan ging je struikelen over de uitspraak Als je het Japanse woord niet goed
uitsprak dan werd niet jij maar je moeder geslagen Maar als een moeder werd
geslagen dan gooiden de kinderen het tellen in de war Door een verkeerd nummer te
noemen raakten de Japanners in de war en werden zij kwaad Dat kostte je wel een pak
slaagt maar ach ldquoJapje pesten was ook wel leukrdquo
Humor houdt de moed erin
Na het appegravel werden de straffen en de taken opgedragen
421 STRAFFEN De straffen waren hard en werden in het openbaar uitgevoerd Dat wil zeggen voor de
ogen van anderen Was bijvoorbeeld een moeder betrapt op het schrijven van een dag-
boek (wat verboden was) dan ranselden de Jappen er op los Was de Jap te weten
gekomen dat er gesmokkeld werd Dan werd het hele kamp collectief gestraft Iedereen
eacuteeacuten dag of twee dagen geacuteeacuten eten
17 MIJN VERHAAL 201718
Er waren erge zware en heel gemene straffen Die vertel ik niet De Japanners waren
wreed erg wreed Maar soms heel soms ook wel vriendelijk Ik zal enkele voorbeelden
geven van kwaad en goed
Toen ik acht was moest ik bij de Kempeitai (dat is de Japanse geheime staatspolitie
vergelijkbaar met de Duitse Gestapo) komen Daar wilden ze mij laten zeggen waar mijn
vader zijn radio had verstopt (Mijn moeder was toen al overleden en mijn broer
afgevoerd naar een jongenskamp) Omdat ik zei lsquoniets te wetenrsquo hielden de
ondervragers een doos met taartjes onder mijn neus Die gebakjes zagen er hongerig als
ik was ontzettend lekker en verleidelijk uit Ik deed dan ook meteen een greep in die
doos met taartjes De Japanners trokken de doos echter treiterend terug (Iedere keer
als ik nu nog een doos taartjes zie moet ik aan dat voorval van toen terugdenken) In
plaats van een taartje kreeg ik een enorm pak slaag Nog even probeerden ze me te
laten vertellen waar de radio was door een bamboe splinter onder mijn grote teen nagel
te duwen Maar omdat ik bleef zwijgen (misschien huilde ik) verbood commandant
TOYOTA verdere martelingen De lsquosadistrsquo zoals we hem noemden kon niet nalaten zijn
sigaret uit te drukken op mijn arm Laat litteken zien Daarna schopte hij me het
kantoortje uit
HET IS NATUURLIJK WREED OM EEN KLEIN KIND TE MISHANDELEN MAAR MISHAN-
DELING IS lsquoNORMAALrsquo IN DE OORLOG KINDEREN ZIJN ALTIJD DE DUPE DENK MAAR
AAN DE KINDEREN DIE NU VANUIT SYRIEuml NAAR EUROPA KOMEN
OF IN AFRIKA DOOR OORLOGSOMSTANDIGHEDEN VAN DE HONGER GAAN STERVEN
Toch waren niet alle Japanners wreed Sommigen Heel weinig Je moet ze zoeken maar
er waren vriendelijke Japanners Dat merk je in het volgende voorbeeld Ik was negen
toen ik straf kreeg omdat ik het eten van de commandant had gejat en opgegeten
Dat zat zo
Ik moest het tuintje van de kampcommandant schoonmaken In de brandende zon
schoffelen Commandant SUZUKI zat in de schaduw Op het terras Rijst met kip te eten
Die kip rook zo geweldig lekker en ik had heel erge honger Toen de commandant (we
noemden hem lsquoaapjersquo omdat hij er zo uitzag denk ik) even weg was griste ik de kip van
zijn bord en at het snel op
Ik ging gewoon weer aan het werk want ik kon toch niet verder weg vluchten dan de
omheining De Japanse commandant zei niets Ik dacht rsquodaar kom ik mooi van afrsquo Maar
de volgende dag nagrave het appegravel werd ik toch gestraft ldquoJij hebt gisteren tweemaal
gegeten vandaag krijg je nietsrdquo Als straf moest ik uren lang in de zon staan Recht op
18 MIJN VERHAAL 201718
Zonder eten zonder drinken Zakte ik wat in dan werd er gemept Maar na een paar uur
kwam de commandant Ongezien of de bewakers deden of zij niets zagen Hij bracht
een klein bekertje een vingerhoed vol dikke vette kippenbouillon Die soep was rijk aan
zout eiwitten en energie Aldus gesterkt kon ik nog urenlang kon lsquogenieten van de
open lucht en zonrsquo
EERLIJK GEZEGD VOND IK DAT EEN VRIENDELIJK GEBAAR
WAT VINDEN JULLIE DAARVAN
422 TAKEN Ik zei het al na het appegravel werden na de straffen de taken opgedragen Iedereen moest
werken voor de Japanse keizer Alle vrouwen alle jongens vanaf hun zesde jaar en alle
meisjes vanaf hun achtste jaar moesten dwangarbeid verrichten Alleen de kleinsten de
oudsten en zieken hoefden dat niet
Als jongetje van zes jaar moest ik gras snijden (babatten) Dat was niet zo moeilijk als het
maar gewoon gras was Gras snijden was eigenlijk het gras afhakken met een dun bam-
boestokje
Wanneer ik buiten de omheining van het kamp moest werken dan kon ik ndash als de
Japanse bewaker niet keek ndash vruchten (pisang papaja djeroek) pikken Die nam ik mee
voor mijn zusje Soms schuifelde een slang tussen het lange gras Na een paar flinke
tikken met het bamboestokje kon ik het beest in mijn broekzak stoppen om rsquos avond te
roosteren en op te eten
Later kreeg ik een andere taak het schoonmaken van de
strontsloot oh pardon ik bedoel het beekje onder de toilet-
ten (Aziatische toiletten Drie wanden en een horizontaal
vlak met een gat Daarboven moest je hurken en laten
vallen wat je moet laten vallen) Het schoonmaken was wel
vies maar zoals Johan Kruyff eens zei elk nadeel heeft zijn
voordeel In het water zwommen namelijk visjes Dat
gebeurt wel vaker dat er vissen in het water zwemmen Maar deze visjes deden dienst
als dokter Ik had namelijk een grote tropenzweer op mijn been Het onderbeen lag
helemaal open Er waren geen medicijnen meer Maar ik had onthouden wat vrouwen
hadden verteld wat militairen deden in het oerwoud bij een verwonding houdt je de
wond in het rivierwater Dan knabbelen kleine visjes de wond schoon Dat deed ik dus
19 MIJN VERHAAL 201718
(aan de goeie kant van de toiletten) En zo werd de wond schoon en kon het gezonde
vlees weer aan elkaar groeien
Vlak voacuteoacuter het einde van de oorlog moest ik met een aantal jongens een hele grote kuil
graven Waarom wisten we niet Later bleek dat het gat bedoeld was als massagraf
Waarom dat kan je hier lezen (bij een eventuele invasie va geallieerden moesten alle
gevangen gedood worden) Maar dat werk kwam niet af omdat de atoombommen
opeens een einde aan de oorlog maakten
5 EINDE JAPANSE INTERNERING Hoe wisten we dat er een einde aan de oorlog kwam
Op 5 mei 1945 vloog een vliegtuig over ons kamp Een vliegtuig met rood-wit-blauwe
strepen onder de vleugels Een Nederlandse vlag hoger dan de Japanse Pamfletten
werden uitgestrooid Op die strooibiljetten stond geschreven ldquoNederland is vrij spoedig
ook jullie Blijf rustig in de kampenrdquo
Een gejuich van jewelste
Maar het duurde nog even Japan capituleerde op 15 augustus 1945 Pas op 23
augustus 1945 kwam weer
een vliegtuig over En weer
strooibiljetten met de tekst
ldquoDe oorlog is voorbij Blijf
rustig in het kamp tot de
bevrijders komenrdquo De vol-
gende morgen kwam een hoge Japanse officier het kamp binnen Na het appegravel sprak hij
ons toe ldquo het heeft de Keizer van Japan uit de goedheid van zijn hart behaagd de
oorlog te beeumlindigen voedsel en medicijnen worden niet meer gerantsoeneerd hellip
morgen een dubbele portie rijst hellip blijf in de kampen tot de geallieerden komenhellip bla
bla bla ldquo
20 MIJN VERHAAL 201718
Iemand begon zachtjes haast verlegen het Wilhelmus te zingen De anderen volgden
aarzelend En inderdaad kregen wij de volgende dag een extra portie rijst
De jongens uit de Jongenskampen kwamen uit hun kamp terug naar hun moeder in het
Vrouwenkamp Zo kwam mijn broer terug Ook vaders kwamen op zoek naar hun vrouw
en kinderen De kleinste kinderen herkenden hun vader niet Zij stonden bij de poort en
riepen ldquoMeneer meneer bent u mijn vaderrdquo Mijn vader was er niet bij
51 BEVRIJDING Zoals ik zei dachten wij op 23 augustus bevrijd te zijn vrij te zijn Maar het bleek geacuteeacuten
bevrijding Geacuteeacuten vrijheid Geacuteeacuten vrede Er kwamen geacuteeacuten bevrijders binnen (Het was in
INDIEuml niet zo vreugdevol als in NEDERLAND toen daar de Amerikaanse Britse en
Canadese bevrijders de stad binnen reden) De Britten zouden ons bevrijden maar die
kwamen niet De Britten bedreven een eigen politiek in het kader van het algehele
dekolonisatieproces (Atlantic Treaty 1942) Ik ga hier heel kort op in In het Britse
politieke spel vertraagden de Britten hun komst en verboden Nederlandse militairen het
land binnen te komen om het Nederlandse gezag in de Indische Archipel te herstellen
Hierdoor gaven zij de Indonesieumlrs de gelegenheid in opstand te komen tegen herstel van
de Nederlandse koloniale macht en te dekoloniseren De Japanners moesten maar voor
ons zorgen Dat deden zij met inzet van eigen leven Zij verdedigden de kampen
tegen bommen granaten en aanvallen van de Indonesieumlrs Kan je nagaan 2000 Jappen
zijn omgekomen in de strijd tegen de Indonesieumlrs Jappen die jarenlang op allerlei
manier ons wilden uitroeien gaven nu hun leven om ons te beschermen (zo raar kan het
gaan in een oorlog)
Maar uiteindelijk in november 1945 dus drie maanden na de Japanse capitulatie
kwamen eindelijk Britse soldaten Zij stopten de beschietingen en brachten ons in
konvooi naar een veilige haven naar Semarang Een konvooi is een lange rij autorsquos onder
militaire bescherming Daar in Semarang vond mijn vader ons Met hem zijn wij
21 MIJN VERHAAL 201718
meegegaan naar zijn kamp Tjimahi en vandaar zijn wij in mei 1946 naar NEDERLAND
gegaan
511 INDONESIEuml Heel in het kort ga ik in op de situatie na de oorlog De
Indonesieumlr SOEKARNO had twee dagen naacute de capitulatie dus
op 17 augustus 1942 eenzijdig de onafhankelijkheid van de
republiek INDONESIEuml uitgeroepen De Britten hadden die
onafhankelijkheid meteen de facto erkend (de facto betekent
ldquofeitelijk zonder over de wettigheid ervan te sprekenrdquo)
Met die erkenning hoopten zij dat het dan rustig zou blijven
Maar de Indonesische regering kon geacuteeacuten orde op zaken
houden En omdat er geacuteeacuten Britten noch Nederlanders waren was er niemand op dat
moment de baas
Van dat machtsvacuuumlm van die gezagsloze toestand
maakten groepen jonge opstandige Indonesieumlrs ge-
bruik Zij wilden voorkomen dat de Nederlanders weer
de baas zouden worden Zij wilden baas in eigen land
zijn Deze strijd deze Indonesische revolutie heette
BERSIAP Dat was een verschrikkelijke en gewelddadige
periode 13500 Nederlanders werden vermoord Maar ook Indische Nederlanders trou-
we Indische mensen en Chinezen die de Indonesieumlrs als bondgenoten van de
Nederlanders beschouwden In totaal ruim 200000 Sommige schattingen zijn nog veel
hoger Amerikaanse bronnen spreken 200000 ndash 700000 Deze korte periode (aug1945
ndash mrt 1946) was eigenlijk erger dan de Japanse periode (mrt 1942 ndash aug 1945) Die
situatie eindigde met de komst van de Nederlandse militairen Daarover ga ik niet
vertellen Men leze HTh Bussemaker ldquoBersiap Opstand in het paradijs De Bersiap-
periode op Java en Sumatra 1945-1946rdquo (Zutphen 2005)
512 NEDERLAND Wat is er van dat zesjarig jongetje geworden dat in 1942 werd geiumlnterneerd en zijn
moeder had verloren
In NEDERLAND aangekomen werden mijn vader broer zuster en ik eerst opgevangen
door oma Daarna zorgde een tante de zuster van mijn vader voor woning en werk Ik
kon naar de Lagere School Kwam meteen in groep 7 Een jaar later na
toelatingsexamen (CITO toets) ging ik naar de HBS (VWO) Vijf jaren later naar de Hogere
22 MIJN VERHAAL 201718
Zeevaartschool Ik heb 10 jaren heel prettig gevaren als stuurman op de grote
handelsvaart
TOEN DEED IK IETS DOMS
Ik werd verliefd en ging trouwen Ja dom want ik moest kiezen blijven varen en niet
thuis zijn of thuis zijn en niet meer varen Dat laatste deed ik maar moest opnieuw gaan
studeren Jarenlang avond colleges aan de universiteit Het uiteindelijk resultaat een
goede baan een lieve vrouw en drie schatten van kleinkinderen
6 HERDENKEN Maar dat geluk heeft mijn moeder niet gekend Mijn vriendjes en vriendinnetjes van toen
ook niet Zij zijn echter niet door mij vergeten Vaak denk ik hen aan mijn moeder en aan
mijn vriendjes van toen
Daarom vertel ik jullie mijn verhaal Want daarmee herdenk ik hen Herdenken is terug
denken aan de tijd van toen en daar Met daarover te vertellen wil ik dat wat er toen en
daar is gebeurd niet vergeten wordt Dat jullie erover gaan nadenken Het nadenken
over oorlog voorkomt een nieuwe oorlog Ik hoop waarachtig dat jullie niet zullen mee
maken wat ik heb meegemaakt Ik ben nu oud (80) en kan niets meer doen Jullie wel
Jullie zijn de toekomst Misschien wordt een van jullie later minister-president admiraal
of generaal of directeurdirectrice van een groot bedrijf Dan kunnen jullie ervoor
zorgen dat er geen oorlog komt Dus doe je best volhouden en doorgaan ook als het
soms wat tegen zit POEKOEL TEROES
23 MIJN VERHAAL 201718
DANK JULLIE WEL VOOR HET LUISTEREN NAAR MIJN VERHAAL
INDISCH MONUMENT TE DEN HAAG
24 MIJN VERHAAL 201718
25 MIJN VERHAAL 201718
16 MIJN VERHAAL 201718
HOE OUD BEN JIJ EN HOEVEEL WEEG JIJ
ALS 10-JARIG JONGETJE WOOG IK 18 KILO
42 APPEgraveL Na het ontbijt moesten we op appegravel Elke morgen Heel vaak tweemaal per dag Appegravel is
een militair woord voor verzamelen en inspectie Dan moet je je in rijen opstellen Appegravel
in Ambarawa betekende baraksgewijs urenlang in de zon staan Als we aangetreden
stonden gaf de officier van de wacht het eerste bevel Kiotsuke =gt in de houding staan
Het tweede bevel luidde Kierih =gt buigen Als de kinderen niet diep genoeg bogen dan
werden niet zij maar hun moeder geslagen door de Japanner
De verplichte buiging was bedoeld als groet aan de Japanse keizer maar werd door de Nederlanders als vernederend ervaren
Na het commando naureh =gt op de plaats rust begon het
tellen Het tellen was altijd een langdurige en moeilijke zaak
want dat tellen vergde tijd De Jap kon niet goed tellen en wij moesten ons nummer je in
het Japans zeggen Ik had nummer 5010 =gt gosegravenju Dat was een makkelijk uit te spre-
ken nummer De nummers Ichi (1) Ni (2)San (3) Shi (4) Go (5) Roku (6) Shichi (7) Hachi
(8) Ku (9) Ju (10) zijn ook makkelijk te roepen Getallen daarboven waren lastiger uit te
spreken Dan ging je struikelen over de uitspraak Als je het Japanse woord niet goed
uitsprak dan werd niet jij maar je moeder geslagen Maar als een moeder werd
geslagen dan gooiden de kinderen het tellen in de war Door een verkeerd nummer te
noemen raakten de Japanners in de war en werden zij kwaad Dat kostte je wel een pak
slaagt maar ach ldquoJapje pesten was ook wel leukrdquo
Humor houdt de moed erin
Na het appegravel werden de straffen en de taken opgedragen
421 STRAFFEN De straffen waren hard en werden in het openbaar uitgevoerd Dat wil zeggen voor de
ogen van anderen Was bijvoorbeeld een moeder betrapt op het schrijven van een dag-
boek (wat verboden was) dan ranselden de Jappen er op los Was de Jap te weten
gekomen dat er gesmokkeld werd Dan werd het hele kamp collectief gestraft Iedereen
eacuteeacuten dag of twee dagen geacuteeacuten eten
17 MIJN VERHAAL 201718
Er waren erge zware en heel gemene straffen Die vertel ik niet De Japanners waren
wreed erg wreed Maar soms heel soms ook wel vriendelijk Ik zal enkele voorbeelden
geven van kwaad en goed
Toen ik acht was moest ik bij de Kempeitai (dat is de Japanse geheime staatspolitie
vergelijkbaar met de Duitse Gestapo) komen Daar wilden ze mij laten zeggen waar mijn
vader zijn radio had verstopt (Mijn moeder was toen al overleden en mijn broer
afgevoerd naar een jongenskamp) Omdat ik zei lsquoniets te wetenrsquo hielden de
ondervragers een doos met taartjes onder mijn neus Die gebakjes zagen er hongerig als
ik was ontzettend lekker en verleidelijk uit Ik deed dan ook meteen een greep in die
doos met taartjes De Japanners trokken de doos echter treiterend terug (Iedere keer
als ik nu nog een doos taartjes zie moet ik aan dat voorval van toen terugdenken) In
plaats van een taartje kreeg ik een enorm pak slaag Nog even probeerden ze me te
laten vertellen waar de radio was door een bamboe splinter onder mijn grote teen nagel
te duwen Maar omdat ik bleef zwijgen (misschien huilde ik) verbood commandant
TOYOTA verdere martelingen De lsquosadistrsquo zoals we hem noemden kon niet nalaten zijn
sigaret uit te drukken op mijn arm Laat litteken zien Daarna schopte hij me het
kantoortje uit
HET IS NATUURLIJK WREED OM EEN KLEIN KIND TE MISHANDELEN MAAR MISHAN-
DELING IS lsquoNORMAALrsquo IN DE OORLOG KINDEREN ZIJN ALTIJD DE DUPE DENK MAAR
AAN DE KINDEREN DIE NU VANUIT SYRIEuml NAAR EUROPA KOMEN
OF IN AFRIKA DOOR OORLOGSOMSTANDIGHEDEN VAN DE HONGER GAAN STERVEN
Toch waren niet alle Japanners wreed Sommigen Heel weinig Je moet ze zoeken maar
er waren vriendelijke Japanners Dat merk je in het volgende voorbeeld Ik was negen
toen ik straf kreeg omdat ik het eten van de commandant had gejat en opgegeten
Dat zat zo
Ik moest het tuintje van de kampcommandant schoonmaken In de brandende zon
schoffelen Commandant SUZUKI zat in de schaduw Op het terras Rijst met kip te eten
Die kip rook zo geweldig lekker en ik had heel erge honger Toen de commandant (we
noemden hem lsquoaapjersquo omdat hij er zo uitzag denk ik) even weg was griste ik de kip van
zijn bord en at het snel op
Ik ging gewoon weer aan het werk want ik kon toch niet verder weg vluchten dan de
omheining De Japanse commandant zei niets Ik dacht rsquodaar kom ik mooi van afrsquo Maar
de volgende dag nagrave het appegravel werd ik toch gestraft ldquoJij hebt gisteren tweemaal
gegeten vandaag krijg je nietsrdquo Als straf moest ik uren lang in de zon staan Recht op
18 MIJN VERHAAL 201718
Zonder eten zonder drinken Zakte ik wat in dan werd er gemept Maar na een paar uur
kwam de commandant Ongezien of de bewakers deden of zij niets zagen Hij bracht
een klein bekertje een vingerhoed vol dikke vette kippenbouillon Die soep was rijk aan
zout eiwitten en energie Aldus gesterkt kon ik nog urenlang kon lsquogenieten van de
open lucht en zonrsquo
EERLIJK GEZEGD VOND IK DAT EEN VRIENDELIJK GEBAAR
WAT VINDEN JULLIE DAARVAN
422 TAKEN Ik zei het al na het appegravel werden na de straffen de taken opgedragen Iedereen moest
werken voor de Japanse keizer Alle vrouwen alle jongens vanaf hun zesde jaar en alle
meisjes vanaf hun achtste jaar moesten dwangarbeid verrichten Alleen de kleinsten de
oudsten en zieken hoefden dat niet
Als jongetje van zes jaar moest ik gras snijden (babatten) Dat was niet zo moeilijk als het
maar gewoon gras was Gras snijden was eigenlijk het gras afhakken met een dun bam-
boestokje
Wanneer ik buiten de omheining van het kamp moest werken dan kon ik ndash als de
Japanse bewaker niet keek ndash vruchten (pisang papaja djeroek) pikken Die nam ik mee
voor mijn zusje Soms schuifelde een slang tussen het lange gras Na een paar flinke
tikken met het bamboestokje kon ik het beest in mijn broekzak stoppen om rsquos avond te
roosteren en op te eten
Later kreeg ik een andere taak het schoonmaken van de
strontsloot oh pardon ik bedoel het beekje onder de toilet-
ten (Aziatische toiletten Drie wanden en een horizontaal
vlak met een gat Daarboven moest je hurken en laten
vallen wat je moet laten vallen) Het schoonmaken was wel
vies maar zoals Johan Kruyff eens zei elk nadeel heeft zijn
voordeel In het water zwommen namelijk visjes Dat
gebeurt wel vaker dat er vissen in het water zwemmen Maar deze visjes deden dienst
als dokter Ik had namelijk een grote tropenzweer op mijn been Het onderbeen lag
helemaal open Er waren geen medicijnen meer Maar ik had onthouden wat vrouwen
hadden verteld wat militairen deden in het oerwoud bij een verwonding houdt je de
wond in het rivierwater Dan knabbelen kleine visjes de wond schoon Dat deed ik dus
19 MIJN VERHAAL 201718
(aan de goeie kant van de toiletten) En zo werd de wond schoon en kon het gezonde
vlees weer aan elkaar groeien
Vlak voacuteoacuter het einde van de oorlog moest ik met een aantal jongens een hele grote kuil
graven Waarom wisten we niet Later bleek dat het gat bedoeld was als massagraf
Waarom dat kan je hier lezen (bij een eventuele invasie va geallieerden moesten alle
gevangen gedood worden) Maar dat werk kwam niet af omdat de atoombommen
opeens een einde aan de oorlog maakten
5 EINDE JAPANSE INTERNERING Hoe wisten we dat er een einde aan de oorlog kwam
Op 5 mei 1945 vloog een vliegtuig over ons kamp Een vliegtuig met rood-wit-blauwe
strepen onder de vleugels Een Nederlandse vlag hoger dan de Japanse Pamfletten
werden uitgestrooid Op die strooibiljetten stond geschreven ldquoNederland is vrij spoedig
ook jullie Blijf rustig in de kampenrdquo
Een gejuich van jewelste
Maar het duurde nog even Japan capituleerde op 15 augustus 1945 Pas op 23
augustus 1945 kwam weer
een vliegtuig over En weer
strooibiljetten met de tekst
ldquoDe oorlog is voorbij Blijf
rustig in het kamp tot de
bevrijders komenrdquo De vol-
gende morgen kwam een hoge Japanse officier het kamp binnen Na het appegravel sprak hij
ons toe ldquo het heeft de Keizer van Japan uit de goedheid van zijn hart behaagd de
oorlog te beeumlindigen voedsel en medicijnen worden niet meer gerantsoeneerd hellip
morgen een dubbele portie rijst hellip blijf in de kampen tot de geallieerden komenhellip bla
bla bla ldquo
20 MIJN VERHAAL 201718
Iemand begon zachtjes haast verlegen het Wilhelmus te zingen De anderen volgden
aarzelend En inderdaad kregen wij de volgende dag een extra portie rijst
De jongens uit de Jongenskampen kwamen uit hun kamp terug naar hun moeder in het
Vrouwenkamp Zo kwam mijn broer terug Ook vaders kwamen op zoek naar hun vrouw
en kinderen De kleinste kinderen herkenden hun vader niet Zij stonden bij de poort en
riepen ldquoMeneer meneer bent u mijn vaderrdquo Mijn vader was er niet bij
51 BEVRIJDING Zoals ik zei dachten wij op 23 augustus bevrijd te zijn vrij te zijn Maar het bleek geacuteeacuten
bevrijding Geacuteeacuten vrijheid Geacuteeacuten vrede Er kwamen geacuteeacuten bevrijders binnen (Het was in
INDIEuml niet zo vreugdevol als in NEDERLAND toen daar de Amerikaanse Britse en
Canadese bevrijders de stad binnen reden) De Britten zouden ons bevrijden maar die
kwamen niet De Britten bedreven een eigen politiek in het kader van het algehele
dekolonisatieproces (Atlantic Treaty 1942) Ik ga hier heel kort op in In het Britse
politieke spel vertraagden de Britten hun komst en verboden Nederlandse militairen het
land binnen te komen om het Nederlandse gezag in de Indische Archipel te herstellen
Hierdoor gaven zij de Indonesieumlrs de gelegenheid in opstand te komen tegen herstel van
de Nederlandse koloniale macht en te dekoloniseren De Japanners moesten maar voor
ons zorgen Dat deden zij met inzet van eigen leven Zij verdedigden de kampen
tegen bommen granaten en aanvallen van de Indonesieumlrs Kan je nagaan 2000 Jappen
zijn omgekomen in de strijd tegen de Indonesieumlrs Jappen die jarenlang op allerlei
manier ons wilden uitroeien gaven nu hun leven om ons te beschermen (zo raar kan het
gaan in een oorlog)
Maar uiteindelijk in november 1945 dus drie maanden na de Japanse capitulatie
kwamen eindelijk Britse soldaten Zij stopten de beschietingen en brachten ons in
konvooi naar een veilige haven naar Semarang Een konvooi is een lange rij autorsquos onder
militaire bescherming Daar in Semarang vond mijn vader ons Met hem zijn wij
21 MIJN VERHAAL 201718
meegegaan naar zijn kamp Tjimahi en vandaar zijn wij in mei 1946 naar NEDERLAND
gegaan
511 INDONESIEuml Heel in het kort ga ik in op de situatie na de oorlog De
Indonesieumlr SOEKARNO had twee dagen naacute de capitulatie dus
op 17 augustus 1942 eenzijdig de onafhankelijkheid van de
republiek INDONESIEuml uitgeroepen De Britten hadden die
onafhankelijkheid meteen de facto erkend (de facto betekent
ldquofeitelijk zonder over de wettigheid ervan te sprekenrdquo)
Met die erkenning hoopten zij dat het dan rustig zou blijven
Maar de Indonesische regering kon geacuteeacuten orde op zaken
houden En omdat er geacuteeacuten Britten noch Nederlanders waren was er niemand op dat
moment de baas
Van dat machtsvacuuumlm van die gezagsloze toestand
maakten groepen jonge opstandige Indonesieumlrs ge-
bruik Zij wilden voorkomen dat de Nederlanders weer
de baas zouden worden Zij wilden baas in eigen land
zijn Deze strijd deze Indonesische revolutie heette
BERSIAP Dat was een verschrikkelijke en gewelddadige
periode 13500 Nederlanders werden vermoord Maar ook Indische Nederlanders trou-
we Indische mensen en Chinezen die de Indonesieumlrs als bondgenoten van de
Nederlanders beschouwden In totaal ruim 200000 Sommige schattingen zijn nog veel
hoger Amerikaanse bronnen spreken 200000 ndash 700000 Deze korte periode (aug1945
ndash mrt 1946) was eigenlijk erger dan de Japanse periode (mrt 1942 ndash aug 1945) Die
situatie eindigde met de komst van de Nederlandse militairen Daarover ga ik niet
vertellen Men leze HTh Bussemaker ldquoBersiap Opstand in het paradijs De Bersiap-
periode op Java en Sumatra 1945-1946rdquo (Zutphen 2005)
512 NEDERLAND Wat is er van dat zesjarig jongetje geworden dat in 1942 werd geiumlnterneerd en zijn
moeder had verloren
In NEDERLAND aangekomen werden mijn vader broer zuster en ik eerst opgevangen
door oma Daarna zorgde een tante de zuster van mijn vader voor woning en werk Ik
kon naar de Lagere School Kwam meteen in groep 7 Een jaar later na
toelatingsexamen (CITO toets) ging ik naar de HBS (VWO) Vijf jaren later naar de Hogere
22 MIJN VERHAAL 201718
Zeevaartschool Ik heb 10 jaren heel prettig gevaren als stuurman op de grote
handelsvaart
TOEN DEED IK IETS DOMS
Ik werd verliefd en ging trouwen Ja dom want ik moest kiezen blijven varen en niet
thuis zijn of thuis zijn en niet meer varen Dat laatste deed ik maar moest opnieuw gaan
studeren Jarenlang avond colleges aan de universiteit Het uiteindelijk resultaat een
goede baan een lieve vrouw en drie schatten van kleinkinderen
6 HERDENKEN Maar dat geluk heeft mijn moeder niet gekend Mijn vriendjes en vriendinnetjes van toen
ook niet Zij zijn echter niet door mij vergeten Vaak denk ik hen aan mijn moeder en aan
mijn vriendjes van toen
Daarom vertel ik jullie mijn verhaal Want daarmee herdenk ik hen Herdenken is terug
denken aan de tijd van toen en daar Met daarover te vertellen wil ik dat wat er toen en
daar is gebeurd niet vergeten wordt Dat jullie erover gaan nadenken Het nadenken
over oorlog voorkomt een nieuwe oorlog Ik hoop waarachtig dat jullie niet zullen mee
maken wat ik heb meegemaakt Ik ben nu oud (80) en kan niets meer doen Jullie wel
Jullie zijn de toekomst Misschien wordt een van jullie later minister-president admiraal
of generaal of directeurdirectrice van een groot bedrijf Dan kunnen jullie ervoor
zorgen dat er geen oorlog komt Dus doe je best volhouden en doorgaan ook als het
soms wat tegen zit POEKOEL TEROES
23 MIJN VERHAAL 201718
DANK JULLIE WEL VOOR HET LUISTEREN NAAR MIJN VERHAAL
INDISCH MONUMENT TE DEN HAAG
24 MIJN VERHAAL 201718
25 MIJN VERHAAL 201718
17 MIJN VERHAAL 201718
Er waren erge zware en heel gemene straffen Die vertel ik niet De Japanners waren
wreed erg wreed Maar soms heel soms ook wel vriendelijk Ik zal enkele voorbeelden
geven van kwaad en goed
Toen ik acht was moest ik bij de Kempeitai (dat is de Japanse geheime staatspolitie
vergelijkbaar met de Duitse Gestapo) komen Daar wilden ze mij laten zeggen waar mijn
vader zijn radio had verstopt (Mijn moeder was toen al overleden en mijn broer
afgevoerd naar een jongenskamp) Omdat ik zei lsquoniets te wetenrsquo hielden de
ondervragers een doos met taartjes onder mijn neus Die gebakjes zagen er hongerig als
ik was ontzettend lekker en verleidelijk uit Ik deed dan ook meteen een greep in die
doos met taartjes De Japanners trokken de doos echter treiterend terug (Iedere keer
als ik nu nog een doos taartjes zie moet ik aan dat voorval van toen terugdenken) In
plaats van een taartje kreeg ik een enorm pak slaag Nog even probeerden ze me te
laten vertellen waar de radio was door een bamboe splinter onder mijn grote teen nagel
te duwen Maar omdat ik bleef zwijgen (misschien huilde ik) verbood commandant
TOYOTA verdere martelingen De lsquosadistrsquo zoals we hem noemden kon niet nalaten zijn
sigaret uit te drukken op mijn arm Laat litteken zien Daarna schopte hij me het
kantoortje uit
HET IS NATUURLIJK WREED OM EEN KLEIN KIND TE MISHANDELEN MAAR MISHAN-
DELING IS lsquoNORMAALrsquo IN DE OORLOG KINDEREN ZIJN ALTIJD DE DUPE DENK MAAR
AAN DE KINDEREN DIE NU VANUIT SYRIEuml NAAR EUROPA KOMEN
OF IN AFRIKA DOOR OORLOGSOMSTANDIGHEDEN VAN DE HONGER GAAN STERVEN
Toch waren niet alle Japanners wreed Sommigen Heel weinig Je moet ze zoeken maar
er waren vriendelijke Japanners Dat merk je in het volgende voorbeeld Ik was negen
toen ik straf kreeg omdat ik het eten van de commandant had gejat en opgegeten
Dat zat zo
Ik moest het tuintje van de kampcommandant schoonmaken In de brandende zon
schoffelen Commandant SUZUKI zat in de schaduw Op het terras Rijst met kip te eten
Die kip rook zo geweldig lekker en ik had heel erge honger Toen de commandant (we
noemden hem lsquoaapjersquo omdat hij er zo uitzag denk ik) even weg was griste ik de kip van
zijn bord en at het snel op
Ik ging gewoon weer aan het werk want ik kon toch niet verder weg vluchten dan de
omheining De Japanse commandant zei niets Ik dacht rsquodaar kom ik mooi van afrsquo Maar
de volgende dag nagrave het appegravel werd ik toch gestraft ldquoJij hebt gisteren tweemaal
gegeten vandaag krijg je nietsrdquo Als straf moest ik uren lang in de zon staan Recht op
18 MIJN VERHAAL 201718
Zonder eten zonder drinken Zakte ik wat in dan werd er gemept Maar na een paar uur
kwam de commandant Ongezien of de bewakers deden of zij niets zagen Hij bracht
een klein bekertje een vingerhoed vol dikke vette kippenbouillon Die soep was rijk aan
zout eiwitten en energie Aldus gesterkt kon ik nog urenlang kon lsquogenieten van de
open lucht en zonrsquo
EERLIJK GEZEGD VOND IK DAT EEN VRIENDELIJK GEBAAR
WAT VINDEN JULLIE DAARVAN
422 TAKEN Ik zei het al na het appegravel werden na de straffen de taken opgedragen Iedereen moest
werken voor de Japanse keizer Alle vrouwen alle jongens vanaf hun zesde jaar en alle
meisjes vanaf hun achtste jaar moesten dwangarbeid verrichten Alleen de kleinsten de
oudsten en zieken hoefden dat niet
Als jongetje van zes jaar moest ik gras snijden (babatten) Dat was niet zo moeilijk als het
maar gewoon gras was Gras snijden was eigenlijk het gras afhakken met een dun bam-
boestokje
Wanneer ik buiten de omheining van het kamp moest werken dan kon ik ndash als de
Japanse bewaker niet keek ndash vruchten (pisang papaja djeroek) pikken Die nam ik mee
voor mijn zusje Soms schuifelde een slang tussen het lange gras Na een paar flinke
tikken met het bamboestokje kon ik het beest in mijn broekzak stoppen om rsquos avond te
roosteren en op te eten
Later kreeg ik een andere taak het schoonmaken van de
strontsloot oh pardon ik bedoel het beekje onder de toilet-
ten (Aziatische toiletten Drie wanden en een horizontaal
vlak met een gat Daarboven moest je hurken en laten
vallen wat je moet laten vallen) Het schoonmaken was wel
vies maar zoals Johan Kruyff eens zei elk nadeel heeft zijn
voordeel In het water zwommen namelijk visjes Dat
gebeurt wel vaker dat er vissen in het water zwemmen Maar deze visjes deden dienst
als dokter Ik had namelijk een grote tropenzweer op mijn been Het onderbeen lag
helemaal open Er waren geen medicijnen meer Maar ik had onthouden wat vrouwen
hadden verteld wat militairen deden in het oerwoud bij een verwonding houdt je de
wond in het rivierwater Dan knabbelen kleine visjes de wond schoon Dat deed ik dus
19 MIJN VERHAAL 201718
(aan de goeie kant van de toiletten) En zo werd de wond schoon en kon het gezonde
vlees weer aan elkaar groeien
Vlak voacuteoacuter het einde van de oorlog moest ik met een aantal jongens een hele grote kuil
graven Waarom wisten we niet Later bleek dat het gat bedoeld was als massagraf
Waarom dat kan je hier lezen (bij een eventuele invasie va geallieerden moesten alle
gevangen gedood worden) Maar dat werk kwam niet af omdat de atoombommen
opeens een einde aan de oorlog maakten
5 EINDE JAPANSE INTERNERING Hoe wisten we dat er een einde aan de oorlog kwam
Op 5 mei 1945 vloog een vliegtuig over ons kamp Een vliegtuig met rood-wit-blauwe
strepen onder de vleugels Een Nederlandse vlag hoger dan de Japanse Pamfletten
werden uitgestrooid Op die strooibiljetten stond geschreven ldquoNederland is vrij spoedig
ook jullie Blijf rustig in de kampenrdquo
Een gejuich van jewelste
Maar het duurde nog even Japan capituleerde op 15 augustus 1945 Pas op 23
augustus 1945 kwam weer
een vliegtuig over En weer
strooibiljetten met de tekst
ldquoDe oorlog is voorbij Blijf
rustig in het kamp tot de
bevrijders komenrdquo De vol-
gende morgen kwam een hoge Japanse officier het kamp binnen Na het appegravel sprak hij
ons toe ldquo het heeft de Keizer van Japan uit de goedheid van zijn hart behaagd de
oorlog te beeumlindigen voedsel en medicijnen worden niet meer gerantsoeneerd hellip
morgen een dubbele portie rijst hellip blijf in de kampen tot de geallieerden komenhellip bla
bla bla ldquo
20 MIJN VERHAAL 201718
Iemand begon zachtjes haast verlegen het Wilhelmus te zingen De anderen volgden
aarzelend En inderdaad kregen wij de volgende dag een extra portie rijst
De jongens uit de Jongenskampen kwamen uit hun kamp terug naar hun moeder in het
Vrouwenkamp Zo kwam mijn broer terug Ook vaders kwamen op zoek naar hun vrouw
en kinderen De kleinste kinderen herkenden hun vader niet Zij stonden bij de poort en
riepen ldquoMeneer meneer bent u mijn vaderrdquo Mijn vader was er niet bij
51 BEVRIJDING Zoals ik zei dachten wij op 23 augustus bevrijd te zijn vrij te zijn Maar het bleek geacuteeacuten
bevrijding Geacuteeacuten vrijheid Geacuteeacuten vrede Er kwamen geacuteeacuten bevrijders binnen (Het was in
INDIEuml niet zo vreugdevol als in NEDERLAND toen daar de Amerikaanse Britse en
Canadese bevrijders de stad binnen reden) De Britten zouden ons bevrijden maar die
kwamen niet De Britten bedreven een eigen politiek in het kader van het algehele
dekolonisatieproces (Atlantic Treaty 1942) Ik ga hier heel kort op in In het Britse
politieke spel vertraagden de Britten hun komst en verboden Nederlandse militairen het
land binnen te komen om het Nederlandse gezag in de Indische Archipel te herstellen
Hierdoor gaven zij de Indonesieumlrs de gelegenheid in opstand te komen tegen herstel van
de Nederlandse koloniale macht en te dekoloniseren De Japanners moesten maar voor
ons zorgen Dat deden zij met inzet van eigen leven Zij verdedigden de kampen
tegen bommen granaten en aanvallen van de Indonesieumlrs Kan je nagaan 2000 Jappen
zijn omgekomen in de strijd tegen de Indonesieumlrs Jappen die jarenlang op allerlei
manier ons wilden uitroeien gaven nu hun leven om ons te beschermen (zo raar kan het
gaan in een oorlog)
Maar uiteindelijk in november 1945 dus drie maanden na de Japanse capitulatie
kwamen eindelijk Britse soldaten Zij stopten de beschietingen en brachten ons in
konvooi naar een veilige haven naar Semarang Een konvooi is een lange rij autorsquos onder
militaire bescherming Daar in Semarang vond mijn vader ons Met hem zijn wij
21 MIJN VERHAAL 201718
meegegaan naar zijn kamp Tjimahi en vandaar zijn wij in mei 1946 naar NEDERLAND
gegaan
511 INDONESIEuml Heel in het kort ga ik in op de situatie na de oorlog De
Indonesieumlr SOEKARNO had twee dagen naacute de capitulatie dus
op 17 augustus 1942 eenzijdig de onafhankelijkheid van de
republiek INDONESIEuml uitgeroepen De Britten hadden die
onafhankelijkheid meteen de facto erkend (de facto betekent
ldquofeitelijk zonder over de wettigheid ervan te sprekenrdquo)
Met die erkenning hoopten zij dat het dan rustig zou blijven
Maar de Indonesische regering kon geacuteeacuten orde op zaken
houden En omdat er geacuteeacuten Britten noch Nederlanders waren was er niemand op dat
moment de baas
Van dat machtsvacuuumlm van die gezagsloze toestand
maakten groepen jonge opstandige Indonesieumlrs ge-
bruik Zij wilden voorkomen dat de Nederlanders weer
de baas zouden worden Zij wilden baas in eigen land
zijn Deze strijd deze Indonesische revolutie heette
BERSIAP Dat was een verschrikkelijke en gewelddadige
periode 13500 Nederlanders werden vermoord Maar ook Indische Nederlanders trou-
we Indische mensen en Chinezen die de Indonesieumlrs als bondgenoten van de
Nederlanders beschouwden In totaal ruim 200000 Sommige schattingen zijn nog veel
hoger Amerikaanse bronnen spreken 200000 ndash 700000 Deze korte periode (aug1945
ndash mrt 1946) was eigenlijk erger dan de Japanse periode (mrt 1942 ndash aug 1945) Die
situatie eindigde met de komst van de Nederlandse militairen Daarover ga ik niet
vertellen Men leze HTh Bussemaker ldquoBersiap Opstand in het paradijs De Bersiap-
periode op Java en Sumatra 1945-1946rdquo (Zutphen 2005)
512 NEDERLAND Wat is er van dat zesjarig jongetje geworden dat in 1942 werd geiumlnterneerd en zijn
moeder had verloren
In NEDERLAND aangekomen werden mijn vader broer zuster en ik eerst opgevangen
door oma Daarna zorgde een tante de zuster van mijn vader voor woning en werk Ik
kon naar de Lagere School Kwam meteen in groep 7 Een jaar later na
toelatingsexamen (CITO toets) ging ik naar de HBS (VWO) Vijf jaren later naar de Hogere
22 MIJN VERHAAL 201718
Zeevaartschool Ik heb 10 jaren heel prettig gevaren als stuurman op de grote
handelsvaart
TOEN DEED IK IETS DOMS
Ik werd verliefd en ging trouwen Ja dom want ik moest kiezen blijven varen en niet
thuis zijn of thuis zijn en niet meer varen Dat laatste deed ik maar moest opnieuw gaan
studeren Jarenlang avond colleges aan de universiteit Het uiteindelijk resultaat een
goede baan een lieve vrouw en drie schatten van kleinkinderen
6 HERDENKEN Maar dat geluk heeft mijn moeder niet gekend Mijn vriendjes en vriendinnetjes van toen
ook niet Zij zijn echter niet door mij vergeten Vaak denk ik hen aan mijn moeder en aan
mijn vriendjes van toen
Daarom vertel ik jullie mijn verhaal Want daarmee herdenk ik hen Herdenken is terug
denken aan de tijd van toen en daar Met daarover te vertellen wil ik dat wat er toen en
daar is gebeurd niet vergeten wordt Dat jullie erover gaan nadenken Het nadenken
over oorlog voorkomt een nieuwe oorlog Ik hoop waarachtig dat jullie niet zullen mee
maken wat ik heb meegemaakt Ik ben nu oud (80) en kan niets meer doen Jullie wel
Jullie zijn de toekomst Misschien wordt een van jullie later minister-president admiraal
of generaal of directeurdirectrice van een groot bedrijf Dan kunnen jullie ervoor
zorgen dat er geen oorlog komt Dus doe je best volhouden en doorgaan ook als het
soms wat tegen zit POEKOEL TEROES
23 MIJN VERHAAL 201718
DANK JULLIE WEL VOOR HET LUISTEREN NAAR MIJN VERHAAL
INDISCH MONUMENT TE DEN HAAG
24 MIJN VERHAAL 201718
25 MIJN VERHAAL 201718
18 MIJN VERHAAL 201718
Zonder eten zonder drinken Zakte ik wat in dan werd er gemept Maar na een paar uur
kwam de commandant Ongezien of de bewakers deden of zij niets zagen Hij bracht
een klein bekertje een vingerhoed vol dikke vette kippenbouillon Die soep was rijk aan
zout eiwitten en energie Aldus gesterkt kon ik nog urenlang kon lsquogenieten van de
open lucht en zonrsquo
EERLIJK GEZEGD VOND IK DAT EEN VRIENDELIJK GEBAAR
WAT VINDEN JULLIE DAARVAN
422 TAKEN Ik zei het al na het appegravel werden na de straffen de taken opgedragen Iedereen moest
werken voor de Japanse keizer Alle vrouwen alle jongens vanaf hun zesde jaar en alle
meisjes vanaf hun achtste jaar moesten dwangarbeid verrichten Alleen de kleinsten de
oudsten en zieken hoefden dat niet
Als jongetje van zes jaar moest ik gras snijden (babatten) Dat was niet zo moeilijk als het
maar gewoon gras was Gras snijden was eigenlijk het gras afhakken met een dun bam-
boestokje
Wanneer ik buiten de omheining van het kamp moest werken dan kon ik ndash als de
Japanse bewaker niet keek ndash vruchten (pisang papaja djeroek) pikken Die nam ik mee
voor mijn zusje Soms schuifelde een slang tussen het lange gras Na een paar flinke
tikken met het bamboestokje kon ik het beest in mijn broekzak stoppen om rsquos avond te
roosteren en op te eten
Later kreeg ik een andere taak het schoonmaken van de
strontsloot oh pardon ik bedoel het beekje onder de toilet-
ten (Aziatische toiletten Drie wanden en een horizontaal
vlak met een gat Daarboven moest je hurken en laten
vallen wat je moet laten vallen) Het schoonmaken was wel
vies maar zoals Johan Kruyff eens zei elk nadeel heeft zijn
voordeel In het water zwommen namelijk visjes Dat
gebeurt wel vaker dat er vissen in het water zwemmen Maar deze visjes deden dienst
als dokter Ik had namelijk een grote tropenzweer op mijn been Het onderbeen lag
helemaal open Er waren geen medicijnen meer Maar ik had onthouden wat vrouwen
hadden verteld wat militairen deden in het oerwoud bij een verwonding houdt je de
wond in het rivierwater Dan knabbelen kleine visjes de wond schoon Dat deed ik dus
19 MIJN VERHAAL 201718
(aan de goeie kant van de toiletten) En zo werd de wond schoon en kon het gezonde
vlees weer aan elkaar groeien
Vlak voacuteoacuter het einde van de oorlog moest ik met een aantal jongens een hele grote kuil
graven Waarom wisten we niet Later bleek dat het gat bedoeld was als massagraf
Waarom dat kan je hier lezen (bij een eventuele invasie va geallieerden moesten alle
gevangen gedood worden) Maar dat werk kwam niet af omdat de atoombommen
opeens een einde aan de oorlog maakten
5 EINDE JAPANSE INTERNERING Hoe wisten we dat er een einde aan de oorlog kwam
Op 5 mei 1945 vloog een vliegtuig over ons kamp Een vliegtuig met rood-wit-blauwe
strepen onder de vleugels Een Nederlandse vlag hoger dan de Japanse Pamfletten
werden uitgestrooid Op die strooibiljetten stond geschreven ldquoNederland is vrij spoedig
ook jullie Blijf rustig in de kampenrdquo
Een gejuich van jewelste
Maar het duurde nog even Japan capituleerde op 15 augustus 1945 Pas op 23
augustus 1945 kwam weer
een vliegtuig over En weer
strooibiljetten met de tekst
ldquoDe oorlog is voorbij Blijf
rustig in het kamp tot de
bevrijders komenrdquo De vol-
gende morgen kwam een hoge Japanse officier het kamp binnen Na het appegravel sprak hij
ons toe ldquo het heeft de Keizer van Japan uit de goedheid van zijn hart behaagd de
oorlog te beeumlindigen voedsel en medicijnen worden niet meer gerantsoeneerd hellip
morgen een dubbele portie rijst hellip blijf in de kampen tot de geallieerden komenhellip bla
bla bla ldquo
20 MIJN VERHAAL 201718
Iemand begon zachtjes haast verlegen het Wilhelmus te zingen De anderen volgden
aarzelend En inderdaad kregen wij de volgende dag een extra portie rijst
De jongens uit de Jongenskampen kwamen uit hun kamp terug naar hun moeder in het
Vrouwenkamp Zo kwam mijn broer terug Ook vaders kwamen op zoek naar hun vrouw
en kinderen De kleinste kinderen herkenden hun vader niet Zij stonden bij de poort en
riepen ldquoMeneer meneer bent u mijn vaderrdquo Mijn vader was er niet bij
51 BEVRIJDING Zoals ik zei dachten wij op 23 augustus bevrijd te zijn vrij te zijn Maar het bleek geacuteeacuten
bevrijding Geacuteeacuten vrijheid Geacuteeacuten vrede Er kwamen geacuteeacuten bevrijders binnen (Het was in
INDIEuml niet zo vreugdevol als in NEDERLAND toen daar de Amerikaanse Britse en
Canadese bevrijders de stad binnen reden) De Britten zouden ons bevrijden maar die
kwamen niet De Britten bedreven een eigen politiek in het kader van het algehele
dekolonisatieproces (Atlantic Treaty 1942) Ik ga hier heel kort op in In het Britse
politieke spel vertraagden de Britten hun komst en verboden Nederlandse militairen het
land binnen te komen om het Nederlandse gezag in de Indische Archipel te herstellen
Hierdoor gaven zij de Indonesieumlrs de gelegenheid in opstand te komen tegen herstel van
de Nederlandse koloniale macht en te dekoloniseren De Japanners moesten maar voor
ons zorgen Dat deden zij met inzet van eigen leven Zij verdedigden de kampen
tegen bommen granaten en aanvallen van de Indonesieumlrs Kan je nagaan 2000 Jappen
zijn omgekomen in de strijd tegen de Indonesieumlrs Jappen die jarenlang op allerlei
manier ons wilden uitroeien gaven nu hun leven om ons te beschermen (zo raar kan het
gaan in een oorlog)
Maar uiteindelijk in november 1945 dus drie maanden na de Japanse capitulatie
kwamen eindelijk Britse soldaten Zij stopten de beschietingen en brachten ons in
konvooi naar een veilige haven naar Semarang Een konvooi is een lange rij autorsquos onder
militaire bescherming Daar in Semarang vond mijn vader ons Met hem zijn wij
21 MIJN VERHAAL 201718
meegegaan naar zijn kamp Tjimahi en vandaar zijn wij in mei 1946 naar NEDERLAND
gegaan
511 INDONESIEuml Heel in het kort ga ik in op de situatie na de oorlog De
Indonesieumlr SOEKARNO had twee dagen naacute de capitulatie dus
op 17 augustus 1942 eenzijdig de onafhankelijkheid van de
republiek INDONESIEuml uitgeroepen De Britten hadden die
onafhankelijkheid meteen de facto erkend (de facto betekent
ldquofeitelijk zonder over de wettigheid ervan te sprekenrdquo)
Met die erkenning hoopten zij dat het dan rustig zou blijven
Maar de Indonesische regering kon geacuteeacuten orde op zaken
houden En omdat er geacuteeacuten Britten noch Nederlanders waren was er niemand op dat
moment de baas
Van dat machtsvacuuumlm van die gezagsloze toestand
maakten groepen jonge opstandige Indonesieumlrs ge-
bruik Zij wilden voorkomen dat de Nederlanders weer
de baas zouden worden Zij wilden baas in eigen land
zijn Deze strijd deze Indonesische revolutie heette
BERSIAP Dat was een verschrikkelijke en gewelddadige
periode 13500 Nederlanders werden vermoord Maar ook Indische Nederlanders trou-
we Indische mensen en Chinezen die de Indonesieumlrs als bondgenoten van de
Nederlanders beschouwden In totaal ruim 200000 Sommige schattingen zijn nog veel
hoger Amerikaanse bronnen spreken 200000 ndash 700000 Deze korte periode (aug1945
ndash mrt 1946) was eigenlijk erger dan de Japanse periode (mrt 1942 ndash aug 1945) Die
situatie eindigde met de komst van de Nederlandse militairen Daarover ga ik niet
vertellen Men leze HTh Bussemaker ldquoBersiap Opstand in het paradijs De Bersiap-
periode op Java en Sumatra 1945-1946rdquo (Zutphen 2005)
512 NEDERLAND Wat is er van dat zesjarig jongetje geworden dat in 1942 werd geiumlnterneerd en zijn
moeder had verloren
In NEDERLAND aangekomen werden mijn vader broer zuster en ik eerst opgevangen
door oma Daarna zorgde een tante de zuster van mijn vader voor woning en werk Ik
kon naar de Lagere School Kwam meteen in groep 7 Een jaar later na
toelatingsexamen (CITO toets) ging ik naar de HBS (VWO) Vijf jaren later naar de Hogere
22 MIJN VERHAAL 201718
Zeevaartschool Ik heb 10 jaren heel prettig gevaren als stuurman op de grote
handelsvaart
TOEN DEED IK IETS DOMS
Ik werd verliefd en ging trouwen Ja dom want ik moest kiezen blijven varen en niet
thuis zijn of thuis zijn en niet meer varen Dat laatste deed ik maar moest opnieuw gaan
studeren Jarenlang avond colleges aan de universiteit Het uiteindelijk resultaat een
goede baan een lieve vrouw en drie schatten van kleinkinderen
6 HERDENKEN Maar dat geluk heeft mijn moeder niet gekend Mijn vriendjes en vriendinnetjes van toen
ook niet Zij zijn echter niet door mij vergeten Vaak denk ik hen aan mijn moeder en aan
mijn vriendjes van toen
Daarom vertel ik jullie mijn verhaal Want daarmee herdenk ik hen Herdenken is terug
denken aan de tijd van toen en daar Met daarover te vertellen wil ik dat wat er toen en
daar is gebeurd niet vergeten wordt Dat jullie erover gaan nadenken Het nadenken
over oorlog voorkomt een nieuwe oorlog Ik hoop waarachtig dat jullie niet zullen mee
maken wat ik heb meegemaakt Ik ben nu oud (80) en kan niets meer doen Jullie wel
Jullie zijn de toekomst Misschien wordt een van jullie later minister-president admiraal
of generaal of directeurdirectrice van een groot bedrijf Dan kunnen jullie ervoor
zorgen dat er geen oorlog komt Dus doe je best volhouden en doorgaan ook als het
soms wat tegen zit POEKOEL TEROES
23 MIJN VERHAAL 201718
DANK JULLIE WEL VOOR HET LUISTEREN NAAR MIJN VERHAAL
INDISCH MONUMENT TE DEN HAAG
24 MIJN VERHAAL 201718
25 MIJN VERHAAL 201718
19 MIJN VERHAAL 201718
(aan de goeie kant van de toiletten) En zo werd de wond schoon en kon het gezonde
vlees weer aan elkaar groeien
Vlak voacuteoacuter het einde van de oorlog moest ik met een aantal jongens een hele grote kuil
graven Waarom wisten we niet Later bleek dat het gat bedoeld was als massagraf
Waarom dat kan je hier lezen (bij een eventuele invasie va geallieerden moesten alle
gevangen gedood worden) Maar dat werk kwam niet af omdat de atoombommen
opeens een einde aan de oorlog maakten
5 EINDE JAPANSE INTERNERING Hoe wisten we dat er een einde aan de oorlog kwam
Op 5 mei 1945 vloog een vliegtuig over ons kamp Een vliegtuig met rood-wit-blauwe
strepen onder de vleugels Een Nederlandse vlag hoger dan de Japanse Pamfletten
werden uitgestrooid Op die strooibiljetten stond geschreven ldquoNederland is vrij spoedig
ook jullie Blijf rustig in de kampenrdquo
Een gejuich van jewelste
Maar het duurde nog even Japan capituleerde op 15 augustus 1945 Pas op 23
augustus 1945 kwam weer
een vliegtuig over En weer
strooibiljetten met de tekst
ldquoDe oorlog is voorbij Blijf
rustig in het kamp tot de
bevrijders komenrdquo De vol-
gende morgen kwam een hoge Japanse officier het kamp binnen Na het appegravel sprak hij
ons toe ldquo het heeft de Keizer van Japan uit de goedheid van zijn hart behaagd de
oorlog te beeumlindigen voedsel en medicijnen worden niet meer gerantsoeneerd hellip
morgen een dubbele portie rijst hellip blijf in de kampen tot de geallieerden komenhellip bla
bla bla ldquo
20 MIJN VERHAAL 201718
Iemand begon zachtjes haast verlegen het Wilhelmus te zingen De anderen volgden
aarzelend En inderdaad kregen wij de volgende dag een extra portie rijst
De jongens uit de Jongenskampen kwamen uit hun kamp terug naar hun moeder in het
Vrouwenkamp Zo kwam mijn broer terug Ook vaders kwamen op zoek naar hun vrouw
en kinderen De kleinste kinderen herkenden hun vader niet Zij stonden bij de poort en
riepen ldquoMeneer meneer bent u mijn vaderrdquo Mijn vader was er niet bij
51 BEVRIJDING Zoals ik zei dachten wij op 23 augustus bevrijd te zijn vrij te zijn Maar het bleek geacuteeacuten
bevrijding Geacuteeacuten vrijheid Geacuteeacuten vrede Er kwamen geacuteeacuten bevrijders binnen (Het was in
INDIEuml niet zo vreugdevol als in NEDERLAND toen daar de Amerikaanse Britse en
Canadese bevrijders de stad binnen reden) De Britten zouden ons bevrijden maar die
kwamen niet De Britten bedreven een eigen politiek in het kader van het algehele
dekolonisatieproces (Atlantic Treaty 1942) Ik ga hier heel kort op in In het Britse
politieke spel vertraagden de Britten hun komst en verboden Nederlandse militairen het
land binnen te komen om het Nederlandse gezag in de Indische Archipel te herstellen
Hierdoor gaven zij de Indonesieumlrs de gelegenheid in opstand te komen tegen herstel van
de Nederlandse koloniale macht en te dekoloniseren De Japanners moesten maar voor
ons zorgen Dat deden zij met inzet van eigen leven Zij verdedigden de kampen
tegen bommen granaten en aanvallen van de Indonesieumlrs Kan je nagaan 2000 Jappen
zijn omgekomen in de strijd tegen de Indonesieumlrs Jappen die jarenlang op allerlei
manier ons wilden uitroeien gaven nu hun leven om ons te beschermen (zo raar kan het
gaan in een oorlog)
Maar uiteindelijk in november 1945 dus drie maanden na de Japanse capitulatie
kwamen eindelijk Britse soldaten Zij stopten de beschietingen en brachten ons in
konvooi naar een veilige haven naar Semarang Een konvooi is een lange rij autorsquos onder
militaire bescherming Daar in Semarang vond mijn vader ons Met hem zijn wij
21 MIJN VERHAAL 201718
meegegaan naar zijn kamp Tjimahi en vandaar zijn wij in mei 1946 naar NEDERLAND
gegaan
511 INDONESIEuml Heel in het kort ga ik in op de situatie na de oorlog De
Indonesieumlr SOEKARNO had twee dagen naacute de capitulatie dus
op 17 augustus 1942 eenzijdig de onafhankelijkheid van de
republiek INDONESIEuml uitgeroepen De Britten hadden die
onafhankelijkheid meteen de facto erkend (de facto betekent
ldquofeitelijk zonder over de wettigheid ervan te sprekenrdquo)
Met die erkenning hoopten zij dat het dan rustig zou blijven
Maar de Indonesische regering kon geacuteeacuten orde op zaken
houden En omdat er geacuteeacuten Britten noch Nederlanders waren was er niemand op dat
moment de baas
Van dat machtsvacuuumlm van die gezagsloze toestand
maakten groepen jonge opstandige Indonesieumlrs ge-
bruik Zij wilden voorkomen dat de Nederlanders weer
de baas zouden worden Zij wilden baas in eigen land
zijn Deze strijd deze Indonesische revolutie heette
BERSIAP Dat was een verschrikkelijke en gewelddadige
periode 13500 Nederlanders werden vermoord Maar ook Indische Nederlanders trou-
we Indische mensen en Chinezen die de Indonesieumlrs als bondgenoten van de
Nederlanders beschouwden In totaal ruim 200000 Sommige schattingen zijn nog veel
hoger Amerikaanse bronnen spreken 200000 ndash 700000 Deze korte periode (aug1945
ndash mrt 1946) was eigenlijk erger dan de Japanse periode (mrt 1942 ndash aug 1945) Die
situatie eindigde met de komst van de Nederlandse militairen Daarover ga ik niet
vertellen Men leze HTh Bussemaker ldquoBersiap Opstand in het paradijs De Bersiap-
periode op Java en Sumatra 1945-1946rdquo (Zutphen 2005)
512 NEDERLAND Wat is er van dat zesjarig jongetje geworden dat in 1942 werd geiumlnterneerd en zijn
moeder had verloren
In NEDERLAND aangekomen werden mijn vader broer zuster en ik eerst opgevangen
door oma Daarna zorgde een tante de zuster van mijn vader voor woning en werk Ik
kon naar de Lagere School Kwam meteen in groep 7 Een jaar later na
toelatingsexamen (CITO toets) ging ik naar de HBS (VWO) Vijf jaren later naar de Hogere
22 MIJN VERHAAL 201718
Zeevaartschool Ik heb 10 jaren heel prettig gevaren als stuurman op de grote
handelsvaart
TOEN DEED IK IETS DOMS
Ik werd verliefd en ging trouwen Ja dom want ik moest kiezen blijven varen en niet
thuis zijn of thuis zijn en niet meer varen Dat laatste deed ik maar moest opnieuw gaan
studeren Jarenlang avond colleges aan de universiteit Het uiteindelijk resultaat een
goede baan een lieve vrouw en drie schatten van kleinkinderen
6 HERDENKEN Maar dat geluk heeft mijn moeder niet gekend Mijn vriendjes en vriendinnetjes van toen
ook niet Zij zijn echter niet door mij vergeten Vaak denk ik hen aan mijn moeder en aan
mijn vriendjes van toen
Daarom vertel ik jullie mijn verhaal Want daarmee herdenk ik hen Herdenken is terug
denken aan de tijd van toen en daar Met daarover te vertellen wil ik dat wat er toen en
daar is gebeurd niet vergeten wordt Dat jullie erover gaan nadenken Het nadenken
over oorlog voorkomt een nieuwe oorlog Ik hoop waarachtig dat jullie niet zullen mee
maken wat ik heb meegemaakt Ik ben nu oud (80) en kan niets meer doen Jullie wel
Jullie zijn de toekomst Misschien wordt een van jullie later minister-president admiraal
of generaal of directeurdirectrice van een groot bedrijf Dan kunnen jullie ervoor
zorgen dat er geen oorlog komt Dus doe je best volhouden en doorgaan ook als het
soms wat tegen zit POEKOEL TEROES
23 MIJN VERHAAL 201718
DANK JULLIE WEL VOOR HET LUISTEREN NAAR MIJN VERHAAL
INDISCH MONUMENT TE DEN HAAG
24 MIJN VERHAAL 201718
25 MIJN VERHAAL 201718
20 MIJN VERHAAL 201718
Iemand begon zachtjes haast verlegen het Wilhelmus te zingen De anderen volgden
aarzelend En inderdaad kregen wij de volgende dag een extra portie rijst
De jongens uit de Jongenskampen kwamen uit hun kamp terug naar hun moeder in het
Vrouwenkamp Zo kwam mijn broer terug Ook vaders kwamen op zoek naar hun vrouw
en kinderen De kleinste kinderen herkenden hun vader niet Zij stonden bij de poort en
riepen ldquoMeneer meneer bent u mijn vaderrdquo Mijn vader was er niet bij
51 BEVRIJDING Zoals ik zei dachten wij op 23 augustus bevrijd te zijn vrij te zijn Maar het bleek geacuteeacuten
bevrijding Geacuteeacuten vrijheid Geacuteeacuten vrede Er kwamen geacuteeacuten bevrijders binnen (Het was in
INDIEuml niet zo vreugdevol als in NEDERLAND toen daar de Amerikaanse Britse en
Canadese bevrijders de stad binnen reden) De Britten zouden ons bevrijden maar die
kwamen niet De Britten bedreven een eigen politiek in het kader van het algehele
dekolonisatieproces (Atlantic Treaty 1942) Ik ga hier heel kort op in In het Britse
politieke spel vertraagden de Britten hun komst en verboden Nederlandse militairen het
land binnen te komen om het Nederlandse gezag in de Indische Archipel te herstellen
Hierdoor gaven zij de Indonesieumlrs de gelegenheid in opstand te komen tegen herstel van
de Nederlandse koloniale macht en te dekoloniseren De Japanners moesten maar voor
ons zorgen Dat deden zij met inzet van eigen leven Zij verdedigden de kampen
tegen bommen granaten en aanvallen van de Indonesieumlrs Kan je nagaan 2000 Jappen
zijn omgekomen in de strijd tegen de Indonesieumlrs Jappen die jarenlang op allerlei
manier ons wilden uitroeien gaven nu hun leven om ons te beschermen (zo raar kan het
gaan in een oorlog)
Maar uiteindelijk in november 1945 dus drie maanden na de Japanse capitulatie
kwamen eindelijk Britse soldaten Zij stopten de beschietingen en brachten ons in
konvooi naar een veilige haven naar Semarang Een konvooi is een lange rij autorsquos onder
militaire bescherming Daar in Semarang vond mijn vader ons Met hem zijn wij
21 MIJN VERHAAL 201718
meegegaan naar zijn kamp Tjimahi en vandaar zijn wij in mei 1946 naar NEDERLAND
gegaan
511 INDONESIEuml Heel in het kort ga ik in op de situatie na de oorlog De
Indonesieumlr SOEKARNO had twee dagen naacute de capitulatie dus
op 17 augustus 1942 eenzijdig de onafhankelijkheid van de
republiek INDONESIEuml uitgeroepen De Britten hadden die
onafhankelijkheid meteen de facto erkend (de facto betekent
ldquofeitelijk zonder over de wettigheid ervan te sprekenrdquo)
Met die erkenning hoopten zij dat het dan rustig zou blijven
Maar de Indonesische regering kon geacuteeacuten orde op zaken
houden En omdat er geacuteeacuten Britten noch Nederlanders waren was er niemand op dat
moment de baas
Van dat machtsvacuuumlm van die gezagsloze toestand
maakten groepen jonge opstandige Indonesieumlrs ge-
bruik Zij wilden voorkomen dat de Nederlanders weer
de baas zouden worden Zij wilden baas in eigen land
zijn Deze strijd deze Indonesische revolutie heette
BERSIAP Dat was een verschrikkelijke en gewelddadige
periode 13500 Nederlanders werden vermoord Maar ook Indische Nederlanders trou-
we Indische mensen en Chinezen die de Indonesieumlrs als bondgenoten van de
Nederlanders beschouwden In totaal ruim 200000 Sommige schattingen zijn nog veel
hoger Amerikaanse bronnen spreken 200000 ndash 700000 Deze korte periode (aug1945
ndash mrt 1946) was eigenlijk erger dan de Japanse periode (mrt 1942 ndash aug 1945) Die
situatie eindigde met de komst van de Nederlandse militairen Daarover ga ik niet
vertellen Men leze HTh Bussemaker ldquoBersiap Opstand in het paradijs De Bersiap-
periode op Java en Sumatra 1945-1946rdquo (Zutphen 2005)
512 NEDERLAND Wat is er van dat zesjarig jongetje geworden dat in 1942 werd geiumlnterneerd en zijn
moeder had verloren
In NEDERLAND aangekomen werden mijn vader broer zuster en ik eerst opgevangen
door oma Daarna zorgde een tante de zuster van mijn vader voor woning en werk Ik
kon naar de Lagere School Kwam meteen in groep 7 Een jaar later na
toelatingsexamen (CITO toets) ging ik naar de HBS (VWO) Vijf jaren later naar de Hogere
22 MIJN VERHAAL 201718
Zeevaartschool Ik heb 10 jaren heel prettig gevaren als stuurman op de grote
handelsvaart
TOEN DEED IK IETS DOMS
Ik werd verliefd en ging trouwen Ja dom want ik moest kiezen blijven varen en niet
thuis zijn of thuis zijn en niet meer varen Dat laatste deed ik maar moest opnieuw gaan
studeren Jarenlang avond colleges aan de universiteit Het uiteindelijk resultaat een
goede baan een lieve vrouw en drie schatten van kleinkinderen
6 HERDENKEN Maar dat geluk heeft mijn moeder niet gekend Mijn vriendjes en vriendinnetjes van toen
ook niet Zij zijn echter niet door mij vergeten Vaak denk ik hen aan mijn moeder en aan
mijn vriendjes van toen
Daarom vertel ik jullie mijn verhaal Want daarmee herdenk ik hen Herdenken is terug
denken aan de tijd van toen en daar Met daarover te vertellen wil ik dat wat er toen en
daar is gebeurd niet vergeten wordt Dat jullie erover gaan nadenken Het nadenken
over oorlog voorkomt een nieuwe oorlog Ik hoop waarachtig dat jullie niet zullen mee
maken wat ik heb meegemaakt Ik ben nu oud (80) en kan niets meer doen Jullie wel
Jullie zijn de toekomst Misschien wordt een van jullie later minister-president admiraal
of generaal of directeurdirectrice van een groot bedrijf Dan kunnen jullie ervoor
zorgen dat er geen oorlog komt Dus doe je best volhouden en doorgaan ook als het
soms wat tegen zit POEKOEL TEROES
23 MIJN VERHAAL 201718
DANK JULLIE WEL VOOR HET LUISTEREN NAAR MIJN VERHAAL
INDISCH MONUMENT TE DEN HAAG
24 MIJN VERHAAL 201718
25 MIJN VERHAAL 201718
21 MIJN VERHAAL 201718
meegegaan naar zijn kamp Tjimahi en vandaar zijn wij in mei 1946 naar NEDERLAND
gegaan
511 INDONESIEuml Heel in het kort ga ik in op de situatie na de oorlog De
Indonesieumlr SOEKARNO had twee dagen naacute de capitulatie dus
op 17 augustus 1942 eenzijdig de onafhankelijkheid van de
republiek INDONESIEuml uitgeroepen De Britten hadden die
onafhankelijkheid meteen de facto erkend (de facto betekent
ldquofeitelijk zonder over de wettigheid ervan te sprekenrdquo)
Met die erkenning hoopten zij dat het dan rustig zou blijven
Maar de Indonesische regering kon geacuteeacuten orde op zaken
houden En omdat er geacuteeacuten Britten noch Nederlanders waren was er niemand op dat
moment de baas
Van dat machtsvacuuumlm van die gezagsloze toestand
maakten groepen jonge opstandige Indonesieumlrs ge-
bruik Zij wilden voorkomen dat de Nederlanders weer
de baas zouden worden Zij wilden baas in eigen land
zijn Deze strijd deze Indonesische revolutie heette
BERSIAP Dat was een verschrikkelijke en gewelddadige
periode 13500 Nederlanders werden vermoord Maar ook Indische Nederlanders trou-
we Indische mensen en Chinezen die de Indonesieumlrs als bondgenoten van de
Nederlanders beschouwden In totaal ruim 200000 Sommige schattingen zijn nog veel
hoger Amerikaanse bronnen spreken 200000 ndash 700000 Deze korte periode (aug1945
ndash mrt 1946) was eigenlijk erger dan de Japanse periode (mrt 1942 ndash aug 1945) Die
situatie eindigde met de komst van de Nederlandse militairen Daarover ga ik niet
vertellen Men leze HTh Bussemaker ldquoBersiap Opstand in het paradijs De Bersiap-
periode op Java en Sumatra 1945-1946rdquo (Zutphen 2005)
512 NEDERLAND Wat is er van dat zesjarig jongetje geworden dat in 1942 werd geiumlnterneerd en zijn
moeder had verloren
In NEDERLAND aangekomen werden mijn vader broer zuster en ik eerst opgevangen
door oma Daarna zorgde een tante de zuster van mijn vader voor woning en werk Ik
kon naar de Lagere School Kwam meteen in groep 7 Een jaar later na
toelatingsexamen (CITO toets) ging ik naar de HBS (VWO) Vijf jaren later naar de Hogere
22 MIJN VERHAAL 201718
Zeevaartschool Ik heb 10 jaren heel prettig gevaren als stuurman op de grote
handelsvaart
TOEN DEED IK IETS DOMS
Ik werd verliefd en ging trouwen Ja dom want ik moest kiezen blijven varen en niet
thuis zijn of thuis zijn en niet meer varen Dat laatste deed ik maar moest opnieuw gaan
studeren Jarenlang avond colleges aan de universiteit Het uiteindelijk resultaat een
goede baan een lieve vrouw en drie schatten van kleinkinderen
6 HERDENKEN Maar dat geluk heeft mijn moeder niet gekend Mijn vriendjes en vriendinnetjes van toen
ook niet Zij zijn echter niet door mij vergeten Vaak denk ik hen aan mijn moeder en aan
mijn vriendjes van toen
Daarom vertel ik jullie mijn verhaal Want daarmee herdenk ik hen Herdenken is terug
denken aan de tijd van toen en daar Met daarover te vertellen wil ik dat wat er toen en
daar is gebeurd niet vergeten wordt Dat jullie erover gaan nadenken Het nadenken
over oorlog voorkomt een nieuwe oorlog Ik hoop waarachtig dat jullie niet zullen mee
maken wat ik heb meegemaakt Ik ben nu oud (80) en kan niets meer doen Jullie wel
Jullie zijn de toekomst Misschien wordt een van jullie later minister-president admiraal
of generaal of directeurdirectrice van een groot bedrijf Dan kunnen jullie ervoor
zorgen dat er geen oorlog komt Dus doe je best volhouden en doorgaan ook als het
soms wat tegen zit POEKOEL TEROES
23 MIJN VERHAAL 201718
DANK JULLIE WEL VOOR HET LUISTEREN NAAR MIJN VERHAAL
INDISCH MONUMENT TE DEN HAAG
24 MIJN VERHAAL 201718
25 MIJN VERHAAL 201718
22 MIJN VERHAAL 201718
Zeevaartschool Ik heb 10 jaren heel prettig gevaren als stuurman op de grote
handelsvaart
TOEN DEED IK IETS DOMS
Ik werd verliefd en ging trouwen Ja dom want ik moest kiezen blijven varen en niet
thuis zijn of thuis zijn en niet meer varen Dat laatste deed ik maar moest opnieuw gaan
studeren Jarenlang avond colleges aan de universiteit Het uiteindelijk resultaat een
goede baan een lieve vrouw en drie schatten van kleinkinderen
6 HERDENKEN Maar dat geluk heeft mijn moeder niet gekend Mijn vriendjes en vriendinnetjes van toen
ook niet Zij zijn echter niet door mij vergeten Vaak denk ik hen aan mijn moeder en aan
mijn vriendjes van toen
Daarom vertel ik jullie mijn verhaal Want daarmee herdenk ik hen Herdenken is terug
denken aan de tijd van toen en daar Met daarover te vertellen wil ik dat wat er toen en
daar is gebeurd niet vergeten wordt Dat jullie erover gaan nadenken Het nadenken
over oorlog voorkomt een nieuwe oorlog Ik hoop waarachtig dat jullie niet zullen mee
maken wat ik heb meegemaakt Ik ben nu oud (80) en kan niets meer doen Jullie wel
Jullie zijn de toekomst Misschien wordt een van jullie later minister-president admiraal
of generaal of directeurdirectrice van een groot bedrijf Dan kunnen jullie ervoor
zorgen dat er geen oorlog komt Dus doe je best volhouden en doorgaan ook als het
soms wat tegen zit POEKOEL TEROES
23 MIJN VERHAAL 201718
DANK JULLIE WEL VOOR HET LUISTEREN NAAR MIJN VERHAAL
INDISCH MONUMENT TE DEN HAAG
24 MIJN VERHAAL 201718
25 MIJN VERHAAL 201718
23 MIJN VERHAAL 201718
DANK JULLIE WEL VOOR HET LUISTEREN NAAR MIJN VERHAAL
INDISCH MONUMENT TE DEN HAAG
24 MIJN VERHAAL 201718
25 MIJN VERHAAL 201718
24 MIJN VERHAAL 201718
25 MIJN VERHAAL 201718
25 MIJN VERHAAL 201718
Top Related