2 | Mục Lục
Mục Lục
Mục Lục........................................................................................................................... 2
Cùng Bạn Đọc .............................................................................................................. 12
Lời Giới Thiệu ............................................................................................................. 14
Tập I - Chương 01: Trung Tâm Phật Giáo Luy Lâu................................................... 21
Ba Trung Tâm Phật Giáo Ðời Hán ......................................................................... 21
Nguồn Gốc Trung Tâm Luy Lâu ........................................................................... 22
Trung Tâm Luy Lâu Thành Lập Sớm Hơn Các Trung Tâm Lạc Dương và Bành
Thành ........................................................................................................................ 23
Trung Tâm Lạc Dương ............................................................................................ 25
Trung Tâm Lạc Dương Ðược Thành Lập Do Từ Trung Tâm Bành Thành ....... 26
Nguồn Gốc Trung Tâm Bành Thành ..................................................................... 28
Tập I - Chương 02 : Hai Thế Kỷ Đầu ........................................................................ 37
Ðạo Phật Giao Châu Trong Thế Kỷ Ðầu Tây Lịch ............................................... 37
Lý Hoặc Luận Của Mâu Tử .................................................................................... 42
Kinh Tứ Thập Nhị Chương .................................................................................... 44
Học Thuật Giao Chỉ ................................................................................................. 48
Những Quan Niệm Căn Bản Về Giáo Lý .............................................................. 51
Tinh Thần Hòa Đồng Tôn Giáo .............................................................................. 54
Phá Mặc Cảm Tự Tôn Về "Trung Quốc" ............................................................... 56
Lão Tử Thành Phật Ở Ðất Hồ................................................................................. 57
Tập I - Chương 03: Khởi Nguyên Của Thiền Học Việt Nam ................................ 59
Khương Tăng Hội .................................................................................................... 59
Tư Tưởng Thiền Của Tăng Hội .............................................................................. 63
Chi Cương Lương Tiếp ........................................................................................... 67
Ðạt Ma Ðề Bà Và Huệ Thắng ................................................................................. 68
Vai Trò Quan Trọng Của Tăng Hội Tại Kiến Nghiệp .......................................... 72
Tựa Kinh An Ban Thủ Ý .......................................................................................... 73
Tập I - Chương 04: Sách Thiền Uyển Tập Anh & Các tài liệu ĐPVN Đời Đường
........................................................................................................................................ 78
Sách Thiền Uyển Tập Anh Ngữ Lục ...................................................................... 78
Về Tác Giả Thiền Uyển Tập Anh ........................................................................... 80
Một Số Các Vị Tăng Sĩ Không Ðược Thiền Uyển Tập Anh Nhắc Tới ............... 83
Tập I - Chương 05: Thiền Phái Tỳ Ni Đa Lưu Chi ................................................. 91
Hành Trạng Và Truyền Thừa ................................................................................. 91
Bối Cảnh Tư Tưởng Của Tỳ Ni Ða Lưu Chi ......................................................... 94
3 | Mục Lục
Siêu Việt Ngôn Ngữ Văn Tự .................................................................................. 97
Siêu Việt Hữu Vô ..................................................................................................... 99
Yếu Tố Mật Giáo .................................................................................................... 102
Sấm Vĩ Học, Phong Thủy Học Và Ý Thức Ðộc Lập Quốc Gia .......................... 110
Tóm Lược Những Ðặc Tính Của Thiền Phái Tỳ Ni Ða Lưu Chi ......................... 119
Tập I - Chương 06: Thiền Phái Vô Ngôn Thông .................................................. 122
Vô Ngôn Thông Và Truyền Thừa ........................................................................ 122
Bối Cảnh Thiền Học Vô Ngôn Thông .................................................................. 126
Truyền Thuyết Nam Tông Về Lịch Sử Thiền ..................................................... 127
Ðốn Ngộ Và Tâm Ðịa ............................................................................................ 128
Nguyên Tắc Vô Ðắc ............................................................................................... 130
Sự Sử Dụng Thoại Ðầu ......................................................................................... 132
Thiền Ngữ Và Hình Ảnh Thi Ca .......................................................................... 135
Ảnh Hưởng Mật Giáo ........................................................................................... 143
Ảnh Hưởng Tịnh Ðộ Giáo .................................................................................... 145
Tóm Lược Những Ðặc Tính Của Thiền Phái Vô Ngôn Thông ......................... 146
Tập I - Chương 07: Thiền Phái Thảo Đường ......................................................... 149
Nguồn Gốc Thảo Ðường ....................................................................................... 149
Ảnh Hưởng Của Phái Thảo Ðường ..................................................................... 151
Tập I - Chương 08: Tổng quan về Phật giáo đời nhà Lý (1010-1225) ................. 153
Chân Ðứng ............................................................................................................. 153
Ðạo Phật Và Chính Trị .......................................................................................... 154
Ðạo Phật Và Văn Hóa ........................................................................................... 157
Ðạo Phật Và Mỹ Thuật .......................................................................................... 163
Ðạo Phật Và Phong Hóa ....................................................................................... 165
Tăng Sĩ, Tự Viện Và Kinh Ðiển ............................................................................ 167
Vấn Ðề Mê Tín ....................................................................................................... 169
Tập I - Chương 09: Nền tảng của Phật Giáo đời Trần.......................................... 171
Thiền Phái Yên Tử Nền Phật Giáo Thống Nhất ................................................. 171
Thiền Sư Thường Chiếu ........................................................................................ 172
Sự Quan Trọng Của Tâm Học .............................................................................. 173
Ðối Tượng Chứng Ðắc .......................................................................................... 174
Tùy Tục ................................................................................................................... 175
Vị Tổ Khai Sơn Phái Yên Tử: Hiện Quang Thiền Sư (mất 1220) ...................... 176
Trúc Lâm Quốc Sư ................................................................................................. 178
Ðại Ðăng Quốc Sư ................................................................................................. 179
Tiêu Diêu Thiền Sư ................................................................................................ 180
Tập I - Chương 10: Trần Thái Tông (1218-1277) ................................................... 182
4 | Mục Lục
Tuổi Trẻ Và Chí Nguyện Học Ðạo ....................................................................... 182
Học Hỏi, Tu Tập Sáng Tác .................................................................................... 185
Thánh Ðăng Lục..................................................................................................... 194
Trần Triều Thiền Tông Bản Hạnh ........................................................................ 194
Nhu Yếu Tỉnh Thức ............................................................................................... 195
Nhu Yếu Tinh Chuyên .......................................................................................... 197
Tư Tưởng Thiền Học ............................................................................................. 201
Thoại Ðầu Thiền .................................................................................................... 202
Ảnh Hưởng Thiền Phái Lâm Tế ........................................................................... 206
Bốn Mươi Ba Bài Tụng Cổ .................................................................................... 207
Tập I - Chương 11: Tuệ Trung Thượng Sĩ ............................................................. 211
Diện Mục Tuệ Trung ............................................................................................. 211
Hòa Quang Ðồng Trần .......................................................................................... 214
Ðập Vỡ Thái Ðộ Bám Víu Vào Khái Niệm.......................................................... 218
Ðập Phá Quan Niệm Lưỡng Nguyên .................................................................. 223
Diện Mục Tuệ Trung ............................................................................................. 226
Diệu Khúc Bản Lai Tu Cử Xướng ........................................................................ 229
Tập I - Chương 12: Trần Nhân Tông và Thiền Phái Trúc Lâm........................... 232
Một Ông Vua Xuất Gia .......................................................................................... 232
Ý Nguyện Xây Dựng Một Nền Hòa Bình Chiêm - Việt Lâu Dài ......................... 235
Xây Dựng Một Giáo Hội Mới ............................................................................... 237
Tư Tưởng Thiền Học ............................................................................................. 240
Những Ngày Cuối ................................................................................................. 257
Tập I - Chương 13: Thiền Sư Pháp Loa (1248-1330) ............................................. 261
Cuộc Đời Tu Học Của Pháp Loa .......................................................................... 261
Đại Tạng Kinh Triều Trần ..................................................................................... 262
Những Tác Phẩm Của Pháp Loa .......................................................................... 264
Phát Triển Giáo Hội ............................................................................................... 265
Yếu Tố Mật Giáo Trở Thành Quan Trọng ........................................................... 268
Anh Tông Và Pháp Loa ......................................................................................... 269
Tư Tưởng Thiền Học Của Pháp Loa .................................................................... 270
Tập I - Chương 14: Thiền Sư Huyền Quang (1254-1334) ..................................... 276
Về Sách Tổ Gia Thực Lục ...................................................................................... 276
Cuộc Đời Của Huyền Quang ............................................................................... 277
Câu Chuyện Thị Bích ............................................................................................ 280
Những Năm Cuối Của Huyền Quang ................................................................ 281
Huyền Quang Và Pháp Loa .................................................................................. 283
Nhà Thi Sĩ ............................................................................................................... 287
Tư Tưởng Của Huyền Quang .............................................................................. 291
5 | Mục Lục
Văn Nôm Của Huyền Quang ............................................................................... 292
Thời Hưng Thịnh Chấm Dứt ................................................................................ 294
Tập I - Chương 15: Những khuôn mặt Phật Tử khác trong đời Trần ............... 295
Trí Viễn Thiền Sư ................................................................................................... 295
Thuần Nhất Pháp Sư ............................................................................................. 296
Tăng Ðiền Ðại Sư ................................................................................................... 296
Bảo Phác Quốc Sư .................................................................................................. 297
Tông Cảnh Quốc Sư............................................................................................... 297
Pháp Cổ Thiền Sư .................................................................................................. 299
Huệ Nghiêm Thiền Sư .......................................................................................... 299
Bảo Sát Thiền Sư .................................................................................................... 300
Viên Thiền Sư ......................................................................................................... 301
Trí Thông Thiền Sư ................................................................................................ 302
Vô Sơn Ông............................................................................................................. 302
Minh Ðức Chân Nhân ........................................................................................... 305
Ðức Sơn Thiền Sư .................................................................................................. 305
Vương Như Pháp ................................................................................................... 305
Trần Thánh Tông ................................................................................................... 306
Trần Minh Tông ..................................................................................................... 306
Bích Phong Trưởng Lão ........................................................................................ 308
Sa Môn Thu Tử ....................................................................................................... 308
Lãm Sơn Quốc Sư .................................................................................................. 308
Thạch Ðầu Và Mật Tạng ....................................................................................... 310
Tuyên Chân Công Chúa Và Lệ Bảo Công Chúa ................................................ 310
Những Vị Ðệ Tử .................................................................................................... 310
Truyền Thống Yên Tử ........................................................................................... 311
Tập I - Chương 16: Tổng luận về Phật Giáo đời Trần.......................................... 313
Chủ Lực Của Văn Hóa Ðời Trần .......................................................................... 313
Những Vị Tăng Sĩ Ngoại Quốc Có Mặt Trong Ðời Trần................................... 314
Các Khuynh Hướng Tư Tưởng Trong Phật Giáo Ðời Trần .............................. 315
Tổ Chức Giáo Hội .................................................................................................. 322
Vai Trò Văn Hóa Và Chính Trị Của Phật Giáo Ðời Trần .................................. 325
Tập II - Chương 17: Sinh hoạt của Tăng đồ và cư sĩ ............................................ 331
Tăng Sĩ, Tự Viện Và Sinh Hoạt Kinh Tế .............................................................. 331
Sinh Hoạt Trong Tự Viện ...................................................................................... 335
Giới Pháp ................................................................................................................ 337
An Cư Kiết Hạ ........................................................................................................ 344
Tọa Thiền, Du Phương, Ứng Phú ........................................................................ 347
Sinh Hoạt Của Giới Tại Gia .................................................................................. 349
6 | Mục Lục
Tập II - Chương 18: Đạo Phật trong đời Nho học độc tôn .................................. 356
Sự Suy Yếu Của Đạo Phật Về Phương Diện Lãnh Đạo Trí Thức ....................... 356
Thịnh Quá Hóa Suy ............................................................................................... 356
Chiến Tranh Chiêm Việt ....................................................................................... 359
Tinh Thần Độc Tôn Thay Thế Tinh Thần Dung Hợp ........................................ 359
Cái Học Khoa Mục ................................................................................................. 362
Sự Biến Dạng Của Mật Giáo ................................................................................. 363
Thói Quen Ỷ Lại Vào Vua Chúa ........................................................................... 363
Lương Thế Vinh ..................................................................................................... 364
Thiền Môn Khoa Giáo ........................................................................................... 365
Nam Tông Tự Tháp Đồ ......................................................................................... 365
Thập Giới Cô Hồn Quốc Ngữ Văn ...................................................................... 366
Chân Nghiêm Và Sách Thánh Đăng Lục ............................................................ 370
Tập II - Chương 19: Sức sáng tạo của giới Phật tử đại chúng ............................. 374
Tín Ngưỡng Của Đại Chúng ................................................................................ 374
Văn Học Kể Hạnh Và Sự Thờ Tự Thánh Tăng ................................................... 376
Quan Âm Thị Kính ................................................................................................ 387
Quan Âm Nam Hải ............................................................................................... 391
Tính Cách Dân Tộc Của Quan Âm Thị Kính Và Quan Âm Nam Hải ............. 398
Tập II - Chương 20: Sự phục hưng môn phái Trúc Lâm ..................................... 401
Nguyên Do Của Sự Phục Hưng ........................................................................... 401
Thiền Sư Chuyết Chuyết ....................................................................................... 402
Thiền Sư Minh Hành ............................................................................................. 404
Chân Nguyên, Người Có Công Phục Hưng Môn Phái Trúc Lâm ................... 405
Tư Tưởng Thiền Của Chân Nguyên .................................................................... 409
Những Vị Đệ Tử Xuất Sắc Của Chân Nguyên ................................................... 414
Công Tác Trùng San Những Tác Phẩm Phật Học Lý Trần ............................... 416
Tập II - Chương 21: Thiền Sư Hương Hải ............................................................. 428
Từ Thiền Tính Viện Đến Đạo Tràng Nguyệt Đường ......................................... 428
Con Người Của Hương Hải ................................................................................. 431
Tư Tưởng Thiền Của Hương Hải ........................................................................ 434
Thơ Nôm Của Hương Hải .................................................................................... 441
Tập II - Chương 22: Thiền Phái Lâm Tế và Phật Giáo Đàng Trong .................. 444
Các Thiền Sư Từ Trung Hoa Sang Hoằng Hóa .................................................. 444
Môn Phái Liễu Quán ............................................................................................. 456
Dấu Chân Hoằng Hóa Tại Các Vùng Đất Mới ................................................... 461
Tập II - Chương 23: Thiền phái Tào Động tới Việt Nam .................................... 464
Chủ Trương Của Tào Động .................................................................................. 464
7 | Mục Lục
Tào Động Ở Đàng Ngoài ...................................................................................... 466
Thạch Liêm Và Tào Động Ở Đàng Trong ........................................................... 470
Con Người Của Thạch Liêm ................................................................................. 472
Tư Tưởng Thiền Của Thạch Liêm ........................................................................ 476
Hưng Long Nguyễn Phúc Chu ............................................................................ 482
Thiền Dương Hầu .................................................................................................. 484
Tập II - Chương 24: Lý học và Phật Giáo ............................................................... 488
Thái Cực Và Vô Cực, Lý Và Khí ........................................................................... 488
Thái Độ Tăng Sĩ Trước Sự Khích Bác Của Nho Gia ........................................... 492
Lê Quý Đôn Khuyên Nho Gia Nên Có Thái Độ Cởi Mở ................................... 497
Đại Chân Viên Giác Thanh ................................................................................... 500
Một Tổng Hợp Nho Phật Độc Đáo ...................................................................... 503
Một Số Chủ Đề Khác Của Trúc Lâm Tông Chỉ Nguyên Thanh ....................... 509
Quan Niệm Thiền Của Hải Lượng Và Các Bạn.................................................. 514
Con Người Của Hải Lượng .................................................................................. 515
Phan Huy Ích Và Phan Huy Chú ......................................................................... 518
Nguyễn Công Trứ .................................................................................................. 519
Nguyễn Du ............................................................................................................. 520
Tập II - Chương 25: Các Danh Tăng đời Nguyễn ................................................. 526
Thiền Sư Mật Hoằng ............................................................................................. 526
Thiền Sư Phổ Tịnh ................................................................................................. 527
Thiền Sư Thanh Đàm............................................................................................. 527
Thiền Sư Thanh Nguyên ....................................................................................... 536
Thiền Sư An Thiền ................................................................................................. 537
Thiền Sư Nhất Định ............................................................................................... 538
Thiền Sư Giác Diệu ................................................................................................ 539
Thiền Sư Tịch Truyền ............................................................................................ 539
Thiền Sư Chiếu Khoan .......................................................................................... 540
Thiền Sư Phúc Điền ............................................................................................... 540
Thiền Sư Phổ Tịnh ................................................................................................. 541
Thiền Sư Thông Vinh ............................................................................................ 541
Thiền Sư Liễu Thông ............................................................................................. 542
Thiền Sư Viên Quang ............................................................................................ 543
Thiền Sư Đạo Thông .............................................................................................. 544
Thiền Sư Giác Ngộ ................................................................................................. 545
Thiền Sư Cương Kỷ ............................................................................................... 545
Thiền Sư Chí Thành ............................................................................................... 545
Thiền Sư Diệu Nghiêm .......................................................................................... 546
Thiền Sư Viên Ngộ ................................................................................................ 546
Thiền Sư Phước An ................................................................................................ 546
8 | Mục Lục
Thiền Sư Liễu Triệt ................................................................................................ 546
Thiền Sư Huyền Khê ............................................................................................. 548
Tập III - Chương 26: Khái quát công cuộc chấn hưng Phật Giáo 1930-1945 .... 550
Bối Cảnh Chính Trị Và Văn Hóa .......................................................................... 550
Hai Nhà Chí Sĩ Họ Phan ....................................................................................... 552
Nhu Yếu Duy Tân .................................................................................................. 555
Vài Nét Sơ Lược Về Cuộc Vận Động Chấn Hưng ............................................. 557
Những Động Cơ Của Cuộc Chấn Hưng ............................................................. 561
Các Hội Phật Giáo Thực Hiện Được Những Gì Trong Thời Gian 1930-1945 . 567
Tập III - Chương 27: Thiền Sư Khánh Hòa & cuộc vận động ở Nam kỳ .......... 579
Hội Nam Kỳ Nghiên Cứu Phật Học .................................................................... 579
Các Thiền Sư Bích Liên Và Liên Tôn ................................................................... 581
Hội Lưỡng Xuyên Phật Học ................................................................................. 584
Thiền Sư Pháp Hải Và Thiền Sư Chí Thành ....................................................... 587
Hội Phật Học Kiêm Tế Và Tạp Chí Tiến Hóa ..................................................... 589
Thiền Sư Trí Thiền ................................................................................................. 593
Thiền Sư Thiện Chiếu ............................................................................................ 595
Tạp Chí Pháp Âm Và Hội Tịnh Độ Cư Sĩ ........................................................... 598
Phật Học Tùng Thư ............................................................................................... 601
Tập III - Chương 28: Hội An nam Phật học Trung kỳ ......................................... 604
Thiền Sư Giác Tiên ................................................................................................. 604
Cư Sĩ Tâm Minh ..................................................................................................... 606
Chỉnh Lý Tăng Chế và Đào Tạo Tăng Tài ........................................................... 608
Thiền Sư Mật Khế .................................................................................................. 616
Khởi Nguyên Của Phong Trào Thanh Thiếu Niên Phật Tử ............................. 618
Con Người Và Tư Tưởng Của Tâm Minh ........................................................... 621
Các Cao Tăng Làm Rường Cột Cho Phong Trào Chấn Hưng .......................... 626
Thiền Sư Tâm Tịnh ................................................................................................ 626
Thiền Sư Huệ Pháp ................................................................................................ 628
Quốc Sư Phước Huệ .............................................................................................. 631
Thiền Sư Phổ Huệ .................................................................................................. 632
Thiền sư Viên Thành và thi phẩm Lược Ước Tùng Sao .................................... 634
Thiền sư Đắc Ân .................................................................................................... 639
Thiền sư Phước Hậu .............................................................................................. 640
Thiền sư Tịnh Hạnh ............................................................................................... 641
Những Trung Tâm Chấn Hưng ........................................................................... 642
Ni Sư Diên Trường ................................................................................................ 643
Tập III - Chương 29: Công cuộc chấn hưng ở Bắc Kỳ .......................................... 650
Bắc Kỳ Phật Giáo Hội ............................................................................................ 650
9 | Mục Lục
Thiền Sư Thanh Hanh ........................................................................................... 651
Chương Trình Phật Học ........................................................................................ 654
Nguyễn Trọng Thuật và Chủ Trương 'Nhân Gian Phật Giáo' ......................... 656
Cư Sĩ Thiều Chửu .................................................................................................. 658
Công Tác Duy Trì và Phổ Biến Nền Văn Học Phật Giáo Cổ Điển ................... 659
Lệ Thần Trần Trọng Kim ...................................................................................... 661
Ưu Thiên Bùi Kỷ .................................................................................................... 665
Tăng Sĩ Và Công Tác Xã Hội ................................................................................ 666
Sơn Môn Linh Quang và Tạp Chí Tiếng Chuông Sớm ...................................... 668
Thiền Sư Thanh Tường ......................................................................................... 671
Truyền Thừa Tào Động Theo Bia Chùa Hồng Phúc .......................................... 672
Tập III - Chương 30: Sau Cách Mạng Tháng Tám ............................................... 677
Phật Tử Tham Gia Cách Mạng ............................................................................. 677
Thiền Sư Mật Thể ................................................................................................... 679
Thanh Niên Tăng Làm Cách Mạng...................................................................... 683
Phật Tử Kêu Gọi Một Tinh Thần Cởi Mở Và Dung Hợp .................................. 684
Tăng Sĩ Và Thanh Niên Phật Tử Hy Sinh ........................................................... 690
Tập III - Chương 31: Xây dựng lại các cơ sở hành đạo ........................................ 693
Khuynh Hướng Thân Kháng Chiến của Các Tổ Chức Phật Giáo .................... 693
Đạo Phật Xoa Dịu Đau Thương ........................................................................... 700
Phật Tử Đi Tìm Một Con Đường Mới ................................................................. 701
Tập III - Chương 32: Chùa Ấn Quang và Chùa Xá Lợi ở Nam Việt .................. 704
Phật Học Đường Nam Việt ................................................................................... 704
Giáo Hội Tăng Già Nam Việt ............................................................................... 705
Thiền Sư Thiện Hòa ............................................................................................... 706
Thiền Sư Hành Trụ ................................................................................................ 709
Phật Học Đường Huệ Nghiêm ............................................................................. 710
Các Ni Viện Miền Nam ......................................................................................... 710
Cư Sĩ Chánh Trí Và Hội Phật Học Nam Việt ...................................................... 714
Lễ Cung Nghinh Xá Lợi Phật Tổ .......................................................................... 716
Tư Tưởng Phật Học Của Chánh Trí..................................................................... 718
Tập III - Chương 33: Chùa Linh Quang và Chùa Từ Đàm ở Trung Việt .......... 723
Chùa Linh Quang và Sơn Môn Tăng Già ở Trung Việt ..................................... 723
Thiền Sư Mật Nguyện ........................................................................................... 724
Cư Sĩ Chơn An ....................................................................................................... 726
Giới Tăng Sĩ Đứng Ra Đảm Nhiệm Guồng Máy Lãnh Đạo .............................. 727
Phật Giáo Đường Báo Quốc .................................................................................. 729
Các Tư Thục Bồ Đề ................................................................................................ 729
Tổ Chức Gia Đình Phật Tử ................................................................................... 730
10 | Mục Lục
Các Cơ Sở Tăng Học .............................................................................................. 732
Ni Sư Diệu Hương và Ni Viện Diệu Đức ............................................................ 732
Những Tạp Chí Phật Học ..................................................................................... 734
Thiền Sư Đôn Hậu ................................................................................................. 735
Tập III - Chương 34: Chùa Quán Sứ ở Bắc Việt ................................................... 737
Hội Tăng Ni Chỉnh Lý Bắc Việt............................................................................ 737
Tổng Hội Phật Giáo Viêt Nam Và Giáo Hội Tăng Già Toàn Quốc .................. 738
Thiền Sư Tuệ Tạng ................................................................................................. 739
Hội Phật Tử Việt Nam ........................................................................................... 741
Thiền Sư Tố Liên .................................................................................................... 743
Thiền Sư Trí Độ ...................................................................................................... 744
Thiền Sư Trí Hải ..................................................................................................... 745
Các Ni Viện Miền Bắc ............................................................................................ 747
Ni Sư Đàm Soạn ..................................................................................................... 748
Tập III - Chương 35: Con đường thống nhất ........................................................ 750
Tổng Hội Phật Giáo ............................................................................................... 750
Vận Động Thống Nhất Thật Sự............................................................................ 752
Xây Dựng Một Nền Phật Giáo Dân Tộc .............................................................. 756
Con Đường Bất Bạo Động Đi Tới Hòa Bình, Độc Lập Và Thống Nhất ........... 759
Thiền Sư Huệ Quang ............................................................................................. 762
Thiền Sư Khánh Anh ............................................................................................. 765
Phật Sự Từ 1956 Đến 1960..................................................................................... 768
Tập III - Chương 36 : Thế đứng của Phật giáo Việt Nam .................................... 773
Thái Độ Bất Hợp Tác của Phật Giáo Và Đạo Dụ Số 10 ...................................... 773
Ông Ngô Đình Diệm Chấp Chính ....................................................................... 776
Con Đường Độc Lập Đối Với Các Thế Lực Chính Trị Tranh Chấp ................. 778
Tập III - Chương 37: Những nguyên do cuộc vận động chống chế độ NĐD .. 784
Một Cuộc Vận Động Được Toàn Dân Ủng Hộ ................................................... 784
Về Chế Độ Ngô Đình Diệm .................................................................................. 786
Phật Giáo Bị Chèn Ép ............................................................................................ 790
Tập III - Chương 38: Cuộc vận động chống chế độ Ngô Đình Diệm ................ 793
Phật Học và Phật Giáo .......................................................................................... 793
Bảo Vệ Lá Cờ Năm Sắc .......................................................................................... 794
Vụ Tàn Sát Trước Đài Phát Thanh Huế............................................................... 797
Hoạch Định Đường Hướng và Phương Pháp .................................................... 798
Ủy Ban Liên Phái Bảo Vệ Phật Giáo .................................................................... 801
Phát Khởi Cuộc Vận Động .................................................................................... 802
Chiến Thuật của Chính Quyền............................................................................. 805
11 | Mục Lục
Ủy Ban Liên Bộ ....................................................................................................... 806
Ngọn Lửa Quảng Đức ........................................................................................... 806
Thông Cáo Chung .................................................................................................. 811
Thông Cáo Chung Không Được Thực Thi .......................................................... 813
Tập III - Chương 39: Phật tử đòi thực thi thông cáo chung ................................ 825
Cuộc Tuyệt Thực tại Chùa Xá Lợi ........................................................................ 825
Biểu Tình Diễn Hành ............................................................................................. 826
Tăng Ni Bị Giam Giữ ............................................................................................. 828
Dư Luận Quốc Tế Chấn Động .............................................................................. 829
Hệ Thống Thông Tin Của Ủy Ban Liên Phái ...................................................... 832
Những Thủ Đoạn của Chính Quyền ................................................................... 832
Ngọn Lửa Nguyên Hương ................................................................................... 834
Kế Hoạch "Nước Lũ" ............................................................................................. 837
Ngọn Lửa Thanh Tuệ ............................................................................................ 837
Ngọn Lửa Diệu Quang .......................................................................................... 838
Lệnh Tổng Đình Công Tại Huế ............................................................................ 839
Ngọn Lửa Tiêu Diêu .............................................................................................. 839
Giáo Chức Đại Học Từ Chức ................................................................................ 840
Lễ Cầu Siêu tại Chùa Xá Lợi ................................................................................. 841
Đòn Ác Liệt Cuối Cùng của Chính Quyền ......................................................... 842
Tập III - Chương 40: Chính quyền Ngô Đình Diệm sụp đổ............................... 847
Sinh Viên và Học Sinh Đứng Dậy ........................................................................ 847
Phật Giáo Thuần Túy ............................................................................................ 850
Ngọn Lửa Quảng Hương ...................................................................................... 851
Phái Đoàn Điều Tra Liên Hiệp Quốc Tới Sài Gòn ............................................. 851
Ngọn Lửa Thiện Mỹ .............................................................................................. 852
Cuộc Đảo Chính Ngày 1.11.1963 .......................................................................... 853
Vai Trò của Những Cấp Chỉ Huy Trẻ trong Quân Đội ..................................... 854
Các Tướng Lãnh Ngờ Vực Hoa Kỳ ...................................................................... 855
Tiến Trình của Đảo Chính .................................................................................... 855
Chiếc Hầm Bí Mật Dưới Dinh Gia Long ............................................................. 858
Số Phận Không May của Ông Tổng Thống và Ông Cố Vấn ............................. 859
Niềm Vui của Quần Chúng Sau Ngày Đảo Chính ............................................ 860
Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất Được Thành Lập .......................... 862
12 | Cùng Bạn Đọc
Cùng Bạn Đọc
Từ mấy năm nay, trong xu thế đổi mới toàn diện của đất nước, đời
sống văn học, nghệ thuật nói chung đã có những chuyển biến năng
động và tích cực với các mặt biểu hiện phong phú, đa dạng, cởi mở
hơn, và việc tìm hiểu những truyền thống văn hóa, tinh thần đặc sắc,
nhiều mặt, trong lịch sử trên dưới 4.000 năm của cha ông ta cũng trở
thành một đòi hỏi ngày càng mạnh mẽ.
Ðáp ứng yêu cầu đó, Nhà xuất bản Văn học đã và sẽ lần lượt cho tái
bản một số công trình nghiên cứu, biên soạn, dịch thuật, của nhiều
học giả trong Nam ngoài Bắc, hoặc từng được nhiều dư luận bạn đọc
chú ý, hoặc đã trở thành những tư liệu hiếm có trong các thư viện,
như cuốn La sơn phu tử, Chinh phụ ngâm bị khảo của Hoàng Xuân
Hãn, Lão Tử - Ðạo đức kinh của Thu Giang Nguyễn Duy Cần, Kinh
dịch của Nguyễn Hiến Lê, Kinh Thi của Tạ Quang Phát, Luận ngữ
của Lê Phục Thiện, Những đại lễ và vũ khúc của vua chúa Việt Nam
của Ðỗ Bằng Ðoàn và Ðỗ Trọng Huề, Chơi chữ của Lãng Nhân... Bộ
sách Việt Nam Phật giáo sử luận của Giáo sư Nguyễn Lang cũng
nằm trong danh mục "tủ sách học vấn" kể trên.
Như thông lệ đối với bất kỳ bộ sách nào được đem ra tái bản, trước
khi đưa in Việt Nam Phật giáo sử luận, chúng tôi đã tổ chức một Hội
đồng thẩm định, gồm các ông: Thượng tọa Thích Thanh Tứ, Phó viện
trưởng Phân viện Phật Học Việt Nam; Giáo sư sử học Hà Văn Tấn,
Viện trưởng Viện Khảo cổ học, Phó viện trưởng Phân viện Phật Học
Việt Nam, làm Chủ tịch. Hội đồng đã làm việc tích cực đóng góp
nhiều ý kiến bổ ích, cũng như đã nhất trí tái bản bộ sách. Chúng tôi
còn được giáo sư Nguyễn Huệ Chi, người từng có điều kiện thâm
nhập hai tập Việt Nam Phật giáo sử luận từ rất sớm, vui lòng viết Lời
giới thiệu in vào đầu trang sách cũng như soát kỹ lại bản thảo. Xin
được ghi lại ở đây lời cám ơn chân thành của Nhà xuất bản Văn học.
13 | Cùng Bạn Đọc
Do chỗ tác giả hiện đang ở xa, không thể trao đổi, bàn bạc trước khi in
sách, chúng tôi hy vọng mấy lời Cùng bạn đọc trên đây phần nào
cũng có thể thay thế cho lời xin phép tái bản sách của ông.
Sau cùng, dù đã hết sức cố gắng, lần tái bản này phải bỏ lại số lớn các
bức ảnh phụ bản của Việt Nam Phật giáo sử luận vì bản in trong
nguyên bản vốn mờ sẵn. Thành thực cáo lỗi cùng tác giả và bạn đọc.
Sau khi Việt Nam Phật giáo sử luận công bố rộng rãi ở trong nước,
nhiều bạn đọc đã gửi thư về Nhà xuất bản đánh giá cao bộ sách, và đề
nghị đặt mua thêm. Vì vậy, lần này Nhà xuất bản cho in lại cả hai tập
sách trên.
Ðể bộ sách ra mắt được hoàn chỉnh, xứng đang với mong đợi của độc
giả, trước khi in chúng tôi đã nhờ Giáo sư Nguyễn Huệ Chi và Ban
văn học Cổ cận đại Viện Văn học chỉnh đốn lại kỹ càng những chỗ bất
nhất về quy cách trình bày mà lần in trước vẫn chưa khắc phục được.
Ngoài ra, chúng tôi còn nhờ nhà nghiên cứu mỹ thuật Tố Như tìm lại
các bản chính mà Giáo sư Nguyễn Lang đã mượn làm phụ bản nhằm
bổ khuyết phần minh họa, nhưng rất tiếc các bản chính này cũng bị
mờ, hơn nữa có tài liệu như của Miklós (Hongrie) còn chú dẫn xuất
xứ nhầm lẫn; cuối cùng Phó giáo sư Tố Như đã phải tổ chức chụp lại
từ nguyên mẫu các chùa miền Bắc, nhờ đó có được những bức ảnh
màu thay cho ảnh đen trắng, đồng thời cũng bổ sung thêm một số
ảnh xét thấy có thể góp phần làm cho bộ sách có nhiều dẫn liệu hơn.
Giúp vào việc này có các nhà nhiếp ảnh Lê Cường, Võ Văn Tường, và
Ðại đức Thích Phước An (phần ảnh chùa miền Trung và miền Nam).
So với bộ sách gốc, khối lượng ảnh giờ đây đã phong phú hơn trước,
đúng như mong muốn của tác giả trong mấy dòng phụ đề ở cuối tập
III.
Xin chân thành cảm tạ tấm lòng thịnh tình của tất cả.
14 | Lời Giới Thiệu
Lời Giới Thiệu
Tập I bộ sách Việt Nam Phật giáo sử luận của ông Nguyễn Lang xuất
bản ở Sài Gòn năm 1973, tính đến nay đã gần chẵn hai thập kỷ 1. Sau ngày
Bắc Nam thống nhất, nhiều bạn đọc miền Bắc hẳn đã từng có dịp tiếp xúc
với công trình còn dở dang này. Nhưng không lâu sau đó vào năm 1978, tập
II được công bố tiếp ở Paris, vẫn dưới danh nghĩa nhà xuất bản cũ. Ngay
chính tập I cũng được tác giả cho in lại, nội dung không mấy thay đổi, duy
hình thức ấn loát trang nhã và hiện đại hơn. Và chỉ vào khoảng giữa cuối
năm 1978 là cùng, cả hai tập sách vừa tái bản vừa in mới ấy, đã hầu như có
mặt trong đời sống học thuật của giới nghiên cứu trong nước, Bắc cũng như
Nam.2
Có thể nói bộ sách đã được đón nhận với một thiện cảm không phải bỗng
chốc có ngay, mà nẩy nở dần dà cùng với quá trình đọc sách. Ðiều đó có lý
do của nó. Nói về lịch sử Phật giáo thì trước Nguyễn Lang khá lâu, những
tên tuổi như Trần Văn Giáp, Thích Mật Thể, bằng uy tín cá nhân, trong
nghiên cứu, biên khảo, hoặc trong hành Ðạo, xử thế, đã cho ra đời những
công trình như Le Bouddhisme en Annam des origines au XIIè siècle 3 và Việt Nam Phật giáo sử lược 4,khiến người ta nhìn vào phải vì nể. Và
trước Trần Văn Giáp, Thích Mật Thể rất lâu cũng đã có những bộ "Thiền
phả" nổi tiếng, lẻ tẻ xuất hiện trong các thế kỷ từ XIV, đến XIX, như Thiền
Uyển Tập Anh 5,Tam tổ thực lục 6, Thánh Ðăng lục 7, Thiền uyển kế
đăng lục 8, Ðại Nam thiền uyển truyền đăng lục 9... mà những ai quan
tâm nghiên cứu đều có biết đến dù ít hay nhiều. Vậy thì, trong tình hình
nghèo nàn, ít ỏi và sai lạc - vì luôn luôn bị mất mát hủy hoại - của kho tài
liệu văn hóa - tôn giáo - triết học trong liền mấy thế kỷ nay, lại càng nghèo
nàn hơn vì sự hủy hoại đáng sợ của ngót nửa thế kỷ vừa qua, như nhiều nhà
nghiên cứu đã được tận mắt chứng kiến, liệu ông Nguyễn Lang có tìm thêm
được điều gì mới hay không để đóng góp vào con đường mà người trước đã
khai phá? Mối băn khoăn e ngại thực là chính đáng, nhưng cũng quả tình đã
lần lượt đánh tan đi, khi ta từng bước tiếp xúc với Việt Nam Phật giáo sử
luận.
http://www.quangduc.com/lichsu/17vnpgsuluan.html#_ftn1http://www.quangduc.com/lichsu/17vnpgsuluan.html#_ftn1
15 | Lời Giới Thiệu
Trước hết, bù đắp vào sự thiết thốn tài liệu, cuốn sách của Nguyễn Lang đã
biết dựa rất chắc chắn trên từng chặng thành tựu của những công trình đã
có, kể từ những cuốn Lý hoặc luận, Từ thập nhị chương cuối đời Hán,
cho đến những cuốn sách mới xuất bản gần đây. Về phương diện này, phải
thừa nhận Việt Nam Phật giáo sử luận có cái nhìn thâu tóm khá rành
mạch và chuẩn xác, có thái độ tri âm, tri kỷ của người biết kế thừa. Không
những thế hay còn quan trọng hơn, tác giả lại biết chọn cho mình một
phương thức trình bày uyển chuyển: kết hợp giữa viết sử và bình luận lịch
sử; giữa xây dựng các mốc biên niên sử truyền giáo (bao gồm thế thứ các
tông phái) và lần tìm ra sợi dây thống nhất bên trong kết nối các mốc biên
niên sử ấy lại, qua đó tạo thành dáng nét riêng, là linh hồn, bản sắc của Phật
giáo Việt Nam; giữa nghiên cứu tiểu sử các nhà tu hành và đi sâu tìm hiểu
tính cách con người, tư tưởng, thơ ca của họ... Bởi thế, bộ sách của Nguyễn
Lang tuy không đưa ra một tài liệu gì thật đột xuất, nhưng đã đáp ứng được
một trong những nhu cầu khách quan, ngày càng trở nên bức xúc của khoa
học xã hội và nhân văn nước ta, trong một cố gắng chung nhằm mạnh mẽ
quay về với văn hóa dân tộc. Ðó là nhu cầu khám phá cặn kẽ về Phật giáo
Việt Nam - một thực thể tinh thần đã tồn tại hàng nghìn năm, không phải
với tư cách một tôn giáo ngoại nhập, mà đã được bản địa hóa từ rất lâu, và
vẫn được thường xuyên bản địa hóa, để trở thành một phần tâm linh dân
tộc; không phải chỉ là một tôn giáo đơn thuần mà cao hơn hẳn thế, còn là một
thành tố trọng yếu của văn hóa, tư tưởng; và không phải là một thành tố rời
rạc, phiến đoạn, mà luôn luôn hiện diện như một hệ thống có sức vận động
và phát triển tự thân trong suốt tiến trình lịch sử. Nếu nói rằng Nguyễn
Lang đã tìm ra được một kết cấu hợp lý cho bức tranh sống thực của lịch sử
Phật giáo Việt Nam từ nguồn gốc đến thế kỷ XIX thì cũng không có gì quá
đáng, vì lẽ, dù đó đây có nhiều điểm còn phải bổ sung, thay đổi, cái kết cấu
mà ông tạo dựng nên trong sách cũng đã trở thành một cái gì khách quan và
ổn định, nó góp phần làm sống lại không khí cũng như diện mạo cụ thể của
sinh hoạt Phật giáo qua các thời đại, đến mức ngay những bộ sách cùng đề
tài triển khai sau ông, muốn tự đề xuất một hướng tìm tòi mới, khoa học
hơn, xác đáng hơn, chung quy vẫn dựa vào kết cấu đó, đôi khi còn biến hóa
vay mượn nó một cách lộ liễu.
16 | Lời Giới Thiệu
Thực ra, nói Nguyễn Lang không đưa ra tài liệu gì mới thì cũng không đúng
hẳn, Như Bl. Pascal từng lấy ví dụ về một người chơi cầu biết gieo quả cầu
đúng chỗ để nhấn mạnh vai trò tiên quyết của cách lựa chọn và sử dụng tài
liệu trong nghiên cứu 10, ta cũng có thể nói như vậy về bộ Phật giáo Việt
Nam sử luận của ông Nguyễn Lang. Mặc dù xét từ những tài liệu cốt yếu
làm nền cho bộ sách. Nguyễn Lang không có nhiều những tư liệu độc đáo
hơn người, nhưng ông lại tìm được những bộ tài liệu bổ trợ hiếm có, nhất là
tài liệu Phật giáo Trung Quốc liên quan đến Phật giáo Việt Nam; đặc biệt
hơn nữa là ông đã biết cách làm cho tư liệu "sống dậy". Một mặt, chúng
được ông khảo sát thật tâm huyết và tỷ mỷ, như một nhà văn bản học thực
thụ, nhằm đưa ra những bằng cứ có giá trị "thiết chứng", thuyết phục được
người xem. Mặt khác, ông biết nhìn ra trong tư liệu những tiếng nói riêng,
những "ẩn ngôn" bất ngờ có khả năng thông báo những điều lý thú, mà
người khác nhìn vào chưa chắc đã thấy gì. Vì thế, tuy đã hơn một lần đọc các
tài liệu này, ta vẫn bị ngòi bút ông lôi cuốn không thể nào cưỡng lại được, và
say mê theo dõi các phát hiện của ông, từ những nhận định về vị trí đặc biệt
của trung tâm văn hóa Luy Lâu so với Lạc Dương và Bành Thành, về ảnh
hưởng của Thiền học Việt Nam đối với Thiền học Trung Quốc ngay từ buổi
sơ khởi, thông qua Thiền sư Khương Tăng Hội, đến các tìm tòi gợi ý về quá
trình hình thành bộ sách Thiền uyển tập anh, về gốc tích của Tuệ Trung
Thượng sĩ 11, về địa lý đặc biệt của Pháp Loa trong Trúc Lâm tam tổ, về địa vị
đặc biệt của Pháp Loa và Trúc Lâm tam tổ, về mối quan hệ ý nhị giữa Pháp
Loa và Huyền Quang, về bước chuyển rõ rệt của Phật giáo Việt Nam trong
giai đoạn nhà Trần (phóng khoáng ở sơ Trần và được tổ chức hoàn bị sau khi
Trần Nhân Tông nắm quyền lãnh đạo Giáo hội Trúc Lâm), về ảnh hưởng
của Mật tông đậm nét trở lại dưới thời Trần Anh Tông cũng như trách
nhiệm của nhà Nho cố chấp Ðoàn Nhữ Hài trong việc phá vỡ quan hệ hòa
hảo Chiêm - Việt mà Trần Nhân Tông đã xây dựng. Thiền phái Tào Ðộng và
Thiền phái Lâm Tế ở Ðàng ngoài và Ðàng trong thế kỷ XVII... Ta cũng
không thể không suy nghĩ với thái độ trân trọng, trước những phân tích sâu
sắc mà chừng mực của ông về tư tưởng Phật giáo của Trần Tung, Trần Thái
Tông, Trần Nhân Tông, Hương Hải Thiền sư, Thạch Liêm Thiền sư, Trúc
Lâm tông chỉ nguyên thanh của Ngô Thì Nhậm, hay Thập giới cô hồn
quốc ngữ văn của Lê Thánh Tông...
17 | Lời Giới Thiệu
Nhờ lối phân tích kết hợp uyển chuyển giữa hành xử của nhân vật và cách
nhân vật quan niệm, tìm tòi triết thuyết Phật giáo, tác giả thường làm hiện
diện trước mặt người đọc không phải một vài bản tiểu sử khô khan về các vị
tổ "đèn nối đèn", mà là hàng loạt tính cách sinh dộng. Ðặc biệt, nhờ phương
pháp luận giải và chứng minh không áp đặt, cứ để cho đối tượng tự nói lên,
ý kiến Nguyễn Lang không mấy khi làm người đọc khó chịu, dù có thể chỗ
này chỗ khác vẫn chưa tán đồng. Ở đây, ông đã tránh được hai khuynh
hướng trái ngược mà nhiều công trình nghiên cứu trước nay hay vấp: hoặc
rơi vào tình trạng nói suông, bất chấp tư liệu, chỉ cốt phục sẵn một vài quan
điểm nào đấy và cố chứng minh cho sự sáng suốt đứng đắn, nhìn xa trông
rộng của những quan điểm ấy. Hoặc người lại, trích dẫn tài liệu la liệt,
nhưng không có tài liệu nào ăn nhập với đối tượng cả, rốt cuộc đối tượng chỉ
là cái cớ cho sự phô bày các tri thức uyên bác của mình.
Bộ sách của Nguyễn Lang còn có một ưu điểm đáng quý: coi trọng vai trò
của tài liệu trong luận chứng, có thái độ tỉnh táo trước hiện tượng thật giả
khó phân của nhiều nguồn tư liệu, nhưng không bao giờ đi đến một thái độ
cực đoan, hoài nghi chủ nghĩa, trong khi lục vào kho tài liệu nghèo nàn, thậm
chí hỗn loạn của cha ông.
Tinh thần tôn trọng sự thật ở đây hoàn toàn không bị lẫn lộn với sự phủ
nhận sạch trơn di sản quá khứ. Vạch ra tất cả những ý kiến khác nhau về
niên đại xuất hiện của cuốn Lý hoặc luận được coi là của Mâu Bác, từ
Lương Khải Siêu, Hồ Thích, H. Maspéro, Pelliot, đến Mastsumoto Buzaburo
(Nhật Bản)... Nguyễn Lang vẫn tìm được một giải pháp khả thủ để sử dụng
cuốn sách đó nhằm soi rọi cho tình hình truyền bá đạo phật ở Giao Châu vào
thế kỷ thứ II sau Công nguyên mà không làm độc giả phân vân, nghi ngờ.
Hay khi duyệt lại các ý kiến phản bác quan niệm truyền thống cho rằng
Thập giới cô hồn quốc ngữ văn là của Lê thánh Tông, ông đã tìm được
một hướng giải quyết tích cực: đi sâu vào nội dung cụ thể của bài văn để rút
ra nét tính cách nhà Nho của chính người sáng tác. Nét tính cách này, theo
Nguyễn Lang, chứng tỏ người đó rất gần gũi với Lê Thánh Tông. Những
phân tích thấu đáo như trên thật có lý có tình, và rõ ràng không phải là cách
nêu nghịch lý cho vui của một người thiếu trách nhiệm. Thiết tưởng, trong
các giá trị của một công trình nghiên cứu, cũng phải quan tâm đến phần giá
trị ngoài ngôn bản, tức là định hướng tư tưởng của người xây dựng nên
18 | Lời Giới Thiệu
công trình. Ðịnh hướng của người viết Việt Nam Phật giáo sử luận
không có gì khác bơn là củng cố niềm tin của bạn đọc vào các truyền thống
văn hóa tốt đẹp, lâu đời của dân tộc chúng ta, Ðó hiển nhiên là một định
hướng chính xác.
Lẽ tự nhiên, Việt Nam Phật giáo sử luận cũng có một số nhược điểm.
Nhược điểm dễ thấy nhất là việc phân bổ tỷ lệ chương mục giữa hai tập chưa
đồng đều. Nếu xét về số trang thì tập II quá mỏng trong khi tập I lại quá dày,
nhưng nếu xét về nội dung vấn đề thì dường như tập I có tham vọng bao
quát lịch sử Phật giáo cho đến hết thời thịnh trị của nó (nhà Trần), hóa ra lại
chưa khái quát được, phải để lại một chương vào tập II - Chương XVII:
"Sinh hoạt tăng đồ và cư sĩ". Phải chăng lúc viết xong tập I, tác giả chưa có
ý định viết chương này, về sau đọc lại thấy thiếu nên mới phải bổ sung?
Nhưng cũng do sự bổ sung có phần vội vã nên chương này lại để lộ ra một
nhược điểm, mà các chương khác đã không vấp phải. Ta biết rằng, chỗ mạnh
của ông Nguyễn Lang là ở phương pháp phân tích tài liệu, nhưng không biết
vì sao ở chương XVII tác giả đã trình bày một cách khá tỉ mỷ về những cung
cách tổ chức và sinh hoạt của Giáo hội Phật giáo Việt Nam vào thời Lý -
Trần mà lại không chú ý giới thiệu tỷ mỷ xuất xứ tài liệu làm chỗ dựa cho
lập luận của ông, khiến ta có cảm giác nhiều chỗ ông đã mượn các bộ sách
Trung Quốc mà chủ yếu là Sắc tu Bách Trượng thanh quy của Ðức Huy
đời Nguyên để dựng lên bức tranh sinh hoạt đó. Cách làm như vậy cũng là
chuyện bình thường, hữu lý, tuy nhiên, cần chú dẫn để người đọc khỏi ngộ
nhận, mặt khác cũng cần cân nhắc thận trọng để không nẩy sinh mâu thuẫn
giữa "lý thuyết" và thực tế lịch sử.
Cũng nói về chú dẫn tài liệu, thảng hoặc trong sách ta bắt gặp dấu vết của
những tài liệu nghiên cứu ở miền Bắc lúc bấy giờ mà Nguyễn Lang đã tham
khảo, nhưng vì lý do gì đấy mà chưa rõ xuất xứ 12; cũng có tài liệu ông có
chứa xuất xứ thì thật đáng tiếc, sự gián cách lại làm ông lầm lẫn 13. Cách bố
trí chương mục ở Tập II nhìn chung cũng chưa thật chặt chẽ, nên có cái gì
như vừa thừa lại vừa thiếu. Chẳng hạn, tại sao không có một chương riêng:
"Ðạo Phật trong một thế kỷ đất nước thống nhất dưới triều nhà Nguyễn"
mà chỉ có chương "Các danh tăng triều Nguyễn"? Vì không có điều kiện sưu
tầm tài liệu chăng? Hoặc giả, tại sao lại có hẳn một chương nêu lên mối quan
hệ giữa Phật và Nho (xét về mặt học thuyết), dưới đầu đề "Lý học và Phật
19 | Lời Giới Thiệu
giáo", mà không có chương nào nêu lên mối quan hệ chắc chắn là rất mật
thiết giữa một vài tông phái Phật giáo và Ðạo Giáo (xét về nghi thức thực
hành giáo lý - chẳng hạn người mở đầu Hoàng Giang giáo phái ở Sơn Nam
là Ðỗ Ðô, thuộc thế hệ thứ tư dòng thiền Thảo Ðường, rõ ràng là người đã
kết hợp chặt chẽ Mật tông với Ðạo giáo)? Và tại sao trong chương "Lý học
và Phật giáo" thì lại chỉ đề cập đến Lê Quý Ðôn (đặt ông này vào thế hệ sau
thế hệ Ngô Thì Sĩ có đúng không?), Ngô Thì Nhậm, Phan Huy Ích, Nguyễn
Công Trứ, Nguyễn Du chứ không thêm vào dăm ba tên tuổi khác cũng có
thơ văn bàn về Phật và Nho? Ngay như Nguyễn Công Trứ và Nguyễn Du,
tuy đều là nhà Nho thật đấy, nhưng sáng tác của họ đả động trực tiếp đến
vấn đề gì có liên quan giữa Lý học và Phật học và Phật Học thì cách giải
thích kể cũng chưa phải đã rõ ràng.
Tựu trung, nhận xét có thể rút ra không mấy khó khăn, là tập II không được
chuẩn bị kỹ như tập I. Tập I tuy cũng còn những tiết mục viết sơ lược, như
mục "Thiền ngữ và hình ảnh thi ca" (Chương VI), (nếu ta đối chiếu với cách
D.T. Suzuki trình bày vấn đề "Thiền và thơ Haikư" trong cuốn Thiền và
văn hóa Nhật Bản 14, hẳn nhận ra chỗ còn sơ lược của Việt Nam Phật
giáo sử luận ), nhưng xét về tổng thể, cả tập I vẫn là một khối gắn bó vững
chắc, trong khi tập II có phần lỏng lẽo hơn. Có vẻ như một số chương ở tập
này chỉ mới là những cái khung được dựng sơ sài, hoặc có những cánh cửa
còn để ngỏ, để tác giả còn có dịp bổ sung sửa chữa khi tái bản.
Với tất cả những ưu điểm nổi bật và những mặt còn tồn tại của nó, tôi Việt
Nam Phật giáo sử luận vẫn là một trong số rất ít công trình nghiên cứu
nghiêm chỉnh về Phật Học Việt Nam trong vòng 20 năm qua. Ðối với người
nghiên cứu chuyên sâu hay với bạn đọc rộng rãi muốn nhìn lại lịch sử Phật
giáo Việt Nam, hẳn chắc đều có thể tìm thấy ở đây những gợi ý hữu ích, và
một người dẫn đường đáng tin cậy.
Viết tại Mộng Thương thư trai mùa kết hạ 1992
Gs. NGUYỄN HUỆ CHI
1. Nxb. Lá Bối, Sài Gòn, 1973.
2. Người viết bài này, mặc dù không có hân hạnh quen biết tác giả, vào cuối
năm 1978 cũng nhận được 2 tập sách gửi qua Bộ Ngoại gia đến Nxb. Khoa
20 | Lời Giới Thiệu
học xã hội (là nơi in xong Thơ văn Lý - Trần, tập I) với lời đề tặng trân trọng.
Nhân dịp này xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành của chúng tôi.
3. Của Trần Văn Giáp. BEFEO, XXXIII.
4. Của Thích Mật Thể, Nxb, Tân Việt, Hà Nội, 1943.
5. Tác phẩm đời Trần, ghi chép phả lục các dòng Thiền Vô Ngôn Thông, Tỳ Ni
Ða Lưu Chi, và Thảo Ðường. Bản in sớm nhất còn lại vào năm Vĩnh Thịnh
thứ 10 (1765).
6. Tập tiểu thuyết về 5 vị Thiền sư đồng thời là vua triều trần: Thái Tông, Thánh
Tông, Nhân Tông, Anh Tông, Minh Tông. Bản in sớm nhất còn lại vào năm
Cảnh Hưng thứ 16 (1765), do Sa môn Quảng Ðiền và Hải Lượng trùng đính,
trùng san.
7. Tập tiểu thuyết về 5 vị Thiền sư đồng thời là vua triều Trần: Thái Tông,
Thánh Tông, Nhân Tông, Anh Tông, Minh Tông. Bản in sớm còn lại vào năm
Cảnh Hưng 11 (1750), do sư Quảng Ðức hiệu đính và đề tựa.
8. Tên đầy đủ là Ngự chế Thiền uyển thống yếu kế đăng tục, do Thiền sư Như Sơn
biên soạn, được khắc bản vào năm Giáp dần (1.734).
9. Còn có tên là Thuyền uyển kế đăng lược lục, do Hòa thượng Phúc Ðiền biên
soạn, khắc bản vào năm Tự Ðức thứ 12 (1859).
10. "Ðừng có bảo tôi đã không nói cái gì mới. Cách bố trí tài liệu là cái mới đó.
Cũng như khi người ta đánh cầu, hai người cùng chơi một quả cầu, nhưng
một người gieo đúng chỗ hơn (Les Pensées)
11. Trong thời gian ông Nguyễn Lang tìm ra tên thật của Tuệ Trung Thượng sĩ ở
Sài Gòn thì ở Hà Nội, nhóm nghiên cứu thơ văn Lý - Trần của Viện Văn học
cũng đạt đến kết quả đó. Xem thơ văn Lý - Trần, Tập I, Nxb. Khoa học xã hội,
Hà Nội, 1977; tr. 113 - 115.
12. Chẳng hạn, bài Một vài tìm tòi bước đầu về văn bản thơ văn Lý - Trần của Trần
Thị Băng Thanh. Tạp chí Văn học số 5 - 1972, đã được sử dụng ở các trang 269 -
272, tập I Việt Nam Phật giáo sử luận (bản in lần này)
13. Trong tập II của bộ sách, tác giả đã sử dụng một giả thuyết của Ðinh Gia
Khánh và Chu Xuân Diên trong cuốn Văn Học dân gian, Tập I (Nxb. Ðại học và
trung học chuyên nghiệp, Hà Nội, 1972; tr. 228) để cho rằng tác phẩm Trần
triều Thiền tông truyền tâm quốc ngữ hành là một tác phẩm dân gian thuộc loại
văn kể hạnh ra đời từ đời Trần (xem tr. 75, tập II, bản in lần này)
14. Xin xem Thiền dữ Nhật Bản văn hóa. Ðào Cương dịch sang Trung văn. Sinh
hoạt, độc thư, tân trị tam liên thư điếm phát hành, Bắc Kinh, 1989; tr. 145-186.
21 | Tập I - Chương 01: Trung Tâm Phật Giáo Luy Lâu
Tập I - Chương 01: Trung Tâm Phật Giáo Luy Lâu
Ba Trung Tâm Phật Giáo Ðời Hán
Ðạo Phật truyền vào Việt Nam khoảng đầu kỷ nguyên Tây lịch. Tài
liệu chắc chắn cho biết rằng vào hạ bán thế kỷ thứ hai, tại nước ta đã
có một trung tâm Phật Giáo phồn vinh và quan trọng rồi, nhưng có
thể đạo Phật đã du nhập vào nước ta trong thế kỷ đầu của kỷ nguyên.
Các tài liệu như Hậu Hán Thư trong đó có câu chuyện Sở Vương Anh
theo Phật Giáo, sách Lý Hoặc Luận của Mâu tử viết tại Việt Nam vào
hạ bán thế kỷ thứ hai, kinh Tứ Thập Nhị Chương và một số tài liệu
khác, có tính cách lặt vặt hơn, cho ta thấy rằng trong đời Hậu Hán
(thế kỷ thứ nhất và thứ hai) ngoài hai trung tâm Phật Giáo ở Trung
Hoa, còn có một trung tâm Phật Giáo rất quan trong khác ở Giao Chỉ,
tức Việt Nam, lúc bấy giờ đang nội thuộc Trung Quốc.
Hai trung tâm ở Trung Hoa là trung tâm Lạc Dương và trung tâm
Bành Thành. Lạc Dương là kinh đô Trung Hoa vào đời nhà Hán, Hiện
nay là một huyện ở tỉnh Hà Nam, còn Bành Thành thì ở về hạ lưu
sông Dương Tử, hiện thuộc tỉnh Giang Tô. Ở nước ta thì có trung tâm
Luy Lâu: Luy Lâu là trị sở bấy giờ của Giao Chỉ, hiện nay thuộc phủ
Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh.
Trong ba trung tâm Phật Giáo đời Hán vừa kể, trung tâm nào được
thành lập sớm nhất? Hiện giời chưa có câu trả lời dứt khoát. Nhưng
đứng về nguồn gốc, chỉ có trung tâm Luy Lâu tại Giao Chỉ là ta biết
chắc chắn do đau mà được thành lập. Nguồn gốc của hai trung tâm
Lạc Dương và Bành Thành vẫn còn rất mờ. Có nhiều dữ kiện khiến
cho chúng ta nghĩ trung tâm Luy Lâu được thành lập sớm nhất, và
trung tâm này đã làm bàn đạp cho sự thành lập các trung tâm Bành
Thành và Lạc Dương ở Trung Hoa.
22 | Tập I - Chương 01: Trung Tâm Phật Giáo Luy Lâu
Nguồn Gốc Trung Tâm Luy Lâu
Trung tâm Luy Lâu được hình thành do sự viếng thăm của những
tăng sĩ Ấn Ðộ. Các vị tăng sĩ này tới viếng Việt Nam bằng đường
biển, theo các thuyền buôn người Ấn. Nhưng trước khi các vị tăng sĩ
Ấn Ðộ tới Việt Nam, các thương gia Ấn Ðộ cũng đã tới Việt Nam rồi
và cũng đã mang theo sinh hoạt Phật Giáo tới xứ ta.
Hồi bấy giờ (đầu kỷ nguyên) Ấn Ðộ đã có liên hệ thương mại trực
tiếp với Trung Ðông và gián tiếp với các nước vùng Ðịa Trung Hải,
Ðế quốc La Mã tiêu thụ rất nhiều vàng, lụa, hương liệu, trầm, quế,
tiêu, ngà voi, châu báu... Ðể có đủ hàng cung cấp cho thị trường ấy,
các thương gia Ấn Ðộ đã dong thuyền đi mãi vè Viễn Ðông. Những
thương thuyền này theo gió mùa Tây nam đi về Ðông Nam Á, tời bờ
biển Mã Lai, Phù Nam và Giao Chỉ. Thương gia Ấn Ðộ phải ở lại đây
cho đến năm tới, chờ cho gió mà Ðông bắc để trở về Ấn Ðộ. Trong
thời gian này, họ lại sống với dân bản xứ à đã ảnh hưởng tới dân bản
xứ bằng lối sống văn minh của họ. Vì sự có mặt của những thương gia
Ấn Ðộ mà dân ta hồi đó đã biết đến ít nhiều về kỹ thuật canh tác, y
thuật và tôn giáo Ấn Ðộ. Ta có thể nói rằng chính những thương gia
Ấn Ðộ đã trước tiên đem Phật giáo vào nước ta.
Những thương gia kia, tuy vậy, không phải là những nhà truyền giáo,
và mục đích của họ khi đến xứ ta là để buôn bán chứ không phải là để
truyền đạo. Trong thời gian lưu lại Giao Chỉ, họ thờ Phật, đốt trầm,
đọc kinh và cúng dường những pháp Phật nho nhỏ mà họ mang theo.
Người Giao Chỉ ta đã áp dụng những điều hay về canh nông và về y
thuật do họ chỉ bày, cố nhiên là cũng tỏ ra mến chuộng tôn giáo của
họ. Nhưng nếu hồi đó có những người Giao Chỉ theo đạo Phật thì đạo
Phật đây cũng mới chỉ là những sinh hoạt tín ngưỡng đơn sơ của
người cư sĩ, giới hạn trong sự tụng đọc tam quy, cúng dường Phật
tháp và bố thí cho người ốm đau đói khổ mà thôi, chứ chưa có sự học
hỏi kinh điển và chế độ tăng sĩ.
Trong các chuyến đi xa hàng năm với nhiều tháng lênh đênh trên biển
cả như thế, các thương gia Ấn cũng thờ cúng và cầu nguyện đức Phật
23 | Tập I - Chương 01: Trung Tâm Phật Giáo Luy Lâu
và các vị Bồ Tát hộ trì cho trời yên biển lặng và mọi sự yên lành. Các
thương thuyền này thường thờ đức Quán Thế Âm (Avalokitesvara)
và đức Nhiên Ðăng (Dipankara), được nổi tiếng là những vị che chở
cho thủy thủ được an lành ngoài biển khơi.
Cũng trong mục đích cầu nguyện và cúng dường tam bảo, họ thỉnh
theo thương thuyền một vị tăng sĩ. Chính những vị tăng sĩ đi theo
thương thuyền này sẽ lập nên trung tâm Phật giáo Luy Lâu tại Giao
Chỉ.
Tuy nhiên, những vị tăng sĩ đi theo các thương thuyền Ấn Ðộ không
phải chỉ mục đích giảng đạo và cầu nguyện cho các Phật tử trong
thương thuyền. Vào cuối thế kỷ thứ nhất trước Tây lịch, khuynh
hướng Phật Giáo đại thừa đã nẩy nở tại Ấn Ðộ, và vào đầu thế kỷ thứ
nhất của kỷ nguyên Tây lịch, các trung tâm Amaravati và
Nagarjunakonda ở miền duyên hải Ðông nam Ấn Ðộ dần dần trở nên
những trung tâm Phật giáo truyền báo vào các nước xa là một trong
những hoa trái của đạo Phật đại thừa; chính ý hướng này đã thúc đẩy
những vị tăng sĩ đi theo với các thương thuyền về Ðông Nam Á.
Trung tâm Phật Giáo Luy Lâu được thiết lập do sự viếng thăm của
thương gia và tăng sĩ Ấn Ðộ tới bằng đường biển, đó là một điều tất
cả các học giả đều phải đồng ý. Ðạo Phật tại Giao Châu do từ Ấn Ðộ
truyền sang trực tiếp, không phải là từ Trung Hoa truyền xuống.
Trung Tâm Luy Lâu Thành Lập Sớm Hơn Các Trung Tâm Lạc Dương và Bành Thành
Giao Chỉ tuy nội thuộc nhà Hán nhưng vì ở quá xa và vì phong tục
văn hóa khác biệt với đời sống người Hán nên thư tịch Trung Hoa,
trong đó kể cả Hậu Hán Thư, hầu như không hề để cập đến. Tác
phẩm Phật giáo đầu tiên viết bằng Hán tự, trong khi đó, lại được viết
tại Giao Chỉ, đó là cuốn Lý Hoặc Luận [1] của Mâu Tử, một người
Trung Hoa trước theo Lão Giáo, sau nhập tịch Giao Chỉ, theo học đạo
Phật ở đây và trở nên một Phật tử rất thuần thành. Nhiều người,
trong đó có ông Trần Văn Giáp, tác giả cuốn Le Bouddhisme En
Annam Des Origines Au XIIè Sièle, căn cứ vào sự kiện đó nói rằng vì
24 | Tập I - Chương 01: Trung Tâm Phật Giáo Luy Lâu
tài liệu sớm nhất ta hiện có về đạo Phật tại Giao Chỉ vào cuối thế kỷ
thứ hai, ta chỉ có thể nói là đạo Phật được truyền vào nước ta trễ lắm
là trong thế kỷ ấy.
Ở đây, dù thiếu tài liệu trực tiếp về đạo Phật Giao Chỉ, chúng tôi cũng
muốn dùng những tài liệu liên hệ tới các trung tâm Phật Giáo Hậu
Hán để chứng minh rằng trung tâm Luy Lâu được thành lập sớm hơn
các trung tâm Lạc Dương và Bành Thành, và như thế là đã được hình
thành vào thượng bán thế kỷ thứ nhất của Tây lịch.
Ðạo Phật truyền qua Trung Hoa bằng hai đường: đường bộ từ Trung
Á, và đường thủy ngang qua biển Nam Hải. Theo Thang Dụng Hình,
tác giả Hán Ngụy Lưỡng Tấn Nam Bắc Triều Phật Giáo Sử [2], đạo Phật
Trung Hoa phần lớn được truyền sang bằng đường bộ. Ông Thang
nhấn mạnh nhiều lần về điểm này, tuy nhiên ông không đưa ra
những bằng chứng cụ thể. Nhiều người có khuynh hướng cho rằng
trung tâm Lạc Dương được thiết lập do những tăng sĩ Phật Giáo Ấn
Ðộ và Trung Á tới bằng đường bộ: nhìn trên bản đồ ta thấy đường bộ
gần hơn đường thủy, và đọc sách xưa ta đã bị ảnh hưởng gián tiếp
của câu chuyện giấc mộng vua Hán Minh Ðế [3]. Sự thực là tuy con
đường bộ nối liền Ấn Ðộ và Trung Hoa có đóng một vai trò quan
trọng trong lịch sử truyền bá Phật Giáo vào Trung Hoa, nhưng những
vị tăng sĩ đầu tiên tời Trung Hoa hầu hết đều do đường biển mà tới.
Lý do giản dị nhất là hồi đó tuy con đường thủy có thể dài hơn nhưng
tương đối an ninh và dễ dàng hơn con đường núi non và sa mạc rất
nhiều.
Con đường bộ trở nên tương đối dễ dàng bắt đầu từ thế kỷ thứ tư.
Tuy vậy Pháp Hiển (cuối thế kỷ thứ tư) và Huyền Trang (thế kỷ thứ
bảy) vẫn còn phải trải qua bao khổ nhọc mới đi trọn con đường ấy.
Nhiều vị tăng sĩ ở các nước Trung Á đã sang Việt Nam rồi đên Trung
Hoa bằng đường thủy, trong khi đó thì những nước Trung Á ấy lại
nằm giữa Ấn Ðộ và Trung Hoa.
25 | Tập I - Chương 01: Trung Tâm Phật Giáo Luy Lâu
Trung Tâm Lạc Dương
Lạc Dương là kinh đô của nhà Hán. Tục truyền rằng vua Hán Minh
Ðế (58 - 75 T.L) một đêm nằm mộng thấy một người vàng bay trước
điện. Vua hoan hỷ ngắm nhìn, sáng mai thức dậy liền hỏi quần thần
"đó là vị thần nào vậy?" Có một vị cận thần tên Truyền Nghị tâu
"Thần nghe ở nước Thiên Trúc có người đắc đạo, gọi là Phật, có thể
phi hành trên hư không, thân thể có hào quang. Chắc là vị thần ấy
đấy". Vua liền cử một phái đoàn đi sang nước Ðại Nhục Chi (Scythia).
Phái đoàn thỉnh được kinh Tứ Thập Nhị Chương đem về.
Câu truyện trên kia được ghi chép đầu tiên trong Lý Hoặc Luận của
Mâu Tử, trong Lão Tử Hóa Hồ Kinh và trong bài tựa kinh Tứ Thấp
Nhị Chương; và trong suốt mười mấy thế kỷ đã được xem như là câu
chuyện thực vè sự du nhập của Phật Giáo và đất Hán.
Có quá nhiều nghi vấn được đặt ra về câu chuyện trên khiến cho câu
chuyện đã mất hết giá trị lịch sử. Trước hết, nếu Truyền Nghị có thể
giải thích được giấc mộng "người vàng" là Phật, thì đó có nghĩa là ông
ta đã nghe nói đến Phật giáo đã được du nhập trước khi vua Hán nằm
mộng. Thứ đến, dữ kiện về năm đi năm về của phái đoàn và về tên
tuổi các nhân viên của phái đoàn cũng bất nhất. Có bản chép Trương
Khiên là một trong những nhân viên của phái đoàn, trong khi Trương
Khiên là nhân vật sống vào thế kỷ thứ hai trước Tây lịch. Các bản xưa
nhất không chép có vị tăng Ấn Ðộ nào về theo phái đoàn, trong khi
các bản in thế kỷ thứ năm nói có một vị, và một tác phẩm thế kỷ thứ
sáu lại nói có hai vị tăng Ấn Ðộ.
Cuối cùng, người ta nghĩ khó mà tin rằng chỉ vì một giấc mộng mà
một phái đoàn quan trọng thế kia đã được gửi đi một chuyến hành
trình quá gian khổ như thế. Truyền thuyết giấc mộng Hán Minh Ðế vì
vậy không có căn bản vững chắc. Ông Henri Maspéro năm 1910 đã
đem nhiều chứng liệu để chứng minh rằng chuyện Giấc M�
Top Related