7/23/2019 Summa Sententiarum
1/234
[Col. 0041]
SUMMA SENTENTIARUM SEPTEM TRACTATIBUS
DISTINCTA. (G)*
TRACT. I.De tribus virtutibus theologalibus: fide, spe et
charitate. De sacratissima Trinitate, et de fide
Incarnationis Verbi.---TRACT. II. De creatione et statu
angelicae naturae.---TRACT. III. De creatione et statu
humanae naturae.---TRACT. IV. De sacramentis in
generali et praeceptis divinis.---TRACT. V. De
sacramento baptismi.---TRACT. VI. De sacramento
confirmationis, eucharistiae, poenitentiae, et extremae
unctionis---TRACT. VII.De sacramento conjugii.
PRAEFATIO.
De fide et spe quae in nobis est, omni poscenti rationem
reddere, ut ait Petrus in Epistola sua, parati esse debemus
cum modestia et timore (I Pe!. III). Itaque, ut pariter
servetur modestia in sermone, timor in assertione,profanasverborum novitates,ut Apostolus praecipit, vitemus(I T"#.
VI); et in nullam partem praecipiti assertione declinemus.
Melius est enim non eloqui (ubi sine periculo non erratur)
magna, quam definire contraria. Sed ubicunque possumus
auctoritatum vestigia sequamur, ubi vero certa deest
auctoritas, is potissimum assentire studeamus, qui ma!imeauctoribus accedunt; et non de sensu suo praesumentes,
scripturas e! pietate interpretantur. Scriptura enim sancta, ut
7/23/2019 Summa Sententiarum
2/234
ait beatus Augustinus, altitudine superbos irridet,
profunditate attentos tenet; magnos veritate, parvulos nutrit
affabilitate. Si qua igitur obscura nobis occurrerint, sit nostri
propositi primum ad auctoritates confugere; deinde quid
nostri temporis sapientes de illis sentiant in mediumconferre; et cur potius os quam illos imitari placeat (et
ratione et auctoritate simul concurrentibus) pro facultate
nostra in lucem ponere.
TRACTATUS PRIMUS.
CAPITU$A.
"AP. I.De fide.###"AP. II.De spe et charitate.###"AP. III.De fide antiquorum.###"AP. I$.De quibus constet fides.###
"AP. $.De spiritu creato utrum sit localis.###"AP. $I. De
distinctione Trinitatis.###"AP. [Col. 004%] $II. De
nominibus personas Trinitatis distinguentibus.###"AP. $III.
De aequalitate Patris, et Filii, et Spiritus sancti.###"AP. I%.
Quod de sancta Trinitate nihil dicatur secundumaccidens.###"AP. %. De diversa nominum acceptione.###
"AP. %I. De personarum appropriatis.###"AP. %II. De
praescientia et praedestinatione.###"AP. %III.De voluntate
Dei.###"AP. %I$. De omni potentia Dei.###"AP. %$. De
fide incarnationis.###"AP. %$I. Quod Christus simul
animam et carnem assumpsit.###"AP. %$II. Quod Christus
omnia infirma nostra praeter peccatum susceperit.###"AP.
7/23/2019 Summa Sententiarum
3/234
%$III. An Christus sit creatura.###"AP. %I%. An in morte
Christi separata fuerit divinitas ab humanitate.
CAP. I.De Fide.
[Col. 004%A]
Et quoniam fide (tanquam mensura rectitudinis) omnia
moderanda sunt, ne quid ut superfluum diffluat, dicente
Apostolo& nicuique Deus divisit mensuram fidei (Ro#.
&II); de ea in primis est videndum quid sit, et quas partes
abeat. Fides, ut ait Apostolus, est substantia rerum
sperandarum, argumentum non apparentium ('e!. &I).
Substantia rerum sperandarum quia per fidem in nobis
subsistunt speranda. Speranda vocat bona illa aeterna quae
desideramus, ut sunt immortalitas, et caetera quae in nobis
per fidem 'am subsistunt, in futuro per e!perientiam.
Argumentum non apparentium, id est probatio; quia si quis
dubitat inde, non possunt aliquando probari umana ratione.
t si quis quaereret [Col. 004%B] unde scis partum virginis,
futurum etiam statum electorum& non abeo aliud
argumentum, nisi quod credo indubitanter quod propetae etalii qui per Spiritum sanctum locuti sunt, super illis di!erant,
quos eus nullo modo falleret, cum in eis loqueretur et
miracula faceret. Et cum e! magna parte videam completa
quae di!erunt, caetera non dubito complenda quae restant.
!st itaquefides substantia rerum sperandarum,quantum ad
nos; argumentum non apparentium,quantum ad alios. Sedac diffinitione magis ostenditur effectus fidei quam quid
ipsa sit; nec etiam omnes partes fidei compreendit, cum
7/23/2019 Summa Sententiarum
4/234
speranda non praeterita, sed futura tantum contineat& *uare
sic diffiniri potest.Fides est voluntaria certitudo absentium
supra opinionem [Col. 004%C] et infra scientiam constituta.
$oluntaria; quia non cogitur, absentium, id est sensibus
corporis non sub'acentium; supra opinionem, quia plus estcredere quam opinari; infra scientiam, quia minus est credere
quam scire. Ideo enim credimus, ut aliquando sciamus.
CAP. II.De spe et charitate.e fide oritur spes, quae sic diffiniri potest& Spes est fiducia
futurorum bonorum, e" gratia Dei et e" bona conscientia
veniens. e fide tanquam fundamento omnium bonorum
spes et caritas oriuntur; quia niil potest sperari vel
speratum amari nisi prius credatur; credi autem potest quod
non speratur vel amatur. +icet simul sint tempore et nonprius fides (quae meritum abet) quam spes et caritas, [Col.
004%D] tamen in causa fides praecedit spem et caritatem,
quia inde speramus et diligimus quod credimus; similiter e!
spe caritas, quia ideo diligimus futura bona, quia speramus.
*uod enim speramus nos adepturos, oc diligimus. Sed quia,
ut auctoritas dicit, spes et certitudo veniens e!
praecedentibus meritis; et item& Sine meritis sperare non
spes, sed praesumptio debet dici; et sine caritate nullum
[Col. 0044A] meritum& videtur quibusdam quod e! fide et
caritate sit spes. t enim dicit Augustinus in lib. e fide et
operibus& ides quae per dilectionem operatur, fundamentum
est& non fides daemonum qua ipsi credunt et contremiscunt.
Et si spes est e! fide operante per dilectionem; tunc e! fide
7/23/2019 Summa Sententiarum
5/234
et caritate. Sed quod auctores frequenter unc ordinem
ponunt& fides, spes, caritas; oc ideo fit, ut dicunt, quia
caritas ma'or est. Illa tamen opinio (ut mii videtur) sic
potest solvi. Spes est certitudo e! praecedentibus meritis&
non debet intelligi e! meritis praecedentibus ipsam spem,quia nullum meritum praecedit spem; sed praecedentibus
illud quod speratur. -oc distat inter fidem et spem, quod
fides est de praeteritis, ut sunt nativitas et passio "risti;
[Col. 0044B] et de praesentibus, ut quod in altari est verum
corpus "risti; et de futuris, ut est immortalitas. Spes autem
de futuris tantum est; item fides est de bonis et malis; spesde bonis tantum adipiscendis. Spes namque alicu'us
incommodi magis debet desperatio a bono quam spes
appellari. Illud quoque sciendum est quod fides est
solummodo de iis quae non videntur. regorius -omilia
tertia& Apparentia non abent fidem, sed agnitionem. Item in
ialogo& "um Paulus dicat& Fides est substantia rerumsperandarum, argumentum non apparentium('e!. II); oc
veraciter dicitur credit, quod non valet videri. /am credi 'am
non potest, quod videri potest. 0omas aliud vidit, aliud
credidit; ominem vidit, et eum confessus est dicens&Deus
meus et Dominus [Col. 0044C] meus(o+. &&). "redimus
ut cognoscamus; non cognoscimus, ut credamus. *uid estenim fides, nisi credere quod non vides1 ides ergo est quod
non vides credere; veritas quod credidisti videre. $identur
tamen quaedam auctoritates velle quod fides etiam de iis
quae videntur sit, ut in 2oanne& #unc autem dico vobis
priusquam fiat, ut cum factum fuerit credatis (o+. &III).
nde Augustinus& *uid sibi vult, ut cum factum fueritcredatis$/am et ille cui dictum est& Quia vidisti credidisti
(o+. &&); non oc credidit quod vidit. "ernebat carnem;
7/23/2019 Summa Sententiarum
6/234
credebat eum in carne latentem. Sed si dicimus credi quae
videntur (sicut dicit aliquis se oculis suis credidisse) non
tamen ipsa est quae aedificatur in nobis fides; [Col. 0044D]
sed e! rebus quas videmus agitur in nobis, ut ea credantur
quae non videntur. Idem Augustinus in libro *uaestionumEvangeliorum& Est etiam fides rerum, quando non verbis,
sed rebus ipsis praesentibus creditur; cum 'am per speciem
manifestam se contemplandam praebebit sanctis ipsa ei
sapientia. e qua fide rerum lucisque ipsius praesentia
forsitan Paulus dicit&%ustitia enim Dei revelatur in eo e" fide
in fidem (Ro#. I). Sed potest dici quod Augustinus [Col.004,A] oc dicat, non de sacramento fidei, sed de re fidei.
Est enim ipsa fides qua nunc eum cernimus per speculum
in aenigmate (I Co!. &III), sacramentum illius futurae
visionis qua eum videbimusfacie ad faciem ("".) sicuti
est. Potest quaeri an Petrus abuit fidem passionis "risti
quam oculis vidit, cum fides non sit apparentium. Ad quoddici potest quod non fidem, sed agnitionem inde abuit, nisi
ut solet abusive dici& credo oculis meis. Sed in oc quod
vidit, nullum meritum fuit si credidit; sed in oc quod illum
credebat eum esse, quem videbat in ligno pendere. ides
itaque quae est ad aedificationem, de non apparentibus est.
Solet quaeri de fide utrum sit virtus. Prosper e! dictis
Augustini& 0res sunt, inquit, summae virtutes, [Col. 004,B]
fides, spes, caritas. Et Apostolus& Credidit Abraham Deo,
et reputatum est ei ad &ustitiam(Gl. III). Item fides abet
meritum; sed niil abet meritum nisi virtus. *uidam tamen
dicunt quod non sit virtus, propter illud Apostoli& Si habuero
omnem fidem, charitatem autem non habeam, nihil sum (I
Co!. &III), ubi innuit quod fides sine caritate possit aberi;
7/23/2019 Summa Sententiarum
7/234
sed nulla virtus sine caritate potest esse. Sane tamen potest
dici quod fides per dilectionem operans sit virtus, sine
dilectione non est virtus. Si opponatur, tunc sunt duae fides&
non sunt duae, sed eadem aucta, unde illud&Adauge in nobis
fidem ($/. &VII), ut enim dicit -ieron3mus& *uantumcredimus, tantum diligimus; et e diverso.
CAP. III.De fide antiquorum.
[Col. 004,C] /unc de cognitione fidei quam antiquiabuerunt, et quomodo aucta sit per legem Mo3si et
Evangelium, dicendum videtur. Est enim fides aliquando
parva cognitione, et magna constantia vel devotione. Magna
devotione fuit in muliere illa cui dictum est& ' mulier,
magna est fides tua( (M. &V.) Aliquando magna
cognitione, et parva constantia vel devotione, ut in Petroquando negavit, et in nobis etiam& quae non adeo eo placet.
Et quia non potest esse penitus sine cognitione fides, licet
non perfecta; eus tamen sic ab initio temperavit notitiam
sui, ut sicut nunquam totus potuit compreendi, sic nunquam
prorsus, potuit ignorari. Ideo autem totus noluit manifestari,
ut fides aberet meritum; nec totus occultari [Col. 004,D] ut
infidelitas de ignorantia non e!cusaretur. Et est quaedam
fides vel cognitio fidei, sine qua nullo tempore potuit salus
esse; scilicet cognoscere eum esse, et remuneratorem esse
sperantium in se; 'u!ta illud Apostoli& 'portet accedentem
ad Deum credere quia est, et quod remunerator est
sperantium in se ('e!. &I). Sed cum eus invisibilis sit,
'u!ta illud& Deum nemo vidit unquam (o+. I); quomodo
7/23/2019 Summa Sententiarum
8/234
indicari potuit1 Partim umana ratione partim divina
revelatione. *uod utrumque apostolis ostendit cum dicit&
Quod notum est Dei, manifestum est in illis(Ro#. I). Et non
dicit manifestum illi. In oc profecto quod ait manifestum
est in illis, plane ostendit quod in illis erat, unde eumnoscere poterant. "um vero sub'ungit& Deus illis revelavit
("".), ostendit [Col. 004A] quod ratio umana per se
insufficiens esset nisi revelatio divina illi in ad'utorium
adesset. 4evelatio divina autem fit duobus modis& interna
inspiratione et disciplinae eruditione, quae foris fit per facta
vel per dicta. -umana etiam ratione poterant eum scire;quia, cum umana mens se non possit ignorare, scit se
aliquando coepisse, nec oc ignorare potest, quoniam; cum
non semper fuit, sibi ut esset subsistentiam dare non potuit,
ut ergo esset oc ab alio se coepisse cognoscit. *uem idcirco
non coepisse constat; quia si ab alio coepisset, primus
omnibus e!istendi auctor esse non posset. In administrationeetiam visibilium et gubernatione, divinam sapientiam et
bonitatem poterant depreendere. Apparet itaque quod etiam
ante legem per ea quae facta sunt invisibilia [Col. 004B]
ei a creatura mundi conspici potuerunt. Per legem scriptam
coepit crescere cognitio fidei. 0unc enim ille coepit promitti
per quem fieret liberatio, scilicet Messias; nondum tamenmodus redemptionis plene cognoscebatur. Semper tamen et
ante legem et in tempore legis fuerunt aliqui quibus fides
incarnationis revelata fuit, qui velut columnae Ecclesiae
essent. *uaeritur de illis simplicibus quibus non erat facta
revelatio (credebant tamen eum esse et remuneratorem
sperantium in se) utrum salvati sint1 *uidam dicunt eos nonesse salvatos propter istas auctoritates. Augustinus ad
5ptatum Illa, inquit, tantum fides salvat, qua credimus
7/23/2019 Summa Sententiarum
9/234
nullum ominem liberari a contagione mortis, quam prima
nativitate contra!it, nisi per unum mediatorem, [Col. 004C]
cu'us mediatoris fide etiam illi salvi facti sunt qui priusquam
in carne veniret crediderunt in carne venturum. Eadem
namque fides est et nostra et illorum; quoniam quod illicrediderunt futurum, nos credimus factum. Idem in libro e
correctione et gratia& /emo liberatur a damnatione quae
facta est per Adam nisi per fidem 2esu "risti. regorius
super E6ecielem& !t qui praeibant, inquit, et qui
sequebantur, clamabant dicentes) *osanna filio David
(M. &&I), et caetera. *uia omnes electi, qui in 2udaeaesse potuerunt, sive qui nunc in Ecclesia sunt, in mediatorem
ei et ominum crediderunt et credunt. Augustinus e
nuptiis et concupiscentia. Eadem, inquit, fides mediatoris
salvos faciebat antiquos [Col. 004D] 'ustos, pusillos cum
magnis; quia, sicut credimus nos "ristum in carne venisse,
ita illi venturum; sicut nos mortuum, ita illi moriturum; sicutnos resurre!isse, ita illi resurrecturum; et nos et illi ad
'udicium vivorum et mortuorum venturum. Et ideo dicunt
isti quod nullus de antiquis potuit salvari, nisi ista quatuor ad
minimum crederet; scilicet venturum, moriturum,
resurrecturum et ad 'udicium venturum. Sed quibus non erat
revelatio facta oc penitus ignorabant. *uomodo ergo occredebant1 Alii, quibus magis assentimus, dicunt eos fidem
"risti velatam in m3sterio abuisse; et quod alii quibus
revelatio facta erat sciebant et credebant, oc isti (etsi
nescirent) credebant& commiserant enim illis fidem suam.
nde in 2ob& +oves [Col. 0042A] arabant et asinae
pascebantur &u"ta eos (o I). Isti erant asinae pascentes'u!ta boves. Sicut odie in Ecclesia multi simplices, etsi ita
distinctae nesciant 0rinitatem assignare, credunt tamen quia
7/23/2019 Summa Sententiarum
10/234
in fide et umilitate adaerent illis qui et oc sciunt et
credunt.
5pponitur& "um oc esset abere fidem "risti velatam in
m3sterio, credere scilicet eum esse et remuneratorem
sperantium in se, et pilosopi oc crederent& tunc abebantfidem "risti velatam in m3sterio. Sed auctoritas dicit eos
non posse umana ratione fidem incarnationis abuisse& ipsi
vero niil credebant nisi quod umana ratione poterat
comprobari. Sed, ut di!imus, bobus arantibus per fidem et
umilitatem adaerere& oc erat abere fidem [Col. 0042B]
"risti occultam in m3sterio, quales fuisse putamusquosdam gentiles, ut viduam Sareptenam et 2ob. Et ita
dicimus simplices illius temporis credidisse omnia quia nos
credimus, qua credebant credentibus. Sed in tempore gratiae
'am non sufficit eum esse credere, sicut tunc; quia
manifestatio veritatis 'am facta est. Etenim secundum
tempora profectus est et mensura fidei, "ornelius abebatfidem, sed quae non sufficeret ad salutem, unde Augustinus&
Acceptae sunt, inquit, eleemos3nae "ornelii antequam
crederet in "ristum, nec tamen sine aliqua fide donabat et
orabat. /am quomodo invocabat in quem non crediderat1
Sed si posset sine fide "risti esse salus, nec ad eum
mitteretur Petrus. E! quo apparet quod licet crederet oc
idem quod antiqui simplices; tamen propter [Col. 0042C]
temporis qualitatem 'am non sufficiebat. Post supra dicta
partes fidei prosequamur.
7/23/2019 Summa Sententiarum
11/234
CAP. IV.De quibus constet fides.
uo sunt in quibus ma!ime fides consistit& m3sterium
divinitatis et sacramentum incarnationis. Ac primum de illa
parte fidei quae pertinet ad unitatem divinae substantiae
videamus. Sicut enim ratio approbavit eum esse, ita etunum esse affirmat, ut principium omnium unum sit et finis.
Si enim duo essent, vel utrumque insufficiens esset, vel
alterum superfluum; quia, si aliquid deesset uni quod aberet
alterum, non summe perfectum esset. Si vero niil uni
deesset quod aberet alterum, cum in uno omnia essent,
alterum superflueret. Est ergo unum principium, [Col.0042D] unus auctor omnium; quod (ut 'uvetur ratio) multae
auctoritates probant. t in propeta Mo3se& Audi, srael)
Dominus Deus tuus, Deus unus est(De. VI). Et ideo vere
unus est; quia incommutabilis, invariabilis. Apud eum
namque non est ulla permutatio, nec vicissitudinis
obumbratio (/o. I); quia non est ei illud esse quamsapientem esse, immensum esse, aeternum, bonum, 'ustum.
"um autem dicitur 'ustus, sapiens, et caetera; non
diversitatem proprietatum ostendimus quae in eo nulla est,
sed diversos effectus quos eus operatur in creaturis. "um
enim dicitur 'ustus, intelligimus quod 'uste 'udicat; cum
sapiens, quod sapienter omnia facit et gubernat; cum
misericors quod misericorditer peccatoribus parcit.
Augustinus contra Arium& Intelligamus, [Col. 0043A] inquit,
eum quantum possumus sine qualitate bonum, sine
quantitate magnum, sine indigentia creatorem, sine situ
praesentem, sine loco ubique totum, sine tempore
sempiternum, sine commutatione mutabilia facientem
niilque patientem. *uod si quis eum ita cogitat et nondum
7/23/2019 Summa Sententiarum
12/234
potest invenire omnino quid sit, pie tamen caveat quantum
potest aliquid de illo sentire quod non sit. -aec divina
substantia ubique tota est, et in ipsa sunt omnia. *uod omnia
in eo sint, 2oannes testatur, dicens& 'mnia in ipso vita erat
(o+. I), id est immutabiliter, quia eorum dispositio et ordoin ipso fuit ab aeterno. /on enim in eo coeperunt esse,
quae in actu et ortum abent et mutabilitatem. *uod eus
ubique et in omni creatura sit, ipse ait per propetam&
Coelum [Col. 0043B] et terram ego impleo(e!. &&III). Et
alibi& Si ascendero in coelum tu illic es- si descendero ad
infernum ades (Pl. C&&&VIII). Item Sapientia& *uaeattingit a fine usque ad finem fortiter (S5. VIII), id est a
minima creatura usque ad ma!imam, vel ab una e!tremitate
usque ad alteram; et disponit omnia suaviter ("".). Sed
aliter omnia in eo; aliter eus in omnibus. 5mnia in eo
non per essentiam; quia, ut dicit Augustinus& *uidquid in
eo est eus est; sed ut di!imus, per dispositionem. *uia, utidem ait& Sicut arca antequam fiat est in mente artificis, ita
omnia in eo ab aeterno. /ec tamen sequitur& ergo ab
aeterno fuerunt, sed in eo ab aeterno; quia si in eo
coepissent, 'am in eo esset mutatio. Solet opponi sic. Si
creaturae in eo, quia sciuntur ab eo [Col. 0043C] antequam
fiant; ergo mala in eo, quia sciuntur ab eo antequam fiant.Sed, ut di!i, creaturae sunt in eo, quia eorum dispositio et
causa in eo est; malorum vero non est auctor eus. t enim
ostendimus, creaturae non sunt in eo per essentiam; eus
vero in omni creatura est per essentiam. *uidam tamen
calumniatores veritatis dicunt eum per potentiam et non per
essentiam ubique esse; quia eum contingere possentinquinationes sordium si ubique esset essentialiter. *uod ita
frivolum est, ut nec responsione dignum sit, cum etiam
7/23/2019 Summa Sententiarum
13/234
spiritus creatus sordibus corporis (etsi leprosi vel
quantumcunque polluti) inquinari non possit. Postremo
quaeratur ab eis quid potissimum de eo concedendum sit, vel
quod nusquam [Col. 0043D] per essentiam sit, vel quod
ubique, vel quod alicubi, ita quod non ubique. Sed quisaudeat dicere quod nusquam divina essentia sit1 *uis etiam
quod alicubi et non ubique1 Si enim ita alicubi est divina
essentia vel substantia quod non ubique, ergo localis est.
"oncedant ergo quod ubique est essentialiter. /am
auctoritas Augustini quam solent inducere, illorum errorem
potius quam 'uvet destruit& -aec scilicet qua dicit eumubique esse non locis, sed actionibus ut errorem foveant,
fures veritatis efficiuntur. Sic namque est in auctoritate illa.
eus ubique est, cui non locis, sed actionibus
appropinquamus. atendum est itaque eum in omni loco
veraciter et essentialiter esse, nec tamen loco compreendi
ullo, quoniam incircumscriptibilis est. *uod ipse Augustinus[Col. 0046A] alibi ad ardanum testatur dicens& /on quasi
spatiosa magnitudine opinemur eum per cuncta diffundi,
sicut umus aut lu! ista diffunditur; sed ita potius sicuti est
sapientia in duobus quorum neuter sapientior, sed alter
corpore grandior. na sapientia in utroque non est in ma'ore
ma'or, nec in minore minor; aut minor in uno quam induobus; ita et eus sine labore regens, sine onere continens
mundum, in coelo totus, in terra totus, et in utroque totus; et
nullo contentus loco, sed in seipso ubique totus. Ideo ubique
esse dicitur, quia nulli parti rerum absens; ideo totus, quia
non parti rerum partem sui praesentem e!ibet, et alteri parti
alteram partem in seipso; quia non continetur in eis quibuspraesens est tanquam sine illis esse non [Col. 0046B]possit.
/am spatia locorum tolle corporibus, et corpora non erunt;
7/23/2019 Summa Sententiarum
14/234
tolle ipsa corpora qualitatibus, non erit ubi sint, et ideo
necesse est ut non sint.
5pponitur& -odie fit nova aliqua creatura, sicut anima. Prius
niil erat ipsa, quia de niilo facta, non erat eus in eo cum
niil erat; modo est in ea& ergo est ubi non erat prius.Mutabilis est igitur. Sed, quemadmodum si nubes opponitur
radio solis, non est tamen radius alibi quam prius; nubes
vero est ubi non erat, sed radius non; quia nubes ubi radius
erat ibi coepit esse. Ita eus cum antequam creatura illa
esset ubique foret, ibidem erat ubi illa facta est& non ergo
modo alibi quam prius. Ita etiam dicimus de mundo et deomnibus creaturis& [Col. 0046C] quae, licet non semper
fuerunt (cum auctoritas dicat eum in singulis esse), non
tamen est ubi non erat; quia ubique sine loco veraciter est,
sicut sempiternus sine tempore, ut Augustinus dicit.
*uamvis igitur ad plenum discutere non sufficimus,
indubitanter tamen credimus eum ubique essentialiter esse;nec sine eo potest aliquid subsistere etiam per momentum e!
omnibus quae fecit; quia omnia continet et penetrat et a
nullo continetur; qui non potest compreendi pro sui
immensitate, nec pro sui puritate maculari, nec pro sui
simplicitate dividi. Augustinus ad ardanum& /on solum
universitati creaturae1 verum etiam cuilibet parti e'us totus
pariter adest. In eodem& atendum est ubique esse eum per
ivinitatis praesentiam; [Col. 0046D] sed non ubique per
inabitantis gratiam. Propter anc enim inabitationem, ubi
procul dubio gratia dilectionis e'us agnoscitur, non dicimus&
Pater nosterqui est ubique (etiam cum oc verum sit); sed
qui est in coelis (M. VI). icamus igitur eum in
omnibus creaturis esse et aequaliter esse per praesentiam
7/23/2019 Summa Sententiarum
15/234
deitatis sive per essentiam; per inabitantem vero gratiam
non in omnibus, sed in bonis tantum; nec aequaliter, quia
quanto meliores, tanto abundantius in eis abitat, id est
perfectius ab eo cognoscitur et diligitur& Sicut anima, ut
Augustinus dicit ad -ieron3mum de origine animae, peromnes particulas corporis tota simul adest, nec minor in
minoribus nec in ma'oribus ma'or; sed [Col. 00,0A] tamen
in aliis intensius, in aliis remissius effectus suos e!ercet,
cum in singulis particulis corporis essentialiter sit. In malis
non est eus per inabitantem gratiam; qui non illuminantur
ab eo. nde& u" in tenebris lucet, et tenebrae eam noncomprehenderunt(o+. I). Sicut lu! solis perfundit oculos
caeci, sed non capitur eo. 7onos vero illuminat lu! ista, sed
non aequaliter. Augustinus ad ardanum& "um eus qui
ubique est non in omnibus abitet, etiam in quibus abitat
non aequaliter abitat. /am inde est illud quod Eliseus
poposcit, ut dupliciter in eo staret spiritus ei qui erat in Elia(IV Re7. II). Et unde ab omnibus sanctis alii sanctiores sunt,
nisi abundantius abeant eum abitatorem1 -i quoque ab
eo longe esse dicuntur qui peccando dissimiles [Col. 00,0B]
facti sunt; et i ei appropinquare dicuntur qui similitudinem
e'us bene vivendo recipiunt. Est ergo eus ubique per
praesentiam sive per essentiam; et aequaliter in omni loco;sed non est in loco, id est, non est localis.
CAP. V.De spiritu creato, utrum sit localis.
*uaeritur de spiritu creato, utrum in loco vel localis sit.
*uidam volunt et dicunt quod non sit localis nec in loco&
7/23/2019 Summa Sententiarum
16/234
nimis inaerentes isti sententiae Augustini super enesim.
"orporalis creatura movetur per tempora et loca; spiritualis
vero tantum per tempora. Moveri per tempus, est moveri per
affectiones, ut de tristitia in gaudium, discendo etiam quae
nescit, ut in angelis, in oc enim prius et posteriusconsideratur. eus nec per tempora, [Col. 00,0C] nec per
loca. Sed ubi Augustinus dicit& Spiritualis creatura non
movetur per loca; oc intelle!it, non abet localem
circumscriptionem. Ea enim quae abent dimensionem loco
circumscribuntur, quoniam eis secundum locum principium
et medium et finis assignatur. Spiritus vero creatus non abetdimensionem; et quia tamen terminum abet, quia ita est ic
quod non alibi, localis est, licet non faciat distantiam in loco;
quia, etsi multi spiritus essent ic, non coangustarent locum
ut minus de corporibus contineret. Solus igitur eus, quia
intra se omnia continet, 'u!ta illud& n quo vivimus,
movemur, et sumus (A/. &VII)& nec abet terminum, necloco continetur. Sed quidquid abet terminum secundum
[Col. 00,0D] aliquid locale est. Ambrosius in libro e fide&
Sic enim Isaias di!it& *uia missus est ad me unus de
Seraphim (I". VI). Et Spiritus quidem sanctus missus
dicitur; sed serapin ad unum, Spiritus sanctus ad omnes.
Serapin mittitur in ministerium, Spiritus sanctus operaturm3sterium. Serapin de loco ad locum transit, non enim
complet omnia, sed ipsum repletur a Spiritu. -ic plane dicit
Ambrosius quod angeli locales sunt.
7/23/2019 Summa Sententiarum
17/234
CAP. VI.De distinctione Trinitatis
-is consideratis restat de iis videre quae pertinent ad
distinctionem personarum 0rinitatis; et prius testimonia
auctoritatis inducamus. In enesi dicitur& Faciamus
hominem ad imaginem et similitudinem nostram (Ge+. II).Per numerum pluralem, [Col. 00,1A] 0rinitatem ostendit. Et
Psalmista&Dominus di"it ad me) Filius meus es tu(Pl. II).
Et 2oannes&n principio erat /erbum, et /erbum erat apud
Deum, et Deus erat /erbum (o+. I). -u'us quoque
investigationis et considerationis abet ratio quaedam
e!emplaria in iis quae facta sunt. eus enim qui in se viderinon potest, in opere suo manifestatus est. /am sicut
sapientia ominis non videtur ab omine ipso nisi quando
manifestatur per verbum, ita sapientia ei non potuit agnosci
donec manifestaretur per opus suum, quod est quasi
e!trinsecum verbum, sapientiam ei quodammodo revelans,
sicut per verbum oris manifestatur verbum cordis, id estcogitatio mentis. Et quia inter omnes creaturas magis accedit
ad similitudinem ei rationalis [Col. 00,1B] creatura (ea
enim sola ad imaginem et similitudinem ei facta est) in
seipsa potuit umana mens vestigium 0rinitatis invenire
evidentius quam in caeteris. $idit enim quoniam e! seipsa
nascitur sapientia, quae est in ipsa, et quoniam ipsa diligit
sapientiam suam; et ita procedit sapientia de mente, et de
mente et sapientia procedit amor, quo ipsa mens diligit
sapientiam genitam a se. Et sunt simul aec tria et tamen una
est substantia in qua sunt aec tria, scilicet mens, sapientia et
amor. Et sunt aec tria inter se distincta; quoniam mens non
est sapientia vel amor, nec sapientia mens vel amor, et tamen
unitas substantiae non recedit. Et conscendit mens ab istis ad
7/23/2019 Summa Sententiarum
18/234
"reatorem suum, et considerat eum sapientiam abere. Et
quoniam nunquam sine [Col. 00,1C] sapientia fuit,
considerat etiam quod sapientiam suam semper dile!it, et
quod amorem ad eam semper abuit. Est enim amor
coaeternus aeterno; quia coaeternae sapientiae e'us. 4ursusconsiderat quod non potest in eo aliquid diversum esse ab
eo. Et ita sapientia ei, eus est; et amor e'us eus est. Et
ideo unitas manet in 0rinitate. Et aec 0rinitas est Pater qui
a nullo est, et sapientia Patris quae a Patre genita est, et
Spiritus sanctus qui ab utroque procedit, qui saepissime in
Scripturis amor Patris et ilii appellatur. Et sunt istae trespersonae distinctae; sed tamen una substantia, unus eus.
Augustinus in libro e 0rinitate& 0res personas e'usdem
essentiae vel tres personas unam essentiam dicimus, tres
autem personas e! eadem essentia non [Col. 00,1D]
dicimus, quasi aliud quod essentia, aliud quod persona. -ic
videndum est quare in sancta 0rinitate illa persona quae anullo est appellatur Pater. Ideo scilicet quia de substantia sua
genuit ilium. Sapientia Patris seu $erbum dicitur ilius,
quia genita ab ipso Patre. nde Psalmista& !ructavit cor
meum verbum bonum (Pl. &$IV). *ui a Patre et ilio
procedit, dictus est Spiritus sanctus; quia inspiratur a Patre et
ilio ad sanctificandum; et tamen non venit sine Patre etilio; quia 0rinitas indivisa est. Sed inspirari a Patre et ilio,
oc est illi esse a Patre et ilio; quod aeternum illi est qui
datur e! tempore et accipitur. Sicut Spiritus sanctus donum
est Patris et ilii; et cum datur, e! tempore datur; [Col.
00,8A] et dari a Patre et ilio non aliud illi est quam esse a
Patre et ilio; quod aeternum illi est et non temporale quidatur e! tempore. Sic quod spiritus est Patris et ilii,
aeternum illi est qui e! tempore inspiratur a Patre et ilio.
7/23/2019 Summa Sententiarum
19/234
7eda in -omilia prima post ascensionem& "um spiritus
gratia datur ominibus, profecto Spiritus mittitur a Patre,
mittitur a ilio, procedit a Patre, procedit et a ilio; quia et
e'us missio ipsa processio est qua e! Patre et ilio procedit.
Augustinus in libro quinto e 0rinitate ait& Procedit nonquomodo natus sed quomodo datus& quod enim datum est, et
ad eum refertur qui dedit, et ad eos quibus dedit. Idem& Si
non procedit nisi cum datur, nec procederet utique nisi prius
esset cui daretur. /am donum potest esse antequam [Col.
00,8B] detur, donatum autem nisi datum fuerit nullo modo
dici potest.-ic magna oritur quaestio quare illa tria quae in anima sunt
non dicantur tres personae, sicut illa quae orum similitudine
in eitate reperta sunt, tres personae dicuntur et sunt. Ad
quod potest dici quod ideo non sunt personae, quia sunt
affectiones mutabiles circa animam. Aliquando enim anima
est sine notitia et amore. /ec potest dici, notitia ominis estomo, vel amor ominis est omo; sed sapientia ei eus
est amor ei eus est; quia non est in eo aliud ab ipso.
0res igitur personae, unus eus, una substantia, una natura;
tres personae; Pater, ilius, Spiritus sanctus. Sed Pater a
nullo [Col. 00,8C] est, unde Augustinus& Pater est
principium 0rinitatis, oc est, in 0rinitate; quia non est
principium sui ipsius; sed ab eo ilius et Spiritus sanctus, et
ipse a nullo. *uod a ilio procedat Spiritus sanctus
auctoritates multas abemus. Apostolus& Dominus misit
spiritum Filii clamantem in corda vestra) Abba pater(Gl.
IV). Et in Evangelio& /irtus Dei de illo e"ibat ($/. VI).
raeci tamen dicunt Spiritum sanctum procedere tantum a
Patre et non a ilio. -oc autem ideo dicunt, quia in S3mbolo
7/23/2019 Summa Sententiarum
20/234
apostolorum nulla fit inde mentio, oc est in "redo minori,
nec in S3mbolo quod fuit datum in /icaena s3nodo& in fine
cu'us abetur, qui aliter di!erit anatema sit, quod nos ita
e!ponimus& qui aliter, id est contrarium. Sed cum istud non
sit ibi affirmatum vel negatum, [Col. 00,8D] non dicimusilli S3mbolo contrarium.
CAP. VII. De nominibus personas Trinitatis
distinguentibus.-is praemissis videndum est quod in sancta 0rinitate sunt
quaedam nomina distinguentia personas, sunt et alia
unitatem naturae vel substantiae significantia, ut aec
nomina, eus, omnipotens, aeternus, immensus; et aec
dicuntur secundum substantiam. /on enim aliud est illi
natura esse quam eum esse, omnipotentem esse, aeternum,immensum, 'ustum, sapientem et similia, et ideo sicut una
essentia et non tres; ita unus eus et non tres, unus
omnipotens, unus aeternus, unus immensus, et caetera.
Augustinus in libro septimo e 0rinitate& Quia hoc est illi
esse Deum, quod esse) tam tres essentias quam [Col.
00,%A] tres deos dici fas non est.Sunt et alia nomina quibus
distinguitur 0rinitas. Pater, ingenitus, genitor& et aec
conveniunt Patri tantum. ilio soli conveniunt aec alia;
ilius genitus, natus, $erbum, et alia similia. Spiritui sancto
aec, Spiritus sanctus, donum, procedens a Patre et ilio; et
aec nomina significant proprietates quibus personae
distinguuntur. Solius namque Patris est proprium esse
Patrem, esse ingenitum, quia a nullo est. Proprium ilii
7/23/2019 Summa Sententiarum
21/234
genitum esse a Patre. Proprium Spiritus sancti, a Patre et
ilio procedere. Sed in oc quod Pater est eus, omnipotens,
sapiens, et caetera& non distinguitur a ilio et Spiritu sancto,
quia et ilius eus, omnipotens, et similia; et Spiritus
sanctus similiter.[Col. 00,%B] *uaeritur cum Spiritui sancto non conveniat
genitum esse, si esse ingenitus dici possit. Augustinus ad
5rosium& Spiritum sanctum nec genitum nec ingenitum fides
certa declarat; quia si di!erimus ingenitum, duos patres
affirmare videbimur; si autem genitum, duos filios credere
culpabimur. Item 5rosius ad Augustinum& $oluntate genuitPater ilium an necessitate1 Augustinus, nec voluntate, nec
necessitate; quia necessitas in eo non est, praeire voluntas
sapientiam non potest. /am quidam nostrum, cum eum
interrogasset aereticus, utrum nolens an volens genuerit
Pater ilium, laudabiliter respondisse fertur. ic, inquit, et
tu, aeretice, eus Pater necessitate est eus, an voluntate1Si di!isset necessitate, [Col. 00,%C] grandis absurditas
sequebatur; si voluntate, respondebatur illi, ergo voluntate
eus est non natura. Itaque sicut Pater natura est eus, ita
natura genuit ilium. Et aec genitura aeterna, ineffabilis est.
nde propeta& 0enerationem e&us quis enarrabit$ (I.
$III.) Solent quidam sic opponere. /on est aliud ilium
gigni a Patre quam esse a Patre. Ad quod dicimus quod cum
ilius et Spiritus sanctus a Patre sint, aliter tamen ilius est a
Patre, aliter Spiritus sanctus. Augustinus& Spiritus quoque a
Patre est, sed non quomodo natus, imo quomodo datus.
ilius etiam a Patre procedit, ut ipse ostendit in 2oanne,
dicens& !go e" Deo processi et veni in mundum (o+.
VIII). Et ita ilius a Patre [Col. 00,%D] est procedendo et
7/23/2019 Summa Sententiarum
22/234
nascendo; Spiritus vero a Patre non nascendo, sed
procedendo. terque enim procedit a Patre, sed ineffabili et
dissimili modo. /on est itaque Spiritus sanctus genitus; quia
cum sit a Patre et ilio, si genitus esset 'am aberet duos
patres, et sic in trinitate esset confusio in qua et duo patres etduo filii essent. *uid autem sit gigni, quid sit procedere, in
ac vita sciri non potest. Augustinus in libro secundo e
0rinitate de ac genitura dicit& /on est aliud illi esse de
Patre, id est nasci de Patre, quam videre Patrem; aut aliud
videre Patrem operantem quam pariter operari. Sed quis oc
intelligit1 Ambrosius de 0rinitate& *uomodo ilius sitgenitus, impossibile est scire; mens deficit, vo! silet, non
ominis tantum sed angelorum; super [Col. 00,4A] angelos,
super cerubim, super serapim, super omnem sensum est.
"redere 'ubemur, discutere non permittimur. Aufer
argumenta ubi fides quaeritur. Idem& +icet scire quod natus
sit, non autem licet discutere quemadmodum natus sit.*uidam tamen de ingenio suo praesumentes dicunt se non
nescire e'usmodi; adaerentes illi auctoritati -ieron3mi
super Ecclesiastem. *uis in sacris Scripturis saepissime non
pro impossibili, sed pro difficili ponitur, ut ibi&
0enerationem e&us quis enarrabit$ Sed oc intelle!it
-ieron3mus de generatione quae fuit secundum carnem,quae aliquo modo enarrari potest.
*uaeri solet, cum generatio ilii a Patre nec principium
abet nec finem (quia aeterna est) utrum [Col. 00,4B]
debeat dici, ilius semper gignitur, an semper genitus est1
regorius super 2ob& ominus 2esus "ristus in eo quod
virtus et sapientia ei est, de Patre ante tempora natus est;
vel potius quia nec coepit nasci, nec desiit, dicamus verius
7/23/2019 Summa Sententiarum
23/234
semper natus. /on possumus autem semper dicere nascitur,
ne imperfectus esse videatur. At vero ut aeternus designari
valeat et perfectus, et semper dicamus, et natus; quatenus et
natus ad perfectionem pertineat, et semper ad aeternitatem.
*uanquam oc ipso quod perfectum dicimus, multum abillius veritatis e!pressione deviamus; quia quod factum non
est, non potest dici perfectum. Et tamen infirmitatis nostrae
verbis ominus condescendens, inquit&!stote perfecti sicut
et Pater vester coelestis perfectus est [Col. 00,4C] M.
V). Et in Psalmo dicitur&!go hodie genui te(Pl. II); odie
di!it quia non praeterit illa generatio& genui, quia initio caret.
CAP. VIII.De aequalitate atris et Filii et !piritus sancti.
Supradictis ad'iciendum, quod licet ilius de Patre, non
tamen posterior Patre, vel inferior putandus est, sedcoaeternus, coomnipotens, consubstantialis, coaequalis Patri
ilius Patri et ilio Spiritus sanctus. Augustinus in libro e
0rinitate& Sic coaeternus est Patri ilius, sicut splendor
coaevus est igni, et esset aeternus si ignis esset aeternus. Et
est notandum quod ilius aequalis est Patri secundum
substantiam, non secundum proprietatem qua distinguitur
[Col. 00,4D] a Patre. In eo enim quod ilius est unus eus
cum Patre, una natura, una substantia, aequalis est Patri; sed
secundum quod de Patre est genitus, non est aequalis ei.
Ergo inaequalis1 non est verum; quia secundum oc quod
Pater est ingenitus, ilius genitus; nec aequalitas nec
inaequalitas consideratur. Idem et de Spiritu sancto.
Augustinus in quinto libro e 0rinitate& *uia vero ilius
7/23/2019 Summa Sententiarum
24/234
relative ad Patrem dicitur, non secundum quod ad Patrem
dicitur aequalis est Patri ilius, sed secundum quod ad se
dicitur, aequalis est Patri ilius. *uidquid autem ad se
dicitur, secundum substantiam dicitur& restat ergo ut
secundum substantiam aequalis sit Patri. Eadem ergoutriusque substantia. -u'us sanctae 0rinitatis non debet dici
pars, una [Col. 00,,A] de tribus personis. 0ota etenim
0rinitas est una substantia, simple! et individua. /ec sunt
aliquid ma'us duae personae quam una, vel tres quam duae.
"um enim unaquaeque illarum sit divina substantia et illae
tres eadem substantia; non tres sunt ma'us aliquid quam una.Augustinus& In 0rinitate, quae eus est& Pater est eus,
ilius eus, Spiritus sanctus eus; et i tres unus eus. /ec
u'us 0rinitatis tertia pars unus eus est; nec ma'or pars est
duo quam unus, nec ma'us aliquid sunt omnes quam
singulae personae; quia spiritualis non corporalis est
magnitudo. Idem& /on quoniam eus 0rinitas est, ideotriple! putandus est eus& alioquin minor esset in singulis
quam in tribus pariter.
CAP. I&. "uod de sancta Trinitate nihil dicatur secundumaccidens.
[Col. 00,,B]
-oc etiam considerandum est quod de sancta 0rinitate niil
dicitur secundum accidens. *uod enim secundum accidens
dicitur, mutabile est; sed in eo niil mutabile. /on tamenomne quod dicitur de eo secundum substantiam dicitur;
quia quaedam secundum relationem vel proprietatem
7/23/2019 Summa Sententiarum
25/234
dicuntur, ut Pater, ilius. Augustinus in libro quinto e
0rinitate. Accidens dici non solet nisi aliqua mutatione rei
cui accidit amitti potest. In eo autem secundum accidens
niil dicitur, quia ei niil accidit. /ec tamen omne quod
dicitur, secundum substantiam dicitur. Secundumsubstantiam dicuntur quae sine aliquo respectu relationis
dicuntur, vel [Col. 00,,C] quae unitatem divinae substantiae
e!primunt& ut eus, 5mnipotens, et similia. Et aec omnia,
ut ait Augustinus, de singulis dicuntur personis, et non
pluraliter sed singulariter de tribus simul dicuntur. Sicut
enim Pater eus, omnipotens, sapiens, aeternus et caetera;ita ilius eus, omnipotens, et caetera; et Spiritus sanctus
similiter. Et isti tres unus eus, unus omnipotens; et sic de
omnibus quae secundum substantiam dicuntur& e!cepto oc
nomine persona. "um enim oc nomen persona, secundum
substantiam dicatur; de singulis enim potest enuntiari
personis, Pater est persona, ilius persona, Spiritus sanctuspersona; non tamen potest dici isti tres una persona.
Augustinus& Persona ad se dicitur sicut eus, et similia. -oc
autem [Col. 00,,D] solum nomen est quod cum dicatur de
singulis ad se, pluraliter non singulariter accipitur in summa.
Et est inventum oc nomen persona, ut Augustinus ait, ut,
cum quaereretur quid tres vel quid tria, uno nomineresponderetur, scilicet tres personae. Augustinus& Ideo tres
dicimus personas, non ut aliqua intelligatur essentiae
diversitas, sed ut vel uno vocabulo responderi possit cum
dicitur quid tres vel quid tria. Idem& "um quaeritur& qui tres
vel quae tria dicentur Pater et ilius et Spiritus sanctus
dictum est tres personae, quo nomine non diversitatemintelligi voluit, sed singularitatem noluit, ut non solum ibi
unitas intelligatur, sed 0rinitas. In 0rinitate namque non est
7/23/2019 Summa Sententiarum
26/234
diversitas (quia [Col. 00,A] qualis Pater talis ilius) sed
distinctio. /ec singularis dicendus est eus; quia 'am esset
tantum una persona. Augustinus in libro quaestionum
$eteris et /ovae +egis& nus quidem est, sed non singularis&
abet et e!terius in m3sterio alterum qui sit cum altero.Ambrosius de ide ad ratianum imperatorem. *uod unius
est substantiae separari non potest, ut non sit singularitatis,
sed unitatis. Singularitas ad personam pertinet; unitas ad
naturam.
-inc non parva oritur quaestio. "um oc nomen persona
teste Augustino secundum substantiam dicatur, et cum aecsit diffinitio personae; persona est rationalis substantiae
individua natura, quomodo sit intelligendum, ilius est alia
persona a Patre, [Col. 00,B] oc enim sane potest dici,
Pater est persona, id est rationalis substantia; ilius est
persona, id est rationalis substantia. Item cum dicimus Pater
et ilius et Spiritus sanctus sunt tres personae, non possumusdicere tres rationales substantiae. Ad quod potest dici&
quando per se dicitur, Pater est persona, ilius est persona,
sane ita e!ponitur; Pater est persona, id est rationalis
substantia; sed per additionem restringitur significatio, ut
ilius est alia persona, id est discretus per aliam
proprietatem; Pater et ilius et Spiritus sanctus sunt tres
personae, id est discreti per tres proprietates. Sicut enim cum
dicitur ilius est eus, non distinguitur a Patre; sed cum
additur ilius est eus de eo, 'am fit distinctio. Ita cum
dicitur Pater est [Col. 00,C] persona, ilius est persona,
nondum fit distinctio& sed cum additur alia persona vel per
pluralem tres personae, 'am distinctio notatur. Si quis anc
quaestionem convenientius potest solvere; ergo nulli
7/23/2019 Summa Sententiarum
27/234
prae'udico. Praeterea est unum nomen, scilicet 0rinitas,
quod de nulla persona singulatim dicitur, sed omnibus simul;
nec est substantiale, sed pluralitatem designat personarum.
Et ita quaedam sunt nomina in sancta 0rinitate quae dicuntur
singulatim, et non con'unctim, ut Pater, ilius et Spiritussanctus, quae ad proprietatem referuntur& quaedam
con'unctim, et non singulatim, ut 0rinitas; quaedam
singulatim et con'unctim, ut eus, omnipotens, et similia.
CAP. &.De diversa nominum acceptione.
[Col. 00,D] Modo considerandum est quod illa nomina
quae ad unitatem divinae substantiae pertinent, per
determinationes quandoque etiam sine determinatione
accipiuntur in personarum distinctione, ut sapientia bonitas,
ad substantiam enim referuntur; quia tres personae sunt unasubstantia, una sapientia, una bonitas. Sed tamen cum dicitur
sapientia Patris, ad ilium tantum; bonitas Patris et ilii, ad
Spiritum sanctum. Similiter spiritus, caritas; tota enim
0rinitas unus spiritus, una caritas. Sed cum additur sanctus,
cum etiam dicitur caritas Patris et ilii, solummodo ad
Spiritum sanctum referuntur. Pater enim est spiritus, Pater
etiam sanctus, sed non Spiritus sanctus. Solent etiam sine
appositis [Col. 00,2A] determinationibus personas
significare aec nomina, ut per sapientiam intelligatur ilius,
ut in Proverbiis Salomonis saepissime, per bonitatem
Spiritus sanctus. -oc etiam nomine spiritus usus est
-ieron3mus in significatione personarum, sic dicens in
psalmo confessionis. 0res spiritus postulat avid, dicens&
7/23/2019 Summa Sententiarum
28/234
Spiritu principali confirma me- spiritum rectum innova in
visceribus meis- Spiritum sanctum tuum ne auferas a me
(Pl. $). *ui sunt isti tres spiritus1 Principalis spiritus Pater
est; rectus Spiritus, ilius; Spiritus sanctus, Spiritus sanctus.
Ecce quod -ieron3mus dicit tres spiritus, id est trespersonas. Augustinus quoque in libro e doctrina "ristiana
tres res di!it ad pluralitatem personarum respicientes; ait
quippe sic& 4es aliae sunt [Col. 00,2B] quibus fruendum est,
aliae quibus utendum. Illae quibus fruendum est nos beatos
faciunt. Illis quibus utendum est, tendentes ad beatitudinem
ad'uvamur. Si redire in patriam volumus, utendum estmundo non fruendum. 4es igitur quibus fruendum est, Pater
et ilius et Spiritus sanctus. Eademque 0rinitas una quaedam
res est, communisque omnibus fruentibus ea. rui autem est
amore inaerere alicui rei propter seipsam. Patet itaque quod
eadem nomina modo ad unitatem substantiae, modo ad
pluralitatem personarum significandam ponuntur. Similiteraec nomina potentia, sapientia, bonitas, nomina substantiae
sunt, et singulis personis aequaliter conveniunt; et tamen
saepissime in sacra Scriptura per potentiam Pater, per
sapientiam [Col. 00,2C] ilius, per bonitatem Spiritus
sanctus intelligitur. Et quare oc fiat, bonum est quaerenti
satisfacere. "um aec nomina, Pater, ilius, Spiritus sanctus,translata sint a creaturis ad ipsum "reatorem, ne videantur
quod in nobis significant in eo significare, attribuitur Patri
potentia, ilio sapientia. In ominibus enim pater est prior
filio, filius patre posterior; et e! antiquitate in patre defectus;
e! posteritate in filio imperfectio sensus solet notari.
Attribuitur ergo Patri potentia, ne videatur prior ilio, et indeimpotentior; ilio sapientia, ne videatur posterior, et inde
minus sapiens Patre vel inferior. /ec dicitur ilius sapientia,
7/23/2019 Summa Sententiarum
29/234
ideo quod ipse solus sit sapiens, cum tota 0rinitas una sit
sapientia; nec Pater potentia quod ipse solus sit potens [Col.
00,2D] cum tota 0rinitas sit una omnipotentia; sed ibi magis
dicendum fuit ubi plus dubitari potuit. nde dicitur& Credo
in Deum Patrem omnipotentem.Spiritus etiam solet poni adrigorem significandum, et crudelem solet denotare; et ideo
bonitas vel benignitas frequentius appellatur. -ic oritur
quaestio difficilis, si in eo tres personae dicuntur esse quia
potens, sapiens et benignus est, quare non potius quatuor vel
quinque, vel multo plures, cum sit fortis, 'ustus, misericors,
pius et caetera1 Ad quod dici potest quod quaecunquedicuntur de eo, et creduntur veraciter in eo, ad aec tria
referuntur. Si enim fortis dicitur incorruptus,
incommutabilis, et similia, totum oc potentiae est. Si
providus, inspector, [Col. 00,3A] intelligens, totum oc
sapientiae est. Si pius, mansuetus, misericors, totum oc
bonitatis est. Et in is tribus summa perfectio est. bi enimconcurrunt ista tria, posse, scire, velle (quod benignitatis est)
niil deest. Si aliquod orum tollas, non est summa
perfectio. Est ergo 0rinitas perfecta, quae non potest minui,
nec potest augeri. In creaturis u'us sanctae et individuae
0rinitatis signa apparent. Signum potentiae est rerum
immensitas& sapientiae pulcritudo; bonitatis utilitas. Et itaper aec quae foris sunt, invisibilia ei cognoscuntur a
creatura rationali. Sicut nomina substantia, de quibus prius
di!imus, dicuntur de singulis personis; similiter illa nomina
quae respectu creaturae competunt eo temporaliter, velut
aec nomina, ominus creator, [Col. 00,3B] miserator. t
enim Augustinus ait in libro e 0rinitate& /on ante fuitominus, quam e'us esset servus. Itaque temporaliter coepit
esse ominus; quoniam creatura in tempore facta coepit ei
7/23/2019 Summa Sententiarum
30/234
subservire. Similiter coepit eus esse creator in tempore e!
quo fecit creaturam. /on enim creavit eam ab aeterno, nec
creatori est coaeterna. Et cum Pater sit ominus et creator, et
ilius similiter, et Spiritus sanctus& non tamen tres omini
sed unus ominus, non tres creatores sed unus. *uod aliquadicantur de eo temporaliter et sine e'us mutatione,
Augustinus ostendit per similitudinem rei quae incipit esse
pretium sine sui mutatione, in libro quarto e 0rinitate.
/ummus cum dicitur pretium, relative dicitur, nec tamen
mutatus est cum esse coepit pretium, [Col. 00,3C] neque
cum dicitur pignus, et si qua sunt similia. Si ergo nummusnulla sui mutatione potest relative dici, quanto magis de
immutabili substantia ei accipiendum est, ut, quamvis
temporaliter incipiat dici, non tamen substantiae ei aliquid
accidisse dicatur, sed illi creaturae ad quam dicitur. *uod
ergo incipit temporaliter dici quod ante non dicebatur,
manifestum est relative dici; non secundum accidens quod eiacciderit, sed secundum accidens e'us ad quod dicitur& Patet
itaque quod eus e! tempore est ominus et creator; et
tamen verum est, ominus omnium est ab aeterno, et creator
ab aeterno; sed non ab aeterno ominus, nec ab aeterno est
creator. /ec mirum videri debet quod aliquid dicitur ei e!
tempore competere. /am assumpsisse carnem [Col. 00,3D]e! tempore convenit ei; et oc nomen "ristus e! tempore
convenit ilio ei, "ristus tamen ab aeterno est.
7/23/2019 Summa Sententiarum
31/234
CAP. &I.De personarum appropriatis.
*uaerendum est utrum proprietates illae quibus
distinguuntur personae, sint ipsae personae. *uod personae
distinguantur per proprietates, abetur in illa auctoritate, in
essentia unitas; et in personis proprietas; et in alias multisauctoritatibus. *uidam tamen voluerunt dicere quod
proprietates illae non essent ipsae personae, opponentes
illud& si per eas discernuntur personae, quomodo sunt ipsae
personae1 *uos auctoritas et ratio confutat. icit enim
Augustinus. *uidquid in eo est, eus est. Ergo proprietas
[Col. 00,6A] Patris eus est; quia proprietas Patris est ipsePater. /on tamen dicetur ita simpliciter, proprietas est eus
vel Pater; sed proprietas Patris; sicut non dicitur voluntas est
eus ita absolute; sed voluntas ei est eus. *uid est enim
proprietas Patris, proprietas ilii, proprietas Spiritus sancti,
nisi istae personae inter se discretae et distinctae1
-ieron3mus ad amasum papam de e!planatione fidei&"onfundentes Arium unam eamdemque substantiam
0rinitatis dicimus& Impietatem Sabellii declinantes, tres
personas e!pressas sub proprietate distinguimus. Item& /on
enim nomina tantummodo, sed etiam nominum proprietates,
id est personas vel, ut raeci e!primunt, 3postases, id est
subsistentias confitemur. Ecce quod -ieron3mus dicit
proprietates, id [Col. 00,6B] est personas. Ideo eus
simple! dicitur sive non amittendo quod abet; seu quia
aliud non est ipse, et aliud quod in ipso est. 4atione etiam
potest eis obviari oc modo. Si tres proprietates vel
relationes in eo sunt quae non sunt ipsa divina substantia,
apparet non fuisse solam ab aeterno divinam substantiam,
quae 0rinitas est. Sed sola 0rinitas est ab aeterno quae unus
7/23/2019 Summa Sententiarum
32/234
eus est; fateamur igitur tres personas, vel tres illarum
proprietates unum eum, unam essentiam et unam divinam
substantiam& illas tres personas esse vel illas proprietates.
*uod quamvis longe sit a sensibus nostris et ab umana
ratione, indubitanter tamen credi oportet, ut enim aitregorius& ides non abet meritum cui umana ratio
praebet e!perimentum; id est in [Col. 00,6C] ea parte in qua
umana ratio praebet e!perimentum. /on enim fides est
contra rationem, sed supra rationem. Et ideo qui nil credere
vult nisi quod ratione compreendit, ut pilosopi, non abet
meritum fides e'us; sed qui illud quod rationi non estcontrarium, et tamen est supra rationem credit. nde
Apostolus& Prope est verbum in ore tuo, et in corde tuo
verbum fidei (Ro#. &), prope quia non est contrarium
rationi, sed supra rationem. *uid sit proprium Patris, supra
assignatum est; scilicet esse ingenitum; quod est esse
Patrem. /ec turbet quod Augustinus dicit& /on est idemingenitum dicere, quod Patrem dicere; quia Pater dicitur ad
ilium, sed ingenitus nullam relationem notat. Et ideo non
est idem dicere Patrem esse ingenitum et esse Patrem; [Col.
00,6D] sed idem in sancta 0rinitate est esse ingenitum et
esse Patrem; sicuti idem est esse sapientiam Patris, et esse
ilium e'us, et esse verbum Patris. Sed tamen illud nomenilius notat relationem, et non illud, scilicet verbum vel
sapientia. Augustinus in libro e 0rinitate. /on est idem
ingenitum dicere quod est Patrem dicere; quia, etsi ilium
non genuisset, niil proiberet eum ingenitum dicere; quia
nec ideo quisque Pater, quia ingenitus, nec ingenitus ideo,
quia Pater. Ideo non ad aliquid, sed ad se ingenitus dicitur.enitus vero dici non potest nisi ad aliquid. Ideo quippe
ilius, quia genitus; et quia ilius utique genitus. Sicut
7/23/2019 Summa Sententiarum
33/234
autem ilius ad Patrem, sic genitus ad genitorem; [Col.
000A] et sicut Pater ad ilium, sic genitor ad genitum. In
oc loco notandum est quod cum ilius sit sapientia a Patre
genita, et Pater sit sapiens sapientia sua; utrum Pater sit
sapiens sapientia a se genita. Augustinus dicit oc non esseconcedendum. Si enim esset sapiens sapientia genita e! se
(cum ei sit esse quod sapientem esse) 'am Pater a ilio
aberet esse, non ilius a Patre. /on est ergo Pater sapiens
sapientia genita e! se; sed sapientia ingenita, quae ipse est.
Pater enim est sapientia ingenita. Si opponitur& cum Pater sit
sapiens, vel sapientia genita e! se vel alia. /on est verum.*uia una sapientia tota est 0rinitas; sed in Patre ingenita, in
ilio genita. Sicut dicitur ilius estDeus de Deo, lumen de
lumine,principium de principio; Pater non est eus de [Col.
000B] eo, principium de principio& ergo alius et aliud.
/on est verum; quia unus eus cum ilio, et unum
principium omnium creaturarum. Pater enim principiumilii, quia de eo ilius; Pater et ilius principium Spiritus
sancti; tota 0rinitas unum principium omnium creaturarum.
Similiter, licet Pater non sit sapiens sapientia genita e! se;
non tamen est alia sapientia sapiens. Augustinus e
0rinitate& Si solus ilius intelligit Patri et sibi et Spiritui
sancto, illud consequitur ut Pater non sit sapiens de seipso,sed de ilio; nec sapientia sapientiam de se genuit, si ea
sapientia Pater dicatur esse sapiens quam genuit; ubi enim
non est intelligentia, nec sapientia esse potest. Ac per oc
patet si Pater sibi non intelligit, et ilius intelligit Patri,
profecto [Col. 000C] ilius Patrem sapientem facit. Et si
oc est eo esse quod sapere, et illi essentia quod sapientia,non ilius a Patre (quod verum est), sed a ilio potius Pater
7/23/2019 Summa Sententiarum
34/234
abet essentiam, quod falsum est. Est ergo eus Pater
sapiens ea quae ipsa est sapientia, et ilius sapientia Patris.
Solet a quibusdam talis fieri quaestio. eus Pater genuit
eum ilium, et ita eus genuit eum, quod sane potest
concedi. +egitur enim de ilio& Deus de Deo, lumen delumine.Si vero quaeratur, quia eus genuit eum, an se an
alium1 /eutrum est concedendum. *uod non genuit alium
eum, manifestum est, quia non est eus, nisi unus. *uod
non sit concedendum, eus genuit se, Augustinus ostendit in
libro e 0rinitate, dicens& *ui putat u'us potentiae [Col.
000D] eum esse, ut seipsum genuerit; eo plus errat, quodnon solum eus ita non est, sed nec spiritualis creatura nec
corporalis. /ulla enim res est omnino quae seipsam gignat;
et ideo non debet dici, eus genuit se. /on enim divina
substantia genuit seipsam nec etiam aliam divinam
substantiam; sed persona Patris genuit personam ilii.
Praeterea sciendum est quod sicut 0rinitas inseparabilis est,ita inseparabiliter operatur.
*uidquid enim operatur Pater, oc idem ilius et Spiritus
sanctus operantur. 5pponitur& Soli filio convenit
assumpsisse carnem, sed oc est quaedam operatio& igitur
aliquid operatur ilius quod non Pater, quod non Spiritussanctus. Ad quod dicitur [Col. 001A] quod licet
inseparabiliter operentur Pater, et ilius, et Spiritus sanctus,
tamen aliquid convenit uni quod non aliis. *uod per
similitudinem ostendunt sancti. In radio namque solis sicut
inseparabiliter ad'unguntur splendor et calor; tamen splendor
illuminat, calor e!siccat, nec calor illuminat, nec splendore!siccat. Similiter in sancta 0rinitate, tota 0rinitas operata
est incarnationem ilii. 0ota enim 0rinitas operata est, ut
7/23/2019 Summa Sententiarum
35/234
omo ille esset et ut verbo uniretur; sed non ut toti 0rinitati
uniretur. Ergo illa operatio non magis ilii quam Patris; sed
unio ilii et non Patris, sicut solius Patris vo! de nube audita
est& *ic est Filius meus dilectus in quo mihi complacui
(M. III), et caetera. Si enim esset vo! ilii vel Spiritussancti, falsum esset&*ic est Filius [Col. 001B] meus./on
est enim ilius, sui ipsius vel Spiritus sancti ilius. Et tamen
tota 0rinitas operata est vocem illam, sed soli Patri convenit,
quia solus Pater per eam significatus est. Sicut etiam solus
Spiritus sanctus in columba apparuit, cum tota 0rinitas eam
operata sit. Sed solus Spiritus sanctus in ea apparuit, quiaipse solus per eam significatus est. *uaeritur an aliter
Spiritus sanctus fuerit in columba illa quam in aliis creaturis.
4espondetur& non aliter quantum ad praesentiam vel
essentiam divinitatis, sicut 'am di!imus, quae est in omnibus
creaturis et aequaliter; sed quantum ad significationem aliter.
CAP. &II.De praescientia et praedestinatione.
"um omnium quae operatur 0rinitas praescientia [Col.
001C] e'us, dispositio et voluntas, actum praecedat,
oboritur investigatio de praescientia ei et de providentia, de
praedestinatione et voluntate et potestate. Et est sciendum
quod sapientia ei propter diversos affectus pluribus
appellatur nominibus, ut sunt& scientia, providentia, scientia,
praedestinatio, dispositio. Scientia est e!istentium,
praescientia futurorum, providentia gubernandorum,
dispositio faciendorum, praedestinatio salvandorum. e
praescientia solet quaeri utrum ipsa sit causa rerum, vel
7/23/2019 Summa Sententiarum
36/234
ipsae res causa praescientiae. Sed ut 7oetius in libro e
cons. pilos. ostendit, neutrum est concedendum. Si enim
quia praesciantur a eo, ideo essent (cum et mala
praesciantur) 'am esset praescientia causa malorum, [Col.
001D] quod penitus caret ratione. Item si res quia futuraesunt, ideo praesciuntur a eo; tunc quod temporale est,
causa est e'us quod aeternum est. 5rigenes tamen super
Epistolam ad 4omanos dicit& /on propterea aliquid erit, quia
id eus scit futurum; sed quia futurum est, scitur a eo
antequam fiat. *uod sic potest e!poni quia futurum est, id
est quod futurum est, ut ibi non notetur causa. Sicut enimIsaias praedi!it caecitatem 2udaeorum futuram, dicens&
Dedit eis oculos, ut non videant (I. VI); nec tamen ideo
facta est quia ille praedi!it; sed quod futurum erat ille
praedi!it. Ita eus ab aeterno praescivit caecitatem illam,
sed non ideo facta est quia praescivit; sed quia futura erat
eam praescivit; quem niil potest latere. Praescientiaimproprie dicitur in [Col. 008A] eo. Apud eum namque
niil futurum, niil praeteritum; in eo nec prius est nec
posterius. Sed quantum ad res quae nobis futurae sunt,
dicimus eum futura praescire; quod quantum ad eum est, est
ea tanquam praesentia scire. icit auctoritas quod e'us
scientia non potest augeri nec minui. /on enim plus potestscire qui omnia scit; nec minus, qui non potest oblivisci.
5pponitur de oc quod -ieron3mus dicit super -abacuc&
Absurdum est, inquit, ad oc ei deducere ma'estatem, ut
sciat per momenta singula, quot culices nascantur quotve
moriantur; quae pullicum et muscarum sit multitudo, quotve
pisces natent in aquis, et similia. /on simus tam fatuiadulatores ei, ut dum potentiam e'us etiam ad ima
detrudimus, in nosipsos in'uriosi simus eamdem [Col.
7/23/2019 Summa Sententiarum
37/234
008B] irrationabilium et rationabilium providentiam esse
dicentes. *uod quidam ita e!ponunt& Absurdum est ad oc
ei deducere ma'estatem, ut sciat per momenta singula quot
culices, etc. Scit quidem quia eum niil latere potest; sed
non per momenta, ut nos qui simul omnia scire nonpossumus. Alii sic e!ponunt& Absurdum est ad oc ei
ma'estatem, etc. ut sciat quot culices, ita ut abeat inde
curam. /on enim eo cura est de bobus (I Co!. I&), sed de
ominibus est cura; quia ad eorum custodiam angelos
delegat. nde& Angeli eorum semper vident faciem Patris
(M. &VIII).Potest et alia difficilis oppositio ic fieri. Est aliquis qui
nunquam lecturus est, posset tamen esse ut ipse legeret;
quaeritur utrum eus unc lecturum [Col. 008C] sciat, an
non. /on possumus dicere quod scit eum lecturum; quia oc
falsum est quod ipse sit lecturus. Augustinus in lib. ad
4enatum& *uid quod ipsa e!inanitur praescientia si quodpraescitur non erit1 *uomodo enim recte dicitur praesciri
futurum, quod futurum non est1 Si di!erimus& /on scit eum
lecturum; opponitur& Potest esse ut iste legat, quod si esset
utique sciretur a eo, et oc potest esse; ergo potest esse, ut
sciatur a eo; ergo plus potest scire quam sciat, quod penitus
falsum est. -u'us quaestionis solutionem aliorum 'udicio
relinquo. Mii tamen videtur quod neutra illarum sit
concedenda. Si quis enim quaerit, scit unc lecturum1 non
dicam& Scit eum lecturum, vel nescit eum [Col. 008D]
lecturum; sed scit eum non esse lecturum. /unquam enim
eus nescit oc, vel non scit oc (cum eum nil lateat)
dicendum est. -oc distat inter praescientiam et
praedestinationem; quod praescientia de salvandis et
7/23/2019 Summa Sententiarum
38/234
damnandis, praedestinatio de salvandis tantum. e
praedestinatis nullus damnari; de reprobis nullus potest
salvari. 4eprobi sunt praesciti ad mortem; praedestinati
praevisi ad vitam. Augustinus e correctione et gratia. In
Apocal3psi dicitur& Tene quod habes, ne alius accipiatcoronam tuam(A5o/. III). Si enim alius non est accepturus
nisi iste perdiderit; certus est electorum numerus. Idem&
Praedestinatus electorum numerus nec potest augeri nec
minui. 5pponitur quod possit minui; quia omnes damnari
possunt. *uicunque enim salvatur, e! [Col. 00%A] gratia
salvatur; et quod gratis datur, posset non dari. Similiterprobatur quod posset augeri; quia omnes possunt salvari; nisi
enim possent salvari, non imputandum esset eis quod
damnantur. Solutio& $erum est, non potest augeri numerus
praedestinatorum, quia oc non potest esse, ut aliquis
salvetur ita quod non sit praedestinatus. /on potest minui;
quia oc non potest esse, ut aliquis praedestinatus sit etdamnetur. Per se enim verum est, iste potest damnari; quod
ideo verum est quia posset non esse praedestinatus, sed non
est verum, iste praedestinatus potest damnari; quia non
potest utrumque esse ut praedestinatus sit et damnetur.
Similiter verum est, iste potest salvari; sed non est verum,
iste reprobus potest salvari, quia non potest oc esse ut [Col.00%B] reprobus sit et salvetur. e praescientia solet opponi&
eus praescivit unc lecturum, vel aliud u'usmodi; sed
potest esse ut ipse non legat& ergo potest non esse quod eus
praescivit; igitur potest falli praescientia ei. Sed sicut
di!imus de aliqua re futura si oc futurum est, scilicet quod
iste legat, non potest esse quin illud sit; non enim potest esseut futurum quid sit et non eveniat, et tamen oc quod
futurum est potest non evenire; quia ita futurum est ut possit
7/23/2019 Summa Sententiarum
39/234
non esse vel futurum esse. Similiter si praescitum est, non
potest non evenire; quia non potest esse ut praescitum sit et
non eveniat; et tamen oc quod praescitum est, potest non
evenire. *uod ideo verum est quia posset non esse
praescitum. /ec inde sequitur, ergo potest falli praescientiaei; qui tunc falleretur [Col. 00%C] si utrumque esset,
scilicet et quod praescitum esset evenire, et quod non
eveniret. "um praedestinatio divina sit electio 'u!ta illud
Apostoli& Quos elegit ante mundi constitutionem(E5e. I);
solet quaeri quare unc elegerit eus magis quam illum1 ut
de 2acob et de Esau. *uidam dicunt& -unc elegit quia talemfuturum eum esse praescivit, qui in eum crederet et serviret
ei. Sed oc Augustinus retractat in libro 4etractationum,
plane ostendens quod si propter opera futura electus esset,
'am non e! gratia electio esset. Si enim e" operibus,ut ait
Apostolus,&am non est gratia(Ro#. &I). Idem in libro e
praedestinatione& /on quia futuros tales non esse praescivitideo elegit, sed ut essemus tales per ipsam [Col. 00%D]
electionem gratiae suae qua gratificavit nos in dilecto ilio
suo. "um ergo praedestinavit opus suum praescivit. Idem
Augustinus super locum illum in Malacia propeta&%acob
dile"i, !sau odio habui(Ml/. I), dicit& Cui vult miseretur,
et quem vult indurat(Ro#. I&). Sed aec voluntas ei nonpotest esse in'usta. $enit enim de occultissimis meritis; quia
et ipsi peccatores cum propter originale peccatum unam
massam fecerint; tamen inter illos nonnulla est diversitas.
Praecedit ergo aliquid in peccatoribus quo quamvis nondum
sint 'ustificati, digni efficiuntur 'ustificatione; et item
praecedit in aliis peccatoribus quo digni sunt obstinatione.Sed quid intelligere voluerit nescimus, nisi forte di!erimus
tum oc intelle!isse quod supra di!imus, tum retractasse.
7/23/2019 Summa Sententiarum
40/234
[Col. 004A] *uidam tamen anc auctoritatem sic e!ponere
conantur; venit de occultissimis, id est ut merita eorum
occultissima fiant. illebertus sic& /isi omo peccasset,
nullus damnandorum nasceretur; sed quia peccavit, simul
damnandi cum salvandis nascuntur. Salvandi loco eorum quitunc nascerentur; damnandis nullorum loco, sed ad
e!ercitium et coronam bonorum. Item quaeritur an ab
aeterno praedestinatos dile!erit. Ita est. Ergo et Paulum. Sic
est. Et aequaliter; quia non dile!it eum plus ab aeterno quam
quando persequebatur Ecclesiam ei; quia quod erat
futurum de eo ei erat praesens; et oc non secundum merita,sed secundum praemia quae ei ab aeterno paravit; et tamen
malum e'us odio abebat. Et nota quod omnes tam [Col.
004B] bonos quam malos secundum naturam aequaliter
diligit, quia nihil odit eorum quae fecit(S5. &I); non tamen
aequaliter diligit bonos secundum praemiorum
praeparationem, nec malos aequaliter odit secundumpoenarum praevisionem. Sed quaeritur utrum 2udam
dile!erit1 4esp. Ita ab aeterno tantum quantum modo
secundum naturam; abuit tamen odio, quia talem videbat
eum futurum. Et nota quod 2udas potuit salvari, nec tamen
reprobatus potuit salvari. isponit eus tam bona quam
mala. nde quaeritur an omnia tam bona quam mala sint ine'us dispositione1 Ita est, dicunt quidam; et abent
auctoritatem ab Augustino dicente& /ulla reliquit eus
inordinata. Et alibi& Malarum voluntatum eus est ordinator.
Et iterum& In potestate malorum est [Col. 004C] malum
velle; sed utrum oc vel illud malitia perficiant in potestate
ei est, dividentis tenebras et ordinantis. Sed alii opponunt.Si eus mala disponit, tunc mala placent ei; sed oc est
falsum, quia non placent ei mala; sed mala fieri placet ei
7/23/2019 Summa Sententiarum
41/234
propter universitatem. Propter anc oppositionem dicunt
quidam quod non disponit mala; sed disponit de malis
eliciendo inde aliquid quod prosit bonis& ut de /erone quod
Petro profuit, de ecio quod +aurentio; quia non vult
aliquem ita stare otiosum in republica sua quin sibi serviat.*uod tamen servitium quia mala intentione fit; eis sic
servientibus malum est.
CAP. &III.De voluntate Dei[Col. 004D]/unc de voluntate ei restat videre. $oluntas
ei prima est causa omnium, et ideo immutabilis. Aliae
enim causae mutabiles sunt, quia non sunt primae; et ideo
saepe fallunt. Sed aec quia non abet aliam ante se, falli
non potest vel mutari. Et quia voluntas ei prima causa est
omnium; cum dicitur oc ideo est quia eus voluit, non estquaerendum quare voluit. Primae enim causae nulla est
causa. "um igitur voluntas ei una sit (quae est ipse eus,
qui unus est) propter effectus tamen diversos dicuntur plures
voluntates ei. nde Propeta& 1agna opera Domini
e"quisita in omnes voluntates e&us (Pl. C&). Sicut idem
Propeta propter diversos effectus misericordiae et 'ustitiae
ei dicit pluraliter& 1isericordias Domini in aeternum
cantabo(Pl. $&&&VIII). [Col. 00,A] Et alibi&%ustitiae
Domini laetificantes corda (Pl. &VIII). "um tamen
(quantum ad ipsum eum) una sit misericordia, una sit
'ustitia, quae est oc quod ipse. Sic et de voluntate. /am
voluntas ei in sacra Scriptura aliquando accipitur ipsa quae
idem est cum eo, et ipsi coaeterna est; et aec voluntas
7/23/2019 Summa Sententiarum
42/234
semper impletur. e ac dicit Apostolus& /oluntati e&us quis
resistit$ (Ro#. I&.)Et alibi& t probetis quae sit voluntas
Dei bona et beneplacens et perfecta (Ro#. &II). Et potest
aec voluntas beneplacitum ei vel dispositio appellari.
nde Propeta& Quaecunque voluit fecit (Pl. C&III); idest, quaecunque disposuit se facturum. Aliquando praeceptio
vel proibitio ei voluntas ei dicitur; quia signa sunt
divinae voluntatis. t signa irae appellantur ira; ita signa
dilectionis, [Col. 00,B] dilectio. Et dicitur iratus eus et
ira in eo non est; sed signum tantum quod foris fit quo eus
iratus ostenditur, ira appellatur, ut in Aeg3ptiis submersis.Ita praeceptio vel proibitio (quia indicant nobis quid eus
velit ut fiat vel non fiat) voluntas nominantur. e qua
ominus in Evangelio&Fiat voluntas tua sicut in coelo et in
terra(M. VI). Et alibi& Qui facit voluntatem Patris mei
qui in coelis est, ipse frater meus et soror est(M. &II).
"ontra anc voluntatem multa fiunt. Augustinus in libro espiritu et littera& Infideles quidem contra voluntatem ei
faciunt, cum e'us Evangelio non credunt. Sicut praeceptio et
proibitio signa sunt voluntatis divinae, ita et operatio et
permissio, et ideo in Scriptura sacra saepe appellantur
voluntas ei. nde illud [Col. 00,C] Apostoli& /ult omnes
salvos fieri(I T"#. II). *uod ita e!ponit Augustinus in libroe correctione et gratia. /ult omnes salvos fieri-id est nos
facit velle. Ecce quod illa quae operatur in nobis voluntas
ei nominatur. Similiter et permissio. nde illud Apostoli&
Quem vult indurat(Ro#. I&). Et Augustinus in Enciridio&
/on fit aliquid nisi omnipotens velit fieri; vel sinendo ut fiat,
vel ipse faciendo. /ec dubitandum est eum benefacere;etiam sinendo fieri quaecunque fiunt mala. /on enim aec
nisi 'usto 'udicio sinit; et profecto bonum est omne quod
7/23/2019 Summa Sententiarum
43/234
'ustum est. -abemus itaque quatuor signa divinae voluntatis.
-aec sunt praeceptio, proibitio, operatio, permissio; cum
tamen ei voluntas una et immutabilis [Col. 00,D]
permaneat. *uare diligenter est intuendum ubi loquatur
Scriptura de ipso ei beneplacito, ubi et de signobeneplaciti. "um enim invenitur& vult eus bonum, non vult
malum; de beneplacito ei intelligitur. $ult bonum, id est
approbat, 'udicat sibi concordare; non vult mala, id est non
approbat, non 'udicat sui similia. Et quamvis non vult mala;
tamen vult mala esse. Ad quod videndum quod quaedam
sunt bona in se et ad aliud; et quaedam bona ad aliud et nonin se; et quaedam bona in se et non ad aliud. Ea quae sunt
bona in se et ad aliud, vult eus, id est approbat; et vult ea
esse, quia ad aliud bona sunt, sicuti omnia bona quae fiunt.
7ona in se et non ad aliud, ut bona quae possent fieri et non
fiunt, ea vult eus; quia vult [Col. 00A] omne bonum, id
est approbat; sed non vult ea esse, id est non approbat eaesse; quia non sunt bona ad aliud. *uae sunt mala in se et ad
aliud bona, sicut mala quae fiunt, ea non vult eus, id est
non approbat; et tamen vult ea esse, quia bonum est ea esse.
/isi enim vellet quod mala essent, nullo modo esse possent.
Sicut enim ea vellet non esse, et non posset oc efficere,
impotens esset; sicut et nos sumus, qui quod volumusquandoque non possumus, itaque non possent esse male nisi
vellet ea esse. Eo namque invito quomodo aliquid fieret,
cum dicat Scriptura& /oluntati e&us quis resistit$(Ro#. I&.)
"um igitur eus ab aeterno in praescientia et sapientia sua
omnia tam bona quam mala viderit, inter omnia illa vidit
ipse quaedam quae si essent [Col. 00B]bona in se, essentet ad aliud; et ea non solum voluit, sed et esse voluit. $idit et
alia quae si essent, licet in se bona essent, non tamen ad
7/23/2019 Summa Sententiarum
44/234
aliud; et ideo etsi approbet, qui sine causa niil vult esse,
noluit ea esse. Item cum viderit alia quae in se mala et ad
aliud bona, voluit ea esse. *uid enim melius est esse, an ea
quae sunt bona in se tantum, an ea quae etsi non sunt bona in
se, tamen ad aliud sunt bona1 Ea utique quae ad aliud suntbona. /on tamen concedimus si vult ea esse quod et vult ea;
nec illud, si sunt bona ad aliud, quod tunc sunt bona. "um
itaque aliquis peccat, contra voluntatem ei facit; quia
contra praeceptum e'us, et quia non vult eus quod facit; et
tamen facit quod vult esse. $erbi gratia& 2udaei "ristum
crucifi!erunt, occidendo [Col. 00C] contra voluntatemei fecerunt; et tamen volebat eus illud malum esse, quia
ad aliud bonum.
Solent quidam sic opponere. $oluit eus Pater "ristum
pati et mori; ergo voluit ut 2udaei flagellarent et occiderent
eum& et ita fecerunt quod volebat eus. *uod non est ita
concedendum; quia cum actus esset malus illorum, nonplacebat eo qui nullum malum vult, etsi placeret eo ut
esset actus ille. Ita enim solent accipi aec verba& Iste facit
quod vult eus; id est quod facit remunerat, gratum abet.
Patet igitur quod eus vult malum esse, et tamen non vult
malum; nec vult ut aliquis faciat malum, quia inde non
remunerat, imo punit; sed bonum vult esse, et ut omines
illud faciant, [Col. 00D] quia gratum abet et remunerat.
Et oc est quod Augustinus dicit in Enciridio& $oluntas ei
semper impletur, ut de nobis aut a nobis. e nobis impletur,
sed non tamen implemus eam quando peccamus. A nobis
impletur quando bonum facimus. Ideo enim facimus quod
eo scimus placere. Augustinus. -aec sunt magna opera
Domini e"quisita in omnes voluntates e&us (Pl. C&); et
7/23/2019 Summa Sententiarum
45/234
tam sapienter e!quisita ut cum angelica et umana creatura
peccasset, id est non quod ille, sed quod voluit ipsa fecisset;
etiam per eamdem creaturae voluntatem quae factum est
quod "reator noluit impleretur illud quod voluit, bene utens
etiam malis tanquam summe bonus ad eorum damnationemquos 'uste praedestinavit ad poenam, et ad salutem eorum
quos benigne [Col. 002A] praedestinavit ad gratiam.
*uantum enim ad ipsos attinet, quod eus noluit fecerunt;
quantum vero ad omnipotentiam ei, nullomodo id efficere
valuerunt. -oc enim ipso quod contra ei voluntatem
fecerunt, de ipsis facta est voluntas e'us. Propterea namqueopera Domini e"quisita in omnes voluntates e&us-ut miro et
ineffabili modo non fiat praeter e'us voluntatem, et quod
etiam contra e'us voluntatem fit (quia non fieret si non
sineret), et oc utique non nolens sinit sed volens; nec
sineret bonus fieri malum, nisi omnipotens et de malo posset
facere bonum. regorius& Multi voluntatem ei peraguntunde mutare contendunt; et consilio e'us resistentes
obsequuntur; quia oc e'us dispositioni militat, quod per
umanum studium resultat.
[Col. 002B] Potest opponi oc modo. 7onum est malum
esse; sed omnis boni eus est auctor; ergo facit malum esse.
*uod non est ita concedendum; quia tunc fierent mala eo
auctore. Sed potest dici quod facit ut malum esse sit bonum;
ipse enim operatur malum in bonum.
e praeceptione et proibitione solet ita opponi. Praecepit
eus quod non vult esse; quia multis praecipiuntur bona
quae ipsi non faciunt, ut 2udaeis saepissime praecepit quaenon fecerunt; sed nec erat in beneplacito ei ut illa facerent,
vel quod illa essent; quia, sicut 'am di!imus, quidquid eus
7/23/2019 Summa Sententiarum
46/234
vult esse (cum omnia possit) illud totum est; alioquin
impotens esset, si vellet aliquid esse et non esset. Similiter
proibet malum facere alicui (ut eisdem [Col. 002C]
2udaeis saepissime) et tamen facit illud malum. $olebat
enim eus illud malum esse; quia niil potest esse nisi eusvelit illud esse. nde apparet quod praecipit aliquando quod
non vult esse; quia niil potest esse nisi eus velit illud esse;
et quod vult esse proibet. Sed si vult esse, quare proibet1
si non vult, quare praecipit1 Ad quod potest dici quod ideo
praecipit illud quia bonum est illi; et omini est praecipere
servo quod bonum est in se, et quod bonum est illi cuipraecipit. Et si placet omino 'uvare servum ut illud faciat
misericordia est; si non placet 'uvare, 'ustitia est. Similiter
proibet servo malum, quia in se malum et illi malum cui
proibet; et omini est servo proibere malum ut non abeat
[Col. 002D] e!cusationem. Est etiam ic videndum quod
licet bonum sit isti quod praecipitur, ei non tamen bonumuniversitati; et quod proibetur licet ei malum sit, bonum est
universitati. Et quia ma'us bonum est quod totius quam quod
partis est; et minus malum quod unius partis et ma'us quod
totius; ideo quod bonum est uni et non universitati, non vult
esse; et quod malum est uni et bonum universitati, vult esse,
ne bonum universitatis impediatur. /iil enim fit quoduniversitati bonum non sit, quamvis 'udicia ei nobis
occulta sint. Sed ut dicitur in 2obihil in terra sine causa
fit(o V); et ita nec folium sine causa de arbore cadit.
7/23/2019 Summa Sententiarum
47/234
CAP. &IV.De omnipotentia Dei.
[Col. 003A]
/unc de potestate ei dicendum est. *uod eus omnia
possit, multae auctoritates dicunt. Augustinus in libro
*uaestionum $eteris et /ovae +egis& 5mnia quidem potesteus; sed non facit nisi quod conveniat veritati e'us et
'ustitiae. In eodem& Potuit eus simul cuncta facere; sed
ratio proibuit. icendum est ergo eum omnia posse.
5pponitur quod dicit in libro e spiritu et littera Augustinus&
5mnipotens non dicitur eus quod omnia possit facere; sed
quia potest perficere quidquid vult, ita ut niil valeat
resistere e'us voluntati quin compleatur, aut aliquo modo
impedire eam. Ad quod potest dici quod Augustinus ubi
dicit& 5mnipotens non dicitur quod omnia possit, tam large
accipit ibi omnia, ut compreenderet [Col. 003B] etiam
mala, quae non vult eus nec potest. Idem in libro e
S3mbolo& eus omnipotens non potest mori, non potest falli,
non potest miser fieri, non potest vinci. -aec itaque et
u'usmodi absit ut possit omnipotens8 Ac per oc non solum
ostendit veritas omnipotentem esse qui ista non possit; sed et
cogit veritas omnipotentem non esse qui aec possit. Patet
itaque quod eus est omnipotens, quia potest omnia quaevult. Absolute etiam potest dici quod possit omnia, nec
tamen potest peccare; quia oc non est aliquid de omnibus.
Sed si opponitur de actionibus nostris, ut ambulare, et
caetera, potest dici quod ad e'us omnipotentiam pertineant,
licet in se non abere possit; non enim potest ambulare, et
tamen potest facere ut ambuletur. [Col. 003C]"onsiderandum arbitror utrum eus plura possit facere
quam velit facere vel faciat. Augustinus in Enciridio&
7/23/2019 Summa Sententiarum
48/234
5mnipotens voluntas multa potest facere quae nec vult nec
facit. Potuit enim efficere ut duodecim legiones angelorum
pugnarent contra illos qui eum ceperunt. In Evangelio
Mattaeus&An putas quia non possum rogare Patrem meum
et e"hibebit mihi plus quam duodecim legiones angelorum$(M. &&VI.) nde et idem Augustinus& 0unc in
clarissima luce sapientiae videbitur quod nunc piorum fides
abet; quam immutabilis et efficacissima sit voluntas ei,
quam multa possit et non velit, niil tamen velit et non
possit. -is auctoritatibus patet quod multa possit eus quae
non vult; ratione idem potest probari. /on vult eus omnes'ustificari; [Col. 003D] et tamen quis dubitet eum posse1
Augustinus in libro e natura et gratia& ominus +a6arum
suscitavit in corpore; nunquid dicendum est non potuit
2udam suscitare in mente1 Potuit quidem sed noluit. Ad illud
quod dicimus eum posse facere quaedam quae non vult
facere, opponitur illud quod Augustinus dicit in libro eS3mbolo& -oc solum non potest eus quod non vult; etiam
ita videtur quod non possit facere aliquid quod non vult. Sed
ita e!ponendum est illud&*oc solum non potest Deus quod
non vult.Id est niil potest facere nolens; non enim potest
esse ut nolens faciat aliquid, qui cogi non potest. Item
opponitur& *uidquid potest eus facere, potest velle; sedquiddam potest facere quod [Col. 006A] non vult; potest
igitur velle quod non vult; et si potest velle quod non vult,
mutabilis est voluntas e'us, nec est aeterna; sed incipit
aliquid velle quod prius non volebat. Augustinus in libro
"onfessionum loquens ad eum ait& /ec cogeris invitus
aliquid, quia voluntas tua non est ma'or quam potentia.Ma'or autem esset si teipso ma'or esses. nde videbitur
quod non possit eus facere aliquid quod non vult facere; et
7/23/2019 Summa Sententiarum
49/234
niil potest velle nisi quod vult. Ad quod dici potest quod
voluntas ei accipitur multis modis ut supra assignatum est.
Aliquando pro effectu divinae voluntatis; aliquando pro ea
Top Related