1
Raport z badania
„Ocena sposobu żywienia oraz aktywności fizycznej
mieszkańców Rudy Śląskiej”
W ramach Akcji
„Zważ na(d)wagę”
2
WSTĘP ........................................................................................... 6
RODZIAŁ I – ZAŁOŻENIE METODOLOGIIA BADAŃ ............................ 7
1.1 CEL BADANIA ...................................................................................................... 7
1.2 PROBLEMY I PYTANIA BADAWCZE ....................................................................... 7
1.3 OPIS METODOLOGII BADAŃ..................................................................................... 8
1.4 METODY PRZEPROWADZENIA BADANIA .................................................................. 8
ROZDZIAŁ II - WYNIKI BADANIA ...................................................... 9
2.1 STRUKTURA BADANYCH POD WZGLĘDEM PŁCI ........................................................ 9
2.2 STRUKTURA BADANYCH POD WZGLĘDEM WIEKU .................................................. 10
2.3 STRUKTURA BADANYCH POD WZGLĘDEM WYKSZTAŁCENIA ................................... 11
2.4 STRUKTURA BADANYCH POD WZGLĘDEM AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ .................. 12
2.5 WSKAŹNIKI ANTROPOMETRYCZNE – WSPÓŁCZYNNIK BMI ORAZ WHR ................... 13
2.6 WSPÓŁCZYNNIK BMI.............................................................................................. 14
2.7 WSPÓŁCZYNNIK WHR ............................................................................................ 16
2.8 ZMIANY W MASIE CIAŁA ANKIETOWANYCH NA PRZESTRZENI OSTATNICH 24
MIESIĘCY..................................................................................................................... 17
2.9 RODZINNE WYSTĘPOWANIE NADWAGI LUB OTYŁOŚCI ........................................... 18
2.10 STOSOWANIE DIET ODCHUDZAJĄCYCH PRZEZ ANKIETOWANYCH ......................... 19
2.11 CZĘSTOTLIWOŚĆ SPOŻYCIA POSIŁKÓW ................................................................ 19
2.12 DOJADANIE MIĘDZY POSIŁKAMI .......................................................................... 22
2.13 SPOŻYWANIE PIECZYWA ORAZ JEGO RODZAJ ....................................................... 23
2.14 SMAROWANIE PIECZYWA .................................................................................... 24
2.15 CZĘSTOTLIWOŚĆ SPOŻYCIA WARZYW I OWOCÓW ................................................ 25
2.16 CZĘSTOTLIWOŚĆ SPOŻYCIA PRODUKTÓW MLECZNYCH ........................................ 27
2.17 CZĘSTOTLIWOŚĆ SPOŻYCIA MIĘSA ....................................................................... 27
3
2.18 CZĘSTOTLIWOŚĆ SPOŻYCIA RYB I PRZETWORÓW RYBNYCH .................................. 28
2.19 STOSOWANIE CUKRU DODANEGO DO NAPOJÓW CIEPŁYCH ................................. 29
2.20 PREFEROWANE METODY OBRÓBKI KULINARNEJ .................................................. 30
2.21 KONSUMPCJA PRODUKTÓW WYSOKOPRZETWORZONYCH ................................... 31
2.22 STOSOWANIE UŻYWEK PRZEZ ANKIETOWANYCH ................................................. 32
2.23 AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA RUDZIAN ......................................................................... 33
2.24 STOPIEŃ AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ RUDZIAN ......................................................... 36
2.25 AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA W UJĘCIU ROCZNYM ....................................................... 37
RODZIAŁ III – PODSUMOWANIE .................................................... 38
RODZIAŁ IV – WNIOSKI ................................................................. 40
4
SPIS ILUSTRACJI
Rysunek 1 Procentowy udział badanych pod względem płci ............................................... 9
Rysunek 2 Struktura wieku badanych ……………………………………….…………………………………….10
Rysunek 3 Struktura wieku kobiet ................................................................................... 10
Rysunek 4 Struktura wieku mężczyzn .............................................................................. 11
Rysunek 5 Wykształcenie ankietowanych ........................................................................ 11
Rysunek 6 Wykształcenie pod względem płci ................................................................... 12
Rysunek 7 Aktywność zawodowa .................................................................................... 12
Rysunek 8 Charakter pracy osób aktywnych zawodowo .................................................. 12
Rysunek 9 Charakter wykonywanej pracy pod względem płci .......................................... 13
Rysunek 10 Klasyfikacja wg współczynnika BMI .............................................................. 14
Rysunek 11 Współczynnik BMI u ankietowanych ............................................................. 15
Rysunek 12 Masa ciała ankietowanych mężczyzn ............................................................ 16
Rysunek 13 Występowanie otyłości brzusznej i udowo-pośladkowej u ankietowanych ..... 16
Rysunek 14 Zmiana w masie ciała ankietowanych w ostatnich 24-miesiącach ................. 17
Rysunek 15 Występowanie nadwagi i otyłości u krewnych ankietowanych ...................... 18
Rysunek 16 Stosowanie diet odchudzających przez Rudzian ............................................. 19
Rysunek 17 Rodzaj spożywanych posiłków w ciągu dnia .................................................. 20
Rysunek 18 Ilość spożywanych posiłków w ciągu dnia ..................................................... 20
Rysunek 19 Spożycie posiłków podczas dnia .................................................................... 21
Rysunek 20 Dojadanie między posiłkami ......................................................................... 22
Rysunek 21 Spożycie pieczywa przez Rudzian .................................................................. 23
Rysunek 22 Rodzaj spożywanego pieczywa ..................................................................... 24
Rysunek 23 Stosowanie smarowania pieczywa ................................................................ 25
Rysunek 24 Spożycie warzyw i owoców w ujęciu dziennym .............................................. 25
5
Rysunek 25 Częstotliwość spożycia warzyw i owoców ...................................................... 26
Rysunek 26 Spożycie przetworów nabiałowych ............................................................... 27
Rysunek 28 Spożycie ryb i przetworów rybnych ............................................................... 29
Rysunek 29 Stosowanie słodzenia napoi ciepłych ............................................................. 29
Rysunek 30 Niesłodzenie napoi ciepłych przez Rudzian pod względem płci ....................... 30
Rysunek 31 Preferowane metody obróbki kulinarnej ....................................................... 31
Rysunek 32 Spożycie produktów wysokoprzetworzonych przez Rudzian ........................... 32
Rysunek 33 Stosowanie używek ...................................................................................... 33
Rysunek 34 Aktywność fizyczna Rudzian .......................................................................... 34
Rysunek 35 Brak występowania aktywności fizycznej pod względem płci ......................... 34
Rysunek 36 Częstotliwość wykonywania aktywności fizycznej ......................................... 35
Rysunek 37 Stopień aktywności fizycznej ......................................................................... 36
Rysunek 38 Aktywność fizyczna w ujęciu rocznym ........................................................... 37
6
WSTĘP
Otyłość jest stanem chorobowym charakteryzującym się nagromadzeniem tkanki
tłuszczowej, prowadzącym do upośledzenia funkcjonowania organizmu człowieka oraz
zwiększenia ryzyka chorobowości i śmiertelności z powodu chorób układu krążenia i
nowotworów złośliwych. Aktualnie główną rolę w zapobieganiu nadwadze i otyłości
przypisuje się odpowiednim nawykom żywieniowym, czyli prawidłowemu odżywianiu oraz
regularnej aktywności fizycznej. 1
Najważniejszym problemem zdrowia publicznego jest nadwaga i otyłość, która
według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) przybrała charakter globalnej epidemii 2. Na
przestrzeni ostatnich lat, WHO zwraca uwagę na fakt rosnącej liczby osób cierpiących na
nadwagę i otyłość. Badania przeprowadzone przez WHO wskazują, że w 2008 u co trzeciego
mieszkańca globu (35% populacji świata) wystąpiła nadwaga, a u co dziesiątego mieszkańca
globu otyłość (10% populacji świata)3. Niepokoi fakt, że na przestrzeni ostatniego
trzydziestolecia ilość osób otyłych na świecie podwoiła się4. Również w Polsce obserwuje się
zwiększenie częstości występowania nadwagi i otyłości. Badanie w ramach programu
WOBASZ (Wieloośrodkowe Ogólnopolskie Badania Stanu Zdrowia Ludności) przeprowadzone
w latach 2002-2005 wśród populacji polskiej w wieku 20-74 lat, również wskazuje na
występowanie otyłości i nadwagi u 50% kobiet i 61% mężczyzn, w tym otyłości u 22% kobiet i
21% mężczyzn5. Problem nadwagi i otyłości dotyczy przede wszystkim ludności dorosłej,
jednak niepokoi występowanie powyższego problemu wśród dzieci oraz młodzieży. Otyłość
stanowi poważny problem - nie tylko zdrowotny, ale również ekonomiczny 6.
Realizując działania z zakresu profilaktyki nadwagi i otyłości wśród klubowiczów
Fitness Klubu i Centrum Odchudzania „Energia” w Rudzie Śląskiej dostrzegliśmy potrzebę
edukacji w zakresie żywienia oraz kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych.
1 Jarosz M., Respondek W. : Rola żywienia i aktywności fizycznej w zapobieganiu nadwadze i otyłości oraz przewlekłym
2 Zachorska-Markiewicz B. : Otyłość. Epidemia XXI wieku. Profilaktyka i leczenie zachowawcze otyłości. Postępy Nauk
Medycznych 7/2009, s. 494-497 3 http://www.who.int/gho/ncd/risk_factors/overweight_text/en/ World Health Organization: The WHO European
Ministerial Conference on Counteracting Obesity. Conference Report2007. 4 http://gamapserver.who.int/gho/interactive_charts/ncd/risk_factors/overweight_obesity/atlas.html
5 Biela U i wsp.: Częstość występowania nadwagi i otyłości u kobiet i mężczyzn w wieku 20-74 lat. Wyniki programu
WOBASZ. Kardiologia Polska 2005; 63: 6 (supl.4): 632-635. 6 Jarosz M., Kłosiewicz-Latoszek L. : Otyłość. Zapobieganie i leczenie. PZWL 2006
7
Jako, że na terenie Rudy Śląskiej nie prowadzono dotychczas podobnych badań,
postanowiliśmy dokonać oceny sposobu żywienia oraz aktywności fizycznej
reprezentatywnej grupy Rudzian. W ramach rocznej akcji „Zważ na(d)wagę” prowadziliśmy
badania ankietowe dotyczące sposobu żywienia oraz dokonywaliśmy pomiarów
antropometrycznych i ocenialiśmy aktywność fizyczną mieszkańców Rudy Śląskiej. Akcję
„Zważ na(d)wagę” wsparli swoim patronatem pani Prezydent Miasta Ruda Śląska,
Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Rudzie Śląskiej,…. (jakie jeszcze?)
W poniższym opracowaniu prezentujemy uzyskane wyniki.
RODZIAŁ I – ZAŁOŻENIE METODOLOGIIA BADAŃ
1.1 CEL BADANIA
Celem badania, była ocena sposobu żywienia, w tym ocena jakościowa diety,
nawyków i zachowań żywieniowych oraz ocena aktywności fizycznej pod względem jej
intensywności i częstotliwości. Ważny element badania stanowiła również ocena stanu
odżywienia według wskaźników antropometrycznych, takich jak BMI oraz WHR.
1.2 PROBLEMY I PYTANIA BADAWCZE
Główne problemy badawcze koncentrowały się wokół stylu życia mieszkańców Rudy
Śląskiej. Sformułowano następujące pytania badawcze:
Czy mieszkańcy Rudy Śląskiej cierpią na nadwagę i otyłość?
Jakie są nawyki żywieniowe mieszkańców Rudy Śląskiej?
Czy mieszkańcy Rudy Śląskiej odżywiają się zdrowo?
Jaka jest kondycja fizyczna mieszkańców Rudy Śląskiej?
8
1.3 OPIS METODOLOGII BADAŃ
W ramach akcji „Zważ na(d)wagę” prowadzono anonimowe ankiety oraz pomiary
ciała wyłącznie wśród mieszkańców Rudy Śląskiej. Badanie trwało od września 2013 do lipca
2014 roku i objęto nimi 383 osoby. Tak dobrana liczebność grupy (próby badawczej)
gwarantuje reprezentatywność prowadzonego badania oraz pozwala na uogólnienie
wyników na całość populacji mieszkańców Rudy Śląskiej. W ankietach wzięły udział osoby
wyłącznie pełnoletnie, między 18 a 66 rokiem życia. Wszystkie pomiary antropometryczne
wykonano na wadze diagnostycznej BEURER BF-100. Ankiety oraz pomiary zostały w całości
efektywnie zrealizowane.
1.4 METODY PRZEPROWADZENIA BADANIA
Zasadniczą część badania stanowiły kwestionariusze ankietowe. Jako badanie
uzupełniające zastosowano pomiary ankietowanych, o których mowa poniżej.
Kwestionariusz ankiety obejmował część pytań zamkniętych (25 pytań, w tym 10 z
nich z możliwością wskazania dowolnej odpowiedzi, aby stworzyć możliwość wypowiedzenia
się ankietowanego) oraz część dotyczącą pomiarów masy ciała, wzrostu oraz obwodów ciała
(3 pytania).
Osoby do badania dobrano w sposób losowy warstwowy proporcjonalny. Głównym
kryterium doboru uczestników badania było kryterium płci.
Lokalizacja badań została celowo dobrana w taki sposób, aby zapewnić odpowiednią
reprezentatywność badanych osób – ankiety przeprowadzano w miejscach publicznych jak
Urząd Miasta w Rudzie Śląskiej oraz w Centrach Handlowych, czyli w miejscach o sporej
rotacji petentów i klientów z różnych grup społecznych, wieku oraz płci.
Kwestionariusz ankiety przeprowadzali i wypełniali przeszkoleni ankieterzy. Pomiary
wzrostu i masy ciała były dokonywane przez przeszkolony personel według standardowych
procedur. Masę ciała mierzono bez okrycia wierzchniego oraz bez obuwia, a pomiar masy
ciała wykonano na przenośnej wadze diagnostycznej (BEURER BF-100, dokładność 0,1 kg).
Pomiaru obwodów brzucha dokonywano na poziomie pępka, zaś pomiaru bioder w
najszerszym miejscu okolicy udowo-pośladkowej w połowie wysokości talerzy biodrowych.
9
Do pomiarów obwodów ciała używano giętkiej taśmy centymetrowej regularnie
porównywanej ze skalą wzorcową (dokładność pomiaru do 0,5cm).
ROZDZIAŁ II - WYNIKI BADANIA
2.1 STRUKTURA BADANYCH POD WZGLĘDEM PŁCI
Klasyfikacji badanych pod względem płci dokonano mając na uwadze strukturę
demograficzną mieszkańców Rudy Śląskiej na rok 20137, uzyskując tym samym 52% ankiet
od mieszkanek (206 respondentek) oraz 48% ankiet (177 respondentów) od mieszkańców
Rudy Śląskiej. Tak dobrana liczebność daje możliwość przełożenia wypowiedzi respondentów
na procentowy udział badanych pod względem płci, co daje podstawy do uznania
powyższego badania za reprezentatywne.
Rysunek 1 Procentowy udział badanych pod względem płci
7 Rocznik Statystyczny 2013. Główny Urząd Statystyczny
http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/rs_rocznik_demograficzny_2013.pdf
10
2.2 STRUKTURA BADANYCH POD WZGLĘDEM WIEKU
W badaniu wzięły udział wyłącznie osoby pełnoletnie i nieprzekraczające 66 roku
życia. Ogółem co trzecia badana osoba miała 26-35 lat (30%), co czwarta 36-45 lat (26,4%),
niespełna co czwarta 46-55 lat (18,5%). Najmniej liczne grupy badanych stanowiły osoby w
wieku 18-25 lat (16,7%) oraz 56-66 lat (8,4%).
Rysunek 2 Struktura wieku badanych
Struktura wieku respondentów pod względem płci nieznacznie się różniła – w grupie
kobiet niespełna co trzecia badana kobieta miała 36-45 lat (28,1%), co czwarta 26-35 lat
(24,3%), co piąta 18-25 lat. Zaś respondentki z grupy wiekowej 46-55 lat oraz 56-66 lat
stanowiły odpowiednio 16 i 12,7% badanych.
Rysunek 3 Struktura wieku kobiet
11
W grupie badanych mężczyzn przeważali Panowie w wieku 26-35 lat, którzy stanowili
35% ankietowanych. Kolejną najliczniejszą grupę badanych stanowili mężczyźni 36-55 letni
oraz 46-55 letni stanowiąc odpowiednio 22% oraz 19,6% badanych. 15% badanych stanowili
Panowie z najmłodszej grupy wiekowej (18-25lat), zaś najmniej liczną grupę (5%) stanowili
respondenci w wieku 56-66lat.
Rysunek 4 Struktura wieku mężczyzn
2.3 STRUKTURA BADANYCH POD WZGLĘDEM WYKSZTAŁCENIA
Analizowano również wykształcenie ankietowanych osób. Ogółem najliczniejszą
grupę stanowiły osoby z wykształceniem wyższym (40,4% ankietowanych), następnie osoby z
wykształceniem średnim (36,5%), zawodowym (18,5%), podstawowym i gimnazjalnym (po
1,7%) a najmniej liczbą grupę stanowiły osoby z wykształceniem ponadgimnazjalnym 1,2%.
Rysunek 5 Wykształcenie ankietowanych
12
Wykształcenie wyższe, jak i średnie, częściej posiadały ankietowane kobiety (44,4% i
39,6%) niż ankietowani mężczyźni (36% i 35%), zaś zawodowym legitymowało się więcej
mężczyzn (25%) niż kobiet (12%).
Rysunek 6 Wykształcenie pod względem płci
2.4 STRUKTURA BADANYCH POD WZGLĘDEM AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ
Zdecydowana większość respondentów to osoby aktywne zawodowo (81,5%).
Rysunek 7 Aktywność zawodowa
Co piąta aktywna zawodowo osoba wykonywała pracę siedzącą (52,5%), co trzecia
mieszaną (32,6%) zaś stojącą 14,9% badanych.
Rysunek 8 Charakter pracy osób aktywnych zawodowo
13
Mężczyźni (45%) częściej niż kobiety (21%) wykonują pracę mieszaną (stojąco-
siedzącą). Zaś kobiety częściej pracę siedzącą (65%) niż mężczyźni (38%).
Rysunek 9 Charakter wykonywanej pracy pod względem płci
2.5 WSKAŹNIKI ANTROPOMETRYCZNE – WSPÓŁCZYNNIK BMI ORAZ WHR
U ankietowanych dokonano pomiarów antropometrycznych – pomiaru wzrostu, masy
i obwodów ciała. Na podstawie uzyskanych pomiarów wyznaczono współczynnik BMI oraz
współczynnik WHR (talia-biodra).
Wskaźnik BMI, czyli stosunek aktualnej masy ciała w odniesieniu do wzrostu, pozwala
na dokonanie oceny stanu odżywienia, w tym na określenie stopnia nadwagi i/lub otyłości.
Klasyfikację współczynnika BMI dla osób po 18 roku życia przeprowadza się w oparciu o
zalecenia WHO8 wg poniższego schematu.
8 WHO Working Group, 1998
14
Stan odżywienia BMI (kg/m2)
Niedożywienie < 18,5
Norma 18,5 – 24,9
Nadwaga I stopnia 25,0 - 27,9
Nadwaga II stopnia 28,0 - 29,9
Otyłość I stopnia 30,0 – 34,9
Otyłość II stopnia 35,0 – 39,9
Otyłość III stopnia ≥40,0
Rysunek 10 Klasyfikacja wg współczynnika BMI
Wskaźnik BMI jest najbardziej rozpowszechnioną metodą rozpoznawania otyłości i
nadwagi. Podczas wyznaczania współczynnika BMI dla ankietowanych Rudzian korzystano
poniższego wzoru .
BMI = masa ciała [kg]/wysokość ciała [m] 2;
Do oceny wisceralnej tkanki tłuszczowej służy pomiar obwodu talii oraz bioder, który
pozwala na wyznaczenie współczynnika WHR (tzw. waist to hip ratio). Stosuje się go do
określenia rozmieszczenia tkanki tłuszczowej u osób z nadwagą i otyłością - brzusznej lub
udowo-pośladkowej. Przyjęto rozmieszczenie centralne (brzuszne) przy WHR > 0,8 u kobiet i
WHR > 0,95 u mężczyzn oraz rozmieszczenie obwodowe (pośladkowo-udowe) przy WHR<0,8
u kobiet i WHR < 0,95 u mężczyzn.
2.6 WSPÓŁCZYNNIK BMI
U ankietowanych dokonano precyzyjnych pomiarów antropometrycznych. Ogółem u
41% ankietowanych stwierdzono masę ciała w normie, ale niepokoi fakt, że u 40% badanych
współczynnik BMI wskazuje na nadwagę, w tym u połowy występuje już nadwaga II stopnia.
Otyłość stwierdzono u 17% ankietowanych, zaś otyłość olbrzymia występuje u 1,5% osób
otyłych. Niedowaga występuje u 2% ankietowanych. Uzyskane wyniki nieznacznie różnią się
dla otrzymanych podczas badania WOBASZ9 gdzie ogółem u 44% ankietowanych
stwierdzono masę ciała prawidłową, u 34% nadwagę a u 20% otyłość.
9 Biela U. i wsp. : Częstość występowania nadwagi i otyłości u kobiet i mężczyzn w wieku 20-74 lat. Wyniki programu
WOBASZ. Kardiologia Polska 2005: 63:6 (supl. 4)
15
Rysunek 11 Współczynnik BMI u ankietowanych
Ciekawe wyniki ukazuje analiza współczynnika BMI pod względem płci – wskazując na
częstsze występowanie nadwagi u mężczyzn niż u kobiet oraz częstsze występowanie
otyłości u kobiet. Również badanie WOBASZ wskazało na częstsze występowanie nadwagi u
ankietowanych mężczyzn, niż u kobiet.
Analizując współczynnik BMI wg płci respondentów wykazano, iż prawidłowa masa
ciała występuje częściej u kobiet – co druga badana miała wagę prawidłową. Taki sam
rezultat uzyskano podczas badania WOBASZ. W Rudzie Śląskiej nadwaga dotyka co trzecią
ankietowaną, zaś co szósta badana cierpi na otyłość. U kobiet wystąpiła niedowaga (u 4%
ankietowanych), zaś u mężczyzn takie zjawisko nie wystąpiło.
Zaledwie co trzeci mężczyzna posiadał masę ciała prawidłową (32%), a u co drugiego
wystąpiła nadwaga (54,8% badanych), zaś otyłość wystąpiła rzadziej niż u pań (u 13,2%).
Badanie WOBASZ pod względem masy ciała mężczyzn wykazała również zbliżony rezultat – u
38,4% mężczyzn stwierdzono masę ciała w normie, zaś otyłość wystąpiła znacznie częściej –
u 20% a nadwaga rzadziej bo u 40,4% osób biorących udział w programie.
16
Rysunek 12 Masa ciała ankietowanych mężczyzn
2.7 WSPÓŁCZYNNIK WHR
Analiza współczynnika WHR wskazuje, że otyłość brzuszna występuję u 35% badanych
mężczyzn i 67% kobiet, zaś otyłość udowo-pośladkowa (obwodowa) u 65% mężczyzn i 35%
kobiet z nadwagą lub otyłością (BMI >24,9 kg/m2).
Rysunek 13 Występowanie otyłości brzusznej i udowo-pośladkowej u ankietowanych
17
Powyższe wyniki wskazują na wystąpienie wysoce niekorzystnego zjawiska, jakim jest
wysoki odsetek kobiet z otyłością brzuszną. Lokalizacja tkanki tłuszczowej w obrębie jamy
brzusznej silniej wiąże się z ryzykiem rozwoju schorzeń sercowo-naczyniowych i
schorzeniami metabolicznymi niż otyłość obwodowa10.
2.8 ZMIANY W MASIE CIAŁA ANKIETOWANYCH NA PRZESTRZENI OSTATNICH 24 MIESIĘCY
Rudzianie zostali poproszeni o określenie czy w ostatnim czasie (24 miesięcy) ich
masa ciała uległa zmianie. Zdecydowana większość ankietowanych udzieliła odpowiedzi
negującej (41,5% Rudzian - w tym 35,9% kobiet i 48,6% mężczyzn). Najczęstsza zmiana w
masie ciała wiązała się z jej przyrostem (przytyciem, co najmniej 4 kilogramy) i dotyczyła aż
35,7% badanych osób. Na powiększenie masy ciała częściej zwracały uwagę Rudzianki
(37,9%) niż Rudzianie (32,8%). Mieszkańcy Rudy Śląskiej wykazali spadek masy ciała
(schudnięcie, co najmniej 4 kilogramy) u 22,8% osób, również ze wskazaniem na Rudzianki
(26,2%).
Rysunek 14 Zmiana w masie ciała ankietowanych w ostatnich 24-miesiącach
10
A Romero-Corral i wsp. : Accuracy of body mass index in diagnosing obesity in the adult general population.
International Journal of Obesity (2008) 32; 959–966
18
2.9 RODZINNE WYSTĘPOWANIE NADWAGI LUB OTYŁOŚCI
Ankietowane osoby zostały zapytane o rodzinne występowanie nadwagi lub otyłości.
Niespełna połowa (48%) badanych wskazała na brak występowania powyższych schorzeń w
swoim otoczeniu rodzinnym. Choć aż 41,4% zaobserwowało nadwagę i otyłość w najbliższej
rodzinie, a zaledwie 11,5% u dalszych krewnych.
Rysunek 15 Występowanie nadwagi i otyłości u krewnych ankietowanych
Aktualne badania naukowe nie wskazują na występowanie „genu otyłości” - nadwaga
i otyłość często występują rodzinnie, jednak najczęstszą przyczyną otyłości jest
„dziedziczenie” określonego stylu życia związanego ze stylem odżywiania, preferencjami
smakowymi oraz sposobem spędzania wolnego czasu 11.
11
Schneider MB, Brill SR. Obesity in children and adolescents. Pediatrics in Review. 2005; 26(5):155-161
19
2.10 STOSOWANIE DIET ODCHUDZAJĄCYCH PRZEZ ANKIETOWANYCH
Badane osoby w przeważającej części nie stosowały żadnych diety odchudzających
(66%) w tym aż 83,1% ankietowanych mężczyzn nie stosowało kuracji odchudzającej.
Rysunek 16 Stosowanie diet odchudzających przez Rudzian
Ciekawy jest fakt, iż z diet odchudzających korzystała co druga ankietowana
Rudzianka (48%). Zbliżone wyniki uzyskano podczas ogólnopolskich badań sondażowych,
w trakcie których do stosowanie diet przyznało się 1/3 ankietowanych 12.
2.11 CZĘSTOTLIWOŚĆ SPOŻYCIA POSIŁKÓW
Respondentów zapytano o sposób odżywiania oraz nawyki żywieniowe. Zbadano
częstotliwość spożycia posiłków – zdecydowana większość Rudzian spożywa codziennie
obiad (89,2%; w tym wśród badanych kobiet 87,8% oraz 90,9% mężczyzn). Niepokoi fakt, że
zaledwie 65,7% ankietowanych codziennie spożywa śniadanie w domu (odpowiednio 64,1%
kobiet oraz 67,8% mężczyzn). Zdecydowanie więcej respondentów (81,7%) spożywa drugie
śniadanie jedzone w szkole lub miejscu pracy, przy czym drugie śniadanie zdecydowanie
częściej spożywają mężczyźni (75,7%) niż kobiety (46,7%). Kolację spożywa zdecydowana
większość respondentów (80,1%) również z przewagą mężczyzn (88,1%) w porównaniu do
kobiet (73,3%).
12
Centrum Badania Opinii Społecznej. Komunikat z badań - Polak zadbany - troska o sylwetkę i własne ciało. BS 130/2009
20
Rysunek 17 Rodzaj spożywanych posiłków w ciągu dnia
Analizując powyższe rezultaty na uwagę zasługuje częste omijanie śniadań przez
ankietowanych oraz nieregularność spożycia posiłków. Najczęściej spożywanym posiłkiem w
ciągu dnia jest obiad oraz kolacja zaś respondenci zdecydowanie częściej pomijali pierwsze
oraz drugie śniadanie.
Rysunek 18 Ilość spożywanych posiłków w ciągu dnia
Przeważająca część respondentów spożywa trzy posiłków w ciągu dnia (45%), cztery
posiłki niespełna co trzeci ankietowany (27%) a pięć posiłków co piąty ankietowany (21%).
Najmniej liczną grupę stanowią osoby spożywające dwa posiłki (6%) i zaledwie jeden posiłek
dziennie (1%). Spożycie minimum trzech posiłków dziennie występuje u 93% ankietowanych
Rudzian, zaś badania sondażowe przeprowadzone przez Centrum Badań Opinii Społecznych
(CBOŚ) wśród Polaków wykazały, że minimum trzy posiłki dziennie spożywa 82%
ankietowanych. 13
13
Komunikat z badań CBOŚ, „Zachowania Żywieniowe Polaków”. Warszawa, sierpień 2014
21
Rysunek 19 Spożycie posiłków podczas dnia
Analiza ilości spożytych posiłków w ciągu dnia wskazuje, że ponad połowa (53%)
respondentów konsumuje trzy lub mniej posiłków dziennie, a pozostałą część (47%)
stanowią osoby spożywające powyżej czterech posiłków dziennie. Zgodnie z zaleceniami
Instytutu Żywności i Żywienia powinno się spożywać co najmniej cztery, najlepiej pięć
posiłków dziennie. Niepokoi fakt, że aż 45% respondentów spożywa tylko 3 posiłki dziennie.
Ograniczanie ilości posiłków w ciągu dnia może przyczyniać się do przyrostu masy
ciała, gdyż badania wskazują, że powyższe ograniczenie posiłków przyczynia się do
podjadania i spożywania pokarmów o zbyt wysokiej wartości energetycznej.
Wyniki badań wskazują jednoznacznie na korzyść wynikającą ze zwiększenia
częstotliwości spożywanych posiłków do 4-5 w ciągu dnia. Przy zachowaniu odpowiedniej
wartości energetycznej dla danej osoby, rozłożenie porcji pożywienia na pięć posiłków,
wpływa korzystnie na zmniejszenie ryzyka rozwoju schorzeń dieto zależnych, jak cukrzyca
typu II czy nadwaga, w porównaniu do osób spożywających 3 lub mniej posiłków dziennie. 14
14
K.Wolnicka „Regularne spożywanie posiłków, podjadanie między posiłkami” W: „Program POL-HEALTH. Zasady
prawidłowego żywienia oraz wskazówki dotyczące zdrowego stylu życia”. IŻiŻ, 2008, 45-48
22
2.12 DOJADANIE MIĘDZY POSIŁKAMI
Wyniki badań wskazują na fakt, iż prawie połowa badanych (46,7%) codziennie
dojada między głównymi posiłkami, a co czwarta osoba dojada kilka razy w tygodniu (25,5%).
Zaledwie co piąta nie dojada między posiłkami (19%) a 8,8% dojada sporadycznie – nie
częściej niż raz w tygodniu.
Analizując częstotliwość spożycia posiłków, która u większości ankietowanych jest
niższa niż rekomendowana przez WHO, można wnioskować, że jedną z przyczyn podjadania
między posiłkami stanowi nieregularność posiłków i/lub ich pomijanie. Wydłużenie czasu
między posiłkami sprzyja spożywaniu nadmiernej porcji pożywienia, która przyczynia się do
przyrostu masy ciała. 15
Rysunek 20 Dojadanie między posiłkami
15 K.Wolnicka „Regularne spożywanie posiłków, podjadanie między posiłkami” W: „Program POL-HEALTH. Zasady prawidłowego
żywienia oraz wskazówki dotyczące zdrowego stylu życia”. IŻiŻ, 2008, 48
23
2.13 SPOŻYWANIE PIECZYWA ORAZ JEGO RODZAJ
Zdecydowana większość badanych spożywa pieczywo (96%), zaś częściej z jego
spożycia rezygnują badani Panowie (4,5%) niż Panie (2,4%).
Rysunek 21 Spożycie pieczywa przez Rudzian
Najczęściej spożywanym pieczywem jest pieczywo pszenne (43%), które jest częściej
wybierane przez Panów (co drugi ankietowany 50,8%) niż przez Panie (35,4%). Drugim wedle
częstości wybieranym pieczywem jest pieczywo z pełnego ziarna, które spożywa co trzeci
ankietowany Rudzianin (32,9% ankietowanych). Pieczywo pełnoziarniste częściej wybierają
Panie (39,8%) niż Panowie (24,5%). Część Rudzin sięga zarówno po pieczywo pszenne jak i
pełnoziarniste (18,5%) zaś najmniej licznym spożyciem charakteryzuje się pieczywo chrupie
(1,8%).
Zalecenia Instytutu Żywności i Żywienia jasno wskazują, iż powinno się spożywać
produkty węglowodanowe, w tym również pieczywo, pod postacią produktów
pełnoziarnistych jako źródło cennych witamin i składników mineralnych oraz błonnika
pokarmowego. 16 W świetle powyższych zaleceń preferowane przez zdecydowaną większość
Rudzian pieczywo nie stanowi najlepszego wyboru żywieniowego.
16
B.Bułhak-Jachymczyk, M.Jarosz „Normy żywienia człowieka”. PZWL 2008, s.155
24
Rysunek 22 Rodzaj spożywanego pieczywa
2.14 SMAROWANIE PIECZYWA
Ankietowani Rudzianie stosują smarowanie pieczywa masłem lub innym tłuszczem
jadalnym (74,2%), przy czym częściej ze smarowania pieczywa rezygnują Panie (32,1%) niż
Panowie (18,6%).
Podobne wyniki dotyczące stosowania tłuszczów jadalnych do smarowania pieczywa
uzyskano podczas badania preferencji żywieniowych, gdzie 75% ankietowanych
Poznaniaków smarowało pieczywo17, w podobnym badaniu przeprowadzonym wśród
Polaków smarowanie pieczywo stosowało aż 89% ankietowanych18.
17
Flaczyk E.: Zwyczaje żywieniowe i preferencje w zakresie tłuszczów jadalnych na rynkach lokalnych. Poznań 2000 18
A.Żbikowska: „Preferencje i wiedza żywieniowa konsumentów w zakresie tłuszczów do smarowania pieczywa”. SGGW
Warszawa, tom XXXIII, 2012, 139-149
25
Rysunek 23 Stosowanie smarowania pieczywa
Dodatkowe smarowanie pieczywa tłuszczem, jak masło lub margaryna, wpływa na
zwiększenie kaloryczności spożywanego posiłku. Nadmierna konsumpcja tłuszczów jadalnych
stanowi czynnik ryzyka rozwoju schorzeń układu sercowo-naczyniowego oraz rozwoju
nadwagi i otyłości. 19
2.15 CZĘSTOTLIWOŚĆ SPOŻYCIA WARZYW I OWOCÓW
Badaniu poddano również częstotliwość spożycia warzyw i owoców. Rudzianie
wskazali na wyższe spożycie owoców niż warzyw. Codziennie spożycie warzyw deklaruje 53%
ankietowanych, zaś owoców 63% badanych.
Rysunek 24 Spożycie warzyw i owoców w ujęciu dziennym
19
Szostak W. 2006. Tłuszcz a zdrowie. W: Współczesne poglądy na wartość żywieniową tłuszczu.
26
Warzywa zjada 3-4 razy w tygodniu 23% Rudzian, zaś owoce 18%. Z częstotliwością
dwa razy tygodniowo po warzywa sięga 13,6% badanych a 13,1% po owoce. Rzadziej niż dwa
razy tygodniowo warzywa spożywa 8,2% badanych, a owoców 3,9%. Zarówno warzyw jak i
owoców nie jada 2% ankietowanych. Ciekawą informacją jest fakt, iż 45,4% wszystkich
badanych deklaruje codzienne spożycie zarówno warzyw jak i owoców.
Rysunek 25 Częstotliwość spożycia warzyw i owoców
Analiza spożycia warzyw i owoców nie wykazała znaczących różnic (max. 2% różnicy)
u badanych pod względem płci. Zaś badanie sondażowe przeprowadzone przez CBOŚ
wskazuje na wyższą konsumpcję owoców przez kobiety niż mężczyzn oraz na niższe,
codzienną konsumpcję warzyw (37%) i owoców (38%) wśród ankietowanych w odniesieniu
do ankietowanych Rudzian (odpowiednio 53% i 63%).
Co ciekawe w Polsce na przestrzeni 12 lat odnotowano niepokojący spadek spożycia
warzyw (o 32%) oraz owoców (o 20%) (przeprowadzono badanie zimą 199820 oraz latem
2010 roku).21 Również badanie przeprowadzone prze Państwowy Zakład Higieny wskazuje na
utrzymanie przez Polaków konsumpcji warzyw i owoców na zbyt niskim poziomie. 22
W świetle aktualnych „Norm żywienia człowieka”23 rekomendujących codziennie
spożycie co najmniej cztery porcji warzywa, spożycie warzyw i ich przetworów przez
mieszkańców Rudy Śląskiej jest niewystarczające. Badania wskazują również, że spożycie co
najmniej trzech porcji warzyw oraz dwóch porcji owoców zmniejsza ryzyko rozwoju choroby
niedokrwiennej mięśnia sercowego, udaru mózgu, otyłości i nowotworów jelita grubego24.
20
Czy dobrze się odżywiamy?”. Komunikat z badań CBOS „czerwiec 1998 21
„Nawyki i zwyczaje żywieniowe Polaków”. Komunikat z badań CBOŚ, listopad 2010. 22
P.Goryńki, B.Wojtyniak „Sytuacja zdrowotna ludności Polski” Państwowy Zakład Higieny, 2008 23
B.Bułhak-Jachymczyk, M.Jarosz „Normy żywienia człowieka”. PZWL 2008, s.155 24
I.Traczyk „Warzywa i owoce w codziennym jadłospisie” W: „Program POL-HEALTH. Zasady prawidłowego żywienia oraz
wskazówki dotyczące zdrowego stylu życia”. IŻiŻ, 2008, 77-80
27
2.16 CZĘSTOTLIWOŚĆ SPOŻYCIA PRODUKTÓW MLECZNYCH
Ankietę pogłębiono o pytania dotyczące częstotliwości spożycia produktów
mlecznych. Najczęściej wybieranym przez badanych Rudzian produktem były sery
twarogowe, jogurty naturalne oraz maślanki, które wybiera co drugi ankietowany (51,2%).
Sery żółte, sery topione oraz tłuste sery białe wybierał co trzeci ankietowany (29,2%), zaś
słodkie owocowe jogurty i desery co szósty ankietowany (15,4%).
Rysunek 26 Spożycie przetworów nabiałowych
Struktura spożycia produktów mlecznych wykazała wyższe spożycie produktów
mlecznych naturalnych przez Rudzianki (58,8%) oraz na wyższe spożycie produktów
mlecznych o wyższej zawartości tłuszczu przez Rudzian (38,9%). Nabiału nie spożywa 4,2%
ankietowanych.
Rekomendacje Instytutu Żywności i Żywienia odnośnie spożycia mleka i jego
przetworów wskazują, aby osoby dorosłe wybierały produkty mleczne naturalne o obniżonej
zawartości tłuszczu oraz ich spożycie nabiału w ilości trzech porcji dziennie.25
2.17 CZĘSTOTLIWOŚĆ SPOŻYCIA MIĘSA
Częstotliwość spożycia mięsa wśród ankietowanych wykazała znaczną przewagę
konsumpcji mięsa drobiowego – spożywa je aż 65%, przy czym mięso drobiowe jest częściej
wybierane przez kobiety (76,7%). Mięso wieprzowe częściej spożywali ankietowani
mężczyźni (przy 26,5% spożycie wieprzowiny chudej oraz 17,5% wieprzowina tłustej).
Spożycie wieprzowiny chudej wykazało 20,6% ankietowanych oraz wieprzowiny tłustej przez
10,8% mieszkańców Rudy Śląskiej. Produktów mięsnych nie spożywa 3,1% ankietowanych.
25
B.Bułhak-Jachymczyk, M.Jarosz „Normy żywienia człowieka”. PZWL 2008, s.157
28
Rysunek 27 Rodzaj spożywanego mięsa
Spośród produktów zwierzęcych w tym mięsa i ich przetworów zaleca się, aby
wybierać produkty o jak najniższej zawartości tłuszczu. Jest to związane z ograniczeniem
spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych (NKT), dlatego WHO rekomenduje spożywanie
mięsa drobiowego kilka razy w tygodniu (jako mięsa o niskim udziale tłuszczu nasyconego). 26
W świetle powyższych zaleceń korzystny jest zatem fakt, wysokiej konsumpcji tłustych
gatunków mięs zwłaszcza przez ankietowanych mężczyzn.
2.18 CZĘSTOTLIWOŚĆ SPOŻYCIA RYB I PRZETWORÓW RYBNYCH
Niestety, spożycie ryb i przetworów rybnych przez Rudzian jest niższe niż spożycie
mięsa. Aż 12,7% badanych nie spożywa ryb, w tym niespełna co piąty Rudzianin (18%) i co
dziesiąta Rudzianka (8%) rezygnuje z konsumpcji ryb. Ponad połowa Rudzian (54,3%) sięga
po ryby zaledwie raz tygodniowo, a co czwarta osoba spożywa je rzadziej niż dwa razy w
miesiącu (23%). Udział respondentów, którzy spożywają ryby co najmniej 2 razy tygodniowo
był bardzo niski – wyniósł zaledwie 9,75% wszystkich ankietowanych.
Podobne wyniki odnośnie konsumpcji ryb uzyskano podczas badania CBOŚ, gdzie 56%
ankietowanych spożywa ryby raz w tygodniu. 27
26
J.Gawęcki : Mięso i przetwory. W: „Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu”. PWN 2006, 314-316 27
„ Nawyki i zwyczaje żywieniowe Polaków”. Komunikat z badań CBOŚ, listopad 2010.
29
Rysunek 28 Spożycie ryb i przetworów rybnych
Zalecenia odnośnie spożycia ryb i ich przetworów wskazują, aby spożywać je co
najmniej dwa razy w tygodniu. Warto wybierać zwłaszcza ryby morskie, które są źródłem
nienasyconych kwasów tłuszczowych Ω-3, które wykazują działanie kardioprotekcyjne.28
Wyniki badania wskazują jednoznacznie, że konsumpcja ryb przez mieszkańców Rudy Śląskiej
jest zbyt niska.
2.19 STOSOWANIE CUKRU DODANEGO DO NAPOJÓW CIEPŁYCH
Respondentów zapytano również o dosładzanie napoi ciepłych cukrem białym,
trzcinowym lub miodem Wyniki wskazują, iż ponad połowa badanych (54,3%) zrezygnowała
ze słodzenia napojów ciepłych. Najczęściej stosowanym wśród respondentów cukrem był
cukier biały.
Rysunek 29 Stosowanie słodzenia napoi ciepłych
28
B.Bułhak-Jachymczyk, M.Jarosz „Normy żywienia człowieka”. PZWL 2008, s.157
30
Częściej nie słodzą Panie (61%) niż Panowie (47,6%). Osoby, które słodzą napoje
używają najczęściej do 2 łyżeczek cukru (41,7%) a odsetek osób dosładzających napoje
powyżej 2 łyżeczek jest niski (4%).
Rysunek 30 Niesłodzenie napoi ciepłych przez Rudzian pod względem płci
Regularne dosładzanie napoi ciepłych cukrem może przyczyniać się do przyrostu
masy ciała. Badania wskazują na istnienie zależności między wzrostem spożycia cukru a
występowaniem i narastaniem nadwagi. 29
2.20 PREFEROWANE METODY OBRÓBKI KULINARNEJ
Ankietowanych poproszono o wybór najczęściej stosowanej metody obróbki
kulinarnej. Rudzianie wybierają konwencjonalne metody obróbki kulinarnej – aż 42,3%
badanych najczęściej smaży potrawy na głębokim tłuszczu, a zaledwie 21,1% badanych
wybiera smażenie na niewielkiej ilości tłuszczu lub beztłuszczowe. Rudzianie równie często
stosują zarówno gotowanie w wodzie (15,1%) jak i pieczenie potraw w piekarniku (14,8%).
Rzadko korzystają z gotowania na parze (5,7%) lub odgrzewania potraw w mikrofali (1%).
29
Malik VS,SchulzeMB,HuFB.Intake ofsugar sweetened beverages and weightgain: asystematic review. American J.Clinical Nutrition 2006,84:274-288.
31
Rysunek 31 Preferowane metody obróbki kulinarnej
Stosowanie konwencjonalnych metod obróbki termicznej produktów, jak smażenie
na głębokim tłuszczu, przyczynia się do zwiększenia kaloryczności spożywanego pożywienia –
tłuszcz na którym dokonuje się smażenia zostaje wchłonięty do potrawy. Produkty smażone
dłużej zalegają w przewodzie pokarmowym, powodując niekorzystne odczucia gastryczne,
ponadto produkt smażony jest uboższy w składniki odżywcze, których przyswajalność i
strawność jest obniżona.30
2.21 KONSUMPCJA PRODUKTÓW WYSOKOPRZETWORZONYCH
Respondentów poproszono o określenie czy zdarza im się spożywać częściej niż raz w
miesiącu produkty wysokoprzetworzone jak fast-foody, słodycze lub słone przekąski.
Ankietowani najchętniej sięgali po słodycze (aż 63,9% badanych), ankietowane
kobiety częściej spożywały słodycze (73,3%) niż mężczyźni (53,4%). Interesujący jest fakt, że
aż 60% ankietowanych osób z nadwagą lub otyłością spożywa słodycze.
Po słone przekąski typu chipsy lub paluszki sięgała co trzecia ankietowana osoba
(28,2%) przy czym były one częściej wybierane przez Rudzian (37,8%) niż Rudzianki (19,9%).
Po fast-foody lub żywność wysokoprzetworzoną sięgało 15,6% ankietowanych (14,07%
30
L.Ostrowska : Leczenie dietetyczne otyłości. Wskazówki dla lekarzy praktyków. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010;
1:22-30
32
kobiet oraz 17,5% mężczyzn). Niespełna co dziesiąty ankietowany (9,1%) nie spożywa
żadnych z powyższych produktów.
Badanie CBOŚ wykazało, że większość ankietowanych Polaków (72%) przegryza
między posiłkami słodycze, chrupki, chipsy: niemal co piąty (17%) robi to codziennie, mniej
więcej co trzeci (29%) – kilka razy w tygodniu, a prawie co czwarty (23%) – przynajmniej raz
w miesiącu. W badaniu uzyskano informację, że aż 25% ankietowanych spożywa codziennie
słodycze.31
Ograniczenie spożycia żywności wysokokalorycznej do której zalicza się słodycze, fast-
food’y stanowi istotny element prewencji nadwagi i otyłości. Wiele badań naukowych
wskazuje na ścisły związek między spożyciem żywności wysokoprzetworzonej, a
powstawaniem nadwagi w przyszłości.32
Rysunek 32 Spożycie produktów wysokoprzetworzonych przez Rudzian
2.22 STOSOWANIE UŻYWEK PRZEZ ANKIETOWANYCH
Osoby biorące udział w ankiecie określiły czy palą papierosy, spożywają codziennie
alkohol, wypijają ponad 4 filiżanki kawy dziennie bądź przyjmują leki.
Najczęstszych zachowaniem wśród Rudzian jest palenie papierosów (24,3%
ankietowanych) – zdecydowanie częściej palenie papierosów występuje u ankietowanych
mężczyzn (35%) niż u kobiet (15%). Również spożywanie alkoholu (22,7%) występuje częściej
u Rudzian (37,3%) niż Rudzianek (10%). Kawę w ilościach powyżej czterech filiżanek dziennie
spożywa 13,5% respondentów, z przewagą spożycia kawy przez Panie (17,5%) w odniesieniu
31
CBOŚ, Zachowania Żywieniowe Polaków. Warszawa, sierpień 2014 32
E.Kudel-Mądrela: Wybrane zwyczaje żywieniowe kobiet z nadwagą lub otyłością. Rocznik PZH, 2005, 56/3, 371-377
33
do Panów (9%). Leki lub inne substancje przyjmuje 11,2% ankietowanych – z przewagą
kobiet (16,9%) nad mężczyznami (4,5%). Zdecydowana większość (47,2%) ankietowanych nie
stosuje żadnych z powyższych zachowań (w tym 57,3% kobiet oraz 35,6% mężczyzn).
Rysunek 33 Stosowanie używek
Powyższe wyniki wskazują na rozpowszechnienie palenia papierosów oraz
konsumpcji alkoholu wśród Rudzian. Badania wskazują, że spożycie alkoholu wpływa na
zwiększenie podskórnej tkanki tłuszczowej i może prowadzić do rozwoju schorzeń wątroby
lub cukrzycy typu II33. Palenie papierosów przyczynia się do wzrostu stężenia cholesterolu
LDL w surowicy krwi i zwiększenia ciśnienie krwi, co może predysponować do rozwoju
zespołu metabolicznego i narastania nadwagi lub otyłości 34.
2.23 AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA RUDZIAN
Ankieta uwzględniała również pytania dotyczące aktywności fizycznej Rudzian.
Ogólna aktywność fizyczna Rudzian wskazuje na brak występowania aktywności fizycznej aż
u 38% ankietowanych, jednak osoby aktywne fizycznie stanowiły 62% wszystkich
ankietowanych.
33
Nathalie T Bendsen i wsp.: Is beer consumption related to measures of abdominal and general obesity? a systematic
review and meta-analysis Nutrition Reviews® Vol. 71(2):67–87 34
A.Cichocka, B.Cybulska, L.Kłosiewicz-Latoszek: Zaburzenia lipidowe. PZWL 2006, 155
34
Rysunek 34 Aktywność fizyczna Rudzian
Rysunek 35 Brak występowania aktywności fizycznej pod względem płci
Spora część ankietowanych, zarówno kobiet (36%) jak i mężczyzn (38%), nie jest
aktywna fizycznie (37,6%).
Aktywność fizyczna stanowi podstawowy element zapobiegania i leczenia otyłości.
Systematyczne uprawianie ćwiczeń fizycznych, poprzez zwiększanie wydatku
energetycznego, sprzyja nie tylko obniżeniu masy ciała, ale także wywołuje wiele innych
korzystnych zmian w organizmie człowieka, na przykład wzrost masy mięśniowej i kostnej,
poprawę tolerancji glukozy i profilu lipidów ale również poprawę ogólnego samopoczucia i
zdrowia psychicznego.35
Badania przeprowadzone przez GUS wskazują na równie niekorzystną tendencję
dotyczącą aktywności fizycznej Polaków, przy czym dodatkowo wykazano, że częstość
korzystania z aktywności fizycznej spada wraz z wiekiem.36
35
A.Markiewicz, A.Plewa: Aktywność fizyczna w profilaktyce i leczeniu otyłości. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia
Przemiany Materii 2006, tom 2, nr 1, s. 30–37 36
GUS: Stan zdrowia ludności Polski 2004r. Warszawa 2006
35
Niska aktywność fizyczna, stanowi - obok nieprawidłowego żywienia - jedną z
najważniejszych przyczyn nadwagi i otyłości. Uznaje się, iż siedzący tryb życia stanowi czynnik
zwiększający aż dwukrotnie ryzyko rozwoju schorzeń cywilizacyjnych37.
Rudzianie starają się zwiększyć swoją aktywność - są aktywni fizycznie co najmniej 60
minut – jeden raz w tygodniu (12,8%), dwa do trzech razy w tygodniu (25,8%) oraz cztery
razy w tygodniu (23,8%). Badania wskazują, że zwiększona i regularna aktywność fizyczna
wpływa korzystnie na stan zdrowia i zmniejsza umieralność z powodu chorób
cywilizacyjnych38.
Rysunek 36 Częstotliwość wykonywania aktywności fizycznej
37
M.Jarosz, W.Respondek: Aktywność fizyczna W:Normy żywienia człowieka. PZWL 2008, 363 38
V.A Hughes: Longitudinal changes In body composition in older man and women, role of body weight change and
physical activity. American Journal Clinical Nutrition 2002, 76, 473-481
36
2.24 STOPIEŃ AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ RUDZIAN
Na podstawie rodzaju wskazanej aktywności fizycznej określono trzy stopnie
aktywności fizycznej ankietowanych – niski, umiarkowany oraz wysoki. Niski poziom
aktywności fizycznej występuje u połowy (50,9%), umiarkowany u co trzeciej (32,7%) zaś
wysoki u co szóstej (16,7%) ankietowanej osoby.
Rysunek 37 Stopień aktywności fizycznej
Badanie przeprowadzone przez Państwowy Zakład Higieny jednoznacznie wskazuje
na zbyt niską aktywność fizyczną Polaków oraz na znaczący spadek aktywności fizycznej
dzieci oraz młodzieży, jak również osób w starszych grupach wiekowych. 39
Z kolei badania prowadzone przez GUS (Główny Urząd Statystyczny) jednoznacznie
wskazują, że najczęstszą formą aktywności fizycznej Polaków jest rekreacja indywidualna
(aktywność fizyczna niska), czyli czynności niewymagające dużego wysiłku fizycznego, zaś
intensywny trening (aktywność fizyczna wysoka) jest najrzadziej uprawiany przez Polaków40.
39
P.Goryńki, B.Wojtyniak „Sytuacja zdrowotna ludności Polski” Państwowy Zakład Higieny, 2008 40
40
GUS: Stan zdrowia ludności Polski 2004r. Warszawa 2006
37
2.25 AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA W UJĘCIU ROCZNYM
Badanie uwzględniało również aktywność fizyczną w ujęciu rocznym. Najczęstszą
odpowiedzią było zachowanie aktywności fizycznej w ciągu całego roku (42,8% Rudzian), zaś
pozostała część osób aktywnych fizycznie zachowuje aktywność powyżej pół roku (10,5%
ankietowanych Rudzian) lub do pół roku (9,1%). Niestety, 37,6% Rudzian nie jest aktywnych
fizycznie.
Rysunek 38 Aktywność fizyczna w ujęciu rocznym
Aktywność fizyczna Polaków jest bardzo ograniczona, zdecydowana większość
mieszkańców Polski preferuje bierne spędzanie wolnego czasu. WHO rekomenduje, aby w
celu utrzymania prawidłowej masy ciała przez większość dni w tygodniu wykonywać
ćwiczenia fizyczne o średniej intensywności trwające co najmniej 30 minut dziennie, zaś
osobom z nadwagą wysiłek fizyczny trwający co najmniej 60 minut dziennie. Aktywność
fizyczna, aby stanowiła skuteczny element prewencji zdrowia, musi być wykonywana
regularnie i systematycznie na przestrzeni całego roku. 41
41
M.Jarosz, W.Respondek: Zalecenia dotyczące aktywności fizycznej. W:Normy żywienia człowieka. PZWL 2008, 364-368
38
RODZIAŁ III – PODSUMOWANIE
Podsumowując przeprowadzone badania, aż u 57% mieszkańców Rudy Śląskiej
stwierdzono nieprawidłową masę ciała - u 40% występuje nadwaga, zaś u 17% otyłość.
Nadwagę częściej stwierdzono u mężczyzn, zaś otyłość u kobiet. Zaledwie co trzeci Rudzian
wykazał prawidłową masę ciała, choć co druga Rudzianka ważyła prawidłowo. Otyłość
brzuszna częściej wystąpiła u Rudzianek, zaś otyłość udowo-pośladkowa u Rudzian.
W badaniu analizowano również rodzinne występowanie nadwagi i otyłości –
niespełna połowa ankietowanych zaobserwowała w swoim rodzinnym środowisku krewnych
z nadwagą.
Rudzianie nie stosują diet odchudzających, zaś ciekawostkę stanowi stosowanie diet
odchudzających w przeszłości przez prawie co drugą Rudziankę.
Za interesujący należy uznać fakt, iż średnio co trzeci mieszkaniec Rudy Śląskiej
przyznał, że w ciągu ostatnich dwóch lat przybrał na masie ciała co najmniej cztery
kilogramy.
Nawyki żywieniowe Rudzian nie zawsze pokrywają się z aktualnymi zaleceniami
rekomendowanymi przez instytucje zajmujące się problematyką żywienia. Rudzianie nie
spożywają regularnie posiłków – najczęściej pomijają śniadania i drugie śniadania, przy czym
najbardziej regularnie spożywanym posiłkiem w ciągu dnia jest obiad i kolacja. Niespełna
połowa respondentów spożywa tylko trzy posiłki dziennie, co nie jest zgodne z zaleceniami
IŻiŻ rekomendującego spożycie co najmniej czterech posiłków dziennie. Niepokojący jest
fakt, że prawie połowa respondentów codziennie dojada między posiłkami.
Analiza jakościowa wskazuje na niepokojąco wysokie spożycie pszennego pieczywa
przez Rudzian, zaś cieszy fakt, że drugim najczęściej spożywanym pieczywem było pieczywo
pełnoziarniste. Niekorzystną informację stanowi częste smarowanie pieczywa przez
zdecydowaną większość ankietowanych, które może przyczyniać się do wzrostu
kaloryczności spożywanych posiłków. Rudzianie spożywają więcej owoców niż warzyw, zaś
IŻiŻ zaleca wyższe spożycie warzyw niż owoców. Korzystne jest wysokie spożycie
niskotłuszczowych produktów mlecznych oraz wybieranie chudych gatunków mięs wśród
Rudzian. Niestety, spożycie ryb i ich przetworów przez Rudzian jest bardzo niskie, ponad
39
połowa ankietowanych zjadała ryby zaledwie raz tygodniowo, co w świetle
rekomendowanego spożycia co najmniej dwa razy tygodniowo jest niewystarczające.
Co ciekawe Rudzianie nie preferują słodzenia napoi słodkich, a z dosładzania kawy i
herbaty częściej rezygnowały Rudzianki niż Rudzianie.
Wśród niekorzystnych zachowań stosowanych przez ankietowanych Rudzian należy
zaliczyć również częste stosowanie konwencjonalnych metod obróbki kulinarnej, jak
smażenia na głębokim tłuszczu, które przyczyniają się do zwiększenia kaloryczności
pokarmów oraz wysoką konsumpcję produktów wysokoprzetworzonych w tym słodyczy i
słonych przekąsek. Niekorzystne jest również stosowanie przez Rudzian używek jak palenie
papierosów oraz konsumpcji alkoholu. Interesujący jest fakt, że aż 60% ankietowanych osób
z nadwagą lub otyłością spożywa słodycze.
Ogólna aktywność Rudzian jest na niskim poziomie. Co trzeci Rudzianin nie był
aktywny fizycznie, zaś wśród osób aktywnych fizycznie przeważają osoby o umiarkowanej
aktywności fizycznej. Co prawda przeważająca część ankietowanych zachowuje aktywność
fizyczną przez cały rok, jednak jej niski poziom jest niewystarczający i nie pokrywa się z
zaleceniami WHO.
Reasumując - czynniki żywieniowe, w tym stosowana dieta, spożywane produkty
spożywcze oraz aktywność fizyczna odgrywają istotną rolę w powstawaniu nadwagi i
otyłości. Rudzianie wykazują szereg niekorzystnych zachowań antyzdrowotnych, które przy
długotrwałym stosowaniu mogą pogłębiać już występującą nadwagę i otyłość, a w
konsekwencji predysponować do rozwoju schorzeń metabolicznych i/lub sercowo-
naczyniowych.
40
RODZIAŁ IV – WNIOSKI
Podejmując działania oceniające stan zdrowia, na które składają się prawidłowe
żywienie i aktywność fizyczna, niejednokrotnie obserwowaliśmy potrzebę oceny problemu
jakim jest nadwaga i otyłość, aby opracować skuteczny planu naprawczy mający na względzie
potrzeby mieszkańców Rudy Śląskiej.
W świetle powyższego raportu, wydaje się szczególnie zasadne prowadzenie działań z
zakresu profilaktyki zdrowego stylu życia, nakierowanej na kształtowanie prozdrowotnych
zachowań żywieniowych, zgodnych z aktualną wiedzą żywieniową oraz na zachęcanie do
zwiększenia aktywności fizycznej.
Dotychczas udało Nam się z powodzeniem organizować prelekcje i warsztaty
edukacyjne dla uczniów Rudzkich szkół, podczas których przybliżaliśmy młodzieży wiedzę z
zakresu prawidłowego żywienia. Podczas bezpłatnych porad dietetycznych w miejscach
publicznych, edukowaliśmy mieszkańców Rudy Śląskiej w zakresie żywienia. Staramy się
zwiększyć aktywność fizyczną Rudzian organizując bezpłatne zajęcia pokazowe, Maratony
Fitness oraz Dni Otwarte, podczas których mieszkańcy Rudy Śląskiej mają szansę na udział w
grupowych zajęciach fizycznych prowadzonych przez doświadczonych trenerów fitness.
W dalszym ciągu planujemy szerzyć działania edukacyjne, aby Rudzianie mogli
poprawić swój stan zdrowia oraz aktywność fizyczną, aby przez długie lata cieszyć się
zdrowiem i dobrą kondycją ciała.
Top Related