ŚRODKI
TRANSPORTU
Ważną rolę w gospodarce każdego kraju odgrywa czas i koszt przewozu
surowców i towarów.
TRANSPORT
•wodny
• lądowy
Transport dzieli się na:
•Epoka w historii europejskiej,
obejmująca okres między
starożytnością a renesansem,
trwająca od V do XV wieku.
Od wieków średnich, kiedy kwitł
handel, rozwijały się różnorodne szlaki
komunikacyjne. W najdawniejszych
czasach były to drogi lądowe, szlaki
rzeczne oraz komunikacja morska.
Średniowiecze
Mapa średniowiecznej Europy
Wszystko zaczynało się w Wieliczce
Marcin German i Wilhelm Hondius, Plan Wieliczki i III poziom kopalni, 1645 r.
Wieliczką zarządzał żupnik
Żupnik zarządzał salinami na terenie Korony.
Najważniejszy był żupnik krakowski, który prócz
sprawowania pieczy nad dużymi kopalniami soli w
Bochni i Wieliczce, nadzorował handel solą na
terenie całego państwa. Inny zarządzał
kopalniami na terenie Rusi Czerwonej. Kolejny
zaś nadzorował wydobycie kopalin w Górach
Świętokrzyskich i Olkuszu.
Pojazd zaprzęgowy zwany też
zaprzęgiem – środek
transportu, pojazd poruszający
się na kołach (dwóch lub
czterech) lub płozach (sanie)
przy wykorzystywaniu siły
zwierzęcia pociągowego
(najczęściej konia), rzadziej
człowieka (riksza).
Zaprzęgiem, wykorzystującym
siłę zwierzęcia kieruje
przeważnie siedząc na tzw.
koźle powożący (woźnica,
dorożkarz).
Główne części składowe pojazdu
to podwozie z kołami lub
płozami stanowiące ostoje
pojazdu oraz nadwozie.
X wiek – w Europie wprowadzono chomąto.
Transport lądowy
Sól dostarczaną z Wieliczki stanowiły tzw. „bałwany
słowackie" - foremne bryły soli kamiennej o wadze ok. 600kg.
Przywożono je na Orawę wozami dwu- lub czterokonnymi, na
które ładowano przeważnie po 2 bałwany.
W XVII w. transportowano tam bałwany, zwane „góralskimi".
Były one trzykrotnie cięższe od poprzednich.
Bałwany słowackie
Jakkolwiek w Polsce nie
zachowały się z okresu
średniowiecza żadne pisemne
przekazy dotyczące parametrów
technicznych dróg ani przepisy
regulujące ruch na drogach,
przypuszcza się jednak, że
warunki komunikacji u nas nie
były gorsze od warunków
panujących w Europie
Zachodniej.
Świadczy o tym wysoki poziom
techniki mostowej, a jest przecież
oczywiste, że mosty są
najtrudniejszym technicznie
elementem szlaku
komunikacyjnego.
Drogi i mosty
Most Długi w drewnianej
konstrukcji leżajowej na
akwaforcie W. Sendlera
z ok. 1800 roku.
Transport soli
W XIV wieku na Odrze
zlokalizowanych było 10 mostów i 9
przepraw promami, a w Świdnicy nad
Bystrzycą był nawet most kamienny.
Przez niezbyt głębokie strumienie i
potoki budowano najczęściej mosty
drewniane
o konstrukcji, którą dzisiaj nazywamy
leżajową.
Pale bito w dno, łączono oczepami, na
których układano belki podłużne, i
kryto dyliną, otrzymując w ten sposób
konstrukcję trwałą i szybką w budowie.
System ten stosowany był już we
wczesnym średniowieczu nawet na
ziemiach słowiańskich, zacofanych pod
względem technicznym.
Mosty
Mosty odrzańskie w Opolu na litografii F.
Eitnera przestawiającej widok Opola z 1680
roku. Wieloprzęsłowe mosty drewniane w
konstrukcji leżajowej.
Stałą komunikację przez Wisłę
zapewniały promy. Ówczesne
promy nie przypominały
dzisiejszych. Były to
płaskodenne łodzie, które
przeprawiano na drugą stronę
rzeki wyłącznie siłą rąk
ludzkich. Na rzekach płytkich
używano drągów i bosaków, na
głębokich- wioseł. Czasami
układano pomosty na dwóch
łodziach, co zwiększało
ładowność promu, ale
utrudniało manipulowanie i
obsługę.
Transport wodny
W dawnej Polsce przewóz towarów drogą rzeczną nazywano flisactwem.
Początkowo transportowano towary przede wszystkim na tratwach, później na
różnego rodzaju statkach i łodziach towarowych.
Transporty, złożone z kilku statków lub tratew, pływały od wczesnej wiosny do
późnej jesieni.
Przewoźnicy pływający tym środkiem transportu nazywani byli flisakami.
Na czele takiego transportu płynął retman, na przodzie pierwszej tratwy, a w
przypadku statków na łódeczce, zwanej retmaniakiem, który wskazywał drogę
spławną. Flisacy rekrutowali się przede wszystkim z chłopów pańszczyźnianych
i wolnych.
Flisactwo
W dawniejszych latach konie ciągnęły nie tylko wozy z
ludźmi i towarami , ale także barki po rzekach i kanałach.
W czasie budowy Kanału były przygotowane ścieżki do
przemieszczania się koni wraz z woźnicami
Transport śródlądowy
Epoka nowożytna
Epoka w hitorii trwająca od XVI do XIX wieku
W XVIII wieku w dziedzinie komunikacji i transportu zaszły istotne zmiany. Zwiększyły się floty państw od dawna uznawanych za potęgi morskie. Zmiany następowały stopniowo również w transporcie i komunikacji lądowej. W Europie wzrastała ilość bitych, dobrze utwardzonych, dróg, budowano mosty i kanały służące żegludze śródlądowej.
W Polsce w XVI i XVII wieku
dominowały błotniste trakty,
nieprzejezdne przez znaczną część
roku. Im gorsze drogi i im bardziej
prymitywne środki komunikacji,
tym więcej energii i środków
pochłaniał transport.
Aby przewozić towary i ludzi po
wyboistych i błotnistych drogach,
trzeba było zaprzęgać do pojazdów
po cztery czy po sześć koni, a owe
pojazdy szybko ulegały zniszczeniu.
Na wąskich drożynach czy
bezdrożach wypadło posługiwać się
najbardziej prymitywnym, a
zarazem najbardziej kosztownym
transportem na grzbietach
zwierząt jucznych i wierzchowcach.
Transport konny
W Rzeczypospolitej szlacheckiej
obowiązek budowy mostów i grobli
obciążał właściciela przyległych
gruntów. Z tego tytułu byli oni
uprawnieni do pobierania myta od
przejeżdżających, przeznaczonego
zarówno na zwrot kosztów budowy,
jak i na bieżącą konserwację i
remonty. Dochody z tego tytułu
musiały być spore, zważywszy, że
termin „grobla" miał wówczas inne
znaczenie. Jak wynika z sensu
zachowanych przekazów
pisemnych terminem grobla
oznaczano również nasyp ziemny
pod drogę, wykonany na terenach
grząskich i bagnistych. A takich
„grobli" było znacznie więcej niż
mostów.
Drogi i groble
W XVII wieku na pierwszym
miejscu wśród środków
transportu wysuwał się
transport morski. Okres ten
był dobry dla rozwoju handlu
dalekomorskiego.
W związku z postępem
technicznym i wzrostem
bezpieczeństwa nastąpił
znaczny rozwój flot
handlowych. W tym okresie
nastąpił również rozwój
systemu nawigacyjnego. Na
ziemuiach polskich
najważniejszą rolę pełnił port
w Gdańsku.
Transport morski
Wiek XIX Wiek XIX to szczególny okres w historii, kiedy to następuje wiele
przemian w gospodarce. W tym okresie ma miejsce tak zwana Rewolucja przemysłowa, która wpływa na postęp techniczny i zmienia wizerunek Europy.
W wieku XIX pojawił się nowy sposób komunikacji, który z czasem stał się najszybszy i najbardziej opłacalny – kolej. Nie zrezygnowano też z żeglugi śródlądowej i dalekomorskiej. Zwiększała się ilość urządzeń technicznych związanych z rzekami, które usprawniały komunikację.
W komunikacji drogowej w XIX wieku
główną siłą pociągową tak jak dawniej były
głównie konie. Dzięki zabiegom
hodowlanym udało się wprowadzić do
komunikacji konie o szybszym kłusie.
Do transportu towarów na dalsze odległości
służyły w XIX wieku wozy lub bryki, które
ciągnięte były zazwyczaj przez cztery a
czasem i więcej koni. Pojazdy te
charakteryzowały się tym, że miały stalowe
resory, okute koła i żelazne osie, a
ładowność ich osiągała 1000-1500 kg.
Budy z grubego impregnowanego płótna
chroniły ładunek przed deszczem.
Wprowadzenie resorów umieszczonych na
osiach zamiast dawnych drągów
zmniejszyło ciężar pojazdów i zredukowało
wstrząsy. Lżejsze i mniejsze bryki służyły
rzemieślnikom i kupcom do przewożenia
towarów i w ruchu lokalnym.
Transport lądowy
Do XIX wieku używano
namiastki kolei, czyli wozów
ciągniętych przez konie po
szynach. Umożliwiało to łatwą
podróż w trudnych
warunkach.
Rozbudowano rozległą sieć szyn
kolejowych, prowadziły od Małopolski
po Berlin
Transport kolejowy
Pierwsza linia kolejowa na
terenie Polski, w obecnych
granicach, została otwarta 22
maja 1842. Linia ta łączyła
Wrocław z Oławą. W tym samym
roku linia została przedłużona
do Brzegu. W 1843 kolej żelazna
docierała już do Opola. Druga
połowa lat 40. XIX wieku
przyniósł wielki rozwój kolei na
Dolnym Śląsku. Linie te służyły
przede wszystkim do transportu
węgla kamiennego ze śląskich
kopalń w głąb Niemiec. Nieco
później kolej zaczęła się rozwijać
na Pomorzu i Wielkopolsce. W
1843 została oddana do użytku
linia łącząca Szczecin ze stolicą
państwa – Berlinem. W latach
1846–1848 powstawała linia do
Poznania
Kolej parowa
Transport wodny Transport wodny w XIX wieku nie stracił na
znaczeniu. Głównymi arteriami
komunikacyjnymi były Wisła i Odra. Naturalne
szlaki wodne łączono między sobą kanałami.
Śluzy wznoszono kamienno-ceglane. Do ich
budowy używano wapna hydraulicznego.
Okazało się to niezwykle trwałe.
W transporcie wodnym posługiwano się
tratwami i różnego rodzaju łodziami, które w
zależności od swojej budowy i od regionu kraju
nosiły inne nazwy (berlinki, szkuty, galery,
barki, łodzie odrzańskie itp.) Łodzie były
najczęściej żeglowe, rzadziej na wiosła i miały
różną ładowność uzależnioną od głębokości
rzeki, po której kursowały. Największe z nich
pływające po Odrze i Wiśle mogły zabierać 75
ton ładunku. Jeżeli chodzi o konstrukcję to obok
drewna w XIX wieku zaczęto używać także
żelaza. Przy przeprawach posługiwano się
łodziami wiosłowymi lub promami.
kamięga
galarka
kryp
statek parowy
Berlinki, holowniki i tratwy w porcie
Justyna Wełk Marta Włóczyk
Top Related