SENCER
H CA’NIN
SOLFEJ DERSİ
NOTLARI
2
İlk Söz
Merhaba, sevgili arkadaşlar ve veliler.
Elinizde tutmuş olduğunuz bu ders notlarını, ders saatlerimizin kısa olmasından dolayı
hazırlamış bulunmaktayım. Yazı yazma vaktinden kazanarak, pratik alıştırmalara ağırlık
vermek, ders saatlerinin daha verimli geçmesine sebep olacaktır. Ayrıca, sevgili küçük
kardeşlerimin ders notlarını yazmada zorluk çekmeleri ve derslerini evde eksiksiz olarak
tekrar etmeleri gerektiği için de kolaylık sağlayacaktır.
Müzik hem bir sanat hem de bir bilimdir. İçinde matematik bilimini sınırsız bir şekilde
barındıran müzik küçük arkadaşlarımın matematikle olan ilgi ve alakalarınıda istemeden
geliştirecektir. Ancak onların bunu tekbaşına yapması biraz zor olabilir. Basit matematik
işlemlerini çok sık kullanmak zorunda kaldığımız solfej derslerinde, zaman zaman okullarda
yaşı küçük kardeşlerimin henüz görmediği konuları işlemek durumunda kalmaktayız (ondalık
veya buçuklu sayılar gibi). Ders esnasında onların konuları yeterince anlamaları için gereken
çabayı sarf etmekteyim. Ancak bu konular bir sonraki derse kadar tekrar edilmediği taktirde
çok çabuk unutulmaktadırlar. Bu notlar siz velilerimizin de rahatça anlayacağı bir şekilde
yazılmıştır. Evde çocuklarınıza kolaylıkla tekrar ettirmenizi sağlayacaktır.
Müzik eğitiminin çocukların gelişiminde önemli rol oynadığını bilmekteyiz. Zaten pek
çoğunuzda bu sebepten dolayı sevgili çocuklarınızı daha bilgili ve ilgili bir birey olması için
bizlere yolladınız. Ancak bu gelişim ezbercilik yoluyla değil sadece anlayarak öğrenme ile
gerçekleşecektir. Bu gelişimdeki en büyük görev de siz velilere düşmektedir. Evlerde gereken
tekrar ve pekiştirme çalışmalarını eksiksiz ve programlı bir şekilde gerçekleştirmeleri sizlere
bağlıdır. Lütfen programlı bir şekilde çalışınız, çalıştırınız.
Gereken desteği göstereceğinizden emin olarak herkese teşekkür ediyor ve müzik dolu
günler diliyorum.
Sencer Özbay
26.08.2008
3
4
İÇİNDEKİLER
sayfa
İlk Söz...………………………………………………………….…………………...3
Ses.............................………………………..………………….…………………….7
Ses nedir................…..……...........……………………………..…………………….7
Sesin özellikleri…………………………………….........……..…...........………..….9
Müziğin anlatım unsurları………... ………..……………….............………………..9
Akustik................................……………………………….............…………………10
İnsan sesinin oluşumu..................................................................................................11
Notalar........................................................ ………………..…………………..…….13
Anahtarlar.............. ………………………………………………............………….16
Müzikte zaman.............. ………………………………………………............…......17
Perde (Ton) .............. ………………………………………………............………...20
Değiştirme işaretleri.............. ………………………………………………..............22
Seslerle ilgili bazı kavramlar.............. ……………………………………………….24
Uluslararası sanat müziğinde diziler.............................................................................25
Aralıklar........................................................................................................................27
Majör ve Minör kalıplar ..............................................................................................33
Minör kalıplar...............................................................................................................34
İlgili minör....................................................................................................................35
Teorik müzik bilgileri...................................................................................................35
Gürlük terimleri............................................................................................................38
Hız terimleri..................................................................................................................39
Bir müzik parçasını oluşturan unsurlar.........................................................................39
5
6
SES Ses Nedir?
Müziğin hammaddesi sestir. Ses dediğimiz olgu, hareketin meydana
getirdiği bir üründür. Hareket eden her hangi bir madde havada titreşimler
oluşturur, bu titreşimler duyma duyumuz tarafından algılanır. Sesin oluşması
için: ses (kaynak) + iletken madde (ortam) + işitme organı ve beyin (alıcı)
gerekmektedir. Ses dalgaları her türlü iletkenler maddeler üzerinde değişik
hızlarla yol almaktadır.Sesin havadaki hızı, saniyede yaklaşık 332 metredir. Bir
sesin, ses olarak algılanabilmesi için, dalgaların iletken bir ortamda kulağa ve
oradanda işitme merkezine ulaşması gerekmektedir. Bu durumda sesten söz
edilebilmesi için, ses kaynağı, iletken ortam, kulak ve beyin'in olması
gerekmektedir. Bu saydıklarımızdan herhangi bir tanesinin yokluğu sesin
algılanamamasına neden olur.
Titreşimlerle yayılan enerjinin müzik olarak algılanabilmesi için “rezonatör”
yardımı ile büyütülmesi gerekir. Çalgı gövdeleri, piyanonun ses tahtası, ağız-
burun boşluğu birer rezonatördür.1
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
7
“Temel titreşim elementinin herhangi bir uyarının mekanizması ile harekete
geçirilmesiyle sesin oluşumu sağlanır.Harekete geçen temel titreşim elementi
titreşerek çevreye belli frekanslar yayar.Frekans saniyede gerçekleşen titreşim
sayısıdır.Sesin yüksekliği titreşimlerin sayısına bağlıdır.Frekansın ölçü birimi
Hertz “Hz”dir.
Perde: Bir sesin işitme sistemimizde uyandırdığı tizlik ve pestlik duygusudur.
Perde, frekansın müzikteki karşılığıdır.
Basit ses: Cismin bir boyut üzerine yaptığı sesler.
Müzik sesi: Müzik sesi veren sistemlerde çeşitli titreşimler birlikte oluşur ve
kulağa bunun bileşkisi olan karışık bir titreşim gelir.
Gürültü sesi: Düzensiz titreşimlerden oluşan ses kümesi.2
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
8
SESİN ÖZELLİKLERİ:
1.Tını ( ses rengi niteliği):Bir sesin diğer seslerden kolaylıkla ayrılabilmesidir.
2.Yükseklik: Müziksel bir sesin tizliğinin veya pestliğinin ayırt
edilebilmesi.Sesin yüksekliği titreşimlerle ilgilidir.Titreşimler ne kadar çok ve
çabuksa ses tiz ; ağır ve az ise ses pestdir.
3.Şiddet: Sesin kuvvetli veya zayıf oluşudur.Cismin titreşimleri ne kadar geniş
olursa seste o kadar şiddetli olur.
4.Gürlük:Titreşimin şiddeti arttıkça yada azaldıkça sesin gürlüğü değişir.
5.Uzan:Sesin süreklilik halidir.Titreşimler süresince uzan devam eder.Yaylı
çalgılarda uzan çalanın isteğine göre, yay çekildiği sürece devam eder.
6.Vurgu:Seslerin çeşitli aralıklarla kuvvetli veya hafif, uzun veya kısa
çıkarılmasıdır.
MÜZİĞİN ANLATIM UNSURLARI: 1.Hareket (Hız)
2.Nüans(Farklılık)
3.Vurgu
4.Karakter
5.Renk3
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
9
AKUSTİK Akustik:Yunanca ses bilimi demektir.sesin oluşumu iletişimine ilişkin her
konuyu inceler.Başlıca şu alanları kapsar.
Genel akustik:Seslerin oluşumu, ses kaynakları,kulağın yapısı ve işitme
sistemlerini inceler.
Müzik akustiği:Çalgıların, tellerin titreşimini,titreştirilen gereçlerin
özelliklerini inceler.
Bina akustiği:Kapalı mekanlardaki ses durumunu ele alır.Yankı , sesin
sönmesi,ses yalıtımı,salonun biçimlendirilmesi vb. konuları ele alır.
Elektro akustik:Ses aygıtları ,elektronik gereçler, yapay ses üreten aygıtlar vb .
konu ve ekipmanları inceler.
Psiko akustik: Müziğin insanların duygusal yaşamı üzerindeki etkilerini
inceler.
Sesin akustikle olan özellikleri:
1.Yansıma:Sesin çevredeki diğer cisimlere çarparak geri gelmesi.
2.Kırılma:Sesin bir ortamdan diğerine geçerken açı değiştirmesi.
3.Görüntü verme:Sert bir yüzeye çarpan ses o yüzeyden ürediği etkisi verir.
4.Rezonans:Bir yerden ses ürediği vakit, o çevre üreyen sesle aynı frekanstan
ise onlarda titreşime geçerler.
5.Enterferans:Aynı yönlü ve aynı genlikteki dalgalar üst üste geldiği zaman
yeni ve daha büyük bir dalga oluşur ve bu dalgaların frekansı değişmez.Ancak
iki veya daha değişik frekanslı dalga enterferans yaparsa yeni ve değişik bir
frekans ortaya çıkar.Bu yeni titreşim kendisini doğuran diğer titreşimlerin
birleşkesidir.Çok sesli müziğin esası budur.4
6.Entonasyon: Ses yüksekliklerinin şaşmaz bir doğrulukla verilebilme becerisi.
Aynı frekanstaki seslerden biri biraz pest çalınırsa bu ses birinci sesten daha
uzun dalgalar üretir. Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
10
İNSAN SESİNİN OLUŞUMU
İnsanın ses sistemi(Fonasyon sistemi) nefesli bir çalgıya benzemektedir.
Bu sistem içinde 3 aygıt bulunmaktadır:
1.Solunum aygıtı: Soluk borusu,akciğerler, diyafram, kaburgalar ve karın
kasları.
2.Titreşim aygıtı: Larenks(gırtlak)
3.Yankı aygıtı: Soluk borusu, göğüs, gırtlak bölgesi, yutak, ağız, alt çene,
damak, burun ve sinüsler.
Solunumun temel işlevi organizmanın oksijen gereksinimini karşılamak ve ses
üretimi (fonasyon) için gerekli enerjiyi sağlamaktır.2 solunum şekli vardır.Karın
solunumu-abdonimal solunum.Diğeri göğüs solunumu- hektoral
solunum.Sağlıklı bir ses üretebilmek için solunum bilinçli ve dengeli olarak
yapılmalıdır.
Soluk verme sırasında trakea yoluyla (soluk borusu) akciğerden gelen
havanın ses tellerini titreştirmesiyle ses üretilir.Buna fonasyon denir.Ses üretme
olgusu ses tellerinin fonasyon sırasında santral sinir sistemi tarafından değişik
frekanslara göre ayarlanması ve belli kuvvetteki soluk basıncının etkisiyle
etkisiyle gerçekleşir.Doğru ve temiz bir ses üretimi için gerilimden uzak çözülüp
rahatlamış bir bedene ihtiyacımız vardır.
Ses sanatında insan sesleri, inceliğine göre sınıflandırılır. Kadın ve erkek
sesleri, bu amaçla bölgelere ayrılmıştır ve bu ses bölgeleri, ayrı isimlerle
tanımlanır. En ince ses soprano’dur. Onu mezzo-soprano ve alto izler. Erkek
sesleri ise inceden kalına doğru tenor, bariton ve bas olarak belirlenmiştir.
Soprano’dan bas’a kadar olan ses genişlikleri, piyano klavyesinde şöyle
gösterilmektedir.5
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
11
SOLFEJ: Notaları adları, sesler, ve süreleri ile okumaya solfej denir. Kulak
terbiyesi, ritim, dikte, deşifre, kuramsal bilgiler ve çalışmaların tamamını kapsar.
BONA: Notaları isimleri ve süreleri ile okumaya bona denir.
DİZEK(PORTE):
Birbirine paralel beş yatay çizgiye dizek adı verilir. Dizek üzerine nota, sus,
anahtar vb. müzik işaretlerinin yazıldığı müzik satırıdır. Dizekte beş adet çizgi
ve dört adet aralık bulunmaktadır.6
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
12
NOTALAR
Nota, müziği okuyup yazıya almaya yarayan şekillerdir. Yazı harflerinin adları
bulunuşu gibi, bu şekillerinde adları vardır. Bir sesi temsil etmek üzere nota
dizeği üstündeki yerine konulan bir işaret, bir kayıttır. Notalar dizekte
yazıldıkları yere göre isimlerini ve seslerini ; şekillerine görede sürelerini alırlar.
Notaların portedeki yerleri
Notaların şekilleri ve süreleri7
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
13
Notaların şekillerine göre sürelerini aldığını öğrenmiştik. En büyük nota birimi
4 vuruşluk süresi olan Birlik nota’dır. Sonra 2 vuruşluk İkilik nota, 1 vuruşluk
Dörtlük nota, ½ (yarım) vuruşluk Sekizlik nota olarak devam etmektedir.
Buna bağlı olarak en büyük nota olan Birlik nota bölünerek içinden 2 adet İkilik
nota çıkartmaktadır.
Ör. 2 adet İkilik Nota = 1 adet Birlik nota
2 adet Dörtlük Nota = 1 adet İkilik nota
4 adet Dörtlük Nota = 1 adet Birlik nota 8
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
14
asd9
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
15
ANAHTARLAR
Anahtar dizek üzerinde notaların yerini belirtmeye yarayan işarettir. Anahtar
gerçekte sadece 3 tanedir. Anahtar sayısının 7’ye çıkarılmasının nedeni nota
yazısının mümkün olduğunca dizekte kalmak istenmesidir. Ek çizgilerin az
kullanılmasını sağlamak için mevcut ses aracının ses sınırları dikkate alınarak
ana dizeğin altından veya üstünden gerektiği kadar çizgi atma yoluna gidilmiştir.
Örneğin; flüt, obua, keman gibi çalgılar çok ince seslere çıktıkları için üst dizek
bu çalgılara ayrılmıştır. Çizgi sayısı okumayı kolaylaştırmak amacıyla 5 çizgide
sınırlandırılmıştır.İnsan sesleri ve çalgıların çoğu için tek bir dizek
kullanılmaktadır. Buna karşılık kalın sesli çalgılar ve kalın insan sesleri için fa
anahtarı kullanılır.10
Sol anahtarı
Fa anahtarı Do anahtarı
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
16
Anahtarlara göre Do notasının yeri
MÜZİKTE ZAMAN Süre,seslerin zaman akışı içindeki uzayan miktarına denir.Süre işaretleri sesli ve
sessiz süre işaretleri diye ikiye ayrılır. Sesli süreler notalardır. Sessiz süreler ise
her notaya karşılık gelen Sus ’lardır. Nasıl ki notalarda çalıyoruz yada
söylüyoruz, suslarda ise değerliği yani sahip olduğu vuruş sayısı kadar
susmamız gerekir. Birbirine denke gelen sesli ve sessiz süreler şunlardır.11
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
17
Ölçü: Bir müzik parçasını meydana getiren ve birbirine eşit zaman veya süre
kalıplarına denir.Ölçüler birbirinden ölçü çizgisiyle ayrılır.
Ölçülerin kuruluşu: Birim olarak ele alınan belli bir zaman veya süre
parçasının en az iki tanesinin bir araya getirilmesiyle ölçü kurulur.
Süre birimini ve ölçü zamanlarını gösteren sayılar:
Dizek üzerine ve anahtarın hemen yanına konan ve bize o müzik parçası
için süre birimi olarak alınan değeri ve kurulan ölçülerde bulunan zamanların
sayısını gösteren sayılara ölçü zamanlarını gösteren sayılara denir.
Ölçü zamanlarını gösteren sayılarda altta bulunan sayı kaçlık nota
kullanılacağını, üstte bulunan sayı ise ölçü içerisinde kaç adet olması
gerektiğini belirtir. Örnek olarak 2/4 lük bir ölçü biriminde her ölçüde 2 adet
Dörtlük nota olacak demektir.Yada 2 adet Dörtlük notaya eşdeğer gelecek
notalar gelecektir. Yani 1 adet İkilik nota veya 4 adet Sekizlik nota gibi.Basit
ölçü zamanları aşağıdaki gibidir.12
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
18
Bir ölçüyü meydana getiren zaman veya süre kalıplarının birbirine eşit olarak
bölünmesinden elde edilen parçalara vuruş denir. Ölçülerde zamanın sayılması
usül vurularakta yapılır.Ölçü birimlerine göre ele vuruşları şöyledir:13
İki Dörtlük el vuruşu : 2/4
Üç Dörtlük el vuruşu : 3/4
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
19
Dört Dörtlük veya Dört Zamanlı el vuruşu : 4/4 veya C
PERDE ( TON )
Ses aralıklarını ölçmek için kullanılan bir çeşit Ölçme Birimi'ne "PERDE" denir.
Batı Müziğinde kullanılan en küçük ses aralığına, "YARIM PERDE" denir. İki
tane Yarım Perde'den oluşan ses aralığına "TAM PERDE" denir.Perde aynı
zamanda ton olarak da nitelendirilebilir.Başka bir deyişle ;
Tam ses----------- iki bitişik nota arasındaki en büyük uzaklık.
Yarım ses----------iki bitişik nota arasındaki en küçük uzaklık.14
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
20
Tam sesler: Örnek: DO-RE, RE-Mİ, FA-SOL, SOL-LA, LA-Sİ.
Yarım sesler: Örnek: Sİ-DO, Mİ-FA.15
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
21
DEĞİŞTİRME İŞARETLERİ Sesleri normal duyulan hallerinden ½ , 1 ton ince veya kalınlaştırmamıza
yarayan işaretlerdir.Değiştirme işareti almış bir nota o işaretile anılır. Örneğin
diyez almış bir Do notası, Do diyez diye okunur ve Do notasından ½ ses daha
ince duyulur.
Değiştirme işaretleri portede notalardan önce, notaların tam önüne ve notanın
yazıldığı yere konurlar. Örneğin si notası portede 3’üncü çizgiye yazılıyorsa ve
bunotaya bemol koymaya kalkarsak o da 3’üncü çizgiye yazılacaktır.16
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
22
Bir tam perde iki adet yarım perdeden oluşmaktadır. Buna bağlı olarak Do – Re
notaları arası 1 perde (ton) ise demek ki iki adet yarım perdenin birleşmesinden
oluşuyor demektir. Do – Re notaları iki yarım perdeden oluşuyorsa Do – Re
arasında:
“ Do – Do’dan ½ ses ince bir nota veya Re’den ½ ses kalın bir nota – ve Re
notası vardır. ”
O zaman Do’dan ½ ses ince olan nota ile Re’den ½ ses kalın olan nota aslında
aynı nota oluyor. Yani “Do diyez” notası ile “Re bemol” aynı notalardır.Bu
sistem diğer tüm tam aralıklarda da aynı şekilde işlemektedir. Ancak sesler
yukarı doğru (inceye, tize) çıkarken diyez, sesler aşağı doğru (kalına,peste)
inerken bemol kullanılmaktadır.
Çıkıcı bir dizide Diyez’in kullanımı ve görünüşü17
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
23
İnici bir dizide Bemol’ün kullanımı ve görünüşü
SESLERLE İLGİLİ BAZI KAVRAMLAR Diatonik: Sesleride, isimleride farklı olan tam aralıklara Diatonik denir.
Örnek: Do – Re , Re – Mi , Sol – La gibi.
Kromatik: İsimleri farklı sesleri aynı olan aralıklara kromatik aralık denir.
Örnek: Do – Do# , Re – Reb , Sol – Sol# gibi.
Sesdaş(anarmonik): İsimleri farklı sesleri aynı aolan aralıklardır.
Örnek: Do# – Reb , Re# – Mib , Sol#– Lab gibi.18
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
24
ULUSLARARASI SANAT MÜZİĞİNDE DİZİLER
Dizi: Herhangi bir ses ile onun sekizlisi arasındaki yukarı yada aşağı doğru bir
birinin ardınca giden seslerin tümüdür.
Aralıkları bozmadan bir oktav içindeki 12 sesin her biri üzerine bir dizi
kurulabilir. Dizilerin kuruluşlarındaki tam ve yarım perde düzenine göre diziler
majör ve minör dizi olurlar.Dünya üzerinde kullanılan diziler çeşitlidir.Evren
müziğin temel dizisi olan diatonik dizinin kökleri yunanlıların kullandığı
dizilere dayanır.bu diziler yunan soyundan toplumların adını taşıyordu.Bu
dizilerin tümünde dizinin inici olarak 5. derecesinden başlayan ikinci bir dizi yer
alıyordu.
Majör dizi:Do’dan do ya diatonik bir dizi çalarak majör dizi elde ederiz. Diziye
Majör denmesinin nedeni içindeki tam ve yarım perdelerin diziliş şeklidir.Bu
dizilişe göre bir majör dizisinin karakteristliğini gösteren 1.ve 2. dereceler
arasında M 3’lü aralığı vardır.19
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
25
Minör dizi:la’dan la’ya diatonik bir dizi çalarak minör dizi elde ederiz.
Ton:Bir dizinin rengi yani birey üzerinde bıraktığı etkidir.20
Makam:Dizinin işleyiş şeklidir.Batı müziği tonal, Türk müziği modal’dır
Bir dizinin dereceleri:
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
26
ARALIKLAR(İNTERVALLER)
İnterval.Aralık, bir notanın diğer notalara göre olan frekans farkıdır.Başka bir
değişle iki nota arasındaki mesafe, ara, ses açıklığıdır. Örneğin; Do, re gibi iki
yanaşık ve ardıl notanın uzaklığı “ikili aralığı”dır: kısa söylenişi sadece “ikili”
olur. Do, re, mi gibi üç ardıl notanın boyutu “üçlü” tutar. — Dört notalı olarak
mesela do, re, mi, fa sıralanışında aralık haddi “dörtlü”dür.
1 sekizli içindeki aralıklara basit aralık denir.
1 oktavı aşan aralıklar birleşik aralık denir.21
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
27
ARALIKLAR:
Küçük İkili ( K2 ) / minör ikili ( m2 ) : ½ ton
Büyük İkili ( B2 ) / majör ikili ( M2 ) : 1 ton
Küçük Üçlü ( K3 ) / minör üçlü ( m3 ) : 1½ ton
Büyük Üçlü ( B3 ) / majör üçlü ( M3 ) : 2 ton
Tam Dörtlü ( T4 ) / Perfect 4 ( P4 ) : 2½ ton
Artık (Artmış) Dörtlü ( +4 , A4) / Aug.4 : 3 ton
Eksik ( Eksilmiş ) Beşli ( -5 , E5 , 5 ) / Dim.5 : 3 ton
Tam Beşli ( T5 ) / Perfect 5 ( P5 ) : 3½ ton
Küçük Altılı ( K6 ) / minör altılı ( m6 ) : 4 ton
Büyük Altılı ( B6 ) / majör altılı ( M6 ) : 4½ ton
Küçük Yedili ( K7 ) / minör yedili ( m7 ) : 5 ton
Büyük Yedili ( B7 ) / majör yedili ( M7 ) : 5½ ton
Tam Sekizli ( T8 ) / Oktav : 6 ton22
Aralıklar Kurulurken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
1. Kök ses’e ( aralığın kurulacağı ses ) hiç bir şekilde dokunulmaz. Çünkü
kök ses temeldir. Temel yıkılırsa bütün bina yıkılır.
2. Arada ses var ise ara seslere hiç bir şekilde dokunulmaz.
3. Oynama ve müdahale sadece en son ses ( üst uç ) üzerinde yapılır.
4. İlk önce aralıkta kaç ses olduğu saptanır ve okadar ses ilerlenir.
5. Saptanan ses üzerinde hesaplama yapılarak aralığı bulunur.
6. Aralık tablosunda ilk hane bize kaç ses olduğunu ikinci hane ise sesler
arasının kaç ton olması gerektiğini belirtir.
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
28
Aralıkların ses olarak hesaplanması:
Aşağıda Do sesi üzerine ses olarak kurulmuş ikili, üçlü, dörtlü, beşli, altılı,
yedili, sekizli ( oktav ) aralıklar görülmektesir.23
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
29
Aralıkların ton olarak hesaplanması:
Aşağıda Do sesi üzerine kurulmuş 3’lü bir aralık vardır. Do sesi üzerine 3’lü bir
aralık kurmak için ilk olarak Do sesi üzerine Do da dahil olmak üzere 3 no ta
sayacağız:
Do : Do, Re, Mi . Sonra bizden istenen aralığa göre aralıklarını ton olarak
hesaplayacağız. İlk sese (kök) ve ara seslere dokunamadığımız için sadece son
ses ile oynamamız gerekecek. Do üzeri üçlü aralık Do – Mi yapmaktadır. Do –
Mi arası 2 ton (perde) ’dir. O halde Do – Mi arası 3ses 2 ton olduğuna göre buna
denk gelen aralık Büyük 3’lü (B3 veya M3) olmaktadır. Eğer Küçük üçlü
aralığını elde etmek istersek ki Küçük 3’lü 1½ tondur; o zaman son ses (üstuç)
ile oynama yaparak aralığı 3 ses 1½ ton olarak düzenlememiz gerekecek.
Böylece Do üzeri Küçük üçlü Do – Mi bemol olacak. 3 ses 1½ ton.24
Peki neden Re diyez (Re#) değil de Mi bemol (Mib) ?
Çünkü bizden 3 ses hesaplanması isteniyor. Do – Re# iki ses yapmaktadır. Do –
Mi : Do, re , mi olarak üçses yapmaktadır.
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
30
Aralıkların çevrimleri:
Çevirme işlemi adındanda anlaşılacağı gibi aralıkların çevrilmesi, ters yüz
edilmesi yani alttaki sesin üstte, üstteki sesin alta getirilmesi ile yapılır.
Çevirme işlemi yapıldıktan sonra yeni bir aralık elde edilmiş olunur. Buna bağlı
olarak her aralık başka bir aralığa çevrilmektedir.25
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
31
Aralıklar çevrildiği zaman onlara karşılık gelenler aşağıdaki gibidir.
Çevrilen aralıklarda kalıp olarak; Küçükler – Büyüklere, Büyükler – Küçüklere,
Eksiler – Artıklara, Artıklar – Eksilere, Tamlar – Tama çevrilirler. Rakamsal
olarakta 2’li – 7’liye, 7’li – 2’liye, 3’lü – 6’lıya, 6’lı – 3’lüye, 5’li – 4’lüye,
4’lü – 5’liye çevrilir. Örnek olarak Küçük Üçlü aralığı çevrilirse, Büyük 6’lı
aralığı olarak karşımıza gelir.26
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
32
MAJÖR – MİNÖR KALIPLAR
Majör ingilizce büyük, Minör ise küçük demektir.Aralıklarda da zaten örneğin;
K3’lü yerine zaman zaman yada alternatif olarak m3’lü dediğimiz zamanlar
olmakta.Dizi veya tonalite olarak majör ve minör, kuruluş kalıplarına bağlı
olarak ilk üç sesin aralık yapısına bağlı olarak isim almaktadırlar.
Majör Kalıp: Majör kalıp sekiz ses ve 2 tam 1 yarım 3 tam 1 yarım
aralıklarından oluşan dizini ismidir.
Hiç ağırza ( değiştirme işareti ) almayan dizi do majör dizisidir. Diğer majör
diziler değiştirme işareti almaktadır. Çünkü başka bir sesten başlandığnda 2 tam
1 yarım 3 tam 1 yarım sıralaması oluşmayacaktır. Bu sebepten dolayı aralıklarda
olduğu dibi dizi ve gamları kurarken hesaplamak ve istenen forma sokmak
gerekir.
Minör Kalıp: Minör kalıp sekiz ses ve 1 tam 1 yarım 2 tam 1 yarım 2 tam
aralıklarından oluşan dizinin ismidir.27
Hiç değiştirme işareti almayan minör dizinin ismi la minör dizisidir. Majör
kalıpda olduğu gibi minör dizilerde de diğer minör gamları hesaplarken
değiştirme işaretlerinden istifade edilir.
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
33
MİNÖR KALIPLAR:
Doğal Minör Kalıbı: 1 tam 1 yarım 2 tam 1 yarım 2 tam aralıklarından oluşan
dizidir.
Armonik Minör Kalıbı: Doğal minör kalıbın 7’ci derecesinin ½ ses inceltilmiş
halidir.28
Melodik Minör Kalıbı: Doğal minör kalıbın 6’ncı 7’nci derecesinin ½ ses
inceltilmiş halidir.
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
34
İLGİLİ MİNÖR:
Her majör kalıbın bir ilgili minörü vardır. Yada başka bir değişle her majör kalıp
içinde bir minör kalıp barındırmaktadır. Bu minör kalıbın isminede İlgili Minör
denmektedir.
İlgili minör; majör gamın tonik derecesinden 3 ses 1½ ton aşağı inilerek (kalına,
peste inilerek) bulunmaktadır.Örneğin Do majör gamının ilgili minörünü
bulmak için do sesinden kendi de dahil olmak üzere 3 ses 1½ ton inelim. Do, Si,
La. Üç ses indik. Do – Si arası ½ ton, Si – La arasıda 1 ton.Toplamda 1½ ton
yaptı. Yani Do dan 3 ses 1½ ton aşağı indiğimiz zaman elde ettiğimiz nota La
notasıdır. O zaman Do majörün ilgili minörü La minördür.29
TEORİK MÜZİK BİLGİLERİ
Nefes: Portenin üst yanına konulan bir virgül işareti ile gösterilir. Solfej
yaparken virgül olan yerde nefes alınır.
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
35
Röpriz(Döneç): Genellikle başa dönüleceğini veya 2. defa görüldüğü yerden 1.
defa görüldüğü yere dönüleceğini anlatır.
D’Capo: Kısaltılması D.C.’dir. Baştan anlamına gelir. Bunun için parça
sonunda D.C. olan yerden başa dönülür.
Fin: Son, bitiş bitti demektir. Fin yazan yerde parça bitirilir.
Ölçü tekrar işareti: Bir ölçüdeki notalar tekrar edileceği zaman kullanılır.30
Senyö: Bir müzik eserinde 2. defa konulduğu yerden, birinci defa konulduğu
yere dönüleceğini ve son yazılan yerde bitirileceğini belirtir.
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
36
Coda: Kuyruk demektir.Bir müzik eseri belirli bir yerden belirli bir yere dönüş
yaptıktan sonra codalar arası atlanarak devam edilir.
Akor: Dizinin 1, 3, 5, 8 ’inci derecelerinin aynı anda çalınması ile akor oluşur.
Akor notalarının armonik olarak üst üste çalınmasına denir. Her gamın bir akoru
vardır.
Arpej: Bir akor notalarının melodik olarak arka arkaya çalınmasına denir. Her
gamın bir arpeji vardır. Dizinin 1, 3, 5, 8 ’inci derecelerinin tekrarı dizinin
arpejini oluşturur.31
Nokta: Önüne geldiğin notanın değerinin, o notanın değerinin yarısı kadar daha
uzatır.
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
37
Akolat: İki farklı partinin(satırın) birleştirilmesine, çift satır oluşturmaya
yarayan bağa akolat denir. Akolat en çok piyano notasında kullanılmaktadır.
Metronom: Bir müzik parçasının her yerde ve herkes tarafından aynı hızla
okunmasını sağlayan araca metronom denir. 32
GÜRLÜK TERİMLERİ
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
38
HIZ TERİMLERİ
BİR MÜZİK PARÇASINI OLUŞTURAN UNSURLAR
Ritim: Devinim. Olayların düzenli aralıklarla tekrarlanması niteliği, dizem,
tartım. Bir birine bağlı ve eşit olarak peşisıra gelen ölçülerin oluşturduğu
döngüye ritim denir.
Melodi: Belli bir tona ve kurallar bütününe bağlı olarak, notaların göstermiş
olduğu yatay hareketliliğe melodi denir. 33
Armoni: Uyum demektir. Aynı anda tınlayarak notaların oluşturduğu dikey
blokların (akorların), kurallar bütünü ile düzenlenerek göstermiş oldukları yatay
hareketliliktir. Armoni bunun dışında müzik yazma kurallarını da kapsar.
Sencer Hoca’nın Solfej Dersi Notları
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51