Sel Oluşumunda Etkili Olan Faktörlerin İrdelenmesi
İklim Değişikliği
1939-1999 yılları arasında gözlenen yağış-dere akımı ilişkisi
Topla
m d
eğiş
im %
’si
Dünyadaki Suların Dağılımı
Hidrolojik Döngü
Yağış (23%)Evapotranspirasy
on (16%)Yüzeysel
akış
Infiltrasyon
Yüzeysel Akış
(7%)
Su Tablası
Okyanus (97%)
Bulut
Buzul depolamas
ı (2%)
Yeralt suyu (1%)
Toprak Dere & Göller
(0.01%)
Yağış (77%)
Evaporasyon (84%)
Havza Hidrolojisi
Yağış
İntersepsiyon
Yüzey DepolamasıInfiltrasyo
nToprak Nemi
Perkolasyon
Taban Suyu
Transpirasyon
Yüzeysel Akış
Evaporasyon
Derelerden deniz ve göllereYüzeyaltı
AkışıTaban Suyu
Akışı
Su Tablası
Girdi
DepoAkış(transfer)Çıktı
Yer altı Suyu Zonları
Havza
Sel
Seller
•Dünya çapında her yıl 100-150 arası sel felaketi meydana gelmektedir• Seller ani düşen aşırı yağışlar, şiddetli fırtınalar, kasırgalar, tropikal fırtınalar, musonlar, kar ve buzulların erimesi sonucu oluşurlar•El Nino olayı sellerin oluşmasına katkı yapar
•Dünyada meydana gelen doğal felaketlerde ölenlerin % 40’ı sellerle meydana gelmektedir.
Sel Riski? Şiddetli yağışlar Geçirgen olmayan topraklar Dik, çok dik ve sarp eğimli araziler Bitki örtüsü tahribi Çok ıslak topraklar Aşırı kuru topraklar Sel yatağının yerleşime açılması
Sel Çeşitleri Kıyı Selleri Dere Selleri Kentsel Seller
Sel?
Sel? Çok uzun zaman peryotlarında ova ve deltaları
oluşturarak verimli düz tarım arazilerini meydana getirirler.
Delta
Nil ve Mississippi
Dereyi besleyen kaynaklar
Kenar Depolaması
Hidrograf ve Elemanları
Hidrograf Hidrografın şekli
Havzanın büyüklüğüne Eğim derecesine Anakaya ve toprak türüne (Geçirgen ya da değil)) Drenaj yoğunluğuna Vejetasyon
Drenaj şeklinin pik akımlara etkisi
Bölünmüş
Drenaj Yoğunluğu-Akım İlişkisi
2 saat sonra
4 saat sonra
6 saat sonra
Zaman
Debi
(m
/sn)
Drenaj Yoğunluğu
Reliyefin Hidrografa Etkisi
Hidrograf
Sarp Eğimli Arazi Düşük Eğimli Arazi
Bitki Örtüsünün Hidrografa Etkisi
Hidrograf
Çıplak alanVejetasyon
Drenaj Yoğunluğunun Hidrografa Etkisi
Hidrograf
Yüksek drenaj yoğunluğu
Düşük drenaj yoğunluğu
Form Faktörünün Hidrografa Etkisi
Hidrograf
Geniş Havza Dar Havza
Arazi Kullanımının Hidrografa Etkisi
Kentleşme sonrası
Kentleşme öncesi
Zaman (saat)
Deb
i
Arazi Kullanımı
Sediment AkımıTaşınma
Dereler üç şekilde sediment taşır:
Sıçrama Sürünme Süspansiyon
40 ha’lık bir alandan meydana gelen 13.364 metreküp sediment, derenin seviyesinde 3.4 cm yükselme meydana getirdiği tespit edilmiştir.
Sediment Akımı
Alan-Sediment Verimi
Yüzeysel akış
Yüzeysel Akış
Yüzeysel akışı etkileyen etmenlerİklim Etmenleri Yağış tipi Yağış şiddeti Yağış Miktarı Yağış süresi Yağışın havza üzerindeki dağılışı Yağıştan önceki toprak nemi Evapotranspirasyonu etkileyen iklimsel
parametreler
Yüzeysel akışı etkileyen etmenlerFizyografik Faktörler Arazi Kullanım Durumu Bitki Örtüsü Toprak Tipi Drenaj Yoğunluğu Havzanın Şekli Yükselti Eğim Bakı
Yüzeysel akışı etkileyen etmenler
İnsan Kentleşme Bitki örtüsü tahribi
İnfiltrasyon
Kuru toprak koşulları
Nemli toprak koşulları
Zaman (dak)
İnfilt
rasy
on O
ranı
(cm
/saat)
Toprakların Geçirgenlikleri
TekstürTekstür (mm/(mm/saatsaat))
KumKum 210.0210.0
Balçıklı KumBalçıklı Kum 61.061.0
Kumlu BalçıkKumlu Balçık 26.026.0
BalçıkBalçık 13.013.0
Kumlu Killi BalçıkKumlu Killi Balçık 4.34.3
Killi BalçıkKilli Balçık 2.32.3
KilKil 0.60.6
Toplam İnfiltrasyonİnfiltrasyon Oranı –cm/saat
Toplam İnfiltrasyon(cm)
Top
lam
İnfilt
rasy
on (
cm)
İnfilt
rasy
on O
ranı (c
m/s
aat)
Zaman (dakika)
İnfiltrasyon Oranı (Eğim ve Toprak Türü)
İnfiltrasyon Oranı (Kompaktlaşma/Nem İçeriği)
İnfiltrasyon-Yüzeysel Akış İlişkisi
Yağış MiktarıYüzeysel Akışİnfiltrasyon
Yüksek
Düşük
Yüksek
Düşük
İnfilt
rasy
on v
e Y
üze
yse
l
Akı
ş
Zaman
Yağmur Tanecikleri
Toprak agregatlarını parçalarToprak taneciklerini koparırGözeneklerin tıkanmasını sağlar
Tane Çapı (mm)
Kin
eti
k E
nerj
i (J
ul)
İnfiltrasyon-Toprak İlişkisi
- Kumlu topraklar yüksek infiltrasyon oranına sahiptir- Killi topraklar düşük infiltrasyon oranına sahiptir- Organik madde içeriği infiltrasyonu artırır
İnfiltrasyon kapasitesi-sediment verimi ilişkisi
İnfiltrasyon Kapasitesi
Sedim
ent
Veri
mi
İnfiltrasyonu Etkileyen Faktörler
Toprak TipiTekstürDerinlik
Toprak Nemi İçeriğiYağış
YoğunlukMiktarı/Süresi/Dağılımı
Topoğrafik yapı (eğim)Vejetasyon
Tipi (orman, mera, çayır vs.)Yoğunluğu
İntersepsiyon
1 x 1 m mesafeli
3.7 x 3.7 m mesafeli
Meşçere altı
% 54
Gövdeden akış % 46
Meşçere altı
% 97
Gövdeden akış % 3
Ölü Örtü İntersepsiyonu
İntersepsiyon
İntersepsiyon
Drenaj Yoğunluğu-Dere Akımı İlişkisi
Dendritic Drenaj
Rectengular Drenaj
Havza Büyüklüğü-Eğim-Akım İlişkisi
Arazi Kullanımı-Yüzeysel Akış İlişkisi
Geçirgen olmayan anakaya-toprak ve yüzeysel akışlar
Su Hızı
Dere Sınıflandırması
Değişik Dere Sırası Tipleri (Gregory ve Walling 1976)
İntersepsiyon
İntersepsiyon
Çeşitli Meşçerelerde Mevsimlere Göre İntersepsiyon (%) Miktarı
İntersepsiyon
Meşe Meşceresinde Yağış Miktarı İle İntersepsiyon, Gövdeden Akış, Orman Altı Yağış Miktarı Arasındaki İlişkiler (Kış Dönemi İçin) (Özhan 1982)
İntersepsiyonu Etkileyen Etmenler
1. Bitki niteliği
2. İklim
3. Mevsim
4. Bitki topluluğu
Transpirasyon
Yıllık Yağış Ve Transpirasyon Değerleri
Transpirasyonu Etkileyen Etmenler
•Bitkisel ve fizyolojik etmenler:Bitki yapraklarındaki stomaların miktarı ve durumu,
yaprak strüktürü, yaprakların güneş ışınlarınza göre pozisyonu, genel yaprak alanı, kök ve yaparak üstü kısımları arasındaki oran yapraktaki öz suyunun osmotik basıncı ve bazı bitki hastalıkları bu etmenler arasında sayılabilir. Ayrıca bir orman toplumunda ağaçların sıklığı ve boyu ile kök derinliği bitkilerin farklı derecede transpirasyon yapmasına neden olmaktadır.•Çevresel etmenler:
Havanın buhar basıncı, nemi, sıcaklığı ve ışık şiddeti, rüzgar, toprak nemi transpirasyonu etkileyen önemli çevresel etmenlerdendir. Yüksek sıcaklık ve düşük hava nemi transpirasyonun artmasında önemli rol aldığı gibi bunlara rüzgarın şiddeti de eklenirse transpirasyon daha da artar. Ancak artış topraktaki nemin miktarına bağlıdır.
Evapotranspirasyon
Evapotranspirasyonun Gün İçinde Değişimi (Lee, 1980)
Evapotranspirasyonu Etkleyen Etmenler
Evapotranspirasyon miktarı transpirasyonu etkileyen etmenler tarfından aynı şekilde etkilenir.
Özellikle bitki örtüsünün yoğun ve buharlaşmanın elverişli olduğu ortamlarda gün içerisinde evapotranspirasyon değeri büyük bir değişim göstermekte ve öğlen saatlerinde en üst düzeye çıkmakta, gece ise en düşük düzeyde kalmaktadır. Bunun sonucu olarak dere akımları da bir yağış olmadığı halde öğlen saatlerinde azalmakta, gece ise artmaktadır.
Su Bütçesi
Su Bütçesi Öğeleri ve Evapotranspirasyon Değerleri (Özhan 1982)
Su Bütçesi
Bazı Su Bütçesi Öğelerinin Farklı Örtüler Altındaki Değerleri (Blooks Ve ark., 1996)
İnfiltrasyon-Toprak Türü
Toprak Tekstürü Ve Örtü Durumuna Göre İnfiltrasyon Kapasitesi Değerleri
Yüzeysel Akış-Hidrograf İlişkisi
Yüzeyaltı Akış-Hidrograf İlişkisi
Taban Suyu-Hidrograf İlişkisi
Yağışın Havzadaki Dağılışı
Yağışın Havza Üzerindeki Hareket Yönü
Bitki Örtüsü-Hidrograf İlişkisi
Tarım-Orman-Hidrograf lişkisi
Su Ayırım Çizgisi
Havza Büyüklüğü-Hidrograf İlişkisi
Havza Şekli-Hidrograf İlişkisi
TEŞEKKÜRLER
Top Related