ROZDZIAŁ III
POWIETRZE ATMOSFERYCZNE
(Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie)
Powietrze atmosferyczne jest bezbarwną i bezwonną mieszaniną gazów, tworzącą zewnętrzną strefę Ziemi. Procentowy skład powietrza w przeliczeniu na powietrze suche, pozbawione pary
wodnej jest następujący:
Azot - 78,06 % (objętościowych);
Tlen - 20,98 % (objętościowych);
Argon - 0,93% (objętościowych);
inne - 0,03 % (objętościowych).
Jest to średni skład tzw. powietrza czystego, stanowiącego wzorzec do oceny stopnia
zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, z którym człowiek ma kontakt codziennie. Odstępstwa
od składu czystego powietrza świadczą o jego zanieczyszczeniu. Substancje, które w wyniku
naturalnych zdarzeń przyrodniczych lub działalności ludzkiej dostają się do powietrza zmieniając
ilościowo lub jakościowo jego skład naturalny uważane są za zanieczyszczenia. Im bardziej skład
powietrza będzie różny od składu powietrza czystego, tym bardziej będzie ono zanieczyszczone, a tym
samym bardziej uciążliwe dla środowiska biologicznego. Stopień zanieczyszczenia powietrza
atmosferycznego nad wybranym obszarem zależy głównie od następujących czynników:
� wielkości emisji z wszystkich emitorów znajdujących się na tym obszarze oraz rodzaju, ilości,
rozmieszczenia i wysokości efektywnej emitorów,
� napływu zanieczyszczeń spoza tego obszaru,
� warunków klimatycznych i meteorologicznych regionu, na którym znajduje się rozpatrywany
obszar,
� ukształtowania i zagospodarowania terenu.
1. Emisja zanieczyszczeń do powietrza
Do określenia presji powodowanej w 2005 roku przez źródła punktowe na jakość powietrza
w województwie podkarpackim wykorzystano dane Urzędu Marszałkowskiego, zebrane do celów
opłatowych. Informacje o znaczących źródłach emisji uzyskano z ankiet rozesłanych przez WIOŚ
bezpośrednio do podmiotów. Wykorzystano również zestawienia Głównego Urzędu Statystycznego
dotyczące emisji zanieczyszczeń do powietrza.
Według informacji Urzędu Marszałkowskiego w 2005 roku na obszarze województwa
podkarpackiego działalność prowadziło 814 podmiotów wprowadzających gazy i pyły do powietrza,
w ilości podlegającej zgłoszeniu. Łącznie wyemitowały one następujące ilości zanieczyszczeń: - dwutlenek siarki 15 675 Mg;
- dwutlenek azotu 7 369 Mg;
- tlenek węgla 6 723 Mg;
- pyły 4754 Mg;
- benzen 2,1 Mg;
- ołów 0,2 Mg;
- dwutlenek węgla 6 564 876 Mg;
- zanieczyszczenia specyficzne 2439 Mg.
Procentowo najwięcej zanieczyszczeń wprowadzanych jest do powietrza w powiatach
stalowowolskim, mieleckim i mieście Rzeszów. W 2005 roku z powiatów tych wyemitowanych
zostało do powietrza atmosferycznego łącznie 58,8 % emisji wojewódzkiej gazów oraz 30,6 %
zanieczyszczeń pyłowych.
Mapa 3.1. Emisja zanieczyszczeń gazowych w województwie podkarpackim w 2005 roku
Mapa 3.2. Emisja zanieczyszczeń pyłowych w województwie podkarpackim w 2005 roku
Według danych WIOŚ-Rzeszów na terenie województwa podkarpackiego w 2005 roku
prowadziło działalność 47 podmiotów odznaczających się dużą uciążliwością dla czystości powietrza.
Za podmioty takie uznano zakłady, które wyemitowały w ciągu roku łącznie ponad 50 Mg SO2, NO2,
CO i zanieczyszczeń pyłowych. Zakłady te wyemitowały w 2005 roku 25,8 tys. Mg zanieczyszczeń
gazowych i 3,4 tys. Mg zanieczyszczeń pyłowych. Pod względem emisji zanieczyszczeń z zakładów
znacząco wpływających na jakość powietrza województwo podkarpackie zajmuje 13 miejsce
w Polsce.
Mapa 3.3. Rozmieszczenie źródeł uciążliwych dla jakości powietrza w województwie podkarpackim
Tabela 3.1. Emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych w 2005 roku
(tys. Mg/rok)
SO2 NO2 CO Pyły
Polska 855,5 351,1 326 110,5
Podkarpackie 15,2 6,8 3,8 3,4
Udział % 1,8 1,9 1,2 3,1
Wykres 3.1. Procentowy udział poszczególnych zanieczyszczeń z zakładów uciążliwych w 2005 roku
52%
12%13%
23%
SO2 NO2 CO Pyły
Zakłady znacząco oddziaływujące na jakość powietrza stanowią 5,8 % wszystkich podmiotów
wprowadzających gazy i pyły do powietrza w województwie podkarpackim. W 2005 roku emisja
z tych zakładów stanowiła 84,9 % całkowitej emisji w województwie.
Wykres 3.2. Porównanie ilości zanieczyszczeń emitowanych przez zakłady uciążliwe do emisji
wojewódzkiej
0
2
4
6
8
10
12
14
16
tys.
Mg
/ro
k
dwutlenek siarki dwutlenek azotu tlenek węgla pyły
Emisja wojewódzkaEmisja z zakładów szczególnie uciążliwych
Według danych GUS najwięcej zanieczyszczeń gazowych i pyłowych wprowadzanych jest do
powietrza z podmiotów zakwalifikowanych według Europejskiej Klasyfikacji Działalności do branży
„wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz i wodę”. W 2005 roku wyemitowały one
56% gazów i 72,6% zanieczyszczeń pyłowych.
Tabela 3.2. Emisja zanieczyszczeń do powietrza wg Europejskiej Klasyfikacji Działalności w 2005 roku
[w % zanieczyszczeń wytworzonych]
Sekcja Podsekcja Emisja
gazów
Emisja
pyłów
Produkcja artykułów spożywczych 4,4 7,7
Produkcja wyrobów włókienniczych i odzieży 0,1 -
Produkcja drewna i wyrobów z drewna 4,7 15,1
Wytwarzanie koksu, produktów rafinacji ropy naftowej i paliw jądrowych 0,7 -
Produkcja wyrobów chemicznych 0,8 2,8
Produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych 4 7,7
Produkcja wyrobów z surowców niemetalicznych 9,35 5,1
Produkcja metali i wyrobów z metali 1,2 2,8
Produkcja maszyn i urządzeń 0,2 -
Produkcja sprzętu transportowego 1,2 2,8
Przetwórstwo
przemysłowe
Produkcja pozostała 0,1 -
Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę 72,6 56
Budownictwo 0,05 -
Pozostałe 0,6 -
Według danych WIOŚ-Rzeszów spośród 47 zakładów o dużej uciążliwości dla jakości
powietrza 15 należy do branży „wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, wodę i gaz”.
W 2005 roku wyemitowały one 72% gazów i 60% zanieczyszczeń pyłowych z całkowitej emisji
z zakładów uciążliwych.
Wykres 3.3. Emisja z zakładów uciążliwych w 2005 roku
3,63,6
18,6
0,312,10
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
Emisja z dużych źródeł
ciepłowniczych
Emisja z dużych
kotłowni zakładowych
Emisja technologiczna
tys. M
g/r
ok
gazy pyły
Emisja z energetycznego spalania paliw ma charakter sezonowy. Jej wpływ widoczny jest
głównie w okresie zimowym. W sezonie grzewczym 2005 roku zakłady uciążliwe wyemitowały 15,86
tys. Mg zanieczyszczeń gazowych i 2,43 tys. Mg pyłów pochodzących z energetycznego spalania
paliw, natomiast w sezonie letnim 6,37 tys. Mg zanieczyszczeń gazowych i 0,68 tys. Mg pyłowych.
Wykres 3.4. Miesięczny rozkład emisji zanieczyszczeń z energetycznego spalania paliw w 2005 roku –
zakłady uciążliwe
0
0,5
1
1,5
2
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
miesiące
tys. M
g
dwutlenek siarki dwutlenek azotu tlenek węgla pyły
Wśród zanieczyszczeń pyłowych dominują pyły ze spalania paliw, które stanowiły w 2005
roku 90%. Znaczne ilości zanieczyszczeń pyłowych oraz częściowo szkodliwe gazy zatrzymywane są na urządzeniach oczyszczających. W 2005 roku w województwie podkarpackim na urządzeniach
oczyszczających zatrzymanych i zneutralizowanych zostało:
98,6 % pyłów,
4,5 % dwutlenku siarki,
3,1 % dwutlenku azotu,
7,1 % tlenku węgla,
74,7 % węglowodorów.
Urządzenia do redukcji zanieczyszczeń zainstalowane w zakładach zlokalizowanych na
obszarze województwa podkarpackiego odznaczają się w większości wysoką skutecznością oczyszczania.
Wykres 3.5. Rodzaje pyłów wyemitowanych w województwie podkarpackim w 2005 roku
90%
8%
2%
1,3%
0,7%
z energetycznego spalania paliw
inne
cementowo-wapienne
krzemowe, z nawozów sztucznych, środków powierzchniowo-czynnych, węglowo-grafitowe i
polimerowe
Wykres 3.6. Urządzenia do redukcji zanieczyszczeń w zakładach uciążliwych dla jakości powietrza
w województwie podkarpackim
27%17%
10%
2%
36%
8%
cyklony multicyklonyfiltry tkaninowe elektrofiltryurządzenia mokre inne
15%
56%29%
niska skuteczność oczyszczania
średnia skuteczność oczyszczaniawysoka skuteczność oczyszczania
W 2005 roku w województwie podkarpackim wyemitowanych zostało ponad 2,4 Mg
zanieczyszczeń specyficznych związanych z procesami technologicznymi. Wśród zanieczyszczeń
specyficznych ponad 60 % stanowiły węglowodory alifatyczne.
Wykres 3.7. Emisja zanieczyszczeń specyficznych w 2005 roku
127 13713 32 54 68 39 91 67 65 40
253
1483
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
wę
glo
wo
do
ry
alifa
tyczn
e
wę
glo
wo
do
ry
aro
maty
czn
e
ksyle
n
flu
or
am
on
iak
form
ald
eh
yd
tolu
en
ace
ton
alk
oh
ole
alifa
tyczn
e
oc
tan
bu
tylu
tró
jtle
ne
k
sia
rki
WW
A
inn
e
Mg
2. Wpływ warunków meteorologicznych na jakość powietrza
Istotny wpływ na ilość emitowanych do atmosfery zanieczyszczeń z dużych źródeł branży
ciepłowniczej, jak również z sektora komunalno-bytowego, mają warunki meteorologiczne
występujące na danym terenie. Korzystając z danych IMGW zamieszczonych w „Biuletynie
Państwowej Służby Hydrologiczno-Meteorologicznej” przeanalizowano warunki meteorologiczne
występujące w województwie podkarpackim w 2005 roku. Najniższa średnia miesięczna temperatura
powietrza wynosząca -4,1oC zanotowana została w miesiącu lutym. Najcieplejszym miesiącem roku
był lipiec ze średnią miesięczną temperaturą powietrza 19,8oC. Największe miesięczne opady powyżej
100 mm notowane były w miesiącach maj-sierpień. Na terenie województwa dominują wiatry
z kierunku zachodniego. W tabelach zestawiono informacje o warunkach meteorologicznych na
terenie województwa w 2005 roku.
Tabela 3.3. Warunki meteorologiczne w 2005 roku
Miesiąc
Temp.
Powietrz
[oC]
Suma
opadów
[mm]
Liczba
dni z
opadami
Usłonec
znienie Porównanie do norm wieloletnich
Styczeń -0,6 49,6 20 67,9
Styczeń był ciepły zwłaszcza w I połowie i
zdecydowanie wilgotniejszy od przeciętnego.
Temperatury powietrza były wyższe od
wielolecia.
Luty -4,1 29,5 15 85,8
Luty był chłodniejszy i na przeważającym
obszarze wilgotniejszy od przeciętnego. Średnia
temperatura miesiąca była niższa od średniej
wieloletniej o 1-3 stopnie. Miesięczna suma
opadów przekroczyła wartości średnie
wieloletnie
Marzec 0,3 46,8 13 177,1
Marzec był chłodniejszy od przeciętnego i w
części wschodniej i północnej również wilgotniejszy
Kwiecień 9,1 48,4 13 189,9
Kwiecień był ciepły i stosunkowo suchy.
Średnia temperatura miesięczna była wyższa od
średniej wieloletniej.
Maj 14,0 107,1 17 264,5
Maj był termicznie zmienny i bardzo wilgotny.
Średnia temperatura układała się w granicach
normy i była zbliżona do średniej wieloletniej.
Miesięczne sumy opadów były znacznie wyższe
od norm
Czerwiec 16,8 109,6 10 296,6
Czerwiec na ogół chłodny, suchy
charakteryzował się zmienną pogodą. Średnia temperatura miesięczna była niższa od
średniej wieloletniej
Lipiec 19,8 109,1 13 291,5
Średnia miesięczna temperatury w lipcu
przekroczyła normę wieloletnią, miesięczne
sumy opadów przekraczały wartości średnie z
wielolecia
Sierpień 17,5 123,9 14 224,2
Średnia temperatura powietrza kształtowała się w pobliżu średniej wieloletniej, opady
przekroczyły normę miesięczną 3 krotnie
wrzesień 14,8 62,4 8 242,0
Średnia temperatura była wyższa od normy
wieloletniej natomiast opady były niższe od
norm
Październik 8,9 6,8 4 175,9
Październik był suchy i ciepły, średnia
miesięczna temperatura była wyższa od norm
wieloletnich. Miesięczne sumy opadów były
niższe od norm wieloletnich
listopad 3,1 17,8 10 73,3
Listopad był ciepły i suchy. Średnia miesięczna
temperatura była wyższa od wieloletniej, opady
niższe od średniej wieloletniej
grudzień -0,4 62,9 23 16,8
Przeciętne warunki termiczne, opady
zdecydowanie przekroczyły normy wielolecia,
temperatura nie odbiegała od norm wieloletnich
Tabela 3.4. Dominujące kierunki wiatrów w województwie w 2005 roku
Miesiąc Zakres dat Kierunek i siła wiatru
Styczeń
1-15 stycznia
14-18 stycznia
19-25 stycznia
31 stycznia
silny wiatr zachodni
silny wiatr południowy i południowo zachodni,
umiarkowany wiatr zachodni i północny
silny wiatr zachodni
Luty
1-3 luty
4-15 luty
15-19 luty
20-23 luty
24-28 luty
słaby wiatr północno-zachodni
umiarkowany wiatr południowo-zachodni
umiarkowany wiatr północno-wschodni
umiarkowany wiatr południowo-wschodni
umiarkowany wiatr północno-wschodni
Marzec
1-9 marzec
10-19 marzec
20-24 marzec
25-31 marzec
umiarkowany i silny wiatr z kierunków północno i zachodniego
dość silny porywisty wiatr z kierunków południowego i zachodniego
umiarkowany i słaby wiatr południowo -wschodni
słaby i umiarkowany wiatr ze wschodu i północy
Kwiecień
1-5 kwiecień 6-9 kwiecień 10-13 kwiecień 14-19 kwiecień 20-24 kwiecień 25-27 kwiecień 28-30 kwiecień
słaby i umiarkowany wiatr z południa i zachodu
umiarkowany i słaby wiatr z południa i południowego wschodu
umiarkowany i słaby zmienny wiatr północno-zachodni i zachodni
umiarkowany okresami porywisty wiatr ze wschodu i północy
umiarkowany okresami porywisty wiatr z północy i zachodu
umiarkowany okresami porywisty wiatr ze wschodu i północy
słaby i umiarkowany wiatr północno zachodni
Maj
1-4 maj
5-14 maj
15-17 maj
18-21 maj
22-31 maj
słaby i umiarkowany okresami porywisty wiatr północno-zachodni
umiarkowany okresowo dość silny wiatr zachodni
słaby i umiarkowany wiatr południowo-wschodni
umiarkowany wiatr północny
umiarkowany wiatr zachodni i północno-zachodni
Czerwiec
1-12 czerwiec
13-26 czerwiec
27-30 czerwiec
umiarkowany okresowo dość silny wiatr zachodni
umiarkowany wiatr północny
umiarkowany wiatr zachodni
Lipiec
1-9- lipiec
10- 31 lipiec
słaby i umiarkowany wiatr z kierunków północnego i wschodniego
słaby i umiarkowany wiatr północno-wschodni i wschodni
Sierpień
1-13 sierpień 14-21 sierpień 22-26 sierpień 27-31 sierpień
słaby i umiarkowany wiatr z kierunku zachodniego
słaby i umiarkowany wiatr z kierunku wschodniego
słaby i umiarkowany wiatr z kierunku zachodniego
słaby i umiarkowany wiatr z kierunku wschodniego
Wrzesień
1-3 wrzesień 4-12 wrzesień 13-14 wrzesień 15-18 wrzesień 19-30 wrzesień
umiarkowany wiatr wschodni
umiarkowany wiatr wschodni i północny
umiarkowany wiatr południowy i zachodni
umiarkowany wiatr północny i północno-wschodni
umiarkowany wiatr wschodni
Październik
1-2 październik
3-14 październik
15-18 październik
19-26 październik
27-31 październik
umiarkowany wiatr południowo-wschodni
umiarkowany wiatr wschodni i południowo-wschodni
umiarkowany wiatr zachodni i północny
umiarkowany wiatr południowy i zachodni
umiarkowany wiatr południowo-wschodni
Listopad
1-9 listopad
10-14 listopad
15-18 listopad
19-24 listopad
25-30 listopad
umiarkowany wiatr południowo-wschodni i południowy
umiarkowany wiatr południowy
umiarkowany wiatr północno-zachodni i zachodni
umiarkowany wiatr zachodni i północny
umiarkowany wiatr południowy
Grudzień
1-3 grudzień 4-8 grudzień 9-10 grudzień 11-15 grudzień 16-21 grudzień 22-24 grudzień 25-31 grudzień
umiarkowany wiatr południowy
umiarkowany wiatr zachodni i północny
umiarkowany wiatr północny
umiarkowany wiatr zachodni
umiarkowany wiatr zachodni i północny
umiarkowany wiatr zachodni
umiarkowany wiatr wschodni
Na mapie przedstawiono roczne róże wiatrów wykonane w oparciu o informacje o kierunkach
wiatrów w 2005 r. ze stacji METEO-WIOŚ zlokalizowanych w Rzeszowie, Jaśle, Tarnobrzegu
i Przemyślu.
Mapa 3.4. Warunki meteorologiczne na terenie województwa podkarpackiego
Warunki meteorologiczne, występujące na przestrzeni roku, decydują o zapotrzebowaniu na
energię cieplną, a tym samym decydują o wielkości emisji z energetycznego spalania paliw.
Korzystając z danych uzyskiwanych na stacjach METEO obsługiwanych przez WIOŚ obliczono
liczbę stopniodni grzewczych w poszczególnych miesiącach 2005 roku, pokazujących
zapotrzebowanie na energię cieplną w tym okresie. Największe zapotrzebowanie na energię cieplną w sezonie grzewczym wystąpiło w miesiącach grudzień- marzec.
Tabela 3.5. Liczba stopniodni grzewczych w 2005 roku w województwie podkarpackim
Miesiąc I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
Rzeszów 646 699,7 572,8 309,9 182,1 66,5 3,3 33,2 122,3 321,9 487 636,6
Jasło 591,8 617 524,6 241,1 116,7 45,9 0 5,9 62,9 248,3 415,8 533,7
Przemyśl 560,2 595,3 513,3 236,9 115,8 39,3 0 5 68,1 261 439,3 552,6
Tarnobrzeg 531,9 564,4 502,7 201,2 101,7 33,3 0 0 24,5 204,9 423,6 547,3
Z porównania ilości stopniodni grzewczych w latach 2004-2005 wynika, że zapotrzebowanie
na energię cieplną w sezonie grzewczym w roku 2005, oprócz stycznia, który był cieplejszy od
przeciętnego, było wyższe.
Wykres 3.8. Porównanie stopniodni grzewczych w latach 2004-2005
Rzeszów
0
100
200
300
400
500
600
700
800
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
2004 2005
Przemyśl
0
100
200
300
400
500
600
700
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
2004 2005
Jasło
0
100
200
300
400
500
600
700
800
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
2004 2005
Tarnobrzeg
0
100
200
300
400
500
600
700
800
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
2004 2005
3. Jakość powietrza w województwie podkarpackim w 2005 roku i wyniki klasyfikacji stref
3.1. Sieć monitoringu jakości powietrza atmosferycznego w województwie podkarpackim w 2005 roku
Badania jakości powietrza w województwie podkarpackim w 2005 roku prowadzone były przez
WIOŚ-Rzeszów i WSSE-Rzeszów w zakresie zanieczyszczeń normowanych w rozporządzeniu
Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych
substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów
tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji na:
� stacji automatycznej w Rzeszowie:SO2,NO2, NOx, NO, PM10, CO;
� 25 stanowiskach manualnych do pomiarów SO2 i NO2;
� 8 stanowiskach manualnych do pomiarów PM10;
� 4 stanowiskach do pomiarów ołowiu w PM10;
� 11 stanowiskach pasywnych do pomiarów benzenu;
� 3 stanowiskach manualnych do pomiarów SO2 i NO2;
� 4 stacjach meteorologicznych do interpretacji wyników pomiarów.
Dane ze stacji i stanowisk pomiarowych monitoringu powietrza wprowadzane są do
wojewódzkiej bazy JPOAT i przekazywane drogą elektroniczną do bazy krajowej.
Jednostkowe wyniki stężeń zanieczyszczeń ze stacji automatycznej zlokalizowanej
w Rzeszowie, oraz ze stacji manualnych z obszaru województwa podkarpackiego udostępniane są na
stronie internetowej WIOŚ –Rzeszów: www.wios.rzeszow.pl.
Mapa 3.5. Monitoring powietrza atmosferycznego w 2005 roku
3.2. Wyniki pomiarów zanieczyszczeń powietrza uzyskane w 2005 roku
Dwutlenek siarki
Dwutlenek siarki mierzony był w województwie podkarpackim w 2005 roku na 29 stacjach
pomiarowych, w tym na jednej automatycznej, 25 manualnych oraz na 3 stanowiskach do pomiarów
pasywnych. Pomiarami objęto wszystkie miejscowości posiadające status uzdrowiska na terenie
województwa. Nie odnotowano przekroczeń, ustalonych dla tego zanieczyszczenia norm, zarówno dla
jednej godzinny, do której porównywano wyniki uzyskane na stacji automatycznej w Rzeszowie, jak
również normy średniodobowej, na żadnym stanowisku pomiarowym, gdzie prowadzone były badania
z tym czasem uśredniania stężeń. Poziomy średnich rocznych stężeń mieściły się w granicach od 1,4 µg/m
3 do 9,4 µg/m
3.
Najwyższe stężenia średnioroczne zanotowano w Rzeszowie 9,3 µg/m3 oraz w Krośnie 9,4 µg/m
3,
gdzie stanowiły one 46,5- 47 % normy. Na stanowiskach pomiarowych zlokalizowanych na terenach
objętych ochroną uzdrowiskową stężenia dwutlenku siarki były niskie i nie stanowiły zagrożenia
przekroczenia dopuszczalnych stężeń. Stężenia średnioroczne obliczone z rocznej serii stężeń
średniodobowych kształtowały się w przedziale 2,02- 4,44 µg/m3.
Maksymalne stężenie 1-godzinne na stacji automatycznej w Rzeszowie zanotowane zostało
w lutym i wyniosło 149 µg/m3 co stanowi 42,6 % normy ustanowionej na poziomie 350 µg/m3.
Wysokości notowanych w powietrzu stężeń dwutlenku siarki wykazują ścisłą zależność z porami roku. Stężenia notowane w 2005 roku w sezonie grzewczym na kilku stacjach były 3-4 razy
wyższe niż w sezonie letnim. Zróżnicowanie w zależności od sezonów oraz wysokości stężeń
obliczonych ze stężeń średniodobowych dla poszczególnych miesięcy w roku przedstawiono na
wykresach.
Wykres 3.9. Stężenia SO2 w rozbiciu na sezony
0
2
4
6
8
10
12
Cza
rna-N
aft
a-
Gaz
Dęb
ica-P
ark
ow
a
Ho
ryn
iec Z
dr-
So
bie
sk
ieg
o
Iwo
nic
z Z
dr.
-
To
rosie
wic
za
Ja
rosła
w-
Gru
nw
ald
zka
Jasło
-Flo
riań
ska
Jas
ło-
Sro
czyń
sk
ieg
o
Ko
mań
cza
-
Oś
rod
ek
Kro
sn
o-
Lew
ako
ws
kie
go
Le
sko
-Ry
nek
Mie
lec-
Gru
nw
ald
zka
Nis
ko
-So
po
cka
Po
lań
czyk
-
Sta
cja
Po
mp
Prz
em
yś
l-
Pl.D
om
inik
ań
ski
Rym
an
ów
Zd
r.-
Zd
rojo
wa
Rzeszó
w-
Szo
pe
na
Rzes
zó
w-
Pił
su
ds
kie
go
Rzes
zó
w-
Po
nia
tow
skie
go
Rzeszó
w
Sku
bis
za
Rzeszó
w-
Wie
rzb
ow
a
San
ok
-
Je
zie
rskie
go
Sta
low
a W
ola
-
Nie
zło
mn
ych
Sa
no
k-J
.Paw
ła I
I
Ta
rno
brz
eg
-
Św
.Ba
rbary
Tarn
ob
rzeg
-1
Maja
Ustr
zy
ki-
Bełs
ka
µg/m3
sezon zimowy
sezon letni
Wykres 3.10. Miesięczne stężenia dwutlenku siarki na wybranych stacjach pomiarowych w 2005 roku
Jasło
0
2
4
6
8
10
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
µg/m
3
Floriańska Sroczyńskiego
Przemyśl-Plac Dominikański
0
5
10
15
20
25
30
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
µg/m
3
Nisko-Sopocka
0
2
4
6
8
10
12
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
µg/m
3
Tarnobrzeg
0
1
2
3
4
5
6
7
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
µg/m
3
Św. Barbary 1 Maja
Rzeszów
0
5
10
15
20
25
30
35
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
µg/m
3
Szopena Piłsudskiego Poniatowskiego Skubisza Wierzbowa
W
po
rów
nan
iu
do
wynik
ów
u
zysk
any
ch
w
200
4
rok
u
na
kilk
u
stacjach
zaobserw
ow
ano
wzro
st stężeń śred
nio
dob
ow
ych
, a tym
samy
m w
zrost stężeń
średnio
roczn
ych
. Poró
wnan
ie wyso
kości
stężeń śred
nio
roczn
ych
w latach
20
04-2
005 p
rzedstaw
iono
na p
oniższy
m w
ykresie.
Wy
kres 3
.11. P
oró
wn
an
ie wy
sok
ości stężeń śred
nio
roczn
ych
dw
utlen
ku
siark
i w la
tach
2004-2
005
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
10
Czarna-Nafta-
Gaz
Dębica-Parkowa
Horyniec Zdr-
SobieskiegoIwonicz Zdr.-
TorosiewiczaJarosław-
Grunwaldzka
Jasło-Floriańska
Jasło-
Sroczyńskiego
Komańcza-
Ośrodek zdrowiaKrosno-
Lewakowskiego
Lesko-Rynek
Mielec-
Grunwaldzka
Nisko-Sopocka
Polańczyk-Stacja
PompPrzemyśl-
Pl.DominikańskiRymanów Zdr.-
ZdrojowaRzeszów-
PiłsudskiegoRzeszów-
Poniatowskiego
Rzeszów
SkubiszaRzeszów-
WierzbowaSanok-
JezierskiegoStalowa Wola-
Niezłomnych
Sanok-J.Pawła II
Tarnobrzeg-
Św.BarbaryTarnobrzeg-1
Maja
Ustrzyki-Bełska
g/m3
2004
20
05
M
ap
a 3
.6. R
ozk
ład
stężeń śr
edn
ioro
czn
ych
SO
2 w
2005 r
ok
u
Dwutlenek azotu
Dwutlenek azotu mierzony był w województwie podkarpackim w 2005 roku na 29 stacjach
pomiarowych w tym na jednej automatycznej w Rzeszowie, 25 manualnych i 3 stanowiskach
pasywnych. Na stacji automatycznej oprócz dwutlenku azotu monitorowane były także stężenia tlenku
azotu i suma tlenków azotu NOx. Wartości stężeń średniorocznych mieściły się w 2005 roku
w przedziale 5,1 µg/m3 do 44 µg/m
3. Najwyższe stężenie średnioroczne zanotowane zostało w Nisku,
gdzie stężenie średnioroczne wyniosło 44,7 µg/m3 (111,7% normy). Na stanowiskach pomiarowych
zlokalizowanych na terenach objętych ochroną uzdrowiskową stężenia dwutlenku azotu nie stanowiły
zagrożenia przekroczenia dopuszczalnych stężeń. Najwyższe stężenie średnioroczne na poziomie 9,7
µg/m3
zanotowane zostało w Horyńcu Zdrój, co stanowi 27,7% normy średniorocznej określonej dla
uzdrowisk na wysokości 35 µg/m3.
Stężenia dwutlenku azotu nie wykazują tak wyraźnej tendencji sezonowej, jak w przypadku
dwutlenku siarki, z uwagi na to, że znaczny udział w emisji tego zanieczyszczenia stanowi
komunikacja. Zróżnicowanie w zależności od sezonów oraz wysokości stężeń miesięcznych,
obliczonych ze stężeń średniodobowych, przedstawiono na wykresach.
Wykres 3.12. Stężenia NO2 w rozbiciu na sezony
0
10
20
30
40
50
60
Cza
rna-N
aft
a-
Gaz
Dęb
ica-P
ark
ow
a
Ho
ryn
iec Z
dr-
So
bie
skie
go
Iwo
nic
z Z
dr.
-
To
rosie
wic
za
Jaro
sła
w-
Gru
nw
ald
zka
Jasło
-Flo
riań
ska
Jasło
-
Sro
czyń
skie
go
Ko
mań
cza-
Ośr
od
ek z
dro
wia
Kro
sn
o-
Lew
ako
wskie
go
Lesko
-Ryn
ek
Mie
lec-
Gru
nw
ald
zka
Nis
ko
-So
po
cka
Po
lań
czy
k-
Sta
cja
Po
mp
Prz
em
yśl
-
Pl.
Do
min
ikań
ski
Rym
an
ów
Zd
r.-
Zd
rojo
wa
Rzeszó
w-
Szo
pen
a
Rze
szó
w-
Pił
su
dskie
go
Rze
szó
w-
Po
nia
tow
skie
go
Rzeszó
w
Sku
bis
za
Rzeszó
w-
Wie
rzb
ow
a
San
ok-
Jezie
rskie
go
Sta
low
a W
ola
-
Nie
zło
mn
ych
San
ok-J
.Paw
ła I
I
Tarn
ob
rzeg
-
Św
.Barb
ary
Tarn
ob
rzeg
-1
Maja
Ustr
zyki-
Bełs
ka
µg/m3
sezon zimowy
sezon letni
Wykres 3.13. Miesięczne stężenia dwutlenku azotu na wybranych stacjach pomiarowych w 2005 roku
Jasło
0
5
10
15
20
25
30
35
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
µg/m
3
Floriańska Sroczyńskiego
Przemyśl-Plac Dominikański
0
5
10
15
20
25
30
35
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
µg/m
3
Nisko-Sopocka
0
10
20
30
40
50
60
70
80
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
µg/m
3
Tarnobrzeg
0
10
20
30
40
50
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
µg/m
3
Św. Barbary 1 Maja
Rzeszów
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
µg/m
3
Szopena Piłsudskiego Poniatowskiego Skubisza Wierzbowa
W porównaniu do wyników uzyskanych w 2004 roku na większości stacji zaobserwowano
wzrost stężeń średniodobowych, a tym samym wzrost stężeń średniorocznych. Związane jest to ze
zwiększającym się corocznie natężeniem ruchu na terenie województwa. W kolejnych latach należy
się spodziewać dalszej tendencji wzrostowej tego zjawiska, a tym samym rosnących stężeń dwutlenku
azotu szczególnie w miastach. Porównanie wysokości stężeń średniorocznych w latach 2004-2005
przedstawiono na wykresie.
Wykres 3.14. Porównanie wysokości stężeń średniorocznych dwutlenku siarki w latach 2004-2005
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
Cza
rna
-Naft
a-
Ga
z
Dęb
ica-P
ark
ow
a
Ho
ryn
iec Z
dr-
So
bie
skie
go
Iwo
nic
z Z
dr.
-
To
rosie
wic
za
Jaro
sła
w-
Gru
nw
ald
zk
a
Jas
ło-F
lori
ań
sk
a
Jasło
-
Sro
czyń
sk
ieg
oK
om
ań
cz
a-
Ośr
od
ek z
dro
wia
Kro
sn
o-
Lew
ak
ow
sk
ieg
o
Les
ko
-Ryn
ek
Mie
lec-
Gru
nw
ald
zk
a
Nis
ko
-So
po
ck
a
Po
lań
czy
k-S
tacja
Po
mp
Prz
em
yś
l-
Pl.
Do
min
ikań
sk
iR
ym
an
ów
Zd
r.-
Zd
rojo
wa
Rzes
zó
w-
Pił
su
dsk
ieg
o
Rzes
zó
w-
Po
nia
tow
sk
ieg
o
Rz
esz
ów
Sku
bis
za
Rze
sz
ów
-
Wie
rzb
ow
a
San
ok-
Jez
iers
kie
go
Sta
low
a W
ola
-
Nie
zło
mn
ych
San
ok-J
.Paw
ła I
I
Ta
rno
brz
eg
-
Św
.Barb
ary
Tarn
ob
rze
g-1
Ma
ja
Us
trzyk
i-B
ełs
ka
g/m
3
2004 2005
O znacznym wpływie komunikacji na stopień zanieczyszczenia powietrza tlenkami azotu
świadczy również analiza dobowego i tygodniowego przebiegu stężeń 1-godzinnych na stacji
automatycznej w Rzeszowie. Wartości stężeń tlenków azotu wzrastają w ciągu doby w godzinach
szczytów komunikacyjnych oraz w powszednie dni tygodnia.
Wykres 3.15. Dobowy przebieg stężeń NO2, NO i NOx w 2005 roku na stacji Rzeszów-Szopena
0
10
20
30
40
50
60
70
80
01:0
0
02
:00
03
:00
04
:00
05
:00
06
:00
07
:00
08
:00
09
:00
10
:00
11
:00
12
:00
13
:00
14
:00
15
:00
16
:00
17
:00
18
:00
19
:00
20
:00
21
:00
22
:00
23
:00
23
:59
g/m
3
NOx NO2 NO
Wykres 3.16. Tygodniowy przebieg stężeń NO2, NO i NOx w 2005 roku na stacji Rzeszów-Szopena
0
50
100
150
200
poniedzi wtorek środa czwartek piątek sobota niedziela
g/m
3
NOx NO2 NO
Mapa 3.7. Rozkład stężeń średniorocznych NO2 w 2005 roku
Pył PM10
Pomiary pyłu zawieszonego PM10 prowadzone były w 2005 roku na ośmiu stanowiskach
pomiarowych. Pomiary wykonywane były z wykorzystaniem referencyjnych metodyk pomiarowych.
Z uwagi na to, że zanieczyszczenie pyłem powstaje głównie w wyniku energetycznego spalania paliw,
wyniki stężeń notowane na stacjach pomiarowych różnią się w zależności od sezonów. Zróżnicowanie
stężeń PM10 w zależności od sezonów oraz wysokości stężeń obliczonych ze stężeń średniodobowych
dla poszczególnych miesięcy w roku przedstawiono na wykresach.
Wykres 3.17. Stężenia PM10 w rozbiciu na sezony
0
10
20
30
40
50
60
Jasło-Floriańska Przemyśl-
Pl.Dominikański
Rzeszów-Szopena Rzeszów-
Wierzbowa
Rzeszów-
Piłsudskiego
Sanok-
Jezierskiego
Tarnobrzeg-
Św.Barbary
µg/m3
sezon zimowy sezon letni
Wykres 3.18. Miesięczne stężenia PM10 na stacjach pomiarowych w 2005 roku
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
µg/m
3Jasło Mielec Przemyśl Sanok Tarnobrzeg
Rzeszów
0
10
20
30
40
50
60
70
80
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
g/m
3
Szopena Piłsudskiego Wierzbowa
Zanieczyszczenie powietrza pyłem PM10 stwarza w województwie największe problemy. Na
wszystkich stanowiskach, gdzie prowadzono w 2005 roku pomiary, zanotowano przypadki
przekroczeń dopuszczalnej normy średniodobowej. Najwięcej przekroczeń, powyżej 35
dopuszczonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z 6 czerwca 2002r w sprawie dopuszczalnych
poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji
w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji,
zanotowano w Przemyślu i Rzeszowie. Wysokie stężenia PM10, na granicy ilości przypadków
dozwolonych, stwierdzono również na stacji pomiarowej zlokalizowanej w Jaśle.
Wykres 3.19. Ilości przekroczeń PM10 zanotowanych na stanowiskach pomiarowych w 2005 roku
36
7
41 42 39
99
13 12
0
40
80
120
Jasło
-Flo
riań
ska
Mie
lec
-Zarząd
Str
efy
Prz
em
yśl
-
Pl.D
om
inik
ań
ski
Rzeszó
w-
Piłsu
ds
kie
go
Rzes
zó
w-
Wie
rzb
ow
a
Rzeszó
w-
Szo
pen
a
San
ok
-
Jezie
rskie
go
Tarn
ob
rzeg
-1
Ma
ja
Mapa 3.8. Rozkład stężeń średniorocznych pyłu PM10 w 2005 roku
Tlenek węgla
W 2005 r. na terenie województwa podkarpackiego pomiary zanieczyszczenia powietrza
tlenkiem węgla prowadzone były na dwóch stacjach pomiarowych:
• w Rzeszowie przy ul. Szopena,
• w Sanoku na ul. Jana Pawła II.
Obliczone 8-godzinne stężenia tlenku węgla na podstawie pomiarów jednogodzinnych nie
przekraczały w 2005 roku dopuszczalnej normy. W Rzeszowie maksymalna wartość ze średnich
8-godzinnych kroczących zanotowana została w miesiącu lutym i wyniosła ona 4523,2 µg/m3 co
stanowi 45 % normy. W Sanoku najwyższe stężenia tlenku węgla wystąpiły w lutym i wynosiły
6972,8-7238,2 µg/m3 stanowiąc 70-72% stężenia dopuszczalnego.
Benzen
Badania jakości powietrza w zakresie stężeń benzenu na terenie województwa podkarpackiego
prowadzone były w 2005 roku na 11 stanowiskach pomiarowych. Stanowiska pomiarowe
rozlokowane zostały na podstawie informacji o emisji tego zanieczyszczenia w województwie,
głównie na terenach miejskich, gdzie na negatywne działanie zanieczyszczenia narażona jest
największa liczba ludności. Pomiary prowadzone były przy użyciu metody pasywnej. W ciągu roku
wykonano cztery dwutygodniowe serie pomiarowe, rozłożone tak, aby uzyskać wyniki z sezonu
letniego i grzewczego. Stężenia średnioroczne obliczone z wyników pomiarów nie wykazały
przekroczenia dopuszczalnej normy średniorocznej. Najwyższe stężenie średnioroczne zanotowane
zostało w Przemyślu i wyniosło ono 4,9 µg/m3 (98% normy). Stężenia przekraczające 50% normy
średniorocznej zanotowano również na stanowiskach pomiarowych zlokalizowanych w: Dębicy, Jaśle,
Jedliczu i Mielcu. Stężenia średnioroczne na stanowiskach pomiarowych przedstawiono na wykresie.
Wykres 3.20. Średnioroczne stężenia benzenu zanotowane w punktach pomiarowych w 2005 roku
3,17 3,22,9
2,4 2,6
1,4
1,99
4,9
2,4
1,4 1,3
0
1
2
3
4
5
6
Dęb
ica
Jasło
Jed
licze
Łań
cu
t
Mie
lec
Nis
ko
No
wa
Sarz
yn
a
Prz
em
yśl
Rzeszó
w
Sta
low
a
Wo
la
Ta
rno
brz
eg
µg/m
3
Stężenia benzenu różniły się znacznie w sezonie letnim i zimowym. Stężenia zanotowane
w czasie serii pomiarowych w miesiącach letnich były średnio 3 razy niższe niż w miesiącach
zimowych.
Wykres 3.21. Stężenia benzenu w rozbiciu na sezony
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Dęb
ica
Jasło
Jed
licze
Łań
cu
t
Mie
lec
Nis
ko
No
wa
Sarz
yn
a
Prz
em
yśl
Rze
szó
w
Sta
low
a
Wo
la
Tarn
ob
rzeg
µg/m
3
sezon zimowy sezon letni
Porównując wyniki pomiarów z lat 2004-2005 zauważyć należy, że w 2005 roku, na
wszystkich stanowiskach pomiarowych, zanotowano wzrost stężeń benzenu w powietrzu
atmosferycznym,. Znaczne podwyższenie stężeń na wszystkich stanowiskach pomiarowych
zanotowane zostało w sezonie zimowym, natomiast w sezonie letnim, stężenia benzenu utrzymywały
się na podobnym poziomie jak w 2004 roku lub uległy niewielkiemu obniżeniu. Porównanie
sezonowych stężeń benzenu na stanowiskach pomiarowych przedstawiono na wykresach.
Utrzymująca się tendencja wzrostowa stężeń benzenu w powietrzu w kolejnych latach może
spowodować przekroczenie dopuszczalnej normy średniorocznej ustalonej dla tego zanieczyszczenia.
Wykres 3.22. Porównanie wysokości stężeń średniorocznych benzenu w latach 2004-2005
0
1
2
3
4
5
6
Dęb
ica
Jasło
Jed
licze
Łań
cu
t
Mie
lec
Nis
ko
No
wa
Sarz
yn
a
Prz
em
yśl
Rzeszó
w
Sta
low
a
Wo
la
Tarn
ob
rzeg
µg/m
32004 2005
Wykres 3.23. Porównanie wysokości stężeń benzenu w sezonie zimowym w latach 2004-2005
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Dęb
ica
Jasło
Jed
licze
Łań
cu
t
Mie
lec
Nis
ko
No
wa
Sarz
yn
a
Prz
em
yśl
Rzeszó
w
Sta
low
a
Wo
la
Tarn
ob
rzeg
µg/m
3
sezon zimowy 2004
sezon zimowy 2005
Wykres 3.24. Porównanie wysokości stężeń benzenu w sezonie letnim w latach 2004-2005
0
0,2
0,4
0,6
0,8
1
1,2
1,4
1,6
1,8
Dęb
ica
Jasło
Jed
licze
Łań
cu
t
Mie
lec
Nis
ko
No
wa
Sarz
yn
a
Prz
em
yśl
Rzeszó
w
Sta
low
a
Wo
la
Tarn
ob
rze
g
ug
/m3
sezon letni 2004
sezon letni 2005
Mapa 3.9. Rozkład stężeń średniorocznych benzenu w 2005 roku
Ołów
Badania stężeń ołowiu w pyle PM10 prowadzone były w 2005 roku na czterech stanowiskach
pomiarowych zlokalizowanych w Rzeszowie przy ul. Piłsudskiego i Wierzbowej, w Tarnobrzegu przy
ul. 1 Maja oraz w Sanoku przy ul. Jezierskiego. Stężenia średnioroczne na tych stanowiskach
pomiarowych mieściły się w zakresie od 0,018 µg/m3 (3,6% normy) w Sanoku do 0,03 µg/m3 (6%
normy) w Rzeszowie przy ul. Piłsudskiego. W porównaniu z rokiem poprzednim stężenia ołowiu
w 2005 roku uzyskane z pomiarów utrzymywały się podobnym poziomie.
Wykres 3.25. Porównanie wysokości stężeń średniorocznych ołowiu w latach 2004-2005
0
0,005
0,01
0,015
0,02
0,025
0,03
0,035
µg/m
3
Rzeszów Wierzbowa Rzeszów
Piłsudskiego
Tranobrzeg 1Maja Sanok Jezierskiego
2004
2005
4. Roczna ocena jakości powietrza
4.1. Podstawy prawne
Zgodnie z zapisami ustawy Prawo ochrony środowiska wojewódzkie inspektoraty ochrony
środowiska zobowiązane są do sporządzania ocen i klasyfikacji stref:
1. zgodnie z art. 88 ww. ustawy – raz na 5 lat oceny jakości powietrza i klasyfikacji stref na potrzeby
ustalenia odpowiedniego sposobu oceny jakości powietrza,
2. zgodnie z art. 89 ww. ustawy – corocznie tzw. oceny bieżącej i klasyfikacji stref w oparciu
o dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu oraz poziomy dopuszczalne powiększone
o marginesy tolerancji.
Obowiązek prowadzenia oceny rocznej dotyczy następujących zanieczyszczeń: � dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, pyłu zawieszonego PM10, ołowiu, benzenu, tlenku
węgla, ozonu,
przy uwzględnieniu kryterium związanego z ochroną zdrowia oraz:
� dwutlenku siarki, tlenków azotu, ozonu,
przy uwzględnieniu kryterium związanego z ochroną roślin/ekosystemów.
Oceny jakości powietrza dokonuje się w strefach definiowanych jako obszar aglomeracji
o liczbie mieszkańców większej od 250 tysięcy lub obszar powiatu, który nie wchodzi w skład
aglomeracji. Ponadto kryteria ustanowione ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ze względu na
ochronę roślin stanowią dwie niezależne grupy kryteriów oceny.
Podstawę klasyfikacji stref w oparciu o wyniki rocznej oceny jakości powietrza, zgodnie z art.
99 ustawy – Prawo ochrony środowiska stanowią: • dopuszczalny poziom substancji w powietrzu (w niektórych przypadkach rozporządzenie
określa dozwoloną liczbę przekroczeń określonego poziomu),
• dopuszczalny poziom substancji w powietrzu powiększony o margines tolerancji.
Dopuszczalne poziomy substancji, ustanowione w celu ochrony zdrowia, określone dla terenu
kraju odnoszą się do obszaru całego kraju, z wyłączeniem obszarów wydzielonych, dla których
określono odrębne normy dla danej substancji ( obszary ochrony uzdrowiskowej, parki narodowe).
Poniższe tabele przedstawiają wartości kryterialne dla terenu kraju, na podstawie których
dokonano czwartej oceny jakości powietrza w województwie podkarpackim, wraz z wartościami
marginesów tolerancji dla poszczególnych substancji określonych w rozporządzeniu na rok 2005.
Tabela 3.6. Dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu oraz marginesy tolerancji określone dla 2005
roku
Substancja
Okres
uśredniania
wyników
pomiarów
Dopuszczalny poziom
substancji
w powietrzu
(µg/m3)
Wartość marginesu
tolerancji
w roku 2005
(µg/m3)
Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu
powiększony o
margines tolerancji za
rok 2005 (µg/m3)
Dopuszczalna częstość
przekroczenia
dopuszczalnego
poziomu w roku kalendarzowym
Benzen rok kalendarzowy 5 5 10 -
jedna godzina 200 50 250 18 razy Dwutlenek
azotu rok kalendarzowy 40 10 50 -
jedna godzina 350 0 350 24 razy
24 godziny 125 0 125 3 razy Dwutlenek
siarki rok kalendarzowy 20 0 20 -
Ołów rok kalendarzowy 0,5 0 0,5 -
Ozon 8 godzin 120 0 120 25 dni*
24 godziny 50 0 50 35 razy Pył zawieszony
PM10 rok kalendarzowy 40 0 40 -
Tlenek węgla
8 godzin 10 000 0 10 000 -
* liczba dni z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego w roku kalendarzowym, uśredniona w ciągu ost. 3 lat.
Tabela 3.7. Dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu na terenie uzdrowisk
Substancja Okres uśredniania wyników
pomiarów
Dopuszczalny poziom
substancji w powietrzu
(µg/m3)
Benzen rok kalendarzowy 4
jedna godzina 200 Dwutlenek azotu
rok kalendarzowy 35
jedna godzina 350 Dwutlenek siarki
24 godziny 125
Ołów rok kalendarzowy 0,5
Tlenek węgla 8 godzin 5 000
Tabela 3.8. Dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu na obszarze parków narodowych
Substancja Okres uśredniania wyników
pomiarów Dopuszczalny poziom
substancji w powietrzu
Tlenki azotu* rok kalendarzowy 20 µg/m3
Dwutlenek siarki rok kalendarzowy 15 µg/m3
* suma dwutlenku azotu i tlenku azotu w przeliczeniu na dwutlenek azotu
Poszczególne klasy stref decydują o potrzebie podjęcia działań w celu poprawy jakości powietrza.
Dla zanieczyszczeń, dla których określony jest margines tolerancji obowiązuje trójstopniowa skala
klasyfikacji:
Klasa A – poziom zanieczyszczeń nie przekracza poziomu dopuszczalnego – nie ma wymaganego
podejmowania działań; Klasa B – poziom zanieczyszczeń chociaż jednej substancji mieści się pomiędzy poziomem
dopuszczalnym, a poziomem dopuszczalnym powiększonym o margines tolerancji –
wymagane jest określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych;
Klasa C – poziom zanieczyszczeń chociaż jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny
powiększony o margines tolerancji - wymagane jest określenie obszarów przekroczeń
wartości dopuszczalnych oraz wartości dopuszczalnych powiększonych o margines
tolerancji oraz opracowanie programu ochrony powietrza POP
Dla zanieczyszczeń bez określonego marginesu tolerancji obowiązuje dwustopniowa
klasyfikacja stref:
Klasa A – poziom zanieczyszczeń nie przekracza poziomu dopuszczalnego – nie ma wymaganego
podejmowania działań; Klasa C – poziom zanieczyszczeń chociaż jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny
powiększony - wymagane jest określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych
oraz opracowanie programu ochrony powietrza POP
4.2. Ocena jakości powietrza w 2005 roku ze względu na ochronę zdrowia ludzi
Ocena jakości powietrza ze względu na zdrowie ludzi wykonywana jest corocznie odnośnie
dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenku węgla, pyłu PM10, ołowiu ozonu i benzenu. Dla
poszczególnych zanieczyszczeń określono normy związane z różnymi czasami uśredniania stężeń oraz
dopuszczalną częstością ich przekroczenia w ciągu roku.
Klasyfikację stref w zakresie SO2 – wykonano w oparciu o wyniki pomiarów ze stałych stacji
monitoringu powietrza, dane emisyjne oraz wykorzystując obiektywne szacowanie. Nie stwierdzono
przekroczeń dopuszczalnych norm w żadnym punkcie pomiarowym. Wyższe wartości stężeń
dwutlenku siarki stwierdzono w sezonie grzewczym, jednak nie stanowiły one zagrożenia dla zdrowia
ludzi. Wszystkie strefy zakwalifikowane zostały do klasy A, co oznacza, że na terenie województwa
nie wystąpiło w 2005 roku zagrożenie przekroczenia dopuszczalnych stężeń tego zanieczyszczenia
powietrza.
Klasyfikację stref w zakresie NO2 – wykonano na podstawie dostępnych wyników pomiarów i
danych emisyjnych. Stwierdzone przekroczenie normy średniorocznej na stacji pomiarowej w Nisku
spowodowało zakwalifikowanie strefy niżańskiej w ocenie rocznej do klasy B, co oznacza potrzebę wzmocnienia monitorowania stężeń dwutlenku azotu w tym rejonie w 2006 roku. Na obszarze
pozostałych stref nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych norm, co dało podstawę do
zakwalifikowania ich do klasy A.
Klasyfikację stref w zakresie PM10 – wykonano na podstawie wyników pomiarów oraz
informacji o wielkości emisji pyłów w województwie. Strefy miasto Przemyśl i miasto Rzeszów
zaliczone zostały do klasy C. Pozostałe strefy województwa zaliczono do klasy A. Z uwagi na
obowiązujący sposób klasyfikowania stref w zakresie PM10, dla którego nie obowiązuje w 2005 roku
margines tolerancji, do klasy A zaliczono także strefę jasielską, w której zanotowano przekroczenia
średniodobowe PM10 na granicy ilości dozwolonej.
Klasyfikacja poszczególnych stref w zakresie CO w 2005 roku wykonana została głównie na
podstawie danych o wielkości emisji tego zanieczyszczenia. Na terenie województwa funkcjonowały
dwa stanowiska do pomiarów tlenku węgla w Rzeszowie i Sanoku. W ocenie za 2005 rok wszystkie
strefy w województwie podkarpackim zaliczone zostały do klasy A.
W zakresie benzenu klasyfikacja stref za 2005 rok wykonana została w oparciu o wyniki
pomiarów pasywnych oraz dostępne informacje o emisji tego zanieczyszczenia w poszczególnych
strefach. Wykorzystano także dane pomiarowe z poprzednich lat. Wszystkie strefy województwa
podkarpackiego ze względu na ochronę zdrowia zaliczono do klasy A.
Wykorzystując dane pomiarowe z 2005 roku oraz z lat poprzednich, a także informacje
o wielkości emisji ołowiu w województwie podkarpackim, dokonano klasyfikacji stref. Z uwagi na
bardzo niskie stężenia ołowiu notowane w powietrzu atmosferycznym wszystkie strefy województwa
zakwalifikowano do klasy A, co oznacza że nie wystąpiło zagrożenie przekroczenia dopuszczalnej
normy oraz negatywnego oddziaływania na zdrowie ludzi. Analiza danych z lat poprzednich pozwala
na stwierdzenie, że na terenie województwa stężenia ołowiu nie wykazują tendencji wzrostowej.
W zakresie ozonu, klasyfikacja stref za 2005 rok w kryterium ochrony zdrowia, wykonana
została w oparciu o wyniki pomiarów okresowych wykonanych w 2005 roku. Wykorzystano również wyniki pomiarów ze stacji zlokalizowanej w Krakowie Krowodrza. Nie stwierdzono przekroczeń
dopuszczalnej normy, co pozwoliło na zakwalifikowanie wszystkich stref województwa
podkarpackiego do klasy A.
Mapa 3.10. Klasyfikacja stref w 2005 roku-cel ochrona zdrowia
Dwutlenek siarki
Dwutlenek azotu
Pył PM10
Tlenek węgla
Ołów
Benzen
Przyjmując skalę odpowiadającą poziomom oceny uwzględniającej górne i dolne progi
szacowań stwierdzić należy, że w zakresie dwutlenku siarki stan powietrza na obszarze województwa
jest bardzo dobry i dobry. W odniesieniu do dwutlenku azotu na większości stanowisk pomiarowych
stwierdzono dobrą i bardzo dobrą jakość powietrza, za wyjątkiem Rzeszowa przy ul Piłsudskiego,
Jarosławia, Stalowej Woli i Tarnobrzega gdzie stan powietrza oceniono na dostateczny, oraz Niska,
gdzie w 2005 roku jakość powietrza oceniono jako złą. Najbardziej niekorzystna sytuacja występuje
w przypadku PM10. Na stanowiskach pomiarowych zlokalizowanych w województwie
podkarpackim, za wyjątkiem Sanoka, w 2005 roku jakość powietrza ze względu na PM10 uznano za
dostateczną lub złą.
Tabela 3.9. Ocena jakości powietrza na podstawie wartości stężeń średniorocznych
Stanowisko pomiarowe Dwutlenek
siarki
Dwutlenek
azotu
Pył
PM10
Rzeszów -Szopena dobry dobry zły
Rzeszów -Skubisza b.dobry b.dobry nie badany
Rzeszów -Poniatowskiego b.dobry dobry nie badany
Rzeszów -Piłsudskiego b.dobry dostateczny dostateczny
Rzeszów -Wierzbowa b.dobry b.dobry zły
Dębica- Parkowa b.dobry dobry nie badany
Mielec -Grunwaldzka b.dobry b.dobry nie badany
Czarna -Ośrodek Nafta-Gaz b.dobry b.dobry nie badany
Iwonicz Zdrój- Torosiewicza b.dobry b.dobry nie badany
Jasło -Floriańska b.dobry b.dobry dostateczny
Jasło -Sroczyńskiego b.dobry b.dobry nie badany
Komańcza- Ośrodek Zdrowia b.dobry b.dobry nie badany
Krosno -Lewakowskiego dobry b.dobry nie badany
Polańczyk -Stacja Pomp b.dobry b.dobry nie badany
Rymanów Zdr.-Zdrojowa b.dobry b.dobry nie badany
Sanok -Jezierskiego dobry b.dobry dobry
Sanok -Jana Pawła II b.dobry b.dobry nie badany
Ustrzyki Dln- Bełska dobry b.dobry nie badany
Przemyśl -Pl. Dominikański dobry dobry zły
Jarosław- Grunwaldzka dobry dostateczny nie badany
Horyniec Zdr.-Sobieskiego b.dobry b.dobry nie badany
Stalowa Wola -Niezłomnych b.dobry dostateczny nie badany
Tarnobrzeg -1 Maja b.dobry dostateczny dostateczny
Tarnobrzeg -Św. Barbary b.dobry dobry nie badany
Nisko -Sopocka b.dobry zły nie badany
Lesko- Rynek b.dobry dobry nie badany
0-40 % normy b.dobry 41-60% normy dobry 61-100% normy dostateczny >100% normy zły
Tabela 3.10. Stężenia średnioroczne ze stacji pomiarowych w 2005
Stacja Powiat SO2 NO2 PM10 Pb NOx NO Benzen
Dębica-Parkowa dębicki 6,19 19,5
Dębica- strefa Firmy Oponiarskiej dębicki 3,17
Czarna-ośrodek Nafta-Gaz bieszczadzki 3,13 5,1
Ustrzyki Dolne- Bełska bieszczadzki 8,45 13,01
Horyniec Zdrój - Sobieskiego lubaczowski 4,44 9,7
Iwonicz Zdrój - Torosiewicza krośnieński 2,02 6,73
Rymanów Zdrój - Zdrojowa krośnieński 2,8 7,86
Jedlicze -Rejtana krośnieński 2,93
Jarosław-Grunwaldzka jarosławski 8,4 29,5
Jasło - Floriańska jasielski 3,86 15,98 38,36 3,22
Jasło - Sroczyńskiego jasielski 1,85 15,86
Żydowskie- Magurski Park Narodowy jasielski 9,7 2,32
Sanok-Jana Pawła II sanocki 5,7 15,46
Sanok - Jezierskiego sanocki 8,1 10,76 23,8 0,02
Komańcza – Ośrodek Zdrowia sanocki 3,14 7,16
Lesko-Rynek leski 4,75 16,3
Polańczyk – Stacja Pomp leski 2,71 5,29
Mielec-Zarząd Strefy mielecki 27,9 2,58
Mielec Grunwaldzka mielecki 6,64 14,57
Nisko-Sopocka niżański 3,35 44,67 2,44
Łańcut – Wola Dalsza łańcucki 8,22 7,39 2,4
Nowa Sarzyna - leżajski 5,15 9,49 1,99
Stalowa Wola - Niezłomnych stalowowolski 5,9 22,99 3,03
Krosno- Lewakowskiego miasto Krosno 9,4 15,25
Rzeszów-Szopena miasto Rzeszów 9,3 21,6 57,98 23,8 5,19
Rzeszów Piłsudskiego miasto Rzeszów 4,45 31,86 39,05 0,029
Rzeszów Poniatowskiego miasto Rzeszów 5,67 21,1
Rzeszów Skubisza miasto Rzeszów 3,27 13,78
Rzeszów Wierzbowa miasto Rzeszów 3,41 13,7 44,8 0,03
Rzeszów Langiewicza miasto Rzeszów 11,2 17,97 2,43
Przemyśl pl. Dominikański miasto Przemyśl 8,25 22,46 42,02 4,92
Tarnobrzeg Św. Barbary miasto Tarnobrzeg 2,2 23,96 2,84
Tarnobrzeg 1 Maja miasto Tarnobrzeg 1,43 26,4 24,5 0,021
4.3. Wyniki klasyfikacji stref ze względu na ochronę roślin
Ze względu na ochronę roślin klasyfikowanych jest w województwie podkarpackim 21 stref
(z wyłączeniem miast na prawach powiatów). Klasyfikacja dokonywana jest na podstawie wyników
pomiarów ze stanowisk, które spełniają wymagania lokalizacyjne określone w rozporządzeniu
Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 roku w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu.
W kryterium ochrony roślin na terenie województwa znajdują są trzy stanowiska mierzące stężenia
dwutlenku siarki i dwutlenku azotu zlokalizowane w: Komańczy, Czarnej i Żydowskim ( teren
Magurskiego Parku Narodowego). Dodatkowo przy wykonywaniu oceny wykorzystano wyniki
pomiarów realizowanych przez WIOŚ w Krakowie –Delegatura w Nowym Sączu na terenie
Magurskiego Parku Narodowego w punktach zlokalizowanych w Nieznajowej, Krempnej i Ciechani.
Dwutlenek siarki
Poziom zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki ze względu na ochronę roślin ocenia
się w odniesieniu do poziomu dopuszczalnego ustalonego dla rocznego czasu uśredniania stężeń. Dopuszczalne stężenie średnioroczne ze względu na ochronę roślin ustalone zostało dla dwutlenku
siarki na poziomie 20 µg/m3. Wyniki pomiarów uzyskane w 2005 roku wykazały, że stężenia
dwutlenku siarki w punktach pomiarowych nie przekroczyły poziomu dopuszczalnego.
W poszczególnych punktach pomiarowych stężenia te wyniosły:
Żydowskie – 9,7 µg/m3 (48,5% normy)
Komańcza – 3,14 µg/m3 (15,7% normy)
Czarna – 3,13 µg/m3 (15,6 % normy)
W punktach pomiarowych nadzorowanych przez WIOŚ-Kraków stężenia średnioroczne
dwutlenku siarki mieściły się w przedziale: 5,5-8,4 µg/m3.
Na podstawie dostępnych wyników badań w ocenie rocznej za rok 2005 wszystkie strefy
województwa podkarpackiego zaliczone zostały do klasy A.
Wykres 3.26. Miesięczne stężenia dwutlenku siarki na stacjach pomiarowych w 2005 roku - cel ochrona
roślin
0
5
10
15
20
25
30
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
g/m
3
Czarna Komańcza Żydowskie
Mapa 3.11. Klasyfikacja stref w 2005 roku-SO2 -cel ochrona roślin
Dwutlenek azotu
Poziom zanieczyszczenia powietrza pod kątem zawartości tlenków azotu, ze względu na
ochronę roślin, ocenia się w odniesieniu do poziomu dopuszczalnego ustalonego dla rocznego czasu
uśredniania stężeń. Dopuszczalne stężenie średnioroczne ze względu na ochronę roślin ustalone
zostało dla tlenków azotu na poziomie 30 µg/m3. Wyniki pomiarów dwutlenku azotu uzyskane
w punktach monitoringowych w 2005 roku wykazały, że stężenia tego zanieczyszczenia na terenach
pozamiejskich są niskie.
W punktach pomiarowych wytypowanych do oceny jakości powietrza ze względu na ochronę roślin, stężenia średnioroczne NO2 wyniosły odpowiednio:
Żydowskie – 2,32 µg/m3
Komańcza – 7,16 µg/m3
Czarna – 5,1 µg/m3
W punktach pomiarowych nadzorowanych przez WIOŚ-Kraków stężenia dwutlenku azotu
w 2005 roku mieściły się w przedziale 5-5,5 µg/m3.
W ocenie jakości powietrza na terenie województwa podkarpackiego za rok 2005 ze względu na
ochronę roślin wszystkie strefy zakwalifikowane zostały do klasy A.
Wykres 3.27. Miesięczne stężenia dwutlenku azotu na stacjach pomiarowych w 2005 roku - cel ochrona
roślin
0
2
4
6
8
10
12
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
µg/m
3
Czarna Komańcza Żydowskie
Mapa 3.12. Klasyfikacja stref w 2005 roku-NO2-cel ochrona roślin
Ozon
Na obszarze województwa nie ma punktu pomiarowego do badań stężeń ozonu ze względu na
ochronę roślin. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 roku
w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu, obowiązek prowadzenia pomiarów ozonu w
stałym punkcie pomiarowym powstaje przy aglomeracji lub innej strefie o liczbie ludności powyżej
250 tys. Natomiast jedno stanowisko wiejskie powinno obejmować obszar 25 000 km2, obliczane jako
średnia gęstość stacji pomiarowych we wszystkich strefach w kraju.
Opierając się na danych o stężeniach ze stacji pomiarowych zlokalizowanych na obszarze
kraju oraz wysokości stężeń dwutlenku azotu (prekursora ozonu) na stanowiskach pomiarowych
przeznaczonych do prowadzenia pomiarów zanieczyszczeń powietrza ze względu na ochronę roślin
zlokalizowanych w Czarnej, Komańczy i Żydowskim wszystkie strefy województwa podkarpackiego
zakwalifikowano do klasy A
Mapa 3.13. Klasyfikacja stref w 2005 roku-ozon-cel ochrona roślin
4.4.Strefy wymagające podjęcia określonych działań ze względu na przekroczenie wartości kryterialnych
Wykonywanie corocznych ocen jakości powietrza ma na celu uzyskanie informacji o wysokości
stężeń poszczególnych zanieczyszczeń w strefach. Analiza rocznych serii wyników pozwala na
wskazanie obszarów przekroczeń wartości kryterialnych oraz wskazanie prawdopodobnych przyczyn
występowania ponadnormatywnych stężeń oraz potrzeb wzmocnienia istniejącego w tych rejonach
systemu monitoringu.
Analiza wyników pomiarów zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego na terenie
województwa podkarpackiego za rok 2005 wykazała, że największy problem stanowią wysokie
stężenia PM10. W ocenie rocznej 2005 do klasy C zaliczono dwie strefy: miasto Przemyśl i miasto
Rzeszów. Przekroczenia średniodobowe PM10 na granicy ilości dozwolonej stwierdzono również w strefie Jasło. W ocenie za rok 2005 strefa jasielska zaliczona została, pod względem
zanieczyszczenia powietrza pyłem PM10, do klasy A z założeniem potrzeby wzmocnienia systemu
monitoringu w 2006r w zakresie PM10 w mieście Jasło. Wyniki pomiarów z 2006 roku, w przypadku
potwierdzenia skali zanieczyszczenia powietrza tym wskaźnikiem, będą podstawą do
zakwalifikowania strefy jasielskiej do klasy C. Wysokie stężenie dwutlenku azotu w Nisku
zdecydowało również o zakwalifikowaniu strefy niżańskiej do klasy B.
Miasto Przemyśl
Strefa miasto Przemyśl zakwalifikowana została do klasy C na podstawie wyników pomiarów
za 2004 rok. Stężenie średnioroczne pyłu PM10 w 2004 roku wyniosło w Przemyślu 52,5 µg/m3.
Zarejestrowano 51 przekroczeń średniodobowych pyłu PM10. Dla strefy tej opracowany został
naprawczy Program Ochrony Powietrza.
W 2005 roku stężenie średnioroczne pyłu PM10 na obszarze miasta Przemyśl wyniosło 42,02
µg/m3. Zanotowano 41 przypadków przekroczeń stężeń średniodobowych. W porównaniu z latami
poprzednimi stężenie średnioroczne oraz ilość dni z przekroczeniami uległy obniżeniu, co
przedstawione zostało na wykresach.
Wykres 3.28. Stężenia średnioroczne PM10 w Przemyślu Liczba przekroczeń PM10 w Przemyślu
76,6
52,5
42,02
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
2003 2004 2005
µg/m
3
67
51
41
0
10
20
30
40
50
60
70
80
2003 2004 2005
ilość
prz
ekro
czeń
Wszystkie przypadki przekroczeń zanotowane w 2005 roku wystąpiły w sezonie grzewczym:
styczeń-kwiecień-20 incydentów, październik-grudzień- 21 przypadków stężeń średniodobowych
powyżej 50 µg/m3. Najwięcej dni z przekroczeniami dopuszczalnej normy średniodobowej
stwierdzono przy wiatrach wiejących z północnego-wschodu. W tych dniach notowane stężenia
osiągnęły również najwyższe wartości powyżej 100 µg/m3. Dodatkowo w dni, w których stwierdzono
ponadnormatywne stężenia PM10, małe prędkości wiatrów powodowały słabą przewietrzalność terenu. Na wykresie pokazano wpływ temperatury na wysokość zanotowanych incydentalnych
ponadnormatywnych stężeń.
Wykres 3.29. Zmienność dobowych stężeń pyłu zawieszonego PM-10 ( z przekroczeniami) i dobowej
temperatury powietrza na stacji w Przemyślu ul. Plac Dominikański w 2005 roku
0
20
40
60
80
100
120
14012.0
1
17.0
1
18.0
1
19.0
1
24.0
1
25.0
1
31.0
1
01.0
2
02.0
2
22.0
2
02.0
3
15.0
3
22.0
3
23.0
3
04.0
4
05.0
4
06.0
4
12.0
4
13.0
4
18.0
4
05.1
0
11.1
0
12.1
0
31.1
0
01.1
1
02.1
1
07.1
1
08.1
1
09.1
1
14.1
1
16.1
1
22.1
1
23.1
1
28.1
1
29.1
1
30.1
1
05.1
2
06.1
2
26.1
2
27.1
2
28.1
2stęże
nie
śre
dn
iod
ob
ow
e
( µµ µµg
/m3)
-20
-10
0
10
20
30
tem
pera
tura
(oC
)
stężenie pyłu PM10 temperatura powietrza wartość graniczna średniodobowa
Miasto Rzeszów
W 2004 roku strefa miasto Rzeszów zaliczona została do klasy B, co oznaczało potrzebę
wzmocnienia funkcjonującego na tym obszarze systemu monitoringu w zakresie PM10
i przeprowadzenie dodatkowych badań w tej strefie, obejmujących rok 2005, w celu potwierdzenia lub
wykluczenia decyzji o zaliczeniu tej strefy do klasy C tj. potrzeby dalszych działań na rzecz poprawy
jakości powietrza (opracowania POP). W październiku 2004 roku uruchomiona została automatyczna
stacja monitoringu powietrza w Rzeszowie zlokalizowana przy ul Szopena, z której seria wyników
stężeń PM10 w 2005 roku pozwoliła na pełną i jednoznaczną ocenę strefy miasto Rzeszów pod
względem zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym.
W ocenie rocznej strefy miasto Rzeszów pod względem zanieczyszczenia powietrza PM10
wykorzystano wyniki uzyskane z trzech stałych stanowisk pomiarowych. Wykaz stacji przedstawiono
w poniższej tabeli.
Tabela 3.11. Wykaz stacji pomiarowych na terenie strefy miasto Rzeszów, z których wyniki wykorzystane
zostały w ocenie rocznej za 2005 rok
Stacja pomiarowa Administrator Rodzaj pomiarowy
ul. Szopena WIOS automatyczne
ul. Piłsudskiego WSSE manualne
ul. Wierzbowa WSSE manualne
Wyniki klasyfikacji strefy miasto Rzeszów pod względem zanieczyszczenia powietrza pyłem
zawieszonym oparto na pomiarach pyłu PM10, które prowadzone były z czasem uśredniania 24-
godzinnym. Stężenia pyłu znacznie różniły się od siebie w zależności od tego, czy pomiary
prowadzone były w sezonie letnim, czy zimowym. Głównie w sezonie zimowym stwierdzono
przekroczenia średniodobowe stężeń pyłu PM10 w powietrzu na terenie Rzeszowa.
Jak pokazały wyniki pomiarów wykonywanych w 2005 roku, stężenie średnioroczne pyłu
PM10 przekroczyło dopuszczalną normę określoną dla tego zanieczyszczenia, na stacji automatycznej
przy ul. Szopena o 45% i na Wierzbowej o 12%. Na wszystkich stanowiskach pomiarowych ilość przekroczeń średniodobowych była większa, niż normowana w rozporządzeniu. Wyniki uzyskane na
stałych stacjach pomiarowych PM10 w strefie miasto Rzeszów przedstawia poniższa tabela.
Tabela 3.12. Stężenia średnioroczne PM10 na stacjach pomiarowych w Rzeszowie w 2005 roku
Stacja
pomiarowa
Stężenie średnioroczne
(µµµµg/m3)
Ilość przekroczeń
średniodobowych
ul. Szopena 57,98 99
ul. Piłsudskiego 39,05 42
ul Wierzbowa 44,8 39
W związku z powyższym strefa miasto Rzeszów zaliczona została – jak prognozowano
w ocenie za 2004 rok – do klasy C kwalifikującej tą strefę do opracowania naprawczego Programu
Ochrony Powietrza.
Wykres 3.30. Stężenia średnioroczne PM10 w Rzeszowie Liczba przekroczeń PM10 w Rzeszowie
w 2005r. w 2005r.
0
10
20
30
40
50
60
70
Szopena Piłsudskiego Wierzbowa
µg
/m3
stężenie średnioroczne norma średnioroczna
0
20
40
60
80
100
120
Szopena Piłsudskiego Wierzbowa
ilość przekroczeń
dopuszczalna ilość przekroczeń
W porównaniu z rokiem 2004 na terenie miasta nastąpiło znaczne pogorszenie jakości
powierza ze względu na stężenia PM10. Wzrostowi uległy stężenia średnioroczne oraz zanotowano
znacznie więcej dni z przekroczeniami normy średniodobowej. Różnice pokazano na wykresach.
Wykres 3.31. Stężenia średnioroczne PM10 Liczba przekroczeń PM10 w Rzeszowie
w Rzeszowie
34,25
28,12
39,0544,8
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
Piłsudskiego Wierzbowa
µg
/m3
2004 2005
4
29
3942
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
Piłsudskiego Wierzbowa
µg
/m3
ilość przekroczeń2004 ilość przekroczeń 2005
Przekroczenia PM10 na stacjach pomiarowych w 2005 roku notowane były głównie w sezonie
grzewczym. Analiza parametrów meteorologicznych w 2005 roku, w okresie występowania
przekroczeń dopuszczalnych stężeń 24-godzinnych pyłu zawieszonego PM10 wskazuje, że większość incydentów miała miejsce przy wiatrach wiejących z południowego zachodu oraz północnego -
wschodu
W okresie ciepłym, od czerwca do września, zaobserwowano 19 przypadków na stacji
Szopena, 7 na stacji Piłsudskiego, 13 na Wierzbowej przekroczeń dopuszczalnych stężeń 24-
godzinnych pyłu zawieszonego PM10. W okresie grzewczym, kiedy wzrasta emisja do powietrza
zanieczyszczeń pochodzenia energetycznego, ilości przekroczeń znacznie wzrosły: Szopena – 80,
Piłsudskiego 35, Wierzbowa - 26. Najwyższe wartości stężeń 24-godzinnych, tj. 204,4 i 308,5 µg/m3,
zmierzono w dniach 8 i 9 lutego. Dni te charakteryzowała najniższa w roku średnia temperatura
dobowa (od -18,7oC do -19,8oC), małe prędkości wiatrów oraz silne nasłonecznienie.
Wykres 3.32. Zmienność dobowych stężeń pyłu zawieszonego PM-10 ( z przekroczeniami) i dobowej
temperatury powietrza na stacji w Rzeszowie ul. Szopena w 2005 roku
0
50
100
150
200
250
300
350
19.0
1
25.0
1
29.0
1
01.0
2
05.0
2
07.0
2
09.0
2
11.0
2
20.0
2
23.0
2
04.0
3
15.0
3
23.0
3
25.0
3
27.0
3
31.0
3
02.0
4
04.0
4
06.0
4
12.0
4
14.0
4
16.0
4
16.0
6
30.0
7
22.0
8
31.0
8
03.0
9
06.0
9
10.0
9
23.0
9
25.0
9
28.0
9
04.1
0
08.1
0
10.1
0
12.1
0
14.1
0
19.1
0
31.1
0
03.1
1
05.1
1
07.1
1
09.1
1
11.1
1
14.1
1
16.1
1
23.1
1
25.1
1
03.1
2
29.1
2
stęże
nie
śre
dn
iod
ob
ow
e (
µµ µµg
/m3)
-20
-10
0
10
20
30
tem
pera
tura
(oC
)
stężenie pyłu PM10 temperatura powietrza wartość graniczna średniodobowa
Strefa jasielska
Jakość powietrza na terenie miasta Jasło monitorowana jest na stacjach pomiarowych
zlokalizowanych przy ulicach Floriańskiej i Sroczyńskiego, w tym w zakresie PM10 badania
wykonywane są w jednym punkcie pomiarowym.
Od 2005 roku notowane są, głównie w sezonie grzewczym, liczne przekroczenia tego
zanieczyszczenia na obszarze miasta Jasło. Analiza parametrów meteorologicznych w 2005 roku,
w okresie występowania przekroczeń dopuszczalnych stężeń 24-godzinnych pyłu zawieszonego PM10
wskazuje, że większość incydentów miała miejsce w warunkach niesprzyjających rozprzestrzenianiu
się zanieczyszczeń w atmosferze, tj. 83% przekroczeń wystąpiło w warunkach bezwietrznych.
W okresie ciepłym, w sierpniu i wrześniu, zaobserwowano 5 przypadków przekroczeń
dopuszczalnych stężeń 24-godzinnych pyłu zawieszonego PM10, zmierzone wartości zawierały się w przedziale 51-65 µg/m3. W okresie grzewczym, kiedy wzrasta emisja do powietrza zanieczyszczeń
pochodzenia energetycznego, stwierdzono 31 przekroczeń i odnotowano je w: styczniu (3 przypadki),
lutym (4 przypadki), marcu (4 przypadki), październiku (6 przypadków), listopadzie (9 przypadków)
i grudniu (5 przypadków). Najwyższe wartości stężeń 24-godzinnych, tj. 118, 139 i 208 µg/m3,
zmierzono w dniach 7, 8 i 9 lutego. Te dni charakteryzowała najniższa w roku średnia temperatura
dobowa (od -11,3oC do -14,8
oC), brak wiatrów oraz silne nasłonecznienie. W poniższej tabeli
zestawiono incydenty przekroczeń PM10 na stacji zlokalizowanej w Jaśle na ul. Floriańskiej, wraz z
panującymi w tym czasie warunkami meteorologicznymi, natomiast na wykresie pokazano wpływ
temperatury na wysokość zanotowanych w 2005 roku stężeń.
Wykres 3.33. Zmienność dobowych stężeń pyłu zawieszonego PM-10 i dobowej temperatury powietrza na
stacji w Jaśle ul. Floriańska w 2005 roku
0
50
100
150
200
250
01.0
1
12.0
1
23.0
1
03.0
2
14.0
2
25.0
2
07.0
3
18.0
3
29.0
3
09.0
4
20.0
4
01.0
5
12.0
5
23.0
5
03.0
6
14.0
6
25.0
6
06.0
7
17.0
7
28.0
7
08.0
8
19.0
8
30.0
8
10.0
9
21.0
9
02.1
0
13.1
0
24.1
0
04.1
1
15.1
1
26.1
1
07.1
2
18.1
2
29.1
2stęże
nie
śre
dn
iod
ob
ow
e
( µµ µµg
/m3)
-20
-10
0
10
20
30
tem
pe
ratu
ra (
oC
)
stężenie py łu PM10 temperatura powietrza wartość graniczna średniodobowa
Stwierdzenie w 2005 roku w Jaśle ilości dni z przekroczeniami PM10 na granicy ilości
dozwolonej w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie
dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych
substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych
substancji, oznacza potrzebę potwierdzenia w kolejnym roku pomiarowym skali oraz przyczyn
występowania przekroczeń. W tym celu WIOŚ Rzeszów podjął w 2006 roku działania polegające na
zwiększeniu, na nadzorowanej przez siebie stacji, częstotliwości pomiarów PM10. Czyni także
starania o uruchomienie od lipca 2006r. dodatkowego stanowiska pomiarowego z analizatorem PM10.
Stwierdzenie, na podstawie pomiarów w 2006 roku, ponadnormatywnego zanieczyszczenia powietrza
w Jaśle pyłem PM10 będzie podstawą do zakwalifikowania strefy jasielskiej w ocenie za rok 2006 do
klasy C ze skutkiem obowiązkowego opracowania naprawczego Programu Ochrony Powietrza
w zakresie PM10 dla tego obszaru.
Strefa niżańska
Stężenie średnioroczne dwutlenku azotu w Nisku na stacji zlokalizowanej przy ul. Sopockiej
wyniosło w 2005 roku 44,7 µg/m3 przekraczając dopuszczalną normę ustaloną na poziomie 40 µg/m
3
o 11,7%. Na wykresie przedstawiono stężenia NO2 zarejestrowane na stanowisku pomiarowym
w Nisku. Nie zostało natomiast przekroczone stężenie dopuszczalne powiększone o margines
tolerancji wyznaczony dla 2005 roku na poziomie 10 µg/m3.
Wykres 3.34. Stężenia dwutlenku siarki zanotowane na stacji Nisko-Sopocka
0
20
40
60
80
100
120
03.0
111.0
118.0
125.0
101.0
207.0
215.0
221.0
201.0
308.0
315.0
322.0
327.0
305.0
412.0
419.0
426.0
404.0
509.0
517.0
524.0
531.0
507.0
614.0
620.0
628.0
605.0
712.0
721.0
726.0
702.0
808.0
916.0
823.0
830.0
806.0
914.0
920.0
927.0
905.1
011.1
017.1
025.1
002.1
108.1
114.1
121.1
129.1
107.1
214.1
221.1
228.1
2
µg/m
3
zanotowane stężenie średniodobowenorma średnioroczna
W ocenie za rok 2005 strefa niżańska zaliczona została do klasy B. Z uwagi na to, że pomiary
prowadzone w 2005 roku, były pomiarami okresowymi (1 raz w tygodniu) podjęto decyzję o wzmocnieniu systemu monitoringu powietrza w strefie niżańskiej. Od lipca 2006 roku planowane
jest uruchomienie w Nisku na ul Sopockiej automatycznych pomiarów NO2 i SO2. Dodatkowo
pomiarami manualnymi objęty zostanie pył PM10. Wraz z badaniami zanieczyszczeń powietrza
prowadzone będą obserwacje danych meteorologicznych pozwalających na interpretację uzyskanych
wyników stężeń mierzonych zanieczyszczeń i ich korelacji z informacjami o źródłach emisji.
4.5. Zmiany w klasyfikacji stref na przestrzeni ocen z lat 2003-2005
Implementacja do prawa polskiego dyrektywy 96/62/EC w sprawie oceny i zarządzania
jakością powietrza oraz dyrektyw pochodnych nałożyła na wojewodów obowiązek wykonywania od
2002 roku klasyfikacji stref ze względu na zanieczyszczenie powietrza. Na ocenę stref
w poszczególnych latach istotny wpływ ma margines tolerancji ustalony dla niektórych
zanieczyszczeń. Margines tolerancji nie jest wartością stałą, lecz malejącą w kolejnych latach. Wpływ
ten zaznacza się bardzo w odniesieniu do PM10, którego wysokie stężenia średniodobowe notowane
są na obszarze całego kraju. Dodatkowo na zmianę klasyfikacji wpływa również ciągła rozbudowa
sieci pomiarowej w zakresie PM10, z wykorzystaniem referencyjnej metodyki pomiarowej oraz
dopomiarowywanie stref, co do których na podstawie danych emisyjnych istniało podejrzenie
o możliwości przekroczenia dopuszczalnych norm:
2002 rok – 3 analizatory PM10 – Rzeszów, Przemyśl, Polańczyk;
2003 rok – 4 analizatory PM10 – Rzeszów, Przemyśl, Polańczyk, Jasło;
2004 rok – 6 analizatorów PM10 – Rzeszów (2), Przemyśl, Jasło, Tarnobrzeg, Sanok;
2005 rok – 8 analizatorów PM10 – Rzeszów (3), Przemyśl, Jasło, Tarnobrzeg, Sanok, Mielec;
Zmiany w końcowej klasyfikacji stref na przestrzeni czterech lat oceny jakości powietrza w
województwie podkarpackim przedstawiono w tabeli oraz na mapach.
Tabela 3.13. Zmiany w klasyfikacji stref na przestrzeni lat 2002-2005
KLASA STREFY 2002 2003 2004 2005
KLASA A 23 23 23 22
KLASA B - - 1 1
KLASA B/C 2 1
KLASA C - 1 1 2
Mapa 3.14. Zmiany w klasyfikacji stref na przestrzeni lat 2002-2005
ROK 2002
ROK 2003
ROK 2004
ROK 2005
5. Działania na rzecz poprawy jakości powietrza w województwie podkarpackim
Głównym celem działań podejmowanych przez Polskę na forum międzynarodowym w krótko,
średnio- i długookresowym horyzoncie czasowym w dziedzinie ochrony środowiska oraz udziału
w pracach organizacji międzynarodowych jest poprawa bezpieczeństwa ekologicznego kraju i zdrowia
obywateli oraz wspieranie realizacji polityki ekologicznej państwa. Ocena stopnia realizacji
założonych w „Polityce ekologicznej państwa” celów dokonywana jest z wykorzystaniem mierników realizacji polityki ekologicznej państwa. Wskaźniki te są przełożeniem działań podejmowanych
w celu zmniejszenia presji wywieranej na środowisko przez przemysł oraz obrazują zmiany
zachodzące w jakości poszczególnych komponentów środowiska. Zestawienie wybranych mierników
zakresie emisji i imisji do powietrza i ich wartości wyliczone dla województwa podkarpackiego
zestawione zostały w poniższych tabelach.
Tabela 3.14. Wskaźniki środowiskowe- emisja do powietrza w województwie podkarpackim – rok 2005
Lp. Wskaźnik Wartość
wskaźnika
1 Całkowita emisja dwutlenku siarki na 1 mieszkańca województwa (kg/rok/osobę) 7,4
2 Całkowita emisja dwutlenku siarki na 1 km2 powierzchni (Mg/rok/km2) 1,65
3 Całkowita emisja dwutlenku siarki w odniesieniu do PKB(kg/rok/tys. zł) 4,8
4 Całkowita emisja dwutlenku azotu na 1 mieszkańca województwa (kg/rok/osobę) 3,8
5 Całkowita emisja dwutlenku azotu na 1 km2 powierzchni (Mg/rok/km2) 0,73
6 Całkowita emisja dwutlenku azotu w odniesieniu do PKB(kg/rok/tys. zł) 2,2
7 Emisja zanieczyszczeń pyłowych ogółem na 1 mieszkańca województwa
(kg/rok/osobę) 2,3
8 Emisja zanieczyszczeń pyłowych ogółem na 1 km2 powierzchni (Mg/rok/km
2) 2,96
9 Emisja dwutlenku siarki z zakładów szczególnie uciążliwych na 1 mieszkańca
województwa (kg/rok/osobę) 6,9
10 Emisja dwutlenku siarki z zakładów szczególnie uciążliwych na 1 km
2 powierzchni
(Mg/rok/km2)
0,82
11 Emisja tlenku węgla z zakładów szczególnie uciążliwych na 1 mieszkańca
województwa (kg/rok/osobę) 2,2
12 Emisja tlenku węgla z zakładów szczególnie uciążliwych na 1 km2 powierzchni
(Mg/rok/km2)
0,26
13 Emisja dwutlenku węgla z zakładów szczególnie uciążliwych na 1 mieszkańca
województwa (kg/rok/osobę) 1665
14 Emisja dwutlenku węgla z zakładów szczególnie uciążliwych na 1 km2 powierzchni 195,7
(Mg/rok/km2)
15 Emisja tlenków azotu z zakładów szczególnie uciążliwych na 1 mieszkańca
województwa (kg/rok/osobę) 3,1
16 Emisja tlenków azotu z zakładów szczególnie uciążliwych na 1 km
2 powierzchni
(Mg/rok/km2) 0,36
17
Udział zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza posiadających
urządzenia do redukcji zanieczyszczeń (ogółem pyłowych i gazowych) w ogólnej
liczbie zakładów szczególnie uciążliwych (%)
78
18
Stopień redukcji zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych (udział
zanieczyszczeń gazowych zatrzymanych lub zneutralizowanych w urządzeniach do
redukcji w zakładach szczególnie uciążliwych w zanieczyszczeniach wytworzonych
(%)
4,9
19
Stopień redukcji zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych (udział
zanieczyszczeń pyłowych zatrzymanych lub zneutralizowanych w urządzeniach do
redukcji w zakładach szczególnie uciążliwych w zanieczyszczeniach wytworzonych
(%)
98,6
Tabela 3.15. Wskaźniki środowiskowe- jakość powietrza w województwie podkarpackim – rok 2005
Lp. Wskaźnik Wartość
wskaźnika
1 Średni udział dni z nie przekroczoną normą dopuszczalnej imisji SO2 w ciągu roku w
punktach pomiarowych na terenie województwa (%) 100
2 Średni udział dni z nie przekroczoną normą dopuszczalnej imisji NO2 w ciągu roku w
punktach pomiarowych na terenie województwa (%) 96
3 Średni udział dni z nie przekroczoną normą dopuszczalnej imisji PM10 w ciągu roku
w punktach pomiarowych na terenie województwa (%) 90
4 Uśrednione dla województwa stężenie SO2 w sezonie grzewczym (µg/m3) 4,9
5 Uśrednione dla województwa stężenie SO2 poza sezonem grzewczym (µg/m3) 2,53
6 Średnioroczne stężenie SO2 na obszarach parków narodowych (µg/m3) 9,7
7 Średnioroczne stężenie SO2 na terenie uzdrowisk (µg/m3) 2,9
8 Uśrednione dla województwa stężenie NO2 (µg/m3) 15,8
9 Średnioroczne stężenie NO2 na obszarach parków narodowych (µg/m3) 2,3
10 Średnioroczne stężenie NO2 na terenie uzdrowisk (µg/m3) 7,4
11 Uśrednione dla województwa stężenie PM10 w sezonie grzewczym (µg/m3) 39,2
12 Uśrednione dla województwa stężenie PM10 poza sezonem grzewczym (µg/m3) 29,2
13 Średnioroczne stężenie pyłu zawieszonego w wybranych miastach (µg/m3)
Rzeszów – 47,3
Jasło – 38,4
Przemyśl – 42,02
14 Średnioroczne stężenie pyłu SO2 w wybranych miastach (µg/m3)
Rzeszów – 5,2
Jasło – 2,8
Przemyśl -8,2
15 Średnioroczne stężenie NO2 w wybranych miastach (µg/m3)
Rzeszów – 20,4
Jasło – 15,9
Przemyśl -22,5
Mapa 3.15. Wskaźnik powierzchniowy emisji zanieczyszczeń do powietrza w województwie
podkarpackim w 2005 roku [Mg/km2/rok]
Mapa 3.16. Wskaźnik ludnościowy emisji zanieczyszczeń do powietrza w województwie podkarpackim
w 2005 roku [kg/osobę/rok]
5.1 Zrealizowane w 2005 roku inwestycje w zakresie ograniczania emisji do powietrza
W celu ograniczenia ilości szkodliwych substancji do powietrza w 2005 roku
zrealizowano wiele inwestycji. Poniżej omówiono wybrane przykłady, związane
z ograniczeniem emisji technologicznej.
Rafineria JASŁO S.A. w Jaśle – w której powstała instalacja do spalania gazów resztkowych
z instalacji destylacji rurowo-wieżowej ropy naftowej, zapewniając ich utylizację. Wyeliminowano
emisję toluenu z produkcji mas asfaltowych w wyniku zastosowania frakcji naftowej, dokonano
modernizacji dopalacza katalitycznego gazów pooksydacyjnych, ograniczono emisję węglowodorów
do powietrza w wyniku zamontowania dachów pływających na 5 zbiornikach produktów naftowych,
zmniejszono emisję siarkowodoru do powietrza w wyniku zamontowania drugiego stopnia absorpcji
siarkowodoru, wyeliminowano emisję fenolu poprzez zastosowanie kwasu sulfonowego do produkcji
detergentów, wyeliminowano emisję sadzy w wyniku zastosowania reaktora wyposażonego
w instalację do zraszania sadzy, zmodernizowano kotły utylizacyjne, ograniczono emisję pyłów
w wyniku wymiany cyklonów na multicyklony Lurgiego, ograniczono emisję zanieczyszczeń poprzez
zamontowanie analizatorów cyrkonowych tlenu zawartego w spalinach, pozwalających na dokładne
prowadzenie procesu spalania paliwa w kotłach.
Zakłady Wyrobów Powlekanych „SANWIL” w Przemyślu S.A.- które ograniczyły emisję zanieczyszczeń pyłowo-gazowych do powietrza realizując następujące przedsięwzięcia:
- zmieniono system odprowadzania oparów rozpuszczalnika DMF na Paściarni PU, który polegał
na bezpośrednim odprowadzaniu oparów ze stanowiska mycia kubłów do instalacji Blown
Down i pozostawieniu emitora E 6 jako emitor wentylacji ogólnej pomieszczenia; wykonane
zmiany ograniczyły wielkość emitowanych zanieczyszczeń DMF z emitora E 6, przy
jednoczesnym przestrzeganiu norm z emitora E 19 instalacji Blown Down,
- zaprzestano eksploatacji instalacji pieca do spalania odpadów,
- została dokonana kompleksowa modernizacja lakierko-drukarki mająca na celu rozszerzenie
możliwości technologicznych oraz zmianę sposobu odprowadzania oparów rozpuszczalników
z emitorów oraz stanowisk. Zmiana sposobu odprowadzania oparów rozpuszczalników polegała
na wyłączeniu z eksploatacji emitorów E 12 i E 14 wentylacji stanowiskowej oraz skierowaniu
oparów rozpuszczalnika do istniejącej instalacji dopalacza gazowego.
- zhermetyzowano odbiór roztworu DMA z kolumny rektyfikacyjnej z jednoczesnym
zawracaniem oparów do zbiornika operacyjnego; powyższa modernizacja ograniczyła
uciążliwość odorową związaną ze spustem roztworu DMA po przeprowadzonym procesie
odzysku rozpuszczalnika DMF.
RAF-EKOLOGIA Spółka z o.o. w Jedliczu - gdzie w celu zmniejszenia emisji zanieczyszczeń
wprowadzanych do powietrza w czasie termicznego przekształcania odpadów w spalarni odpadów
zrealizowano następujące przedsięwzięcia :
− wymieniono na nowy czopuch łączący instalacje z emitorem – czopuch wewnątrz został wyłożony
laminatem,
− zmodernizowano odkraplanie gazów odlotowych, został zainstalowany odemulgacz spalin,
− . w miejsce dotychczas stosowanego do odsiarczania spalin węglanu wapnia stosowane jest wapno
hydratyzowane.
Przedsięwzięcie to umożliwiło poprawę stopnia redukcji metali ciężkich w gazach
odlotowych. Na podstawie ciągłych pomiarów dwutlenku siarki stwierdzono obniżenie stężenia
dwutlenku siarki w gazach odlotowych.
Dodatkowo w układzie sterowania procesem spalania odpadów wprowadzono opcję wyboru
rodzaju spalanych odpadów. Poprzez wybór rodzaju spalanego odpadu automatycznie ustawiane są kryteria wyłączenia procesu spalania odpadów – blokowany jest automatycznie proces podawania
odpadów do spalania. Zastosowane rozwiązanie ustabilizowało proces spalania odpadów – nie
obserwuje się nagłych skoków temperatur procesu, zmian ilości tlenu i tlenku węgla w gazach
odlotowych.
CARBON BLACK POLSKA Spółka z o.o. w Jaśle – gdzie w 2005r. zakończono realizację inwestycji
pn. „Przebudowa stacji rozładunku i magazynowania surowca, etap II – przebudowa stacji rozładunku
surowca”. W ramach inwestycji wykonano system hermetyzacji rozładunku surowca – instalację odsysania powietrza znad otwartych włazów cystern a także z króćca odpowietrzającego zbiornika
przeładunkowego oraz zamontowano dopalacz katalityczny typu PYRO-KAT.
5.2 Modernizacja systemu monitoringu jakości powietrza
Konieczność przystosowywania systemu pomiarów i ocen jakości powietrza do zmieniających
się przepisów prawodawstwa krajowego i unijnego wymaga dalszej modernizacji sieci pomiarowej
zanieczyszczeń powietrza w województwie. W 2005 roku uruchomione zostało kolejne stanowisko do
pomiarów PM10 w Mielcu. W 2006 roku WIOŚ-Rzeszów planuje:
1. wdrożenie automatycznych pomiarów zanieczyszczenia powietrza w zakresie:
- Jasło – dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenki azotu;
- Przemyśl- dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenki azotu;
- Nisko- dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenki azotu, tlenek węgla.
2. wdrożenie na stacji automatycznej w Rzeszowie pomiarów automatycznych benzenu, toluenu,
ksylenu i ozonu.
3. uruchomienie dwóch punktów do pomiarów PM10 w Jaśle i Nisku.
4. wdrożenie pilotażowych pomiarów kadmu, niklu, arsenu i benzo(a)pirenu w Jaśle, Przemyślu,
Mielcu i Nisku w związku z obowiązkiem transpozycji dyrektywy 2004/107/WE w sprawie arsenu,
kadmu, niklu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w otaczającym powietrzu.
6. Monitoring Chemizmu Opadów Atmosferycznych i Depozycji Zanieczyszczeń do Podłoża
(Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej- Oddział we Wrocławiu)
Monitoring Chemizmu Opadów Atmosferycznych i Depozycji Zanieczyszczeń do Podłoża
uruchomiony został jako jeden z podsystemów Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ) w 1998
roku. Celem tego monitoringu jest określanie w skali kraju rozkładu ładunków zanieczyszczeń
wprowadzanych z mokrym opadem (wet-only) do podłoża w ujęciu czasowym i przestrzennym.
Systematyczne badania składu fizyczno-chemicznego opadów oraz równoległe obserwacje i pomiary
parametrów meteorologicznych dostarczają informacji o obciążeniu obszarów leśnych, gleb i wód
powierzchniowych substancjami deponowanymi z powietrza – związkami zakwaszającymi,
biogennymi i metalami ciężkimi, tworząc podstawy do analizy istniejącego stanu. Badania w pełnym
cyklu rocznym przeprowadzono po raz pierwszy w 1999 roku.
Jednostką nadzorującą, z ramienia Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, działalność systemu monitoringu chemizmu opadów jest Wrocławski Oddział Instytutu Meteorologii i Gospodarki
Wodnej, który prowadzi bank danych, przygotowuje (zgodnie z wytycznymi) raporty i opracowania,
współpracuje z GIOŚ i wojewódzkimi inspektoratami ochrony środowiska. Laboratorium IMGW
we Wrocławiu jest odpowiedzialne za prowadzenie testów jakości analiz w laboratoriach WIOŚ
w zakresie oznaczanych parametrów oraz wdrażanie optymalnych metodyk analitycznych.
Sieć pomiarowo-kontrolna monitoringu składa się z 25 stacji badawczych chemizmu opadów
(stacje synoptyczne IMGW), gwarantujących reprezentatywność pomiarów dla oceny obszarowego
rozkładu zanieczyszczeń oraz ze 162 posterunków opadowych charakteryzujących średnie pole
opadowe dla obszaru Polski.
Na stacjach badawczych monitoringu zbierany jest w sposób ciągły opad atmosferyczny
mokry (wet-only) i analizowany w cyklach miesięcznych. Równolegle z poborem próbek opadu
prowadzone są pomiary i obserwacje wysokości i rodzaju opadu, kierunku i prędkości wiatru oraz
temperatury powietrza. Mapa 3.17. Sieć stacji pomiarowo-kontrolnych Ogólnopolskiego Monitoringu Chemizmu Opadów
Atmosferycznych i Depozycji Zanieczyszczeń do Podłoża.
Stacje pomiaru chemizmu
Stacje opadowe
Miesięczne próbki opadów analizowane są na zawartość związków kwasotwórczych,
biogennych i metali (w tym metali ciężkich), tj. na zawartość chlorków, siarczanów, azotynów
i azotanów, azotu amonowego, azotu ogólnego, fosforu ogólnego, potasu, sodu, wapnia, magnezu,
cynku, miedzi, żelaza, ołowiu, kadmu, niklu, chromu i manganu. Kontrolowany jest też odczyn (pH)
opadów oraz przewodność elektryczna właściwa.
Analizy składu fizyko-chemicznego opadów wykonywane są przez akredytowane laboratoria
wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska.. Poszczególne wojewódzkie laboratoria analizują opady ze stacji położonych w danym województwie. W województwie podkarpackim analizy
wykonuje laboratorium WIOŚ w Rzeszowie.
Na podstawie danych pomiarowych i analitycznych opadów z 25 stacji monitoringowych oraz
danych pomiarowych ze 162 punktów pomiaru wysokości opadów, charakteryzujących średnie pole
sum opadów dla obszaru Polski, opracowywane są mapy rozkładu przestrzennego wysokości opadów
i stężeń substancji zawartych w opadach oraz wielkości ich depozycji na obszar Polski i jej
poszczególne tereny.
Podkarpackie
Nowy Sącz
Lesko
Łeba
Kłodzko
Gorzów Wlkp.
Poznań
Chojnice
Włodawa
Świnoujście
Śnieżka
Wrocław
Legnica
Zielona Góra
Gdańsk
Toruń
Kalisz
Sulejów
RacibórzKatowice
Kasprowy Wierch
Sandomierz
Olsztyn
Suwałki
Białystok
Warszawa-Okęcie
Nowy Sącz
Lesko
Łeba
Kłodzko
Gorzów Wlkp.
Poznań
Chojnice
Włodawa
Świnoujście
Śnieżka
Wrocław
Legnica
Zielona Góra
Gdańsk
Toruń
Kalisz
Sulejów
RacibórzKatowice
Kasprowy Wierch
Sandomierz
Olsztyn
Suwałki
Białystok
Warszawa-Okęcie
Podkarpackie
W ramach krajowego monitoringu chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji
zanieczyszczeń do podłoża na obszarze województwa podkarpackiego w 2004 roku analizowano
wody opadowe przed kontaktem z podłożem, tak jak w latach poprzednich, na stacji położonej
w Lesku.
Wielkość depozycji wprowadzana na określony obszar zależy od koncentracji danej substancji
w opadzie atmosferycznym i ilości wody opadowej.
Wyniki pomiarów ilości wody opadowej w 2004 r., zarejestrowane na 162 punktach pomiaru
wysokości opadu reprezentujących średnie pole opadowe dla obszaru Polski (w tym na obszarze
województwa podkarpackiego) oraz wyniki analiz składu opadów z 25 stacji monitoringowych,
poddano analizie przy użyciu komputerowego systemu informacji przestrzennej (GIS). Wykorzystując
model generujący rozkład przestrzenny badanych substancji na obszarze Polski w siatce 8x8 km,
interpretowany dalej w programie MapInfo, oszacowano ich wielkości ładunków jednostkowych
i całkowitych obciążających województwo podkarpackie, jego poszczególne powiaty
W 2004 roku na stacji monitoringowej w województwie podkarpackim dokonano 120
pomiarów odczynu (pH) dobowych próbek opadów w celu oceny kwasowości wód opadowych.
Odczyn (pH) mieścił się w zakresie od 4,30 do 7,60 pH, średnia roczna ważona pH 5,21. W przypadku
42% próbek wartości odczynu były niższe od wartości pH = 5,6 oznaczającej naturalną kwasowość wód opadowych, wskazując na zawartość w nich mocnych kwasów mineralnych. W wieloleciu 2001-
2004 stwierdzono spadek ilości kwaśnych deszczy (opadów z odczynem poniżej wartości 5,6 pH)
o 30%, a w porównaniu z rokiem ubiegłym zanotowano ich wzrost o 14%.
Na obszar województwa podkarpackiego, wody opadowe w 2004 roku wniosły: 41636 ton
siarczanów (23,25 kg SO4-2
/ha); 14136 ton chlorków (7,89 kg Cl-/ha); 7562 tony (N) azotynów
i azotanów (4,22 kg N/ha); 10219 ton azotu amonowego (5,71 kg N/ha); 23752 ton azotu ogólnego
(13,26 kg N/ha); 563,3 tony fosforu ogólnego (0,315 kg P/ha); 5369 ton sodu (3,00 kg Na/ha); 5063
tony potasu (2,83 kg K/ha); 12452 tony wapnia (6,95 kg Ca/ha); 1799 ton magnezu (1,00 kg Mg/ha);
742,0 tony cynku (0,414 kg Zn/ha); 140,3 tony miedzi (0,0783 kg Cu/ha); 296,3 tony żelaza (0,165 kg
Fe/ha); 32,52 tony ołowiu (0,0182 kg Pb/ha); 3,991 ton kadmu (0,00223 kg Cd/ha); 18,81 ton niklu
(0,0105 kg Ni/ha); 5,389 ton chromu (0,0030 kg Cr/ha) i 69,25 ton manganu (0,0387 kg Mn/ha) oraz
207,52 tony wolnych jonów wodorowych (0,1159 kg H+/ha).Wielkości wprowadzonych substancji
maleją zgodnie z szeregiem:
SO4-2
> Nog > Cl- > Ca > NNH4
+ > NNO2
-+NO3
- > Na > K > Mg >
Zn > Pog > Fe > H+ > Cu > Mn > Pb > Ni > Cr > Cd
Największym ładunkiem badanych substancji w województwie podkarpackim został
obciążony powiat bieszczadzki z najwyższymi, w porównaniu do obciążenia pozostałych powiatów
ładunkami siarczanów, chlorków, azotynów i azotanów, azotu amonowego, azotu ogólnego, sodu,
magnezu, cynku, żelaza i chromu.
Najmniejsze obciążenie powierzchniowe wystąpiło w powiecie lubaczowskim z najniższym,
w stosunku do pozostałych powiatów, obciążeniem ładunkami siarczanów, chlorków, azotu
amonowego, azotu ogólnego, sodu, potasu, wapnia, magnezu, chromu i manganu.
Roczny ładunek jednostkowy badanych substancji zdeponowany na obszar województwa
podkarpackiego był większy niż średni dla całego obszaru Polski o 14,7%.
Ocena wyników sześcioletnich badań monitoringowych chemizmu opadów atmosferycznych
i depozycji zanieczyszczeń do podłoża prowadzonych, w sposób ciągły, w okresie lat 1999 – 2004
wykazała, że depozycja roczna analizowanych substancji wprowadzonych wraz z opadami na obszar
województwa podkarpackiego w 2004 roku, w stosunku do średniej z wielolecia 1999-2003, dla
większości składników była mniejsza, a całkowite roczne obciążenie powierzchniowe obszaru
województwa ładunkiem badanych substancji deponowanych z atmosfery przez opad mokry zmalało,
w porównaniu do średniej z poprzednich lat badań, o 3,7%, przy wyższej średniorocznej sumie
wysokości opadów o 12,0%.
Linie trendu dla ładunków w omawianych latach wskazują, że depozycja większości badanych
substancji ma charakter malejący, przy czym największe tendencje spadkowe stwierdzono
w przypadku ładunków metali ciężkich – niklu i ołowiu oraz magnezu. Charakter rosnący linii trendu
obserwuje się w przypadku chlorków, potasu i miedzi.
Wniesiony wraz z opadami w 2004 roku ładunek siarczanów, w porównaniu do średniego z lat
1999-2003, zmalał o 7,6%, ładunek fosforu ogólnego o 19,9%, sodu o 29,0%, wapnia o 10,1%,
magnezu o 36,3%, cynku o 15,2%, żelaza o 22,8%, ołowiu o 39,2%, niklu o 42,4%, chromu o 15,7%
i manganu o 15,9%. Ładunek azotu ogólnego kształtował się na poziomie wartości średniej, natomiast
nastąpił wzrost depozycji chlorków o 25,9%, azotynów i azotanów o 6,6%, azotu amonowego o 3,1%,
potasu o 34,4%, miedzi o 16,8%, kadmu o 10,5% i jonów wodorowych o 40,9%.
Badania monitoringowe chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeń do
podłoża prowadzone w sposób ciągły od 1999 roku dostarczają niezbędnych danych o stanie jakości
wód opadowych i rzeczywistych wielkościach wprowadzanych ładunków w danym miejscu i czasie
oraz informacji o przyczynach tego stanu. Dają także możliwość określenia tendencji zmian mokrej
depozycji.
Uzyskane dzięki prowadzonym badaniom wyniki wskazują, że depozycja zanieczyszczeń
atmosferycznych na obszar województwa podkarpackiego, pomimo obserwowanych tendencji
malejących wielu badanych składników w wieloleciu 1999-2004, stanowi nadal znaczące źródło
zanieczyszczeń obszarowych i nie może być pomijana przy kompleksowym bilansowaniu
zanieczyszczeń związanych z oceną stanu środowiska naturalnego tego regionu.
Tabela 3.16. Roczne obciążenie powierzchniowe obszaru województwa podkarpackiego
zanieczyszczeniami wniesionymi przez opady atmosferyczne w latach 1999-2004 r. [ładunki jednostkowe
w kg/ha*rok i ładunki całkowite w tonach] oraz średnioroczne sumy opadów [mm]
Ładunki jednostkowe w kg/ha Ładunki całkowite w tonach Wskaźnik
zanieczyszczenia 1999 2000 2001 2002 2003 2004 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Siarczany [SO4-2] 30,00 26,69 29,87 19,49 19,79 23,25 53724 47796 53491 34908 35434 41636
Chlorki [Cl-] 6,80 5,94 6,59 5,65 6,57 7,89 12177 10637 11801 10124 11761 14136
Azotyny+azotany
[NNO2-+NO3
-] 4,05 4,37 4,64 2,84 3,89 4,22 7253 7826 8309 5083 6971 7562
Azot amonowy
[NNH4+] 5,64 5,73 6,46 4,70 5,16 5,71 10100 10261 11569 8424 9244 10219
Azot ogólny [Nog.] 14,11 14,77 14,51 10,66 11,20 13,26 25268 26450 25985 19091 20060 23752
Fosfor ogólny
[Pog.] 0,405 0,586 0,512 0,224 0,238 0,315 725,3 1049,4 916,9 400,8 426,4 563,3
Sód [Na] 5,98 4,20 4,44 3,49 3,02 3,00 10709 7521 7951 6258 5401 5369
Potas [K] 1,94 2,07 2,54 1,78 2,20 2,83 3474 3707 4549 3182 3938 5063
Wapń [Ca] 8,65 8,81 7,38 6,66 7,16 6,95 15490 15777 13216 11934 12823 12452
Magnez [Mg] 2,00 1,60 1,69 1,26 1,30 1,00 3582 2865 3026 2264 2327 1799
Cynk [Zn] 0,745 0,461 0,494 0,303 0,439 0,414 1334,1 825,6 884,7 541,9 785,5 742,0
Miedź [Cu] 0,0710 0,0680 0,0708 0,0606 0,0647 0,0783 127,1 121,8 126,8 108,6 115,9 140,3
Żelazo [Fe] 0,269 0,233 0,244 0,170 0,152 0,165 481,7 417,3 437,0 303,8 272,3 296,3
Ołów [Pb] 0,0346 0,0438 0,0275 0,0201 0,0236 0,0182 61,96 78,44 49,25 35,95 42,35 32,52
Kadm [Cd] 0,0025 0,0018 0,0021 0,0017 0,0018 0,0022 4,495 3,367 3,814 3,136 3,256 3,991
Nikiel [Ni] 0,0326 0,0172 0,0202 0,0075 0,0136 0,0105 58,38 30,80 36,17 13,41 24,35 18,81
Chrom [Cr] 0,0072 0,0022 0,0041 0,0022 0,0021 0,0030 12,858 3,958 7,342 3,870 3,761 5,389
Mangan [Mn] 0,0588 0,0565 0,0412 0,0346 0,0390 0,0387 105,30 101,18 73,78 61,88 69,87 69,25
Jon wodorowy
[H+]
0,0645 0,0987 0,1584 0,0366 0,0531 0,1159 115,51 176,75 283,6 65,62 95,12 207,52
Wysokości
opadów [mm] 820,9 783,1 920,8 688,4 597,3 853,6
Wykres.3.35. Depozycja substancji wprowadzanych z opadem atmosferycznym (wet-only) na obszar województwa podkarpackiego w poszczególnych latach
1999-2004 (wielkości ładunków w kg/ha*rok) i linie trendu dla ładunków wnoszonych substancji oraz średnioroczne sumy opadów (mm).
Mapa 3.18. Roczne ładunki jednostkowe zanieczyszczeń wniesione przez opady atmosferyczne w 2004 r. na obszar województwa podkarpackiego
Chlorki [ kgCl-/ha] Siarczany [w kg SO4-2/ha] Azotany i azotyny {kg N/ha] Jon wodorowy [kg H+/ha]
Azot amonowy [kg N/ha] Azot ogólny [kg N/ha] Fosfor ogólny [kg P/ha]
5,99 - 8,15
5,30 - 5,99
4,77 - 5,30
4,15 - 4,77
3,03 - 4,15
14,38 - 21,07
12,45 - 14,38
11,06 - 12,45
9,80 - 11,06
7,60 - 9,80
0,371 - 0,534
0,293 - 0,371
0,245 - 0,293
0,195 - 0,245
0,127 - 0,195
11,88 - 16,28
9,17 - 11,88
7,45 - 9,17
5,96 - 7,45
2,97 - 5,96
23,30 - 31,37
19,47 - 23,30
17,20 - 19,47
14,77 - 17,20
10,93 - 14,77
4,54 - 7,05
3,79 - 4,54
3,39 - 3,79
3,06 - 3,39
2,49 - 3,06
0,1235 - 0,1972
0,0851 - 0,1235
0,0550 - 0,0851
0,0299 - 0,0550
0,0040 - 0,0299
11,88 - 16,28
9,17 - 11,88
7,45 - 9,17
5,96 - 7,45
2,97 - 5,96
23,30 - 31,37
19,47 - 23,30
17,20 - 19,47
14,77 - 17,20
10,93 - 14,77
4,54 - 7,05
3,79 - 4,54
3,39 - 3,79
3,06 - 3,39
2,49 - 3,06
0,1235 - 0,1972
0,0851 - 0,1235
0,0550 - 0,0851
0,0299 - 0,0550
0,0040 - 0,0299
Sód [ kg Na/ha] Potas [kg K/ha] Wapń [ kg Ca/ha] Magnez [kg Mg/ha]
Cynk [ kg Zn/ha] Ołów [kg Pb/ha] Kadm [ kg Cd/ha] Nikiel [kg Ni/ha]
5,88 - 8,46
4,42 - 5,88
3,52 - 4,42
2,77 - 3,52
1,58 - 2,77
3,78 - 4,76
2,88 - 3,78
2,09 - 2,88
1,54 - 2,09
0,95 - 1,54
7,53 - 9,05
6,73 - 7,53
5,95 - 6,73
4,81 - 5,95
2,43 - 4,81
1,13 - 1,48
0,98 - 1,13
0,90 - 0,98
0,73 - 0,90
0,38 - 0,73
0,492 - 0,729
0,381 - 0,492
0,315 - 0,381
0,255 - 0,315
0,135 - 0,255
0,048- 0,077
0,026- 0,048
0,015 - 0,026
0,011- 0,015
0,005 - 0,011
0,0045 - 0,0076
0,0025 - 0,0045
0,0017 - 0,0025
0,0012- 0,0017
0,0006 - 0,0012
0,011 - 0,015
0,008 - 0,011
0,006 - 0,008
0,005- 0,006
0,002 - 0,005
7. Podsumowanie
Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, objęte programem badań na terenie
województwa podkarpackiego w roku 2005, tj. dwutlenek siarki, tlenek węgla, benzen, ołów oraz
ozon (w kryterium ochrony zdrowia) oraz dwutlenek siarki, dwutlenek azotu i ozon (w kryterium
ochrony roślin) osiągały na terenie województwa niskie wartości stężeń. Stężenia te nie przekraczały
obowiązujących wartości dopuszczalnych tych substancji w powietrzu, zarówno w kryterium ochrony
zdrowia, jak i ochrony roślin. Pozwoliło to na zakwalifikowanie wszystkich stref z terenu
województwa podkarpackiego pod względem zanieczyszczenia powietrza tymi substancjami, dla obu
kryteriów, do klasy A.
Działania wynikające z tej klasyfikacji planowane na rok 2006, to:
− dalszy monitoring powietrza oparty na pomiarach automatycznych, manualnych oraz
pomiarach wskaźnikowych;
− utrzymanie jakości powietrza w zakresie tych zanieczyszczeń na tym samym lub lepszym
poziomie.
Badania zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem azotu w 2005 roku wykazały tendencję wzrostową stężeń tego zanieczyszczenia na terenie województwa. Ponadnormatywne stężenie
średnioroczne NO2 w Nisku spowodowało zaliczenie strefy niżańskiej do klasy B. Pozostałe 24 strefy
na podstawie uzyskanych wyników stężeń oraz obiektywnego szacowania zaliczono do klasy A.
Działania wynikające z tej klasyfikacji planowane na rok 2006, to:
− wzmocnienie systemu monitorowania stężeń dwutlenku azotu w Nisku – prowadzenie
pomiarów automatycznych NO2, NOx oraz rejestracja warunków meteorologicznych;
− utrzymanie jakości powietrza na obszarach, gdzie nie stwierdzono przekroczeń
dopuszczalnych norm w zakresie NO2 na tym samym lub lepszym poziomie.
Badania powietrza atmosferycznego prowadzone w 2005 roku, podobnie jak analiza wyników
w ocenie rocznej za 2005 rok dowiodły, że największy problem spośród wszystkich zanieczyszczeń, które objęto pomiarami w województwie podkarpackim, stanowi pył zawieszony PM10 mierzony
w kryterium ochrony zdrowia. Stężenia tego zanieczyszczenia przekraczały wartości dopuszczalne, co
było podstawą do zakwalifikowania stref: miasto Rzeszów i miasto Przemyśl do klasy C. Wysokie
stężenia pyłu PM10 stwierdzone zostały w Jaśle.
Działania wynikające z tej klasyfikacji planowane na rok 2006, to:
− obowiązek opracowania dla miasta Rzeszów naprawczego Programu Ochrony Powietrza
w zakresie PM10;
− starania WIOŚ-Rzeszów o zlokalizowanie w Rzeszowie dodatkowego stanowiska do
pomiarów PM10;
− wzmocnienie systemu monitoringu w zakresie PM10 w Jaśle poprzez zwiększenie ilości
pomiarów na istniejącym stanowisku oraz zlokalizowanie w mieście dodatkowego stanowiska
pomiarowego. Wyniki ze stanowisk pomiarowych uzyskane w 2006 roku, po potwierdzeniu
ponadnormatywnego zanieczyszczenia powietrza w Jaśle, będą podstawą do zakwalifikowania
strefy jasielskiej w ocenie za 2006 rok do klasy C.
W 2005 roku nie stwierdzono żadnych przekroczeń wartości dopuszczalnych stężeń
zanieczyszczeń objętych programem monitoringu na terenie parków narodowych w obrębie
województwa (Bieszczadzkiego i Magurskiego), a także na obszarach ochrony uzdrowiskowej
(Rymanów Zdrój, Iwonicz Zdrój, Horyniec Zdrój, Komańcza, Polańczyk i Czarna), dla których
obowiązują odrębne, ostrzejsze normy i kryteria oceny jakości powietrza.
Top Related