14 15
special significantspecial significant special PBLQ
Vooraf risico’s, Vertraging en beleidseffecten berekenen met systeemdynamica
Overheid mOet aan het systeemdenken
naam Pieter Lolkemaopdracht Uitvoeringsscan Jeugdwettoepassing gemeenten en uitvoerende instellingen
‘Voor de ministeries van VWS en Veiligheid en Justitie hebben we in kaart gebracht welke aandachtspunten de uitvoerende organisaties
voorzien door de nieuwe Jeugdwet. Het is belangrijk de lokale complexiteit te ontrafelen om de juiste beleidskeuzes te kunnen maken.
‘Gemeenten krijgen in 2015 de verantwoordelijkheid voor de gehele jeugdzorg. Het conceptwetsvoorstel hiervoor voorziet in de decentralisatie van alle ondersteuning, hulp en zorg voor jeugd en ouders. Gemeenten krijgen daarmee een grote centrale rol om in samenwerking met andere gemeenten en lokale partijen het stelsel zo optimaal mogelijk in te richten. Daarbij moeten ze een financiële taakstelling van zo’n 15 procent zien te realiseren. Verder moeten ze de samenhang borgen,
terwijl er grote wijzigingen op stapel staan zoals overheveling van delen van de AWBZ naar de Wmo en invoering van de Participatiewet die verschillende regelingen voor de arbeidsmarkt moet vervangen.’
‘Belangrijk is om lokaal en vooral ook regionaal een beter beeld te krijgen van de beoogde (financiële) effecten. Een goede analyse helpt om de discussie te voeren op grond van feiten en met inschattingen van lokale professionals. Bijvoorbeeld omtrent het effect van betere eerstelijnshulp. Op welke termijn gaan investeringen werkelijk renderen als we ze relateren aan demografische ontwikkelingen? Die analyse doe je niet om de belangen veilig te stellen, maar om de risico’s van veranderingen te beheersen en het gezamenlijk inzicht te vergroten. Een ex ante impactanalyse die partijen gezamenlijk uitvoeren is een uitstekend middel.’
Beleid pakt regelmatig anders uit of heeft soms onwenselijke neveneffecten. Met behulp van systeemdynamica kun je risico’s, tegenkrachten of vertragingseffecten vooraf in kaart brengen. Zo krijg je beleid dat in een complexe en veranderende omgeving wél blijkt te werken.
systeemdynamicasysteemdynamica is een methode die medio jaren vijftig ont
stond aan het Massachusetts institute of Technology en is onder
andere gebruikt voor het spraakmakende onderzoek van de club
van Rome begin jaren zeventig. De techniek van systeemdenken
helpt de werking van systemen te begrijpen en effecten inzich
telijk te maken. Daarmee is het bij uitstek geschikt voor beleid in
een complexe en dynamische omgeving. De kracht is dat je niet
alleen van harde informatie en lineaire verbanden uitgaat, maar
ook van zachte informatie, bijvoorbeeld gedrag van mensen dat
voor neveneffecten zorgt of beleid ondermijnt. Met systeem
analyse kan ook een vertraging van beleidseffecten beredeneerd
en berekend worden. Je ziet welke sturingsprincipes tot echte
verandering leiden. significant werkt al jaren met deze reken
modellen en adviseerde de overheid onder meer inzake anders
betalen voor mobiliteit, de Wet vervroegde invrijheidstelling en
de aanpak van de jeugdcriminaliteit.
naam Paul van hooffopdracht effecten zorgsturing in kaart brengen toepassing sturingsvraagstukken in de zorgketen
‘Voor de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg brachten we voor een
aantal ziektebeelden in kaart wanneer preventie effect krijgt. Preventie blijkt de kwaliteit van leven aanmerkelijk te verhogen en zorgkosten te
verlagen, maar uit ons systeemdynamisch model blijkt het bij bijvoorbeeld diabetes II en depressie pas na meer dan 30 jaar effect te hebben. Voor het ombuigen van de huidige trends zijn dus welhaast draconische maatregelen nodig, mag je daaruit concluderen.
‘Hoe houden we de kosten in de zorg beperkt? Zal het vrijlaten van de tandartstarieven tot lagere kosten leiden? Wordt de kwaliteit beter als een orthoptiepatiënt elk jaar naar de oogarts gaat of werkt dit alleen kostenverhogend? Zullen de zorgkosten dalen door het
maximeren van het aantal fysiotherapeutische behandelingen?
‘In de zorg heb je altijd te maken met (keten)sturingsvraagstukken. Je moet in beeld brengen wat het effect is van veranderingen voorin de keten op ‘stroomafwaarts’ gelegen schakels van de zorg. Als je meer zorg in de eerste lijn biedt, verwacht je een afname van patiënten in de tweede lijn. Maar soms zijn er neveneffecten, bijvoorbeeld door gedragsaanpassingen van artsen en patiënten rond medicijnverstrekking of gebruik die toch tot meer tweedelijnszorg leiden. Neveneffecten en de impact op de oorspronkelijke doelstelling kun je door een systeemdynamicamodel inzichtelijk maken.
‘Met systeemdenken kun je ook identificeren waar zich in de toekomst problemen voordoen. Je kunt verder via een (reken)model laten zien waar (bij)sturingsmogelijkheden zitten. Neem de vergrijzing. Die zal zorgen voor een groter beroep op ouderenzorg, maar hoe groot wordt die vraag en hoeveel kan worden opgevangen door mantelzorg en vrijwilligerswerk? Het model helpt te ramen in welke mate mantelzorg en vrijwilligerswerk de druk op de ouderenzorg zullen verlichten. Als je stuurpunten in het stelsel zodanig benoemt, kun je beleid maken dat werkt.’
neveneffecten van de zorgsturing ramen
naam twan heijmenopdracht Beleidseffect gelijktrekking zware cannabis met harddrugs toepassing Beleidskeuzes veiligheids- en justitieketen
‘Zal de eigen bijdrage voor gedetineerden uit het regeerakkoord van Rutte II inderdaad de verwachte 7 miljoen euro opleveren?
Met een systeemdynamisch rekenmodel kun je dit op voorhand doorrekenen en komen onbedoelde neveneffecten aan het licht. Wij hebben dat in het verleden gedaan voor het voorstel van Rutte I om zware canna
bis te behandelen als harddrugs. Dat leidt, zo bleek toen, waarschijnlijk tot een lager gemiddeld THCgehalte in cannabis, maar ook tot meer overtredingen, waardoor extra inzet van politie, Openbaar Ministerie, rechtspraak en reclasseringsorganisaties en extra cellen nodig zijn.
‘Met een gedegen impactanalyse breng je de verwachte effecten van een wet of beleid in kaart. Je legt de onderliggende beleidstheorie bloot en toetst die in een
impact detentiemaatregelen doorrekenen
systeemdynamisch rekenmodel, waarin we het beleid of de wet weergeven in oorzaakengevolgrelaties. Vervolgens kwantificeren we deze relaties. In het gekwantificeerde model rekenen we de verschillende
beleidsopties door. Door met bandbreedtes te werken en gevoeligheidsanalyses uit te voeren, kunnen we bepalen welke beleidsopties het best bijdragen aan de beleidsdoelen.’
naam richard Lennartzopdracht effecten vernieuwing dienstverlening in beeld brengentoepassing Bedrijfsvoering, overheidsbreed
‘Met medewerkers van FMHaaglanden hebben we de effecten van nieuwe
dienstverlening in kaart gebracht. Soms op het oog toch eenvoudige en logische maatregelen bleken uiteindelijk behoorlijk ingrijpend.
‘De overheid is sterk aan het veranderen. De inhoudelijke beleidsterreinen, de bedrijfsvoering, de gehele ondersteunende infrastructuur verandert. Kijk maar
naar de shared service centers die op diverse terreinen vorm krijgen, de consolidatie van datacenters, het streven naar standaardisering van producten en diensten en het rijksbreed naar buiten treden op uniforme en consistente wijze.
‘Dat zijn allemaal veranderingen die gevolgen hebben voor mensen, systemen en organisaties – binnen de overheid maar ook daarbuiten. Om die veranderingen efficiënt door te voeren en het beoogde effect te laten hebben is inzicht nodig in de werking van het stelsel als geheel. Welke vertragende tegenkrachten zijn er? Welke aanvullende zaken moet je regelen? Waar kunnen averechtse of ongewenste neveneffecten optreden? Het begrijpen van de systeemdynamica is belangrijk en helpt om goede beslissingen te kunnen nemen of te anticiperen op voorgenomen beslissingen.’
Welke tegenkrachten remmen vernieuwing?
Beheers de risico’s van de decentralisaties
Top Related