J A A R B E R I C H T
2011
FOTO
: CJ
G B
EELD
BANK
2 PHAROS Jaarbericht 2011
Mavis CarrilhoVoorzitter Raad van Toezicht Pharos
‘De uitgangspositie van Pharos is sterk. Ik geloof
zeer in de kwaliteit en toegevoegde waarde van
onze diensten en producten voor huisartsen, zie-
kenhuizen en andere zorginstellingen. En in de kracht
en fl exibiliteit van de medewerkers van Pharos, die deze
kwaliteit steeds weer waarmaken. Pharos is op tijd gestart
met een omslag in het denken over diversiteit en gezondheid: van
cultuurspecifi eke naar cultuursensitieve zorg. Onze stakeholders vinden een organisatie
als Pharos in het huidige zorgstelsel een belangrijke schakel om de kwaliteit van zorg voor
alle burgers op niveau te brengen. Dat is het grootste compliment dat we kunnen krijgen.’
Mavis Carrilho is partner bij De Galan en Voigt, een adviesbureau gespecialiseerd in organisa-
tieontwikkeling en diversiteit. Zij is ruim twintig jaar werkzaam als adviseur, interim-manager
en coach in opdracht van een grote variatie aan (rijks- en lokale) overheden, profi t- en non-
profi torganisaties. In 2005 werd ze uitgeroepen tot Zwarte Zakenvrouw Nederland. Carrilho
vervult een reeks aan toezichthoudende functies in profi t- en non-profi torganisaties, onder
andere bij Woningcorporatie Ymere, het Holland Festival en de Stichting Microfi nancie-
ring en Ondernemerschap Nederland.
en fl exibiliteit van de medewerkers van Pharos, die deze
kwaliteit steeds weer waarmaken. Pharos is op tijd gestart
met een omslag in het denken over diversiteit en gezondheid: van
Inhoud
Gezondheid jeugd 3
Somatische zorg 5
Migrant als klant 7
Gezondheid vluchtelingen en asielzoekers 10
Vrouwelijke genitale verminking 13
Kennis delen is kennis vermenigvuldigen 16
Over Pharos 18
Financiële verantwoording 19
In ons werk staat het principe ‘kwaliteit en effectiviteit van gezond-
heidszorg voor alle burgers’ centraal. In Nederland hanteren we het
uitgangspunt dat iedereen recht heeft op kwalitatief goede en toe-
gankelijke gezondheidszorg. Gezondheid van mensen is op de eerste
plaats van belang voor de kwaliteit van leven van mensen zelf, maar
ook voor de samenleving, de economie, de arbeidsmarkt, participatie
en de kosten van zorg.
Pharos heeft ook in 2011 haar kennis ingezet voor de verbetering van
de kwaliteit en effectiviteit van zorg voor migranten en mensen met
beperkte gezondheidsvaardigheden. Uit vele onderzoeken weten
we dat deze vaak achterligt op de zorg aan andere cliënten. Daar valt
heel goed iets aan te doen, weten we inmiddels, in alle sectoren van
zorg, gezondheidsbevordering en (jeugd)hulpverlening.
In tegenstelling tot wat velen decennia lang dachten, is het effectie-
ver maken van zorg voor migranten en mensen met beperkte gezond-
heidsvaardigheden niet een heel gecompliceerde zaak. De gewone
kwaliteitsinstrumenten en interventies kunnen hiervoor ingezet
worden. Wij gaan ervan uit dat het heel goed mogelijk is hierbinnen
rekening te houden met verschillen tussen mensen en dat relevante
kennis daarover binnen de reguliere richtlijnen, behandelplannen en
dergelijke opgenomen kan worden.
Naast het aanvullen van interventies en kwaliteitsinstrumenten, is
kennisvergroting bij professionals en cliënten nodig. Onze ervaring
is dat bijscholing over hoe ook migranten en mensen met beperkte
gezondheidsvaardigheden te bereiken, goed te doen is en helpt. In
2011 hebben we weer vele bijscholingsactiviteiten uitgevoerd, u leest
erover in dit jaarbericht.
Op al deze terreinen werkt
Pharos niet alleen. Wij werken
samen met een groot aantal
organisaties in de gezond-
heidszorg zoals het Nederlands
Huisartsen Genootschap (NHG)
en andere beroepsorganisaties,
koepels, opleidingen, verzekeraars,
patiënten- en migrantenorganisaties, ziektespecifi eke organisaties
als de Nederlandse Diabetesfederatie (NDF), het Koningin Wilhel-
mina Fonds (KWF) en andere relevante partijen zoals (de kwartier-
makers van) het Kwaliteitsinstituut, het Platform Zorgstandaarden,
de Inspectie en andere kenniscentra. In 2011 hebben we het aantal
partijen met wie we duurzaam samenwerken aan het verbeteren van
zorg en preventie aanzienlijk uitgebreid. Onze visie en werkwijze blij-
ken een herkenbare en werkbare invalshoek te bieden. De uitgangs-
punten ‘kwaliteit van zorg voor alle burgers’, ‘geen cultuurspecifi eke
maar cultuursensitieve zorg’ en ‘migranten hebben ook een eigen
verantwoordelijkheid in het verkrijgen van effectieve zorg’ worden
breed gedeeld.
In 2011 hebben we onze activiteiten gericht op mensen met beperkte
gezondheidsvaardigheden in den brede versterkt. Daar gaan we de
komende jaren mee door.
Eén gebeurtenis uit 2011 wil ik er hier vast even uitlichten: de lan-
cering van de website huisarts-migrant.nl. We zij hier extra trots op.
Omdat het zo’n mooi voorbeeld is van bestaande kennis bundelen en
praktisch toegankelijk maken. Kijken dus op die website!
In dit jaarbericht hebben we een selectie gemaakt van een aantal
van onze projecten en resultaten in 2011. Een compleet overzicht van
al onze activiteiten en resultaten kunt u vinden in ons uitgebreide
jaarverslag op website www.pharos.nl.
Voorwoord
FOTO
: GO
EDEL
E M
ON
NEN
SVoor u ligt het jaarbericht 2011 van Pharos. In het jaarbericht leest u,
in vogelvlucht, over de resultaten van Pharos in 2011.
Monica van Berkum, Directeur Pharos
2 PHAROS Jaarbericht 2011
PHAROS Jaarbericht 2011 3
Centra van Jeugd en Gezin (CJG’s)Binnen het Zon-Mw- project Interculturalisatie Centra voor Jeugd
en Gezin stimuleert en faciliteert Pharos het bereiken en effectief
bedienen van álle doelgroepen.
In 2011 is er veel gebeurd. Verspreid door het land vonden drie
regionale bijeenkomsten plaats waar meer dan driehonderd CJG-
medewerkers, beleidsambtenaren jeugd en andere jeugdhulp-
verleners zijn geïnformeerd en geadviseerd over hoe een brug te
slaan naar alle doelgroepen. Beoordeling hiervan gemiddeld > 7,5.
Daarnaast vonden er in 25 gemeenten adviesgesprekken plaats met
gemeenten en CJG-coördinatoren. Steeds weer was onze insteek:
het bereiken en bedienen van kinderen met een migranten en lage
SES achtergrond maakt onderdeel uit van het reguliere kwaliteitsbe-
leid. Pharos is verheugd ook in 2012 de activiteiten voor CJG mede-
werkers en –coördinatoren te kunnen continueren.
Handreiking: Bereik alle doelgroepen optimaalIn 2011 heeft Pharos samen met Forum (Instituut voor Multicultu-
rele Vraagstukken) en adviesbureau Mexit gewerkt aan herziening
van de handreiking Bereik alle doelgroepen optimaal voor de
Alle kansen voor alle kinderen
Gezondheid jeugdKinderen moeten alle kansen krijgen om zich te ontwikkelen. Dat is de kerngedachte achter het Pharos programma Gezondheid
Jeugd. Met de meeste kinderen in Nederland gaat het goed. Toch is er een groep die het moeilijker heeft en zich minder voorspoedig
ontwikkelt. Kinderen met een migrantenachtergrond en kinderen uit gezinnen met lage sociaaleconomische status (SES), zijn hierin
oververtegenwoordigd. Het programma Gezondheid Jeugd zet zich in voor deze kinderen. Pharos staat op het standpunt dat er geen
apart zorgaanbod nodig is voor jongeren met een migranten achtergrond. Het gaat er om professionals zodanig toe te rusten dat ze
álle jongeren even goed kunnen bedienen.
FOTO
: HEN
RIE
TTE
GUES
T / ANP
Bewegen is belangrijk om overgewicht tegen te gaan.
4 PHAROS Jaarbericht 2011
Gereedschapskist Centrum voor Jeugd
en Gezin. De vorige versie van de hand-
reiking is herzien op basis van de wen-
sen van CJG- medewerkers. De nieuwe
handreiking begint met een schets van
risicofactoren, daarna wordt stapsgewijs
beschreven hoe een cultuur sensitief
CJG vormgegeven kan worden. De hand-
reiking verscheen in een oplage van
vijfduizend exemplaren en is naar alle
CJG’s en gemeenten toegestuurd.
Bereik alle doelgroepen optimaal is gratis te downloaden via
www.pharos.nl of www.samenwerkenvoordejeugd.nl
Een acht met griffel voor pilottrainingen CJG’s Deelnemers gaven na afl oop van de twee pilot CJG-trainingen aan
dat zij beter leerden communiceren, cultuurverschillen overbruggen
en aan te sluiten bij de behoeften van migrantengezinnen.
Zij beoordeelden de Pharos pilottrainingen met een acht.
Was 2011 het jaar van de pilots, in 2012 worden de trainingen in het
hele land aangeboden aan alle CJG’s en gemeenten. Het gaat om
twee verschillende trainingen. Eén voor CJG-medewerkers en één
voor gemeenteambtenaren en managers CJG’s. De trainingen, een
coproductie van Forum en Pharos, gaan vooral in op de vraag hoe
CJG’s ook adequaat kunnen werken voor migranten.
Bewegen, bewegen en nog eens bewegenNet als bij autochtonen is er ook bij migrantenkinderen en -jongeren
sprake van overgewicht. Het beweegpatroon speelt hierin een grote
rol. Voldoende reden voor de gemeente Almere om na te denken over
een beweegproject. Pharos is gevraagd een onderzoek uit te voeren
onder Almeerse moeders van Turkse en Marokkaanse afkomst. Zien
zij het nut in van bewegen?
Migrantenmoeders vinden bewegen van kinderen belangrijk, maar
het aanbod kan beter aansluiten bij hun mogelijkheden, luidt een
’‘
Ahmed Abdulwahab, coördinator Somalische Stichting Dalmar
‘Als wij activiteiten organiseren over gezondheid, nodigen
wij Pharos altijd uit’
‘In 2011 hebben we een aantal conferenties georganiseerd
waarvoor we mensen van Pharos hebben uitgenodigd.
Een van die bijeenkomsten ging over de integratie van
Somaliërs, een andere over qat-gebruik onder jongeren.
Als wij activiteiten organiseren waar gezondheid een thema
is, nodigen wij Pharos altijd uit. Wij zijn ook beschikbaar
voor nauwere samenwerking. Wij kennen de doelgroep
Somaliërs in Nederland goed, spreken hun taal, weten hoe
we de gemeenschap kunnen bereiken. Het zou mooi zijn
als Pharos onze expertise in de toekomst nog vaker zou
inschakelen.’
van de hoofdconclusies uit het onderzoeksrapport Ouders, kinderen
en beweging. Perspectief van Almeerse migrantenouders. De opge-
dane kennis is goed benut. De GGD Flevoland heeft op grond van de
publicatie van Pharos een document voor zes gemeenten gemaakt:
Kinderen; voorstel aangaande het stimuleren van beweging onder
kinderen met een Turkse of Marokkaanse achtergrond in de 40+
wijken. Dit document is ingebracht bij de Almeerse Stuurgroep
Gecombineerde Leefstijlinterventies en bij de werkgroep Gezonde
leefstijl 40+wijken.
Kinderen op het internet. In of uit de bocht?
Voor veel ouders is het niet duidelijk waarmee hun kinderen bezig
zijn op het internet. Ouders met een migrantenachtergrond vormen
hierop geen uitzondering. Mediaopvoedingscursussen beogen ou-
ders hierin te ondersteunen. Maar vinden deze cursussen hun weg
naar álle ouders? Signalen vanuit de praktijk deden vermoeden dat
migrantenouders onvoldoende werden bereikt door het bestaande
cursusaanbod. Reden genoeg voor Mira Media kenniscentrum voor
media en diversiteit om dit thema samen met Pharos op te pakken
en er een project van te maken. Acht bijeenkomsten in achterstands-
wijken bevestigden het vermoeden. In deze wijken zijn mediacursus-
sen schaars of ze bestaan niet, aldus de aanwezige medewerkers
van welzijnsstichtingen, Brede School, CJG ’s, migrantenor-
ganisaties en bibliotheken. Tijdens de daarna gehouden
focusgroepen met migranten zelf (acht keer) gaven
de ouders aan behoefte te hebben aan meer onder-
steuning op dit vlak. Zij wilden hun mediawijsheid
graag versterken. Einde 2011 is daarom een start
gemaakt met het formeren van een pool medi-
acoaches met multiculturele achtergrond die
opvoedondersteuning aan migrantenouders
gaan verzorgen. In 2012 staat onder andere
een nationaal congres mediaopvoeding op
het programma. Het project wordt uitge-
voerd met fi nanciering van ZonMw.
Moeder laat haar baby controleren bij een
Centrum van Jeugd en Gezin.
Bereik alle doelgroepen optimaal
FOTO
: CJ
G B
EELD
BANK
4 PHAROS Jaarbericht 2011
PHAROS Jaarbericht 2011 5
’Masterclass huisarts in achterstandswijk: Tobzorg of topzorg!Het werk als huisarts in een achterstandswijk is geen doorsnee
patiëntenzorg. De levensomstandigheden van patiënten en taal- en
cultuurverschillen doen een groot beroep op fl exibiliteit, creativiteit
‘Aandacht voor diversiteit is wezenlijk voor kwaliteit van zorg’
Somatische ZorgHet verbeteren van de effectiviteit en kwaliteit van zorg aan migranten en mensen met lage gezondheidsvaardigheden, dat is het doel
van het programma Somatische Zorg. Hierbij ligt de focus op de eerstelijnszorg en chronische aandoeningen. Deze aandoeningen
veroorzaken een grote ziektelast en vragen veel tijd en inzet van zorgverleners. Binnen Somatische Zorg is extra aandacht voor de
huisartsenzorg. Huisartsen hebben tegenwoordig te maken met patiënten uit wel dertig tot veertig verschillende landen. Het bieden
van kwalitatief goede zorg aan al deze mensen met verschillende achtergronden vraagt om specifi eke deskundigheid. Van patiënten
vraagt het om hun gezondheidsvaardigheden te versterken en zelf effectief te communiceren met zorgverleners.
De gezondheidszorg heeft te maken met veel verschillende nationaliteiten.
FOTO
: RO
BIN
UTR
ECHT
/ ANP
en kunde. De Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV), het Neder-
landse Huisartsen Genootschap (NHG) en Pharos hebben daarom
de masterclass Tobzorg of topzorg! ontwikkeld. Kern van deze mas-
terclass is dat artsen beter leren aansluiten bij de beleving, vaardig-
heden en het taalniveau van hun patiënten. De onderlinge verschil-
len kunnen groot zijn. Waar de ene patiënt alles over zijn ziekte op
internet opzoekt, begrijpt de andere niet wat zijn arts uitlegt over
het innemen van medicijnen. Een groep van negentien huisartsen
heeft in 2011 het eerste deel van de masterclass afgerond.
6 PHAROS Jaarbericht 2010
Vooruitblik 2012
Effectieve diabeteszorg
Diabetes is een van de grote veroorzakers van de relatief ho-
gere ziektelast bij migranten en mensen met lagere gezond-
heidsvaardigheden. Het project CO-zorg (cultuursensitieve
ondersteuning-zorg) dat in 2012 van start gaat, heeft als doel
de diabeteszorg aan genoemde cliëntengroepen effectiever
te maken. Dit project is mogelijk gemaakt door fi nanciering
van de Nederlandse Diabetes Federatie.
Borstkankerscreening
De deelname van vrouwen met een Turkse of Marokkaanse
achtergrond aan borstkankerscreening is lager dan van
andere Nederlandse vrouwen. In 2012 start Pharos daarom
met het project Borstkanker en migrantenvrouwen. Doel is
om de deelname van deze groep vrouwen te verhogen.
Onder andere door voorlichting via online communities
zodat jongeren die deze sites bezoeken, hun moeders
kunnen informeren.
’‘
Carolien Pronk, beleidsmedewerker Landelijke Huisartsen
Vereniging (LHV)
‘Een meerwaarde is dat Pharos dichtbij de praktijk staat’
‘In september 2011 is de eerste masterclass voor huisartsen
van start gegaan. Er lopen inmiddels drie groepen die acht
bijeenkomsten volgen over allerlei onderwerpen in achter-
standswijken. Leden uit de LHV-werkgroep Achterstandswij-
ken gaven aan behoefte te hebben aan specifi eke trainingen.
In 2009 heeft LHV daarom contact opgenomen met Pharos
en het NHG om de mogelijkheden voor een masterclass te
verkennen. We verwachten dat deze cursus nog vaak gege-
ven gaat worden, want de belangstelling ervoor is groot.
Wij kennen Pharos al heel lang en goed. De LHV is ook
betrokken bij de ontwikkeling van de website huisarts-
migrant. Ik vind de samenwerking met Pharos erg prettig,
er zitten capabele mensen. Voor mij heeft Pharos grote
waarde om de positie van migranten voor het voetlicht te
brengen. Een andere meerwaarde is dat Pharos dichtbij de
praktijk staat. De zaken die je ontwikkelt kun je daardoor
goed testen. Dat Pharos zich steeds vaker op de beroeps-
groep huisartsen richt vind ik een goede ontwikkeling.
Met elkaar kunnen we het gat dichten tussen het perspec-
tief van migranten en dat van zorgverleners.’
‘Er komen veel huisartsen op de masterclasses af’, vertelt Guus
Busser, zelf arts en een van de cursusbegeleiders. Busser benadrukt
dat het niet alleen gaat om zorg aan migranten maar om diversiteit
in de breedste zin. Dus zowel etnische diversiteit, als opleiding en
sociaaleconomische status. ‘Houd je geen rekening met deze ver-
schillen, dan wordt de zorg minder effectief en daardoor duurder.
Dan komen kinderen met astma bijvoorbeeld in het ziekenhuis te-
recht in plaats van op tijd bij de huisarts. Of wordt borstkanker pas in
een laat stadium ontdekt omdat men niet is ingegaan op de uitnodi-
ging voor het bevolkingsonderzoek. Rekening houden met diversiteit
is wezenlijk voor de kwaliteit en effectiviteit van de zorg.’
Website huisarts-migrant gelanceerdOp woensdag 9 november 2011 lanceerde Pharos op feestelijke
wijze de website huisarts-migrant.nl. Deze site is ontwikkeld voor
huisartsen met specifi eke vragen over de zorg aan patiënten met
een migrantenachtergrond. Huisarts-migrant.nl biedt goed onder-
bouwde en beknopt opgeschreven informatie over ziektebeelden,
medicijngebruik, diagnose en behandeling. Ook is er informatie te
vinden over omgaan met taalbarrières, cultuurverschillen en andere
relevante zaken voor de zorg aan migranten.
De website www.huisarts-migrant.nl is opgezet door Pharos, LHV
en het NHG en gefi nancierd door zorgverzekeraar Zilverenkruis
Achmea. De teksten zijn zo geschreven dat ze tijdens het consult
gemakkelijk en snel zijn te raadplegen. Het bezoekersaantal van de
site stijgt. Van 477 in de maand van de lancering tot 799 in de derde
maand van bestaan.
In de komende jaren zal de informatie van de site ook geschikt
worden gemaakt voor andere beroepsgroepen, zoals doktersas-
sistenten.
OPKOMST SCREENING BORSTKANKER
INFO
GR
APH
IC: S
TUD
IO C
AS
PER
KLA
AS
SE
PHAROS Jaarbericht 2011 7’Conferentie Heft in eigen handenDe jaarlijkse conferentie van Pharos en de De Raad voor de Volks-
gezondheid en Zorg (RvZ) voerde in 2011 het thema: Het heft in
eigen handen.
Eigen regie vormt de sleutel
Migrant als klantVersterken van de rol en positie van klanten is een van de uitgangspunten
in het Nederlandse gezondheidsstelsel. Verzekeraars, aanbieders en
gebruikers hebben ieder hun eigen verantwoordelijkheid in het realiseren
van klantgerichte zorg. Migranten vormen een grote groep klanten, zij
maken zo’n twintig procent van de bevolking uit. Net als andere Nederlanders
hebben migranten een eigen verantwoordelijkheid om hun zorgvraag kenbaar
te maken aan aanbieders en verzekeraars en effectief gebruik te maken van
het zorgstelsel. Dat gaat niet iedereen even gemakkelijk af. Het Pharos programma
Migrant als Klant ontwikkelt kennis om de rol, eigen verantwoordelijkheden en
regie te versterken van migranten als klanten. Het programma legt het accent op
wat mensen zelf kunnen doen om effectiever gebruik te maken van de gezondheidszorg.
Net zoals andere Nederlanders hebben ook migranten een verantwoordelijkheid in het kenbaar maken van hun zorgvraag.
Ook dit jaar trok de conferentie weer veel belangstelling. Onder
de bijna tweehonderd deelnemers bevonden zich vertegenwoor-
digers van zorgverzekeraars, zorgaanbieders, ambtenaren, patiën-
ten- en cliëntenorganisaties, kenniscentra, migrantenorganisaties,
FOTO
: RO
BIN
UTR
ECHT
/ ANP
het zorgstelsel. Dat gaat niet iedereen even gemakkelijk af. Het Pharos programma
regie te versterken van migranten als klanten. Het programma legt het accent op
wat mensen zelf kunnen doen om effectiever gebruik te maken van de gezondheidszorg.
Pharos lanceert Platform Cultuursensitief Zelfmanagement Eind juni 2011 heeft Pharos het Platform Cultuur-sensitief Zelfmanagement gelanceerd met als participanten: TNO, UvA, NIVEL, het Centraal Begeleidings Orgaan voor de intercollegiale toetsing (CBO), NPCF, Vilans, RIVM en het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik (IVM). Het platform richt zich op uitwisseling, afstemming en programmatische samenwerking bij onderzoek, ontwikkeling en implementatie van zelf-managementtoepassingen. Doelgroepen zijn: kwetsbare en moeilijk bereikbare migranten, mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden,
laaggeletterden en ouderen.
OPKOMST SCREENING BORSTKANKER
8 PHAROS Jaarbericht 2011
Wet Maat-
schappelijke
Ondersteuning
(WMO)-raden,
docenten en
studenten. De
teneur van de dag
valt het best samen
te vatten als: We
zijn op de goede weg.
Er is daadwerkelijk
voortgang geboekt.
Zorgverzekeraars Azivo
en Agis/Achmea zijn bij-
voorbeeld overgestapt op een
outreachende aanpak om de zorg-
vraag van hun migrantencliënten te
achterhalen. De Nederlandse Patiënten
Consumenten Federatie (NPCF) traint haar
medewerkers om migranten bij patiëntorganisa-
ties te betrekken. Bij vele andere patiëntenorganisaties
groeit de wens om het perspectief van alle klanten mee te
nemen. De toenemende belangstelling voor het thema vraagt
zeker om een vervolg, aldus de organisatoren met een knipoog
naar 2012.
Heb ik het goed uitgelegd?Communiceren met laaggeletterde patiënten en cliënten
Zorgverleners vanuit diverse beroepsgroepen meldden behoefte
te hebben aan handvatten en ondersteuning bij het communiceren
met patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden. Als ant-
woord hierop ontwikkelde Pharos een training gericht op communi-
ceren met laaggeletterden.
In Heb ik het goed uitgelegd? traint Pharos zorgverleners in
het communiceren met laaggeletterde patiënten en cliënten.
De training geeft zicht op de verschillende niveaus Nederlands –
zowel spreekvaardigheden als schriftelijke vaardigheden. Boven-
dien leren de deelnemers hoe ze daarop kunnen aansluiten. Aan
’‘Wim Kroon , accountmanager bij PGOsupport
‘Hoe bereiken we mensen van allochtone afkomst?’
‘PGOsupport biedt ondersteuning aan meer dan tweehonderd patiënten-, gehandicapten-, en ouderenorganisaties Een van
de onderwerpen die bij veel van onze leden speelt is diversiteit: hoe bereiken we mensen van allochtone afkomst? Wij con-
stateren dat migranten nog nauwelijks gebruikmaken van onze verenigingen. Om daarin een stap vooruit te zetten heb ik in
2011 contact gezocht met Pharos. Samen ontwikkelden we het pilotproject Patiëntenorganisaties bekennen kleur, dat in 2012
van start gaat. Aan de pilot doen tien organisaties uit ons netwerk mee. Acht reguliere en twee migrantenorganisaties: het
Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten (NOOM) en Stichting Allochtonen en Kanker. Via bijeenkomsten en het uit-
voeren van werkopdrachten is het de bedoeling dat deze organisaties hun eigen diversiteitsbeleid ontwikkelen. Gezamenlijk
onderzoeken ze wat werkt of niet en wisselen ze ervaringen uit. Ik vind het een leuk project, vooral omdat de verschillen in de
pilotgroep groot zijn. Van grote organisaties tot kleine, en van allochtone tot autochtone.’
bod komen onderwerpen als eenvoudig spreken en het herken-
nen van analfabetisme of laaggeletterdheid.
De training is in 2011 onder andere gegeven aan twaalf fysiothera-
peuten in achterstandswijken in Utrecht en tijdens de conferentie
Tolken in de zorg in Rotterdam aan 35 deelnemers afkomstig uit de
zorg-, tolken- en beleidswereld.
Patiëntervaringen en klanttevredenheidPatiënt- en klanttevredenheidsmetingen vormen een middel ter
verbetering van de zorg. Cliënten zijn een belangrijke graadmeter
voor inzicht in de kwaliteit. Het standaard meetinstrument, de Con-
sumer Quality-index (CQ-index), heeft niet onder iedereen een even
grote respons. Onder cliënten van migrantenafkomst is die bijvoor-
beeld vrij laag. Een ongewenste situatie. Want twintig procent van
Dennis Wijmer vatte de conferentie Heft in eigen handen samen in tekeningen.
PHAROS Jaarbericht 2011 9
FOTO
: GO
EDEL
E M
ONNEN
S
’
Vooruitblik 2012Nieuwe Pharos uitgave
Het Culturele Interview - In gesprek
met de hulpvrager over cultuur en
context - Deel 1
Een laagdrempelig, praktijkonder-
steunend boek voor een brede
groep hulpverleners.
Hiernaast verschijnt ook Het Culturele Interview, deel 2 - Beschouwin-
gen. Waarin het Culturele Interview in een breder perspectief wordt
geplaatst en de lezer uitgedaagd tot refl ectie.
Voor meer informatie ga naar de website van Pharos: www.pharos.nl
de Nederlandse bevolking heeft een migrantenachtergrond. Daarom
heeft Pharos samen met zo’n honderd migranten en het NIVEL vier
CQ vragenlijsten aangepast (Huisartsenzorg, Ziekenhuiszorg, Thuis-
zorg en Kraamzorg). Doel hiervan is het genereren van een hogere
respons onder migranten. Het gaat niet om een aparte methodiek
maar om aanvullingen en aanpassingen waar iedereen baat bij kan
hebben.
Groot onderzoeksproject gestart‘Waar ik trots op ben is dat we in 2011 een groot onderzoekspro-
ject binnengehaald hebben bij ZonMw,’ vertelt Walter Devillé,
bijzonder hoogleraar Pharos-leerstoel migranten, vluchtelingen en
gezondheid aan de UvA. ‘Het gaat over de bijdrage van het Cultu-
rele Interview in de diagnostiek en behandeling van patiënten met
angst, depressie of somatisch onverklaarbare klachten in de huis-
artsenpraktijk. Het Culturele Interview is een soort vragenlijst die
oorspronkelijk is ontwikkeld voor de geestelijke gezondheidszorg.
De bedoeling van ons onderzoek is om het Interview aan te passen
aan het gebruik in de eerste lijn, met name door praktijkonder-
steuners-huisartsen.’
Ouderen hebben de toekomstHet aantal ouderen neemt toe en dit geldt ook voor oudere
migranten. In die zin gaat Nederland een grijze toekomst
tegemoet. Hoewel er goede projecten zijn ontwikkeld gericht
op gezondheidsbevordering en zorg, worden oudere migranten
onvoldoende bereikt. Daarom heeft Pharos in 2011 samen met de
Centrale Samenwerkende Ouderenorganisaties (CSO) en NOOM
het nieuwe programma Gezondheid en Zorg Oudere Migranten
opgezet. Belangrijke thema’s voor de komende jaren zijn dementie,
mantelzorg en veilig medicijngebruik.
Aanpassing inkoopcriteria ggzMet Cliëntenbelang Amsterdam en een divers migrantenpanel
heeft Pharos in kaart gebracht welke kansen en knelpunten er zijn
in de ggz-zorg voor migranten. De resultaten zijn gebruikt om de
inkoopcriteria, opgesteld door de Nederlandse ggz patiëntenorga-
nisaties, aan te vullen. Inmiddels hebben de resultaten hun weg
gevonden naar de gezamenlijke conferentie van zorgbelangorga-
nisaties en Agis/Achmea, over zorginkoop in de ggz. De ervaring
die in dit project is opgedaan bij de ggz kan in de komende jaren
verbreed worden naar andere zorgsectoren.
INFO
GR
APH
IC: S
TUD
IO C
AS
PER
KLA
AS
SE
BEVOLKING VAN 65 JAAR EN OUDER NAAR HERKOMSTGROEPERING, PER 1-1-2011
10 PHAROS Jaarbericht 2011
Vroegsignaleren met ProtectSamen met andere organisaties bepleitte Pharos al lange tijd
aandacht voor vroegsignalering van gezondheidsproblemen in de
asielprocedure. Dit heeft in 2010 geleid tot de invoering van het
medisch advies als vast onderdeel van de Nederlandse asielproce-
dure. Maar in veel andere Europese landen bestaat deze mogelijk-
heid niet. Pharos heeft daarom samen met Europese partners uit
Gezondheid behouden en versterken
Asielzoekers en VluchtelingenGezondheidswinst vormt de primaire doelstelling van het programma Gezondheid Asielzoekers en Vluchtelingen. Door de weerbaarheid
te verhogen, kunnen vluchtelingen en asielzoekers hun gezondheid behouden en versterken. Voor asielzoekers die in Nederland
mogen blijven, is behoud van gezondheid een voorwaarde voor succesvolle participatie en integratie in de samenleving. Voor degenen
die uitgewezen worden, is behoud van gezondheid een voorwaarde voor duurzame terugkeer. Door zorgverleners uit te rusten met
concrete kennisproducten kunnen gezondheidsproblemen in een vroeg stadium worden aangepakt. Goed voorbeeld hiervan is het
kennisproduct Protect. Dit instrument is in 2011 gelanceerd om gezondheidsproblemen bij asielzoekers vroegtijdig te signaleren.
Door vroegsignalering van gezondheidsproblemen kan erger worden voorkomen.
onder meer Duitsland, Hongarije, Frankrijk en Bulgarije het vroeg-
signaleringsinstrument Protect ontwikkeld dat in heel Europa kan
worden gebruikt.
Protect maakt het mogelijk om snel en verantwoord te bepalen of
een asielzoeker psychologisch kwetsbaar is, en een speciale be-
handeling nodig heeft. Kern vormt de vragenlijst met tien eenvou-
FOTO
: IN
GE
VAN M
ILL
/ ANP
PHAROS Jaarbericht 2011 11
dige vragen over psychische klach-
ten. Bij hoog risico kan op korte
termijn een medisch onderzoek
plaatsvinden om te voorkomen dat
verslechtering plaatsvindt of de
problemen chronisch worden.
In 2011 is Protect internationaal
gepresenteerd tijdens de conferen-
tie Early identifi cation of asylum
seekers having suffered traumatic
experiences in Brussel en tijdens
de General Assembly van de European Council on Refugees and
Exiles (ECRE) in Malta.
Training vroegsignaleringPharos heeft in 2011 zes trainingen ontwikkeld en verzorgd
voor medewerkers van de Immigratie en Naturalisatie Dienst
(IND) en asieladvocaten over vroegsignalering. Hiermee zijn
honderd mensen bereikt en heeft een aanzienlijk deel van de
professionals werkzaam in de asielprocedure kennis en vaar-
digheden gekregen over het vroegsignaleren van kwetsbare
asielzoekers.
Gezonde voeding asielzoekersjeugdAsielzoekerskinderen eten vaker te vet en krijgen weinig vitaminen
en mineralen binnen. Veel kinderen in asielzoekerscentra kampen
met overgewicht. Opmerkelijk is dat deze kinderen pas in Neder-
land te dik zijn geworden. Leerkrachten van eerste opvang scholen
en jeugdgezondheidszorg (jgz) signaleren dat asielzoekersouders
onvoldoende weten over gezonde en betaalbare voeding. Daarom
is Pharos begin 2011 gestart met het project Gezonde en betaal-
bare voeding voor asielzoekerskinderen.
Asielzoekerskinderen en hun ouders op een leuke en aanspreken-
de wijze kennis laten maken met gezonde en betaalbare voeding,
dat vormde het voornaamste doel van dit project. In plaats van iets
nieuws te ontwikkelen, heeft Pharos het lespakket Smaaklessen
aangepast en geschikt gemaakt voor asielzoekerskinderen. Deze
speciale versie van Smaaklessen is uitgetest in het asielzoekers-
centrum (azc) in Craïlo. De kinderen kregen les in gezonde voeding
en leerden verschillende smaken proeven. Ook de ouders werden
betrokken. Zowel bij de lessen op school als bij de speciale kook-
workshops over betaalbare en gezonde voeding onder leiding van
een kok en een diëtiste.
‘Wat tijdens de lessen het meest opviel, was het enthousiasme van
zowel kinderen, ouders als leerkrachten’, aldus de projectleider.
Tijdens het project werd al gauw duidelijk dat het veel ouders
ontbrak aan voldoende kennis over gezond eten.
Op basis van de ervaringen in Craïlo brengt Pharos in 2012 de
informatiefolder Smaaklessen voor asielzoekerskinderen uit.
Deze folder, bedoeld voor leerkrachten in asielzoekersscholen,
biedt onder andere achtergronden en tips om Smaaklessen te
laten aansluiten op de leefwereld van asielzoekerskinderen.
Psychosociale aspecten bij terugkeerTerugkeer naar het land van herkomst is vaak een ingewik-
keld proces vol afwegingen en dilemma’s. De kwaliteit van de
psychosociale begeleiding is daarin een belangrijke succes- of
faalfactor. Pharos ontwikkelde samen met andere organisaties
een methodiek voor psychosociale begeleiding van terugkeer-
ders. Deze is beschreven in de publicatie Bewogen Terugkeer.
De boekpresentatie heeft plaatsgevonden tijdens de bijeen-
komst Terug naar de Toekomst. Een werkconferentie gezamen-
lijk georganiseerd door Pharos en de organisatie Maatwerk bij
Terugkeer.
Receptenboek SMAAKelijk!
De meest gezonde
recepten van ouders
en kinderen uit AZC
Craïlo zijn gebundeld
in het feestelijke recep-
tenboekje SMAAKelijk!.
Naast recepten zijn tips
opgenomen om zo ge-
zond mogelijk te koken en
te kopen. Dit boek is het
resultaat van een jaar lang bezig zijn met smaak. Wat vind je
lekker en wat is gezond?
SMAAKelijk! is goed te combineren met het lespakket Smaak-
lessen en voor € 7,50 te bestellen via www.pharos.nl.
Best verkocht in 2011
Bewogen Terugkeer is geschreven voor iedereen die geïn-
teresseerd is in het thema terugkeer. Meer specifi ek voor
begeleiders van (afgewezen) asielzoekers of ongedocumen-
teerden. Het boek geeft inzicht in het complexe besluitvor-
mings- en voorbereidingsproces waarin (ex)asielzoekers en
ongedocumenteerden zich bevinden. Daarnaast zijn er prak-
tische aanwijzingen opgenomen over hoe begeleiders het
onderwerp terugkeer bespreekbaar kunnen maken en aan-
dacht geven aan de psychosociale aspecten voorafgaand aan
het vertrek. In de bijlagen zijn werkdocumenten opgenomen
die door begeleiders direct toegepast kunnen worden.
Bewogen Terugkeer. Me-
thodiek voor psychosociale
begeleiding van (ex)asiel-
zoekers en ongedocumen-
teerden, Pharos, 2011, 110 p.,
ISBN 978 90 75955 72 9,
€ 15,-. Te bestellen via
www.pharos.nl
(bestelnummer 9P2011.02).
Ook verkrijgbaar in het
Engels.
resultaat van een jaar lang bezig zijn met smaak. Wat vind je
SMAAKelijk! Voorwoord 3
Voordat je begint met koken 4
Ontbijt 6
Wentelteefjes 7
Fruitsmoothie 8
Naanbrood 9
Roereieren 10
Sandwich gezond 11
Kleine Gerechten 12
Gezonde saté 13
Sambosa 14
Bonjan Salat 15
Gevulde paprika 17
Dolma’s 19
Patat 21
Hoofdgerechten 22
Brees en Hillib-Ragoût 23
Laham Bil Karry 24
Lamsgehakt Kebab 25
Doro Wot 27
Tonijn Pizza 28
Toetjes 30
Popcorn 31
Eierkoek taartje 32
Citroenyoghurt met vers fruit 33
Inhoud
Zomaar wat woorden die te maken hebben met het ervaren van verschillende smaken.
Woorden ook die centraal stonden in het project Gezonde en betaalbare voeding voor
asielzoekerskinderen.
Sommige smaken zijn lekker, andere juist niet èn smaken verschillen. De kinderen van
de school in het asielzoekerscentrum in Crailo weten er alles van. Dit geldt ook voor
hun ouders die even enthousiast meededen als de kinderen zelf. Bij sommige smaken
kwamen herinneringen aan vroeger bovendrijven, beelden van herkomstlanden.
Andere smaken waren onbekend en zijn dat inmiddels niet meer.
SMAAKelijk! is een kookboek gemaakt voor en door de kinderen van Asielzoekers-
centrum Crailo. Het resultaat van een jaar lang bezig zijn met smaak. Wat vind je
lekker en wat is gezond? Dat zijn de vragen die centraal stonden bij het aanleveren
van recepten voor SMAAKelijk!
proeven voelenkijken
lerenlachenkoken
ervaren
ruiken
spelen
genieten
Eet SMAAKelijk!
12 PHAROS Jaarbericht 2011
Aanpak kindermishandeling in asielzoekerscentraPreventie van kindermishandeling staat in Nederland breed op
de agenda. Eerdere onderzoeken en praktijkervaringen vanuit
de Advies- en Meldpunten Kindermishandeling (AMK’s) tonen
aan dat asielzoekerskinderen een relatief groter risico lopen
om slachtoffer te worden. In 2011 is daarom begonnen met het
project Voorkomen, verminderen en bestrijden van kindermis-
handeling in asielzoekerscentra.
Pharos is voorstander van een integrale aanpak zowel voor kinde-
ren, ouders en professionals. We richten ons enerzijds op opvoe-
dingsondersteuning voor ouders en anderzijds op het versterken
van weerbaarheid van kinderen én het ondersteunen van profes-
sionals in het herkennen van kindermishandeling. In het kader van
dit project is de bestaande weerbaarheidstraining Kom op voor
jezelf (tien bijeenkomsten) op maat gemaakt voor eerste opvang-
scholen. Daarnaast adviseerde Pharos het Centraal Orgaan opvang
asielzoekers (COA) en het Gezondheidscentrum Asielzoekers (GC
A) over specifi eke aandachtspunten bij het signaleren en melden
van kindermishandeling bij asielzoekers. Nidos, de (gezins)-
voogdij instelling voor alleenstaande minderjarige asielzoekers,
is geadviseerd over de implementatie van de Meldcode huiselijk
geweld en kindermishandeling.
Terugdringen no show tandartsenzorgMenzis COA Administratie (MCA) heeft geconstateerd dat
relatief veel asielzoekers hun afspraak bij de tandarts niet
nakomen. Dit staat effectieve hulpverlening (therapietrouw)
in de weg en vormt tegelijkertijd een kostenpost. Op verzoek
van Menzis voerde Pharos in 2011 een kort, explorerend
onderzoek uit naar de achtergronden van de no-show.
Op grond van het onderzoek verscheen het adviesrapport:
Asielzoekers Afwezig zonder Bericht. Dit rapport bevat aan-
bevelingen voor het reduceren van het no-show gedrag. De
MCA heeft het rapport goed ontvangen en aangegeven met
de aanbevelingen meer inzicht te hebben gekregen in hoe
no show gereduceerd kan worden. De onderzoeksresultaten
en het advies zijn ook relevant voor andere zorgsectoren
dan de tandartsenzorg. ’‘
Rinelle van den Top, projectmedewerker Steunpunt
Smaaklessen:
‘Pharos benaderde ons met de vraag of wij wilden mee-
werken aan het aanpassen van de methodiek van ons
programma Smaaklessen voor een school in asielzoekers-
centrum Crailo. Dat leek ons een interessant project, want
we vinden dat lessen over voeding en smaak voor iedereen
beschikbaar moeten zijn. En kinderen vinden het leuk om te
leren welke verschillen in smaak en voedingsgewoonten er
zijn tussen mensen van verschillende culturen. Een concreet
resultaat van het project is naast het receptenboekje ook de
informatiefolder met handige tips voor organisaties die met
Smaaklessen willen gaan werken (folder komt in 2012 uit:
red). Die folder is zeer bruikbaar, want we kunnen veel leren
van de ervaringen in Craïlo.’
PHOTO
: RO
ZING /
HH
De training Kom op voor jezelf maakt kinderen weerbaarder.
12 PHAROS Jaarbericht 2011
PHAROS Jaarbericht 2011 13
’Jongeren tegen vgv Begin maart 2011 vertrok een groep Nederlandse jongeren van
de jongerenboard No Game (zie kader) naar Ethiopië. Hun reis
maakte deel uit van een tien daags internationaal uitwisse-
lingsprogramma. In juni volgde het Ethiopische tegenbezoek.
Leren van elkaars aanpak bij bestrijding vgv
Vrouwelijke genitale verminkingIn Nederland is Pharos de centrale kennisplek over vrouwelijke genitale verminking (vgv). Pharos houdt zich in nauwe samenwerking
met groepen in de Afrikaanse gemeenschap en een internationaal netwerk al meer dan vijftien jaar bezig met meisjesbesnijdenis.
Het programma vgv focust zich op drie speerpunten: medische en psychosociale zorg voor besneden vrouwen, feiten en cijfers over
vgv en onderzoek naar de bruikbaarheid van internationale aanpakken voor Nederland of Europa. Het jaar 2011 stond in het licht van
onderzoek om cijfers en feiten boven tafel te krijgen. Vooral over aantallen besneden vrouwen en hoe vaak besnijdenis in Nederland
voorkomt. Een situation analysis moet hier helderheid in scheppen. De resultaten zullen in 2013 beschikbaar komen. Maar er
gebeurde meer in 2011. Voor verloskundigen is een e-health module ontwikkeld die Wolters Noordhoff in 2012 uitbrengt. Plastische
chirurgen kregen een workshop aangeboden over reconstructieve operaties. En Nederlandse jongeren van de organisatie No Game
reisden af naar Ethiopië en vice versa. Om te leren van elkaars aanpak en manieren van voorlichting.
Jonge Somalische vrouwen in Nederland debatteren over vgv tijdens Zero Tolerance Day. Een jaarlijks terugkerende internationale dag tegen meisjesbesnijdenis.
Doel van de uitwisseling: leren van elkaars aanpak ter voor-
koming van vgv.
Natuurlijk is het niet zomaar mogelijk om werkvormen een op
een over te nemen. Wat werkt in Ethiopië, schiet in Nederland
wellicht zijn doel voorbij en omgekeerd. Toch hebben de jon-
FOTO
: REB
KE
KLO
KKE
14 PHAROS Jaarbericht 2011
geren veel van elkaar geleerd. Onder andere over het meer
benutten van creativiteit. Bijvoorbeeld door het schrijven van
een rap of een kort verhaal. Ook de opzet van youthclubs binnen
asielzoekerscentra is besproken. Voor de Ethiopische jongeren
was het motiverend om te ervaren dat andere jongeren in andere
landen zich inzetten voor dezelfde strijd. Bundeling van kennis
en kracht maakt sterker.
Vgv in Nederland: a situation analysisEen duidelijk zicht op de kwantitatieve omvang van besnijdenis in
Nederland bestaat niet. We weten niet hoeveel meisjes kans lopen
op besnijdenis, of hoeveel vrouwen al besneden zijn. Het kennen
van deze feiten en cijfers geeft houvast bij prioriteitstelling en het
ontwikkelen van vervolgbeleid. Om in deze leemte te voorzien
heeft Pharos het initiatief genomen tot opzet en uitvoering van
een landelijk onderzoek. Alvorens hieraan te beginnen heeft er
in het najaar een expertmeeting plaatsgevonden met twintig on-
derzoeksexperts uit binnen- en buitenland. Tijdens deze meeting
zijn zowel ideeën uitgewisseld als methoden van onderzoek en
analyse op elkaar afgestemd. Inmiddels is het onderzoek, gefi nan-
cierd door het ministerie van VWS, gestart in samenwerking met
de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Het onderzoek zal in 2013
zijn afgerond. ’‘
Behoefte aan nazorgVoor vrouwen die besneden zijn, is onvoldoende medische en
psychosociale nazorg. Dat blijkt uit diverse onderzoeken en uit
bijeenkomsten die Pharos de afgelopen jaren organiseerde. Ook ge-
sprekken met sleutelpersonen, vrouwen die zijn besneden, maken
duidelijk dat dit onderwerp onderbelicht is. Reden genoeg om het
op de kaart te zetten en verder te exploreren. Een behoeftepeiling in
2011 wees uit dat er vooral behoefte bestaat aan voorlichtingsmate-
riaal over medische en psychosociale gevolgen van vgv en hieraan
gerelateerde klachten. In 2012 publiceert Pharos een folder over hoe
vrouwen het best met deze klachten kunnen omgaan.
Veiled PainDe publicatie Versluierde Pijn is
vertaald naar het Engels. Het gaat
om een onderzoek naar de psychische,
sociale en relationele gevolgen van
meisjesbesnijdenis uitgevoerd door
onderzoekers van Pharos, Centrum’45,
Koninklijk Instituut voor de Tropen en de
Federatie Somalische Associaties Neder-
land (FSAN). Interviewers uit de eigen
gemeenschappen spraken in totaal met 66 vrouwen uit Somalië,
Eritrea, Ethiopië, Soedan en Sierra Leone over de gevolgen van hun
besnijdenis. Veiled Pain is gratis te downloaden via www.meisjes-
besnijdenis.nl.
ReconstructieOp verzoek van een groep gynaecologen heeft Pharos in samenwer-
king met een plastisch chirurg een workshop georganiseerd over de
mogelijkheden van de reconstructieve operatie en herstel na vgv.
Deze workshop vond plaats op het GGD Nederland Netwerkcongres
Meisjesbesnijdenis van 22 november 2011. De Nederlandse Ver-
eniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG) accrediteert deze
medischtechnische workshop met vijf studiepunten. Er waren 25 tot
30 deelnemers, onder wie gynaecologen en andere professionals
zoals verloskundigen.
No Game
No Game is een jongerenboard van Pharos en bestaat uit een groep
jongeren in de leeftijd tussen 18 en 35 jaar met verschillende culturele
achtergronden. Zij strijden tegen meisjesbesnijdenis door gratis voor-
lichting te geven aan jongeren op middelbare scholen in Nederland.
No Game werkt volgens het principe van ‘peer group education’.
De voorlichting bestaat uit kennisverspreiding over het onderwerp en
daaraan gekoppeld discussies die vaak worden voortgezet op de website
www.no-game.nl
Dominique Rotte, aandachtsfunctionaris vgv bij het Ad-
vies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) Gelderland
‘Ik weet Pharos goed te vinden…’
‘De samenwerking met Pharos ervaar ik als plezierig en con-
structief. Ik ken Pharos al lang en ik weet ze goed te vinden.
Niet alleen als het gaat over meisjesbesnijdenis, maar ook
over vluchtelingen- of asielzoekersgezinnen. Bij het AMK
waar ik werk, komen weinig meldingen binnen over vgv. Vgv
is een klein onderdeel van ons werk. Daarom is het belang-
rijk dat de jeugdgezondheidszorg er veel vanaf weet. Jgz-
medewerkers spelen een belangrijke rol bij de voorlichting,
preventie én signalering van vgv. Samen met Kaveh Bouteh,
trainer bij Pharos, heb ik in 2011 alle aandachtsfunctionaris-
sen kindermishandeling van de jgz getraind in het nieuwe
jgz-standpunt over vgv.’
PHAROS Jaarbericht 2011 15’
Focal Point
Focal point meisjesbesnijdenis is
het kennisnet waarop iedereen met vragen
over meisjesbesnijdenis terecht kan. Bovendien
is er de meest actuele informatie te vinden uit
binnen- en buitenland. Focal Point brengt ieder
kwartaal een digitale nieuwsbrief uit.
Voor informatie of abonneren:
www.meisjesbesnijdenis.nl
FOTO
: REB
KE
KLO
KKE
16 PHAROS Jaarbericht 2011
Kennis delen is kennis vermenigvuldigen
Informatie en communicatiePharos hecht grote waarde aan de kwaliteit en toepasbaarheid van haar kennis. Het delen van kennis heeft een sneeuwbaleffect.
De som is meer dan het geheel der delen. Met andere woorden: kennis delen is kennis vermenigvuldigen. Kennis delen is voor
ons geen eenrichtingsverkeer. Het is niet alleen zenden maar ook ontvangen. Door ons oor goed te luisteren te leggen en vragen
te stellen, weten we wat er speelt in de samenleving en aan welke kennis behoefte is. We leggen verbanden met de inzichten van
onze klanten, hun stakeholders, universiteiten of andere partners. Onze klantenkring is breed en divers samengesteld en bestaat uit:
zorgprofessionals, zorgaanbieders, onderzoekers, universiteiten, patiënten- en cliëntenorganisaties, landelijke en lokale overheden,
kenniscentra, organisaties van migranten of vluchtelingen en beroepsverenigingen.
Pharos deelt haar kennis via diverse kanalen. Bijvoorbeeld via talrijke contacten en
ontmoetingen met mensen in het veld. Daarnaast via vier websites, twee digitale
nieuwsbrieven, divers voorlichtingsmateriaal, publicaties, expertmeetings, congres-
sen en debatten, trainingen, workshops, sociale media zoals twitter, LinkedIn en het
eigen informatie- en documentatiecentrum,
Pharos websitesIn 2011 zijn alle vier websites van Pharos herzien en geactualiseerd.
www.pharos.nl
De nieuwste ontwikkelingen op het vakgebied, uit binnen- en buitenland, daarover
berichten wij op onze corporate website www.pharos.nl. Daarnaast is hier informatie
te vinden over de verschillende meerjarenprogramma’s en projecten van Pharos.
Publicaties bestellen kan via de webwinkel. Deze algemene site met meer dan 1.000
pagina’s en pdf-bestanden is de grootste van de vier websites.
www.meisjesbesnijdenis.nl
Hét informatiekanaal over meisjesbesnijdenis of vrouwelijke genitale verminking
(vgv), dat is de beste omschrijving voor de website van het Focal Point meisjesbesnij-
denis. Met voor alle betrokken beroepsgroepen kennis en informatie op maat, zoals
relevante wetgeving, beroepscodes, handelingsprotocollen, links en literatuur.
www.no-game.nl
Jongeren die voorlichting geven en met elkaar in gesprek gaan over meisjesbesnijde-
nis, vormt de basis van de jongerengroep No Game. Voor en door jongeren, is het
uitgangspunt. Meer informatie, documentaires en voorlichtingsmateriaal op www.
no-game.nl
www.lampion.info
Nieuws, informatie en achtergronden over de (gezondheids)zorg voor ongedocumen-
teerden in Nederland is te vinden op de site www.lampion.info.
Digitale nieuwsbrieven Pharos geeft twee digitale nieuwsbrieven uit:
De algemene nieuwsbrief informeert abonnees over actuele ontwikkelingen bin-
nen de kennisgebieden van Pharos en over de activiteiten van Pharos zelf. Deze
nieuwsbrief verschijnt tweemaandelijks.
De nieuwsbrief van Focal Point meisjesbesnijdenis houdt abonnees op de hoogte
van wat er speelt op dit vakgebied en verschijnt eens per kwartaal.
PHAROS Jaarbericht 2011 17
Pharos uitgeverijDe uitgeverij van Pharos legt zich toe op het uitgeven van vakin-
houdelijke publicaties. Het gaat hierbij zowel om onderzoeksrap-
porten en boeken als jaarverslagen, artikelen of brochures en
handleidingen. Daarnaast brengt Pharos vier keer per jaar het
vakblad Phaxx uit.
Verschenen in 2011
Migratie en gezondheid 2011 – Feiten
en cijfers biedt een overzicht van
actuele gegevens over zorg en preventie
voor migranten in drie sectoren:
publieke gezondheidszorg, jeugdzorg
en eerstelijnszorg.
Migratie en gezondheid 2011 – Feiten
en cijfers, Pharos, 2011, 94 p.,
ISBN 978-90-75955-74-3, bestel-nummer 9P2011.01b, € 15,00
PHAXXIn de Phaxx: ieder kwartaal de laatste ontwikkelingen binnen het
vakgebied, achtergrondinformatie, artikelen over actuele onder-
werpen, nieuwe publicaties, een congresagenda en informatie
over projecten, onderzoek of andere activiteiten van Pharos.
Phaxx richt zich vooral op professionals in de zorg en opvang,
overheid, onderwijs en andere kenniscentra. Onderwerpen uit
de Phaxx vinden regelmatig hun weg naar andere vakbladen of
nieuwsbrieven.
Training & AdviesIn 2011 heeft Pharos een grote verscheidenheid van professionals
bereikt binnen het brede veld van gezondheidszorg. In het trainings-
aanbod is extra aandacht besteed aan diversiteit in de huisartsen-
praktijk. Voorbeeld hiervan is de al eerder genoemde Masterclass
ISBN 978-90-75955-74-3, bestel-nummer 9P2011.01b, € 15,00‘
Voor een compleet overzicht van alle Pharos publicaties ga naar: www.pharos.nl
Tobzorg of topzorg! Een masterclass die zich mocht verheugen in
veel belangstelling en enthousiaste feedback.
Het trainings- en adviesaanbod richt zich naast huisartsen op een
brede groep professionals in de zorg en op aanvraag ook daarbui-
ten. Zo is er een training voor verzuimbegeleiders over ziektebele-
ving bij migranten. Ook zijn er in 2011 nieuwe trainingen ontwikkeld
voor doktersassistenten en praktijkondersteuners.
Informatie- en adviespuntHet informatie- en adviespunt (IAP) heeft zowel in- als extern een sig-
nalerende en informerende rol. De meeste vragen hadden dit jaar be-
trekking op effectieve communicatie, hulpverlening, psychische klach-
ten en culturele achtergrond en procedures. Onder de vragenstellers
bevonden zich: professionals in de ggz, huisartsen en medewerkers
van ziekenhuizen of sociaal- cultureel- maatschappelijke instellingen.
Eind 2011 kwamen opvallend veel vragen binnen rondom de
tolken(vergoeding) en ‘MOE-landers’.
’Linda Barbier is huisarts in de Schilderswijk in Den Haag.
Wat heeft zij gehad aan de masterclass Tobzorg of topzorg!
‘In de masterclass leerden we indirecter te communiceren. Dat
hebben we met rollenspellen geoefend. De informatie over
laaggeletterdheid was voor mij echt een eyeopener. Ik had vaak
gemerkt dat mensen met dezelfde vraag terugkwamen. Al had
ik het nog zo simpel uitgelegd met pictogrammen en eenvou-
dige woorden. Maar mensen die laaggeletterd zijn, hebben
minder abstract leren denken. Nu ik dit weet, wijs ik organen op
het lichaam zelf aan, niet op een plaatje. Ik merk dat mensen nu
tevredener vertrekken en niet meer zo snel met dezelfde vraag
terugkomen. Dat levert behoorlijk wat tijdwinst op.’
18 PHAROS Jaarbericht 2011
Kennis die werkt Pharos bundelt kennis en infor-matie, selecteert wat werkt en zorgt voor een vertaalslag naar de dagelijkse praktijk. Ook ontwikkelen we samen met onze klanten kennis en denken graag mee over de implementatie.
praktijk. Ook ontwikkelen we samen met onze klanten kennis en denken graag mee over de implementatie.
Kennis die past
Wij bieden maatwerk en
ondersteunen bij het aanpassen of
aanvullen van bestaande methodieken en
interventies, standaarden en richtlijnen.
Waar passend organiseren wij congressen,
debatten, expertmeetings of
werkconferenties.
Een zorgsysteem dat adequaat omgaat met verschillen is goed voor hele bevolking
Pharos is het kennis- en adviescentrum waar u terecht kunt met vragen over de kwaliteit en
effectiviteit van gezondheidszorg voor migranten, vluchtelingen en mensen met beperkte
gezondheidsvaardigheden. Op dit thema hebben we dertig jaar ervaring opgebouwd.
Wij werken vraaggericht en ondersteunen onder andere landelijke en lokale
organisaties, overheden en professionals in de zorg. Het gaat ons er om dat
het zorgaanbod voor iedereen goed werkt. Onze ‘state of the art’ kennis en
expertise richten zich op de hele gezondheidszorg en op alle terreinen
die voor het gezondheidsbeleid van belang zijn. Daarnaast zijn wij het
landelijke kenniscentrum op het gebied van preventie van
meisjesbesnijdenis.
FOTO
: RO
EL B
URG
LER /
HH
PHAROS Jaarbericht 2011 19
Postbus 13318, 3507 LH Utrecht
Telefoon 030 234 98 00
Fax 030 236 45 60
E-mail [email protected]
Volg Pharos op:
twitter@Pharoskennis
http://www.linkedin.com/company/pharos_2
http://www.youtube.com/user/PharosKenniscentrum
Eind 2011 bedroeg het aantal fte’s exclusief stagiaires 36,6 tegen 41,3 eind 2010. Er stonden eind 2011 een aantal vacatures uit.
De vooruitzichten voor 2012 zijn goed; de portefeuille projectsubsidies is aan het eind van 2011 ruim € 1,2 miljoen.
Voor een volledig overzicht kunt u het jaarverslag en de jaarrekening downloaden via onze website www.pharos.nl.
Financiële verantwoording
Balans 31-12-11 31-12-10
(bedragen x € 1000)
Vaste activa 69 112
Vlottende activa 1.374 827
Liquide middelen 1.202 1.200
Totaal activa 2.645 2.138
Eigen vermogen 882 1.041
Kortlopende schulden 1.763 1.097
Totaal passiva 2.645 2.138
Resultatenrekening 2011 2010
(bedragen x € 1000)
Totaal Baten 4.055 4.229
Totaal Lasten 4.214 4.224
Exploitatie resultaat - 159 5
Gezondheid Migrantenjeugd
Effectiviteit en kwaliteit somalische zorg
en preventie
Migrant als klant
Gezondheid Asielzoekers & Vluchtelingen
1
2
3
4
5
6
7
8
1
2
3
4
5
6
7
8
Vrouwelijke Genitale Verminking
Samenwerking CLG en overkoepelend
Informatie, communicatie en
kennisoverdracht
Overige activiteiten
1
2
3
4
5
6
7
8
1
2
3
4
5
6
7
8
• • • • • • • • • • • • • • •
• • • • • • • • • • • • • • •
• • • • • • • • • • • • • • •
Top Related