Leefmilieu Brussel
DE 9 THEMA’S VAN HET DUURZAAM BOUWEN
Liesbet TEMMERMAN
cera|a| vzw
Opleiding Duurzaam Gebouw:
Duurzaam bouwen van A tot Z
2
Doelstelling(en) van de presentatie
● Stilstaan bij de context en de aandachtspunten van
de 9 thema’s van het duurzaam bouwen in het
Brussels Hoofdstedelijk Gewest, en deze thema’s
vestigen als basis voor een holistische kijk op en
benadering van een project aan de hand van een
inleidend overzicht van de vereiste projectaanpak
● De praktische uitvoering van deze principes aantonen
aan de hand van de voorbeeldgebouwen
● De structuur van de beoordeling van de
duurzaamheid van een gebouw toelichten aan de hand
van het Belgisch referentiekader “Duurzame
gebouwen”
● De Aanbevelingen van de Gids Duurzame
Gebouwen voor de duurzame bouw en renovatie van
gebouwen voorstellen
3
Algemeen schema van de presentatie
● Thema “MAN” - Beheer
● Thema “MOB” - Mobiliteit
● Thema “NAT” - Natuurontwikkeling
● Thema “PHY” - Fysieke omgeving
● Thema “HUM” - Menselijke omgeving
● Thema “MAT” - Materiaal
● Thema “ENE” - Energie
● Thema “WAT” - Water
● Thema “WEL” - Welzijn, comfort en gezondheid
4
Algemeen schema van de presentatie
● Thema “----” - Standaardstructuur van de
uiteenzetting:
Context en uitdagingen
Aanpak Duurzaam Bouwen
Voorbeeld(en) van duurzame gebouwen
● Bijlagen:
Structuur van het thema in het Belgisch
referentiekader
Aanbevelingen van de Gids Duurzame Gebouwen
5
● Context en uitdagingen:
► Projectontwerp: paradigmawijziging
De verhoudingen tussen de actoren van een project in de dagelijkse praktijk Bron: cera|a| vzw
Thema MAN – Beheersprocedure
van …
Bouwheer Architect
Bouwbedrijf Studiebureau
naar
…
Bouwheer / klant klant klant
Architect opdrachtgever /
Specifieke
technische
vragen
(BB, bouwplaats)
Specifieke
technische
informatie (bv.
stabiliteit,
HVAC)
Bouwbedrijf opdrachtgever controle / controle
Studiebureau opdrachtgever
Specifieke
technische
vragen
(project, BB,
bouwplaats)
Specifieke
technische
vragen
(BB, bouwplaats)
/
6
● Context en uitdagingen:
► Projectontwerp: paradigmawijziging
Thema MAN – Beheersprocedure
Verhouding tussen de kosten van de uitwerkingsfasen van het project en de kosten die voortvloeien uit een latere verbouwing - Bron: Canadian Mortgage and Housing Corporation Integrated Design Process Guide, 2010
7
● Context en uitdagingen
► Optimale preventie en beheer van bouwafval:
Thema MAN – Beheersprocedure
33% van het niet-huishoudelijk afval in het BHG
(645.439 ton/jaar)
8
● Context en uitdagingen:
► Optimale preventie en beheer van bouwafval:
Thema MAN – Beheersprocedure
http://opalis.be/
9
● Context en uitdagingen:
► Onderhoud en beheer van duurzame gebouwen:
Thema MAN – Beheersprocedure
Bezetters & gebruikers / beheerders / syndicus / …
10
● Context en uitdagingen:
► Exploitatieafval:
Thema MAN – Beheersprocedure
Samenstelling van de witte restafvalzak (huishoudelijk afval) in het BHG
Organisch afval
Papier
Plastic
Glas
Sanitair textiel
Karton
Metaal
Andere
Textiel
Composiet
11
● Context en uitdagingen:
► Exploitatieafval:
Thema MAN – Beheersprocedure
Samenstelling van het huishoudelijk afval in het BHG (%)
Organisch afval
Papier
Plastic
Groot huisvuil
Glas
Sanitair textiel
Karton
Puin
Metaal
Groenafval
Andere
Textiel
Hout
Composiet
AEEA
Chemisch afval
12
● Aanpak Duurzaam Bouwen:
► Organisatie van de participatie van
alle betrokken actoren, zowel
professionelen als niet-
professionelen
› kennis delen
› inbreng van de betrokken partijen
› kwaliteitsbewaking
Thema MAN – Beheersprocedure
Schematische voorstelling van een aanpak die gestoeld is op samenwerking
Bron: Arkipel vzw
Werkbijeenkomst van de bouwheren van een groepswoning en het ontwerpteam - Bron: website van het voorbeeldgebouw Brutopia
13
● Aanpak Duurzaam Bouwen:
► Zorgen voor een milieuvriendelijke bouwplaats
› Risicobeheersing
› Beperking van de milieu-impact:
– Verontreiniging van de lucht, de bodem, het water
– Verbruik van hulpbronnen (energie, water,..)
› Beperking van hinder
– Geluidshinder
– Visuele hinder
– Geurhinder
– …
Thema MAN – Beheersprocedure
14
● Aanpak Duurzaam Bouwen:
► Zorgen voor een milieuvriendelijke bouwplaats
Thema MAN – Beheersprocedure
15
● Aanpak Duurzaam Bouwen
(vervolg):
► Beheer en preventie van
bouwafval
› Keuze van de bouwtechnieken
en de materialen
› Organisatie van de afbraak
› Optimale sortering
Thema MAN – Beheersprocedure
Plaatsing van verschillende containers voor afvalsortering op de bouwplaats
Bron: cera|a| vzw
Demontage van afbouwmaterialen van een kantoorgebouw - Bron: cera|a| vzw
16
● Aanpak Duurzaam Bouwen (vervolg):
► Optimaal beheer van exploitatieafval
› Voorzieningen treffen voor een doeltreffende sortering:
– sorteerlokalen
– uitrusting
– voldoende groot lokaal
– signalisatie
– ligging in het gebouw, …
Thema MAN – Beheersprocedure
17
● Aanpak Duurzaam Bouwen (vervolg):
► Optimaal beheer van het exploitatieafval
› Composteren:
– binnen
– buiten de gebouwen
Thema MAN – Beheersprocedure
GEMOTIVEERDE
BUREN
EEN COMPOSTVAT
18
● Voorbeeldgebouw (1):
L’Espoir, collectieve huisvesting, 1080 Brussel, Carnoy&Crayon
Thema MAN – Beheersprocedure
► Onderhoud:
● Grondige informatie en opleiding van
de bezetters van het gebouw vanaf de
ontwerpfase
● Tienvoudig effect: de bewoners zorgen
op hun beurt voor de bewustmaking
van andere particulieren bij acties die
verband houden met de vermindering
van het energieverbruik
► Exploitatieafval:
● Gemeenschappelijk afvalsorteerlokaal
+ aangepaste sorteerruimte in elke
woning
● Collectieve compostering (in de
moestuin)
19
● Voorbeeldgebouw (2):
Brutopia, groepswoning, 1190 Brussel, Stekke+Fraas en
AAAA Architectes
Thema MAN – Beheersprocedure
► Participatie:
● Doorgedreven collaboratieve benadering, van de
planning tot de ingebruikname van het gebouw.
● Workshops met de bouwheren, de ontwerpers, de
studiebureaus en de bouwbedrijven, naarmate het
project vordert.
Werkbijeenkomst van de bouwheren van een groepswoning en het
ontwerpteam - Bron: website van het voorbeeldgebouw Brutopia
20
Thema MOB – Mobiliteit
● Context en uitdagingen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest:
► Toename van het vervoer per auto
› Aantal auto’s: 6 auto’s per 10 inwoners
› % van de verplaatsingen in Brussel: 65% < 5 km et 25% < 1 km
› Pendelaars: 186.000 auto’s / dag.
› Aantal auto’s / weekdag: > 370.000 auto’s
› Gemiddelde snelheid van motorvoertuig: < 20 km/u…
► Gezondheidsproblemen
› In Brussel is 76% van de uitstoot van microdeeltjes en 55% van de
stikstofdioxide afkomstig van het verkeer, met dieselmotoren op nummer
één. Het transport is verantwoordelijk voor meer dan 20% van de CO2-
uitstoot in het Gewest.
› 30% van de bevolking van Brussel-Hoofdstad word blootgesteld aan een
excessief geluidsniveau als gevolg van het verkeer. Het wegverkeer
vormt de eerste bron van geluidshinder, gevolgd door het luchtverkeer.
21
● Aanpak Duurzaam Bouwen:
Thema MOB – Mobiliteit
► Bevorderen van actieve mobiliteit
› = milieuvriendelijke mobiliteit, gebaseerd op actieve
verplaatsingswijzen (wandelen, fietsen, ...), met beperkt gebruik van
de personenwagen
› Bepalende factoren = de plaats en het programma van het gebouw:
mobiliteitsbehoefte van het gebouw, mogelijkheden van actieve
mobiliteit die de wijk biedt (aansluiting op het openbaar vervoer, ...).
› Ontwerp aangepast aan de toegang tot het perceel en tot het gebouw,
duidelijke en doorlopende paden en eventuele rustruimten.
› Voldoende opbergruimte (rond of in het gebouw) voor fietsen,
kinderwagens, rolschaatsen, skateboards, …
22
● Aanpak Duurzaam Bouwen (vervolg):
Thema MOB – Mobiliteit
► Een fietsenstalling bouwen
› In of vlakbij elke woning, in de scholen, in de buurt van theaterzalen,
musea, bioscopen, bibliotheken, … en op de logische toegangsweg
tot het gebouw vanaf de openbare weg
› Beveiligd (tegen diefstal)
23
● Aanpak Duurzaam Bouwen (vervolg):
Thema MOB – Mobiliteit
► Een duurzaam gebruik van de wagen bevorderen
› Zorgen voor alternatieve oplossingen voor de personenwagen, bv.
autodelen.
› Bij aanleg van een parking voor auto’s moet worden gestreefd naar een
lager aantal individuele parkeerplaatsen op het perceel en moet
worden toegezien op de integratie ervan in het landschap.
24
● Voorbeeldgebouw:
Harenberg, ecowijk met 30 passiefwoningen, 1130 Brussel, A2M
► Masterplan:
● Wijk beschouwd als woonzone:
snelheid beperkt tot 20 km/uur
● Voetgangers hebben voorrang
● Kinderen kunnen er spelen
► Buitenruimte en directe
omgeving:
● Voorrang voor voetgangers en
mobiliteit van PBM.
● Aangelegd wandelpad aan
achterkant van de percelen
► Voorzieningen voor fietsers:
● Per woning is een overdekte
fietsparkeerplaats voorzien.
► Voorziening voor
auto’s:
● Slechts een
parkeerplaats per twee
woningen
► Toegang openbaar
vervoer:
● De wijk ligt niet ver van
een treinstation en
verschillende buslijnen.
Thema MOB – Mobiliteit
25
NATUURONTWIKKELING
26
● Mondiale context:
Thema NAT – Natuurontwikkeling
► De instandhouding, de ondersteuning en de versterking van
de biodiversiteit geniet volgens tal van wetenschappers
absolute prioriteit. De natuurlijke omgeving waarin de mens
leeft, en waarvan zijn toekomst en voortbestaan rechtstreeks
afhangen, staat immers op het spel.
27
● Context in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest:
► Druk op de vastgoedmarkt
› ↑ druk op onbebouwde terreinen
› ↓ beschikbaarheid van deze percelen: - 30% (onbebouwde
oppervlakte volgens kadaster) tussen 1980 en 2003
► Verdwijnen van dier- en plantensoorten
› verdwijning van hun habitats
› 30% van de plantensoorten aanwezig in het BHG zijn
bedreigd, zeldzaam, kwetsbaar of verminderen.
► Aanwezigheid van invasieve exotische soorten
› verstoring van ecologische evenwichten
› concurrentie met andere, inheems soorten.
Thema NAT – Natuurontwikkeling
28
● Context in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest:
Thema NAT – Natuurontwikkeling
Verdeling van de groene ruimten over het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Bron: BIM (2010), Biodiversiteit in Brussel, Brussel
29
Plattegrond van het groene netwerk in Brussel Bron: BIM, (2010), Groen en
blauw netwerk, Brussel.
30
● Aanpak Duurzaam Bouwen:
Thema NAT – Natuurontwikkeling
► Instandhouding en versterking van de natuur
› Maximale biodiversiteit: tuinen, koertjes, parkeerterreinen,
perceelsgrenzen, daken, gevels, …
› Bestaande natuurlijke ruimten behouden, versterken of
compenseren, en aanpikken bij de continuïteit van het groene en
blauwe netwerk.
► De natuur in een dichtbebouwde omgeving
› Aanleg van groendaken
› Aanleg van groengevels
► Habitats of schuilplaatsen voor de fauna
› Bij de renovatie of de bouw van een gebouw moet erop worden
toegezien dat het project habitats of schuilplaatsen biedt aan vogels,
kleine zoogdieren en ongewervelde diersoorten.
31
● Voorbeeldgebouw:
Biplan, collectieve huisvesting, 1130 Brussel, Bxleco1 en
FHW
Thema NAT – Natuurontwikkeling
► Op het dak:
● Intensief groendak
● Bakkenteelt
► Tegen de gevel:
● Klimplanten
► In de tuin:
● Gedifferentieerd beheer
● Moestuin
● Gemeenschappelijke ruimte en
tuinberging
32
FYSISCHE OMGEVING
33
Thema PHY – Fysieke omgeving
● Context in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest – ter
herinnering:
800.000
900.000
1.000.000
1.100.000
1.200.000
1.300.000
1.400.000
1.500.000
1.600.000
2000 2010 2020 2030 2040 2050 2060
Groeiperspectieven bevolking in Brussel (2000-2060), Doc. cera|a| vzw Bron: FEDERAAL PLANBUREAU, Bevolkingsperspectief 2010-2060, Brussel, december 2011
34
Thema PHY – Fysieke omgeving
● Context in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest – ter
herinnering:
Aantal onbebouwde percelen van meer dan 1000 m², in publieke eigendom (links)
en totale oppervlakte (rechts) - bron: Tijdschrift Brusselse Bond voor het Recht
op Wonen, nr. 38, 2010.
Gemiddeld jaarlijks groeiverschil van de bevolking ten opzichte van het Gewest, periode 2010-2020 Bron: De cahiers van het Brussels Instituut voor
Statistiek en Analyse, Bevolkingsprojecties 2010-2020, Brussel.
35
De fysieke impact die een gebouw kan hebben op zijn omgeving is
veelvoudig:
› windcorridors afhankelijk van de hoogte van het gebouw en de
aanpalende gebouwen en van de ruimtelijke morfologie
› vermindering van de bezonning van het perceel en de
binnenruimten
› plaatselijke stijging van de temperatuur afhankelijk van de
gebruikte materialen en het ontwerp van de omgeving
› lichtvervuiling veroorzaakt door een slecht verlichtingsplan
› en toename van het omgevingsgeluid door de technische
installaties die in contact staan met de buitenomgeving.
Thema PHY – Fysieke omgeving
● Uitdagingen:
36
● Aanpak Duurzaam Bouwen:
Thema PHY – Fysieke omgeving
Doelstelling: De integratie van een gebouw in zijn fysieke omgeving
optimaliseren
► Spaarzaam gebruik van de bodem:
› De bodemvoetafdruk van het gebouw beperken
› Zorgen voor optimale verhouding grondinname / nettovloeroppervlakte
› Renovatie overwegen
› Gebruik van (voorheen) verontreinigde bodems overwegen
37
● Aanpak Duurzaam Bouwen:
Thema PHY – Fysieke omgeving
► De impact op de fysieke omgeving van het gebouw beperken
› De schaduw die het gebouw werpt (openbare ruimte + aanpalende percelen)
› Zicht op de lucht en toegang tot natuurlijk licht
› Windeffecten
› Lichtvervuiling
› Hitte-eilanden
› Geluidshinder
► Verrijking van het stedelijk landschap
38
● Voorbeeldgebouw:
L’Espoir, collectieve huisvesting, 1080 Brussel, Carnoy&Crayon
Thema PHY – Fysieke omgeving
► Impact op de fysieke omgeving:
● Buitenverlichting beperkt tot het strikt
noodzakelijke en niet naar de lucht gericht
● Voldoende zicht op de lucht en toegang tot
natuurlijk licht
● Geen technische installaties in direct
contact met buiten (geluidshinder)
● Minimalisering van windeffecten
● Gebruikte materialen en begroende zones
↓ hitte-eilandeffect
► Spaarzaam gebruik van de bodem:
● Goede verhouding grondinname /
nettovloeroppvlakte
► Verrijking van het stedelijk landschap:
● Architectuur, materiaalkeuze en
inrichting directe omgeving
39
MENSELIJKE OMGEVING
40
● Context in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest:
Thema HUM – Menselijke omgeving
► Een lage gemiddelde dichtheid:
› 67 inwoners/hectare (bv. Parijs: 202 inw./ha)
› gemiddeld 4 tot 5 verdiepingen
► Grote verschillen tussen wijken:
› Bevolkingsdichtheid: van 19 inwoners/ha in Watermaal-
Bosvoorde tot 230 inwoners/ha in Sint-Joost
› Sociaal-economische en sociaal-culturele kenmerken: inkomsten,
mobiliteit, tewerkstelling, …
41
● Context in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest:
Gemiddeld gedeclareerd inkomen in 2009 (€) Bron: Wijkmonitoring, Bron: Wijkmonitoring, https://wijkmonitoring.irisnet.be/
Thema HUM – Menselijke omgeving
Legende
Gemiddelde BHG
Bronnen
FOD
Financiën
42
● Context en uitdagingen in het Brussels Hoofdstedelijk
Gewest (vervolg):
Thema HUM – Menselijke omgeving
► Evolutie van de sociale structuren.
› Fenomeen van de kleiner wordende gezinnen: de
gezinsgrootte is gedaald van 2,07 in 1991 tot 2,02 in 2001.
› Bevolkingsvooruitzichten tegen 2060: 42 ouderen voor 100
actieven (2010: 26)
► Personen met beperkte mobiliteit.
› Meer dan 30% van de bevolking
› Daarnaast kan de mobiliteit ook tijdelijk beperkt zijn
43
● Aanpak Duurzaam Bouwen:
Thema HUM – Menselijke omgeving
Doelstelling: Een gebouw ontwerpen dat de sociale interactie
bevordert
► De wisselwerking tussen een gebouw en zijn context en binnen
het gebouw bevorderen.
› Inplanting in een dichtbebouwde wijk
› Zorgen voor diversiteit van functies binnen het gebouw
› Culturele en intergenerationele diversiteit
› Gemeenschappelijke ruimten binnen en buiten
› Delen van dienstvertrekken, middelen en uitrustingen
› Verkeerszones van goede kwaliteit
› Toegankelijkheid voor iedereen
› Bijzondere woonvormen – bv. woningdelen, kangoeroewoningen,
solidair wonen, ..
› Actieve participatie van de toekomstige gebruikers aan het ontwerp
van het project
44
● Voorbeeldgebouw (1):
Zwanen-Dijk, collectieve huisvesting en buurthuis, 1050
Brussel, Ledroit Pierret Polet
Thema HUM – Menselijke omgeving
● Buurthuis dat openstaat voor
de bewoners
● Inplanting van de woningen
rond een tuintje in het hart van
het huizenblok
● Grote en kleine woningen
bevorderen een mix van
gezinnen en alleenstaanden.
45
● Voorbeeldgebouw (2):
Kinderdagverblijf Sint-Franciscusstraat, woningen voor PBM
en kinderdagverblijf, 1210 Brussel, O2 Architectes
Thema HUM – Menselijke omgeving
● Crèche voor 30 kinderen
● 3 woningen voor personen
met beperkte mobiliteit
46
MATERIALEN
47
Thema MAT – Materiaal
● Context en uitdagingen:
Zicht op een van de hallen van de Heizelpaleizen tijdens Batibouw, het grootste Belgische salon dat volledig aan bouw en renovatie gewijd is – Bron: http://www.hbvl.be
Kiezen, voorschrijven, uitvoeren, …
Demonteren, afbreken, recycleren, afvoeren, …
48
Thema MAT – Materiaal ● Context en uitdagingen:
► De uitputting van de natuurlijke grondstoffen:
“In de 21e eeuw vormt de overconsumptie van natuurlijke
grondstoffen een uitdaging van formaat, zowel voor het milieu als
vanuit sociaaleconomisch oogpunt. De activiteiten van de
bouwsector zijn hier rechtstreeks bij betrokken: op wereldniveau
is deze van alle activiteitensectoren immers de grootste afnemer
van grondstoffen.
In Europa valt 31% van het gebruik van natuurlijke
grondstoffen toe te schrijven aan activiteiten, gerelateerd aan
bouw en renovatie. Daarnaast is de sector ondanks de relatief
hoge levensduur van de producten, ook de grootste
afvalproducent, met een gemiddelde van 33% van het afval dat op
het Europese grondgebied wordt voortgebracht”
(bron: Europees Milieuagentschap, 2010)
49
Thema MAT – Materiaal
● Context en uitdagingen:
► Impact van de keuze van bouwtechnieken, -materialen of -
producten:
› ↑ energieprestatie van de gebouwschil, luchtdichtheid en
technische uitrustingen
› Milieu-, sociaal-culturele, gezondheids- en economische
factoren die verband houden met de materiaalkeuze en
bouwtechnieken.
› Volgens de definitie van de Europese Unie staat duurzaam
bouwen en/of renoveren voor "het gebruik en/of de bevordering
van:
a) milieuvriendelijke materialen,
b) energie-efficiënte gebouwen
c) een optimaal beheer van bouw- en sloopafval.”
Het probleem van de gezondheidsimpact ontbreekt in deze
definitie.
50
Thema MAT – Materiaal
● Context en uitdagingen in het Brussels Hoofdstedelijk
Gewest
Gemiddeld betreft 80% van de bouwaanvragen een renovatieproject (2002-2012) in het BHG en daarmee is het BHG een uitzondering in het Belgische bouwlandschap -Bron: FOD Economie
Werken waarvoor tussen 2002 en 2012 een aanvraag voor een
stedenbouwkundige vergunning werd ingediend
Residentieel Niet-residentieel
Nieuw Renovatie
% van de
ingediende
vergunnings-
aanvragen
Nieuw
Renovatie
% van de
ingediende
vergunnings-
aanvragen
In België 49,05% 50,95% 84,20% 43,74% 56,26% 15,80%
In BHG 18,96% 81,04% 88,67% 20,77% 79,23% 11,33%
51
● Aanpak Duurzaam Bouwen:
Thema MAT – Materiaal
Doelstelling: Duurzaam materiaalgebruik
► Bij het ontwerpen van het project:
› Streef naar een rationeel gebruik van materialen
› Integreer de notie bouwhiërarchie
› Ontwerp constructies die kunnen worden ontmanteld, en vermijd zo
afbraak
► Betreffende de toe te passen materialen en producten:
› Overweeg het gebruik van materialen en producten uit
recuperatiekanalen
› Kies materialen en producten met een lage impact op het milieu en de
gezondheid
› Ga de te verwachten levensduur van de materialen en elementen na
LESS IS MORE
52
● Voorbeeldgebouw (1):
Zeepziederij, collectieve huisvesting, 1000 Brussel, MDW
architecture
Thema MAT – Materiaal
● Hergebruik in situ van een bestaande
metalen structuur
53
● Voorbeeldgebouw (2):
Besmelaan, renovatie van een woning, 1190 Brussel, A-Cube
architectes
Thema MAT – Materiaal
● Renovatie van een bestaand beschermd
gebouw
● Behoud en herstel in oorspronkelijke staat
van de aanwezige afwerking
● Renovatie van de houten ramen, met
vervanging van het enkel glas door dubbel
glas (U=1,1 W/m2.K)
● Isolatie van de buitenmuren langs binnen,
met studie van de risico’s van condensatie
en migratie van waterdamp, en keuze van
materialen die aangepast zijn aan de
bestaande gevelelementen
(eigenschappen).
54
ENERGIE
55
Thema ENE – Energie
● Context en uitdagingen:
► Klimaatverandering en uitputting van natuurlijke hulpbronnen:
een uitdaging op wereldschaal
› klimaatveranderingen (opwarming en andere fenomenen)
› eindigheid van fossiele energie (aardolie, aardgas,…) ...
› …en andere natuurlijke hulpbronnen vormen een realiteit.
› ↑ gemiddelde temperatuur stijgt met 1,5 tot 2,5°C:
onomkeerbare gevolgen voor de natuurlijke milieus, het klimaat,
de water- en voedselvoorziening van de mens
› ↑ de energievraag wereldwijd gaat in stijgende lijn
56
Thema ENE – Energie
● Context en uitdagingen:
Stijging van de wereldwijde energievraag tussen 2010 en 2035. China en India nemen 50% van deze stijging voor hun rekening
●Bron: Leefmilieu Brussel, 2009
57
Thema ENE – Energie
● Context en uitdagingen in het Brussels Hoofdstedelijk
Gewest:
► Energieverbruik:
› Weinig industriële activiteit op het Brusselse grondgebied.
› Ongeveer 74% van de broeikasgasuitstoot en van het energieverbruik
wereldwijd houdt verband met het verbruik van de gebouwen
(verwarming, SWW, HVAC, verlichting), waarvan ongeveer 65%
uitsluitend voor verwarming.
58
Thema ENE – Energie ● Context en uitdagingen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest:
Infrarood luchtthermografie van de daken van de Brusselse gebouwen Bron: Leefmilieu Brussel
59
Thema ENE – Energie
● Context en uitdagingen in het Brussels Hoofdstedelijk
Gewest:
► Aangegane engagementen:
› Reductie van de broeikasgasuitstoot met 30% tegen 2025
(ten opzichte van 1990).
► Stand van zaken:
› Tussen 1990 en 2010 is de broeikasgasuitstoot gedaald met
ongeveer 7% in de huisvestingssector (terwijl de bevolking is
gestegen met ongeveer 13%) en met ongeveer 16% in de
tertiaire sector (terwijl het aantal banen in de tertiaire sector is
gestegen met ongeveer 17%). Dit komt overeen met een daling
van het energieverbruik per inwoner met ongeveer 18% sinds
2004.
60
Thema ENE – Energie ● Context en uitdagingen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest:
61
● Aanpak Duurzaam Bouwen:
Logica van de Trias Energetica Bron : Brussel Leefmilieu
Thema ENE – Energie
De onderlinge afstemming van het nagestreefde comfort, de beoogde
energieprestaties, de toegepaste technieken om die prestaties te leveren
en de beheersprincipes voor het gebouw zijn vitaal voor het welslagen van
projecten met hoge energieprestaties.
62
● Voorbeeldgebouw :
Aeropolis, passief kantoorgebouw (nieuwbouw), 1030
Brussel, Architectes Associés
Thema ENE – Energie
● Gecertificeerd passiefgebouw
● Mechanische ventilatie: systeem D met
warmterecuperatie, verseluchttoevoer via
aardwarmtewisselaar
● Nightcooling
● Geautomatiseerde mobiele buitenzonnewering
● Onderkant van de betonplaten is
onbedekt gelaten: hoge
thermische inertie van de
constructie in haar geheel
● Verwarmingsketel op aardgas
(condensatieketel): SWW +
bijverwarming
63
WATER
64
Evolutie van de ondoorlatendheid van de grond in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Intensiteit van de ondoorlatendheid, van donkerblauw (doorlatende grond) tot donkerrood (ondoorlatende
grond) Bron: Studie uitgevoerd door de ULB-IGEAT voor het MBHG, BUV/Directie water – oktober 2006
Thema WAT – Water ● Context en uitdagingen in het Brussels Hoofdstedelijk
Gewest:
65
Verstoorde cyclus van het hemelwater in de stedelijke omgeving: veel afvloeiing, weinig verdamping en zeer weinig infiltratie Bron: Leefmilieu Brussel
Thema WAT – Water
Duurzaam verbeterde cyclus van het hemelwater in de stedelijke omgeving: de aanleg van groene zones en opslagvolumes bevordert de verdamping en beperkt de afvloeiing Bron: Leefmilieu Brussel
● Context en uitdagingen in het Brussels Hoofdstedelijk
Gewest:
66
Thema WAT – Water
● Aanpak Duurzaam Bouwen:
► het beheer van het hemelwater aanpakken (door het blauwe
netwerk te versterken of ter plekke water te laten insijpelen)
► dankzij de recuperatie van hemelwater het drinkwaterverbruik
beperken, door systemen te voorzien die het waterverbruik
beperken, en het afvalwater effectief beheren.
Scheiding van de watercyclus van de natuurlijke cyclus Bron: MATRIciel s.a.
Watercyclus geïntegreerd in de natuurlijke cyclus Bron: MATRIciel s.a.
67
● Voorbeeldgebouw:
Boerderij Nos Pilifs, werkplaats voor “handling & mailing”,
1120 Brussel, J. Meganck architect
Thema WAT – Water
● Dit nieuwbouwproject met
kantoren en werkplaatsen kon
niet worden aangesloten op de
openbare riolering, zodat de
Boerderij Nos Pilifs voor een
deel van zijn afvalwater een
alternatief circuit van 40
inwonersequivalenten heeft
voorzien: het M.H.E.A.-procedé
● Een intensief groendak vertraagt
de afvloeiing van het regenwater
bij hevige stortbuien.
● Recuperatie (tank van 5000 liter)
hergebruik van regenwater
(toiletten + dienstkranen)
68
WELZIJN, COMFORT & GEZONDHEID
69
● Context en uitdagingen:
Thema WEL–Welzijn, comfort & gezondheid
► Het geluidscomfort: van invloed op het psychologisch
evenwicht, het welzijn en de productiviteit
Meervoudige blootstelling geluidshinder 2006 (gepubliceerd in 2010), Indicator
Lden. Bron: Leefmilieu Brussel
70
● Context en uitdagingen (vervolg):
Thema WEL–Welzijn, comfort & gezondheid
► het thermisch comfort: dit omvat meer dan enkel de
verwarming van de lokalen en heeft ook betrekking op de
temperatuur van de wanden, de luchtvochtigheid en, in
de zomer, het vermijden van oververhitting
► het visueel comfort: dit vloeit voort uit de perceptie van
de buitenwereld vanaf de binnenkant (het landschap, het
weer, het uur van de dag) en de algemene
lichtomstandigheden.
71
● Context en uitdagingen (vervolg):
Thema WEL–Welzijn, comfort & gezondheid
► het ademcomfort: een gebrekkige verluchting van het
gebouw zorgt ervoor dat verontreinigende stoffen van de
gebruikers, van hun activiteiten (CO2, vochtigheid …) en
van het gebouw zelf (bekledingen, meubels, planten …)
zich ophopen, wat kan leiden tot onbehagen op het vlak
van reuk en/of ademhaling
► comfort gerelateerd aan elektromagnetische
verontreiniging: bepaalde personen ondervinden een
zeker onbehagen in de buurt van elektromagnetische
velden. Dit wordt elektrosensibiliteit genoemd.
72
Thema WEL–Welzijn, comfort & gezondheid
● Aanpak Duurzaam Bouwen:
Doelstelling: Op duurzame wijze het welzijn, het comfort en de
gezondheid van de bezetters en de gebruikers van
gebouwen garanderen
► Toezien op het geluidscomfort in de lokalen: bescherming tegen
› luchtgeluiden buiten (verkeer, buren, …)
› luchtgeluiden binnen (uitrustingen)
› contactgeluiden
► Het thermisch comfort garanderen:
› Verwarming, regeling, temperatuur van de wanden
› Zomercomfort: bescherming tegen oververhitting
► Zorgen voor visueel comfort:
› Daglicht opvangen en verdelen
› Beschermen tegen zonnestraling
73
Thema WEL–Welzijn, comfort & gezondheid
● Aanpak Duurzaam Bouwen (vervolg):
► Stoffen die het binnenmilieu verontreinigen, vermijden
› Bestaande bronnen van binnenluchtverontreiniging wegwerken
› De bouwmaterialen en -producten die in contact staan met de
binnenlucht met zorg kiezen
› Zorgen voor geschikte warmteproductietechnieken
► Zorgen voor ademcomfort
› Ventileren
› De luchtvochtigheid verhogen of verlagen, naargelang van de
behoeften
► Elektromagnetische verontreiniging tegengaan
› Interne bronnen van elektromagnetische verontreiniging vermijden en
de netwerken goed ontwerpen
74
● Voorbeeldgebouw:
Thema WEL–Welzijn, comfort & gezondheid
● Akoestische verlaagde
plafonds
● Gedetailleerde akoestische
studie (houtstructuur)
Marly, kantoorgebouw, 1120
Brussel, A2M
L’Espoir, collectieve
huisvesting, 1080 Brussel,
Carnoy&Crayon
75
Referenties Gids Duurzame Gebouwen
http://gidsduurzamegebouwen.leefmilieubrussel.be/
76
● Het ontwerp en de uitvoering van een duurzaam
bouwproject steunen op een transversale
benadering en omvatten een denkoefening over elk
van de 9 thema’s: MAN, MOB, NAT, PHY, HUM,
MAT, ENE, WAT en WEL.
● De winnende projecten van de Projectoproep
Voorbeeldgebouwen tonen de haalbaarheid van
een sterke en transversale duurzame prestatie, ook
tijdens de exploitatie van het gebouw.
Om te onthouden van de presentatie
77
● Het Belgisch referentiekader “Duurzame
Gebouwen” is opgebouwd volgens deze 9 thema’s:
het wordt gebruikt om de prestaties van het gebouw
te beoordelen.
● De Gids Duurzame Gebouwen van het BIM is de
tegenhanger ervan: de aanbevelingen van deze
gids verduidelijken de context, de uitdagingen en de
vereiste benadering, en geven een overzicht van de
elementen die een rol spelen in het ontwerp. De
bepalingen van deze gids beschrijven in detail de
technische, financiële, milieu- en
gezondheidsaspecten van elke denkbare oplossing.
Om te onthouden van de presentatie
78
Contact
Liesbet TEMMERMAN
Afgevaardigd bestuurder & Onderzoekscoördinator
Ernest Allardstraat 21 – 1000 Brussel
: 02 537 47 51
E-mail: [email protected]
79
Bijlage – Maatregelen & evaluatie Ref-B
THEMA 01 BEHEERSPROCEDURE RUBRIEK 01-01 PROJECTBEHEER
MAATREGEL 01-01-01 KWALITEITSKAMER
MAATREGEL 01-01-02 FINANCIËLE HAALBAARHEID OP LANGE TERMIJN
MAATREGEL 01-01-03 PARTICIPATIE
RUBRIEK 01-02 BOUWPLAATSBEHEER
MAATREGEL 01-02-01 VERANTWOORDELIJK BOUWPLAATSBEHEER
MAATREGEL 01-02-02 RISICOBEHEERSING & MINIMALE MILIEU-IMPACT RUBRIEK 01-03 BEHEER VAN BOUW- EN SLOOPAFVAL MAATREGEL 01-03-01 VERANTWOORDELIJK AFVALBEHEER
MAATREGEL 01-03-02 AFVALBEHEER OP DE BOUWPLAATS
RUBRIEK 01-04 ONDERHOUD
MAATREGEL 01-04-01 DOCUMENTEN VOOR DE GEBRUIKERS EN DE BEHEERDER
MAATREGEL 01-04-02 ONDERHOUDSGEMAK
MAATREGEL 01-04-03 COMMISSIONING VAN DE TECHNISCHE INSTALLATIES
MAATREGEL 01-04-04 HET GEBOUW EN HET TERREIN ALS INFORMATIEBRON EN PEDAGOGISCH HULPMIDDEL
RUBRIEK 01-05 BEHEER VAN HET EXPLOITATIEAFVAL
MAATREGEL 01-05-01 IDENTIFICATIE EN BESCHRIJVING
MAATREGEL 01-05-02 SORTEERMOGELIJKHEDEN
MAATREGEL 01-05-03 AFVALSTOCKERING
MAATREGEL 01-05-04 MOGELIJKHEID TOT COMPOSTERING
● Belgisch referentiekader "Duurzame Gebouwen”:
80
● Belgisch referentiekader “Duurzame Gebouwen”:
THEMA 02 MOBILITEIT RUBRIEK 02-01 BEREIKBAARHEID VAN DE SITE
MAATREGEL 02-01-01 NABIJHEID VAN VOORZIENINGEN EN INFRASTRUCTUREN
MAATREGEL 02-01-02 BEREIKBAARHEID MET HET OPENBAAR VERVOER
RUBRIEK 02-02 MOBILITEITSFACILITEITEN IN HET GEBOUW
MAATREGEL 02-02-01 FIETSVOORZIENINGEN
MAATREGEL 02-02-02 GEMOTORISEERD VERVOER
RUBRIEK 02-03 VOORBEREIDING OP HET MOBILITEITSBEHEER
MAATREGEL 02-03-01 MOBILITEITSBEHEER
Bijlage – Maatregelen & evaluatie Ref-B
81
● Belgisch referentiekader "Duurzame Gebouwen":
THEMA 03 NATUURONTWIKKELING
RUBRIEK 03-01 NATUURONTWIKKELING
MAATREGEL 03-01-01 VALORISATIE VAN DE BESTAANDE BIODIVERSITEIT
MAATREGEL 03-01-02 VERHOGING VAN DE BIODIVERSITEIT
MAATREGEL 03-01-03 NATUURBELEVING
RUBRIEK 03-02 VOORBEREIDING NATUURBEHEER
MAATREGEL 03-01-04 VOORBEREIDING NATUUR- EN GROENBEHEER
Bijlage – Maatregelen & evaluatie Ref-B
82
● Belgisch referentiekader “Duurzame Gebouwen”:
THEMA 04 FYSIEKE OMGEVING RUBRIEK 04-01 SPAARZAAM GEBRUIK VAN DE BODEM
MAATREGEL 04-01-01 BRUTOVLOEROPPERVLAKTE / GRONDINNAME VAN HET GEBOUW
MAATREGEL 04-01-02 GEBRUIK VAN (VOORHEEN) VERONTREININGDE BODEMS
RUBRIEK 04-02 IMPACT OP DE FYSIEKE OMGEVING
MAATREGEL 04-02-01 SCHADUW
MAATREGEL 04-02-02 WINDEFFECTEN
MAATREGEL 04-02-03 LICHTVERVUILING
MAATREGEL 04-02-04 HITTE-EILANDEN
MAATREGEL 04-02-05 TOENEMEND OMGEVINGSLAWAAI
Bijlage – Maatregelen & evaluatie Ref-B
83
● Belgisch referentiekader “Duurzame Gebouwen”:
THEMA 06 MENSELIJKE OMGEVING RUBRIEK 05-01 LEVENDIGE WIJK
MAATREGEL 05-01-01 INPLANTING IN EEN LEVENDIGE WIJK
MAATREGEL 05-01-02 BIJDRAGEN AAN EEN LEVENDIGE WIJK
RUBRIEK 05-02 INCLUSIEVE GEMEENSCHAP
MAATREGEL 05-02-01 SOCIALE WONINGEN
MAATREGEL 05-02-02 SOLIDAIRE WONINGEN
MAATREGEL 05-02-03 ALGEMENE TOEGANKELIJKHEID
RUBRIEK 05-03 FUNCTIONELE FLEXIBILITEIT
MAATREGEL 05-03-01 FUNCTIONELE FLEXIBILITEIT
RUBRIEK 05-04 CULTURELE WAARDE
MAATREGEL 05-04-01 PATRIMONIALE WAARDE
Bijlage – Maatregelen & evaluatie Ref-B
84
● Belgisch referentiekader "Duurzame Gebouwen":
THEMA 06 MATERIAAL RUBRIEK 06-01 MATERIALEN EN PRODUCTEN: GEBRUIK VAN NIET-HERNIEUWBARE GRONDSTOFFEN BEPERKEN
MAATREGEL 06-01-01 GEBRUIK VAN MATERIALEN EN ELEMENTEN DIE AANWEZIG ZIJN EN UIT RECUPERATIE
MAATREGEL 06-01-02 MATERIALEN MET GERECYCLEERDE INHOUD
MAATREGEL 06-01-03 MATERIALEN OP BASIS VAN HERNIEUWBARE GRONDSTOFFEN
RUBRIEK 06-02 MATERIALEN EN PRODUCTEN: MILIEU-IMPACT VAN NIEUWE MATERIALEN EN ELEMENTEN MAATREGEL 06-02-01 MATERIALEN MET EEN ECOLABEL
MAATREGEL 06-02-02 MATERIALEN MET EEN EPD (MILIEUVERKLARING) VAN TYPE III
MAATREGEL 06-02-03 MATERIALEN UIT DUURZAME PRODUCTIE/EXPLOITATIE RUBRIEK 06-03 CONSTRUCTIEF AANPASSINGSVERMOGEN MAATREGEL 06-03-01 STRUCTUUR EN RUWBOUW MAATREGEL 06-03-02 GEBOUWSCHIL
MAATREGEL 06-03-03 TECHNISCHE UITRUSTINGEN EN INSTALLATIES MAATREGEL 06-03-04 BINNENHUISINRICHTING
Bijlage – Maatregelen & evaluatie Ref-B
85
● Belgisch referentiekader "Duurzame Gebouwen":
THEMA 07 ENERGIE RUBRIEK 07-01 BEPERKING VAN DE BEHOEFTEN
MAATREGEL 07-01-01 CONCEPTUELE MAATREGELEN EN BIOKLIMATOLOGISCHE STRATEGIE MAATREGEL 07-01-02 GEBOUWSCHIL RUBRIEK 07-02 HERNIEUWBARE ENERGIE
MAATREGEL 07-02-01 INTEGRATIE VAN HET (TOEKOMSTIGE) GEBRUIK VAN ZONNE-ENERGIE MAATREGEL 07-02-02 GROENE ENERGIE RUBRIEK 07-03 TECHNISCHE SYSTEMEN MAATREGEL 07-03-01 ENERGIEZUINIG VERWARMINGSSYSTEEM MAATREGEL 07-03-02 ENERGIEZUINIGE HYGIËNISCHE VENTILATIE MAATREGEL 07-03-03 FREECOOLING MAATREGEL 07-03-04 ENERGIEZUINIGE VERLICHTING
MAATREGEL 07-03-05 ENERGIEZUINIGE LIFTEN RUBRIEK 07-04 GLOBALE ENERGIEPRESTATIES
MAATREGEL 07-04-01 ENERGIEBEHOEFTEN
MAATREGEL 07-04-02 E-PEIL
MAATREGEL 07-04-03 GEBRUIK VAN ENERGIE UIT LOKALE HERNIEUWBARE BRONNEN RUBRIEK 07-05 VOORBEREIDING OP ENERGIEBEHEER
MAATREGEL 07-05-01 ENERGIEBEHEER
Bijlage – Maatregelen & evaluatie Ref-B
86
● Belgisch referentiekader "Duurzame Gebouwen":
THEMA 08 WATER RUBRIEK 08-01 CYCLUS VAN HET OPPERVLAKTEWATER OP HET TERREIN
MAATREGEL 08-01-01 VRIJWARING VAN OVERSTROMINGSGEBIEDEN
MAATREGEL 08-01-02 INFILTRATIE EN VERTRAAGDE AFVOER VAN HEMELWATER
RUBRIEK 08-02 WATERCYCLUS IN HET GEBOUW
MAATREGEL 08-02-01 COLLECTIEVE UITRUSTINGEN EN VOORZIENINGEN
MAATREGEL 08-02-02 ONTWERP DISTRIBUTIESCHEMA
MAATREGEL 08-02-03 HERGEBRUIK VAN REGENWATER EN GRIJS WATER
MAATREGEL 08-02-04 ENERGIEZUINIGE TOESTELLEN EN UITRUSTINGEN
MAATREGEL 08-02-05 GESCHEIDEN RIOLERINGSSTELSELS
MAATREGEL 08-02-06 PREVENTIE VAN WATERVERONTREINIGING
RUBRIEK 08-03 ALGEMENE PRESTATIES
MAATREGEL 08-03-01 VOORSTUDIE WATERBEHEER
MAATREGEL 08-03-02 DRINKWATERVERBRUIK
MAATREGEL 08-03-03 AFVOERDEBIET NAAR RIOLERING
RUBRIEK 08-04 VOORBEREIDING VAN HET REGENWATERBEHEER
MAATREGEL 08-04-01 REGENWATERBEHEER
Bijlage – Maatregelen & evaluatie Ref-B
87
● Belgisch referentiekader “Duurzame Gebouwen”:
THEMA 09 COMFORT & GEZONDHEID RUBRIEK 09-01 AKOESTISCH COMFORT
MAATREGEL 09-01-01 GELUIDSLUWE GEVEL
MAATREGEL 09-01-02 ISOLATIE TEGEN LUCHTGELUID MAATREGEL 09-01-03 ISOLATIE TEGEN CONTACTGELUID MAATREGEL 09-01-04 GEVELISOLATIE MAATREGEL 09-01-05 AKOESTISCHE PRESTATIE GEBOUWSCHIL MAATREGEL 09-01-06 MAXIMAAL GELUIDSNIVEAU IN WERK-/WOONRUIMTEN MAATREGEL 09-01-07 MAXIMAAL GELUIDSNIVEAU IN TECHNISCHE/SANITAIRE LOKALEN RUBRIEK 09-02 THERMISCH COMFORT
MAATREGEL 09-02-01 THERMISCH COMFORT IN DE ZOMERPERIODE
MAATREGEL 09-02-02 THERMISCH COMFORT IN DE WINTERPERIODE MAATREGEL 09-02-03 LUCHTSNELHEID RUBRIEK 09-03 VISUEEL COMFORT MAATREGEL 09-03-01 AANPAK VAN HET VISUEEL COMFORT MAATREGEL 09-03-02 NATUURLIJKE LICHTINVAL MAATREGEL 09-03-03 KUNSTLICHT
RUBRIEK 09-04 BINNENLUCHTKWALITEIT
MAATREGEL 09-04-01 KWALITEIT VAN DE AANGEVOERDE LUCHT
MAATREGEL 09-04-02 EMISSIES VAN MATERIALEN EN PRODUCTEN IN CONTACT MET DE BINNENOMGEVING
MAATREGEL 09-04-03 LUCHTVERVERSING
Bijlage – Maatregelen & evaluatie Ref-B
88
● Thema MAN - Beheersprocedure
► G_MAN00: Beheersprocedure van het project, de werf en het
gebouw
● Thema MOB – Mobiliteit:
► G_MOB00: Actieve mobiliteit en duurzaam autogebruik
bevorderen
► G_MOB01: Actieve vervoerswijzen bevorderen
► G_MOB02: Fietsstallingen realiseren
► G_MOB03: Duurzaam autogebruik bevorderen
Bijlage – Listing aanbevelingen Gids Duurzame Gebouwen
89
● Thema NAT – Natuurontwikkeling:
► G_NAT00: Opwaarderen, beschermen en ontwikkelen van de
natuurlijke omgeving in een duurzaam gebouw en
op het perceel
► G_NAT01: Biodiversiteit in de stad maximaliseren
► G_NAT02: Een groendak realiseren
► G_NAT03: Een groene gevel realiseren
► G_NAT04: Habitats bieden aan flora en fauna
● Thema PHY – Fysieke omgeving:
► G_PHY00: De integratie van een gebouw in zijn fysieke
omgeving optimaliseren
► G_PHY03: De bijdrage van het gebouw aan de geluidshinder
in de wijk beperken
► G_PHY04: Verrijking van het stedelijke landschap
Bijlage – Listing aanbevelingen Gids Duurzame Gebouwen
90
● Thema HUM – Menselijke omgeving:
► G_HUM00: Een gebouw ontwerpen dat de sociale interactie
bevordert
► G_HUM01: De wisselwerking tussen een gebouw en zijn
context en binnen het gebouw bevorderen
► G_HUM02: Een gebouw ontwerpen dat toegankelijk is voor
iedereen
● Thema WAT – Water:
► G_WAT00: Het waterbeheer verbeteren in duurzame
gebouwen en op het perceel
► G_WAT01: Beheer van het regenwater op het perceel
► G_WAT02: Rationeel omgaan met water
► G_WAT03: Hergebruik van hemelwater
► G_WAT04: Het afvalwaterbeheer op het perceel verbeteren
Bijlage – Listing aanbevelingen Gids Duurzame Gebouwen
91
● Thema MAT – Materiaal:
► G_MAT00: Duurzaam materiaalgebruik
► G_MAT01: De levenscyclus van materialen: analyse,
informatiebronnen en keuzehulpmiddelen
► G_MAT02: Duurzame keuze van bouwtechnieken en
structuurmaterialen en -elementen
► G_MAT04: Duurzame keuze van thermische isolatiematerialen
► G_MAT05: Duurzame keuze van materialen voor dakbedekking
► G_MAT06: Duurzame keuze van materialen voor gevelbekleding
► G_MAT07: Duurzame keuze van raamkaders
► G_MAT09: Duurzame keuze van niet-dragende muren en
tussenwanden
► G_MAT10: Duurzame keuze van bekledingsmaterialen voor
binnenmuren en plafonds
► G_MAT11: Duurzame keuze van binnenvloerbekleding
Bijlage – Listing aanbevelingen Gids Duurzame Gebouwen
92
● Thema ENE – Energie:
► G_ENE00: Het energieverbruik van gebouwen beperken
► G_ENE01: Optimaal gebruik van kunstlicht
► G_ENE02: Een energie-efficiënt ventilatiesysteem ontwerpen
► G_ENE03: Transmissieverliezen beperken
► G_ENE04: Infiltratieverliezen beperken
► G_ENE05: Een hoge thermische inertie verzekeren
► G_ENE06: Warmtelasten beperken
► G_ENE07: Een passieve koelstrategie toepassen
► G_ENE08: De optimale productie- en opslagwijze voor
verwarming en sanitair warm water kiezen
Bijlage – Listing aanbevelingen Gids Duurzame Gebouwen
93
● Thema ENE – Energie (vervolg):
► G_ENE09: De beste productiewijzen voor hernieuwbare
koeling kiezen
► G_ENE10: Verwarming, koeling en sanitair warm water;
efficiënte installaties garanderen
► G_ENE11: Installaties voor de opwekking van hernieuwbare
elektriciteit integreren
Bijlage – Listing aanbevelingen Gids Duurzame Gebouwen
94
● Thema WEL – Welzijn, comfort & gezondheid:
► G_WEL00: Welzijn, comfort en gezondheid in duurzame
gebouwen
► G_WEL01: Het akoestisch comfort verzekeren
► G_WEL02: Het thermisch comfort verzekeren
► G_WEL03: Zorgen voor visueel comfort dankzij natuurlijk licht
► G_WEL04: Vermijden van polluenten in het gebouw
► G_WEL05: Het ademcomfort verzekeren
► G_WEL06: Elektromagnetische verontreiniging tegengaan
Bijlage – Listing aanbevelingen Gids Duurzame Gebouwen
Top Related