Mars

“Líf rauðu plánetunnar”

• Braut, helstu stærðir og tölur

• Könnun Mars, Marsbúarnir og Viking

• Yfirborðið

• Lofthjúpurinn og þróun hans

• Jarðfræðileg saga

• Tunglin

• Framtíðarkönnun Mars

Mars er utan Jarðarbrautar• Meðalfjarlægð 1,52 AU

– 1,38 til 1,66

• Umferðartíminn 1,88 ár

• Gagnstaða við sól á rúmlega 2 ára fresti

• Mars er þá næst Jörðu og aðstæður til skoðunar bestar – og Mars á lofti alla nóttina

• Gagnstaðan í ágúst 2003: Fjarlægðin til Mars með minnsta móti! (0,373 AU)

Mars fer í lykkju við gagnstöðu• Frá Jörðinni séð fer Mars aftur á bak á göngu

sinni um hvelfinguna

• Gerist vegna þess að Jörðin fer fram úr Mars

• Mjög erfitt að útskýra í jarðmiðjukerfi

Aðstæður á yfirborði• Hitastig -53˚C að jafnaði

– Minnst -140˚C Mest +20˚C

• Loftþrýstingur 7 mb (minna en 1/100 atm)

• Mars er 0,53 jarðarþvermál

• Þyngdarhröðun 3,8 m/s2

– Skaðleg langtímaáhrif fyrir geimfara?

• Lausnarhraði 5 km/s– 11,4 km/s á Jörðinni– Mylsna getur sloppið frá Mars við loftsteinaárekstra

(SNC-loftsteinarnir)

Athuganir með sjónaukum• Mars er afar óskýr í sjónauka

– Truflanir í lofthjúpi Jarðar– Truflanir í lofthjúpi Mars

• 1659 Huygens – dökk og ljós svæði

• 1666 Cassini – Snúningstími, ís á heimskautum

• 1770+ Herschel – Möndulhalli 25˚– Árstíðir eins og á Jörðinni

• 1877 Schiaparelli – Mjóar línur – “Canali”

Marsbúar verða til• ~1890: Percival Lowell

verður altekinn af Marsbúahugmyndinni

• Smíðar stærsta sjónauka þess tíma á Marshæð í Flagstaff, Arizona

• “Sér” skurði, borgir, vegi…

• Marsbúar (litlir og grænir) verða áberandi í vitund almennings

• 1898 – H.G.Wells – War of the Worlds

• 1937 Orson Welles –Innrásin frá Mars í útvarpiAlmenningur viti fjær af hræðslu

• 1964: Fyrstu myndir frá yfirborðinu– Engir marsbúar eða skurðir– Loftsteinagígar, sandauðnir

• 1971: Mariner 9 á braut um Mars

• 1977 Viking geimförin lendaEfnagreina ‘Mars’veginn – engin merki um líf

Góðar myndir af öllu yfirborðinu

• Mars Global Surveyor– Nákvæmt hæðarkort af öllu yfirborðinu– Aðdráttarlinsa tekur nákvæmar myndir af öllu

yfirborðinu

Yfirborðið• Hálent suðurhvel

– Mikið af loftsteinagígum– Gamalt yfirborð– Víða ummerki rennandi vatns

• Láglent norðurhvel– Nýrra yfirborð– Fáir loftsteinagígar– 3-4 km lægra en norðurhvelið

Helstu kennileiti• Olympsfjall

– Stærsta fjall sólkerfisins, 27 km– Dyngja, mjög aflíðandi– 600 km þvermál við fjallsrætur

• Þarsis-bungan– 5 km háslétta– 3 eldfjöll í röð, öll um 25 km há

• Marinerdalurinn– 4000 km langur– 7 km djúpur

• Hellas-dældin– 7 km djúp

• Heimskautaísinn

Ummerki rennandi vatns• Aðallega á suðurhveli

– Eldra yfirborð– Varðveitir ummerki um aðstæður fyrir meira en

3000 más

• Hugsanlega úthaf í láglendi norðurhvelsins

• Einnig merki um vatn undir yfirborði

• Sífreri í jarðvegi norðan og sunnan 30. breiddargráðu

• Vatn lekur niður hlíðar gíga

• Loftsteinar lenda í drullu

Hve mikið vatn?• Áætlanir byggðar á rofi vatns

• A.m.k. 500 m vatn um allt yfirborð

Yfirborðið eins og Sprengisandur• Viking-geimförin 1977: Fyrstu myndir frá yfirborði• Lentu á sléttum svæðum – óspennandi• Mældu hitastig, veðurfar o.fl.

Lagskipt jarðlög á heimskautum

Þykkari lofthjúpur áður fyrr• Ummerki um rennandi vatn ótvíræð

• Krefst þess að lofthjúpur hafi verið þykkari og hiti hærri

• Meðan eldvirkni var meiri var lofthjúpur þykkari vegna meiri útgösunar

• Þegar Mars kólnar að innan dregur úr jarðfræðilegri virkni og lofthjúpur þynnist

Gróðurhúsáhrifin

• Lofthjúpur aðallega CO2

• CO2 leysist upp í vatni

• Fljótandi vatn eyðir þeim forsendum sem gera það mögulegt

• Engar skorpuhreyfingar → CO2 sem fellur út hverfur varanlega

Tunglin tvö, Fóbos og Deimos• Lítil og óregluleg í laginu

• 20-30 km í þvermál

• Líklega fyrrverandi smástirni

Deimos (15x12x11 km)

Fóbos (27x22x18 km)