1. 1.Maddenin zellikleri Madde, bolukta yer kaplayan (hacim),
ktlesi olan tanecikli yaplara denir. 5 duyu organmzla
alglayabildiimiz (hissedebildiimiz) canl ve cansz varlklara denir.
Saydam kelime anlam ile effaf yada geiren anlamna gelmektedir.
Saydam cisimler ise en temel anlamda n geiine engel olmayan
cisimlerdir. inden n gemesine ve arkasndaki eylerin grlmesine engel
olmayan cisimlere saydam cisimler denir. Saydam cisimlere rnek
vermek gerekirse hava, cam , su ve effaf cisimler saydamdr.
2. zerine den n bir ksmn geiren (bir ksmn tutan) maddelere yar
saydam madde denir. Ik yar saydam maddelere arptnda yar saydam
madde zerine den n bir ksmn geirirken bir ksmn da yanstrlar. Tl
perde, buzlu cam, kt gibi baz maddeler buna rnektir. Opak maddeye
effaf ve geirgen olmayan, mat madde denilebilir. Demir veya ahap
kaplar, duvarlar opak maddelere rnektir.
3. Parlak madde; yanstabilen maddelere parlak madde denir.
rnein, elik tencere, altn ve gmten yaplm maddeler, teneke kutular
parlaktr.
4. Mat madde; koyu olan , yanstmayan maddelere mat madde denir.
Odun, toprak gibi maddeler ise zerine k dtnde parlamaz. Bu tr
maddeler mattr. Esnek Madde; bklebilen ve tekrar ilk ekline
dnebilen maddelere esnek madde denir. Bulak sngeri ve silgi esnek
maddelere rnektir.
5. Esnek Olmayan(Berk)madde; bklemeyen ve esnemeyen maddeye
esnek olmayan(berk) madde denir. Kurun kalem, masa, ta vb. berk
maddelere rnektir. Yzeyi dz olan maddeler przszdr. Yzeyi dz olmayan
maddeler ise przldr. rnein, portakal przl, elma ve domates przszdr.
Tahtadan yaplm masalarn, dolaplarn yzeyi cilaland iin przszdr.
Ancak aacn, odunun yzeyi przldr.
6. Maddenin Nitelikleri ve Kullanm Alanlar Maddelerin
zellikleri ile gnlk hayatta kullanm alanlar arasnda nemli bir iliki
vardr. Maddeyi niteliine gre be blme ayrrz. Bunlar: Cisim, alet,
eya ve malzemedir. Cisim, maddenin ekil alm haline denir. rnek:
masa, sandalye, kalem, bilezik, yzk, pencere, bardak. Alet,
cisimlere ekil vermek ya da onlar zerinde bir i yapmak iin
kullanlan varlklara denir. rnek: Matkap, tornavida, makas,
eki.
7. Eya, gnlk hayatmz kolaylatran, yaammzda kullandmz
varlklardr. Eyalar eskir, ama tkenmez. Uzun sre dayanr. rnek:
Kanepe, sehpa, televizyon, masa.
8. Malzeme, ksa srede biten, yerine yenisi alnan maddedir.
rnek: Un, eker, yumurta gibi malzemeler kullanlarak kek yaplr.
9. 2.Maddenin Hlleri Maddeler kat sv ve gaz olmak zere halde
bulunur. evremizi incelediimizde grdmz maddelerin, bu halden
birinde olduunu fark ederiz. Kat maddelerin belirli bir ekli vardr.
Dardan bir etki olmadka katlarn ekli deimez. Kat maddelerin bu
zellii sayesinde sra, masa, sehpa, sandalye ve anta gibi eyalar
rahata kullanlabilir. Baz katlarn ekli dardan kuvvet uygulandnda da
deiebilir. Cam bardak ve teneke kutuya ekile vurulduunda bu
cisimlerin ekli deiir. Katlarn belirli bir hacmi vardr.
10. Kk taneli katlar iine konduklar kabn eklini alr. Kum, eker,
un, tuz ve mercimek iine konulduu kabn eklini alan kk taneli
katlardandr. Svlarn belirli bir ekli yoktur. Svlar iine konulduklar
kabn, doldurduklar ksmnn eklini alrlar. Svlar akkandrlar. Svlarn
belirli bir hacimleri vardr.
11. Hava, su buhar, LPG, doal gaz ve hava gaz, gaz maddelere
rnek olarak verilebilir. Gaz maddelerin belirli bir ekli yoktur.
Gazlarn belirli bir hacimleri yoktur. Gazlar, sktrlabilirler.
Sktklar gazlarn hacimleri azalr. Gazlar, iine bulunduklar kab
tamamen doldururlar. Otomobillerin lastiklerinde ve futbol toplarnn
ierisinde sktrlm hava vardr. Gazlar yaylma zellii sayesinde
bulunduu ortam tamamen doldurur. Mutfak tplerinden szan gaz ve
kolonya odada yaylarak btn oday doldurur. Gazlar kk gzeneklerden
kaabilir. Maddeler kat, sv ve gaz halde bulunmasyla kendine zg
zellikler kazanr.
12. 3.Maddenin llebilir zellikleri Ktle Her madde tanecikli
yapdadr. Maddeyi oluturan tanecikler gzle ve mikroskopla
grlemezler. Bir maddenin ktlesini o maddenin yapsndaki tanecik says
oluturur. Bu say madde miktarn verir. Buna gre ktle; madde miktar
demektir. Ktle eit kollu terazi ile llr. Bir maddenin ktlesini
kilogram (kg) ile belirleriz. 1 kilogramn binde birine gram denir.
Gram ksaca g ile gsterilir. Buna gre; 1000 gram=1 kg. Havann da
ktlesi vardr. rnein ii hava ile dolu olan topun ktlesini
lebiliriz.
13. Hacim Her madde bulunduu ortamda bir yer kaplar. Bir
maddenin bulunduu ortamda kaplad yere Hacim denir. Bir svnn arln
lerken, ilk nce iine katlan kabn arl hesaplanr. Buna dara denir.
Buna gre her maddenin bir hacmi vardr. Svnn hacmi Litre ile llr. L
ile gsterilir. Mililitre (ml) litrenin binde birine eittir. 1 Litre
(L)=1000 mililitre (ml) dir. Bir katnn hacmini dorudan dereceli
veya ll kaplara koyup lemeyiz. nk kat maddeler svlar gibi kabn
eklini almazlar. Kat maddelerin hacmi, iine batacaklar bir sv
yardmyla llr. Kat madde sv iine konulduunda, sv seviyesinde kat
maddenin hacmi kadar art olur. nk iki madde ayn anda ayn yeri
kaplayamaz. Bu nedenle sv seviyesindeki bu art kat maddenin hacmi
kadardr.
14. 4.Maddenin Deiimi Doal Madde Doadan olduu gibi ya da ok
hazla yapsal deiiklie uramadan elde edilmi maddelere doal maddeler
denir. Doal maddelerin bazlar da eitli ilemlerden geirilerek
kullanlr. rnein tuz doal bir maddedir ve doadan elde edildii gibi
kullanla bilir. ekerde doal bir maddedir ve eker pancarnn ya da
eker kamnn ilenmesi sonucu elde edilir. Aatan elde edilen kereste
ve tahta doal bir maddedir. Gnlk yaantmzda kullandmz altn, demir,
aa, cam, ta, mermer, toprak gibi birok cisim eya, alet ve malzeme
doal maddelerden yaplr. Gnlk yaantmzda birok doal madde
kullanrz.
15. Yapay Madde Doal olmayan yollardan elde edilen maddelere
yapay maddeler denir. Yapay maddeler doadan oluturulmu maddelerdir.
Plastik, naylon, telefon, yapay gbre, yapay ipek, yapay eker gibi
gnlk yaantmzda kullandmz doal olmayan saysz madde, cisim, eya,
malzeme ve alet vardr.
16. lenmi Madde Baz doal maddelerin kullanlabilmesi iin ekil
verme, paralama, kesme, eritme gibi farkl ilemlerden geirilmesi
gerekir. Bu tr maddeler ilenmi madde olarak adlandrlr. rnein, un
budayn, yn kazak ise hayvanlardan elde edilen ynn ilenmesiyle elde
edilir.
17. Doal Kaynaklarn Korunmas Doada kendiliinden olumu, insan
akl ve tekniinin rn olmayan, meydana gelme aamasnda insann herhangi
bir rolnn bulunmad btn zenginlik kaynaklar doal kaynak olarak
adlandrlr Ksaca doada bulunan ve insan ihtiyacn karlayabilecek her
eye denir. Ayrca doal kaynaklara ilgili bir dier hususta insansz
bir doada doal kaynaklarn hibir hkm yoktur Geni ayla baknca insan
dndaki her trl doada bulunan varlklar doal kaynaktr. Tarmda
kullanlan topraklar, bitki ve hayvanlar, maden filizlerine sahip
kayalar, petrol, kmr, uranyum, inaatlarda kullanlan talar, gne ,
hava, su gibi insan ve evresini etkileyen tm faktrler doal kaynak
ifadesi ile belirtilir nk herhangi bir varla kaynak hkm insan
sayesinde verilmektedir. ktisadi gzle baklnca retim faaliyetleri
iinde emek nemli bir faktr olduu iin insani dahi doal kaynaklar
iinde sayan ekonomik grler vardr. Dnya zerinde yaplan pek ok beer
faaliyetin temelinde doal kaynaklar vardr Dier faaliyetler bu
kaynaklar zerinde ekillenir rnein, tarm aslnda beeri bir
faaliyettir Ancak faaliyetin esas kayna doal bir kaynak olan tarm
topraklardr Ayn ekilde sular da doal bir kaynak olup bu ortamda
yaplan ulam, turizm, balklk ve su rnleri avcl ve yetitiricilii
etkinlikleri birer beeri faaliyettir.
18. Doa Olaylarnn Maddelere Etkisi Yeryznn ekli milyonlarca
yldan beri eitli doa olaylar nedeniyle srekli deimektedir. D
etkiler dediimiz yamurlar, rzgarlar, akarsular ve buzlanma gibi doa
olaylar yer kabuunu paralam, andrm, deimesine neden olmutur.
Yeryznn deimesine etki eden kuvvetlerin en nemlisi akarsulardr.
Akarsular yamur ya da eriyen kar sularnn yerine eimine uygun olarak
akmasyla oluurlar. Akarsular yer ekimine uygun olarak akarken
getikleri yerlerdeki kayalar andrr ve paralar. Kayalarda koparlan
bu paralar ve kumlar denizlere doru srklenirken arptklar kayalar
andrrlar. Sel sular yamalardan hzla akarken verimli topraklar
andrr, srkler. Topran verimli blmn yok eder. Bu olaya erozyon
denir. Akarsular baz blgelerde yumuak kayalar andrarak peri bacalar
denilen oluuma neden olurlar. Yurdumuzdaki Kapadokya blgesinde bu
tr olumalar vardr.
19. Rzgarda yeryznn deimesine neden olan etkenlerdir. iddetli
rzgarlarn savurduu kum, toprak gibi maddelerin doal yap zerinde
andrma etkisi vardr. Yeryzndeki birok deiim bu ekilde olumutur.
Ayrca rzgar toran verimli blmn andrarak erezyona neden olur. Rzgar
yerkabuundaki deimelere neden olduu gibi tarihi yaplarn da anmasnda
nemli bir rol oynar. Yeryzndeki birok yap bu nedenle yok olmutur.
Kayalar doal etkiler sonucu atlarlar. Souk mevsimlerde bu atlaklarn
arasna giren yamur sular donar. Donan sular genletikleri iin
kayalarn paralanmasna neden olurlar. Bu durum sreklilik gsterdii
iin kayalar zaman iinde paralanp, ufalanrlar. Buzlanmann etkisi
souk iklime sahip yerlerde daha ok grlr. Ayrca kayalarn arasna
giren ve orada byyp gelien bitki kkleri de paralanmalarna neden
olurlar.
20. Gece ve gndz arasndaki farkl maddeler zerinde etkili olur.
Gndz snarak gelien, gece souyarak bzlen kayalar zaman iinde
paralanr, ufalanrlar.
21. 5.Is ve Scaklk evremizdeki her maddenin bir scakl vardr.
Maddelerin scakl termometre ad verilen aletle llr. Scaklk arttnda
termometredeki renkli svnn seviyesi ykselir, scaklk azaldnda ise
der. Sv seviyelerinin gsterdii saysal deerler scakln gstergesidir.
Scaklk birimi oC sembol ile gsterilir ve derece selsiyus olarak
okunur. Scaklklar farkl iki madde arasnda alnp verilen enerjinin
addr. Bu durumda scaklklar eit iki madde arasnda s aktarm
gereklemez. ki maddeden birinin scaklnn dierinden farkl olmas
halinde, scakl yksek olan maddeden scakl dk olan maddeye enerji
aktarlr. Maddenin, kat, sv veya gaz halinde olmas snn tanmn
deitirmez.
22. Hl Deiimi Maddeler s etkisi ile hal deitirebilirler. Su
yeterince souduunda donar, buz halini alr. Buz suyun kat halidir.
emeden akan su, dereler, gller ve denizler suyun sv haline rnektir.
Kaynamakta olan aydanlktan kan su buhar ise suyun gaz halidir.
Dondurma ve ikolata scan etkisi ile erimeye balar. Kat bir maddenin
sv s alarak sv hale gelmesine erime denir. Sv bir maddenin s
kaybederek kat hale gelmesine donma denir. Erime ve donma
birbirinin tersidir. Kat haldeki ikolatay s etkisi ile eritip
kalplara dktmzde ikolata s kaybeder. Donar ve tekrar kat hale
gelir. Isnn maddeler zerindeki baka bir etkisi de bozunmadr.
Maddelerin s etkisiyle yaplarnn deimesine bozunma denir. Tahllar,
odun, kuma, eker gibi baz maddeler stldklarnda erimeden, bozunur.
Bu tr maddeler stldnda renkleri deiir.
23. 6.Saf Madde ve Karmlar evremizde eitli amalarla kullanlan
saysz madde vardr. evremizdeki bu maddelerin bir ksm saf, bir ksm
da karm halindedir. evremizdeki baz maddeler saf durumundadr.
lerinde kendinden baka madde bulunmayan maddelere saf maddeler
denir. eker, tuz, cam, altn, alminyum gibi maddeler saf
maddelerdir.
24. evremizdeki birok madde karmlar halindedir. Birden ok saf
maddelerin kendi zelliklerini kaybetmeden bir araya gelmesiyle
oluan maddelere karm denir. Toprak, ekerli su, limonata, ayran,
ekmek, st, reel, bal, hava, deniz suyu, har karmdr.
25. zeltiler Kat sv ya da gaz bir maddenin bir sv ierisinde
dalmas sonucu oluan saydam sv karmlarna zelti denir. ekerli ve
tuzlu su, maden suyu, gazl iecekler, deniz suyu zeltilere rnektir.
eker, tuz gibi maddeler suda erimezler, znrler. rnein, ekerli su
bir zeltidir. Bu karmda eker znen, su ise zcdr.
26. Karmlarn Ayrlmas Szme ile ayrma: Kat taneciklerle karm sv
maddeler szme yntemiyle birbirinden ayrlr. Ykanm pirinci halanm
makarnay iinden yaprak tanecikleri olan ay szdrme yntemiyle
birbirinden ayrabiliriz. Ayrca ime ve kullanma sularndaki kat
taneciklerde szlerek temizlenir. Yzdrme ile ayrma: Birbiriyle karm
olan tanecikler yzdrme yntemiyle ayrlabilir. Samanla karm buday,
sapla karm mercimek, toprakla karm spanak bu ekilde birbirinden
ayrlr.
27. Buharlatrma ile ayrma: Bir sv madde ile karm baka bir
maddeyi birbirinden ayrmak yada karm koyu bir kvama getirmek iin
kullanlan bir yntemdir. St tozu stteki suyun; deniz tuzu, zel
havuzlara alnan deniz suyunun buharlatrlmasyla elde edilir. Sala,
reel, pestil, pekmez, marmelat yaplrken de buharlama yntemi
kullanlr. Mknatsla ayrma: Demir gibi mknatsn ektii maddelerle karm
baka maddeleri ayrmada mknats kullanlr. plerden demir tr maddeler
mknatsla ayrlr. Demir tozuyla karm toz eker karmn mknatsla
ayrabiliriz.
28. TEST SORULARI Is madde zerinde deiimlere neden olur.
Aadakilerden hangisi maddenin s alm veya verimi sonrasnda meydana
gelmi bir deiim deildir? Erime Bozunma Donma znme
29. Aadaki organ ya da yaplardan hangisinde kemik bulunmaz? dil
kulak kalp el
30. Aadaki maddelerden hangisi doal maddedir beton kurun kalem
kaynak suyu silgi
31. Aadakilerden hangisi doal maddedir? kalem silgi toprak
defter
32. Aadakilerden hangisi cisimdir? altn gm bakr tahta kak
33. Aadaki maddelerden hangisinin cismi olmaz? demir bakr
oksijen odun
34. Aadakilerden hangisi zellikleri kat kavramna uyduu halde sv
gibi akarak konulduu kabn eklini alr? kolonya alkol tuz
plastik
35. Aadakilerden hangisi suda batmaz? kat mendil ta heykel
plastik ie altn yzk
36. Aada verilen madde-cisim eletirmelerinden hangisi yanltr?
Aa - Kat Altn - Yzk Toprak - Bitki Bakr - Tepsi
37. Ktlesi 120gr gelen kaba su doldurucunca 250gr geliyor.
Doldurulan suyun ktlesi ka gramdr? 370 330 230 130
38. Aada verilenlerden hangisi malzeme deildir? Un St eker
Tabak