LOLATHE KOMIUNITI-BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN
PLAN
2017 – 2020
Komiuniti-Bes Fiseris Manejmen
PacFish Projek
Vanuatu Fiseris Dipatmen
2
Tebol blong konten
Apruvol ............................................................................................................................................................ 4
Toktok Tankio ................................................................................................................................................ 5
1. Introdaksen............................................................................................................................................. 6
1.1 Hao nao Plan ia I divelop ............................................................................................................ 6
1.2 Skop blong Plan ia ....................................................................................................................... 6
2. Bakraon ................................................................................................................................................... 6
2.1 Santo Aelan .................................................................................................................................... 7
2.2 Lolathe Komiuniti ......................................................................................................................... 7
2.3 Ekonomi .......................................................................................................................................... 8
2.4 Akrikalja ......................................................................................................................................... 8
2.5 Kavanans ........................................................................................................................................ 8
3. Ol Risos Manejmen Isius .................................................................................................................. 10
4. Stampa Tingting Blong Tabu Eria ...................................................................................................... 10
5 Hao Blong Adresem Ol Risos Manejmen Isius ........................................................................... 11
5.1 Ki manejmen isiu namba 1: Ova haves blong ol risos ........................................................... 11
5.1.1 Ol manejmen aksons ......................................................................................................... 11
5.2 Ki manejmen isiu namba 2: Populeson krot ........................................................................ 11
5.2.1 Manejmen aksons ............................................................................................................... 11
5.3 Ki manejmen isiu namba 3: Nokat inaf aweanes ................................................................ 11
5.3.1 Manejmen aksons ............................................................................................................... 11
5.4 Ki manejmen isiu namba 4: No kat rispek long tabu we jif I putum .............................. 11
5.4.1 Manejmen aksons ............................................................................................................... 12
6 Riviu Mo Monitoring Blong Plan ..................................................................................................... 12
7 Implimenteson Plan ........................................................................................................................... 12
Atatsmen A: Implimenteson Plan ........................................................................................................... 13
Atatsmen B: Ol Manejmen Ruls mo Faen ............................................................................................ 15
Atatsmen C: Terms blong Deal wetem Problem blong Tabu Eria ................................................. 19
Atatsmen D: Manejmen Rul Kondisen .................................................................................................. 19
Atatsmen E: Ol Fees blong Risej o Stadi ............................................................................................. 19
Atatsmen F: OL Manejmen Aktiviti blong givhan long Wok blong Tabu Eria. ........................... 20
Atatsmen G: Tabu Eria Komiti. ............................................................................................................... 20
Atatsmen H: Posisen mo Wok blong ol Memba blong Manejmen Komiti. .................................. 21
Atatsmen I: Term blong Manejmen Plan. ............................................................................................. 22
3
Atatsmen J: Vanuatu Fiseris Reguleisen. ............................................................................................ 23
Atatsmen K: Insiden Ripot Fom. ............................................................................................................. 27
List Blong ol Fika Fika 1. I soem olsem wanem blong deal wetem ol problem insaed long tabu eria. ............................. 9
Fika 2. Raikara tabu eria Big Bay eria. ........................................................................................................ 9
List blong ol Tebol Table 1. Tebol andanit I soem ol risos manejmen isius insaed long komiuniti blong Lolathe. ......... 10
Tebol 2. Ol aksen blong addresem ol isiu insaed long Lolathe komiuniti. ........................................... 13
Tebol 3. Ol ruls mo faen blong givim long man taem hemi brekem ol loa we i stap long tebol ya. . 15
Tebol 4. Ol fee blong Tabu Eria. ................................................................................................................. 19
Tebol 5. Ol nem mo posisen blong Tabu eria manejmen komiti. .......................................................... 20
Tebol 6. Wok blong komiti blong tabu eria. ............................................................................................... 21
Tebol 7. Fom ya hemi blong fulumap taem i gat wan isiu we i brekem fiseris loa. ............................. 23
Table 8.Ol spisis mo akiviti we gavman I reguleitem. ............................................................................. 26
Tebol 9. Fom ya authorised ofisa i save fulumap blong ripot eni fiseris insiden wea I brekem loa
blong fiseris. ................................................................................................................................................... 27
4
Apruvol Long nem blong pipol mo komiuniti blong Lolathe komiuniti, wetem help blong
PacFish Projek mo Fiseris Dipatmen, mo we istret gud wetem rikwaeamen blong
Sekson 1.1 blong Plan ia, Plan ia istap apruv long ______________ dei blong
manis 2017.
Long bihav blong:
Pipol mo komiuniti blong Lolathe Fiseris Dipatmen mo PacFish Projek
______________________________ _____________________________
Jeaman blong Kaonsel blong ol jif Daerekta blong Fiseris Dipatmen
______________________________
Jeamen blong Tabu eria Authorised Ofisa
5
Toktok Tankio Plan ia hemi posipol tru long help we Lolathe, Sara mo Matantas Komiuniti I kasem
long ol gudfala patna blong hem. Bigfala tankio istap ko long WorldFish blong help
sekiurim mani long Australian Kavman blong sapotem wok blong komiuniti bes
fiseris long Vanuatu, espeseli long Lolathe vilij.
Bigfala tankio tu istap ko long Pacific Community (SPC) blong provaedem teknicol
sapot blong help divelopem Plan ia.
6
1. Introdaksen Dokiumen ia hemi ‘Lolathe Komiuniti-Bes Risos Manejmen Plan’. Plan ia hemi aotlaenem
ol risos manejmen isius insaed long solwota blong Lolathe komiuniti mo lo sem taem hemi
kliali aedentifaem ol aksen we komiuniti I mas putum mo mekem blong adresem ol risos
manejmen isius ia.
Ol ki risos manejmen isius insaed long Lolathe Komiuniti hemi inkludum ova fising, nid
blong kat gud benefit long risos, hae populesen krot, mo fasin blong stil insaed long tabu
eria.
Marin risos hemi impoten tumas long laef blong komiuniti blong Lolathe. Hemi kivim
kakae, mani, proteksen long komiuniti long ol impaks blong klaemet jenj mo hemi bigfala
pat blong kastom, tradison, bilif mo kalja blong komiuniti.
Hemi mekem se hemi impoten tumas blong kavman I kivhan long komiuniti blong Lolathe
blong lukaotem kud marin risos blong olketa. Wan wei hemi tru long komiuniti bes fiseris
manejmen prokram. PacFish Projek tru long Fiseris Dipatmen hemi stap promotem
komiuniti bes fiseris manejmen tru long ol manejmen plans.
Tru long Plan ia, Lolathe komiuniti I wantem luk se ol fiseris risoses I save kontiniu blong
sapotem sosol mo ekonomik laef blong olketa jenereson blong naoia mo long fiutja. Folem
tinktink ia, Lolathe komiuniti bai wok wetem ol difren patnas blong hem blong
implementem Plan ia blong kasem bigfala tinktink ia.
Plan ia komiuniti blong Lolathe i divelopem wetem asistens blong PacFish Projek we
Vanuatu Fiseris Dipatmen (VFD) I lukaotem. Projek ia, mani blong hem I kam long
Australian Kavman tru long WorldFish. Lolathe komiuniti hemi stap olsem wan projek saed
mo I wok klosap wetem Vanuatu Fiseris Dipatmen wetem ol teknikol help we I kam long
WorldFish mo Pacific Community (SPC) blong mekem ol wok long ol komiuniti.
1.1 Hao nao Plan ia I divelop
Ol infomesen insaed long plan ia I kamaot tru long ol mitings, aweanes mo woksop we
PacFish Projek I mekem long komiuniti long namba 6 kasem namba 11 June 2015 mo ol
foloap mitings we I happen afta. Divelopmen blong manejmen plan ia hemi stap olsem
wan long ol objektiv blong PacFish Projek blong ajifim blong save helpem komiuniti blong
save manejmen fiseris risos blong olgeta.
1.2 Skop blong Plan ia
Skop blong Plan ia hemi kavremap manejmen blong ol fiseris risos we hemi inkludum ol
fasin blong kasem, kipim, prosesem, transpotem, salem, konsevem, manejem mo
monitarem ol risos we I stap insaed long solwota blong Lolathe komiuniti. Hemia stat long
land mak long raikara saed I ko long north kasem mak blong raikara saed I kam daon long
saot mo I exten aot kasem 3 miles aot saed long solwota mo I go daon long dip long
solwota kasem insaed long sandbij insaed long eria ia.
2. Bakraon Sekson andanit hemi brifli tokbaot Santo olsem wan aelan, Lolathe komiuniti mo ol aktiviti
insaed long Lolathe komiuniti olsem ekonomi, akrikalja mo kavenans.
7
2.1 Santo Aelan
Aelan ia Santo hemi bigfala aelan we I stap long noten pat blong Vanuatu. Long 1606 wan
Portuguese explorer Mr. Pedro Fernandes de Queiros hemi fes european blong kam long
aelan ia. Saes blong graon we I stap long aelan ia hemi 3,955.5km² mo populesen blong
aelan hemi 39,601. Ikat 7,922 haos evri wan long aelan ia. Plane long populesen blong
Santo oli stap long ol eria klosap long solwota blong kat acces long ol risos blong solwota.
Mein town blong Santo hemi Luganville town we I kat airport, wharf, ol business mo ol
service blong gavmen.
Aelan I rij tumas long ol najural risos blong bush mo solwota we I stap saplae I ko long laef
blong ol man Santo mo nasonal ekonomi blong Vanuatu. Mein ekonomi blong aelan ia
hemi ol najural ples we I attractem tourism mo ol agrikaljaral prodak olsem kopra, cacao,
beef mo ol nara agrikaljaral prodak. Fising mo logging tu I stap olsem ol aktivitis we pipol I
stap winim mani long hem. Aelan ia hemi famous long haest hill long Vanuatu, bigfala
wreck long world (President Coolidge) mo Champaign beach we oli tourist oli stap kam
blong visitim, I mekem se I kat plante aktiviti blong iusum ol najural risos blong mitim
demand blong tourism industri. Wetem bigfala saes blong aelan mo bigfala rif system, ol
lucrative spisis long tourisim industri olsem kokonas krab mo naora, oli ol mein target
menu long ol restaurant wetem beef. Praktis ia I bin start ova 30 yia’s nao stret afta long
independence kam kasem tedei mo ol local pipol we oli stap targetem ol risos ia blong
winim mani.
Plante komiunitis long aelan ia oli stap mekem mani mo iusum tu ol rif fis mo ol sel blong
solwota olsem troka, grin snail, bubu shel I mekem se level blong ol risos ia I stap ko daon
plante.
Folem ol presa blong haves blong risos we I stap happen long aelan, Vanuatu Fiseris
Dipatmen I stap traem blong helpem ol komiunitis blong manejem ol risos blong olgeta
blong save enjoyem benefits we oli stap karem naoia I ko long fiuja. Wetem tingting ia
PacFish projek we AusAID I fundem I wok tugeta wetem Vanuatu Fiseris Dipatmen I stap
karem aot ol wok blong manejem ol risos long aelan ia.I kat tri komiuniti long aelan ia we
projek I wok wetem, hemia hemi Port Olry Vilej, Hog Harbour Vilej mo Lolathe komiuniti.
Ol komiuniti ia oli impoten tumas long nasonal biodivesiti blong kaontri from oli stil kat ol
haos blong ol risos ia mo bigfala ples we ol risos ia oli stap.
2.2 Lolathe Komiuniti
Lolathe komiuniti hemi wan komiuniti we istap inland long ies saed blong Santo aelan mo
boundary blong hem I kasem solwota saed I ko long Big Bay. Komiuniti ia I stap 42 km
awei long Luganville taon mo ol komiuniti klosap hemi Sarah komiunti mo Lorovilko
komiuniti. Folem historical kalenda blong komiuniti ia, ol man I bin muv I kam long
komiuniti ia long yia 1960’s. Oli bin muv tu taems, fes muv hemia long Lathul go long
Lowerie, mo second muv hemia long Lowerie I ko long Lolathe we oli stap long hem
kasem tedei. Long 1965’s kasem 1990’s I bin gat Logging aktiviti we i stap bigwan long
komiuniti.
Long Komiuiti ia I gat 22 haos hold evriwan mo aot long emia, I gat 4 nomo we oli I bin
bildim usem modern material olsem kappa, mo cement, mo nara 18 narafala haos oli
mekem long bambo, natanggura mo timba. I gat 112 man evri wan long komiuniti ia,
hemia 43 man, 30 woman mo 39 pikinini. I gat sam narafala memba blong families we oli
8
no stap long ol komiuniti klosap olsem Sara. Road we I ko long komiuniti hemi gravel road.
Long komiuniti I gat tu jej, I gat Church of Christ mo Neil Thomas Ministry (NTM). I kat tri
truck long komiunit wei oli stap provaedem seves long ol pipol long komiuniti mo blong
aksesem ol seves long Luganville. Lolathe komiuniti oli depend plante long wota tank
blong komiuniti blong karem wota blong cook, swim mo wash. Oli nogat wota sos klosap
long komiuniti.
Komiuniti I gat ol thick bush, caves, kostal eria mo sanbij I no gat divelopmen klosap mo i
stap sapotem plante laef blong ol risos olsem kokonas krab, troka, grin snel, rif fis mo ol
narafala spisis. Komiuniti I gat wan tabu eria we I stap long Raikara hemi saed I ko long
Big Bay eria. Plante long ol bigfala komiuniti klosap olsem Sara, Lorovilko mo Mantantas
komiuniti oli stap benefit long ol risos we I kam long eria blong Lolathe komiuniti. Wetem
effort blong haves blong ol rif risoses we ol pipol long Lolathe, Sara, Lorovilko mo
Mantantas oli stap putum long risos long eria ia, Vanuatu Fiseris Dipatmen tru long
PacFish projek, I kam blong wok mo helpem ol komiuniti ia long saed blong manejmen
blong fisari blong olgeta.
2.3 Ekonomi
Ol man long komiuniti ia oli mekem mani long kopra, maket (garden products), buluk, pig
mo faol. Olgeta I mekem mani tu long timber from Logging I bin stap long ples blong
olgeta long taem. Komiuniti I planem 3 hecta sandalwood mo 9 hecta blong whitewood.
Whitewood oli bin planem long 1997 mo sandalwood long January 1, 2000.
2.4 Akrikalja
Plante long ol man long vilej ia oli mekem karen long graon, mein kakae emi pig, faol,
pidgin, kumala, taro, yam, manioc, rice, buluk mo kokonas krab.
2.5 Kavanans
Lolathe komiuniti I folem wan kastom fasen blong deal wetem ol problem mo ol nara
business blong Komiuniti. Lolathe I stap unda long nekep kaonsel blong jif we I
Kaveremap East Santo eria kaonsel. Komiuniti I gat representative insaed long Nekep
kaonsel blong jif.
Insaed long komiuniti, jif hemi wan mein man we I stap deal wetem problem we I happen
insaed long komiuniti. Sam taem jif I mas wok wetem ol lidas blong jej mo hed blong ol
family blong deal wetem ol problems insaed long komiuniti. Taem wan man I mekem
problem, jif nomo I deal wetem, tugeta wetem jej mo family hed, sipos problem I no solve
jif I save karem problem I go stret long polis o long Nekep kaonsel blong jif folem neija
blong problem.
Fasen blong divelopmen o stretem problem insaed long tabu eria bambae I defren. I gat
wan komiti we I form long Raikara family asociesen we bai I stap deal wetem ol problem
blong tabu eria long komiuniti. (Table 5). Ol memba blong komiti ya oli kam aot nomo long
Lolathe komiuniti. Kot system o fasin blong stret problem blong tabu eria bai I folem
strakja daon ia. Fes taem riport I mas kasem Raikara family associesen. Afta we
infomesen I kasem Raikara family asosiesen, bai I gat wan meeting blong lukluk long
problem wetem komiuniti jif. Long meeting bai I gat disisen we bai I kam aot we jif bai I
9
mekem blong mekem man I faen from problem we I mekem long tabu eria. Ol isius we oli
stap insaed long envaeromen act mo fiseris act we I strong tumas blong komiti I handlem,
komiti I save karem I ko long tufala dipatmen ia blong bai oli penelaisem man we I mekem
problem folem act blong dipatmen.
Fasin blong dil wetem ol problem long tabu eria
Fika 1. I soem olsem wanem blong deal wetem ol problem insaed long tabu eria.
Fika 2. Raikara tabu eria Big Bay eria.
Act blong Fiseries mo Envaeromen
Jif
Famili assosiasen
10
3. Ol Risos Manejmen Isius Folem ol konsaltesen woksop mo ol nara mitings blong divelopem Plan ia, I kat 4 mein
risos manejmen isius we I kamaot. Ol problem daon ia hemi ol priority isiu blong Lolathe
komiuniti.
Table 1. Tebol andanit I soem ol risos manejmen isius insaed long komiuniti blong Lolathe.
Ol ki risos manejmen isius
Smol ekspleneson
1 Ova fising Fulap man raon long ol komiunitis kolosap oli stap ko long eria blong Lolathe komiuniti blong havestem kokonas krab, ol rif sel mo fis I mekem se risos I stap ko daon plante mo I nomo olsem bifo. Harvest blong anda saes risos tu I stap daonem population blong ol risoses ia.
2 Polpulesen krot mo haves presa
Populesen blong ol nearby komiunitis I stap kam antap mekem se presa blong finem mani tu I kam antap mo pipol long ol nara komiunitis oli stap trespas mo kam havestem ol risos long eria blong Lolathe komiuniti.
3 Nokat inaf aweanes Aweanes long saed blong ol risos I no kat I mekem se pipol I no save impotence blong ol risos mo stap brekem ol ruls we nasonal gavman I putum.
4 No kat rispek long tabu we jif I putum
Tumas mix pipol long komiuniti mo ol man blong ol nara komiunitis kolosap I stap kam live insaed long Lolathe komiuniti wetem own kalja blong hem, oli no wantem folem kastom fasin o kalja blong komiuniti.
4. Stampa Tingting Blong Tabu Eria Jif mo pipol blong Lolathe long ol past yia kasem tedei oli luksave jenis long saed blong ol
risos long Raikar solwota mo kostel eria. Hemia i folem presa blong haves blong ol risos
we hemi kosem plante problem wetem ol man we oli kam long ol nara komiunitis raon
long Raikar eria. Wetem lukluk ia Komiuniti mo pipol blong Lolathe oli setemap Tabu Eria
wetem ol stamba tingting ia:
1. Blong manejem ol risos.
2. Blong benefitem ol jeneresen blong naia mo ol fiuja jeneresen.
3. Promotem eco-tourism.
4. Protektem ol risos long Tabu Eria.
5. Blong sevem pepos najoral adaptesen long klaemet jenjs impaks.
6. Blong katem daon ol effek blong climate change (carbon sinks mo credit).
11
5 Hao Blong Adresem Ol Risos Manejmen Isius Sekson andanit istap aotlaenem hao nao bai komiuniti I adresem ol risos manejmen isius
blong olketa we istap long tebol antap long sekson 3. Hemi tokbaot ol risos manejmen
isius afta I kliali aotlaenem sam manejmen akson we komiuniti bae I mas mekem blong
adresem ol spesifik isius ia.
5.1 Ki manejmen isiu namba 1: Ova haves blong ol risos
Ova haves blong ol fiseris risos hemi from ius blong ol nogud fasin blong fising, olsem
iusum smol saes net, taeva long naet mo no kat rispek long ol rekuleson blong fiseris mo
tu from populeson I kam antap tumas.
5.1.1 Ol manejmen aksons
Mekem aweanes mo daonem ol nogud fasin blong fising we I stap kontribiut blong
daonem namba blong ol marin risos;
Mekem gud aweanes long ol fiseris rekuleson mo mekem man I mas faen taem
hemi no rispektem ol rekulesons ia;
Krietem mo divelopem ol nara fasin blong mekem mane o faenem mane, olsem
turisim, fising long FAD, mekem akrikalja mo akwakalja aktivitis.
5.2 Ki manejmen isiu namba 2: Populeson krot
Komiuniti ikat konsen se populeson ikro bikwan mo hareap tumas long komiuniti mo round
long ol komiuniti kolosap i mekem se presa long risos iko antap tumas mo I lukim ikat ova
fising long fulap ol marin risos spisis blong olketa, espeseli ol kokonas krab risos.
5.2.1 Manejmen aksons
Daonem fising presa long rif tru long divelopmen blong akwakaja, FAD fising o
fising from tuna mo pule;
Daonem fising presa tru long divelopmen blong nara eria olsem akrikalja, forestri
mo turisim olsem bangalos mo l tua.
Daonem fising presa long kostal spisis tru long best fising praktis we I save
sustenem risos blong I stap oltaem.
5.3 Ki manejmen isiu namba 3: Nokat inaf aweanes
Komiuniti I talem se inokat inaf aweanes ikam long Fiseris Dipatmen mo I wantem luk se
namba blong ol visit iko long komiuniti imas kam antap blong mekem aweanes.
5.3.1 Manejmen aksons
Inkrisim visit mo aweanes insaed long komiuniti tru long ol fiseris extension activitis
mo assitence blong implementem komiuniti risos manejmen plan.
Enkarejem paticipesen blong ol stekholdas blong karem aot ol aweanes long
komiuniti.
5.4 Ki manejmen isiu namba 4: No kat rispek long tabu we jif I putum
Ikat isiu blong man long narafala komiuniti I trespas iko insaed long eria blong Lolathe
komiuniti moa havestem risos nomata we jif I putum tabu I stap.
12
5.4.1 Manejmen aksons
Mekem aweanes abaot ol eria we I tabu blong ol narafala komiuniti kolosap blong
oli save abaot tabu we I stap.
Givim faen long man we I trespass or brekem loa blong jif.
6 Riviu Mo Monitoring Blong Plan Plan ia bambai ikat wan komiti I setap blong lukluk long monitoring mo riviu blong hem.
Komiti ia isud kat insaed membas long Lolathe Komiuniti mo Dipatmen blong Fiseris. Ditel
blong komiti I stap long atatsmen D.
7 Implimenteson Plan Tebol andanit Atatsmen A, hemi implementeson plan blong Plan ia. Hemi soem ol risos
manejmen isius mo ol manejmen aksons blong tekem blong adresem ol isius ia mo hu bai
mekem mo wanem ekspekted aotkam. Atatsmen B hemi aotlaenem ol manejmen ruls mo
faens, Atatsmen C terms blong deal wetem ol man we oli brekem rul blong tabu eria,
Atatsmen D Manejmen rul kondisen blong Komiuniti, Atatsmen E hemi ol fees blong risej
o stadi, Atatsmen F ol Manejmen aktiviti blong givhan long wok blong tabu eria,
Atatsmen G hemi ol tabu eria mo manejmen komiti, Atatsmen H hemi ol posisen mo wok
blong ol memba blong manejmen komiti mo term blong komiti. Atatsmen I, terms blong
Tabu Manejmen Plan, Atatsmen J, hemi Fiseris Rekuleson mo Atatsmen K hemi wan
insiden Ripot Fom. Hemia ol tuls we komiuniti bai hemi iusum long taem blong
implimentem manejmen Plan ia blong olketa.
13
Atatsmen A: Implimenteson Plan
Tebol 2. Ol aksen blong addresem ol isiu insaed long Lolathe komiuniti.
Ol ki risos manejmen isius
Ol manejmen akson Propos spesifik aktivitis
Hu bai mekem Aotkam
Ova Fising - Daonem haves presa tru long enforcemen blong fiseris reguleisen.
- Mekem awenes mo daonem ol nogud fasin blong fising we I stap kontribiut blong daonem namba blong ol marin risos;
- Kontolem saes blong kokonas krab
- No havestem long taem we fiseris I blockem.
- Lolathe komiuniti
- Authorised ofisa
- Vanuatu Fiseris Dipatmen
- Dipatmen
blong
Akrikalja
- Laefstok Dipatmen
Daonem presa long marin risos.
- Daonem fising presa tru long divelopmen blong nara eria olsem akrikalja, forestry, tourisim tua.
- Treining blong fidim faol, pig, buluk
- Treining blong plantem ol forestry spisis
- Mekem kava plantesen.
Polpulesen krot mo presa long risos
- Kontrolem aktiviti we pipol I stap makem long komiuniti.
- Putum ol by loa blong kontolem aktiviti blong ol pipol long komiuniti.
- Makem awareness abaot ol loa blong komiuniti long ol nara komiunitis.
- Lolathe komiuniti
- Jif - Tabu eria
komiti - Vanuatu
Fiseris Dipatmen
- Envaemen
Daonem presa long marin risos
- Educatem pipol abaot popilesen - Awenes long family
14
krot. planning, awenes mo long land use planning
dipatmen - Health
Dipatmen - Lands
Dipatmen
Nokat inaf aweanes
- Inkrisim visit mo aweanes
insaed long komiuniti.
- Enkarejem ol stekholdas
paticipesen blong karem aot ol
aweanes long komiuniti.
- Mekem aweanes
toktok insaed long
komiuniti
- Mekem ol aweanes postas mo putum long komiuniti
- Lolathe
komiuniti
- Fiseris
Dipatmen
- Stekholdas
Komiuniti I fuli awea long rekuleson blong Fiseris Dipatmen
No kat rispek long tabu we jif I putum
- Mekem aweanes long rol mo impotens blong ol tabu erias
- Mekem ol aweanes
toktok insaed long
komiuniti mo skuls
- Jif I panisim ol man we I brekem loa.
- Lolathe
komiuniti
- Fiseris
Dipatmen
- Envaeromen
Dipatmen.
Ol tabu erias oli sevem gud pepes blong olketa
15
Atatsmen B: Ol Manejmen Ruls mo Faen
Tebol 3. Ol ruls mo faen blong givim long man taem hemi brekem ol loa we i stap long tebol ya.
ZONE OL RUL OL Kontisen blong Faen
Faen hemi (vt)
BUSH I no alao blong tekem kokonas krab blong kakai o salem
Taem jif I kolem yu fastaem
Kolem yu namba tu taem
Yu mekem offence namba tri taem
15,000 30,000 45,000
No katem wud (Locally)
Taem Jif I kolem yu fastaem
Kolem yu namba tu taem
Kolem yu namba tri taem
5,000 10,000 15,000
No sutum pijin Taem Jif I kolem yu fastaem
Kolem yu namba tu taem
Namba Tri offence
15,000 30,000 45,000
I no alao blong tekem eni laef samting insaed long TA eg:-Faol, namalau, pijin, krab, liset, etc…. No mekem eni haos blong liv long eri a (settlement), be i gat wan security haos mo bus trak/rod
Taem Jif I kolem yu fastaem
Kolem yu namba tu taem
Mekem offence namba tri taem,
Manejemen Plan Komiti I agree long Vote se bae mas kat wan Security I liv long T/A be bae haos blong hem bae built
30,000 60,00090,000
16
aotsaed long T/A mo bae kat bush rod sapos ol touris I wantem ko lukluk insaed long future.
No alao blong sakem toti long bus (plastics o eni rabis iron etc…)
Taem Jif kolem yu fastaem
Kolem yu namba tu taem
Kolem yu namba tri taem mo samtaem infomem Fiseries Departmen.
5,000 10,000 15,000
No bonem bush o mekem faea
Taem Jif I kolem yu fastaem
Kolem yu namba tu taem
Yu mekem offence namba tri taem mo infom
Fiseries Depatmen
10,000 20,000 30,000
Manejmen komiti i no alaoem eni logging kampani i kam inside long Tabu eria
Taem Jif I kolem yu fastaem
Kolem yu namba tu taem
Yu mekem sem offence namba tri taem bae Jif mo M/P Komiti pasem yu iko long ol Department responsibol mo Polis
500,000 1,000,000 1,500,000
SOLWOTA No alao blong dive o swim from eni laef samting insaed long solwota
Taem Jif I kolem yu fastaem
Kolem yu namba tu taem
Kolem yu
15,000 30,000 45,000
17
namba tri taem mo sem taem infomem Fiseries Depatmen.
No fising usum string, fising net o eni type tool blong kasem fis long tabu eria.
Taem Jif I kolem yu fastaem
Kolem yu namba tri taem
Sem offence namba tri taem mo sem taem infomem Fiseries Depatmen.
20,000 40,000 60,000
No karem shell blong kakai (eg:- nasise, big eye etc….)
Taem Jif I kolem yu fastaem
Kolem yu namba tu taem
Sem offence namba tri taem
5,000 10,000 15,000
No karem si kukumba Taem Jif I kolem yu fastaem
Kolem yu namba tu taem sem offence
Taem jif kolem yu namba tri taem, semtaem ripot iko long Fiseries Depatmen.
20,000 40,000 60,000
No karem troka o eni hae value shell
Taem Jif I kolem yu fastaem
Kolem yu namba tu taem
Sem offence namba tri taem semtaem ripot iko long Fiseries Depatmen
20,000 40,000 60,000
No karem eni laef samting we I stap long konsevesen eria
Kontisen mo faen I bin agri long miting se bae semak
18
olsem Bush
No sakem toti o eni rabis long solwota
Kontisen mo faen blong hem I bin agri long miting se bae semak olsem bush
No yusum fising net Hemia tu ansa blong hem istap andap finis
Fising boat o man I no alao blong kam insaed long Tabu eria. Rakar Asosiasen boat nomo i alao blong ko insaed.
Taem Jif I kolem yu fastaem
Kolem yu namba tu taem
Kolem yu namba tri taem
20,000 40,000 60,000
19
Atatsmen C: Terms blong Deal wetem Problem blong Tabu Eria
1. Afta fes miting blong manejmen komiti blong deal wetem man we I brekem rul bae
komiti I givim 1 manis long hem blong kam pem faen blong hem.
2. Spos hemi no kam long 2nd miting o kam pem faen bae oli givim 2 wiks long hem.
3. Spos afta 2 wiks I no gat faen bae komiti I holem namba 3 mo las miting.
4. Afta oli givim 1 week long hem blong pem faen spos I no pem bae komiti I raet long
dipatmen blong Fiseris o Envaeromen blong tekemap wetem Loa blong Fiseri o loa
blong envaeromentol prokteksen mo konsevesen.
Atatsmen D: Manejmen Rul Kondisen
1. Spos wan man i sik mo i wantem drink wota blong fis bae I sud gat wan okesen
blong kasem risos. Manejmen plan bae hemi alaoem blong manejmen komiti blong
mekem disisen blong mekem wan taem I open blong ko tekem ol risos. Mas putum
wan risen blong haves, mo bae manejmen komiti bae hemi mekem disisen.
2. Be mas letem man i ko insaed blong havestem ol risos be i gat kondisen olsem
who bae i ko mo hamas bae oli alao blong havestem risos ia.
3. Manejmen komiti hemi no alaoem eni komesial logging long eria ia.
4. Ol mani blong faen bae treasurer hemi kolektem mo hemi serem folem disisen
blong manejmen komiti taem we ikat wan miting.
Atatsmen E: Ol Fees blong Risej o Stadi
Tebol 4. Ol fee blong Tabu Eria.
OL AKTIVITI AMOUNT BLONG FEE
HAO BLONG SEREM FEE
Risej Fi blong college student we oli kam aotsaed long Vanuatu
VT 15,000 60% long lanona 20% long manejmen komiti 20% I ko long Lokol Tabu Eria o konsevesen Trust Fund.
Risej Fi blong ol okanaesen o ol man long univesiti we oli mekem risej long saed blong pepa o wok ples blong olgeta
VT 25,000
Touris fee VT 1,500/Big
man
VT 150/pikinini
anda 10
80% long lanona 15% long manejmen komiti 5% long lokol Tabu Eria o konsevesen Trust Fund.
20
(Ol mani ia oli pem I go long manejmen komiti tresura mo hem nao I serem mani folem ol
tingting we I stap long tebol ia. Bae hemi serem long taem blong ol miting blong komiti.)
Atatsmen F: OL Manejmen Aktiviti blong givhan long Wok blong Tabu
Eria.
Taem eria emi stap anda long tabu bae I mas gat sam wok blong mekem insaed long tabu
eria blong givhan long wok blong konsevesen. Olgeta wok ia emi inkludum:
1. Klinim poisen stafis (Crown-of-Thorns) long rif blong tabu eria.
2. Mekem wan stadi long korel rif blong tabu eria blong luksave ol difren kaen korel
we oli stap (Reef check).
3. Mekem wan stadi blong faenemaot difren kaen spisis blong solwota we i stap
(Marine resource inventory).
4. Mekem wan stadi blong luk spos korel rif I stap gro mo helt blong em i gud o oli
stap ded mo lukluk jenis long namba blong ol fis mo narafala animol. (Monitoring)
5. Menejmen Komiti wetem Komuniti blong Lolath oli beldem wan security haos mo
enfosem ol manejmen rul.
6. Manejmen Komiti oli mas mekem wok blong olgeta blong karemaot ol wok we
manejmen plan i talem.
7. Manejmen Komiti wetem Dipatmen blong Fiseri mo Dipatmen blong Envaeromentol
Proteksen mo Konsevesen blong riviuem manejmen plan long yia 2021.
Atatsmen G: Tabu Eria Komiti.
Tebol 5. Ol nem mo posisen blong Tabu eria manejmen komiti.
Ol Tabu Eria Manejmen komiti Memba
Name Posisen
Malachai Vile Moses Chairman
Talbur Sul Vice Chair
Andrew Malakai Secretary
Betty Juda Vice Secretary
Joshua Alick Treasurer
Rodi Tavor Vice Treasure
Roger Peter Memba
Judah Rocre Memba
Rehab Badley Memba
21
Atatsmen H: Posisen mo Wok blong ol Memba blong Manejmen Komiti.
Tebol 6. Wok blong komiti blong tabu eria.
POSISEN WOK BLONG HEM
Jeaman Singaotem miting
Jearem miting
Wok wetem sekreteri blong drawemap agenda blong miting.
Blong mek sua se ol aksen blong wokplan oli karemaot.
Blong atendem ol narafala miting mo givimaot disisen o
tingting blong komiti.
Wok plante wetem Jif, kaonsel, Eria Sekreteri mo MP
Vice Jeaman Sigaotem miting long behaf blong Jeaman taem hemi no
stap o sik long taem blong miting.
Mekem ol narafala wok blong Jeaman taem hemi no stap.
Sekreteri Sanemaot notis o leta blong sigaotem miting
Tekem minits blong miting
Ridim minits blong miting
Klarifiem sam minits we I no klia long jeaman long taem
blong miting.
Raetem leta long behaf blong komiti I go long. Dipatmen
blong Fiseri mo Envaeromen long ol mata blong Tabu Eria.
Vice Sekreteri Mekem ol wok blong Sekreteri taem Sekreteri hemi no stap
o hemi sik.
Mekem ol narafala wok we Sekreteri hemi no stap.
Tresura Kolektem ol faen mo fi blong Tabu Eria
Kipim mani blong Tabu Eria
Wok wetem esekutiv blong openem wan bank akaon.
Putum mani blong Tabu Eria i ko long Bank
Kipim gud ol receipts blong mani we TA komiti i yusum.
Mekem faenans ripot blong Tabu Eria
Presentem faenans ripot long taem blong komiti miting.
Wok wetem Jeaman mo Sekreteri blong faenem ol narafala
wei blong mekem mani blong manejmen komiti.
Vice Tresura Mekem wok blong tresura taem hemi no stap o hem sik
Ol Memba Mekem eni wok we Jeaman o sekreteri mo tresura hemi
askem hem blong mekem.
Hem mas atendem evri miting blong komiti.
22
Atatsmen I: Term blong Manejmen Plan.
Term blong wan manejmen komiti emi 3 yia folem taem frame blong manejmen plan.
Sapos wan man i no mekem gud wok blong hem long posisen blong hem long komiti bae
komiti i singaotem miting blong mekem jenj long posisen ia. Bae manejmen komiti jeaman
i raet I ko long Daerekta blong Envaromen Dipatmen blong letem hem I save long jenj
blong memba blong manejmen komiti ia.
23
Atatsmen J: Vanuatu Fiseris Reguleisen.
Tebol 7. Fom ya hemi blong fulumap taem i gat wan isiu we i brekem fiseris loa.
Spisis Limit blong saes Sesen blong havest Ol narafala restriksen
Max. kriminol panisman
Troka Diamita: 9 cm minimum Open Mas gat ekspot pemit
Wanwan man: VT 200,000;
(Tectus niloticus) & 13 cm maximum Kampani: VT 1,000,000
Grin snel Klos kasem 1 Oktoba 2020
Wanwan man: VT 200,000;
(Turbo marmoratus) Kampani: VT 1,000,000
Pupu Sel Klos kasem 1 Januari 2019 Wanwan man: VT 200,000;
(Charonia tritonis) Kampani: VT 1,000,000
Si-kukamba Klos kasem taem we Fiseris I alaoem
Wanwan man: VT 200,000;
(beche-de-mer) Kampani: VT 1,000,000
Lobsta blong rif Totol blong longfala blong Open No tekem ol woman
Wanwan man: VT 200,000;
(Panulirus spp.) hem: 22 cm minimum; wan we oli gat ek; no Kampani: VT 1,000,000
longfala blong sel blong sperem;, mas gat eks-
baksaed blong hem: 7.5 cm pot pemit
Minimum
24
Slipa lobsta Totol blong longfala blong Open
No tekem ol woman Wanwan man: VT 200,000;
(Parribacus caledonicus) hem: 15 cm minimum
wan we oli gat ek; no Kampani: VT 1,000,000
sperem;, mas gat eks-
pot pemit
Krab kokonas Longfala blong sel blong Torba Provins: Klos
Kota blong wan yia: Wanwan man: VT 200,000;
(Birgus latro) baksaed: 9 cm minimum
stat long 30 Okis – 1 Nov.;
Torba Provins: 5,000; Kampani: VT 1,000,000
Sanma Provins: Klos Sanma Provins: 2,000;
kasem 31 Maj 2012; Maewo Aelan: 1,500;
Maewo Aelan: Klos Erromango Aelan:
stat long 1 Nov. – 30 Eprel; 2,000;
Erromango Aelan: Klos
mas gat ekspot pemit
stat long 1 Sep. – 31 Maj
Ol totel blong solwora Klos Wanwan man: VT 200,000;
25
NO alaow blong ekspot Kampani: VT 1,000,000
Aquarium fish Open Mas gat ekspot pemit; Wanwan man: VT 200,000;
kota blong Centropyge Kampani: VT 1,000,000
loriculus (flame angel)
long Efate mo aelan
kolosap: 12,250 pis.
Ol mamol blong sol- Klos VT 50,000,000 o 2 yia long kalabus
wora o tugeta panisman
26
Table 8.Ol spisis mo akiviti we gavman I reguleitem.
Ol nara aksen we oli blokem
No gat pemit mo fising wetem eni kaen tul blong pulum win andanit long wota (scuba o hookah).
Fising wetem drag net o wan beach seine we saes blong mesh blong hem ino 50 milimita taem we oli stretem fulwan.
Fising wetem wan cast net we saes blong mesh blong hem ino kasem 20 milimeta taem we oli stretem fulwan o wan radius we i bitim 2 mita.
Setemap wan fanis blong fising witaot riten otoraeseisen blong Daerekta.
Fising wetem ol explosiv, posen o eni narafala nogud sabstens.
Setemap, karemaot o destroem wan fis aggregating device (FAD) witaot wan riten otoraeseisen blong Daerekta.
Fising, brekem ol korel, karem sanbij o karem wan wrek long wan ples we oli diklerem se hemi wan marine risev.
Kolektem ol troka, grin snel o lobsta ( tugeta blong rif mo slipa) long eria we oli klosem long Port Patrick, Aneityum ( hemi no applae long ol traditional ona we oli gat wan valid pemit).
Yusum wan bot blong mekem bisnis blong fising– be ino wan tradisenal kenu – witaot wan valid laesens.
27
Atatsmen K: Insiden Ripot Fom. Tebol 9. Fom ya authorised ofisa i save fulumap blong ripot eni fiseris insiden wea I brekem loa blong fiseris.
AOTORAES OFISA INSIDEN RIPOT FOM FISERIES DIPATMEN SERVICE DES PECHES
Private Mail Bag 9045 Sac Postale Privé No. 9045 Port Vila, VANUATU
Witness (a) Date: Name: Age: Address:
Wanem nao yu witnessim I happen? Saen:_____________________________
Witness (b) Date: Name: Age: Address:
Wanem nao yu witnessim I happen?
Saen:____________________________
Witness(c) Date: Name: Age: Address:
Wanem nao yu witnessim I happen?
Saen: _____________________________
Witness (d) Date: Name: Age: Address:
Wanem nao yu witnessim I happen? Saen: ____________________________
Nem blong Aotoraes ofisa:
Saen:
Top Related