KSZTAŁCENIE ZDOLNYCH A ROZWIJANIE ZDOLNOŚCI O dwóch stronach tej samej monety
Maciej Karwowski
Garść pytań
Zdolności i zdolni – definicje jawne i ukryte
Zdolności:
Problemy ze zdolnościami jako kategorią wyjaśniającą – czy w ogóle ich potrzebujemy?
Problem determinizmu i „genetyki naiwnej”?
Jak rozwijać / co działa?
Zdolni
Ilu i jacy?
Jak ich rozpoznać / czy umiemy to robić?
Jak ich kształcić?
Explicite versus implicite = potoczne i profesjonalne koncepcje zdolności
Zdolności i zdolni w książkach versus w naszych wyobrażeniach…
Kim dla nas jest uczeń zdolny?
Czy mowa o elitach czy każdym dziecku, w którym tkwią jakieś szczególne predyspozycje?
zdolności, uzdolnienia, geniusz, talent, zadatki wrodzone, zdolności rzeczywiste, zdolności specyficzne,
zdolności twórcze, wybitne zdolności, cudowne dzieci
capacity, bright, brightness, gift, ability, skills, aptitude, talent, gifted, talented, genius, prodigy, giftedness,
outstanding talent, exceptional talent,
Zdolności
synonim sprawności, biegłości i szybkości rezultatu, wyniku większa (lepsza) pojemność, np. pamięci kojarzona z wyższą jakością, głębokością i rozległością analizy, syntezy, procesu rozumowania aktualna możliwość wykonania czegoś, umiejętność posiadana przez jakąś jednostkę oznacza możliwość wykonania przez podmiot określonej czynności tu i teraz
Zdolnościami nazywamy takie różnice indywidualne, które sprawiają, że przy jednakowej motywacji i uprzednim przygotowaniu poszczególni ludzi osiągają w porównywalnych warunkach zewnętrznych niejednakowe rezultaty w uczeniu i działaniu” (Pietrasiński, 1976)
Zdolności jako potencjał do przyszłych sukcesów
SUKCES = KOMPETENCJE x WYSIŁEK
KOMPETENCJE = ZDOLNOŚCI x WYSIŁEK
SUKCES = ZDOLNOŚCI x WYSIŁEK2
WYSIŁEK = (GRIT) PASJA x WYTRWAŁOŚĆ
1093 wynalazki
1. Wybitny intelekt
2. Pasja i
zainteresowanie
3. Wytrwałość i
ciężka praca
Zdolności ogólne vs. kierunkowe
Określane często mianem inteligencji ogólnej, która definiowana jest jako ogólna zdolność do uczenia się, rozwiązywania czy przystosowania się nowych zadań i problemów, warunków
Obecne w każdym ludzkim działaniu.
ZDOLNOŚCI KIERUNKOWE
ZDOLNOŚCI OGÓLNE
Właściwości jednostki, które pozwalają na uzyskiwanie wysokich osiągnięć w konkretnej dziedzinie, rodzaju czy formie aktywności, np. muzyce, matematyce, lingwistyce… Zdolność „do czegoś”…
14
MONARCHIA DEMOKRACJA
g
s
s s
Inteligencja twórcza
Inteligencja analityczna
Inteligencja praktyczna
15
MONARCHIA DEMOKRACJA
g
s
s s
Inteligencja twórcza
Inteligencja analityczna
Inteligencja praktyczna CZY TAK SAMO WAŻNE?
Inteligencja (nie tylko) twórców
Kategoria Inteligencja
Malarze 140
Pisarze 160
Muzycy 145
Żołnierze 125
Naukowcy 155
Filozofowie 170
Przywódcy religijni 150
Rewolucjoniści 160
Terman / Termity / Termanatory
19
A B
Shelley Smith Mydans Luis Alvarez
Edward Dmytryk William Shockley
Ancel Keys
Problemy ze zdolnościami – czyli co potrafi etykieta (1)
Niektóre problemy ze zdolnościami – czyli co potrafi etykieta w głowie (2)
Carol Dweck – teoria stałej i wzrostowej umysłowości
Ludzie widzą swoje cechy – włączając w to inteligencję / zdolności, jako stałe (niezmienne, fixed) bądź też możliwe do zmiany, rozwijalne (growth).
Te tzw. mindsety (przekonania) są niezależne od płci, wieku, osobowości, etc.
Ale są mocno uzależnione od czynników społecznych od kultury począwszy, a na wzmocnieniach nauczycieli i rodziców skończywszy
O sztywnej i wzrostowej umysłowości
32%
31%
35%
24%
24%
35%
36%
27%
15%
11%
17%
13%
10%
4%
4%
84%
80%
72%
43%
39%
Niektórzy ludzie są dobrzy w matematyce a inni nie
Zdolności matematyczne to coś, co pozostaje
względnie stałe przez całe życie
Aby być dobrym z matematyki trzeba mieć coś w
rodzaju "matematycznego umysłu"
Matematyka to przedmiot, w którym wrodzone
zdolności liczą się dużo bardziej niż wysiłek
Tylko zdolniejsi uczniowie mogą z pożytkiem uczyć
się rozwiązywania wieloetapowych zadań i
problemów
raczej zgadzam się
zgadzam się
zdecydowaniezgadzam się
Jaki jest mechanizm?
„Sztywnościowe nastawienie” orientacja na sukces i wykazanie się ale i upatrywanie zagrożenia w sytuacji testowej zatem unikanie sytuacji trudnych / zagrażających / niepewnych
„Rozwojowe nastawienie” orientacja na uczenie się sprawdzian jako szansa
Skąd się biorą „mindsety”
Jak Ci dzisiaj poszło w szkole?
A co dostał Janek?
Och jakiś Ty zdolny…
26
Natura Kultura
Zdolności są dziedziczone w 80%...
Wrodzone zdolności nie istnieją, wszystko jest kwestią ćwiczenia
Niezrozumienie wyników badań naukowych
Francis Galton – Hereditary Genius, Dziedziczenie wybitności
Mały umysłowy eksperyment w 8 punktach
1. Weźmy górne oszacowanie odziedziczalności inteligencji w badaniach nad bliźniętami jednojajowymi ≈ 0.80
2. Oznacza to, że odziedziczalność odpowiada za 80% wariancji wyników w testach inteligencji
3. Wariancja testu inteligencji to 225 (SD = 15, 152=225)
4. Zatem odziedziczalność odpowiadałaby za 180 „jednostek wariancji” (80% z 225 = 180)
5. A zatem wciąż pozostaje ich 45 (225-180)
6. A więc nawet jeśli czynniki inne niż odziedziczalność (wysiłek, aktywność, środowisko rodzinne i szkolne) odpowiadają za 20% wariancji zdolności, to:
7. Wciąż ich umiarkowana zmiana (np.: o 1 SD) jest w stanie zmienić inteligencję o niemal 7 punktów (pierwiastek z 45), a zmiana znacząca (np: radykalna poprawa warunków życia) o wielokrotność tej liczby!
8. Zdolności są podatne na ZNACZĄCE zmiany, nawet gdyby były odziedziczalne w 80%!
20 latek zesłany do rezerw Legii Warszawa, a następnie do drugiej ligi – 10 lat temu kupiony za 5 tysięcy złotych
Bez szans na kontrakt – „nie rokuje na zawodnika”
Drewno – wśród najbardziej łagodnych określeń
Najszybszy hat-trick w historii eliminacji ME, a najszybszy w reprezentacji Polski: 4 minuty (89', 90+2', 90+3')
Najszybszy hat-trick w historii Bundesligi: 4 minuty (51', 52', 55')
Najszybciej strzelone 4 gole w historii Bundesligi: 6 minut (51', 52', 55', 57')
Najszybciej strzelonych 5 goli w historii Bundesligi: 9 minut (51', 52', 55', 57', 60')
Pierwszy zawodnik w historii Bundesligi, który wchodząc z ławki rezerwowych strzelił 5 goli
Najskuteczniejszy polski zawodnik w historii rozgrywek UEFA: 38 goli
Najskuteczniejszy polski zawodnik w historii Ligi Mistrzów: 31 goli
Polski zawodnik z największą liczbą występów w historii Ligi Mistrzów: 48 meczów
Zagrożenie stereotypem
Kształcenie zdolności
1. Pobudzanie myślenia (projekt „Intelligence”
2. Treningi twórczości
3. + tysiące innych działań i programów…
4. Ale przede wszystkim…
Efekt Flynna
INTELIGENCJA (WISC)
WYKSZTAŁCENIE WŁASNE
INTELIGENCJA (TMR)
13 lat (1976) 36 lat (1999)
0,77
0,59
I rola szkoły i edukacji – dane Warsaw Study
Eksperyment norweski
Rok edukacji 4-5 punktów IQ
Projekt „Intelligence”
1. Ogólnokrajowy projekt uczenia myślenia;
2. Zaangażowani najwybitniejsi światowi specjaliści
3. Dobrze zbadany
Efektywność P. „inteligencja”
0
0.15
0.30
0.40 0.50 0.60
0.70
0.80
0.90
Projekt „Intelligence”
100 100
110
116
50
60
70
80
90
100
110
120
Grupa kontrolna Grupa eksperymentalna
Początek
Koniec
WE=0.65 WE=1.07
WE=0.41
Zdolni
Poziom
2-3 % populacji
PRZECIĘTNIE ZDOLNI
BARDZO ZDOLNI
WYBITNIE ZDOLNI
13 % populacji
34 % populacji
Dziećmi zdolnymi i utalentowanymi są te, o których eksperci orzekli, że dzięki szczególnym zdolnościom są zdolne do wyjątkowych osiągnięć […] Dzieci zdolne do funkcjonowania na wysokim poziomie to również te (include those), które wykazały się osiągnięciami lub potencjalnymi zdolnościami w jakiejkolwiek z wymienionych dziedzin – pojedynczo lub łącznie: 1. ogólne zdolności intelektualne (general intellectual ability) 2. specyficzne zdolności akademickie (specific academic aptitude) 3. myślenie twórcze lub produktywne 4. zdolności przywódcze 5. sztuki wizualne i wykonawcze (visual and performing arts) 6. zdolności psychomotoryczne.
Ale ilu jest ich tak naprawdę (1)
Korelacje inteligencja – osiągnięcia szkolne r = 0,5
Korelacja inteligencja – zdolności twórcze r = 0,3
Korelacja inteligencja – uzdolnienia artystyczne r = 0,2
Korelacja inteligencja – zdolności sportowe r = 0,1
Korelacja zdolności twórcze – osiągnięcia szkolne r = 0,22
Korelacja zdolności twórcze – uzdolnienia artystyczne r = 0,4
Korelacja zdolności twórcze – zdolności sportowe r = 0,2
Korelacja uzdolnienia artystyczne – zdolności sportowe r = 0,00
r = 0,5 r = 0,3
r = 0,0
Ale ilu jest ich tak naprawdę (1)
Wyobraźmy sobie, że szukamy kogoś, kto jednocześnie znajduje się wśród 10% najwyższych rezultatów w zakresie składowych zdolności… Ile takich osób znajdziemy w roczniku?
Nikogo… no może: 0,4‰ 170 osób
A co jeśli kryterium zdolności byłby wynik mieszczący się w najwyższych 10% w którymkolwiek z kryteriów?
Co trzeci (36%) 140 tysięcy?
Kształcenie zdolnych
1. Operacje złożone;
2. Przyspieszanie,
3. Wzbogacanie,
4. Mentoring
5. Uczenie się kooperacyjne,
6. Segregowanie,
7. Indywidualizacja zewnętrzna i wewnętrzna,
WIEDZA
ZROZUMIENIE
ZASTOSOWANIE
ANALIZA
SYNTEZA
OCENA
WIEDZA
ZROZUMIENIE
ZASTOSOWANIE
ANALIZA
SYNTEZA
OCENA
TYPOWY UCZEŃ
ZDOLNY UCZEŃ
Oszukany naród?
Typy akceleracji (ogółem 18):
1. Wczesne pójście do przedszkola
2. Wczesne pójście do 1. klasy
3. Przeskakiwanie poziomów
4. Dodatkowe zagadnienia
5. Samouctwo
6. Przyspieszanie przedmiotowe
7. Klasy łączone
8. Ściskanie programu
9. Teleskoping
10. Mentoring
11. Indywidualizacja zewnętrzna
12. e-learning
15. Advanced Placement
Jak działa akceleracja?
49
Efektywność akceleracji
0
0.15
0.30
0.40 0.50 0.60
0.70
0.80
0.90
1
0
0.4
0.8
1.2
1.6
2
2.4
2.8
3.2
Różne rezultaty w różnych badaniach:
Kulik & Kulik; WE=0,80
Nation Deceived; WE=0,90
Metaanaliza 2010; WE=0,40
Wzbogacanie
Wzbogacanie
1. 19 nagród głównych w konkursie Prac Młodych Naukowców UE
2. Kilkunastu profesorów
3. Wybitni artyści (Jan Klata, Jacek Dehnel)
Uczenie się we współpracy (cooperative learning)
1. Większość pracy w klasie w małych i
zróżnicowanych grupach;
2. Raczej wspólne uczenie się niż praca
nad zadaniami i projektami
3. Osoby zdolne i SPE;
4. Cele uczenie się, ale również
rozwijanie chęci współpracy,
kompetencji społecznych, etc.
5. Ustalenia
• Różne efekty i kontrowersje w
zależności od kontrolowanych czynników
• Działa doskonale, ale tylko wtedy, gdy finalnie oceniani są wszyscy
członkowie grupy z osobna a nie cała
grupa
Uczenie się we współpracy (cooperative learning)
1. Wysoka skuteczność
Efektywność współpracy
0
0.15
0.30
0.40 0.50 0.60
0.70
0.80
0.90
1
54
Grupowanie i efekt wielkiej ryby w małym stawie
Efekt wielkiej ryby w małym stawie
1. Zdolni uczniowie wiedzą, że są zdolni;
2. Ale co się dzieje, gdy znajdują się wyłącznie wśród zdolnych uczniów?
3. Efekt porównań i kontrastu…
Model BFLPE
57
Samoocena szkolna
Osiągnięcia szkolne
Średnie osiągnięcia
szkolne rówieśników
+
-
Dwie niebłahe (paradoksalne?) konsekwencje
59
Selekcje i segregacje / kształcenie zdolnych
Edukacja włączająca
Grupowanie
1. Długie tradycje (plan
mannheimski, XYZ, 11+)
2. Wielkie kontrowersje
Efektywność grupowania
0
0.15
0.30
0.40 0.50 0.60
0.70
0.80
0.90
1
61
0,41
-0,25
-0,20
-0,13
0,07 0,08
-0,3
-0,2
-0,1
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
Szkoły specjalne Szkoły integracyjne Szkoły masowe
Szkolny obraz "ja"
Osiągnięcia szkolne
Włączanie / inkluzja (Szumski & Karwowski, LAID)
Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu
lekkim (N=605), uczący się w szkołach specjalnych (N=195),
integracyjnych i masowych (N=410)
Dziękuję za uwagę
Top Related