Kształcenie młodych naukowcóww kontekście tworzenia
Europejskiej Przestrzeni Szkolnictwa Wyższego i Badań Naukowych
Andrzej Kraśniewski
Seminarium RGSzW, 6 kwietnia 2006 r.
2Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
PLAN PREZENTACJI Kształcenie młodych naukowców w dokumentach
Procesu Bolońskiego Kształcenie młodych naukowców: USA a Europa Zmiany na rynku pracy Stan obecny i trendy
umasowienie różnicowanie charakteru kształcenia dostosowywanie programów strukturalizacja kształcenia zróżnicowanie statusu młodych naukowców internacjonalizacja
Dylematy, problemy, postulaty, zalecenia Podsumowanie
3Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
PLAN PREZENTACJI Kształcenie młodych naukowców w dokumentach
Procesu Bolońskiego Kształcenie młodych naukowców: USA a Europa Zmiany na rynku pracy Stan obecny i trendy
umasowienie różnicowanie charakteru kształcenia dostosowywanie programów strukturalizacja kształcenia zróżnicowanie statusu młodych naukowców internacjonalizacja
Dylematy, problemy, postulaty, zalecenia Podsumowanie
4Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
Punkt odniesienia - model amerykański (anglosaski)
Różnorodność w Europie
Kształcenie młodych naukowców
5Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
sprawdziankompetencji
Master
PhD
Bachelor
undergraduatestudies
graduatestudies
rekrutacja
zajęciaw grupach
pracaindywidualna
Kształcenie naukowców - USA
6Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
• instytucje kształcące• forma (kształcenie indywidualne, studia)• charakter kształcenia (ogólne, specjalistyczne)
- wymagania• czas trwania (ustalony, nieustalony)• status młodego naukowca• sposób finansowania
RÓŻNORODNOŚĆ
Kształcenie naukowców - Europa
7Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
Stan obecny i trendy - badania
UNESCO-CEPES (2002-03)Doctoral Degrees and Qualifications in the Contexts of the EHEA and the ERIA
Marie Curie Fellowship Association (2003)
Eurodoc (2003, 2004)badania prowadzone w środowisku młodych naukowców
European University Association - EUA (2002-05)Trends in Learning Structures in European Higher Education (Trends III, 2003; Trends IV, 2005)
European University Association - EUA (2004-05)Doctoral Programmes in Europe
8Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
Stan obecny i trendy - badania
Prezentacja wyników, dyskusje, zalecenia
konferencje EUA• konferencja „The Role of the Universities in the European
Research Area” (Bristol, marzec 2003)
• konferencja „The Europe of Knowledge 2020” (Liege, kwiecień 2004)
• konferencja „The role of universities in research training for the knowledge society” (Maastricht, paźdz. 2004)
• seminarium „Doctoral Programmes for the European Knowledge Society” (Salzburg, luty 2005)
• Konwencja Europejskich Uczelni Akademickich (Glasgow, kwiecień 2005)
• konferencja „Research in European Universities” (Uppsala, paźdz. 2005)
• workshop „Graduate Schools in Europe: How Can They Enhance University Research” (Londyn, list. 2005)
9Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
PLAN PREZENTACJI Kształcenie młodych naukowców w dokumentach
Procesu Bolońskiego Kształcenie młodych naukowców: USA a Europa Zmiany na rynku pracy Stan obecny i trendy
umasowienie różnicowanie charakteru kształcenia dostosowywanie programów strukturalizacja kształcenia zróżnicowanie statusu młodych naukowców internacjonalizacja
Dylematy, problemy, postulaty, zalecenia Podsumowanie
10Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
Zmiany na rynku pracy
Europa Południowa, Centralna i Wschodniarynek „tradycyjny” - uczelnie i instytuty badawcze
Europa Północno-Zachodnia, USArynek „rozszerzony” o instytucje gospodarcze• w Holandii tylko 38% doktorów pozostaje na uczelni
• w Niemczech większość osób zarządzających dużymi firmami ma stopień doktora
• w Sun Microsystems (USA) do pracy w dziale projektowania przyjmowani tylko doktorzy
RYNEK PRACY NAUKOWCÓW - DWA MODELE
zatrudnienie doktorów w gospodarceUSA: 6/1000Europa (UE): 2.5/1000
źródło: E. Wittbrodt, 2004
11Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
Zmiany na rynku pracy
Strategia Lizbońska
Polska liczba doktoratów rocznie – ok. 5 700 liczba nauczycieli akademickich – ok. 92 000
źródło: GUS 2005
Strategia Lizbońska3% PKB na prace badawcze w 2010 r. w krajach UE
700 000 nowych miejsc pracy w Europie związanych z badaniami naukowymi
źródło: Komisja Europejska, czerwiec 2003„Investing in research: an action plan for Europe”
ale ... tylko 50 000 - 70 000 na uczelniach
12Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
Zmiany na rynku pracy
DYLEMAT ZWIĄZANY Z KSZTAŁCENIEM NAUKOWCÓW [Geiger, 1997]
Doktorat (PhD):
zbyt mało - dla tradycyjnych odbiorców: przyszłych profesorów i naukowców
zbyt dużo (i niekoniecznie to, co najbardziej potrzebne) - dla wielu potencjalnych „klientów”
13Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
Nowe oczekiwania wobec absolwenta
Pożądane cechy „absolwenta” (umiejętności ogólne)
umiejętność uczenia się (samokształcenia)
umiejętność stawiania i rozwiązywania problemów
umiejętność analitycznego i krytycznego myślenia (krytycznej refleksji)
umiejętność komunikowania się (w mowie i piśmie), także z niespecjalistami (mediami, ...)
umiejętność zarządzanie zespołem i projektem
umiejętność pracy w zespole międzynarodowym
rozumienie problemów środowiska badawczego (aspekty prawne, etyczne, komercyjne, ...)
elastyczność – umiejętność adaptacji do nowych warunków, zadań, ...
przedsiębiorczość
14Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
źródło: A. Huijser, Executive V-President, Philips, EUA Conf., Maastricht 2004
Nowe oczekiwania wobec absolwenta
15Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
źródło: A. Huijser, Executive V-President, Philips, EUA Conf., Maastricht 2004
Nowe oczekiwania wobec absolwenta
16Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
Kształtowanie umiejętności ogólnych- opinie młodych naukowców
źródło: M. Lola, Marie Curie Fellowship Association, EUA Conf., Salzburg 2005
ankieta MCFA, Eurodoc & Pi-Net (2003); 2790 odpowiedzi
Nowe oczekiwania wobec absolwenta
17Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
źródło: M. Lola, Marie Curie Fellowship Association, EUA Conf., Salzburg 2005
ankieta MCFA, Eurodoc & Pi-Net (2003); 2790 odpowiedzi
Najbardziej pożądane umiejętności ogólne – opinie młodych naukowców
Nowe oczekiwania wobec absolwenta
18Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
PLAN PREZENTACJI Kształcenie młodych naukowców w dokumentach
Procesu Bolońskiego Kształcenie młodych naukowców: USA a Europa Zmiany na rynku pracy Stan obecny i trendy
umasowienie różnicowanie charakteru kształcenia dostosowywanie programów strukturalizacja kształcenia zróżnicowanie statusu młodych naukowców internacjonalizacja
Dylematy, problemy, postulaty, zalecenia Podsumowanie
19Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
„Umasowienie” kształcenia
Polska
2695
33040
1990/91 2004/05
źródło: GUS 2005
UK: 107 000USA: 400 000
20Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
indywidualnapraca naukowa
karieraakademicka
Różnicowanie charakteru kształcenia
model USA
udział w zajęciachzbiorowych
karieranieakademicka
Komisja Europejska, lipiec 2003:„Researchers in the ERA: One Profession, Multiple Careers”
21Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
Różnicowanie charakteru kształcenia
„research” doctorates
„taught” doctorates
„professional” doctorates
„industrial” doctorates
studia full-time i part-time
różne warunki przyjęcia na studia (po studiach I lub II stopnia)
kształcenie „podoktorskie” (post-doc)
22Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
Professional doctorates
kształtowanie umiejętności analitycznych i metodologicznych
ale
mniejsze wymagania dotyczące nowatorskiego charakteru wyników badań
tematyka rozprawy wynikająca z doświadczeń zawodowych wspólne „promotorstwo” (uczelnia – inna instytucja) większy nacisk na kształtowanie umiejętności ogólnych,
przydatnych na rynku pracy
zaangażowanie instytucji gospodarczych w tworzenie programów i zarządzanie studiami
specjalne nazwy programów (New Route PhD w UK) inne nazwy „stopni” (Doctor of Engineering, Doctor of
Education, Doctor of Business Administration, ...)
23Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
Industrial doctoratesBosch (2004):nakłady na badania: 3 mld euro (7.5% sprzedaży)
źródło: M. Rimini-Döring, R. Bosch GmbH, EUA Conf., Salzburg 2005
(160 studentów)Industrial Research
Degree
24Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
źródło: M. Ritter, Pro-Rector, Imperial College London, EUA Conf., Maastricht 2004
Dostosowanie programów do potrzeb rynku
25Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
w ramach autopromocji ...
POLITECHNIKA WARSZAWSKAoferta dydaktyczna studiów doktoranckich- wykłady specjalne
Techniki komunikowania się w działalności naukowca
A. Kraśniewski (PW), W. Murzyn (Siemens)
26Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
Strukturalizacja kształcenia
wydzielony program studiów w uczelni (jednostce) prowadzącej inne rodzaje studiów
wydzielona jednostka typu graduate school w ramach uczelni
wydzielona instytucja - uczelnia kształcąca wyłącznie na poziomie graduate, często o charakterze międzynarodowym
European University Institute, Florencja- studia na poziomie doktorskim i post-doc w
dziedzinie nauk społecznych
27Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
Zróżnicowanie statusu młodego naukowca
pracownik uczelni (instytucji naukowej)...
student (studiów doktoranckich) niepłacący za kształcenie, otrzymujący wynagrodzenie (stypendium) za realizację określonych zadań...
student (studiów doktoranckich) płacący za kształcenie
+ zróżnicowane gwarancje socjalne
28Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
Zróżnicowanie statusu młodego naukowca
związek z finansowaniem finansowanie zewnętrzne finansowanie wewnętrzne (decyzje
instytucji)Francja, 2001
zasoby rodzinne 36%własna praca zarobkowa 20%stypendia - minister, władze lok., fundacje, ... 33%źródła zagraniczne (krajowe, UE) 7%porozumienia z instytucjami gospodarczymi 4%
źródło: „Researchers in the ERA: One Profession, Multiple Careers”, KE, 2003
usatysfakcjonowanie doktorantów z warunków życiaHolandia 90%Włochy 20%
źródło: E. Wittbrodt, raport dla Rady Europy, 2001
29Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
Internacjonalizacja
studenci zagraniczni
USA > 50%, UK – 44%, Francja – 25%
wspólnie prowadzone programy studiów (European Doctorate, joint degrees, co-tutelle)
międzynarodowe instytucje kształcące młodych naukowców
program KE Human Resources and Mobility (Marie Curie Actions)
rozszerzenie Erasmus Mundus na studia III stopnia?
30Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
Internacjonalizacja
studenci zagraniczni
USA > 50%, UK – 44%, Francja – 25%
wspólnie prowadzone programy studiów (European Doctorate, joint degrees, co-tutelle)
międzynarodowe instytucje kształcące młodych naukowców
program KE Human Resources and Mobility (Marie Curie Actions)
rozszerzenie Erasmus Mundus na studia III stopnia?
31Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
European Doctorate
Idea (późne lata 90.) - Confederation of EU Rectors’ Conferences
rozprawa obejmująca m.in. wyniki badań wykonanych podczas pobytu w innym kraju UE (co najmniej trymestr)
co najmniej 2 recenzentów z 2 różnych krajów UE innych niż kraj, w którym przeprowadzana jest obrona
część obrony w języku UE, różnym od języka kraju, w którym przeprowadzana jest obrona
Powrót idei - 2005 (European Doctorate Label)- Komisja Europejska
32Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
Marie Curie Actions
w ramach 6PR
budżet – 1.6 mld euro (ok. 10% 6PR)
granty/stypendia dla instytucji i naukowców (12 rodzajów)
specjalne granty/stypendia dla młodych naukowców
zalecenie Komisji Europejskiej C(2005) 576dot. Europejskiej Karty Naukowca
młody (początkujący) naukowiec - early stage researcher (ESR)4 pierwsze lata pracy naukowej w pełnym wymiarze czasu (full time) po uzyskaniu dyplomu umożliwiającego podjęcie studiów doktoranckich
w 7PR znaczny wzrost nakładów:6.3 mld euro w 2007-
2013
33Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
granty dla instytucji badawczych
Research Training Networks • sieć instytucji z różnych krajów• 65% budżetu na kształcenie młodych naukowców
Host Fellowships for Early-Stage Research Training • jedna lub kilka instytucji• stypendia: 3 miesiące - 3 lata
Conferences and Training Courses• dofinansowanie udziału młodych naukowców
Marie Curie Actions
Host Fellowships - stopa sukcesuEuropa ok. 10%Polska 0% (ok. 100 wniosków)
źródło: M. Muter, Krajowy Punkt Kontaktowy, 2004
w 7PR:Marie Curie
Networksfor ESR
34Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
stypendia dla młodych naukowców
przyznawane przez instytucje badawcze otrzymujące granty KE
przyznawane bezpośrednio przez KE - Excellence Grants
Marie Curie Actions
stypendium 30 550 euro/rok (+ korekta) koszty podróży dodatki (rozwój, rozłąka, ...)
496
DE
źródło: KPK, 2004
399
PL
383
FR
148
CZwykorzystanie stypendiów5PR, host-driven schemes
35Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
Pan-European Researcher’s Mobility Portal
http://europa.eu.int/eracareers
Adapted to your career stagez opcjąpost graduate or < 4 years of research experience
European Charter for Researchers and Code of Conduct for the Recruitment of Researchers
36Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
www.eurodoc.net
utworzone w 2002 r. skupia organizacje doktorantów i młodych naukowców
z 21 krajów Supervision and Training Charter for Early Stage
Researchers
Stowarzyszenie Eurodoc
wkład do Europejskiej Karty Naukowca (KE, marzec 2005)
37Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
Stowarzyszenie Eurodoc
Comparative table on Comparative table on roles and working roles and working conditions of PhD conditions of PhD candidates. candidates. (Eurodoc/FJI 2003)(Eurodoc/FJI 2003)
Stowarzyszenie Eurodoc
2004 podobne badania z udziałem Polski (Sapere Aude)
38Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
PLAN PREZENTACJI Kształcenie młodych naukowców w dokumentach
Procesu Bolońskiego Kształcenie młodych naukowców: USA a Europa Zmiany na rynku pracy Stan obecny i trendy
umasowienie różnicowanie charakteru kształcenia dostosowywanie programów strukturalizacja kształcenia zróżnicowanie statusu młodych naukowców internacjonalizacja
Dylematy, problemy, postulaty, zalecenia Podsumowanie
39Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
Europejskie dylematy
Jaki model kształcenia? charakter kształcenia wymagania (minimalne?) warunki przyjęcia (po studiach II stopnia?) stopień integracji studiów doktoranckich
(studiów III stopnia) ze studiami II stopnia czas trwania
Jaki status młodego naukowca? Jak finansować kształcenie? Kto ma nadawać stopnie naukowe? (tylko
uczelnie?) Kto ma kształcić? (tylko centra doskonałości?) Jak zapewnić jakość?
40Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
Europejskie problemy
Brak strategii (zbyt wielu badaczy i wyników w „nasyconych” obszarach, braki w innych)
Zbyt „wąskie” kształcenie
Niejasny status i niedostateczne prawa socjalne
41Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
Postulaty, zalecenia (1)
Europejska Karta Naukowca
zalecenie Komisji Europejskiej C(2005) 576, 11.03.2005
Commission Recommendation on the European Charter for Researchers and a Code of Conduct for the Recruitment of Researchers
42Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
Postulaty, zalecenia (2)
Projekt EUA (2004-05)Doctoral Programmes in Europe 143 zgłoszenia z 32 krajów wybrano 49 uczelni, w tym 4 z Polski 6 sieci tematycznych
• Structure and organisation of doctoral programmes (SGH, UWr)
• Financing doctoral programmes (AE Kraków)• Quality of doctoral programmes• Innovative practice for doctoral programmes• All themes (UW)• Network of networks – joint programmes
wyniki - konferencja (Bologna Process Seminar) „Doctoral Programmes for the European Knowledge Society”, Salzburg, luty 2005
43Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
1. Główny element kształcenia – badania naukowe
training by research, not training for research
ale z uzwględnieniem potrzeb rynku pracy (pracodawców innych niż uczelnie)
2. Kształcenie młodych naukowców – element strategii rozwoju uczelni akademickich
3. Zróżnicowanie modeli kształcenia – pozytywna cecha i źródło przewagi konkurencyjnej EHEA
4. Doktoranci traktowani jako młodzi naukowcy – profesjonaliści wnoszący wkład do rozwoju wiedzy
5. Dobrze zdefiniowane i „przezroczyste” relacje (prawa i obowiązki) doktorant-opiekun-uczelnia
Salzburg 2005
44Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
6. Niezbędna „masa krytyczna”, osiągana w różny sposób• graduate schools• regionalna, krajowa i międzynarodowa
współpraca uczelni
7. Właściwy czas trwania studiów doktoranckich: 3 lub 4 lata (full-time)
8. Wspieranie innowacyjnych rozwiązań – w celu zapewnienia kształcenia interdyscyplinarnego oraz kształcenia umiejętności ogólnych
9. Zwiększenie współpracy oraz mobilności • geograficznej• międzydyscyplinarnej• międzysektorowej
10. Zapewnienie stałego i adekwatnego finansowania
Salzburg 2005
45Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
PLAN PREZENTACJI Kształcenie młodych naukowców w dokumentach
Procesu Bolońskiego Kształcenie młodych naukowców: USA a Europa Zmiany na rynku pracy Stan obecny i trendy
umasowienie różnicowanie charakteru kształcenia dostosowywanie programów strukturalizacja kształcenia zróżnicowanie statusu młodych naukowców internacjonalizacja
Dylematy, problemy, postulaty, zalecenia Podsumowanie
46Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
Kształcenie młodych naukowców
Kształcenie młodych naukowcówjako temat analiz, dyskusji i badań naukowych ma swoje „pięć minut” (dwa lata)
Konferencja Ministrów w Londynie (2007):
raport BFUG na temat zasad prowadzeniastudiów doktoranckich (III stopnia)
47Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
Kolejne projekty, kolejne wyniki, ...
nowy projekt EUA: DOC-CAREERS
seminaria, konferencje EUA • Doctoral programmes in Europe: Supervision and General
Skills Training (Bruksela, marzec 2006)• Doctoral candidates as young professionals: funding and
support mechanisms (Wiedeń, czerwiec 2006) • Doctoral programmes in Europe: Master degree and its link
to doctoral education, doctoral/graduate schools in Europe (Bruksela, paźdz. 2006)
• Bologna Seminar: European Doctoral Programmes in Transition (Nicea, grudzień 2006)
badania organizowane przez różne sieci tematyczne • TREE (Teaching and Research in Engineering in Europe) –
finansowane przez Socrates-Erasmus • ...
48Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
a co w Polsce?
seminaria RGSzW (MEiN)
prace zespołu KRASP-PAN ds. opracowania modelu awansu naukowego w Polsce• konferencja Model awansu naukowego w Polsce,
Kraków, 17-18 marca 2006
seminarium PAN, 25 maja 2006
...
działania z inicjatywy krajowej reprezentacji doktorantów
49Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
Uchwała Prezydium KRASP z dnia 24 marca 2006 r.
w sprawie wspierania samorządności doktorantów
Prezydium Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich zwraca się do Ministra Edukacji i Nauki o udzielenie wsparcia działaniom doktorantów zmierzającym do przeprowadzeniazjazdu delegatów uczelnianych samorządów doktorantów, a także o stworzenie warunków do skutecznego działaniapowołanej na zjeździe krajowej reprezentacji doktorantów,zgodnie z art. 209 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym.
Przewodniczący KRASP prof. dr hab. inż. Tadeusz Luty
Krajowa reprezentacja doktorantów
50Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
jako wkład do dyskusji ...
Nowe podejście do kształcenia doktorantów- przykład
studia III stopnia na Wydziale Elektroniki i Technik Informacyjnych PW
- uruchomione (jako studia III stopnia) - 1999
- 215 studentów
zintegrowane programowo i organizacyjnie ze studiami II stopnia
zasady studiowania oparte na systemie punktowym
otwarte dla kandydatów z uczelni nietechnicznych
51Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
www.elka.pw.edu.pl
52Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
A. Kraśniewski, K. Malinowski, „Making Ph.D. Studies More Attractive”, Proc. SEFI Annual Conf., pp. 141-146, Winterthur, Sept. 1999.
A. Kraśniewski, „Towards transparent, readable and comparable third degree: Making doctorate-level engineering education a part of the Bologna Process”, Proc. Int. Conf. on Engineering Education and Research, pp. 1363-1371, Olomouc, June 2004.
A. Kraśniewski, „Engineering education at the doctorate level: meeting the Bologna objectives”, Proc. SEFI 2004 Annual Conference: The XXI Century - The Golden Opportunity for Engineering Education, pp. 229-235, Valencia, Sept. 2004.
Best paper award w kategorii Bologna Declaration Processes
53Kształcenie młodych naukowcówA.Kraśniewski
Top Related