KPSS2016
ÖABTSINIF ÖĞRETMENLİĞİ
29.Eğitimde
yıl
Pegem Akademi Sınav Komisyonu;
2015 KPSS’ye Pegem Yayınları
ile hazırlanan adayların,40'ın üzerinde soruyu
kolaylıkla çözebildiğini
açıkladı.
ALAN EĞİTİMİ
Komisyon
ÖABT Sınıf Öğretmenliği Alan Eğitimi Konu Anlatımlı
ISBN 978-605-318-202-3Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları
Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.
2. Baskı: 2015, Ankara
Proje-Yayın: Neslihan Gürsoy
Türkçe Redaksiyon: Merve Altan
Dizgi-Grafik Tasarım: Hilal Sultan Coşkun
Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı
Baskı: Korza Yay. Basım San. Tic. A.Ş.Yenice mah. No:3 Esenboğa-Ankara
0312 342 22 08Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 30233
İletişim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51
Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet: www.pegem.net E-ileti: [email protected]
ÖN SÖZ
Sevgili Öğretmen Adayları,
Elinizdeki bu kitap, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Sınıf Öğretmenliği Alan Eğitimi Testi kapsamındaki soruları çözmek için gerekli bilgi, beceri ve teknikleri edinme ve geliştirme sürecinde siz değerli öğretmen adaylarımıza kılavuz olarak hazırlanmıştır.
Kitabın hazırlanış sürecinde, sınav kapsamındaki temel alanlarda kapsamlı alanyazın taraması yapılmış, bu kitabın gerek ÖABT’de gerekse gelecekteki meslek hayatınızda ihtiyacınızı maksimum derecede karşılayacak bir başucu kitabı niteliğinde olması hedefl enmiştir.
Detaylı, güncel ve anlaşılır bir dilde yazılan konu anlatımları, çıkmış sorular ve detaylı açıklamalarıyla desteklenmiş, her ünite içeriği ÖSYM formatına uygun, çözümlü test sorularıyla pekiştirilmiştir. Ayrıca konu anlatımlarında verilen bilgi ve çözüm tekniklerine ek olarak uyarı kutucuklarıyla önemli konulara dikkat çekilmiştir.
Yoğun bir araştırma ve çalışma sürecinde hazırlanmış olan bu kitapla ilgili görüş ve önerilerinizi [email protected] adresini kullanarak bizimle paylaşabilirsiniz.
Geleceğimizi güvenle emanet ettiğimiz siz değerli öğretmenlerimizin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerine katkıda bulunabilmek ümidiyle...
Başarılar...
SINIF ÖĞRETMENLİĞİ ÖABT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER
ÖABT SINIF ÖĞRETMENLİĞİ, 50 sorudan oluşmakta ve Sınıf Öğretmeni Adaylarının Alan Bilgisi (Temel Matematik, Genel Biyoloji, Genel Fizik, Genel Kimya, Türk Dili, Cumhuruyet Dönemi Türk Edebiyatı, Çocuk Edebiyatı, Uygarlık Tarihi, Türk Tarihi ve Kültürü, Genel Coğrafya, Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği) ile Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir.
Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Sınıf Öğretmenliği Lisans Programlarında verilen akademik disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan-Soru dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.
Genel Yüzde Yaklaşık Yüzde Soru Sayısı
Alan Bilgisi Testi % 80 1 - 40
a) Temel Matematik
b) Genel Biyoloji
c) Genel Fizik
d) Genel Kimya
e) Türk Dili
f) Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyat
g) Çocuk Edebiyatı
h) Uygarlık Tarihi
i) Türk Tarihi ve Kültürü
j) Genel Coğrafya
k) Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği
% 12
% 6
% 6
% 6
% 12
% 6
% 6
% 6
% 6
% 6
% 8
Alan Eğitimi Testi % 20 41 - 50
Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili verilen bu bilgiler 2013 - 2014 ÖABT Sınıf Öğretmenliği Sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.
İÇİNDEKİLER
İLK OKUMA YAZMA ÖĞRETİMİ
İLK OKUMA YAZMA ÖĞRETİMİ .....................................................................................................................................3
Birinci Sınıf Çocuklarının Gelişim Özellikleri ve İlk Okuma Yazma Öğretimi İlişkisi................................................3
Gelişim ve Gelişme ................................................................................................................................................3
Olgunlaşma............................................................................................................................................................3
Hazırbulunuşluk .....................................................................................................................................................4
Fiziksel Gelişim Özellikleri .....................................................................................................................................4
Sosyal ve Duygusal Gelişim Özellikleri..................................................................................................................5
Zihinsel/Bilişsel Gelişim Özellikleri.........................................................................................................................6
Ahlaki Gelişim Özellikleri .......................................................................................................................................6
İlk Okuma Yazmaya Hazırlık ..........................................................................................................................................7
Okuma ...................................................................................................................................................................7
Okuma İlkeleri ........................................................................................................................................................7
Okumaya Hazır Oluş ve İlgili Faktörler .........................................................................................................................8
Takvim Yaşı ............................................................................................................................................................8
Cinsiyet ..................................................................................................................................................................8
Sağlık Sorunları .....................................................................................................................................................8
Beyin Başatlığı .......................................................................................................................................................8
Genel Zekâ ............................................................................................................................................................8
Zihinsel Düşünme ..................................................................................................................................................8
Özel Bilişsel Problemler .........................................................................................................................................8
Görsel Ayrım ..........................................................................................................................................................8
İşitsel Ayrım ...........................................................................................................................................................8
İlişkilendirici Öğrenme............................................................................................................................................8
Dikkat .....................................................................................................................................................................8
Sözel Dil Gelişimi ...................................................................................................................................................8
Kitap, Harf ve Satırların Özellikleri .........................................................................................................................8
Yazma ..............................................................................................................................................................................8
Yazmayı Etkileyen Unsurlar ...........................................................................................................................................9
Oturuş Biçimi .........................................................................................................................................................9
Kas Gelişimi ...........................................................................................................................................................9
Yönler ....................................................................................................................................................................9
El Tercihi ................................................................................................................................................................9
vi
Boşluklar ................................................................................................................................................................9
Harfler ....................................................................................................................................................................9
Yazımında Güçlük Çekilen Harfler .......................................................................................................................10
Kalem ve Kalem Tutma .......................................................................................................................................10
Yazılacak Kâğıt ve Kâğıdın Pozisyonu ................................................................................................................10
Yazma Hızı ..........................................................................................................................................................10
Çizgi Takibi...........................................................................................................................................................10
Bitişik Eğik Yazı ve Gerekçeleri...................................................................................................................................10
Cumhuriyet Dönemi'nde İlk Okuma Yazma Öğretimi, Kullanılan Yöntem ve Teknikler .........................................12
1924 İlkokul Programı ..........................................................................................................................................12
1926 İlkokul Programı ..........................................................................................................................................12
1936 İlkokul Programı ..........................................................................................................................................12
1948 İlkokul Programı ..........................................................................................................................................12
1968 İlkokul Programı ..........................................................................................................................................12
1981 İlkokul Programı ..........................................................................................................................................12
2005 İlköğretim Okulu Programı ..........................................................................................................................12
2015 İlkokul Programı ..........................................................................................................................................12
İlk Okuma Yazma Öğretiminde Kullanılan Yöntem ve Teknikler ..............................................................................12
Bireşim/Sentez/Tümevarım Yöntemleri ...............................................................................................................13
Harf (Alfabe) Tekniği ............................................................................................................................................13
Ses Tekniği ..........................................................................................................................................................13
Hece Tekniği ........................................................................................................................................................13
Ses Temelli Cümle Tekniği ...................................................................................................................................14
Çözümleme/Analiz/Tümdengelim Yöntemleri ......................................................................................................14
Öykü (Metin) Tekniği ............................................................................................................................................14
Cümle Tekniği ......................................................................................................................................................14
Sözcük (Kelime) Tekniği ......................................................................................................................................15
Karma Yöntemler .................................................................................................................................................15
İlk Okuma Yazma Öğretimi ve Ses Temelli Cümle Yöntemi ......................................................................................16
Birinci ve İkinci Sınıflarda Kullanılacak Defterlerin Özellikleri .................................................................................17
Ses/Harf Grupları ..........................................................................................................................................................17
ÇÖZÜMLÜ TEST ...........................................................................................................................................................18
ÇÖZÜMLER ...................................................................................................................................................................22
KAYNAKÇA ...................................................................................................................................................................24
vii
TÜRKÇE ÖĞRETİMİTÜRKÇE ÖĞRETİMİ ......................................................................................................................................................27
Türkçe Dersi (1-8. Sınıflar) Öğretim Programı ...........................................................................................................27
Programın Temel Yaklaşımı .................................................................................................................................28
Programın Genel Amacı ......................................................................................................................................29
Programın Yapısı .................................................................................................................................................30
Programdaki Öğrenme Alanları ...........................................................................................................................30
Sözlü İletişim........................................................................................................................................................30
Okuma .................................................................................................................................................................31
Yazma ..................................................................................................................................................................32
Türkçe Ders ve Öğretmen Kılavuz Kitabına Alınacak Metinlerin Nitelikleri ............................................................34
Programın Temaları .............................................................................................................................................34
Sınıf Düzeylerine Göre Ders Kitaplarında Yer Alacak Okuma ve Dinleme Metinlerinin Türleri ve Dağılımı ........35
Programda Ölçme ve Değerlendirme ..................................................................................................................36
ÇÖZÜMLÜ TEST ...........................................................................................................................................................39
ÇÖZÜMLER ...................................................................................................................................................................42
KAYNAKÇA ...................................................................................................................................................................44
FEN VE TEKNOLOJİ ÖĞRETİMİB. Fen Bilimlerine İlişkin Temel Kavramlar ................................................................................................................47
Olgu .....................................................................................................................................................................47
Kavram ................................................................................................................................................................47
Genellemeler .......................................................................................................................................................47
Kuram ..................................................................................................................................................................47
FEN, BİLİMSEL BİLGİ VE BİLİMSEL YÖNTEM ...........................................................................................................47
Fen.......................................................................................................................................................................47
Bilimin Doğası ......................................................................................................................................................47
Bilimin Doğasının Öğretimine İlişkin Yaklaşımlar .................................................................................................48
Tarihsel Yaklaşım .................................................................................................................................................48
Dolaylı Yaklaşım ..................................................................................................................................................49
Doğrudan (Yansıtıcı) Yaklaşım ............................................................................................................................49
Bilimsel İşlem Becerileri .......................................................................................................................................50
BİLİMSEL SÜREÇ BECERİLERİNİ GELİŞTİRME ..............................................................................................51
Bilimsel Süreç Becerilerinin Değerlendirilmesi ....................................................................................................53
Bilimsel Süreç Becerilerinin Geliştirilmesine İlişkin Örnek Bir Etkinlik ...............................................................53
Bilimsel Çalışmanın Ürünleri................................................................................................................................54
FEN VE TEKNOLOJİ OKURYAZARLIĞI ......................................................................................................................54
FEN, TOPLUM, TEKNOLOJİ VE ÇEVRE .....................................................................................................................55
viii
FENNE YÖNELİK TUTUMLAR .....................................................................................................................................55
FEN ÖĞRETİMİNİN AMAÇLARI ...................................................................................................................................56
FEN ÖĞRETİMİNİN TÜRKİYE VE DÜNYADAKİ TARİHSEL GELİŞİMİ .......................................................................56
YAPILANDIRMACI YAKLAŞIM VE FEN ÖĞRENME ....................................................................................................57
Yapılandırmacı Yaklaşımın İlkeleri .......................................................................................................................57
Yapılandırmacı Öğrenme-Öğretme Sürecinde Temel Faktörler ...........................................................................58
Yapılandırmacı Öğrenme Ortamlarının Tasarımı .................................................................................................58
Yapılandırmacı Yaklaşımda Öğretmen ................................................................................................................58
Yapılandırmacı Yaklaşımda Öğrenme Süreci ......................................................................................................58
Yapılandırmacı Yaklaşımda Ders Tasarımı ..........................................................................................................58
İLKÖĞRETİM FEN PROGRAMININ ÖZELLİKLERİ .....................................................................................................59
Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programında Öğretmenin Rolü ................................................................................59
Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programında Öğrencinin Rolü .................................................................................59
Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programında Benimsenen Strateji ..........................................................................59
Fen Bilimleri Dersinin Yapısı ................................................................................................................................59
Fen Bilimleri Dersi “Bilgi” Öğrenme Alanı ............................................................................................................60
Fen Bilimleri Dersi “Beceri” Öğrenme Alanı ........................................................................................................60
Fen Bilimleri Dersi “Duyuş” Öğrenme Alanı ........................................................................................................61
Fen Bilimleri Dersi “Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre (FTTÇ)” Öğrenme Alanı .........................................................62
Programın Uygulanmasıyla İlgili Esaslar .............................................................................................................62
KAVRAM ÖĞRETİMİ .....................................................................................................................................................63
Kavram Geliştirme Süreçleri ...............................................................................................................................63
Kavram Öğretimi .................................................................................................................................................64
Kavram Haritaları .................................................................................................................................................64
Kavram Ağları ......................................................................................................................................................65
Zihin Haritaları .....................................................................................................................................................65
Bilgi Haritası.........................................................................................................................................................65
Anlam Çözümleme Tabloları ................................................................................................................................66
Vee Diyagramları .................................................................................................................................................67
ÖĞRETİM MODELLERİ .................................................................................................................................................67
Sorgulamaya Dayalı Öğrenme ............................................................................................................................67
Probleme Dayalı Öğrenme ..................................................................................................................................69
Proje Tabanlı Öğrenme ........................................................................................................................................71
İş Birliğine Dayalı Öğrenme .................................................................................................................................72
ix
Öğrenme Döngüsü (5E Öğrenme Modeli) ...........................................................................................................74
Çoklu Zekâ Kuramı .............................................................................................................................................74
Sözel- Dilsel Zekâ ................................................................................................................................................75
Görsel-Mekânsal Zekâ.........................................................................................................................................75
Bedensel- Kinestetik Zekâ ...................................................................................................................................75
Mantıksal-Matematiksel Zekâ ..............................................................................................................................75
Kişiler Arası- Sosyal Zekâ....................................................................................................................................75
Kişisel-İçsel Zekâ .................................................................................................................................................75
Doğa Zekâsı ........................................................................................................................................................75
Müziksel-Ritmik Zekâ ...........................................................................................................................................76
FEN ÖĞRETİMİNDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ..................................................................................................76
Geleneksel Ölçme Değerlendirme ......................................................................................................................77
Çoktan Seçmeli Sorular .......................................................................................................................................77
Eşleştirmeli Sorular ..............................................................................................................................................77
Doğru- Yanlış Tipi Sorular ....................................................................................................................................77
Kısa Cevap Soruları.............................................................................................................................................78
Açık Uçlu Sorular .................................................................................................................................................78
Alternatif Ölçme Değerlendirme ..........................................................................................................................78
Performans Değerlendirme..................................................................................................................................78
Öğrenci Ürün Dosyası Değerlendirme .................................................................................................................79
Gözlem Tekniği ....................................................................................................................................................79
Görüşme Tekniği ..................................................................................................................................................79
Öz ve Akran Değerlendirme ................................................................................................................................79
Dereceleme ve Puanlama Ölçekleri ....................................................................................................................80
Tanılayıcı Dallanmış Ağaç ....................................................................................................................................81
Yapılandırılmış Grid .............................................................................................................................................81
Kavram Haritaları .................................................................................................................................................81
Kelime İlişkilendirme Testleri................................................................................................................................81
FEN VE TEKNOLOJİ ÖĞRETİM PROGRAMINA İLİŞKİN ÖRNEK ETKİNLİK GELİŞTİRME .....................................81
ÇÖZÜMLÜ TEST ...........................................................................................................................................................83
ÇÖZÜMLER ...................................................................................................................................................................87
KAYNAKÇA ...................................................................................................................................................................89
x
İLKOKULDA MATEMATİK ÖĞRETİMİMATEMATİK NEDİR? ....................................................................................................................................................93
MATEMATİĞİN TEMEL ELEMANLARI .........................................................................................................................93
Teorik-Uygulamalı Matematik ..............................................................................................................................93
Klasik-Modern Matematik ....................................................................................................................................93
Akademik Matematik-Okul Matematiği ................................................................................................................93
MATEMATİĞİ ÖĞRENME VE ÖĞRETME .....................................................................................................................94
Davranışçı Yaklaşım ............................................................................................................................................94
Bütünlükçü (Gestaltçı) Yaklaşım ..........................................................................................................................94
Fonksiyonalist Yaklaşım ......................................................................................................................................95
Bilişsel Gelişmeci Yaklaşım .................................................................................................................................95
Yapılandırmacı Yaklaşım .....................................................................................................................................95
Buluş Yoluyla Öğrenme .......................................................................................................................................95
Okulda Öğrenme (Tam Öğrenme) .......................................................................................................................96
Bilgi-İşlem Yaklaşımı ............................................................................................................................................96
Anlamlı Öğrenme (Sunuş Yoluyla Öğretim) .........................................................................................................97
GERÇEKÇİ MATEMATİK EĞİTİMİ ................................................................................................................................97
Çoklu Zekâ Kuramı ..............................................................................................................................................97
Öğrenme Stilleri ...................................................................................................................................................97
Matematik Öğretimi Yöntemleri ...........................................................................................................................97
Düz Anlatım Yöntemi ...........................................................................................................................................97
Tanımlar Yardımıyla Öğretim ...............................................................................................................................98
Buluş Yoluyla Öğretim .........................................................................................................................................98
Analizle Öğretim ..................................................................................................................................................98
Senaryo ile Öğretim .............................................................................................................................................98
Gösterip Yaptırma Yöntemiyle Öğretim ...............................................................................................................98
Kurallar Yardımıyla Öğretim .................................................................................................................................98
Deneysel Etkinliklerle Öğretim .............................................................................................................................98
Oyunlarla Öğretim................................................................................................................................................98
İlkokul Matematik Dersi Öğretim Programı ..........................................................................................................98
2004 Programının Özellikleri ...............................................................................................................................99
MATEMATİK EĞİTİMİNİN GENEL AMAÇLARI ..........................................................................................................100
Temel Beceriler ..................................................................................................................................................100
Problem Çözme .................................................................................................................................................100
Matematiksel Süreç Becerileri ...........................................................................................................................100
Duyuşsal Beceriler .............................................................................................................................................101
Psikomotor Beceriler..........................................................................................................................................101
Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) ......................................................................................................................101
Programın Öğrenme-Öğretme Yaklaşımı ..........................................................................................................101
xi
Programın Ölçme ve Değerlendirme Yaklaşımı .................................................................................................101
4+4+4 Eğitim Sistemi .........................................................................................................................................102
Problem Çözme .................................................................................................................................................102
Problemi Anlama ...............................................................................................................................................103
Plan Yapma .......................................................................................................................................................103
Planı Uygulama .................................................................................................................................................103
Çözümün Doğruluğunu ve Geçerliğini Kontrol Etme .........................................................................................104
Çözümü Genelleme ve Yeni/Özgün Problem Kurma .........................................................................................104
Problem Çözme Öğretimi ..................................................................................................................................104
Sistematik Liste Yapma .....................................................................................................................................105
Tahmin ve Kontrol ..............................................................................................................................................105
Diyagram Çizme ................................................................................................................................................105
Bağıntı Bulma ....................................................................................................................................................105
Değişken Kullanma ............................................................................................................................................105
Benzer Problemlerin Çözümünden Yararlanma (Basitleştirme) ........................................................................105
Geriye Doğru Çalışma .......................................................................................................................................105
Eleme.................................................................................................................................................................105
Tablo Yapma ......................................................................................................................................................105
Muhakeme Etme................................................................................................................................................106
Problem Kurma ..................................................................................................................................................106
Matematiksel İfadeye Uygun Problem Kurma ...................................................................................................106
Şekil veya Tabloya Uygun Problem Kurma........................................................................................................106
Cevabı Zihinde Tutarak Problem Kurma ...........................................................................................................106
MATEMATİK EĞİTİMİNDE PROBLEM ÇÖZME .........................................................................................................107
1. Problem Çözme İçin Öğretim.........................................................................................................................107
2. Problem Çözmeye İlişkin Öğretim .................................................................................................................107
3. Problem Çözme İle Öğretim ..........................................................................................................................107
DOĞAL SAYILAR VE DÖRT İŞLEM ÖĞRETİMİ ........................................................................................................107
Sayma Sistemleri ...............................................................................................................................................107
Doğal Sayılar .....................................................................................................................................................107
Onluk Sayma Sistemi ........................................................................................................................................107
DOĞAL SAYILARIN ÖĞRETİMİ ..................................................................................................................................108
İlkokul Matematik Dersi Öğretim Programı'nda Doğal Sayılar Alt Öğrenme Alanı Kazanımları ........................108
Hazırlık Çalışmaları ...........................................................................................................................................108
BİR BASAMAKLI DOĞAL SAYILARIN ÖĞRETİMİ ....................................................................................................109
İKİ VE DAHA ÇOK BASAMAKLI DOĞAL SAYILARIN ÖĞRETİMİ ...........................................................................109
DOĞAL SAYILAR ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN ÖĞRETİMİ ........................................................................................ 110
Doğal Sayıların Yuvarlanması ........................................................................................................................... 110
xii
Sıralama ve Örüntüler........................................................................................................................................ 110
Düzen ................................................................................................................................................................ 110
DOĞAL SAYILARDA DÖRT İŞLEM ÖĞRETİMİ ......................................................................................................... 111
İşlem Öğretimi.....................................................................................................................................................111
Toplama İşleminin Öğretimi ............................................................................................................................... 112
İlkokul Matematik Dersi Öğretim Programı'nda Doğal Sayılarla Toplama İşlemi Alt Öğrenme Alanı Kazanımları ................................................................................................ 112
1. Sınıf ............................................................................................................................................................... 112
2. Sınıf ............................................................................................................................................................... 112
3. Sınıf ............................................................................................................................................................... 112
4. Sınıf ............................................................................................................................................................... 112
Hazırlık Çalışmaları ........................................................................................................................................... 112
İşlem Tekniğinin Öğretimi................................................................................................................................... 113
İşlem Özelliklerinin Öğretimi .............................................................................................................................. 113
İşlem Sağlamasının Öğretimi............................................................................................................................. 113
Zihinden Toplama İşlemi Öğretimi ..................................................................................................................... 113
Toplama İşlemini Gerektiren Problemler ............................................................................................................ 114
Çıkarma İşleminin Öğretimi ....................................................................................................................................... 114
1. Sınıf ............................................................................................................................................................... 114
2. Sınıf ............................................................................................................................................................... 114
3. Sınıf ............................................................................................................................................................... 114
4. Sınıf ............................................................................................................................................................... 114
Hazırlık Çalışmaları ........................................................................................................................................... 114
İşlem Tekniğinin Öğretimi................................................................................................................................... 115
İşlem Sağlamasının Öğretimi............................................................................................................................. 115
Zihinden Çıkarma İşlemi Öğretimi ..................................................................................................................... 115
Çıkarma İşlemini Gerektiren Problemler ............................................................................................................ 115
Çarpma İşleminin Öğretimi ........................................................................................................................................ 116
İlkokul Matematik Dersi Öğretim Programı'nda Doğal Sayılarla Çarpma İşlemi Alt Öğrenme Alanı Kazanımları ................................................................................................. 116
2. Sınıf ............................................................................................................................................................... 116
3. Sınıf ............................................................................................................................................................... 116
4. Sınıf ............................................................................................................................................................... 116
Hazırlık Çalışmaları ........................................................................................................................................... 116
İşlem Özelliklerinin Öğretimi .............................................................................................................................. 117
İşlem Tekniğinin Öğretimi................................................................................................................................... 117
İşlem Sağlamasının Öğretimi............................................................................................................................. 117
Çarpma İşlemini Gerektiren Problemler............................................................................................................. 118
Bölme İşleminin Öğretimi .......................................................................................................................................... 118
İlkokul Matematik Dersi Öğretim Programı'nda Doğal Sayılarla Bölme İşlemi Alt Öğrenme Alanı Kazanımları.................................................................................................... 118
xiii
2. Sınıf ............................................................................................................................................................... 118
3. Sınıf ............................................................................................................................................................... 118
4. Sınıf ............................................................................................................................................................... 118
Hazırlık Çalışmaları ........................................................................................................................................... 119
İşlem Özelliklerinin Öğretimi .............................................................................................................................. 119
İşlem Tekniğinin Öğretimi................................................................................................................................... 119
Kalanlı Bölme İşleminin Öğretimi .......................................................................................................................120
İşlem Sağlamasının Öğretimi.............................................................................................................................120
KESİR SAYILARI VE DÖRT İŞLEM ÖĞRETİMİ .........................................................................................................120
Kesir Sayılarının Öğretimi..........................................................................................................................................121
İlkokul Matematik Dersi Öğretim Programı'nda Kesirler Alt Öğrenme Alanı Kazanımları .................................121
1. Sınıf ...............................................................................................................................................................121
2. Sınıf ...............................................................................................................................................................121
3. Sınıf ...............................................................................................................................................................121
4. Sınıf ...............................................................................................................................................................121
İlkokul Matematik Dersi Öğretim Programı'nda Kesirlerle İşlemler Alt Öğrenme Alanı Kazanımları .................121
4. Sınıf ...............................................................................................................................................................121
Hazırlık Çalışmaları ...........................................................................................................................................121
Kesir Sayılarıyla Problem Çözme ......................................................................................................................123
Toplama ve Çıkarma İşlemi Öğretimi .................................................................................................................123
İşlem Özelliklerinin Öğretimi ..............................................................................................................................123
ONDALIK KESİRLERİN ÖĞRETİMİ ............................................................................................................................123
Ondalık Gösterimin Öğretimi .............................................................................................................................124
İlkokul Matematik Dersi Öğretim Programı'nda Ondalık Gösterim Alt Öğrenme Alanı Kazanımları ..................124
4. Sınıf ...............................................................................................................................................................124
Ondalık Gösterimde Çözümleme.......................................................................................................................125
Ondalık Gösterimi Verilen Sayıların Karşılaştırılması ........................................................................................125
GEOMETRİ ÖĞRETİMİ ................................................................................................................................................126
Çocuklarda Geometrik Düşünmenin Gelişimi ....................................................................................................126
Geometri Öğretimi .............................................................................................................................................126
İlkokul Matematik Dersi Öğretim Programı'nda Geometri Öğrenme Alanı Kazanımları ....................................126
1. Sınıf ...............................................................................................................................................................126
Geometrik Şekiller ve Cisimler...........................................................................................................................126
Uzamsal İlişkiler .................................................................................................................................................126
Eşlik ...................................................................................................................................................................126
Geometrik Örüntüler ..........................................................................................................................................127
2. Sınıf ...............................................................................................................................................................127
Geometrik Cisimler ve Şekiller...........................................................................................................................127
xiv
Uzamsal İlişkiler .................................................................................................................................................127
Geometrik Örüntüler ..........................................................................................................................................127
3. Sınıf ...............................................................................................................................................................127
Geometrik Cisimler ve Şekiller...........................................................................................................................127
Uzamsal İlişkiler .................................................................................................................................................127
Geometrik Örüntüler ..........................................................................................................................................127
Geometride Temel Kavramlar ............................................................................................................................127
4. Sınıf ...............................................................................................................................................................127
Geometrik Cisimler ve Şekiller...........................................................................................................................127
Uzamsal İlişkiler .................................................................................................................................................127
Geometride Temel Kavramlar ............................................................................................................................127
ÖLÇME VE ÖLÇÜLER ÖĞRETİMİ ..............................................................................................................................130
Ölçme ve Ölçüler Öğretimi.................................................................................................................................130
İlkokul Matematik Dersi Öğretim Programında Ölçme Öğrenme Alanı Kazanımları .........................................130
1. Sınıf ...............................................................................................................................................................130
Uzunluk Ölçme ..................................................................................................................................................130
Paralarımız ........................................................................................................................................................130
Zaman Ölçme ....................................................................................................................................................130
Tartma ................................................................................................................................................................130
Sıvı Ölçme .........................................................................................................................................................130
2. Sınıf ...............................................................................................................................................................130
Uzunluk Ölçme ..................................................................................................................................................130
Paralarımız ........................................................................................................................................................130
Zaman Ölçme ....................................................................................................................................................130
Tartma ................................................................................................................................................................130
Sıvı Ölçme .........................................................................................................................................................131
3. Sınıf ...............................................................................................................................................................131
Uzunlukları Ölçme .............................................................................................................................................131
Çevre Ölçme ......................................................................................................................................................131
Alan Ölçme ........................................................................................................................................................131
Paralarımız ........................................................................................................................................................131
Zamanı Ölçme ...................................................................................................................................................131
Tartma ................................................................................................................................................................131
Sıvı Ölçme .........................................................................................................................................................131
4. Sınıf ...............................................................................................................................................................131
Uzunluk Ölçme ..................................................................................................................................................131
Çevre Ölçme ......................................................................................................................................................131
Alan Ölçme ........................................................................................................................................................131
Paralarımız ........................................................................................................................................................131
Zaman Ölçme ....................................................................................................................................................131
xv
Tartma ................................................................................................................................................................132
Sıvı Ölçme .........................................................................................................................................................132
Uzunluk Ölçüleri Öğretimi ..................................................................................................................................132
Alan Ölçüleri Öğretimi ........................................................................................................................................133
Sıvı Ölçüleri Öğretimi .........................................................................................................................................134
Tartma Öğretimi .................................................................................................................................................134
Zaman Ölçüleri Öğretimi ....................................................................................................................................134
VERİ ÖĞRETİMİ ..........................................................................................................................................................135
Veri Öğretimi ......................................................................................................................................................135
İlkokul Matematik Dersi Öğretim Programında Veri Öğrenme Alanı Kazanımları .............................................135
1. Sınıf ...............................................................................................................................................................135
Veri.....................................................................................................................................................................135
Veri.....................................................................................................................................................................135
Nesne Grafiği .....................................................................................................................................................135
3. Sınıf ...............................................................................................................................................................135
Veri.....................................................................................................................................................................135
Veri.....................................................................................................................................................................135
ÇÖZÜMLÜ TEST .........................................................................................................................................................137
ÇÖZÜMLER .................................................................................................................................................................141
KAYNAKÇA .................................................................................................................................................................143
HAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİMİHAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİMİ .........................................................................................................................................147
Hayat Bilgisi Dersinin İçeriği ..............................................................................................................................147
Hayat Bilgisi Öğretiminin Amaçları ....................................................................................................................148
DÜNYADA HAYAT BİLGİSİ DERSİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ ....................................................................................150
TÜRKİYE’DE HAYAT BİLGİSİ DERSİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ ................................................................................151
HAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİMİ .........................................................................................................................................152
HAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİM PROGRAMI ....................................................................................................................152
Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programı’nın Amaçları ...........................................................................................152
Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programında Yer Alan Beceriler ............................................................................152
Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programında Yer Alan Değerler .............................................................................155
Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programı’nın Organizasyon Yapısı ........................................................................155
Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programı’nın Üniteleri ve İçerikleri ............................................................................156
1. Ben ve Okulum .............................................................................................................................................156
2. Ailem ve Evim ................................................................................................................................................156
3.Sağlıklı Hayat ................................................................................................................................................156
xvi
4. Güvenli Hayat .............................................................................................................................................. 157
5. Ülkemi Seviyorum ....................................................................................................................................... 157
6. Doğa ve Çevre ............................................................................................................................................. 157
Okul ve Aile İlişkisi .................................................................................................................................................. 158
HAYAT BİLGİSİ DERSİNDE ÖĞRETMENİN ROLÜ .................................................................................................. 158
Belirli Gün ve Haftalar ...................................................................................................................................... 159
Hayat Bilgisi Öğretim Programında Ölçme ve Değerlendirme......................................................................... 161
Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programı’nın Uygulanmasına İlişkin Açıklamalar .............................................. 161
ÇÖZÜMLÜ TEST ....................................................................................................................................................... 162
ÇÖZÜMLER ............................................................................................................................................................... 165
KAYNAKÇA ............................................................................................................................................................... 167
SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİSOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİ ................................................................................................................................ 171
Sosyal Bilgilerin Tanımı ........................................................................................................................................... 171
SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİNE FARKLI YAKLAŞIMLAR ................................................................................... 171
Vatandaşlık Aktarımı Olarak Sosyal Bilgiler Öğretimi ...................................................................................... 171
Sosyal Bilim Olarak Sosyal Bilgiler Öğretimi ........................................................................................................ 172
Yansıtıcı Araştırma Olarak Sosyal Bilgiler Öğretimi ............................................................................................. 172
DÜNYADA SOSYAL BİLGİLER GELENEĞİ ............................................................................................................. 172
TÜRKİYE’DE SOSYAL BİLGİLER GELENEĞİ ......................................................................................................... 174
SOSYAL BİLGİLER VE SOSYAL BİLİMLER ............................................................................................................ 175
SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİNİN AMAÇLARI ...................................................................................................... 175
Evrensel Amaçlar............................................................................................................................................. 176
1. Bilgiye İlişkin Amaçlar .................................................................................................................................. 176
2. Beceriye İlişkin Amaçlar............................................................................................................................... 176
3. Tutum ve Değerlere İlişkin Amaçlar ............................................................................................................ 176
4. Sosyal Katılıma İlişkin Amaçlar.................................................................................................................... 177
Ulusal Amaçlar................................................................................................................................................. 177
Sosyal Bilgilerde İçerik: Kapsam ve Yapı ........................................................................................................ 178
İçeriğin Sıralanması ......................................................................................................................................... 178
Programın Temel Yaklaşımı ............................................................................................................................ 179
PROGRAMIN YAPISI ................................................................................................................................................. 180
BECERİLER ............................................................................................................................................................... 180
Kanıtı Tanıma ve Kullanma Becerisi ................................................................................................................ 183
Bilgiyi Kullanılabilir Biçimlerde Planlama ve Yazma Becerisi ........................................................................... 183
xvii
Mekânı Algılama Becerisi ..................................................................................................................................183
Sebep-Sonuç İlişkisini Belirleme Becerisi ..........................................................................................................183
Karar Verme Becerisi .........................................................................................................................................184
Kütüphane ve Referans Kaynaklarını Kullanma Becerisi ..................................................................................184
BECERİ ÖĞRETİMİ .....................................................................................................................................................184
KAVRAMLAR ...............................................................................................................................................................185
KAVRAM ÖĞRETİMİ ...................................................................................................................................................185
DEĞERLER ..................................................................................................................................................................186
DEĞER ÖĞRETİMİ ......................................................................................................................................................187
1. Değer Açıklamak ..........................................................................................................................................187
a. Seçme: .......................................................................................................................................................188
b. Ödüllendirme: ............................................................................................................................................188
c. Hareket: .....................................................................................................................................................188
2. Ahlaki Muhakeme .........................................................................................................................................188
3. Değer Analizi ................................................................................................................................................188
4. Gözlem Yoluyla Değer Öğretimi ....................................................................................................................189
BİREY VE TOPLUM .....................................................................................................................................................190
İNSANLAR, YERLER VE ÇEVRELER ........................................................................................................................191
ÜRETİM, DAĞITIM VE TÜKETİM ................................................................................................................................191
BİLİM, TEKNOLOJİ VE TOPLUM ...............................................................................................................................192
GÜÇ, YÖNETİM VE TOPLUM .....................................................................................................................................192
KÜRESEL BAĞLANTILAR .........................................................................................................................................192
GRUPLAR, KURUMLAR VE SOSYAL ÖRGÜTLER ..................................................................................................192
ZAMAN, SÜREKLİLİK VE DEĞİŞİM ...........................................................................................................................193
ÇÖZÜMLÜ TEST .........................................................................................................................................................194
ÇÖZÜM ........................................................................................................................................................................197
KAYNAKÇA .................................................................................................................................................................199
BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖĞRETİMBİRLEŞTİRİLMİŞ SINIF KAVRAMI .............................................................................................................................203
Birleştirilmiş Sınıf Uygulamasını Zorunlu Kılan Nedenler ..................................................................................203
Birleştirilmiş Sınıflarda Öğretimin Esasları.........................................................................................................204
Birleştirilmiş Sınıflarda Öğretimin Yararları ........................................................................................................205
Birleştirilmiş Sınıflarda Öğretimin Sınırlılıkları....................................................................................................206
Birleştirilmiş Sınıfların Oluşturulması .................................................................................................................207
Birleştirilmiş Sınıflı Okulların Kendine Özel Durumları.......................................................................................207
xviii
Öğrencilerin Kendi Kendilerine Çalışmaları .......................................................................................................208
Öğretmenli Dersler.............................................................................................................................................209
Ödevli Dersler ....................................................................................................................................................210
Sınıf Çalışması ..................................................................................................................................................210
Küme Çalışması ................................................................................................................................................ 211
İlgi Kümeleri ....................................................................................................................................................... 211
Seviye Grupları .................................................................................................................................................. 211
Bireysel Çalışma ................................................................................................................................................212
Sesli Çalışmalar .................................................................................................................................................213
Sessiz Çalışmalar ..............................................................................................................................................213
Yardımcı Öğrenciler ...........................................................................................................................................213
Planlı Çalışma....................................................................................................................................................214
Çalışma Ortamı..................................................................................................................................................214
ÖLÇME - DEĞERLENDİRME ARAÇ VE YÖNTEMLERİ ............................................................................................215
Dereceleme Ölçekleri Kullanma Nedenleri ........................................................................................................216
ÇÖZÜMLÜ TEST .........................................................................................................................................................217
ÇÖZÜMLER .................................................................................................................................................................220
KAYNAKÇA .................................................................................................................................................................222
İNSAN HAKLARI, YURTTAŞLIK VE DEMOKRASİ EĞİTİMİİNSAN HAKLARI, YURTTAŞLIK VE DEMOKRASİ EĞİTİMİ ....................................................................................225
İlk Çağ'da İnsan Hakları ....................................................................................................................................225
Orta Çağ'da İnsan Hakları ................................................................................................................................225
Yeni Çağ'da İnsan Hakları ................................................................................................................................226
İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi .......................................................................................................................227
Çocuk Haklarına Dair Sözleşme ........................................................................................................................229
YURTTAŞLIK ...............................................................................................................................................................229
DEMOKRASİ ................................................................................................................................................................230
İNSAN HAKLARI YURTTAŞLIK VE DEMOKRASİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI ..................................................231
Programın Temel Yaklaşımı ..............................................................................................................................231
Programın Yapısı .............................................................................................................................................231
Üniteler ve Kazanımlar .....................................................................................................................................232
Programın Uygulanmasına İlişkin Açıklamalar ..................................................................................................233
Programın Ölçme Değerlendirme Yaklaşımı ....................................................................................................234
xix
İNSAN HAKLARI, YURTTAŞLIK VE DEMOKRASİ EĞİTİMİ .....................................................................................234
ÇÖZÜMLÜ TEST .........................................................................................................................................................237
ÇÖZÜMLER .................................................................................................................................................................241
KAYNAKÇA .................................................................................................................................................................243
DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ ÖĞRETİMİDİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ ÖĞRETİMİ .........................................................................................................247
Din Kültürü Ahlak Bilgisi Dersi Öğretiminin Temel İlkeleri ..................................................................................247
Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretim Programı ..................................................................................................247
Beceriler.............................................................................................................................................................247
Kavramlar ..........................................................................................................................................................248
Yardım ...............................................................................................................................................................248
Ara disiplinler .....................................................................................................................................................248
Öğrenme alanları ve üniteler .............................................................................................................................248
1. Öğrenme Alanı: İNANÇ .........................................................................................................................................248
2. Öğrenme Alanı: İBADET .......................................................................................................................................248
3. Öğrenme Alanı: HZ. MUHAMMED ........................................................................................................................249
4. Öğrenme Alanı: KUR’AN VE YORUMU ................................................................................................................249
5. Öğrenme Alanı: AHLAK ........................................................................................................................................249
6. Öğrenme Alanı: DİN VE KÜLTÜR .........................................................................................................................250
Ölçme ve Değerlendirme ...........................................................................................................................................250
KAYNAKÇA .................................................................................................................................................................251
ÇÖZÜMLÜ TEST .........................................................................................................................................................252
ÇÖZÜMLER .................................................................................................................................................................254
MÜZİK ÖĞRETİMİMÜZİK ÖĞRETİMİ .......................................................................................................................................................257
Müzik Öğretiminin Genel Amaçları ....................................................................................................................257
Öğretim Programında Müzik Eğitimi Genel Amaçları ........................................................................................257
Müzik Dersinin Temel İlkeleri .............................................................................................................................257
Müzik Öğretim Programı Temel Özellikleri.........................................................................................................257
Müzik Öğretim Programı Öğrenme Alanları, Beceriler, Değerler ve Özel Öğretim Yöntemleri..........................257
Temel Beceriler ..................................................................................................................................................257
Değerler ise; ......................................................................................................................................................257
Öğrenme Alanları ve Özellikleri ........................................................................................................................257
xx
Müzik Öğretimi İlke ve Yöntemleri .....................................................................................................................258
Temel İlkeler.......................................................................................................................................................258
Uygulamada Dikkat Edilecek Hususlar; .............................................................................................................258
Şarkı Öğretimi ....................................................................................................................................................259
Bütün-Parça-Bütün Yöntemi ..............................................................................................................................259
Kulaktan Şarkı Öğretimi Süreci..........................................................................................................................259
Çocuklar İçin Şarkı Seçerken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar......................................................................259
KAYNAKÇA ................................................................................................................................................................260
ÇÖZÜMLÜ TEST .........................................................................................................................................................261
ÇÖZÜMLER .................................................................................................................................................................263
GÖRSEL SANATLARGÖRSEL SANATLAR ..................................................................................................................................................267
Görsel Sanatlar Programı'nın Temel Hedefleri ..................................................................................................267
Öğrenme Alanları ..............................................................................................................................................267
Öğretim Programına göre Sanat Eleştirisi ve Cevaplanması gereken sorular ..................................................267
Görsel Sanatlar Eğitimin İlkeleri.........................................................................................................................268
Programla Ulaşılması Beklenen Temel Beceriler...............................................................................................268
Çocuk Resimlerinin Özellikleri ...........................................................................................................................268
Çocuklarda Çizimlerin Gelişim Dönemleri .........................................................................................................268
Karalama Evresi ................................................................................................................................................269
Şema Öncesi Dönem.........................................................................................................................................269
Şematik Dönem .................................................................................................................................................269
Gerçekçilik Dönemi ............................................................................................................................................269
Görünürde Doğalcılık Dönemi ...........................................................................................................................269
KAYNAKÇA .................................................................................................................................................................271
ÇÖZÜMLÜ TEST .........................................................................................................................................................272
ÇÖZÜMLER .................................................................................................................................................................274
OYUN VE FİZİKİ ETKİNLİKLER DERSİ ÖĞRETİMİ
OYUN VE FİZİKİ ETKİNLİKLER DERSİ ÖĞRETİMİ ...................................................................................................277
Oyun ve fiziki etkinlikler dersinin temel ilkeleri ...................................................................................................277
Öğretim programı yapısı ....................................................................................................................................277
Hareket becerileri ile ilgili kavramlar ..................................................................................................................278
Oyun Stratejileri / Taktikleri Geliştirme ve Kullanma Becerisi: ...........................................................................279
Kişisel, Sosyal ve Düşünme Becerileri ..............................................................................................................279
KAYNAKÇA .................................................................................................................................................................280
ÇÖZÜMLÜ TEST .........................................................................................................................................................281
ÇÖZÜMLER .................................................................................................................................................................283
İLK OKUMA YAZMA ÖĞRETİMİ
3
İLK OKUMA YAZMA ÖĞRETİMİ
İlk okuma yazma öğretiminin gerçekleştirilmesi bir amaç değil, bireyin sonraki öğrenmelerine kaynaklık edecek bir araçtır. Bu nedenle ilk okuma yazmanın öğrenilmesi bireyin sonraki öğrenmeleri için bir anahtar gibidir. Bireyin bu anah-tara sahip olması, onu nasıl, nerede, ne zaman ve ne kadar kullanacağını bilmesi etkili okuryazarlık olarak da görülebilir.
İlk okuma yazma öğretiminde etkili bir öğretmen olmak için de okuma yazma sürecinin, bu süreçte yapılması gerekenlerin ve öğretim özelliklerinin bilinmesi gereklidir. Okuma ve yazma karmaşık bir süreçtir. Geçmişte edini-len bilgiler ve deneyimler, bireysel farklılıklar, sözcük ta-nıma stratejileri, neden-sonuç çıkarma becerileri, okuma amaçları, güdülenme ve okunan metnin zorluk düzeyi gibi birçok farklı özellikten etkilenebilir. Okuma ve yazmanın genel özellikleri şöyle ifade edilebilir: Okuma ve yazma, anlam oluşturma işlemidir. Okuma ve yazma dille ilgili bir süreçtir. Okuma ve yazma bir süreç sonunda öğrenilir ve sü-
reklilik esastır. Okuma ve yazmayı öğretmede birçok farklı yöntem
ve teknik kullanılabilir.
Okuma ve yazma öğretimini etkili şekilde gerçekleştiri-lebilmek için bu çağ çocuklarının özelliklerini tanımak, bilmek ve buna uygun öğrenme-öğretme süreçleri tasar-lamak gereklidir.
Birinci Sınıf Çocuklarının Gelişim Özellikleri ve İlk Okuma Yazma Öğretimi İlişkisi
Bireyin gelişim özellikleri ile ilk okuma yazma öğretimi sü-reçleri arasında çok sıkı ve doğrusal bir ilişki vardır. Bu nedenle bireylerin gelişim özelliklerinin bilinmesi, ona göre davranılması ve öğrenme-öğretme süreçlerinin de buna göre düzenlenmesi ilk okuma yazma öğretiminde elde edilecek başarıyı doğrudan etkileyecektir. Bu bağlamda aşağıda ilk okuma ve yazma öğretimiyle ilgili bazı kavram-lara ayrıntılı olarak yer verilmiştir.
Her çocuğun fiziksel yapısı ve gelişim hızı birbirinden farklı-dır. Bu da büyüme, olgunlaşma, öğrenme ve hazırbulunuş-luk durumlarını doğrudan etkilemektedir. Ancak bu kavram-ların sıklıkla birbiriyle karıştırıldığı görülmektedir. Bu nedenle aşağıda bu kavramlara yönelik açıklamalara yer verilmiştir.
Gelişim ve Gelişme
Gelişim; kişinin döllenmeden başlayarak bedensel, zihin-sel, dil, duygusal ve sosyal yönden (büyüme, olgunlaşma ve öğrenmenin etkileşimiyle) son aşamasına ulaşıncaya kadar sürekli ilerleme kaydeden değişimidir.
GELİŞİM (Süreç) GELİŞME (Sonuç)
DEĞİŞİM (Farklılaşma) DEĞİŞME (Ürün)
Gelişim, bir süreç (örneğin; bilişsel gelişim); gelişme ise bu sürecin sonunda oluşan bir ürün (örneğin; okuma yazma davranışını kazanma) olarak değerlendirilebilir. Gelişmede önce büyüme ve olgunlaşma, sonra öğrenme gerçekleşir.
1. Gelişim biyolojik faktörlerden ve çevreden etkilenir.
2. Gelişimde bireysel farklılıklar söz konusudur. Her birey benzer süreçleri farklı dönemlerde yaşayabilir.
3. Gelişimde bir sıra vardır: Gelişim baştan ayağa doğrudur. Çocuk önce başını tutmayı, sonra otur-mayı, ardından yürümeyi öğrenir. Gelişim içten dışa doğrudur. Çocuk önce nesneye uzanır, onu elleriyle kavrar, daha sonra parmaklarını kullanmaya baş-lar. Gelişim genelden özele doğrudur. Çocuk önce büyük kas kontrolünü, sonra da küçük kas kontro-lünü kazanır. (önce ellerini kullanmayı daha sonra kalem tutmayı öğrenir)
4. Gelişimin hızı her yaşta aynı değildir. Gelişim belli yaşlarda hızlı, belli yaşlarda yavaştır.
5. Gelişim tüm alanlarıyla bir bütündür. Herhangi bir gelişim alanının aksaması diğer alanları da olumsuz etkileyebilir.
6. Gelişim devamlılık gösterir, yaşam boyu devam eder.
Olgunlaşma
Olgunlaşma, vücut organlarının kendinden beklenen görevi yerine getirebilecek seviyeye, bir başka deyişle organizmanın belli bir davranışı yapabilecek düzeydeki biyolojik kapasiteye ulaşmasıdır. Olgunlaşmada fiziksel ve zihinsel gelişim olmak üzere iki boyut vardır. Birey bir görevi yerine getirebilmek için fiziksel ve zihinsel açıdan yeterli olmalıdır. Bunun sonucunda birey kendisinden bek-lenen belirli davranışları yerine getirebilir.
Olgunlaşma, büyük oranda öğrenme yaşantıları ve çev-resel faktörlerden bağımsız olarak organizmanın belli bir yetkinliğe ulaşmasıdır. Olgunlaşma, öğrenmenin ön ko-şuludur. Olgunlaşma olmadan öğrenme gerçekleşmez. Olgunlaşma, öğrenmenin temelidir. Birey, olgunlaşma ile daha önce yapamadığı ve öğrenemediği birçok şeyi öğ-renebilir ve yapabilir. Ancak, davranışları öğrenebilmek ve yapabilmek için yaşantılar geçirmesi gerekir. Olgunlaşma kalıtımsal (genetiksel) özellikler taşır. Olgunlaşma kişinin doğuştan getirmiş olduğu potansiyelin zaman içerisinde ortaya çıkmasını ifade eder. Kişinin herhangi bir çaba gös-termesine gerek yoktur. Kendiliğinden meydana gelen bir süreçtir.
4
Büyüme, bedensel gelişim ile ilgilidir. Fiziksel olarak bir artışı içerir. Olgunlaşma ise, büyüme kavramı ile birlikte muktedir olmayı da içerir. Örneğin bir çocuğun bacakla-rının uzaması büyümedir, ancak bacaklarının yürümeye yaraması ise olgunlaşmadır.
Hazırbulunuşluk
Hazırbulunuşluk; olgunlaşma, ön bilgi, ilgi, istek ve tutum gibi değişkenlerin etkileşiminin bir sonucudur. Hazırbulu-nuşluk, bir şeyi öğrenebilmek için gerekli olan ön koşul davranışların kazanılmış olması anlamına gelir. Diğer bir deyişle bireyin yeni bir öğrenme durumunda sahip oldu-ğu özelliklerin tümüdür. Bireyin olgunlaşmasının yanında önceki öğrenmelerinin, ilgilerinin, tutumlarının, güdülen-mişlik düzeyinin bir sonucudur.
Hazır olma, organizmanın bir konuyu tam olarak öğre-nebilmesi için gerekli gelişme düzeyine, ön bilgilere ve güdülenme düzeyine erişmesidir. Organizmanın bir dav-ranışı yapabilecek gelişim düzeyine gelmesi, ön bilgilere sahip olması ve olumlu tutuma (güdülenme) sahibi olma-sı hazırbulunuşluk düzeyinin temel göstergesidir.
Hazır olma, bireyin belli bir gelişim görevini olgunlaşma ve ön öğrenmeler yoluyla yapabilecek düzeye gelmesi-dir. Örneğin; öğrencinin okuyabilmesi için öncelikle ge-rekli gelişim düzeyine (olgunlaşma) ulaşma ve sesleri ta-nıma, ayırt etme ve ses farkındalığı gibi ön bilgilere sahip olması gerekir. Hazırbulunuşluk, olgunlaşma ve öğren-menin etkileşimi sonucu daha önce gerçekleştirilmeyen bir davranış ve becerinin başarılması için gerekli şartların oluşmasıdır. Bir çocuğun konuşabilmesi için belli bir dil yapısına ve esnekliğine, harf ve heceleri söylemesine ve en önemlisi de yeteri kadar kelime hazinesine ulaşması gerekir. Yaş, olgunluk seviyesi, o duruma karşı gelişti-rilen motivasyon ve duygu durumları hazırbulunuşlukta önemlidir. Okuma yazmayı öğrenmek için çocuğun bir kısım organlarının olgunlaşması yanında, çocuğu buna heveslendirmek ve okuma yazma alıştırmaları yaptırmak gibi hazırlık çalışmaları da gereklidir. Hazırbulunuşluk, olgunlaşmaya göre daha geniş bir kavramdır. Hazırbulu-nuşluk olgunlaşma ve öğrenme (ön bilgiler-ilgi ve tutum) sonucu belli davranışları yapmaya hazır olma durumudur.
Yapılan araştırmalar ve gözlemler çocukların belli başlı gelişim dönemleri olduğunu ortaya koymaktadır. Bu dö-
nemlerde çocukların belirli davranış kalıpları ve ortak eği-limlerinin olduğu görülmektedir. Öğretmenlerin bu eğilim ve ortak özellikleri bilmeleri, uygulamakla yükümlü olduk-ları eğitim-öğretim programını çocukların bu özelliklerine göre uygulamalarına olanak sağlar. Gelişim dönemleri kesin çizgilerle birbirinden ayrılamamakla birlikte genel hatlarıyla birinci sınıf öğrencilerinin gelişim özellikleri ve birinci sınıf öğretmenlerinin görevleri şöyle açıklanabilir:
Fiziksel Gelişim Özellikleri
Fiziksel gelişim; bedenin ağırlıkça artması ve boyca uza-ması yanında, bedeni oluşturan tüm alt sistemlerin de büyümesi ve olgunlaşmasını içeren bir gelişim alanıdır. Alt sistemler kapsamında; kemiklerin büyümesi (iskelet oluşumu), kasların büyümesi (kemiklerin hareket kazan-ması), beynin büyümesi ve gelişimi, dişlerin, duyu organ-larının ve iç salgı bezlerinin ve tüm iç organların ağırlık ve hacim yönünden gelişimi yer almaktadır. Fiziksel geli-şim, kalıtım ve çevre etkileşiminin bir ürünüdür.
Çocuğun fiziksel gelişiminin sağlıklı olabilmesi için,
Yeterli ve dengeli beslenmeye,
Düzenli uyku ve dinlenmeye,
Temizlik ve hastalıklardan korunmaya,
Açık hava ve bedensel aktivitelere ihtiyacı vardır.
Fiziksel gelişim çocukların sosyal ve zihinsel gelişimlerini de etkilediği için çok önemlidir. Birçok fiziksel yetersizlik ve hastalık erken yaşlarda tespit edilirse tedavisi müm-kün olabilmektedir. Özellikle görme, işitme ve konuşma gibi sorunlar okuma yazma öğretimi açısından önem-lidir ve öğretmenin bu konuda yeterli bilgi ve beceriye sahip olması gerekmektedir. Bu bakımdan birinci sınıfa başlama çağına gelmiş çocukların sahip olması gereken fiziksel gelişim seviyelerinin belirlenmesi önemlidir. Buna göre birinci sınıf öğrencileri:
Fiziksel gelişimleri bakımından önceki dönemlere göre daha yavaş fakat sürekli bir gelişme izlemek-tedirler.
Büyük kaslarını kontrol edebilmektedirler.
Fiziksel güçlerini ve becerilerini test etmekten hoş-landıklarından atlamayı, koşmayı, yuvarlanmayı vb. severler.
5
Çoğunlukla dengelerini sağlayabilecek düzeydedir-ler. Tek ayakları üzerinde durabilir, dar bir duvar üze-rinde yürüyebilir, bisiklete binebilirler.
Kendi ayakkabılarını bağlayabilir; düğme ve fermuar-larını açıp kapatabilirler.
Kendilerine fırlatılan bir topu yakalayabilir, bir topu 4-5 kez sektirebilirler.
Fiziksel beceri gerektiren oyunlar oynamaktan hoş-lanırlar.
Harfleri, şekilleri, rakamları ve desenleri kopyalaya-bilirler.
Sağ ve sol ellerini daha etkin kullanmaya başlaya-bilirler.
Yukarıda sıralanan fiziksel özelliklerden okuma yazmayı en fazla etkileyen özelliklerin başında, bu dönem çocuk-larının büyük kaslarında önemli bir gelişme gözlenirken küçük kaslarındaki gelişmelerin henüz devam etmesi ve çocukta 6 yaş civarında sağ ya da sol (solak) elden bi-risinin baskınlığının belirginleşmesi gelmektedir. Bu ne-denle çocukların ince ve küçük hareketleri iyi yapmasını beklemek gerekecektir. Genellikle kız öğrencilerin ince kaslarla ilgili becerilerde daha etili oldukları gözlenirken erkeklerin ise daha büyük kasların kullanımını gerektiren becerilerde daha etkili oldukları görülmektedir. Öğretme-nin bu durumun bilincinde olması ve etkinlikleri ona göre planlaması ve uygulaması gerekmektedir. Küçük kas ge-lişimi zayıf olan öğrenciler için hamur ve çamur oyunları, kesme yapıştırma çalışmaları, parmak oyunları gibi et-kinlikler düzenlemelidir. Sol elini kullanan bir öğrencinin sağ elle yazı yazan öğretmeni izleyerek sol eli ile yazı yazması oldukça güçtür. Sol eliyle yazı yazmaya alışan bir öğrencinin sağ elle yazı yazmaya zorlanmaması ge-rekir. Çünkü bir eli tercih etme beynin fiziksel gelişim ve olgunlaşmasıyla ilgilidir. Eğer beynin sağ yarım küresi fazla gelişmiş ise çocuk sol elli, sol yarım küresi fazla gelişmiş ise de sağ olmaktadır.
Öğretmen bu dönemde öğrencilerin genel vücut temiz-liğine (yıkanma, tırnak, saç, el, yüz ve burun temizliği vb.), ağız ve diş sağlığına (diş fırçalama vb.), beslenme alışkanlıklarına (düzenli öğün, yemek seçmeme, zararlı gıdalardan uzak durma, obezite vb.) ve uyku düzenine dikkat etmeli, öğrencileri ve ailelerini bu konularda bilinç-lendirerek onları yönlendirmelidir.
Sosyal ve Duygusal Gelişim Özellikleri
Sosyo-duygusal gelişim, çocuğun duygularının farkında olması, kendini tanıması, yeterliliklerini ve yetersizlikle-rini bilmesi, hangi durumda nasıl davranacağını bilerek duyguları üzerinde denetim kurması, böylelikle iç dün-yasında yaşadıkları ile çevrenin beklentileri arasında denge kurabilmesi, yaşadığı topluma uyum sağlaması olarak ifade edilebilir. Çocuk, duygusal gelişim sürecin-
de olumlu ve olumsuz duyguları doğal bir şekilde yaşar. Olumlu duygulara uygun tepkiler vermek önemliyken çocuğun olumsuz duygular yaşama sıklığı ve yoğunluğu çok önemlidir. İleriye yönelik olumsuz duyguların oluş-masını engellemek için çocukta “temel güven duygusu-nu” oluşturmak son derece önemlidir. Araştırmalar, temel güven duygusu geliştirmemiş çocukların ileride aşırı korku, kıskançlık, sabırsızlık, saldırganlık gibi anti-sos-yal davranışlar gösterme olasılıklarının fazla olduğunu ortaya koymaktadır. Buna göre birinci sınıf öğrencilerinin sosyal ve duygusal gelişim özellikleri bakımından şunlar söylenebilir:
Bu çağdaki çocukların büyük çoğunluğunun en iyi ar-kadaşı ve düşmanı vardır.
Yalnız oyun oynamak yerine grupla oyun oynamak isterler.
Eleştiri ve başarısızlıktan hoşlanmazlar.
Sık sık birbirleriyle konuşmak ihtiyacı hissederler.
Daha çok kendilerini düşünürler, benmerkezcidirler.
Küçük işlerde yardımseverdirler.
Daha küçük yaştaki çocuklara bakmaktan veya on-larla oynamaktan hoşlanırlar.
Ailelerinden daha fazla sevgi ve ilgi beklentisindedirler.
Mizah yönleri gelişmeye başlamıştır.
Yukarıdaki gelişim özellikleri incelendiğinde genel olarak bu dönem çocuklarının en önemli özelliklerinin, kendile-rini tanımlamalarında serbest bırakılma ihtiyacı içinde ol-dukları görülmektedir. Bu dönemde özellikle yetişkinlerin müdahalesi olmadan oyun ortamlarına girebilecekleri fır-satların sunulması önemlidir. Benlik sayısının gelişmesi bakımından da yetişkinlerle iletişim içinde olmaları ge-reklidir. Okul çağı çocuğunun duygusal ve sosyal gelişim özelliklerinin temelinde benmerkezcilikten uzaklaşma ve sosyalleşme girişimleri vardır. Paylaşma, sevme, sevil-me, bir gruba üye olma, aidiyet duygusu vb. nitelikler bu dönemde kazanılmaya başlanmaktadır. Değer veril-mekten hoşlandıkları için gerek sınıf içi gerekse sınıf dışı görevlerde daha etkin olabilmektedirler. Öğretmenlerin öğrencilerin olumlu benlik saygısı edinmeleri bir başka deyişle aşağılık duygusuna kapılmamaları için gerekli önlemleri almaları, olumlu benlik saygısı kazandırıcı or-tam ve fırsatlar yaratmaları gerekmektedir.
6
Zihinsel/Bilişsel Gelişim Özellikleri
Birinci sınıf çocukları Piaget’in sınıflamasına göre işlem öncesi (2-6 yaş) dönemden somut işlemler dönemine (6-11) geçiş aşamasındadırlar. Okula başlama yaşının erke-ne çekilmemesi durumunda üstteki ifade geçerli olurken yaşın öne çekilmesi durumunda da öğrenciler genel ola-rak işlem öncesi dönemdedirler denilebilir. Bu dönemin en önemli özelliği dil gelişimiyle birlikte algı, öğrenme, akıl yü-rütme, problem çözme gibi yeteneklerdeki hızlı gelişmedir. Somut işlemler dönemindeki çocukların zaman kavramı oluşmuştur. Bu dönem çocukları dünü, bugünü ve yarını birbirinden ayırabilirler. Ancak mevsim ve uzun yıllara iliş-kin zaman kavramları henüz bu dönemde çok net değildir. Çocuklar ancak dokuz yaşına doğru, bir yıllık süreyi kafa-larında canlandırmaya başlayabilirler. Bu dönem itibarıyla çocukların düşünme süreçleri mantıklı olmaya başlamak-tadır. Bu dönemin en belirgin özelliği korunum ilkesinin kavranmış olmasıdır. Buna göre birinci sınıf öğrencileri:
Konuşma ve kendini ifade etme becerileri çok hızlı gelişir. Bu da okul başarısı için önemlidir.
Oyun esnasında okulda öğrendikleri sözcükleri ve ifadeleri kullanma alıştırmaları yaparlar.
Birbirleriyle kendileri ve aileleri hakkında konuşurlar.
Dikkat süreleri artmaktadır.
Saati ve haftanın günlerini anlamaya başlarlar. “Dün-den bir gün önce, yarından bir gün sonra” kavramla-rını kullanabilirler.
Daha iyi yoğunlaşırlar.
Dramatik oyunları daha karmaşık ve zengindir.
Nesneleri büyüklüklerine, uzunluklarına, renklerine göre ayırabilirler. Büyüklük kavramını anlarlar (en büyük en küçük gibi).
“Aynı, daha fazla, daha az” kavramlarını anlarlar. “İçinde-dışında, altında-üstünde, önünde-arkasında” kavramlarını anlarlar.
Karmaşık neden-sonuç ilişkileri kurabilirler.
Bazı durumlar karşısında ne yapması gerektiğini de-ğerlendirebilir: Yağmurda dışarı çıkmak isterse ne yapması gerektiğini bilir.
Yanda belirtilen zihinsel/bilişsel özellikler incelendiğinde öğretmen ve ailenin öncelikle, çocukların hayal güçleri-ni geliştirmeye yönelik etkinlikler düzenlemeleri gerektiği söylenebilir. Bununla birlikte yandaki becerilerde ulaşabi-lecekleri mükemmellik düzeyleri ise alıştırma olanağı ve bu becerileri öğrenmek için güdülenmiş olmanın yanı sıra büyük ölçüde de öğrenme sırasında çocuklara yapılacak rehberliğe bağlıdır. Ayrıca öğrencilerin soyut düşüneme-dikleri gözden kaçırılmamalı, yapılacak tüm etkinlik ve uy-gulamalarda buna dikkat edilmelidir.
Ahlaki Gelişim Özellikleri
Piaget, çocuğun bilişsel gelişimi ile ahlaki yargıları arasın-da ilişki olduğuna inanmaktadır (Kognitif görüş). Piaget’ye göre (0-6 yaş arasında), çocukların kuralları yoktur. Okul öncesi dönemde, çocuklarda kural kavramı olmadığından bu dönemde ahlak söz konusu değildir. Bu nedenle ahlak gelişimi, çocuğun işlem öncesi dönemden, somut işlemler dönemine geçtiği 6 yaşına kadar başlamaz. Ortalama 2 yaşındaki çocukların, kural olmaksızın sadece oynadıkla-rını gözlemiştir. 2-6 yaş arasındaki çocuklar ise, kuralların farkındadırlar. Ancak, kuralların ne amaçla olduğunu, uyul-duğunu ve gerekliliğini anlayamazlar. 6-10 yaş arasındaki çocuklar kuralları izlemede sık sık tutarsızlık göstermekle birlikte, kuralları kabul ettikleri belirlenmiştir. Bu yaş çocuk-ları, kuralların yüksek bir otorite tarafından konulduğunu ve değiştirilemez olduğunu düşünürler. Oyun kurallarının, grubun kararına göre değiştirilebileceğini anlayabilmeleri çok güçtür.
10-12 yaşına kadar kurallar bilinçli olarak kullanılmaz ve izlenmez. Oyunu aynı kurallarla oynayabilir; kuralların oyuna yön vermek ve oyuncular arasındaki anlaşmazlık-ları en aza indirmek için konulduğunu anlayabilirler. Aynı zamanda, kuralların herkesin üstünde anlaştığı basit şeyler olduğunu; bireylerin anlaşarak kuralları değiştire-bileceklerini kavrayabilirler.
7
İlk Okuma Yazmaya Hazırlık
Okuryazarlık, ilköğretimden önce başlayan ve yetişkinliğe kadar devam eden bilişsel, sosyal, dilsel yönleriyle karma-şık ve aktif bir süreç olarak tanımlanmaktadır. Bireysel bir beceri olan okuryazarlık, okuma yazma, konuşma, dinle-me, görsel okuma ve görsel sunu becerileriyle düşünme becerilerini içerir. Çocuklar bu becerileri okulda ve gerçek yaşam ortamlarında öğretmen, aile ve akran grupları ta-rafından desteklenerek bireysel deneyimleriyle edinirler.
Okuma ve yazma, eğitimin ve öğrenmenin en önemli ögelerindendir. Okuma ve yazma devam eden bir süreç olduğundan öğretmenlerin bu sürecin işlevlerini, okuma ve yazma gelişiminin önemli özelliklerini bilmeleri ge-reklidir. Bu nedenle çocukların iyi okuyucu olmaları için gelişimleri, ilk okuma yazma hazırlık döneminden baş-layarak öğretmenleri ve aileleri tarafından çok yakından izlenmeli ve değerlendirilmelidir.
İlk okuma yazmaya hazırlık; okuma ve yazma öğrene-bilmek için gerekli olan görsel, işitsel ayırt etme, dinle-me ve anlama gibi becerilerin geliştirilmesini içermekte-dir. Okuma ve yazmaya ilişkin ilk deneyimler çocuğun doğumundan formal okuma yazma eğitiminin başla-masına kadar devam eder. Bu deneyimlerin tamamı okuma yazmaya hazırlık olarak kabul edilmektedir. İlk okuma yazmaya hazırlık ise bu bilgilerin değerlendirilip geliştirilmesi için ilköğretim birinci sınıfın başlangıcında okuma ve yazmaya ilişkin yapılan tüm hazırlıkları içer-mektedir.
İlk okuma yazma öncesinde okumaya hazır olma önem-lidir. Okumaya hazır olma, çocuğu formal okuma yazma öğretimine hazırlayan öğrenmeler ve davranışların bütü-nüdür. İlk okuma yazmaya hazırlıkta çocukların harfleri ve harfler arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları fark et-mesi, sesleri ayırt etmesi, renkleri belirlemesi, kalem tut-ması, kitapları karıştırması, hatta ayağında top zıplatma-sı ve tek ayak üstünde durması gibi birbirinden farklı tüm davranışların onların başarılı olmalarında onlara yardım-cı olan yeterlilikler olduğu gözden kaçırılmamalıdır. Bu becerilerin bir kısmı ilk okumaya hazırlık programında kazanılabileceği gibi okul öncesi, anaokulu sürecinde de kazanılabilir. Bu nedenle okuma ve okumaya hazır oluşla ilgili sürecin incelenmesinde yarar vardır.
Okuma
Okuma, ön bilgilerin kullanıldığı yazar ve okuyucu ara-sındaki etkili iletişime dayalı, uygun bir yöntem ve amaç doğrultusunda, düzenli bir ortamda gerçekleştirilen an-lam kurma işlemi olarak tanımlanmaktadır. Bu tanıma göre anlam ne sadece okunan materyalde ne tümüyle okuyan kişinin zihninde ne de içinde bulunulan ortamda-dır. Anlam kurma, okuyucunun ön bilgilerini kullanarak karşılaştığı kaynaklardan öğrendiklerini sentezleyerek yeni bir düşünceye ulaşmasıdır.
Okuma zihinde gerçekleşen, anlam kurmaya dayalı kar-maşık bir düşünce ürünüdür. Bu süreçte değerlendirme, muhakeme etme, problem çözme, hayal kurma gibi ögeler yer almaktadır. Anlam kurmada yazarlar kendi düşüncelerini, sözcükleri, cümleleri, paragrafları ve fark-lı görselleri kullanarak ortaya koymaktadır. Ancak hiçbir metin tümüyle kendi kendini ifade edici değildir. Okuyucu okuma sırasında ön bilgilerini, deneyimlerini ve muha-keme becerilerini kullanarak, metinde sunulan görseller ve diğer kavramlardan da yararlanarak yeniden anlam kurmak durumundadır. Bir başka deyişle anlam kurma, okuyucunun yazılı dildeki sembolleri tanıma ve algıla-masına, dilsel bilgisine, zihinsel becerilerine ve dünya ile ilgili tecrübelerine dayanır. Okumada anlam kurma süreci yukarıda sıralanan ögelerin birbirleriyle uyumuna, bireylerin istekli olmasına, ilgisine, bireysel yargılarına, okumanın amacına ve okumanın gerçekleştirildiği orta-ma da bağlıdır.
Okuma İlkeleri
Okuma Anlam Kurma Sürecidir: Hiçbir yazılı kaynak ken-dini ifade edici değildir. Okuyucu ön bilgilerini kullanarak onu çözmeye çalışır. Okunan bir metinden anlam çıkar-ma büyük oranda bireyin ön bilgilerine bağlıdır.
Okuma Akıcı Olmalıdır: Akıcı okuma; noktalama işaret-leri, vurgu ve tonlamalara dikkat edilen, geriye dönüş ve kelime tekrarına yer verilmeyen, heceleme ve gereksiz duruşlar yapılmayan, anlam ünitelerine dikkat edilerek konuşurmuşçasına yapılan okumadır.
Okuma Stratejik Olmalıdır: Stratejik okuma, okuyucunun okuma amacına uygun okumasıdır. Okuyucunun yazılı metnin güçlük derecesine göre, konu ile ilgili ön bilgilerini okuma ortamına aktararak, uygun bir amaç ve yöntem belirleyerek okumasıdır.
Okumaya Güdülenme: Güdülenme ya da isteklendirme okumayı öğrenme ve geliştirmede çok önemlidir. Güdü-lenme çok farklı biçimlerde olabilir. Bu da bireysel fark-lılıkları ön plana çıkarmakta ve öğretmenin bu konudaki rolünü belirginleştirmektedir.
Okuma Hayat Boyu Sürmelidir: Okuma devamlı gelişen bir beceridir ve bir defada halledilebilecek bir konu de-ğildir. Bunun için hemen her gün belli bir zaman dilimi okumaya ayrılmalıdır.
8
Okumaya Hazır Oluş ve İlgili FaktörlerOkumaya hazır oluşluk, çocuğun düzenlenen öğretim programlarından yararlanmasına yardımcı olan, yete-nekler ve kazanılmış becerilere bağlı genel bir olgunluk seviyesidir. Takvim yaşı, cinsiyet, sağlık sorunları, beyin başatlığı, genel zekâ, zihinsel düşünme, özel bilişsel problemler, görsel ayrım, işitsel ayrım, ilişkilendirici öğ-renme, dikkat, sözel dil gelişimi; kitap, harf ve satırların özellikleri okumayı etkilediğinden okumaya hazır oluşla ilgili temel faktörler olarak sıralanabilir. Bunları kısaca açıklayalım.
Takvim Yaşı
Takvim yaşı çocuğun doğumundan okula başlayıncaya kadar geçen süreyi ve çocuğun okula başlama yaşını ifade etmektedir.
Cinsiyet
Okumaya başlamada biyolojik cinsiyet anlamında bir fark olmamakla birlikte kültürel anlayışlar ve okulun tutumu nedeniyle herhangi bir cinsiyet lehinde ya da aleyhinde bir fark oluşabilmektedir.
Sağlık Sorunları
Okula başlayan çocuklarla ilgili öğretmenlerin dikkat et-mesi gereken ve zor fark edilen iki temel sağlık sorunu görme ve işitmeyle ilgilidir. Bu durum okuma ve yazma öğretimiyle de yakından ilgilidir. Ancak bunların yanında diğer sağlık sorunları da okumayı etkileyebilir.
Beyin Başatlığı
Beyin başatlığı, okuma ve yazma ile ilgili işlemlerde bey-nin sağ ya da sol yarım küresinin daha etkin olmasını ifa-de eder. Bu, özellikle kalem tutma ve yazmayı doğrudan etkileyen bir unsurdur.
Genel Zekâ
Genel zekâ, zihinsel büyümenin birbiriyle ilgili birçok aşa-masının normal ölçüsünü ifade eder. Bir başka ifadeyle zekâ yaşı ile takvim yaşı arasındaki uyum düzeyi, genel zekâ düzeyi olarak ifade edilebilir.
Zihinsel Düşünme
Zihinsel düşünme zihinsel işlem yapabilme yeterliliğidir. Piaget’ye göre birinci sınıf öğrencileri ya işlem öncesi (2-6 yaş) ya da somut işlemler dönemine (6-11 yaş) geçiş aşa-masındadırlar. Bu nedenle bu düzey öğrencilerin zihinsel işlem yapabilme yeterliklerinin sınırlı olduğu söylenebilir.
Özel Bilişsel Problemler
Hatırlamada yetersizlik, algılama zayıflığı, dikkati topla-yamama, açıklayamama, odaklanamama veya dil yeter-sizliği gibi sorunlar özel bilişsel problemlere örnek ola-rak verilebilirler ve bu tür problemler okuma ve yazmayı olumsuz etkilemektedir.
Görsel Ayrım
Bazı çocuklar görsel uyarıcıların (harf, sözcük, cümle ve resim vb.) ana karakterlerine dikkat ederken kendileri için daha da önemli olabilecek bazı detaylara (renk, şekil, ebat ve yön vb.) dikkat etmeyebilir ya da fark etmeyebilir.
İşitsel Ayrım
İşitilen seslerin doğru anlamlandırılması, birbirine yakın seslerin ve sözcüklerin (birbirine çok yakın sesler/söz-cükler z-s, p-b ve kolay-kalay, muhabere-muharebe vb.) doğru ayrılmasıdır. İşitsel ayrımın okumayla ve konuş-mayla doğrudan ilişkisi vardır.
İlişkilendirici Öğrenme
Harflerin, sözcüklerin veya seslerin sözcük ve harflerle doğru ilişkilendirilmesi (söylenmesi) okumanın öğrenil-mesinde önemlidir.
Dikkat
Dikkat, düşünceyi belli bir şey üstünde yoğunlaştırabilme gücüdür. Dikkat, bilincin odağıdır. Okuma yazma öğren-medeki başarısızlıkların büyük oranda bununla ilişkili ol-duğu düşünülebilir.
Sözel Dil Gelişimi
Sözel dil gelişimi söz varlığı/dağarcığı ve cümle kavram-larıyla yakından ilişkilidir. Sözel dil gelişiminin iyi olması okuma yazmayı da olumlu yönde etkilemektedir.
Kitap, Harf ve Satırların Özellikleri
Harflerin büyüklük ya da küçüklüğü, kalınlık ya da inceliği ve satırda yoğunluğu ya da azlığı gibi özellikleri kapsa-maktadır. Bu tür özellikler okumayı etkileyebilmektedir.
Yazma
Yazma, düşünceleri ifade edebilmek için gerekli sembol ve işaretleri motorsal olarak üretebilmektir. Yazmadaki en önemli unsurlar ise hız ve okunabilirliktir. Bu iki unsurun is-tenilen düzeyde kazanılabilmesi, harflerin şekil olarak ba-sit ve kolay üretilebilir nitelikte olmasıyla ilişkilidir. Çünkü harfler kolay ve hızlı bir şekilde üretilmezse çocuk, yazma sırasında fikirlerin düzenlenmesi ve yazıların sayfa üze-rinde uygun bir şekilde yerleştirilmesi gibi organizasyonel yapıyla ilgilenemez. Bu durum ilk başlarda yazmada nite-lik ve nicelik sorununu oluştururken ilerleyen dönemlerde yazmaktan nefret etmeye kadar da gidebilir.
Yazmayla ilgili mekanik zorluklar yazmayı olumsuz etkileye-bilir. Çünkü harfleri yazmak için çok fazla dikkat harcamak, yazı bütünlüğü için gerekli ve önemli olan anlamın ve geliş-tirilmiş fikirlerin unutulmasına neden olur. Dikkati bilinçli bir şekilde yazmanın mekanik yönüne ayırma, yazıdaki plan-lamayı olumsuz yönde etkileyerek üretilen yazının daha az karmaşık ve fikirsel ilişki yönünden zayıf olmasına yol açar. Ayrıca çocuk mekanik boyutla çok fazla meşgul olursa fikir-lerini etkilice ifade etmek için yeterli zaman bulamaz.
Top Related