KHN Sonrasında
Bulantı Kusma
Yönetimi
ÇİĞDEM TUNÇ ESEN
ŞAHİNUR DEDEMAN KEMİK İLİĞİ
NAKLİ MERKEZİ
Bulantı ve kusma birlikte görülmesine rağmen
birbirinden farklı durumlardır. Bulantı, boğazın
arka tarafında ve midede hissedilen rahatsız
edici bir duygudur ve kusmayla sonuçlanabilir.
Bulantıya tükürük salgısında artış, baş dönmesi,
yutma güçlüğü, başını kaldıramama, vücut
ısısında değişiklikler ve çarpıntı eşlik edebilir.
Hastalar kusmayı genellikle çıkarma şeklinde
tanımlarlar. Mide kaslarının güçlü kasılması ile
içeriğinin ağza gelmesiyle sonuçlanan bir
olaydır. Bulantı olabilir ya da olmayabilir.
Kemoterapiye bağlı oluşan bulantı ve kusma, günlük
yaşam aktivitelerini etkileyeceği gibi, devam edecek
kemoterapilere de uyumu zorlaştırır. Bu nedenle
bulantı ve kusmanın önlenmesi ve tedavisi çok
önemlidir.
Kemoterapi periyodunda tüm hastalarda bulantı
kusma % 70-80
Beklenti bulantı kusması % 10-44
Komplikasyonlar
Dehidratasyon
Elektrolit dengesizliği
Beslenme bozukluğu
Aspirasyon pnömonisi
Bulantı ve Kusma Tipleri
Akut bulantı ve kusma
Gecikmiş bulantı ve kusma
Beklenti bulantı ve kusması
Ani gelen bulantı kusma (breakthrough
emezis)
Refrakter bulantı kusma
Akut Başlangıçlı Bulantı ve Kusma
İlk birkaç dakika ile ilk 24 saat içinde oluşan
bulantı kusma
Pik yaptığı zaman 5-6. saatler
Oluşan bulantı kusmalar son derece ciddi
Etkili bir tedavi rejimi uygulanması gerekir
Gecikmiş Bulantı ve Kusma
İlaç alınımı takiben ilk 24 saatten sonra
başlar
5-7 güne kadar uzayabilir
En çok 48-72. saatlerde ortaya çıkar
Beslenme bozukluğu
Dehidratasyon
Performans kaybı
Beklenti Bulantı Kusması
Bir sonraki kemoterapi tedavisini almadan
önce ortaya çıkan emezis
Daha önce kemoterapi almış hastalarda
ve bu kemoterapi periyodlarında bulantı
kusması kötü bir şekilde kontrol edilmiş
olgularda
Görülme sıklığı % 18-57
Ani Gelen Bulantı ve Kusma
Yeterli profilaktik tedaviye rağmen ani
olarak ortaya çıkan bulantı kusmalar
Kurtarma tedavisi gerekir
Refrakter Bulantı ve Kusma
ilk sikluslarda anti-emetik profilaksinin
ve/veya kurtarma tedavisinin yetersiz
kaldığı bir sonraki kemoterapi siklusuna
kadar olan sürede emezisin devam etmesi
Bulantı ve Kusmayı Etkileyen
Risk Faktörleri
Hastaya bağlı risk faktörleri
İlaca bağlı risk faktörleri
Hastaya Bağlı Özellikler
Çocuklar, 50 yaş altı erişkinler
Alkol alışkanlığı bulunan kişilerde daha az
Geçmişinde taşıt tutması, hiperemezis
gravidarum gibi hastalık öyküsü bulunan
olgularda daha sık
Geçmiş kemoterapi sikluslarında yetersiz
anti-emetik tedavi alan ve kontrolü kötü
olan hastalarda sık
İlaca Bağlı Risk Faktörleri
Kemoterapi ilaçlarının türü sayısı
İlacın ematojen potansiyeli
Uygulama şekli ( iv, po )
İlacın dozu (yüksek doz, düşük doz,
bölünmüş doz)
Bulantı ve kusma kontrolünün
temel prensipleri Ana hedef bulantı ve kusmanın oluşmadan
önlenmesi,
Orta ve yüksek ematojenik etkili kemoterapi alan
olgularda bulantı ve kusma riski yüksek etkililerde
en az 4 gün, orta etkililerde an az 3 gün devam
eder. Bu nedenle koruyucu tedavi tüm bu dönemleri kapsamalı,
Anti emetik rejimler oluşturulurken uygulanacak
kemoterapinin emetik potansiyeli, daha önceki
anti-emetik kullanımı ile edinilen tecrübe ve hastaya ait spesifik risk faktörleri göz önüne alınmalı,
Yüksek Ematojenik Etkiye
Sahip Ajanlar Risk> % 90
Adriamisin/Siklofosfamid kombinasyonları
(Adriamisin veya epirubisin+siklofosfamid)
Carmustin≥ 250 mg/ m²
Sisplatin≥ 50 mg/ m²
Siklofosfamid> 1500 mg/ m²
Dakarbazin
Streptozotosin
Mekloretamin
Orta ematojenik etkiye sahip ajanlar
Risk % 30-90
Bendamustin Busulfan
Karboplatin
Karmustin
Sitarabin
Daunorubisin
Doksorubisin
Idarubisin
İfosfamid
Melfalan
Metotreksat
Oksaliplatin
Düşük Ematojenik Etkiye Sahip Ajanlar
Risk: % 10-30
Amifostin
Sitarabin
Dosetaksel
Doksorubisin
Etoposid
5-Florourasil
Floksuridin
Gemsitabin
Metotreksat
Minimal Ematojenik Etkiye Sahip
Ajanlar Risk: < % 10
Alemtuzumab
Asparaginaz
Bleomisin
Bortezomib
Fludarabin
Gemtuzumab
Rituksimab
Vinblastin -Vinkristin
Vinorelbin
Bulantı ve Kusmanın Tedavisi:
1)İlaç tedavisi: Kemoterapiye bağlı bulantı
ve kusmanın optimal kontrolünde ilaç
tedavisi son derece önemlidir. Günümüzde
bulantı ve kusmanın önlenmesinde veya
tedavisinde kullanılan pek çok ilaç vardır.
Bulantı ve kusmanın tedavisi kadar
önlenmesi de önemlidir. Bu nedenle
kemoterapi öncesi bulantı ve kusma
ilaçlarına başlanmalı ve kemoterapi alınan
süre boyunca devam edilmelidir. Bazı ilaçlar
düzenli kullanılırken bazı ilaçlar gerektiğinde
alınır.
Bulantı ve kusma ilacı başlanırken;
kemoterapide kullanılan ilacın bulantı-
kusma oluşturma düzeyi, hastanın daha
önce bulantı- kusması olduysa kullandığı
ilaçlar ve bu ilaçların etkinliği göz önünde
bulundurulmalıdır
Anti-emetik Tedavide
Kullanılan İlaçlar Serotonin reseptör antagonistleri (5-HT3
antagonistleri)
1990 ların başından beri kullanımdalar
Akut bulantı kusma tedavisinde, orta ve
yüksek ematojenik potansiyele sahip
kemoterapiler için günümüzde en etkili
ilaçlar
Primer etkilerini serotonin reseptörlerini
bloke ederek ve GİS üzerinden meydana
gelen periferik etkiyi önleyerek gösterir
Halen Kullanımda Olan
Serotonin Reseptör
Antagonistleri
Ondansetron
Granisetron
Dolasetron
Tropisetron
Palonosetron
Çok sayıda randomize kontrollü çalışmada ve bazı meta-analizlerde dört eski setronun terapetik olarak eşdeğer etkinliğe sahip olduğu gösterilmiş.Serotonin antagonistleri oral ve iv kullanılır
Diğer Antiemetik Etkili Ajanlar
(Düşük etkililer)
Kortikosteroidler
Benzodiyazepinler
Kannabinoidler
Fenotiyazinler
Benzamidler
Antihistaminikler
Butirofenonlar
Bu ilaçların emeziseki etkileri düşük, yan etkileri yüksek
2)İlaçsız Tedavi:
Her ne kadar bulantı giderici ilaçlar
tedavinin temelini oluştursa da önceden
tahmin edilen bulantı ve kusma için başka
tedaviler de denenebilir. Bu yöntemlerde,
ilaç kullanılmadan vücut ve beyin üzerine
etki ile hasta rahatlatılmaya çalışılır. Bu
uygulamalar için eğitimli ve tecrübeli
terapistler gerekir. Bunlar yalnız başına ya da
bulantı giderici ilaçlarla birlikte uygulanabilir.
Bu tekniklerin etkinlikleri bilimsel olarak
tartışmalıdır.
Bu Teknikler;
Akupunktur,
Hayal/düş kurma, dikkati başka yöne
çekme
Müzik terapisi,
Hipnoz
Masaj
Psiko-eğitim desteği ve bilgi
Emezisin Önlenmesinde Diyetle
İlgili Öneriler
Az ve sık yemek
Tedavi öncesi hafif gıda almak / eğer tedavi sırasında bulantı kusma oluyorsa KT öncesi birkaç saat gıda almamak
Yemeği yavaş yemek Daha iyi bir sindirim için çok yavaş ve etkili
çiğneme
Bulantıyı tetikleyen başta yemek kokuları olmak üzere rahatsız edici kokulardan uzak durmak
Sabah bulantı sorunu varlığında kraker, tost ve tahıl gevrekleri yenilebilir ( Ağız yarası ve ağız kuruluğu varlığında uygun değildir)
Tatlı, kızartma ve yağlı yiyeceklerden uzak durulmalı
Yemekle fazla sıvı tüketilmemeli
Kafeinli ve gazlı içeceklerden uzak durulmalı
Sıvılar yavaş, küçük miktarlarda, sık içilmeli
Soğuk, renksiz, kokusuz, tatlandırılmamış meyve suları içilmeli
Emezisin Engellenmesinde
Davranış Önerileri
Kitap okumak, müzik dinlemek, televizyon izlemek ve sohbet etmek gibi dikkat dağıtmaya yönelik davranışlar
Yemek üzerinden 2 saat geçmeden düz yatılmamalı
Gevşeme teknikleri kullanılmalı
Mentollü şekerler alınabilir
Gevşek, vücudu sıkmayan giysiler giyilmeli
Bulantı sırasında derin ve yavaş nefesler alınmalı
Hipnoz, kas gevşeme teknikleri, hafif fizik egzersiz, yoga, masaj etkinlikleri kullanılabilir
Sonuç
Günümüzde kemoterapi uygulanmasına bağlı ortaya çıkan bulantı ve kusma, yeni anti-emetik tedavi stratejilerine rağmen çok önemli bir sorundur.
Sistemik kemoterapi alan bir hastada daha ilk siklusta etkili bir emezis tedavisi ile bu semptomları kontol altına almak tedavinin devam başarısını çok etkilemektedir.
Kaynaklar 1-Kayaalp O. Rasyonel Tedavi Yönünden Tıbbi Farmakoloji, 12th
ed. Ankara: Pelikan Yayıncılık; 2009
2-Dipiro JT, Talbert RL, Yee GC, et al. PharmacotherapyA
pathophysiologic approach. Dipiro CV. Nausea and vomiting.
New York:The McGraw-Hill Companies Inc;2008; 607-16.
3-Naylor RJ, Inall FC. The physiology and pharmacology of
postoperative nausea and vomiting. Anaesthesia. 1994;49:Suppl:2-
4- Eşer I. Kanser tedavisi ve hemşirelik bakımı, Univ Herrış Yiik Ok
Derg. 1989; 5 (3): 89-113,
5- Fadıloğlu Ç, Ertuğ H Hemşire/erin sitostatik ilaçlar hakkında bilgi
düzeylerinin saptanması Ege Üniv Hemş Yük Ok Dergo 1986; 2 (2)
TEŞEKKÜRLER…
Top Related