1
WPROWADZENIE DO AUSTRIACKIEJ SZKOŁY EKONOMII
Klub Austriackiej Szkoły EkonomiiKraków, 14 października 2010
Szymon Chrupczalski
2
WPROWADZENIE DO AUSTRIACKIEJ SZKOŁY EKONOMII
I. Podstawy współczesnej ekonomii (XV-XIX w).II. W obronie cywilizacji (XX w).III. „Koniec historii” czy nowe wyzwania? (XX/XXI w).
I. Podstawy współczesnej ekonomii Protoplaści
Frederic Bastiat (1801-1850)
XV w. - Hiszpańscy scholastycy z Uniwersytetu w Salamance• Prawa społeczne obowiązują tak jak prawa
przyrody. • Prawo popytu i podaży.
Richard Cantillon (XVIIIw) • inflacja i nierównomierny wzrost cen .
Jean Baptiste Say • Ekonomia to nie gromadzenie danych, a opis
zjawisk (np. potrzeby są nieograniczone, a środki do działania są rzadkie) i ich następstw.
• Prawo rynków Saya.
Frederic Bastiat• Doskonały publicysta, m.in. słynna alegoria
rozbitej szyby.i inni…
I. Podstawy współczesnej ekonomii Rewolucja marginalna
Carl Menger (1840–1921)Urodzony w Nowym Sączu
Problem klasyków: „Dlaczego woda, która jest niezbędna do życia, jest tania, podczas gdy diamenty są bardzo drogie, choć można się bez nich obejść?”
Rozwiązanie:
1. Gospodarująca osoba nie staje przed wyborem: czy kupić wszystkie diamenty na świecie albo całą wodę - wybiera między określonymi jednostkami poszczególnych dóbr.
2. Prawo malejącej użyteczności krańcowej: dla każdego człowieka, użyteczność kolejnej konsumowanej przez niego jednostki dobra maleje.
I. Podstawy współczesnej ekonomii Rewolucja marginalna cd.
Wartość – nie istnieje poza świadomością człowieka, jest subiektywna.Ceny (przeciętnie na rynku) – kształtują się w procesie wymiany w oparciu o użyteczność
ostatniej, krańcowej jednostki. Gdy wody jest dużo, a diamentów mało – woda jest tania, diamenty drogie. Na pustynimoże być odwrotnie!
Woda (kolejne litry) Diamenty (kolejne sztuki)
1. Napić się 1. Obdarować wybrankę serca 4 karatowym diamentem.
2. Napoić psa 2. Obdarować byłą wybrankę serca 4 karatowym diamentem.
3. Podlać kwiaty 3. Ozdobić kierownicę w BMW.
4. Wlać do chłodnicy w samochodzie
⁞
150. Sprawdzić działanie siły grawitacji ze szczytu Pałacu Kultury i Nauki
I. Podstawy współczesnej ekonomii Rewolucja marginalna cd.
Imputacja
Ceny (!) dóbr konsumenckich („niższego rzędu”) determinują ceny dóbr kapitałowych („wyższego rzędu”).
Przykład: 1. Naukowcy odkrywają nieznaną właściwość benzyny – przedłuża młodość. 2. Użyteczność krańcowa benzyny dla ludzi gwałtownie wzrasta, kupują benzynę
zamiast książek, samochodów czy ubrań. 3. Producenci benzyny przeznaczają kapitał na rozbudowę rafinerii, dostawcy na
budowę tankowców – proces produkcyjny staje się bardziej złożony, dłuższy i kapitałochłonny.
4. Właściciele pól naftowych kupują bardzo drogie maszyny wiertnicze z diamentowymi wiertłami, aby sięgnąć głębiej do złóż.
5. Piaski bitumiczne stają się zasobem naturalnym – opłaca się wyciskać z nich ropę naftową.
Q: Co zadecydowało o cenie diamentowych wierteł (cena dobra kapitałowego)?Q: Kto uznał piaski bitumiczne za zasób naturalny?
I. Podstawy współczesnej ekonomii Procent i produkcja
Eugen von Böhm-Bawerk (1851–1914) Urodzony w Brnie
Problem lichwy: „Czy istnieje usprawiedliwienie dlaprocentu wypłacanego właścicielom kapitału?” Preferencja czasowa: ludzie bardziej cenią dobra dzisiejsze niż przyszłe w tej samej ilości i tej samej jakości. Preferencja czasowa wyznacza wysokość naturalnej stopy procentowej.
Krytyka marksizmu: „Kapitaliści wyzyskują pracowników”.Właściciele środków produkcji zapewniają pracownikom z góry udział w zyskach z produkcji w zamian za określony procent. Pracownicy uzyskują przychód na stałych zasadach, mimo zmienności gospodarczej.
Proces produkcji:Produkcja rozłożona jest w czasie.Inwestycje wydłużają proces i pozwalają uzyskać w przyszłości więcej dóbr. Procent na inwestycje kapitałowe musiałby być płacony niezależnie kto jest właścicielem kapitału.
II. W obronie cywilizacji Niemożliwość socjalizmu
Ludwig von Mises (1881–1973) Urodzony we Lwowie
Mises, 1920r.: Kalkulacja ekonomiczna w socjalizmie jest niemożliwa (twierdzenie dedukcyjne). Rok 1989 – dowód empiryczny.
Socjalizm zakłada istnienie jednego właściciela środków produkcji:Brak wymiany rynkowej = brak cen pieniężnych.Kapitał jest heterogeniczny –> tylko ceny sprowadzają kapitał do wspólnego mianownika i pozwalają na pomiar.Brak zysku -> dane środki produkcji mogłyby być wykorzystane lepiej. W socjalizmie brak możliwości tej kalkulacji.
„Każda decyzja oddalająca nas od prywatnej własności środków produkcji oraz dowolnego sposobu dysponowania pieniędzmi oddala nas również od racjonalnego gospodarowania”.
Przykład z PRL: butelki po żurku, słoiki po ogórkach.Przykład współczesny: naruszenia własności poprzez regulacje.
II. W obronie cywilizacji Prakseologia, pieniądz, konsument
Prakseologia - nauka o ludzkim działaniu.• Aksjomaty a-priori• Dedukcja• Metodologiczny indywidualizm i subiektywizm.
Działanie• Działanie nastawione jest na realizację wartościowych dla jednostki celów.• Świadomy wybór środków do realizacji celów.• Wiedza jednostki, że dane środki prowadzą do osiągnięcia celów.
Pieniądz (teoremat regresji): Pieniądz powstał spontanicznie na wolnym rynku., nie jest wytworem instytucji
państwowych. Pieniądz rynkowy jest towarem i środkiem wymiany, który niezależnie od swojej
wartości użytkowej uzyskuje wartość wymienną.
Dlaczego prakseologia, a nie statystyka?(Przykład: krzywa Philipsa)
Konsumenci: Rynek to najbardziej demokratyczna instytucja: każdy konsument codziennie głosuje na
określony produkt. Cała produkcja podporządkowana jest życzeniom konsumentów.
II. W obronie cywilizacji Wiedza rozproszona i ład spontaniczny
Hayek: niemożliwość kalkulacji w socjalizmie to również problem wiedzy.
•Ceny to nośnik informacji. •Wiedza na rynku jest rozproszona (co, jak i dla kogo produkować). Centralne planowanie jest niemożliwe.
Przykład zgubnej pychy rozumu: króliczy klasztor w ZSRR.
Friedrich August von Hayek (1899–1992)
•Rynek: spontanicznie tworzony ład, wynik ludzkiego działania, ale nie ludzkiego planowania. •Rynek nie daje się planować ani kontrolować prawnie, a tworzony jest przez jednostki o ograniczonej wiedzy. •Wynik spontanicznego ładu: mechanizm cenowy, język.
11
II. W obronie cywilizacji Cykl koniunkturalny i kryzysy finansowe (Mises, Hayek)
1. Manipulacja stopą procentową i ekspansja kredytowa – pusty pieniądz.
2. Pieniądz nie jest neutralny – trafia do producentów.
3. Zaburzenie struktury produkcji – malinvestment.
4. Wzrost cen czynników produkcji.
5. Wzrost cen dóbr konsumenckich.
6. Projekty okazują się nieopłacalne.
7. Recesja.
Cykl koniunkturalny to efekt funkcjonowania rezerwy cząstkowej i banków centralnych.Keynesizm, interwencjonizm etc. nigdy nie będą działać.
Wykres dydaktyczny, R. Garrison.
II. W obronie cywilizacji Etyka, teoria państwa, libertarianizm, pieniądz, historia, prawo.
Etyka:Wolna od wartościowania.Oparta na samoposiadaniu i prawie własności.
Teoria państwa:Monopol na użycie siły i przemocy oraz użycie przymusu do
zdobywania dochodu. Monopole gospodarcze nie istnieją bez udziału państwa.
Libertarianizm (Mr. Libertarian):Ewolucja klasycznego liberalizmu. Twórca koncepcji kapitalizmu bez struktur państwowych.Powrót do prawa naturalnego
Murray N. Rothbard (1926–1995)
Pieniądz:Koncepcja 100% standardu złota.
Historia:Spojrzenie przez pryzmat prakseologii na najważniejsze wydarzenia gospodarcze i
rozwój ekonomii.
III. „Koniec historii” czy nowe wyzwania?Bieżące zagadnienia
Mit dóbr publicznych: „Nawet pozornie tak prywatne sprawy, jak wnętrze mojego apartamentu lub kolor mojej bielizny mogą stać się dobrami publicznymi, jeśli tylko ktoś zacznie się o nie troszczyć.” Problem współczesnych demokracji: brak ochrony własności i wzrost preferencji czasowej ludzi.
Hans-Hermann-Hoppe (ur. 1949)
Jesús Huerta de Soto(ur. 1949)
Program reformy współczesnego systemu monetarnego:1. 100% rezerwa w zakresie depozytów i ich odpowiedników.2. Wyłączenie banków centralnych z roli gwaranta “ostatniej szansy”.3. Prywatyzacja pieniądza.
Opodatkowanie z jednej strony promuje pracę i ekonomiczne użycie zasobów podnosząc krańcową użyteczność opodatkowanych dóbr (efekt dochodowy).
Z drugiej strony zachęca do konsumpcji i wybierania czasu wolnego kosztem pracy (efekt substytucyjny).
•Czy opodatkowanie może być neutralne? Paradoks wywłaszczenia/hiperinflacji. •Zmiana preferencji czasowej - regres cywilizacyjny.•Opodatkowanie a przewaga komparatywna.
Pracuj!
Odpoczywaj!
III. „Koniec historii” czy nowe wyzwania?Przykład: opodatkowanie jako proces decywilizacyjny
15
Tu ne cede malis