KAL YÜB
r
L
KALYÜB (-,.ı~)
Aşağı Mısır'da tarihi şehir. _j
Kahire'nin 15 km . kuzeyinde, Kahireİskenderiye demiryolu üzerindedir; adının Grekçe Kalliope'den geldiği kabul edilir. XIX. yüzyılın ortalarına kadar idari taksimata göre KalyObiye ilinin (müdiriyet) merkeziydi ve burada il idaresinin meclisi, bölge hastahanesi ve şer'! mahkeme bulunuyordu. Ancak Hidiv İsmail Paşa dönemine rastlayan 1871'de ilmerkezi Benha şehrine taşındı. Bugün KalyObiye iline (muhafaza) bağlı olan KalyOb yaklaşık 100.000 (I 996) nüfuslu bir şehirdir.
İslam fetihlerinin Mısır'a ulaştığı 20 (641) yılında Amr b. As, KalyOb 'un girişine bir köprü kurdu ve bu köprü n ün yardımıyla bölgedeki diğer şehirlerin fethini kolayca gerçekleştirdi. 549'da (1154) Fatım! halifelerinden Zafir-Bia'daillah, KalyOb bölgesini Nasr b. Vezlr Abbas es-Sanhacl'ye ikta etti. Seyyah İbn Cübeyr, İskenderiye'den Kahire'ye giderken ziyaret ettiği KalyOb'u (572/I 176) gördüğü şehir
lerin en güzeli diye tanımlar. KalyOb, tarih boyunca Kahire'ye gelen elçilerin şehre girmeden önceki son durakları olmuştur. ei-Melikü'n-Nasır Muhammed b. Kalavun'un emriyle 715 ( 1315) yılında KalyOb şehrinin merkez olduğu KalyObiye vilayeti kuruldu. İbn İyas'a göre Yavuz Sultan Selim'in elçileri , Hayır Bey ve Kadı Berekat b . MOsa tarafından KalyOb'da karşıla~dı (Tari/] u Mışr, III , ı 09). Tarihçilerden lbn Dokmak(ö. 809/1407) ve Halil b. Şahin (ö. 873/1468), KalyOb şehrinin büyük bir kısmının kendi dönemlerinde harap durumda olduğunu söylerler (el-İntişar, V, 47;Zübdetü Keşfi'l-memalik, s. 32). Osmanlı Devleti'nin Mısır'ı topraklarına katmasıyla esasen Kahire-Şam güzergahında bulunmasından dolayı önem taşıyan KalyOb, İstanbul - Kahire hattı üzerinde daha önemli hale geldi. Hasan ei-Vezzan (Afrika lı Leon) buradan el-Hankah ( Vaşfü İfril).ıyye, II, 234), İbn İyas da Hankah-ı Siryaküs (Beda'i'ü'z-zühür, v. 295-
296) adıyla bahsederler.
Eserini Sultan Necmeddin EyyOb'a ithaf eden Osman b. İbrahim en-NabiOsl ( ö. 685!1286 1? 1 ı özellikle KalyOb'un zenginliğini, bahçelerini , meyve ağaçlarını anlatır ve sultanın bu ağaçlardan yapılacak kesimi şiddetle yasakladığ ı nı söyler. Daha sonra burada ekonomik durumla ilgili pek önemli bir hareket görülmez. 1804-
270
1805 yıllarında başı bozuk askerler tarafından yağma edilen KalyOb'da 1825'te Kavalalı Mehmed Ali Paşa pamuk ipliği ve dokuma fabrikası, kışialar ve bir menznhane kurdu. Şehrin esas gelişmesi Şevaribi ailesinin burayı imar etmeye başlamasıyla gerçekleşti. Şevaribller, KalyOb'un en meşhur ailesidir ve nesepleri Hicaz'a dayanır. XIII. yüzyılda KalyOb'a yerleşen aile Osmanlı döneminde önemli idari görevlerde bulunmuş ve fertleri "şeyhü'I-Arab" unvanıyla anılmıştır. XIX. yüzyılın ikinci yarısında değişen ekonomik durumlardan faydalanan aile KalyOb'daki bütün iş yerlerine, dolayısıyla ticari hayata ve şehrin çevresindeki ziraata hakim oldu. Cebertl'nin 1798 yılı olaylarını anlatırken yazdığına göre Süleyman MansOr eş-Şevaribl, Fransızlar'a karşı direnişçilerin başına geçerek bir ayaklanma girişiminde bulunmuş ve onlar tarafından atıldığı hapishanede ölmüştür ('Aca'ibü'l-aşar, ıv.
37-38). Ali Paşa Mübarek, Şevaribl ailesiyle ilgili geniş bilgi verir.
KalyOb'da bugün altı cami ve çeşitli tekkeler vardır. Bu camiierin en önemlisi 1 724'te Ahmed eş-Şevaribl tarafından yenilenen Zeynebl Camii' dir. Diğerleri ise Salihln, Arifbillah Sldl Abdurrahman. Ral. Alaeddin ve Sldl Awaz camileridir. Ebü'IMekarim Abdüsselam b. Sultan ei-Macerl ile Sldl Awaz'ın türbeleri de buradadır. Birçok alim KalyObl nisbesiyle anılır ; bunların en meşhuru Şafii fakihi Şehabeddin ei-KalyObl'dir.
BİBLİYOGRAFYA :
Es'ad b. Memmati. Kauanfnü'd-deuaufn(nşr. Aziz Suryal Atıya), Kahire 1943, s. 205-206; İbn Cübeyr, er-Ril;le, Beyrut 1384(.1964, s. 18; ibnü'I-Esir. el-Kamil, XI, 191-192; EbU"Şame. Kitabü'r-Rauzateyn, IV, 147; İbn Müyesser. A/]ba· ru Mışr(nşr Eymen Fuad S~yyid), Kahire 1981, s. 40 , 87, 110, 148; Osman b. İbrahim ei-Nablusi. Kitabü Lüma'i'l-l!:auanfni'l-muçliyye {f deuauini 'd-diyari'l-Mışriyye (nşr. C Becker- Cl. Ca· hen. BEO içinde). XVI( ı96ı), s. 48; Şeyhürrabve ed-Dımaşki. Nul]betü 'd-dehr (i 'aca'ibi ' l-ber ue'l-bal;r (nşr. M. A. F. Mehren). St. Petersburg 1866, s. 231 ; Ib n Dokmak, el-İntisar li-uasıtati 'i/!:di'l-emşar(nşr. C. Vol! ers) . Kahir~ 1309, V, 4 7. 50; Kalkaşendi. Şubl;u '1-a'şa, III, 303, 393-394, 399-400; Makrizi, el-ljıtaı, ı, 74, 129; Ham b. Şahin. Zü~de~ü Keşfi 'l-memalik, Paris 1894, s. 32-34; lbn !yas. Beda'i'u'z.zühCır, V, 295-296; a.mlf .. Tari/] u Mışr, Bulak 1311-12, II, 54, 109, 157, 197, 204; III, 109,110, 170,192,206,286, 303, 318; Hasan ei-Vezzan. Vaşfü İfri/!:ıyye, II , 234; Ceberti. 'Aca'ibü'l-aşar(Bulak).IV, 37-38; Ali Paşa Mübarek. el-ljı(a(ü't-Tevfil!:ıyye, Bulak 1306, XIV, 114-119; Muhammed Remzi. el-Ka· mCısü '1-cogra(i li '1-biladi ' 1-Mışriyye, Kahire 1953, Il , 19,57-58; A. Richter. "Kalyüb", İA, VI, 143-144; a.mlf .. "~Iyüb", EJ2 (İng . ). IV, 514-515.
~ EYMEN FUAD SEYYİD
r
L
KALYÜBI (.$.~!)
Ebü'I-Abbas Şihabüddin Ahmed b. Ahmed b. Selame ei-Kalyübl
(ö. 1069/1659)
Şafii fakihi. _j
Kahire yakınlarındaki KalyOb köyündendir. Şemseddin er-Re.mll ve NOreddin eiHalebl'den ders aldı. Çağdaşları arasında Şafii fıkhının otoritesi kabul edildi ve "Küçük Şafii" diye tanındı. Ezher alimlerinden olan KalyObl'nin talebeleri arasında İbrahim b. Muhammed ei-Birmavl ve Ahmed b. Muhammed ei-Benna gibi tanınmış şahsiyetler vardır. 27 Şewal1 069 (18 Temmuz 1659) tarihinde vefat etti.
Eserleri. 1. lj ô.şiyetü '1-Kalyubi 'ald Şer]J.i'l-Ma]J.alli'ale'l-Minhô.c. Nevevi'nin Minhô.cü't-tô.libin'ine ait şerhin haşiyesidir (1-11. Mekke 1305; Amire ei-Burullusl'nin haşiyesiyle birlikte, 1-IV, Kahire 1306, 1318). 2. Kitô.bü'ş-Şalavô.t. eşŞalavô.tü'l-behiyye 'alô. seyyidinô. Mu]J.ammed l)ayri'l-beriyye ve Risô.le ti fa:W'ş-şalô.t 'ale'n-nebi olarak da anılır (Kah i re 1300). 3. ljikô.yô.tün ğaribe ve 'acibe (Nevadirü'l-l)alyübi) . W. Nassau Lees ve Mevlevl Keblrüddin tarafından ljikô.yô.t ve garô.'ib ve 'acô.'ib ve letô.'it ve nevadir ve fevô.'id ve netô.'is: The Book of Anecdotes, Marvels, Pleasantries, Rarities and Useful and Precious Extracts adıyla yayımlanan (Calcutta 127211856. 1864; Cawnpore 1912) ve R. R. Khawam tarafından Fransızca'ya çevrilen (Le fantastique et le quotidien, Paris I 98 I) eserin çeşitli baskıları yapılmıştır (Kahire I274, I277,!279, I282,
1287, 1296, 1297, 1300, 1302, 1304, !307. I308, I31!, 1323, 1324, 1328, 1342, 1353).
Oskar Rescher de Die Geschichten und Anekdoten aus Qaljubi's Nawô.dir und Schirwô.ni's Nafhat el-Jemen adlı eserinde bu kitaptan aldığı hikayelerin Almanca serbest bir tercümesini yapmıştır (Stuttgart 1920). 4. et-Teg;kire fi't-tıb (elMeşabif:ıu's-seniyye (ı tıbbi l]ayri'l-beriyye) (Mehdi b. İbrahim ' in Mul]taşaru Kitabi 'r-raf:ıme fiHıb ve'l-f:ıikme's i ile birlikte, Kah i re I 300, 1302, 1304; Abdülvehhab eşŞa 'ranlnin Mul]taşaru Te?kireti's-Süveydfsinin kenarında, Kahire 1302, 1304,
I 311; Kah i re I 296, 1305). B. R. Sanguinetti, eserin ilk üç bölümünün Arapça metnini ve Fransızca tercümesini yayımlamıştır ("Quelques chapitres de medecine et de therapeutique arabes", JA, VI 11865].
s. 378-469; a.e., VIII ı 866 J, s. 289-328). S.
Tu]].fetü'r-rdgıb ii sireti cemd'a min (a'yani) ehli'J-beyti'l-etd'ib (Kahire ı 307) Mısır'da kabirieri meşhur olan bazı Ehl-i beyt büyüklerinin biyografisini içeren eser Mehmed Zihni Efendi tarafından Buğyetü't-tdlib adıyla Türkçe'ye çevrilmiştir (istanbul ı 332)
KalyGbi'nin yazma halinde günümüze ulaştığı belirlenen diğer eserleri de şunlardır : Jjdşiye 'ald Şerl}.i Ebi Şücd' Ji'bn Kasım e1-Gazzi(Eb0 Şüca' el-isfahanl'nin el-Mul]taşar'ına ibn Kas ı m ei-Gazzl'nin yaptı ğ ı şe rh in haşiyesidir); Jjavdşin 'ald Şerl}.i 'l-Ijatib (Hatlb eş-Şirblnl'nin el-il):na' fi /:ıalli elfazi Ebi Şüca' adlı eserinin haşiyesidi r); Jjdşiye 'ald Tul}.feti'ttuJJdb (Zekeriyya ei-EnsarT'nin Ta/:ıriru Tenl):ihi'l-Lübab ' ına yine kendisinin yaptığı Tu/:ı(etü Hullab isimli şe rh in haşi ye
sidir); Mendsikü'J-l}.ac; el-Al}.kdmü'Jmu]].lişa ii l}.ükmi md'i'l-l}.immişa; etTari~atü'l-vdzıl}.a ii esrdri'l-fdtil}.a; elBüdılrü'l-münevvere fima'rifeti'l-el}.ddişi'l-müştehire; Zabtu el}.i'ıdişi'l-Cdmi'i'ş-şagir (E ural): latife) (SüyOtl'nin eserindeki hadi slerin tahkiki ne dair bir çalışmadır); Mi'rdcü'n-nebi (es-Siracü'l-vehhac fi I):Lşşati 'l-isra' ve' l-mi 'rac, Kitabü '1-Mi'racveyaKitab fi'l-isra' ve'l-mi 'rac); Ta'li~ latif 'ald küJlin mine'l-isrd' ve'lmi'rdci'l-münif(Necmeddin Muhammed b. Ahmed ei-Gaytl'nin~\lşşatü '1-mi'racadlı eserinin şerhidir); Kitdbü Jjikdydt(bazı şa hsi yetl e rin haya t hikayele rinin an latıl
dığı eser Kitabü 'n-Nevadir'den farklıdır); Risdle fi ma'rifeti esmd'i'l-bildd ve 'uruçlihd ve etvdlihd ve inl}.irdfihd; elHiddye mine'çl-çlaldle ii ma'rifeti'Jva~t ve'l-~ıble min [bi-] gayri dle; Cedvelü esmd'i'l-kevdkib ve metali'iha ve eb'adihd ve me~ö.diriha ve derecatihd; Risdle ii 'ilmi'l-mi~ö.t; Risale fi'lev~ö. t ve'l-mevasim ve't-tev~i'at (Kı btl takvim i esas alınarakdüzenlenmiştir); Mu~addime fi'l-fuşuli'l-erba'a ve ev~ö.ti'ş-şalavat ve a]Jiri'l-leyl ve ciheti'l~ıble bi-gayri ale; Mu~addime sehl e ii 'ilmi'l-va~t ve'l-~ıble; Meldl}.im (ROml; KıbtT ve Ara bl yı l başının tesbitine ve mevs imlere ili şkindir) ; Jjaşiye 'ald Şer
l}.i'l-Acurrumiyye ( el-Fevakihü 's-seniyye 'ala Şer/:ıi'l-Acurrümiyye; ibn Acu rrOm'un eseri üzerine Halid b. Abdul lah elEzherl'nin hazırladığı şerh in haşiyes idir),
Jjaşiye 'ald Şerl}.i'l-Ezheriyye (Halid b. Abdullah ei-Ezherl'ninel-Mul):addimetü'lEzheriyye'si ne yine kendisinin yaptığı şer-
h in h aş iyesidir); Risale fi 'ilmi'l-l}.urufve şerl}.i'l-evfa~i's-seb'a (Risa le fi 'ilmi'l/:ıarfve'l-uefl):); Feza'ilü Mekke ve'l-Medine ve Beyti'l-ma~dis ve şey' min td ri]].ihd; en-Nübzetü'J-latife fi beyani ma~ö.şıdi'l-Jjicaz ve me'alimihi'ş-şerife; Ta'biri'l-menamat; Jj aşiye 'ald Şerl}.i lsagüci (Zekeriyya ei-Ensarl'nin isagad şe rhinin h aşiyes idir) ; Kitdbü'lMücerrebat (bu eserlerin yazma nüshal arı için bibliyografyadaki kataloglara bk.)
BİBLİYOGRAFYA :
Muhibbi, ljuUişatü'l-eşer, ı , 175; İbnü' I -Gazzi. Divanü'L-islam (nşr. Seyyid Kesrevi Hasan). Beyrut ı411 / ı990 , IV, 2ı-22; L. Leclerc. Histoire de la medecine ara be, Paris ı876, ll, 303; Pertsch. Gotha, lll, 87 -88; Baha Ahmed ei-Meyhi- Muhammed ei - Bibli~vi. Fihristü '1-kütübi'l'Arabiyyeti'l-maf:ıfü?a bi'l-Kütübl]aneti'l-ljidiviyye, Kahire ı305-ı309, ll , ı8ı , ı99, 205; lll, 223; IV, 46; V, 30, 303, 3ı8, 328-329, 367, 372; VI, 9-ıo, 40, ı26 , 2 ı0-2ıı; Vll/2, s. 519; Ahlwardt. Verzeichnis, V, ı78-ı79; Serkis. Mu'eem, ll, ı525- ı526 ; Philip K. H itti v.dğr .. Deseriptive Ca ta log of the Garrett Calleetion of Arabie Manuscripts in the Prineeton University Library, Princeton ı938, s. 2ı8, 220-22ı, 249, 43ı, 637; Brockelmann. GAL, ll , 478-479; Suppl., ll, 492-493; a.mlf .. "al-l):alyübl", Ef2 (İng.), IV, 5ı5; Fihrisü'l-ljizaneti't-Teymüriyye, Kahire ı947, ll, ı89, 426; Karatay, Arapça Basma/ar, s. 92; Muhammed Es'ad Tales. el-Keşşaf 'an ma/]tütati l]aza'ini kütübi'l-evkaf. Bağdad ı372/1953, s . 2ı7; Fuad Seyyid, Fihrisü'l-mal]tütat, Kahire 1380/196ı , 1, ıoo , 245,249, 27ı, 288; lll, 64, ı 09, ı90; Hanbaba. Fihrist-i Ki tabha-yi Çapi-y i 'Arabi, Tahran ı344 hş., s. 967; ı. Krachkovsky. Tari/] u '/-edebi '1-cogra{iyyi'l-'Arabi(trc. Selahaddin Osman Haşim), Kahire ı965, ll, 730; A. G. Ellis, Catalogue of Arabie Books in the British Museum, London ı967, 1, ı50 , 732; R. Mach. Catalogue of Arabie Manuseripts (Yahuda Seetion) in the Garrett Calleetion Princeton University Library, Princeton ı977, s. 38, ı25 , ı3ı , 382, 43ı; D. A. King, Fihrisü '1-mal]tütati'l-'ilmiyyeti'l-mat:ıfü;:a bi-Dari'l-kütübi'lMışriyye, Kahire ı98ı-86 , 1, 6ı, 75, ı7ı, 342,40ı,4ı5,485,489, 576, 580; 11 ,285-287; Ahmed lsa. Mu'eemü '1-etıbba', Beyrut ı402/1982, s. ı o ı-ı 02; Ayide İbrahim Nusayr. el-Kütübü '1-'Arabiyyetü 'Ileti nüşiret fi Mışr beyne 'arney 1900-1925, Kahire ı983, s. 279; H. L. Gottschalk v.dğr .. Catalogue of the Mingana Calleetion of Manuseripts, Zug ı985 ,
IV, 74, 76, ı8ı , 293-294; el-Müntel]abmine'lmal]tütati'l-'Arabiyye fi'l-ljaleb, Beyrut ı407 1 ı986, s. 392; R. Mach- E. L. Ormsby, Handlist of Arabic Manuseripts, Princeton ı987, s . 358; E. Fendik, ikti{a'ü 'l-kanü', Kum ı409, s . ıoo, ı56 , 225, 226, 228, 385; Yusuf Zeydan. Fihrisü ma/]tütati Cami'ati'L-iskenderiyye, Kahire ı995, ll, 287, 342; Cem il Akpın ar v.dğ r .. Osman ll Astronomi Literatürü Tarihi, istanbul ı997, 1, 297 -299; Ekmeleddin İ hsanoğlu v.dğr .. Osmanlı Matematik Li teratürü Tarihi, istanbul ı999, 1, ı4ı-ı42; O. Rescher. "Verbesserungen und Bemerkungen zur Kalkuttaer Ausgabe von Qaljubı's nawadi r", ZDMG, LXXlll (1919). s . 2ı3-2ı9 . ı::;;;:ı
I.!'!'!!J CENGiZ KALLEK
L
L
KAM, ömer Ferit
KAM
Eski Türkler'de şamanda denilen dini, sihri, mistik bir otoriteyi
temsil eden kişi (bk. ŞAMANİZM).
KAM, Ömer Ferit (1864-1944)
Son dönem şairlerinden, düşünür ve yazar_
_j
_j
1 O Ocak 1864'te istanbul Beylerbeyi'nde doğdu. ll. Abdülhamid'in harem doktoru olan Ahmed Muhtar Paşa'nın oğludur . Beylerbeyi Rüşdiyesi'ni bitirince babasının arzusuna uyarak Mekteb-i Mülkiyye-i Şahane'ye kaydolduysa da bir yıl sonra bu okulu bırakıp Mekteb-i Hukuk'a girdi, ancak babasının ölümü üzerine ikinci sınıfta okulu terketti. Yarım kalan öğrenimini özel hocalardan ders alarak tamamlamaya çalıştı, bu arada Arapça. Farsça ve Fransızca öğrendi. Ayrıca geniş bir hadis kültürüne sahip olduğu belirtilmektedir (Levend, s. 23). Kendi ifadelerinden anlaşıldığına göre ( a.g.e., s. ı 9) ilim ve irfanından en çok faydalandığı kişi, dönemin ilim adamlarından olup bir ara matbuat müdürlüğü de yapmış bulunan şair Mehmed Nüzhet Efendi'dir.
ömer Ferit, 1887'de Babtali Tercüme Odası'nda mütercim olarak göreve başladı. 1888'de Beylerbeyi Rüşdiyesi'nde Fransızca muallimi oldu. Ayrıca cami derslerine katılarak geleneksel ilimlerde öğrenimini devam ettirdi ve 190S'te Mustafa Asım Efendi'den icazet aldı. Aynı yıl, iran'ın istanbul sefiri Rıza Daniş Han'ın Lahey Barış Konferansı münasebetiyle yazdığı bir şiiri Türkçe'ye çevirdiği için İran hükümeti tarafından kendisine Şir- i Hurşid nişanı verildi. Bu arada dini, fikri ve felsefi konularda hayatı boyunca devam ettireceği okuma ve araştırma faaliyetine girişti. Sırat-ı Müstakim ve Sebilürreşad dergilerinin ilk ve sürekli yazarlarından olan Ömer Ferit. 1 91 3'te dergi adına "Avrupa ahvalini tetebbu ve ulema ve felasife ile te'sis-i muarefe" için Avrupa'ya gönderildi. Bu seyahatin intibalarını "Avrupa Mektupları" başlığıyla Sebilürreşad'ın X ve Xl. ciltlerinde yayımladı. 1914'te Darülfünun'da Mehmed Akifin yerine Türk edebiyatı müderrisliğine , 191 7'de Süleymaniye Medresesi'nde felsefe-i umGmiyye tarihi müderrisliğine, 1919'da Darü'l-hikmeti'I-İslamiyye
271
Top Related