Kagawaran ng EdukasyonRepublika ng Pilipinas
Araling Panlipunan
Grado 7Mga Saksi ng
Kasaysayang Pilipino
Modyul sa Modyul sa PagkatutoUna at Ikalawng Markahan
Maria Serena I. Diokno, PhD
Maria Bernadette L. Abrera, PhDMaria Luisa T. Camagay, PhD
Jely A. GalangRuel V. Pagunsan
Rhodalyn C. Rhodalyn C. Wani-Obias
2012
!
! 1
Markahan 1 Sinaunang Panahon hanggang sa Pagtatag ng Kolonyang Espanyol
Modyul 1 Pagpapakilala sa Primaryang Sanggunian Gawain 1. Kahulugan ng primarya at sekundaryang sanggunian
2. Limitasyon ng mga sanggunian 3. Kaugnayan at kahalagahan ng primaryang sanggunian
Oras Lima (5)
MODYUL SA PAGKATUTO
Pangkalahatang Ideya
Paano natin nalalaman ang mga nangyari at nangyayari? Sa sarili nating buhay, umaasa tayo sa iba-ibang pinagmumulan ng impormasyon katulad ng personal na liham, email o text sa cell phone, litrato, at kwento ng kaklase o kaibigan. Tungkol naman sa nagaganap o naganap sa bansa, umaasa tayo sa dyaryo, telebisyon at radyo para sa balita, o kaya sa kwento ng ating mga magulang at guro. Lahat ng mga ito ay sanggunian ng impormasyon na ating ginagamit upang maunawaan ang isang isyu o pangyayari, magdesisyon tungkol sa isang bagay, at lumahok sa iba’t ibang gawain sa bahay, paaralan, at lipunan. Tatalakayin nitong modyul ang mga uri, anyo, limitasyon at kahalagahan ng mga sanggunian sa araw-araw na buhay at sa kasaysayan.
Anuman ang natitira mula sa nakaraan, katulad ng sulat o larawan, ay
itinuturing na primaryang sanggunian, maging sa personal na buhay o sa buhay ng bansa. Bilang bakas ng nakaraan, ang primaryang sanggunian ay katibayan na may nangyari. Kung wala ang sangguniang ito, hindi natin matitiyak na may naganap, saan at kailan ito naganap, kung ano ang nangyari at kung sino ang naroroon.
Dahil ang primaryang sanggunian ay gawa ng aktuwal na saksi ng
pangyayari, nagbibigay ito ng buhay at kulay sa kasaysayan. Halimbawa, sa liham, talaan sa araw-araw (diary), larawan, awit o dyaryo, nararanasan, nararamdaman o nakikita ang damdamin at kaisipan ng mga gumanap at ang kapaligiran ng kanilang panahon. Kung gayon, ang pag-aaral ng kasaysayan gamit ang primaryang sanggunian ay nagdudulot ng sariwa, bago o naiibang pagkakaunawa sa nakaraan na hindi kadalasang nakukuha sa teksbuk at ibang libro.
Sa taong ito, pag-aaralan mo ang iba’t ibang primaryang sanggunian upang lalong maunawaan ang kasaysayan ng Pilipinas.
!
! 2
Gawain 1. Kahulugan ng Primarya at Sekundaryang Sanggunian
1. Paano mo nalalaman ang nangyari o nangyayari sa buhay? Isipin ang lahat ng paraan at ibahagi ito sa klase. Halimbawa, paano mo nalaman na may ikinasal na kamag-anak, o nanalo si Manny Pacquiao sa laban sa Las Vegas, o itinatag ang Katipunan? Isulat ang sagot sa patlang.
2. Tingnan ang lahat ng mga sagot. Maaari bang ikategorya ang mga ito ayon sa kung ang pangyayari ay direktang nasaksihan o nabalitaan sa iba? Gamitin ang organizer sa ibaba.
3. Ang nakasaksing pinagmulan ng impormasyon ay tinatawag na primaryang sanggunian, samantalang ang pinagmulan ng impormasyong galing sa iba ay sekundaryang sanggunian.
Nasaksihan
Nalaman sa iba
!
! 3
4. Alin sa mga sanggunian sa ibaba ang primarya at sekundarya? Lagyan ng tsek ang nararapat na kolom.
Sanggunian Primarya Sekundarya Bandila History of the Filipino People, aklat ni Teodoro Agoncillo, historyador
Pahayagan Litrato Artikulo ni Ambeth Ocampo, historyador, tungkol kay Rizal
5. Makikita sa mga halimbawa sa itaas na iba-iba ang anyo ng mga primaryang sanggunian, kung ito ay pasulat, pasalita, nakalarawan at iba pa. Tingnan ang mga anyo at halimbawa sa ibaba at magdagdag ng iyong halimbawa.
Anyo ng Sanggunian
Halimbawa Iba pang Halimbawa
Nakasulat dyaryo Pasalita teyp ng talumpati Biswal litrato Awdyo-biswal pelikula Digital email Kumbinasyon ng mga ito
talaang may larawan
Uri ng Sanggunian
Primarya Salaysay ng taong nakasaksi ng
pangyayari
Sekundarya Salaysay ng isang di nakasaksi ng
pangyayari ngunit nalaman ito mula sa isang saksi o sa sekundaryang
sanggunian
!
! 4
6. Para sa historyador, pinakamahalaga ang impormasyong galing sa isang saksi dahil direkta nitong nakita o naranasan ang pangyayari.
Gawain 2. Limitasyon ng mga Sanggunian
1. Bagamat ang isang sanggunian ay pinagmulan ng impormasyon, ito ay may limitasyon. Isipin, halimbawa, na manunuod ang klase ng isang konsyerto, laro ng basketbol, o pista ng bayan—kung gayon, lahat ng estudyante ay primaryang sanggunian. Talakayin sa iyong pangkat ang sumusunod na tanong.
a. Pare-pareho kaya ang isasalaysay ng lahat tungkol sa pangyayari? b. Ano ang mga salik na makaaapekto sa pagbuo ng salaysay ng
bawat isa? Ilista ang mga salik na ito.
2. Iulat ang sagot sa klase. Base sa mga sagot, ano ang nakikita mong limitasyon ng primaryang sanggunian?
Mga Limitasyon ng Primaryang Sanggunian a. Hindi gaanong naalala ng saksi ang mga detalye ng pangyayari b. c. d.
Primaryang Sanggunian
• Katibayan ito na may naganap dahil nandoon o naranasan mismo ng saksi (may-akda) ang nangyari.
Sekundaryang Sanggunian
• Kwento ito base sa sinulat o sinabi ng iba at hindi ng nakasaksi mismo.
a. kung saan ako nakapwesto (sa bandang harapan, malayo, sa likod ng malaking sound system, poste o matangkad na tao).
b. c. d.
!
! 5
3. Ngayon isipin naman na hindi ka nakapanuod ng konsyerto, laro o pista at nakibalita ka lamang sa isang nakapanuod—samakatuwid, ikaw ay sekundaryang sanggunian. Ipalagay na isa lang sa klase ang nakapanuod ng naganap. Isusulat niya ang kanyang salaysay at malalaman mo ang nangyari sa isa sa dalawang paraan:
• Mula sa kwento ng kaklaseng nakapanuod (primaryang sanggunian) • Mula sa salaysay ng kaklaseng nakuwentuhan (sekundaryang
sanggunian) 4. Sumama sa grupong iaatas ng iyong guro.
a. Pangkat A—grupong mananatili sa silid: Pakinggan ang kwento ng nakapanuod ng pangyayari.
b. Pangkat B—grupong lalabas ng silid habang nakikinig ang pangkat A sa kwento ng saksi.
5. Pagkatapos marinig ng Pangkat A ang salaysay ng saksi, bumalik
ang Pangkat B sa klase. Pakinggan ng lahat ang salaysay mula sa Pangkat A. 6. Ngayon pakinggan naman ang salaysay ng saksi at ikumpara mo
ito sa salaysay ng Pangkat A. Pareho ba ang kwento ng saksi at ng Pangkat A? Bakit pareho (o magkaiba)?
7. Kung gayon, ano ang mga limitasyon ng sekundaryang sanggunian?
Ilista ang mga ito sa ibaba.
Mga Limitasyon ng Sekundaryang Sanggunian a. Lahat ng mga limitasyon ng mga primaryang sanggunian + b. Maaaring binago ng may-akda ng sekundaryang sanggunian ang detalye ng
pangyayari c. d.
!
! 6
8. Bukod sa nabanggit na limitasyon ng primarya at sekundaryang sanggunian, mayroon ding mga limitasyon na may kinalaman sa pangangalaga at pagpapanatili ng mga sanggunian. Tingnan ang mga limitasyon sa ibaba at magbigay ng halimbawa ng sanggunian sa bawat limitasyon.
9. Paano makaaapekto ang mga limitasyong ito sa pag-aaral ng
nakaraan? Magbigay ng isang epekto.
Dahil dito, mahalagang pangalagaan ang primaryang sanggunian.
Hindi tumatagal, madaling masira o mapunit:
Nabubura:
Kadalasang itinatapon:
Nawawala:
Nasunog, nabasa:
Kumukupas ang kulay:
Kinain ng insekto:
Nasa ibang bansa o malayong lugar:
!
! 7
Gawain 3. Kaugnayan at Kahalagahan ng Primaryang Sanggunian 1. Isipin ang sumusunod na scenario.1
Nais malaman ng historyador sa darating na siglo ang buhay ng kabataang Pilipino ngayon: kung anu-ano ang hilig at lifestyle (uri ng pananamit, paboritong pagkain, libangan), ang karanasan sa pamilya, paaralan, mga kaibigan, pagtingin sa relasyon o ugnayang panlipunan, mga paniniwala at pangarap sa buhay, mga personal na problema, at ang pagtingin sa pag-aaral, trabaho, at ibang aspeto ng buhay.
2. Bagamat babasahin ng historyador ang mga nasulat na ng ibang
mga historyador tungkol sa kabataang Pilipino, ang pag-aaral ng kasaysayan ay base sa mga primaryang sanggunian.
3. Maglista ng primaryang rekord o sanggunian tungkol sa kabataan.
a. Text message b. c. d. e.
4. Sumali sa isang pangkat upang gawin ang sumusunod.
a. Basahin ang mga sagot ng iyong kagrupo at pumili ng
sangguniang nagbibigay ng pinakamahalaga o pinakamaraming impormasyon sa historyador tungkol sa buhay ng kabataan.
1 Halaw ito sa “Seeing Myself in the Future’s Past” ni Ruth W. Sandwell, “Using Primary Documents in Social Studies and History,” p. 299 <http://www.learnalberta.ca/ content/sspp/html/pdf/using_primary_documents_in_social_studies_and_history.pdf> Accessed November 2011.
Anu-ano ang mga sinusulat o nililikha ninyo, o ibang rekord tungkol sa inyo, na maaaring gamitin ng historyador ng siglo-22 bilang primaryang sanggunin tungkol sa kabataang Pilipino ngayon?
!
! 8
b. Sagutin ang tsart sa ibaba.
Sanggunian
Ano ang matututunan ng
historyador tungkol sa akin?
Ano ang mahihinuha ng historyador
tungkol sa buhay ng mga kabataan?
Ano ang limitasyon ng sanggunian?
c. Alalahanin ang kaibahan ng pagkuha at paghinuha ng impormasyon.
Halimbawa, isinulat mo sa iyong diary na buwan-buwan kang nanunuod ng sine, samantalang wala kang halos binanggit na ibang libangan. Mahihinuha ng mambabasa na libangan mo ang panonood ng sine kahit hindi mo ito direktang sinabi.
d. Pagbalik-aralan ang mga limitasyon ng primaryang sanggunian na
tinalakay sa Gawain 2 upang masagot ang huling kolum ng tsart.
Pagkuha ng impormasyon • Kapag direkta itong isinasaad ng sanggunian
Paghinuha ng impormasyon • Kapag hindi ito direktang isinasaad, kung kaya kailangang bumuo ng konklusyon hango sa impormasyon
!
! 9
5. Matapos buuin ng pangkat ang tsart, ibahagi ito at talakayin ang kahalagahan ng mga primaryang sanggunian sa sariling buhay.
6. Kung iba-iba ang mga primaryang sangguniang pinagmulan ng impormasyon tungkol sa buhay ng tao, ganoon din ang mga primaryang sanggunian ng kasaysayan. Isulat sa graphic organizer ang primaryang sanggunian na mapagkukunan ng impormasyon tungkol sa Pilipinas.
7. Bilang takdang-aralin, sumulat ng isang pahinang salaysay tungkol
sa sarili. Gumamit ng tatlong primaryang sanggunian at tukuyin ang mga ito.
Pagtukoy ng Sanggunian Pangalan ng may-akda, pamagat, detalye ng publikasyon kung nilimbag ang sanggunian (saan nilimbag, sino ang naglimbag at kailan)
8. Tingnan ang rubric ng pagmamarka bilang gabay sa pagsulat ng
iyong salaysay.
• Estadistika, datos tungkol sa ekonomiya
• Bilang ng populasyon
• Patakaran at tuntunin ng pamahalaan
• Lokasyon ng mga lugar
• Ang nagaganap araw-araw
• Pamumuhay ng tao at ugnayan sa lipunan
! !10
Rubric p
ara
sa s
alay
say
ng a
king
buh
ay (Ta
kdan
g-aralin sa
Gawa
in 3
)
MAH
USA
Y SA
PAT
KAUNT
I KU
LANG
PAGGAMIT NG SANGGUNIAN
Laha
t ng
san
ggun
ian
ay p
rimarya
; sa
ri-sa
ri at
nagk
akau
gnay
an
g mga
ito. Mah
alag
a at m
aram
i an
g im
porm
asyo
ng kinu
ha,
kung
ka
ya
malam
an a
ng salay
say.
Laha
t ng
sa
nggu
nian
ay
prim
arya
; sa
pat
ang
impo
rmas
yong
kinuh
a.
Gumam
it ng
isa
o da
lawa
laman
g na
prim
arya
ng
sang
gunian
. Ka
unti
ang
impo
rmas
yong
kinuh
a.
Gumam
it ng
sek
unda
rya
sa h
alip
na p
rimarya
ng s
angg
unian. K
aunti
ang
datos
na n
akuh
a o
hind
i ito
mah
alag
a, ku
ng ka
ya maram
ing
puwa
ng a
ng salay
say.
NILALAMAN
May
aman
an
g sa
lays
ay;
maram
i an
g de
talye
at
halim
bawa
. Na
ituho
g na
ng
maa
yos
ang
maram
ing
impo
rmas
yon
tung
kol sa
sa
rili.
Mah
alag
a an
g im
porm
asyo
n tung
kol sa
sarili.
Sapa
t an
g nilalaman
ng
sa
lays
ay,
baga
mat
may
roon
pa
ng ka
ragd
agan
g im
porm
asyo
n na
maa
aring
mag
paya
man
dito
.
Kaka
unti
laman
g an
g de
talye
at
impo
rmas
yong
inila
had
sa
salays
ay.
Paulit-ulit
ang
mga
ha
limba
wa.
Halos wa
lang
lam
an a
ng salay
say.
PAG-AYOS NG DATOS
Lohika
l an
g takb
o ng
sa
lays
ay;
mah
usay
an
g pa
g-orga
nisa
ng
da
tos.
Kone
ktad
o an
g mga
talata
at m
aayo
s an
g pa
gkab
uo n
g mga
pa
ngun
gusa
p.
Maa
yos
ang
pag-orga
nisa
ng
im
porm
asyo
n, ng
unit
may
ila
ng
talata na
maa
ari
pang
ay
usin
upan
g mag
ing
mas
mag
kaka
ugna
y an
g im
porm
asyo
n.
May
ila
ng
talata
na
hind
i mag
kaka
ugna
y.
Patalon-talon
ang
mga
ide
ya.
Mag
ulo
ang
pagk
akaa
yos
ng
datos;
hind
i su
nud-su
nod
ang
mga
idey
a at wa
lang
ko
neksyo
n an
g mga
talata.
PAGSULAT
Mah
usay
an
g pa
gsulat;
mak
ulay
an
g pa
glalaraw
an
at
tama
ang
pagg
amit
ng m
ga s
alita
. Su
mun
od
sa mga
tuntun
in ng
ep
ektib
ong
pags
ulat;
minor
lang
an
g pa
gkak
amali.
Sumun
od sa
mga
tuntun
in ng
ep
ektib
ong
pags
ulat a
t tama
ang
pagb
uo n
g mga
pan
gung
usap
at
talata;
ngun
it may
ila
ng
kapa
nsin-pan
sing
pag
kaka
mali.
Maram
ing
aspe
to ng
pa
gsulat
ang
kaila
ngan
g iwas
to a
t da
hil
dito,
mah
irap
basa
hin
ang
salays
ay.
Hind
i na
kabu
o ng
talata;
mismo
ang
mga
pa
ngun
gusa
p ay
hind
i bu
o o
mali an
g pa
gkak
abuo
.
TALAAN NG SANGGUNIAN
Kumpleto
ang
talaan
ng
mga
sa
nggu
nian
at tama
ang
pagtuk
oy
ng m
ga ito.
Kumpleto
ang
talaan
ng
mga
sa
nggu
nian
, ba
gamat may
ila
ng
pagk
ukulan
g sa
pa
gtuk
oy
ng
sang
gunian
.
Hind
i ku
mpleto
ang
talaan
ng
mga
sa
nggu
nian
at/o
may
pa
gkak
amali
sa
pagtuk
oy
ng
sang
gunian
.
Hind
i inilista
ang
mga
ginam
it na
sa
nggu
nian
.
!
! 11
Kaugnayan sa mga Susunod na Modyul
1. Sa taong ito, pag-aaralan ang kasaysayan ng Pilipinas sa pamamagitan ng mga saksi, katulad ng mga naunang Pilipino, prayleng Espanyol, opisyal na Espanyol at Amerikano, manunulat, mga lumaban para sa kalayaan ng bayan at iba pa, mula sa iba-ibang panahon. Katulad ng tinalakay sa unang gawain, iba-iba ang anyo ng primaryang sanggunian:
a. Nakasulat b. Pasalita c. Biswal d. Awdyo-biswal e. Kumbinasyon ng mga ito
2. Katulad ng mga limitasyon ng sanggunian tungkol sa sariling buhay,
ang mga primaryang sanggunian ng kasaysayan ay mayroon ding mga limitasyon. Pagbalik-aralan ang mga limitasyong tinalakay sa mga naunang gawain.
3. Bilang pagtatapos, alalahanin ang kahalagahan ng mga primaryang
sanggunian.
Katibayan ito na may naganap, saan at kailan, kung ano ang nangyari, at kung sino ang naroon.
Nagdudulot ito ng sariwa, bago, o naiibang pagkakaunawa ng nakaraan.
Nagbibigay ito ng buhay at kulay sa kasaysayan sa pamamagitan ng kaisipan at damdamin ng mga saksi.
!
! 12
Markahan 1 Sinaunang Panahon hanggang sa Pagtatag ng Kolonyang Espanyol
Modyul 2 Ang Bangang Manunggul at mga Sinaunang Paniniwala Gawain 1. Ano ang artefact?
2. Mga katangian ng bangang Manunggul 3. Simbolismo ng banga 4. Mga sinaunang paniniwala
Oras Lima (5)
MODYUL SA PAGKATUTO
Pangkalahatang Ideya Tinatalakay sa modyul na ito ang sinaunang paniniwala ng mga Pilipino sa pamamagitan ng artefact at mga nakasulat na sanggunian. Ang artefact ay bagay na nilikha ng tao para sa iba-ibang gamit. Sa kasaysayan, mahihinuha mula sa artefact ang kalagayan, kapaligiran, kultura at pamamalakad ng isang lipunan. Ang artefact ay primaryang sanggunian. Upang maunawaan ang paniniwala ng mga sinaunang Pilipino, susuriin ang bangang Manunggul, isang artefact ng panahong Neolitiko na natagpuan sa kwebang Manunggul, Lipuun Point, Quezon, Palawan. Nagpapakita ito ng mga katutubong paniniwala. Base sa mga isinulat ng mga Espanyol na nanirahan sa Pilipinas noong ika-16 siglo, malalaman ang iba pang paniniwala at ang kahalagahan nito sa buhay ng sinaunang Pilipino.
Layunin ng modyul na maunawaan mo ang kahulugan at kahalagahan ng artefact sa kasaysayan, ang saysay ng bangang Manunggul, at ang sinaunang paniniwala ng mga Pilipino
!
! 13
Gawain 1. Ano ang Artefact? 1. Tingnan ang sumusunod na larawan at isulat kung ano at para saan ang bawat bagay.
Ano ito? Para saan ito?
!
! 14
Ano ito? Para saan ito?
2. Lahat ng mga bagay na ito ay artefact. Likha ito ng tao para sa partikular na gamit. Magbigay ng mga halimbawa ng artefact na ginagamit sa iba-ibang panahon para sa iba-ibang gawain.
Gamit sa Panahon ng iyong lolo’t lola
Panahon mo
Pang araw-araw na buhay
Ritwal o relihiyon Komunikasyon Silid-aralan
!
! 15
3. Pansinin mula sa mga sagot na may mga artefact na hindi na ginagamit ngayon at mayroon ding ginagamit pa hanggang sa kasalukuyan. Sinasalamin ng artefact ang pagbabago at pananatili sa buhay ng tao at lipunan. Pagbalik-aralan ang naunang modyul tungkol sa primaryang sanggunian. Bakit primaryang sanggunian ang artefact? Ang artefact ay primaryang sanggunian dahil ___________________________
4. Samakatuwid:
! • Makikita sa artefact ang teknolohiya at kakayahan ng tao. • May napapaloob na simbolo ang artefact na nagpapahiwatig
ng kahulugan. • Sa pag-aaral ng artefact, mauunawaan ang kalagayan ng
lipunan. • Mahihinuha mula sa artefact ang kaugalian, tradisyon, at
paniniwala ng lipunan.
!
! 16
Gawain 2. Mga Katangian ng Bangang Manunggul
Ang Bangang Manunggul
http://philippinemuseum.org
1. Isang artefact ang natagpuan sa kweba ng Manunggul, sa Lipuun Point, munisipyo ng Quezon sa Palawan at tinatayang ginawa noong humigit-kumulang 2,000 taong nakalipas. Ito ang tinatawag na bangang Manunggul at sa kasalukuyan ay nasa pangangalaga ng Pambansang Museo ng Pilipinas. Tingnan ang mapa sa susunod na pahina at ang mga larawan ng banga. Pansining mabuti ang mga katangian ng banga.
!
! 17
Lokasyon ng kweba ng Manunggul, Lipuun Point, Quezon, Palawan
http://philmuseum.ueuo.com/nm_museum/nmbranch/tabon.html
http://docgelo.wordpress.com http://balanghay.multiply.com
!
! 18
2. Sa kanyang disenyo at pagkakagawa, itinuturing ang bangang Manunggul na isa sa pinakamaganda at pinakamahusay na banga sa kanyang panahon sa buong Timog Silangang Asya.
3. Ilarawan ang iyong mga napansin, gamit ang gabay sa ibaba. Buo ba ang banga?
Ano ang hugis nito?
May mga butas ba sa katawan ng banga?
Ano ang itsura ng takip?
Ano ang disenyo sa katawan ng banga?
Ilan ang nakasakay sa bangka? Ano ang ayos ng mga nakasakay?
Ano ang masasabi mo tungkol sa kakayahan ng mga sinaunang Pilipino?
4. Ibahagi mo sa klase ang iyong mga sagot. 5. Upang maunawaan ang sinasagisag ng bangang Manunggul at ang
gamit nito, basahin ang sipi sa susunod na pahina bilang takdang-aralin. Ito ay mula sa ”Customs of the Tagalogs,” ang salaysay ni Fr. Juan de Plasencia, isang paring Pransiskano na nanirahan sa Katagalugan mula noong 1578 hanggang sa kanyang kamatayan noong 1590 sa Liliw, Laguna. Sa salaysay na ito, itinala ni Fr. Plasencia ang maraming mga sinaunang paniniwala at kaugalian ng mga Pilipino.
!
! 19
! The manner of burying the dead was as follows: The deceased was buried beside the house, and if he were a chief, he was placed beneath a little house or porch which they constructed for this purpose. Before interring him, they mourned him for four days, and afterward laid him on a boat which served as a coffin or bier, placing him beneath the porch ….
Fr. Juan de Plasencia, OSF, “Customs of the Tagalogs,” Blair and Robertson (eds.), The Philippine Islands 7: 194.
Glosari
" Bier … kabaong o ataul
Deceased … ang namatay Inter … ilibing
Mourn … magluksa Porch … balkon
Suriin ang sipi at sagutin ang sumusunod bilang takdang aralin.
MAY-
AKD
A
a. Kailan isinulat ang dokumento?
b. Sino ang sumulat? c. Paano niya kaya ito
nalaman?
d. Bakit kaya siya interesado sa paraan ng paglilibing?
NILAL
AMAN
a. Saan inilibing ang bangkay?
b. Kaagad bang inilibing ang isang namatay na tao?
c. Saan inilagay ang bangkay
upang ilibing?
!
! 20
Gawain 3. Simbolismo ng Banga
1. Ibahagi ang iyong mga sagot sa takdang-aralin.
2. Ano sa sipi ni Plasencia ang nagpapahiwatig ng gamit ng banga? Iugnay ito sa disenyo ng takip ng banga.
Mahihinuha sa sipi na ang bangang Manunggul ay ginamit bilang
3. Makukumpirma ang iyong hinuha sa sumusunod na impormasyon.
Natuklasan ang bangang Manunggul noong 1962 ng mga arkeyologo. Nang binuksan nila ito, natagpuan nila ang mga buto ng isang tao sa loob ng banga. Ang banga ay may taas na 66.5 sentimetro, o humigit kumulang sa dalawang talampakan.
4. Bakit maliit ang sukat ng banga? Kasya kaya rito ang buong
katawan ng tao? Bagamat maaaring isang bata ang inilagay sa loob ng banga dahil sa maliit na sukat nito, sa katunayan, ang nakalibing ay hindi bata. Ito ay sa dahilang ang bangang Manunggul ay ginamit para sa pangalawang libing.
a. Dalawa ang proseso ng paglilibing sa sinaunang panahon.
Unang paglibing Paglibing sa kamamatay na tao Pangalawang paglibing
Paglibing sa mga buto ng tao pagkalipas ng isang taon o higit pa
b. Sa kwebang Manunggul ay natagpuan din ang mas
malalaking banga para sa unang paglibing, na halos doble o higit pa ang taas kaysa sa banga para sa pangalawang paglibing.
c. Bukod sa mga Pilipino, mayroon ding mga grupo ng tao sa
ibang bahagi ng daigdig na dati ring nagsasagawa ng una at pangalawang paglibing.
!
! 21
5. Sumali sa isang grupo. Tingnan muli ang disenyo sa takip ng bangang Manunggul.
a. Pansinin ang sumusunod:
• Ang kilos na ipinapakita sa disenyo • Sino ang kumikilos • Ang pagkaposisyon ng mga kumikilos • Saan sila nakasakay • Ang alon sa katawan ng banga
b. Lahat ng ito ay simbolo na may kahulugan. Ganito ang mga
artefact, hindi katulad ng mga nakasulat na dokumento gaya ng sipi na binasa mo, na may direktang isinasaad. Ano ang kabuuang kahulugan ng mga simbolo sa itaas?
Gawain 4. Mga Sinaunang Paniniwala
1. Bukod sa sinaunang paniniwala sa paglibing, pag-aaralan mo ang ilan pang mga paniniwala. Tatayain mo rin ang pananatili o pagbabago ng mga ito sa kasalukuyan.
2. Sumali sa grupong inatasan ng guro, basahin ang itinakdang sipi, at sundin ang panuto. 3. Para sa Grupo 1 at 2, suriin ang sipi mula kay Miguel Loarca. Si Loarca ay isa sa mga unang sundalong Espanyol na nanirahan sa Pilipinas. Isinalaysay niya sa hari ng Espanya ang mga isla ng Pilipinas, ang populasyon, mga produkto, ugali at gawi ng kanilang bagong sakop na teritoryo.
!
! 22
! Sipi #1. Paniniwala sa papel ng taong sumakabilang buhay In some places, and especially in the mountain districts, when the father, mother, or other relative dies, the people unite in making a small wooden idol, and preserve it. Accordingly there is a house which contains one hundred or two hundred of these idols. These images also are called anitos; for they say that when people die, they go to serve the Batala. Therefore they make sacrifices to these anitos, offering them food, wine, and gold ornaments; and request them to be intercessors for them before the Batala, whom they regard as God.
Miguel de Loarca, “Relation of the Philippine Islands,” 1582, sa Blair at Robertson 5: 173, 175
Glosari
" Anito … ispiritu
Intercessor … tagapamagitan Ornament … palamuti
a. Para sa Grupo 1, talakayin ang sumusunod na tanong at isulat ang sagot sa manila paper. Ipaliwanag sa klase ang mga sagot.
Sinaunang Panahon
• Ayon kay Loarca, ano ang
ugnayan ng mga ninuno kay Bathala?
• Bakit iginalang ang mga patay?
• Paano ipinakita ang paggalang?
Sa Kasalukuyan
• Ano ang tingin ninyo sa papel ng mga ninuno?
• Iginagalang pa ba ang mga sumakabilang buhay?
• Bakit at paano?
b. Para sa Grupo 2, gumawa ng ilustrasyon para sa salaysay ni Loarca na may 4-6 na story board frames. Basahin nang malakas ang salaysay habang isa-isang ipinapakita ang ilustrasyon.
!
! 23
4. Para sa Grupo 3 at 4, suriin ang sipi mula kay Padre Plasencia.
! Sipi #2: Paniniwala sa iba’t ibang idolo Among their many idols there was one called Badhala, who they especially worshiped…. They also worshiped the sun, which, on account of its beauty, is almost universally respected and honored by heathens. They worshiped, too, the moon, especially when it was new, at which time they held great rejoicings, adoring it and bidding it welcome. Some of them also adored the stars…. They paid reverence to water-lizards called by them buaya, or crocodiles, from fear of being harmed by them. They were even in the habit of offering these animals a portion of what they carried in their boats, by throwing it into the water, or placing it upon the bank.
Padre Plasencia, sa Blair at Robertson 7: 186, 189.
Glosari
" Heathen … tawag ng Kristiyano sa
taong hindi binyagan; pagano
Reverence … paggalang
a. Para sa Grupo 3, talakayin ang sumusunod na tanong at isulat ang sagot sa manila paper. Ipaliwanag sa klase ang mga sagot ng grupo.
a. Ano ang animismo at
paano ito isinagawa ng mga sinaunang Pilipino?
b. Ano ang silbi nito sa pang-araw-araw na buhay ng tao?
c. Ano ang mahihinuha mo tungkol sa kaugalian ng Pilipino noon?
!
! 24
d. Nananatili pa kaya ang paniniwala sa animismo? Bakit? Saan sa Pilipinas?
b. Para sa Grupo 4, gumawa ng ilustrasyon para sa salaysay ni Plasencia na may 4-6 na story board frames. Basahin nang malakas ang salaysay habang isa-isang ipinapakita ang ilustrasyon.
5. Bilang pangwakas, ipaliwanag ang papel at kahalagahan ng mga
paniniwala sa sinaunang buhay. 6. Para sa takdang-aralin, basahin ang sipi sa ibaba tungkol sa paniniwala ng sinaunang Pilipino sa iba-ibang nilikhang naninirahan sa mundo ng tao. Galing din ito kay Plasencia.
!
Mancocolam His ”duty it was to emit fire from himself at night, once or oftener each month. This fire could not be extinguished; nor could it be thus emitted except as the [mancocolam] … wallowed in the ordure and filth which falls from the houses; and he who lived in the house where the priest was wallowing in order to emit this fire from himself, fell ill and died.”
Hocloban
”Without the use of medicine, and by simply saluting or raising the hand, they killed whom they chose. But if they desired to heal those whom they had made ill by their charms, they did so by using other charms. Moreover, if they wished to destroy the house of some Indian hostile to them, they were able to do so without instruments.”
Magtatangal His ”purpose was to show himself at night to many persons, without his head or entrails. In such wise … [he] walked about and carried, or pretended to carry, his head to different places; and, in the morning, returned it to his body—remaining, as before, alive.”
Osuang People say ”they have seen him fly, and that he murdered men and ate their flesh.”
!
! 25
Mangagayoma ”They made charms for lovers out of herbs, stones, and wood, which would infuse the heart with love. Thus did they deceive the people, although sometimes, through the intervention of the devil, they gained their ends.”
Pangatahojan A ”soothsayer, [who] … predicted the future
Plasencia, sa Blair at Robertson 5: 193-194.
Glosari
" Charm … gayuma
Deceive … manlinlang Emit … magbuga, maglabas
Entrail … lamang-loob Extinguish … patayin
Filth … basura Hostile … galit, kalaban
In such wise … sa ganoong paraan Indian (indio) … tawag ng Espanyol sa
mga Pilipino Infuse … punuin o mapuno
Intervention … pamamagitan Ordure … dumi (ng tao)
Predict … manghula o hulaan Soothsayer … manghuhula Wallow … magtampisaw
a. Mag-interbyu ng limang kamag-anak at o kapitbahay upang
malaman kung naniniwala pa sila sa mga inilarawan sa sipi at bakit.
b. Ikategorya ang pinagmulan ng mga ininterbyu mo ayon sa kanilang edad, kasarian, at antas ng edukasyon.
c. Tingnan kung pare-pareho ang kanilang mga sagot.
d. Punuin ang tsart sa ibaba at isumite sa guro.
!
! 26
Paniniwala Mga Naniniwala Mga Di Naniniwala
Dahilan Personal na Background Dahilan Personal na
Background Mancocolam (mangkukulam)
Hocloban
Magtatangal (manananggal)
Osuang (aswang)
Mangagayoma (manggagayuma)
Pangatahojan
Kaugnayan sa Kasunod na Modyul Sa susunod na modyul pag-aaralan ang buhay panlipunan sa sinaunang panahon. Bilang paghahanda, tanungin ang magulang o taga-alaga kung:
a. Paano ka pinangalanan, at b. Sino ang nagbigay ng iyong pangalan.
!
! 27
Markahan 1 Sinaunang Panahon hanggang sa Pagtatag ng Kolonyang Espanyol
Modyul 3 Sulyap ng Buhay Panlipunan sa Sinaunang Panahon Gawain 1. Pagpapangalan sa mga anak
2. Pagpapakasal sa sinaunang panahon 3. Hanapbuhay 4. Mga uring panlipunan
Oras Pito (7)
MODYUL SA PAGKATUTO
Pangkalahatang Ideya Bago pa man dumating ang mga kolonisador na Espanyol ay may sarili ng kultura ang mga Pilipino. Ipinakilala na sa iyo ang isang aspeto ng kulturang ito: ang mga paniniwala ng mga sinaunang Pilipino. Sa modyul na ito, tatalakayin naman ang buhay panlipunan. Mayaman at makulay ang buhay sa sinaunang panahon at dahil sa lawak nito, pag-aaralan mo dito ang ilan lamang sulyap ng buhay panlipunan: ang pagpapangalan ng mga anak, ang pagpapakasal sa panahong iyon, ang hanapbuhay ng mga tao, at mga uring panlipunan. Susuriin mo sa modyul ang dalawang uri ng primaryang sanggunian na nagbibigay ng mahalagang impormasyon tungkol sa buhay panlipunan sa sinaunang panahon: mga sipi mula sa mga Espanyol na opisyal, sundalo, at prayle na lumahok sa kolonisasyon ng Pilipinas; at mga larawan ng iba’t ibang uring panlipunan na gawa ng Espanyol. Sa mga sangguniang ito inilarawan ng mga Espanyol ang kanilang nakita at naranasan noong nanirahan at lumibot sila sa iba-ibang lugar ng Pilipinas.
!
! 28
Gawain 1. Pagpapangalan sa Sinaunang Panahon
1. Ibahagi sa klase ang iyong sagot sa takdang-aralin. Makinig sa paliwanag ng bawat kaklase tungkol sa pinanggalingan ng kanyang pangalan. Bilang klase, gumawa ng mga kategorya ng basehan ng pangalan. Alin sa mga kategorya ang pinakakaraniwan sa klase? 2. Kung ganito ang basehan ng pagpapangalan sa bata ngayon, paano kaya noong sinaunang panahon? Ito ay ikinuwento ni Pedro Chirino, SJ, isang paring Heswitang Espanyol na dumating sa Pilipinas noong 1590. Nagsulat siya tungkol sa nakita niya sa Luzon at Bisayas sa loob ng 12 taon. Natutunan pa nga niya ang wikang Tagalog at Bisaya upang maturuan ang mga Pilipino ng katekismong Kristiyano. Noong 1604 inilathala sa Roma ang kanyang salaysay, Relacion de las Islas Pilipinas (Relation of the Phiippine Islands). 3. Basahin ang sipi mula sa akda ni Chirino.
! When a child is born, it is the mother’s duty to give it a name; and whatever appellation she gives it must remain its name. The names are most often conferred on account of certain circumstances—as, for example, Maliuag, which means “difficult,” because the child’s birth was such; Malacas, which signifies “a man of strength,” because the mother thinks that the child will be strong, or desires that it be so. At other times they name it, without any symbolism or special reason, by the first word which occurs to them—as, for example, Daan, which signifies “road;” Babui, which means “pig;” or Manu[k], which signifies “fowl.” All persons are called by these names from birth, without using surnames until they are married. The first-born son or daughter then gives his or her name to the parents; for until they die they call the father Ama ni Coan, “father of So-and-so,” and the mother Ina ni Coan, “mother of So-and-so.” The names of the women are distinguished from those of the men by adding “in.” Thus, while the name of a man and of a woman may be practically the same, that of the man is left intact, and to the woman’s is added the [termination] “in;” for example, [Il]og (which means “river”) being the name of two persons of different sex, the man is called [Il]og, the woman [Il]oguin.
!
! 29
For instance, ama means “father;” thus the son, in speaking of him to a third person calls him ang amaco, that is, “my father.” But the son in addressing his father directly does not call him ama, but bapa, which is a more intimate and affectionate term; nor does he address his mother as ina, but bai. On the other hand, the father and mother in familiar intercourse call their sons, brothers, uncles, and other near relatives, not by the common appellations of such relationship, but by others more intimate and personal, which signify a like connection. This is but another illustration of the fertility, elegance and courtesy of the Tagal language…. The children of those natives were reared in such respect and reverence for the names belonging to their parents that they never called them by these, whether the parents were living or dead; they believed, moreover, that if they uttered these names they would fall dead, or become leprous.
Pedro Chirino, S.J., Relacion de las Islas Filipinas, 1604, sa Blair at Robertson (eds.), The Philippine Islands 13: 200-202.
Glosari
" Affectionate … mapagmahal Appellation … tawag o katawagan
Bai (para sa ina) … mula sa wikang Sanskrit na pumasok sa wikang Malay/Indones
Bapa (para sa ama) … mula sa wikang Sanskrit na pumasok sa wikang Malay/Indones
Confer … gawaran Circumstance … pangyayari
Elegance … pagkainam Fertility … yaman
Fowl … ibon Intact … buo
Intercourse … ugnayan Intimate … malapit
Leprous … may ketong Rear … palakihin Utter … sabihin
!
! 30
4. Sumali sa pangkat upang suriin ang sipi at ihambing ang mga paraan ng pagpapangalan ngayon at sa sinaunang panahon. Gamitin ang gabay sa ibaba.
Mga Susuriin Sinaunang Panahon Ngayon a. Basehan ng
pagpapangalan
b. Ang nagbibigay ng pangalan ng anak
c. Tawag ng anak sa mga magulang kapag kausap
d. Tawag ng anak sa mga magulang kapag pinag-uusapan
e. Paggamit ng apelyido
f. Pagpapangalan ng babae at lalaki
5. Sagutin ang sumusunod na tanong.
1. Paano ipinakita ng mga
anak sa sinaunang panahon ang kanilang paggalang sa kanilang magulang? Tukuyin mula sa sipi ang basehan ng iyong sagot.
!
!
! 31
2. Kung ikaw ay nabubuhay noong sinaunang panahon, ano ang magiging pangalan ng iyong mga magulang?
!!!
3. Ano naman ang posibleng pangalan mo? Ipaliwanag kung bakit.
!!!
4. Ano ang magiging pangalan ng iyong kapatid na lalaki o babae?
!
5. Ano ang nakikita mong pagkakaiba at pagkakatulad sa pagpapangalan noon at ngayon?
6. Ibahagi sa klase ang mga sagot ng pangkat. 7. Pumili ng kapareha at bigyan ng pangalan base sa kanyang magandang katangian. Bilang gawain ng lahat, lumahok sa paggawa ng album ng klase na may larawan ng bawat isa at ang kanyang pangalan sa sinaunang panahon batay sa kanyang magandang katangian.
Gawain 2. Pagpapakasal sa Sinaunang Panahon 1. Isa pang kaaya-ayang aspeto ng sinaunang kultura ay ang pagpapakasal. Sumulat din si Padre Chirino tungkol dito. Basahin ang kanyang sipi.
! For marriage ... they have distinct formalities of betrothal, which are accompanied by conventional penalties most rigorously executed. Here is an example: Si Apai promises to marry Cai Polosin; these married persons make an agreement with another married pair, while the wives are with child, that if the wombs of their respective wives should bear a male and a female, these two children shall be joined in marriage, under a penalty of ten gold taels. This compact is solemnized by a feast, where they eat,
!
! 32
drink, and become intoxicated, and he who later is the occasion of breaking the compact must pay the penalty. This is betrothal. In the marriage there figures a dowry, and the surrender of the woman, with consent for the present, but not perpetual. It is not the wife, but the husband, who gives her the dowry—an amount agreed upon, and fixed in accordance with his means.... In addition to the dowry the husband is wont to make some presents to the parents and relatives—more or less, according to his means.
Chirino, 1604, sa Blair at Robertson 12: 294.
Glosari
" Betrothal … kasunduang pagpapakasal Consent … pahintulot
Conventional … pangkaraniwan Distinct … katangi-tangi Dowry … bigay-kaya; ari-ariang
ipinagkaloob ng lalaki sa kanyang mapapangasawa
Execute … isagawa Formality … kapormalan, nasa ayos
Intoxicated … nalasing Penalty … parusa
Rigorous … mahigpit Perpetual … panghabang-buhay Solemnize … bigyang bisa
Tael … pagsukat ng timbang na may katumbas ng 1.3 ounces; mula sa Tsina ang uri ng pagtimbang na ito
Wont … kinagawian 2. Sumali sa grupo upang sagutin ang sumusunod na gabay sa pag-unawa at pagsusuri sa binasa. a. Paano pinili ang
mapapangasawa? !!
!!!!!
!
! 33
b. Matibay ba ang ganitong kasunduan? Bakit mo ito nasabi?
!!!
!
c. Paano nakatulong ang komunidad sa kasunduan para sa pagpapakasal?
!!
!!
d. Mayroon bang ipinakitang pagpapahalaga sa kababaihan ang ritwal ng pakikipagkasundo para sa kasal? Magbigay ng halimbawa.
!
!
e. Ano sa tingin mo ang silbi ng dowry?
!!!!
!
3. Ibahagi sa klase ang sagot. Magtanong sa ibang grupo o sa guro kung mayroon kang nais linawan sa kanilang ibinahagi. 4. Sumulat ng maikling sanaysay tungkol sa iyong reaksyon kung gagawin ng magulang mo ang arranged marriage sa kasalukuyan. Ipaliwanag ang iyong palagay.
!
! 34
Gawain 3. Hanapbuhay
1. Ano kaya ang mga hanapbuhay ng mga Pilipino noon? Bilang introduksyon, isulat sa pisara ang trabaho o hanapbuhay ng iyong magulang, kamag-anak, o taga-alaga. Tingnan sa pisara ang uri at saklaw ng mga hanapbuhay sa kasalukuyan. Isaalang-alang ang mga trabahong ito sa pag-aaral ng mga hanapbuhay sa sinaunang panahon.
2. Dalawa ang primaryang sangguniang gagamitin sa araling ito:
a. Relation of the Philippine Islands ni Miguel de Loarca, isang sundalong Espanyol. Sinulat niya ang kanyang ulat noong 1582.
b. Sucesos de las islas Filipinas (Events of the Philippine Islands) ni
Antonio de Morga, isang Espanyol at mataas na opisyal ng gobyerno noong 1595-1603. Inilathala ang kanyang salaysay noong 1609.
3. Sumapi sa grupo at mapanuring basahin ang mga sipi.
! Sipi #1. Mula kay Loarca, 1582
[Island of Cagaian] These islands have about four hundred inhabitants, all of whom are very skilful ship-builders…. These Indians of Cagayan have made his Majesty's ships in these islands, as well as the galleys, galliots, and fragatas. They also help in repairing and righting ships.
[Island of Cubu (Cebu)] The town has the best port of these islands, and it was for this reason that Miguel Lopez de Legazpi founded a settlement there…. The island of Cebu produces a small quantity of rice, borona and millet and little or no cotton; for the cloth which the natives use for their garments is made from a kind of banana… From this they make a sort of cloth… which the natives call medriñaque…. All are provided with fowls, swine, a few goats, beans, and a kind of root… called by the natives camotes. After rice, fish is the main article of maintenance in this and other islands, for it abounds in all of them, and is of excellent quality in this island of Cebu.
Miguel de Loarca, Relation of the Philippine Islands, 1582, sa Blair at Robertson 5: 43, 45, 79.
!
! 35
Glosari
" Abound … sagana
Borona at millet … mga pagkaing butil. Ang millet ay isang uri ng maliliit na butil mula sa halaman na katulad ng mais. Ito ay tradisyunal na pananim at pagkain sa Africa at India
Fowl … manok at ibon Galley, galliot at
fragata … mga uri ng sasakyang
pandagat na Europeo na ginamit sa kalakalan at digmaan
Swine … baboy Right a ship … itayo ang barko
! Sipi #2. Mula kay Morga, 1609 They all live in the farm by their manual labor, fisheries and trading, sailing from one island to another and going from one province to another by land. As a matter of pastime and occupation, the women work with the needle with which they are proficient and they engage in all kinds of needle work. They also weave blankets and spin cotton and keep house for their husbands and parents. They pound the rice which is to be cooked for their meals and prepare the rest of the food. They raise chickens and pigs and do the house chores while their men-folk engage in the work of the fields, fishing, boating and farming. The common way of doing business was the trading of certain things for others, such as supplies, blankets, cattle, fowl, lands, houses, fields, slaves, fisheries, palm-trees, nipa swamps and forests; and sometimes when there was a price fixed, it was paid in gold as might be agreed upon, also in metal bells coming from China, which articles are considered precious jewels. Throughout these islands are certain places where there is an
!
! 36
abundance of rich gold deposits and other mineral products which are collected by the natives through washing or placer-mining.… In Paracale, in the province of Camarines, certain placer and other mines were developed and worked. Likewise in Ilocos this commodity was also being traded, because behind this province which is on the sea coast, there are highlands … where live many natives… called Igorrots, whose country has not yet been penetrated by outsiders. They have rich mines of gold besides silver… They take their still unrefined and unperfected gold to certain appointed places where they meet the people from Ilocos where, for their gold, they are given in trade, rice, pigs, carabaos, blankets and other articles which they need. The Ilocanos refine and finish the gold and market the same throughout the… country. In the rest of the islands, there is the same abundance of placer and other mines, particularly in the Visayas, Butuan River in Mindanao and Cebu… Antonio de Morga, Historical Events of the Philippine Islands (Sucesos de las Islas Filipinas, 1609) (Manila: National Historical Institute, 1990), pp. 243, 246, 260-261, 286.
Glosari
" Commodity … produkto
Engage … lumahok Placer mining … pagmimina ng ginto sa
pamamagitan ng pagsasala sa buhangin at maliliit na bato sa tabing ilog
Penetrate … napasok Proficient … marunong, mahusay
Refine … papinuhin, pakinisin Swamp … latian
4. Suriin ang bawat sipi at sagutin ang mga tanong sa ibaba.
a. Ilista ang mga nakita ninyong gawain at hanapbuhay.
!
! 37
b. Anong mga salik ang nakaapekto sa naging uri ng hanapbuhay sa iba-ibang isla ng Pilipinas?
c. Ano ang mga gawain ng kababaihan?
d. Ano ang masasabi mo tungkol sa ugnayan ng mga isla sa sinaunang panahon?
e. Ano ang mahihinuha mo ukol sa lebel ng teknolohiya sa panahong iyon?
f. Anong mga katangian ng sinaunang Pilipino ang mahihinuha mo mula sa impormasyon?
!
! 38
5. Ikumpara ang hanapbuhay at pang-araw-araw na produkto noon at
ngayon. a. Anong mga
hanapbuhay noon ay ginagawa pa ngayon?
!!
!
b. Anong mga hanapbuhay noon ay bihira o wala na ngayon?
!!
!
c. Anong mga produkto noon ay ginagawa at o tinatanim pa ngayon?
!
!
d. Anong mga produkto noon ay bihira nang itanim, gawin, o gamitin ngayon?
!
!
e. Ano sa palagay mo ang dahilan ng pagbabago at pananatili ng mga uri ng hanapbuhay at produkto?
!
6. Ipaliwanag sa klase ang mga sagot ng grupo. Lumahok sa talakayan.
!
! 39
Gawain 4. Mga Uring Panlipunan
1. Tingnang mabuti ang mga larawan sa ibaba. Galing ang mga ito sa ”Boxer Codex,” isang dokumento na tinatayang ginawa noong 1595. Ang dokumento (at mga larawan) ay pinaniniwalaang pagmamay-ari ni Luis Perez Dasmariñas, ang Gobernador-Heneral ng Pilipinas noong 1593-1596. Ang dokumento ay napunta sa koleksyon ni Propesor Charles Ralph Boxer; kaya ipinangalan sa kanya ang buong manuskrito.
Larawan A
http://webapp1.dlib.indiana.edu/metsnav/common/navigate.do?pn=112&size=screen&oid=VAB8326
!
! 40
Larawan B
http://webapp1.dlib.indiana.edu/metsnav/common/navigate.do?pn=104&size=screen&oid=VAB8326
!
! 41
Larawan C
http://webapp1.dlib.indiana.edu/metsnav/common/navigate.do?pn=103&size=screen&oid=VAB8326
!
! 42
2. Ang pagsusuri ng biswal na sanggunian ay may sariling prosesong naiiba sa pagsusuri ng nakasulat o pasalitang sanggunian. Ang pagsuri ng mga larawan sa itaas ay katulad ng pagsuring ginawa mo sa bangang Manunggul sa ikalawang modyul. Tingnan ang sumusunod na proseso.
3. Sumali sa pangkat at gawin ang unang hakbang sa pagsuri ng
mga larawan: ang pagtala ng ipinapakitang pisikal na katangian. Sagutin ang mga tanong sa ibaba. Ilista/Ilarawan ang Larawan A Larawan B Larawan C
Mga tao sa larawan
Mga bagay
Pagkilos
Pisikal na posisyon ng mga tao sa isa’t isa
4. Ipaliwanag sa klase ang mga sagot ng grupo. Pansinin kung mayroong katangiang nakita ng iba na hindi naitala ng iyong grupo.
1 • Paglista at paglarawan ng mga pisikal na katangiang ipinapakita ng biswal na sanggunian
2 • Paghinuha ng kahulugan o mensahe ng sanggunian, o kung ano ang itinutukoy nito
3 • Pagtaya sa kahalagahan ng larawan bilang primaryang sanggunian
!
! 43
5. Matapos talakayin ang mga nakitang katangian, bumalik sa iyong grupo upang suriin ang katayuang panlipunan ng mga tao sa larawan. Ano ang mahihinuha ng grupo tungkol sa katayuan o katungkulan ng mga tao sa larawan? Bakit? Larawan A Larawan B Larawan C Katayuan o katungkulan
Larawan A Larawan B Larawan C Paliwanag
6. Upang matantiya kung tama ang inyong hinuha, magkonsulta sa
primaryang sanggunian. Basahin itong sipi mula sa ”Customs of the Tagalogs” (1589) ni Padre Plasencia.
!
This people always had chiefs, called by them datos, who governed them and were captains in their wars, and whom they obeyed and reverenced….
These chiefs ruled over but few people; sometimes as many as a hundred houses, sometimes even less than thirty. This tribal gathering is called in Tagalo a barangay. It was inferred that the reason for giving themselves this name arose from the fact … that when they came to this land, the head of the barangay, which is a boat, thus called … became a dato. And so, even at the present day, it is ascertained that this barangay in its origin was a family of parents and children, relations and slaves.
In addition to the chiefs… there were three castes: nobles, commoners, and slaves. The nobles were the free-born whom they call maharlica. They did not pay tax or tribute to the dato, but
!
! 44
must accompany him in war, at their own expense…. Moreover, when the dato went upon the water those whom he summoned rowed for him. If he built a house, they helped him, and had to be fed for it. The same was true when the whole barangay went to clear up his lands for tillage. The lands which they inhabited were divided among the whole barangay, especially the irrigated portion, and thus each one knew his own….
The chiefs in some villages had also fisheries, with established limits, and sections of the rivers for markets. At these no one could fish, or trade in the markets, without paying for the privilege, unless he belonged to the chief’s barangay or village.
The commoners were called aliping namamahay. They are married, and serve their master, whether he be a dato or not, with half of their cultivated lands…. They accompanied him whenever he went beyond the island, and rowed for him. They live in their own houses, and are lords of their property and gold. Their children inherit it, and enjoy their property and lands….
The slaves are called aliping saguiguil ir . They serve their master in his house and on his cultivated lands, and may be sold. The master grants them, should he see fit, and providing that he has profited through their industry, a portion of their harvests, so that they may work faithfully. For this reason, servants who are born in the house of their master are rarely, if ever, sold. That is the lot of captives in war, and of those brought up in the harvest fields.
Plasencia, 1589, sa Blair at Robertson 7: 173-176.
Glosari
" Ascertain … tiyakin Captive … taong nabihag Caste … uring panlipunan Infer … mahinuha Lot … kalagayan
Summon … tawagin Tillage … pagtanim
To reverence … igalang
!
! 45
7. Ilista ng iyong grupo ang mga uring panlipunan sa mga Tagalog na lugar, ayon kay Plasencia, at ipaliwanag ang tungkulin at katangian ng bawat isa. Uring Panlipunan Tungkulin Katangian
8. Sa Bisayas iba ang tawag sa mga uring panlipunan, ayon naman kay Francisco Colin, SJ, isang Heswitang paring Espanyol na sumulat ng Labor Evangelica, tungkol sa mga Bisaya. Nilimbag ang kanyang salaysay noong 1663.
!
There are three kinds and classes of people: the chiefs, whom the Visayans call dato and the Tagalogs maginoo; the timauas, who are the ordinary common people, called maharlica among the Tagalogs; and the slaves, called oripuen by the Visayans and alipin by the Tagalogs….
…The most general origin of those slaveries were interest and usury…. If payment was not made when promised, the debtor remained a slave until he paid. That happened often, for the interest or increase continued to accumulate just so long as the payment was deferred…. Other slaveries were due to tyranny and cruelty. For slaves were made either in vengeance on enemies, in the engagements and petty wars that they waged against one another, in which the prisoners remained slaves, even though they were of the same village and race…. The worst thing is that all
!
! 46
those who had been made slaves by war, or for punishment of debts, were rigorously regarded as such, as slaves for any kind of service or slavery, and served inside the house. The same was true of their children, in the manner of our slaveries, and they could be sold at will.… The Tagalogs called such true slaves sanguiguil ir , and the Visayans halon. Other slaves were called namamahay, for they did not serve their master in all capacities, nor inside his house; but in their own houses, and outside that of their masters. They were bound, however, to obey their master’s summons either to serve in his house and its repair, and in the seasons of sowing and harvest. They [also had] to act as his rowers when he went out in his boat, and on other like occasions, in which they were obliged to serve their master without any pay.
Francisco Colin, SJ, “Native Races and their Customs” mula sa Labor Evangelica, 1663, sa Blair at Robertson 40: 86, 93, 94.
Glosari
" Accumulate … matipon, dumami
At will … kusa Debtor … may utang Defer … ipagpaliban, magpaibang-
araw Petty … maliit, hindi gaanong
mahalaga Sow … magtanim
Summon … utos, patawag Tyranny … kalupitan
Usury … labis na pagpapatubo sa utang
Vengeance … paghihiganti Wage war … lumaban
!
! 47
9. Basahin ang salaysyay at tumbasan ang mga terminolohiyang Tagalog at Bisaya tungkol sa mga uring panlipunan.
Tagalog Bisaya
Ayon kay Padre Colin, ang pinuno ay tinawag na ”datu” ng mga Bisaya at ”maginoo” ng mga Tagalog. Ngunit sa katunayan, ang ”datu” ay gamit din ng mga Tagalog; nagmumula ang datu sa uring panlipunan na tinawag ng mga Tagalog na ”maginoo.”
10. Sagutin ang sumusunod.
a. Bakit kaya tinawag ni Plasencia na commoner o karaniwang mamamayan ang aliping namamahay? Alalahanin na para sa mga Europeo, ang esklabo (slave) o alipin ay walang karapatan, wala ring kalayaan at ari-arian. Samantala, ayon naman kay Colin, ang aliping sanguiguilir ay ”tunay na esklabo” (”true slave”). Ipaliwanag kung bakit.
b. Balikan ang mga larawan (A, B, at C) at isulat kung ang hinuha ng grupo tungkol sa katayuan ng mga tao sa larawan ay tama, base sa mga binasa mong sipi. Kung mali, iwasto ang sagot ng grupo.
!
! 48
c. Mula sa impormasyon galing kay Plasencia, ano ang mahihinuha mo tungkol sa:
c1. Katangian ng barangay
c2. Access ng tao sa lupa at ibang likas na yaman
c3. Konsepto ng awtoridad at kapangyarihan
11. Ibahagi sa klase ang mga sagot ng grupo.
Kaugnayan sa Kasunod na Modyul Matatag ang sinaunang kultura, ngunit humarap ito sa malaking hamon sa ika-16 siglo, nang dumating ang Espanya sa Pilipinas at sinimulan ang pananakop ng mga isla. Sa susunod na modyul ay aaralin mo ang mga primaryang sanggunian tungkol sa pagtatag ng kolonyang Espanyol at mga patakaran at paraang ginamit ng Espanya upang sakupin ang Pilipinas.
!
! 49
Markahan 1 Sinaunang Panahon hanggang sa Pagtatag ng Kolonyang Espanyol
Modyul 4 Pagtatag ng Kolonyang Espanyol at mga Patakarang Kolonyal Gawain 1. Pagtatag ng kolonya
2. Kristiyanisasyon bilang paraan ng pananakop 3. Reducción: ang paglipat ng mga kinaroroonan 4. Tributo at polo bilang instrumento ng pananakop
Oras Sampu (10)
MODYUL SA PAGKATUTO
Pangkalahatang Ideya Sa pagdating ng mga Espanyol noong ika-16 na siglo, nagsimula ang mahigit tatlong dantaong proseso ng kolonisasyon ng Pilipinas. Pangunahing layunin ng Espanya ang pagpapalaganap ng Kristiyanismo sa Pilipinas at ang pagkuha ng mga yamang-likas. Bagamat may mga Pilipinong tumanggap sa mga unang Espanyol sa Pilipinas, naging makasaysayan ang labanan nina Lapu-lapu at Magellan na makikita sa mga palatandaan sa Mactan, Cebu na itinayo bilang pagkilala sa kanila. Sa modyul na ito ay susuriin mo ang mga perspektibo tungkol sa engkwentro ng dalawa. Upang sakupin ang Pilipinas, ginamit ng Espanya ang tatlong paraan bukod sa Kristiyanisasyon ng mga Pilipino. Ang mga paraang ito ay ang reducción, tributo, at polo. Iba-iba ang naging tingin ng mga prayle, opisyal, at Pilipino sa mga instrumentong ito, at susuriin mo ang posisyon at argumento ng bawat panig base sa mga ulat noong ika-16 na siglo. Sa pagpataw ng mga ito ay binago ng mga Espanyol ang paniniwala, pamumuhay at hanapbuhay ng mga Pilipino na tinalakay sa mga naunang modyul.
Gawain 1. Pagtatag ng Kolonya 1. Dumako tayo sa isla ng Mactan sa lalawigan ng Cebu, kung saan nagtagpo sina Ferdinand Magellan ng Espanya at Lapu-lapu, pinuno ng Mactan. Sa layong 63.5 metro ay makikita ang dalawang panandang pangkasaysayang ginawa ng Philippine Historical Institute, ang pambansang ahensiyang pangkasaysayan na ngayon ay tinatawag na Pambansang Komisyong Pangkasaysayan ng Pilipinas (National Historical Commission of the Philippines).
2. Tingnang mabuti ang mga pananda. Pansinin na ang pananda tungkol kay Magellan ay ginawa noong 1941, bago nakamit ang kasarinlan ng
!
! 50
Pilipinas, samantalang ang pananda kay Lapu-lapu ay ginawa noong 1958, nang nagsasarili na ang Pilipinas.
FERDINAND MAGELLAN’S DEATH
ON THIS SPOT FERDINAND
MAGELLAN DIED ON APRIL 27, 1521, WOUNDED IN AN
ENCOUNTER WITH THE SOLDIERS OF LAPU-LAPU, CHIEF OF MACTAN
ISLAND. ONE OF MAGELLAN’S SHIPS, THE VICTORIA, UNDER THE COMMAND OF JUAN SEBASTIAN ELCANO, SAILED FROM CEBU ON MAY 1, 1521, AND ANCHORED AT SAN LUCAR DE BARRAMEDA ON
SEPTEMBER 6, 1522, THUS COMPLETING THE FIRST
CIRCUMNAVIGATION OF THE EARTH.
Lokasyon: Siyudad ng Lapu-Lapu, isla ng Mactan, Cebu Petsa: 1941
LAPULAPU
HERE, ON 27 APRIL 1521
LAPULAPU AND HIS MEN REPULSED THE SPANISH INVADERS, KILLING
THEIR LEADER FERDINAND MAGELLAN. THUS LAPULAPU
BECAME THE FIRST FILIPINO TO HAVE REPELLED EUROPEAN
AGGRESSION. Lokasyon: Siyudad ng Lapu-Lapu, isla ng Mactan, Cebu Petsa: 1958
!
! 51
Glosari
" Aggression … pagsalakay
Anchor … nakaangkla Circumnavigation … pag-ikot sa mundo
Repel … lumaban Repulse … lumaban
2. Sumapi sa pangkat at suriin ang nilalaman ng mga palatandaan. Sagutin ang graphic organizer sa ibaba.
Pagsusuri Palatandaan ni Magellan
Palatandaan ni Lapu-lapu
Nilalaman a. Paano namatay si Magellan?
b. Paano ipinakilala si Lapu-lapu?
c. Ano ang kahalagahang historikal ng tao na pinararangalan?
Pagsasakonteksto a. Kailan ginawa ang mga palatandaan?
b. Anong mahalagang kaganapan sa mga panahong ito ang maaaring nakaapekto sa nilalaman ng mga palatandaan?
Pag-unawa Kaninong punto de bista ang ipinahihiwatig ng palatandaan?
3. Makikita sa dalawang palatandaan ang kahalagahan ng perspektibo o punto de bista sa interpretasyon ng mga pangyayari sa nakaraan. Ngunit ano ba talaga ang nangyari? Basahin ang sipi mula kay Antonio Pigafetta (c. 1491-c. 1534), isang manlalakbay at iskolar mula sa Venice, Italy, na sumama kay
!
! 52
Magellan mula sa pag-alis sa Espanya. Ang “First Voyage Around the World” ni Pigafetta ay ang primaryang pinagmulan ng impormasyon tungkol sa ekspedisyon ni Magellan.
! On Friday, April twenty-six [1521], Zula, a chief of the island of Matan [Mactan], sent one of his sons to present two goats to the captain-general [Magellan], and to say that he would send him all that he had promised, but that he had not been able to send it to him because of the other chief Cilapulapu, who refused to obey the king of Spain. He requested the captain to send him only one boatload of men on the next night, so that they might help him and fight against the other chief. The captain-general decided to go thither with three boatloads. We begged him repeatedly not to go, but he, like a good shepherd, refused to abandon his flock. At midnight, sixty men of us set out armed with corselets and helmets, together with … some of the chief men…. We reached Matan three hours before dawn. The captain did not wish to fight them, but sent a message to the natives … to the effect that if they would obey the king of Spain, recognize the Christian king as their sovereign, and pay us our tribute, he would be their friend; but that if they wished otherwise, they should wait to see how our lances wounded. They replied that if we had lances they had lances of bamboo and stakes hardened with fire. [They aked us] not to proceed to attack them at once, but to wait until morning, so that they might have more men. They said that in order to induce us to go in search of them; for they had dug certain pitholes between the houses in order that we might fall into them. When morning came forty-nine of us leaped into the water up to our thighs, and walked through water for more than two crossbow flights before we could reach the shore. The boats could not approach nearer because of certain rocks in the water. The other eleven men remained behind to guard the boats. When we reached land, those men had formed in three divisions to the number of more than one thousand five hundred persons. When they saw us, they charged down upon us with exceeding loud cries, two divisions on our flanks and the other on our front. When the captain saw that, he formed us into two divisions, and thus did we begin to fight.
Antonio Pigafetta, “First Voyage Around the World,” ca. 1525, sa Blair at Robertson, The Philippine Islands 33: 175, 177.
!
! 53
Glosari
" Corselet … baluti Exceed … sumobra Flank … dakong gilid ng hukbo
Induce … hikayatin Lance … sibat Pithole … hukay
Sovereign … hari Stake … tulos
Thither … doon Tribute … buwis Voyage … paglalakbay
4. Alin sa dalawang palatandaan ang mas malapit (o mas malayo) sa salaysay ni Pigafetta? Bakit?
5. Iulat sa klase ang mga sagot. Tandaan ang sumusunod.
! Sa pag-aaral ng kasaysayan ay laging may punto de bista sa pangyayari. Ngunit anuman ang perspektibo, kailangang nakabase ito sa ebidensiya.
!
! 54
6. Sa usapin ng pananakop ng Pilipinas, lalong hindi maiiwasan ang pagkakaiba sa punto de bista dahil may dalawa o higit pang panig. Ang simbolo ng panig ng Espanya ay ang coat ng arms ng hari. Tingnan ang coat of arms ni Haring Carlos I (1520-1530).
Sa kaliwa: agila ni San Juan, na simbolo ng pagkalat ng Kristiyanismo Sa kanan: leon, na simbolo ng lakas Sa gitna: simbolo ng kahariang Castile sa Espanya; helmet; balabal na ginto at balahibo ng hayop; at simbolo ng Order of the Golden Fleece, isang grupo ng kabalyero (knight) Motto : Plus ultra, na tumutukoy sa lubos na kapangyarihan ng hari at ng Espanya
7. Kung may simbolo si Lapu-lapu ano kaya ito? Bilang grupo, gumawa ng simbolo at motto ni Lapu-lapu at ipaliwanag ang kahulugan nito. Ipaskil sa bulletin board.
!
! 55
Gawain 2. Kristiyanisasyon bilang Paraan ng Pananakop 1. Sumali sa grupo at basahin ang isa pang sipi mula kay Pigafetta tungkol sa kumbersyon ni Rajah Humabon, kanyang mga hepe at kapwa Cebuano.
! On Sunday morning, April fourteen [1521], forty men of us went ashore, two of whom were completely armed and preceded the royal banner…. The captain [Magellan] and the king [Rajah Humabon] embraced…. The captain told the king through the interpreter that he thanked God for inspiring him to become a Christian; and that [now] he would more easily conquer his enemies than before. The king replied that he wished to become a Christian, but that some of his chiefs did not wish to obey, because they said they were as good men as he. Then our captain had all the chiefs of the king called, and told them that, unless they obeyed the king as their king, he would have them killed, and would give their possessions to the king. They replied that they would obey him…. The captain told them that that if they wished to become Christians as they had declared on the previous days, that they must burn all their idols and set up a cross in their place. They were to adore that cross daily with clasped hands, and every morning … they were to make the sign of the cross (which the captain showed them how to make); and they ought to come hourly, at least in the morning, to that cross, and adore it kneeling…. The captain led the king by the hand to the platform while speaking these good words in order to baptize him…. Five hundred men were baptized before mass….
xxx … Before that week had gone, all the persons of that island [Cebu], and some from the other islands, were baptized. We burned one hamlet which was located in a neighboring island, because it refused to obey the king [Humabon] or us. We set up the cross there for those people were heathen. Had they been Moros, we would have erected a column there as a token of greater hardness, for the Moros are much harder to convert than the heathen.
xxx
!
! 56
There are many villages in that island [Cebu]…. All those villages rendered obedience to us, and gave us food and tribute…. That city which we burned was in that island and was called Bulaia.
Antonio Pigafetta, “First Voyage Around the World,” ca. 1525, in Blair and Robertson, The Philippine Islands 33: 155, 157, 159,
161, 167.
Glosari
" Clasp … hawakan nang mahigpit
Hamlet … baryo Heathen … taong hindi nabinyagan
(hindi Kristiyano); pagano Moros … mga Muslim
Precede … mauna Render … ibigay
2. Suriin ang sipi at sagutin ang mga tanong sa ibaba.
a. Anong mga paraan ang ginamit ng Espanya upang makontrol ang lokal na populasyon?
b. Ano ang reaksyon ng mga Pilipino sa mga Espanyol?
c. Ano ang tingin ng mga Kastila sa mga Pilipino sa usapin ng kumbersyon sa Kristiyanismo?
!
! 57
3. Ipaliwanag sa klase ang mga sagot ng grupo.
Gawain 3. Reducción: Ang Paglipat ng mga Kinaroroonan 1. Tingnan ang concept map sa ibaba tungkol sa mga instrumentong ginamit ng Espanya sa pananakop ng Pilipinas.
a. Kristiyanisasyon – Kumbersyon ng mga Pilipino sa Kristiyanismo na nagsimula sa pagbibinyag
b. Reducción – Paglipat ng mga katutubong tirahan mula sa kalat-kalat at
malalayong lugar tungo sa mga siksik na komunidad
c. Tributo – Buwis na ibinayad ng Pilipinong sakop ng encomienda sa pamamagitan, kadalasan, ng produkto katulad ng bigas, manok, ginto. Ang encomendero ay ang namuno sa encomienda, o paghahati-hati ng mga Pilipinong nagbayad ng tributo; kinolekta ng encomendero ang tributo.
d. Polo – Sapilitang pagsilbi o pagtrabaho sa iba-ibang proyekto ng
gobyerno tulad ng pagkuha ng kahoy para sa mga sasakyang pandagat, paggawa ng mga sasakyang ito, pagtayo ng tulay, kalsada at iba pang imprastraktura
INSTRUMENTO NG PANANAKOP
Kristiyanisasyon
Reducción
Tributo
Polo
!
! 58
2. Sumali sa grupo at basahin ang dalawang sipi ukol sa reducción.
! Sipi #1. Mula sa ulat ni Obispo Domingo de Salazar, noong 1583 ... the Indians are thinly scattered, and are settled amid rivers and marshes where they are found with much difficulty. Hence it is very desirable that the encomenderos do as they are here commanded, and not wait for the religious or ecclesiastics, who can not do it with the same facility as can the encomenderos. Moreover, since the removal of the Indians from their former homes is a thing very odious to them, and they change their homes very unwillingly and with much hardship, it would be better that they be vexed with the encomendero than with the minister—who has to teach them, and through whom they have to learn love, and who in all things strives for their good.
Domingo de Salazar, “Affairs in the Philippine Islands,” 1583, sa Blair and Robertson 5: 236.
Glosari
" Amid … sa gitna
Ecclesiastic … pari o prayleng Espanyol Facility … kadalian
Indians (indio) … tawag ng mga Espanyol sa mga Pilipino
Marsh … matubig na lugar Minister … prayleng Espanyol Odious … kasuklam-suklam Strive … magsumikap Vex … mainis
! Sipi #2. Mula sa sinulat nina Luis de Jesus at Diego de Santa Theresa, mga paring Rekoleto, tungkol sa reducción, 1660-1666. … For … [the proper administration of the converts] we must assume that the king assigns one missionary to each five hundred tributes or families. But our districts, especially those of the islands of Luzon, Calamianes [in Palawan], and Mindoro, although each does not exceed three hundred tributes; need each one or
!
! 59
two religious in order that they may be looked after as is necessary for the preaching and for the [spiritual] food of the holy sacraments. This arises from the fact that each mission is extended over a distance of twenty of thirty leagues, without its being possible to make any other arrangement. For although the reduction into large settlements has been attempted, for the more suitable administration it has been impossible to attain that. On the contrary, whenever it has been attempted, Christianity has decreased.
Luis de Jesus at Diego de Santa Theresa, O.S.A., “Recollect Missions, 1646-1660,” Blair and Robertson 36: 181.
Glosari
3. Sagutin ang tsart sa ibaba. a. Bakit ginawa ang
reducción?
b. Ano ang reaksyon ng mga Pilipino?
" Convert … magbago ng relihiyon
(halimbawa, maging Kristiyano)
Decrease … mabawasan League … katumbas ng mga 5
kilometro On the contrary … sa kabilang banda
Sacrament … sakramento ng Katolisismo
!
! 60
c. Ano ang naging epekto sa mga Pilipino?
d. Nakamit ba ang layunin ng reducción? Bakit o bakit hindi?
4. Ibahagi sa klase ang mga sagot ng grupo. Bumuo ng heneralisasyon tungkol sa reducción bilang instrumento ng pananakop.
Gawain 4. Tributo at Polo bilang Instrumento ng Pananakop 1. Bukod sa reducción, hinati-hati ang mga Kristiyanong Pilipino sa mga encomienda upang magbayad ng tributo o buwis. Sa kasalukuyan, bakit nagbabayad ang mamamayan ng buwis?
2. Noong panahon ng Espanya sa Pilipinas, dalawa ang dahilan ng tributo: bilang pagkilala sa kapangyarihan ng Espanya at para sa mga itinuring ng Espanya na serbisyo sa mga Pilipino—ang pagtuturo ng Kristiyanismo at ang pagpapatupad ng hustisya. Basahin ang sipi ni Haring Carlos I hinggil sa pagpataw ng tributo.
!
! 61
! Sipi #1. Mula sa dekreto ni Haring Carlos I ng Espanya hinggil sa pagpataw ng tributo, 26 Hunyo 1523 Because it is just and reasonable that the Indians who were pacified and reduced to our rule and vassalage, should serve us and pay tribute in recognition of our lordship and service, as our subjects and vassals do. They, however, have the custom to pay tribute to their native rulers and chiefs. We command that these Indians be persuaded for this reason to pay us tribute in moderate quantity of the fruits of the land, as in other times our laws provided. And it is our voluntary will that the Spaniards, wherever they are, collect these tributes in compliance with their duties and obligations, except in the capital towns and ports of war and in the encomiendas and towns which belong to the Royal Crown. Laws of the Indies, 1523, in Gregorio Zaide, Documentary Sources
of Philippine History (Philippines: National Bookstore, Inc., 1990) 2: 132.
Glosari
" Compliance … pagsunod sa batas o
kautusan Pacify … patahimikin, supilin
Vassalage … pagkasakop 3. Sa sipi naman sa ibaba, ipinaliwanag ni Haring Felipe II ang mga tuntunin tungkol sa polo, o ang sapilitang pagtrabaho para sa proyekto ng gobyerno.
! Sipi #2. Mga tuntunin tungkol sa polo na inilabas ni Haring Felipe III ng Espanya noong 26 Mayo 1609 That the Indians in the repartimiento shall be lessened in number as the voluntary workers shall be introduced whether the latter be Indians or those of other nations. That they shall not be taken from distant districts, and from climates notably different from that of their own villages ....
!
! 62
That they shall be given in full wages that they earn for their work. And that they shall be paid personally each day, or at the end of the week, as they may choose. That the repartimientos be made at a time that does not embarrass or hinder the sowing and harvesting of land products, or other occasions and periods which the Indians have to attend to the profit and management of their property; for our intention is that they may not be deprived of it, and that they may be able to attend to everything. That, granting the poor arrangement and plan of the caracoas, and that when remanded to them many Indians generally perish, because of sailing without a deck, and exposed to the inclemencies of storms, we order that these crafts be improved and built in such a manner that the Indians may manage the oars without risks of health and life.
I, THE KING
Laws of the Indies, 1609, in Zaide 4: 21-23.
Glosari
" Caracoa … isang uri ng sasakyang
pandagat na gumagamit ng mga manggagaod
Deprive … tanggalan Deck … lapag ng sasakyang
pandagat Embarrass … pigilan
Hinder … pigilan Inclemence … masungit o mabagsik na
panahon Oar … sagwan
Perish … mamatay Remand … utusan
Repartimiento … proseso ng pagpili ng mga taong dapat manilbihan
Sow … magtanim Wage … suweldo
!
! 63
4. Ngunit taliwas sa mga tuntuning ito, nagkaroon ng mga abuso sa pagpataw ng tributo at polo.
! Sipi #3. Mula sa ulat ni Obispo Domingo Salazar, 1583, hinggil sa mga abuso sa pagpataw ng tributo at polo “... a great number of Indians went to the mines of Ylocos where they remained during the time when they ought to have sowed their grain.” “ ... the Spaniards employ the Indians, such as setting them to row in the galleys and fragatas dispatched by the governor and officials on various commissions, which they are never lacking. At times they go so far away that they are absent four or six months; and many of those who go die there....” “Others the Spaniards employ in cutting wood in the forests and conveying it to this city, and other Indians in other labors, so that they do not permit them to rest or to attend to their fields....” “Sometimes the entire quantity of his rice is taken from a poor Indian, without leaving him a grain to eat.” “They compel the Indians to work at tasks in the service of the Majesty, paying them but little, and that irregularly and late, and often none at all.” “Some they compel to pay in gold, even when they do not have it.... as there are vast differences in gold here, they always make the natives give the finest. The weight at which they receive the tribute is what he who collects it wishes, and he never selects the lightest. Others make them pay cloth or thread. But the evil is not here, but in the manner of collecting; for, if the chief does not give them as much gold as they demand, or does not pay for as many Indians as they say there are, they crucify the unfortunate chief....” “They collect tribute from children, old men and slaves, and many remain unmarried because of the tribute, while others kill their children.”
Obispo Salazar, “Affairs in the Philippine Islands,” 1583, sa Blair at Robertson 5: 212, 219, 221, 223, 224.
!
! 64
Glosari
" Commission … gawain
Compel … pilitin Convey … ipadala
Dispatch … ipadala Vast … malaki
5. Malaki ang naging epekto ng tributo at polo. Basahin ang sipi sa ibaba.
! Sipi #4. Mula sa liham nina Obispo Domingo Salazar, Andres de Cervantes at Franciso Morante kay Haring Felipe II noong 20 Hunyo 1582, ukol sa mga reklamo ng mga hepe ng Tondo at ibang lugar sa Maynila dulot ng tributo at polo Because of the many acts of oppression which they have suffered, many Indians have abandoned Tondo, Capaymisilo, and other villages near this city of Manila. They have gone to live in other provinces, which has occasioned much damage and loss to the chiefs. Out of the three hundred who were there, one hundred have gone away, and the said chiefs are obliged to pay tribute for those who flee and die, and for their slaves and little boys. If they do not pay these, they are placed in the stocks and flogged. Others are tied to posts and kept there until they pay. Moreover, they dig no gold, for the officials oblige them to pay the fifth. If they do not make a statement of their gold it is seized as forfeited even if it is old gold; and the gold is not returned to them until after payment of a heavy fine…. If the natives come to complain of their grievances to the alcaldes-mayores alone, they are imprisoned and thrown into the stocks, and are charged with prison-fees. Their afflictions and troubles are so many that they cannot be endured; and they wish to leave this island….
Obispo Domingo de Salazar, Andres de Cervantes at Franciso Morante, 1582, sa Blair at Robertson 5: 190-191.
Glosari
" Abandon … iwanan Affliction … pagdurusa
Alcalde-mayor … gobernador ng probinsya
!
! 65
" Charge … multa Damage … pinsala Endure … tiisin
Flog … hagupitin ng latigo o paluin bilang parusa
Forfeit … kamkam Grievance … hinaing
Oblige … pilitin Occasion … magbigay daan
Oppression … pang-aapi Seize … samsamin Stock … preso
6. Sinagot ng gobyerno ang mga reklamo ng Simbahan. Basahin ang sipi sa ibaba.
! Sipi #5. Mula sa sagot nina Gobernador Heneral Guido de Lavezaris at mga opisyal at encomendero sa “Opinion” ni Padre Martin de Rada, mga 1570s. Sa kanyang “Opinion” inilahad ni Padre de Rada ang mga abuso ng mga encomendero at alcade-mayor. … we came to these districts by his Majesty’s order, and therefore we are here, obeying his royal mandate…. In regard to the tribute that has been raised, and the amount of tribute in gold that is collected from Los Ylocos and Los Camarines, … it is a matter clearly to be understood, that, for the support of those who live in this land, it is quite necessary that the natives assist with tribute as they do in the other part of the Indies. They are not considered friends, nor do they have any security, without first having paid the tribute—which is, in proportion to their condition and wealth, very little; and which they are willing to give gladly and without compulsion. In each island, district, and village, the natives give what they please, for in some places they give provisions, and in others wax, cloth, and other things which they obtain from their harvests. To them it is little, and almost nothing, because they have those things abundantly. If gold has been collected from the Ylocos and Camarines, it is because the land is very rich in mines, and because they have
!
! 66
great quantites of gold. As regards the excessive tribute which … is said to have been collected from the natives, to generalize from individual cases is to confuse the whole matter. We say this because a great part of the country is taxed differenty in different places, and the natives vary in wealth. In some parts they are rich, in others farmers, in others merchants, in others miners; and, again, in others they live by robbery and assault. To say, then, that the Indians are so wretched that they live on roots during part of the year, and in some places are accustomed to support themselves for a certain part of the year on sweet potatoes, sago bread, and other vegetables they find, is wrong. It is not so in all districts, but only in some of the Pintados [Visayan] Islands; nor is this through any lack of prosperity, but because they are vicious, and eat all sorts of food. They are so lazy that they will not go four leagues out of their villages to buy rice, but spend their time in drunkenness, idolatries, and feastings. … the natives are so rich, and have so many profits and sources of gain…. They have a great deal of cloth with which to clothe themselves; many silken fabrics worked with gold, greatly esteemed and of high value; many porcelains and fine earthenware jars; lances, daggers, bells, and vases; and many adornments for their persons, of which they make use. They also have great quantities of provisions, which they gather every year from their irrigated lands; palm wine, and wine of the nipa palm, which they collect ordinarily every day during the whole year and many other wines, made from rice or cane—to say nothing of the great profits they make from wax and gold, which are ordinarily produced in all the islands. There is a great deal of cotton, which they work and spin, and make into fine cloths; these are very valuable to the Indians in their trade. If some natives in some of the villages decamp in order to avoid paying the tribute, as is stated in the ‘Opinion’, it is not on account of any lack of means, but because the natives are spirited, and make it a point of honor to pay the tribute only when forced. They like to be compelled to do so. This is not the case with all of them, but only with some who, after debaucheries and guzzling of wine, come to the Spaniards, and say that they
!
! 67
have nothing wherewith to pay the tribute. Guido de Lavezaris, Martin de Goiti, Luis de Haya at iba, “Reply to
Fray Rada’s Opinion,” c. 1574 sa Blair at Robertson 3: 265-270.
Glosari
" Abundantly … masagana, marami Accustom … masanay
Adornment … palamuti, dekorasyon Assault … atakihin, salakayin
Castilian … Espanyol Compel … pilitin
Compulsion … pagpilit Dagger … patalim
Debauchery … paglalasing Decamp … Umalis sa lugar
Earthenware … palayok na gawa sa ceramic, clay, bato
Esteem … ginagalang Excessive … labis Guzzle … lagukin Idolatry … tawag ng mga Kristiyano sa
paniniwala sa ibang diyos Indies … tawag ng mga Kastila sa
Pilipinas (ang tawag sa Pilipino ay indio)
Mandate … kautusan Merchant … mangangalakal Obtain … makuha Profit … tubo In proportion to … sang-ayon sa sukat o
kalagayan Prosperity … kasaganaan Provision … anumang produkto o gamit Real … pera sa panahon ng Kastila Security … katahimikan Silken … gawa sa seda Spirited … matigas ang ulo Vicious … Marahas at matindi Wherewith … sa ganitong paraan Wretched … api
!
! 68
7. Sumali sa inatasang grupong kumakatawan sa sumusunod.
Grupo 1: Mga opisyal sa Pilipinas at mga encomendero Grupo 2: Obispo Salazar at mga prayleng Espanyol Grupo 3: Hari ng Espanya
8. Base sa mga binasang sipi, ilahad ang posisyon ng grupong kinakatawan tungkol sa tributo at polo. Ilista ang mga argumentong pabor sa inyong posisyon at sagutin ang mga puntong taliwas sa tingin ng grupo. Maghanda para sa oral presentation ng mga argumento ng bawat panig. 9. Ang grupo naman ng hari ay makikinig at magtatala ng mga argumento upang makabuo ng hatol matapos pakinggan ang dalawang panig. Ang magiging desisyon ay base sa mga dekreto ng hari. 10. Ang daloy ng oral presentation ay sumusunod.
a. Grupo 1: Ilahad ang kahulugan at dahilan ng tributo at polo. b. Grupo 2: Ipaliwanag ang mga reklamo sa tributo at polo. c. Grupo 1: Sagutin ang mga reklamo ng Simbahan. d. Grupo 2: Ipagtanggol ang posisyon ng Simbahan. e. Grupo 3: Maghatol.
11. Talakayin ang hatol ng Grupo 3 at tingnan kung base ito sa mga siniping dekreto ng hari.
Kaugnayan sa Kasunod na Modyul Nabuo mo na ang lahat ng modyul para sa unang markahan ng Araling Panlipunan, na nag-umpisa sa sinaunang panahon at nagtapos sa pagtatag ng kolonyang Espanyol sa Pilipinas. Sa susunod na markahan ay susuriin mo ang iba pang primaryang sanggunian tungkol sa paghubog ng kamalayang Pilipino, mula sa mga pag-aalsa laban sa iba’t ibang pamamaraang kolonyal hanggang sa rebolusyon para sa kalayaan.
!
! 69
Markahan 2 Pagsibol ng Kamalayang Pilipino Modyul 1 Pag-aalsa Laban sa Pang-aabuso Gawain 1. Pag-aalsa ni Tamblot, 1621-1622
2. Pag-aalsa ni Maniago, 1660 3. Mga pag-aalsang agraryo sa mga Tagalog na probinsya, 1745
Oras Lima (5)
MODYUL SA PAGKATUTO
Pangkalahatang Ideya
Tinalakay sa nakaraang modyul ang mga instrumentong kolonyal ng mga Kastila sa Pilipinas. Ito ay ang Kristiyanisasyon, reducción, tributo at polo. Ano ang naging reaksyon ng mga Pilipino sa mga patakarang ito? Makikita na daan-daang pag-aalsa ang naganap sa iba-bang lugar ng kolonya. Sa modyul na ito, tatlong pag-aalsa lamang ang susuriin: ang pag-aalsa ni Tamblot sa Bohol (1621-1622), Maniago sa Pampanga (1660), at ang mga agraryong pag-aalsa sa mga probinsya ng Luzon (1745).
Ang magkakahiwalay na pag-aalsang ito ay isinalaysay ng mga pari at
matataas na opisyal na Kastila sa kanilang mga sinulat. Itong mga primaryang sanggunian ay nagbibigay liwanag tungkol sa hinaing ng mga Pilipino sa ilalim ng Espanya at mahihinuha mula sa mga dokumentong ito ang epekto at kahalagahan ng mga pag-aalsa sa kasaysayan ng Pilipinas.
Gawain 1. Pag-aalsa ni Tamblot, 1621-1622 1. Isang tugon laban sa mga patakarang kolonyal na ipinairal ng mga
Kastila ang pag-aalsa. Gaano kadalas o karami ang pag-aalsa laban sa Espanya bago ang rebolusyon ng 1896? Basahin ang puna ni Francisco Leandro de Viana, isang piskal (abogado) sa Audiencia ng Maynila, sa kanyang “Memorial of 1765.”
! … it ought to be borne in mind that, from the first years of this conquest [1521] until the one in which we now are [1765], nearly all the provinces have at various times rebelled and risen in arms; and not one of … [us] doubts that for this kind of offense the Indians ought to be punished by an increase of their tributes, that this may serve them as a warning and example; for they [thus]
!
! 70
lost the right to be treated with the mildness which their first voluntary submission deserved.
Francisco Leandro de Viana, “Memorial of 1765,” sa Blair at Robertson 48: 248.
2. Anong impormasyon ang makukuha at mahihinuha mo mula sa sipi? Kadalasan o dami ng pag-aalsa
Impormasyong nakuha at nahinuha mula sa sipi
3. Tatalakayin sa gawaing ito ang ilang pag-aalsa sa ika-17 at ika-18 siglo. Upang suriin ang mga ito, gamitin ang balangkas sa ibaba.
Konteksto
Aktor
Pagkilos
Sanhi
Epekto
Konteksto. Kabuuang kalagayan ng panahon, lugar at komunidad, kasama ang kultura nito Aktor. Sino ang kumilos at ang kanyang personal na background, hangarin at interes Pagkilos. Mga ginawa ng historikal na aktor na nagbigay daan o nagdulot ng epekto o resulta Sanhi. Dahilan ng pagkilos Epekto. Resulta o kinahinatnan ng pagkilos
!
! 71
4. Tandaan din na ang mga primaryang sanggunian ay sinulat ng mga prayle at opsiyal na Espanyol at kung gayon, ay may dalang sariling pagtingin sa nangyari. Makikita ang mga pananaw na ito, halimbawa, sa paglalarawan ng sinaunang paniniwala ng mga Pilipino. Maging maingat sa mga pananaw na ito.
5. Sumali sa grupo at basahin ang salaysay tungkol sa pag-aalsa ni
Tamblot sa Bohol, 1621-1622. Isaalang-alang ang balangkas sa pagsusuri ng mga sipi at tandaan na kailangang mahinuha ang sanhi mula sa sipi.
Galing sa mga akda nina Pedro Murillo Velarde, Historia de la Provincia de Philipinas de la Compañia de Jesus (History of the Philippine Province of the Society of Jesus), 1749; at Casimiro Diaz, isang paring Agostino, sa kanyang aklat na Conquista de las Islas Filipinas (Conquest of the Philippine Islands), 1890
!
[KONTE
KSTO
]
The majority of the ministers in the island of Bohol had gone to Zebu, to celebrate the feasts of the beatification of St. Xavier; in their absence …. [t]he diwata,* or demon, appeared to some Indians in the woods … and commanded them to quit the gospel … and the Spanish vassalage, and take refuge in the hills; and to build him a chapel, where he would aid them and give them whatever they needed to pass their lives in happiness and abundance, without the encumbrance of paying tribute to the Spaniards or dues to the churches.
[AKT
OR]
Two or three Indians … became priests of this diwata [one of the priests was called Tamblot], in order to persuade the people to apostasy and rebellion.… four villages revolted; only Loboc (which is the chief village) and Baclayon remained firm in the faith, and in loyalty to the king.
!
! 72
[SANHI]
… to take away the fear which they naturally fear toward the Spaniards, these [native] priests told them that, if they would attack the Spaniards,
1. the diwata would cause the mountains to rise against their foe;
2. the muskets of the latter would not go off, or else the bullets would rebound on those who fired them;
3. if any Indian should die, the demon would resuscitate him;
4. that the leaves of the trees would be converted into saranga (a large fish);
5. when they cut bejucos [cane or palm], these would distil wine instead of water;
6. from the banana leaves they would make fine linen; and,
7. in short, that all would be pleasure, enjoyment, and delight.
[PA
GKI
LOS]
Information of this reached Zebu, and immediately Don Juan de Alcarazo, alcalde-mayor of Zebu, went to quiet the island; he invited them to make peace, for which the rebels did not care. Their boldness increasing, they burned the four villages and their churches; they flung on the ground the rosaries and crosses, and pierced an image of the blessed Virgin eighteen times…. Thereupon the chief ordered troops from Zebu, fifty Spaniards and a thousand friendly Indians…; and on New Year’s day, 1622, he began a march to the mountains, where the insurgents were…. more than 1,500 rebel Indians attacked our vanguard…; but when our muskets were fired so many fell dead that the rebels began to retreat to a bamboo thicket. When we followed them a heavy rain fell, which encouraged the rebels, for they said that our muskets were then useless. But Heaven favored our cause…. The rebels fled into the mountains; and our men arrived at a village of more than a thousand houses, in the midst of which was the temple of their diwata. Our troops found there much food, various jewels of silver and gold, and many bells of the sort those people use—all of which was given to our Indians.… Captain Alcarazo… commanded that some of the rebels be hanged, and published a pardon to the rest; and he returned to Zebu, where the victory was celebrated.
!
! 73
[EPE
KTO]
This success had very important results, for it checked the revolt of other islands and other villages—who were expecting the favourable result which the demon had promised them, so that they could shake off the mild yoke of Christ, and with it their vassalage to the Spaniards. Many of them, now undeceived, accepted the pardon; but others, who were stubborn, fortified themselves at the summit of a rugged and lofty hill, difficult of access, and closed the road [to it] with brambles and thorns…. Six months later the same Don Juan Alcarazo returned, to dislodge those rebels with forty Spaniards and many Indians. After suffering great hardships in making the paths accessible, nearly all his men were hurt, by the time they reached the fort, by the many stones which the enemy hurled down from the summit; but our soldiers courageously climbed the ascent, firing their muskets, and killed many of the rebels, putting the rest to flight. Thus was dispersed that sedition, which was one of the most dangerous that had occurred in the islands—not only because the Boholanos were the most warlike and valiant of the Indians, but on account of the conspiracy spreading to many other tribes.
Pedro Murillo Velarde, Historia de la Provincia de Philipinas
de la Compañia de Jesus, 1749, at Casimiro Diaz, Conquista de las Islas Filipinas, 1890, sa “Insurrections by
Filipinos in the Seventeenth Century,” Blair at Robertson 38: 87-91.
Glosari
"
Apostasy … pagtakwil sa paniniwala Ascent … pag-akyat
Babaylan … paring babae o lalaki sa relihiyon ng mga sinaunang Pilipino
Beatification … pagdeklara sa Katolisismo ng paggiging santo o santa
Bramble … mababa, mayabong at matinik na halaman
Check the revolt … pigilin ang pag-aalsa Conspiracy … sabwatan
Delight … kasiyahan
!
! 74
" Dislodge … tanggalin Disperse … itaboy Diwata … anito o ispiritu ng
sinaunang panahon Dues … bayad
Encumbrance … pasanin, abala Foe … kalaban Fortify … palakasin Hurl ibato Insurgent rebelde Lofty mataas Musket uri ng baril Pardon patawarin Pierce tusukin Quit the gospel iwanan ang
pananampalataya Rebound bumalik Refuge kanlungan Resuscitate buhayin Rugged mabato, magaspang Sedition pag-aalsa Shake off the mild
yoke of Christ iwanan ang banayad na
iplwensiya ni Kristo Stubborn matigas ang ulo Summit tuktok Thereupon sa lugar at oras na iyon Thicket mababa’t mayabong na
halaman Undeceived hindi naloloko Valiant matapang Vanguard tanod sa unahan ng
hukbo 6. Gamitin ang tsart sa pagsusuri ng sipi. Ibahagi sa klase ang sagot ng grupo. Sa talakayan ng klase, magtanong at o magbigay-puna upang maunawaan nang husto ang binasang sipi.
! !75
Pags
usuri ng
sipi
K
onte
ksto
* A
ktor
S
anhi
P
agki
los
Epe
kto
* Lu
gar,
petsa, k
alag
ayan
!
! 76!
Gawain 2. Pag-aalsa ni Maniago, 1660
1. Iba namang uri ng pag-aalsa ang aaralin sa gawaing ito. Sumali sa ibang grupo at basahin ang salaysay ukol sa pag-aalsa ni Maniago sa Pampanga noong 1660. Pansinin na sa sipi ng unang gawain lang nakatukoy ang bahagi tungkol sa aktor, sanhi, atbp. Dito at sa susunod na gawain, ikaw na ang maghahanap ng konteksto, aktor atbp. sa sipi. Habang binabasa ang salaysay, isaalang-alang ang balangkas sa pagsusuri.
! Mula kay Padre Diaz, Conquest of the Philippine Islands
In the early days of October 1660, the loyal population of Pampanga made their first rebellious movements – the people being exasperated against the overseers of the wood-cutting who had been ill-treating them. Setting fire to the huts in which they lodged, they declared by the light of the fierce flames, their rash intention; as leader of their revolt appointed an Indian chief named Francisco Maniago, a native of the village of Mexico [Pampanga], who was master-of-camp for his Majesty…. the revolt was in one of the most warlike nations of these islands…. they presented themselves, armed in the village of Lubao under the command of the above-named Don Francisco Maniago…. Others gathered in a strong force in the village of Bacolor, closing the mouths of rivers with stakes, in order to hinder the commerce of that province with Manila; and they wrote letters to the provinces of Pangasinan and Ilocos, urging them to follow their example and throw off the heavy yoke of the Spaniards and to kill all the latter who might be in those provinces.
… the chief promoters of the rebellion, finding the courage of their followers so weakened, began to search for paths for their own safety. They despatched our father Fray Andres de Salazar with a letter to [Governor-General] Don Sabiniano [Manrique de Lara], in which they alleged, as an excuse for the disturbance, the arrears of pay which were due them for their services, together with the loans of their commodities which had been taken to Manila for the support of the paid soldiers…. In view of this, the governor offered them 14,000 pesos, on account of what was due them, which amounted to more than 200,000 pesos. For this he sent his secretary… to authorize two other commanders… to
!
! 77!
establish peace and publish the general amnesty for the past…. When the writ of amnesty was drawn up, and the words were repeated to them in their own language…, in reading to them these words, “in the name of his Majesty I grant pardon, for the sake of avoiding all bloodshed,” he altered the sense of this sentence, telling them the very opposite…. and from this resulted fresh disturbances.
Casimiro Diaz, sa Blair at Robertson 38: 143-145, 149-151.
Glosari
! Alter … baguhin
Arrear … atraso sa bayad Allege … magpahayag daw
Commerce … kalakalan Exasperate … manggalilt
Fierce … malakas Lodge … tirahan
Overseer … tagapamahala Rash intention … hindi pinag-isipan
Stake … tulos Writ of amnesty … utos ng pagpapatawad
Yoke … pananakop
2. Gumawa ng tsart katulad ng ginamit sa unang gawain at sagutin ito. Ibahagi ang tsart sa klase at lumahok sa talakayan upang maunawaan ang mga binasang sipi.
!
! 78!
Gawain 3. Mga Pag-aalsang Agraryo sa mga Tagalog na Probinsya, 1745
1. Noong 1745 sa Batangas, Cavite at ibang probinsyang Tagalog ay nag-alsa ang taumbayan dahil sa problema sa pag-aari ng lupa at limitadong access sa ilog at ibang yamang-likas. Sumali sa grupo at basahin ang mga salaysay tungkol sa mga pag-aalsang agraryo. Isaalang-alang muli ang balangkas sa pagsusuri.
! Sipi 1. Mula sa ulat ni Pedro Calderon Enriquez, awditor at piskal ng Audiencia, na nag-imbestiga ng mga kondisyon noong 1739 By commission of this royal Audiencia, I went to a village outside the walls of this capital, to take measures for the completion of a small bridge, which was being hindered by some dispute…. I proceeded to make inquiries regarding the lands and revenues belonging to the village; and I found that all the surrounding estates (on which the people of the village were working) belonged to a certain ecclesiastic, the Indians and mestizos paying him rent not only for these, but for the land occupied by their cabins, at the rate of three pesos a year for the married man, and one and one-half pesos for the widow or the unmarried man….” Pedro Calderon Enriquez, “Discurso iuridico, en que se defiende la
real iurisdiccion, y se hace demonstracion de la injusticia, que contiene el contrato de arrendamiento de solares en estas islas,”
sa Blair at Robertson 48: 141-142.
Glosari
! Audiencia … Kataas-taasang hukuman
ng kolonya Cabin … bahay
Dispute … away Ecclesiastic … relihiyoso
Estate … lupain Revenue … kita
Take measure … gumawa ng hakbang
!
! 79!
! Sipi 2. Galing sa akda ni Juan de la Concepcion, Historia General de Philipinas (General History of the Philippines), 1788-1792
With the pretext that the fathers of the Society [of Jesus] had usurped from the cultivated lands, and the untilled lands on the hills, on which they kept enormous herds of horned cattle—for which reason, and because the Jesuits said that these were their own property, they would not allow the natives to supply themselves wood, rattans, and bamboos, unless they paid fixed prices—the Indians committed shocking acts of hostility on the ranches of Lian and Nasugbu, killing and plundering the tenants of those lands, with many other ravages. Nor did they respect the houses of the [Jesuit] fathers, but attacked and plundered them, and partly burned them, as well as many other buildings independent of these…. The contagion spread to the village of Taal, and more than sparks were discovered in other places, although efforts were made to conceal the fire.
Juan de la Concepcion, Historia General de Philipinas, 1788-1792, sa “Events in Filipinas,” 1739-1762,” Blair at Robertson 48: 141.
Glosari
! Conceal … itago
Contagion … pagkahawa Enormous … malaki
Herd … grupo ng hayop Hostility … kalupitan Plunder … pagnanakaw Pretext … pangangatwiran Ravage … paninira Usurp … mangamkam, mang-agaw
!
! 80!
! Sipi 3. Mula sa dekreto ni Haring Felipe V noong 7 Nobyembre 1751
... Don Pedro Enriquez, an auditor of that same Audiencia, made a report... of what he has done... for the pacification of the villages of Taguig, Hagonoy, Parañaque, Bacoor, Cavite el Viejo, and other places… which lie near that capital, all of which revolted. A similar insurrection or revolt occurred in the province of Bulacan, and these... protested… against the injuries which the Indians received from the managers of the estates which are owned by the religious of St. Dominic and those of St. Augustine… – usurping the lands of the Indians, without leaving them the freedom of the rivers for their fishing, or allowing them to cut wood for their necessary use, or even to collect the wild fruits; nor did they allow the natives to pasture on the hills near their villages the carabaos which they used for agriculture. Accordingly [Don Pedro] determined to free them from these oppressions, and decided that they should not pay various unjust taxes which the managers exacted from them..... he demanded from the aforesaid religious orders the titles of ownership for the lands which they possessed; and, notwithstanding the resistance that they made to him, repeatedly refusing [to obey], he distributed to the villages the lands which the orders had usurped, and all which they held without legitimate cause he declared to be crown lands…. He also took other measures which seemed to him proper for the investigation of the fraudulent proceedings in the measurement of the lands in the estate of Biñan, which is owned by the religious of St. Dominic—fraud which was committed in the year 1743 by the court clerk of that Audiencia [of Manila] with notable fraud and trickery, in which participated the two surveyors (appointed through ignorance or evil intent), to the grave injury of the village of Silang. This had caused the disturbances, revolts, and losses which had been experienced in the above-mentioned villages…. I approve, and regard as just and proper, all that was performed by the aforesaid Don Pedro Calderon Enriquez….
Dated at San Lorenzo, on November 7, 1751 I THE KING
Haring Felipe V, “Usurpation of Indian Lands by Friars,” 1751, sa
Blair at Robertson 48: 27-31, 34.
!
! 81!
Glosari
! Aforesaid … nabanggit
Crown land … lupain ng hari Exact … maningil
Fraudulent … madaya Legitimate … legal
Notwithstanding … bagama’t Pacification … panunupil
2. Gumawa ng tsart katulad ng tsart na ginamit sa Gawain 1 at 2 at sagutin ito. Ibahagi ang mga sagot sa klase.
Kaugnayan sa Kasunod na Modyul Mahalaga ang mga pagtutol ng mga Pilipino sa iba’t ibang paraan ng pananakop, ngunit hindi pa nahuhubog ang kamalayang kumikilala sa kahalagahan ng pagsasarili. Sa mga susunod na modyul, aaralin ang pagbuo ng kamalayang ito.
!
! 82!
Markahan 2 Pagsibol ng Kamalayang Pilipino Modyul 2 Iba-Ibang Mukha ng Progreso Gawain 1. Ang ideya ng progreso sa kasalukuyan
2. Pagsuri sa mga ideya ng progreso sa siglo 19 3. Tatlong mukha ng progreso: Sinibaldo de Mas, Gregorio
Sancianco, at Juan Luna Oras Pito (7)
MODYUL SA PAGKATUTO
Pangkalahatang Ideya Nakita ninyo sa sinundang aralin na dahil sa mga patakarang pananakop ay naglunsad ng mga pag-aalsa ang mga Pilipino sa iba-ibang isla. Bukod sa mga pangyayaring ito, mula sa ika-16 na siglo ay dumami at lumawak ang mga pagbabago sa ika-19 na siglo. Pinayagan, halimbawa, ng gobyernong Espanyol ang mga Ingles at iba pang dayuhang mangangalakal na magtayo ng kumpanya at industriya sa iba-ibang parte ng Pilipinas, matapos tumigil ang kalakalang galleon noong 1815. Nadebelop ang mga produktong pang-eksport katulad ng asukal, abaka at tabako, at naitayo ang unang bangko, ang Banco Español- Filipino, noong 1851. Sa madaling salita, makikita sa kolonya ang mga tanda ng progreso sa ika-19 na siglo, kasama ang tren at iba pang modernong pasilidad. Sa kontekstong ito ay umusbong ang iba-ibang pagtingin sa progreso at kung paano isusulong ang Pilipinas. Alalahanin na sa siglo 19, ang mga kolonyang Espanyol sa Latin Amerika ay halos nakalaya na, samantalang hawak pa ng Espanya ang kanyang mga kolonya sa Pilipinas, Puerto Rico at Cuba. Sa modyul na ito tatlong perspektibo ang ilalahad: kay Sinibaldo de Mas, isang Espanyol na administrador; Gregorio Sancianco, isa sa mga unang Pilipinong nag-aral sa Espanya; at Juan Luna, Pilipinong pintor na hanggang ngayon ay kinikilalang isa sa pinakamahusay sa bansa. Importanteng maunawaan ang mga ideya nila ukol sa progreso dahil nagbigay daan o nakaapekto ang mga ito sa mga layunin at kaisipan ng kilusang reporma na pinangunahan nina Jose Rizal at Marcelo H. del Pilar.
!
! 83!
Gawain 1. Ang Ideya ng Progreso sa Kasalukuyan
1. Paano ba natin masasabing may progreso? Kapag may pagbabago bang naganap ay maituturing na itong progreso? Para kanino ang progreso? Upang masagot ang mga tanong na ito, sumali sa grupo at gumawa ng concept map tungkol sa ideya ng progreso. Isulat sa kaliwang bahagi ang mga tanda ng progreso at sa kanan, ang pakinabang ng mga ito. Magbigay ng tatlong halimbawa. 1. Grupo 1: Progreso sa bahay 2. Grupo 2: Progreso sa paaralan 3. Grupo 3: Progreso sa probinsya 4. Grupo 4: Progreso sa bansang Pilipinas 5. Grupo 5: Progreso sa mundo
Tanda ng Progreso Pakinabang
21
PROGRESO
!
! 84!
2. Ipakita at ipaliwanag sa klase ang ginawang concept map. Ipaskil ito sa bulletin board.
3. Tingnan ang lahat ng concept map at lumahok sa talakayan ukol sa kahulugan ng progreso sa kasalukuyang panahon.
Gawain 2. Pagsuri sa mga Ideya ng Progreso sa Siglo 19 1. Kung ganito ang pag-unawa sa konsepto ng progreso sa kasalukuyan, tingnan ngayon ang mga perspektibo sa ika-19 na siglo. Sumali sa grupong inatasan ng guro.
a. Grupo 1: Sinibaldo de Mas b. Grupo 2: Gregorio Sancianco c. Grupo 3: Juan Luna
2. Para sa Grupo 1, basahin ang sipi mula kay Sinibaldo de Mas,
isang Espanyol na administrador sa Pilipinas na lumibot din sa ibang mga kolonya ng Espanya sa Latin Amerika, kung saan niya nakita ang mga paghihimagsik laban sa Espanya. Sinulat niya ang Informe sobre el estado de las Filipinas en 1842 (Ulat tungkol sa Kalagayan ng Pilipinas noong 1842) sa kontekstong ito at sa hangarin niyang manatili ang Pilipinas bilang kolonya, taliwas sa nangyari sa Latin Amerika.
! ... [To] maintain or keep the Colony forever, i. e. never to consider its separation …: … it is necessary to keep … [Filipinos] in an intellectual and moral state that their numerical superiority be politically less than the … [Spaniards] just as in a balance a pile of hay weighs less than a bar of gold… [C]ircumscribe education to primary schools where the three “r’s” can be taught, with one school in every town as is the present practice and under the care of the curate. The colleges for men now extant in Manila should be closed… It is necessary too that in every town there should be a Spanish curate, it being preferable to leave it unattended spiritually rather than to relinquish it in the hands of the Filipino clergy… this colony in my concept should be maintained by religion. Based on this principle, nothing can promote faster its emancipation than to
!
! 85!
ordain native priests. Some observe that they are inept and vicious and consequently do not inspire respect and neither do they wield influence, nor are they feared…. There should be assigned clothes to distinguish Spaniards, which should not be used either by the natives or the mestizos; the best, it seems, for this purpose is a kerchief around the neck, an adornment rarely put on by the natives. They should not use any other clothing other than that which they themselves have selected: open shirt and a straw head gear. Only the chieftains may wear coats… In the colony, there should be no noble blood but the Spaniard’s. When a Filipino or mestizo meets a Spaniard, he should be obliged to stop (except in Manila) and greet him. If seated, he should stand when the Spaniard talks to him or passes in front. Whosoever should raise his hand against a Spaniard, even in defense of his life, should incur the penalty of going to the public works for the duration of his life… A Spaniard should not seat a Filipino or mestizo in his house, much less eat with him… [Filipinos] … should not be taught Spanish, but only to read and write their own. It is impossible to avoid circulating in the provinces papers and books which are inconvenient for them to read and experience has taught that those who know our language are almost always the headstrong of the towns and the ones who murmur, censure and go against the curate and the mayors.
Sinibaldo de Mas, Report on the State of the Philippines in 1842: Interior Politics (Vol. III), manuskritong salin ni Prof. Pablo K. Botor,
pp. 1, 10, 11, 31 at 36.
Glosari
!
Censure … pintasan Circumscribe … limitahin
Curate … pari o prayleng Espanyol na namumuno sa isang parokya; miyembro siya ng orden
Emancipation … pagpapalaya Extant … namamalagi
Headstrong … matigas ang ulo Incur … malapatan ng parusa Inept … walang kakayahan
!
! 86!
! Ordain … proseso ng pagiging pari
Relinquish … ipagkatiwala, iwanan Three r’s … pagbasa (reading),
pagsulat (‘riting) at pagbilang (‘rithmetic)
Vicious … mabagsik Wield influence … mamahala
Sagutin ang tsart.
Tungkol sa Mga Rekomendasyon Impormasyong
Mahihinuha mula sa mga Rekomendasyon
a. Edukasyon
b. Pamamahala ng mga parokya o simbahan
c. Pananamit ng mga Espanyol at Pilipino
d. Pagtrato ng mga Pilipino at Espanyol sa isa’t isa
e. Ano ang inaasahang epekto ng kanyang mga rekomendasyon? f. Ano ang pangkalahatang pananaw ni Sinibaldo de Mas tungkol sa progreso?
!
! 87!
2. Para sa Grupo 2, basahin ang sipi galing sa akda ni Gregorio Sancianco, El Progreso de Filipinas (Ang Progreso sa Pilipinas), 1881. Mayaman ang pamilya ni Sancianco at nakapag-aral siya sa Unibersidad ng Santo Tomas. Dahil sa kaguluhang dulot ng pag-aalsa sa Cavite at pagbitay kina Padre Gomez, Burgos at Zamora noong 1872, minabuti ng pamilya ni Sancianco na ipadala siya sa Espanya upang ipagpatuloy ang kanyang pag-aaral. Habang nandoon ay sumulat si Sancianco sa isang pahayagan sa Madrid. Ang kanyang Ang Progreso sa Pilipinas ay ang unang seryosong akda ng isang Pilipino tungkol sa ekonomiyang kolonyal sa ilalim ng pamamahala ng Espanya.
!
It is a pity that the Madrid government has not given preferential attention to the material condition of the Philippines by stimulating the productive elements, removing all kinds of fetters, and facilitating the free circulation of their products. In a period of 50 years how highly developed would have been agriculture in those fertile lands watered everywhere by immense rivers, what country in the world would not have been supplied with its agricultural products! But, what can be expected of farmers without zeal for lack of stimulus and they deprive from their labor if they cannot sell their produce or if they have to carry them to the markets, spending five or six days on the road they themselves have to cut through forests and rivers, through regions still inhabited by fierce infidels, in order to sell at prices insufficient either to compensate them for their labor or for the risks they run?
The distant towns of the provinces of Nueva Ecija, Nueva
Vizcaya, Isabela and others located in Central Luzon encounter these sad realities. Why would not their inhabitants be lazy? How could these towns become rich or their population increase? Thus, the majority of the people plant only tobacco, in spite of the worst conditions of the monopoly. As the government buys this product, the planters do not have to go to Manila to sell it. They also plant rice but just enough to supply their families. If they have any surplus grain, they take it to San Isidro or to Pangasinan where they are paid not more than three reales vellon for one arroba of rice, whereas at Manila the price is ten reales or two pesos and twenty-five cents an arroba.
Gregorio G. Sancianco, El Progreso de Filipinas (Madrid, 1881),
trans. by Encarnacion Alzona (Manila: National Historical Institute, 2000), pp. 30-31.
!
! 88!
Glosari
! Arroba … paraan ng pagsukat sa
mga tuyong bagay tulad ng bigas na katumbas ngayon ay mga 11 kilo
Compensate … bayaran Deprive … tanggalin, alisin Distant … malayo Fetter … hadlang, balakid Infidel … katutubong hindi yumakap
sa Katolisismo Immense … malawak
Preferential attention … espesyal o piling atensyon Reales vellon … uri ng salapi noong ika-19
na siglo sa Pilipinas; ang 20 reales vellon ay katumbas ng isang piso
Risk … panganib Stimulus … panghikayat Surplus … sobra
Zeal … matinding pagnanais
Sagutin ang sumusunod.
Tingin ni Gregorio Sancianco tungkol sa
Impormasyong nakuha at nahinuha mula sa sanggunian
a. Mga balakid sa pagsulong ng agrikultura
b. Epekto ng mga balakid na ito sa kalagayan ng ekonomiya
!
! 89!
Tingin ni Gregorio Sancianco tungkol sa
Impormasyong nakuha at nahinuha mula sa sanggunian
c. Mga dapat gawin upang lutasin ang mga problema sa ekonomiya
d. Ano ang pananaw ni Sancianco tungkol sa progreso? e. Ano ang inaasahang resulta sa ekonomiya ng Pilipinas at sa buhay ng mga
Pilipino kapag naisagawa ang mga hakbang na sinabi ni Sancianco?
4. Para sa Grupo 3, suriin ang obrang nilikha ni Juan Luna, Pilipinong
pintor at propagandista, na pinamagatang España y Filipinas (Espanya at Pilipinas), 1886. Dahil sa maykaya ang kanyang pamilya, nagkaroon si Luna ng pagkakataong mag-aral sa Europa, kung saan mas lalo pang nahasa ang kanyang angking galing sa pagpipinta. Sa Espanya, naging kasama niya sina Jose Rizal, Marcelo H. del Pilar, Graciano Lopez-Jaena at iba pa. Doon nila nakita ang ilang mga pagbabago tulad ng mga karapatang sinisugurado ng Konstitusyon, kalayaang magpahayag, edukasyon, at representasyon ng mga mamamayang Espanyol sa Cortes (parliyamento). Sa España y Filipinas makikita ang ideya ni Luna tungkol sa progreso.
!
! 90!
España y Filipinas Juan Luna 1886, oil on canvas
Mula sa Lopez
Memorial Museum, Lungsod ng Pasig
Obserbahan ang mga detalye ng obra at sagutin ang gabay sa ibaba.
Sino sa inyong palagay ang kinakatawan ng babae sa kaliwa at babae sa kanan? Bakit?
!
! 91!
Bakit inaakay ang babaeng nasa kanan? Ano ang kahulugan nito?
Ano sa inyong tingin ang itinuturo ng babae sa kaliwa?
Ano ang kahulugan ng hagdan?
Ano kaya ang ibig sabihin ng mga bulaklak sa hagdan?
Paano makakamit ang progreso sa punto de bista ni Luna?
5. Ibahagi sa klase ang mga sagot ng grupo.
!
! 92!
Gawain 3. Tatlong Mukha ng Progreso: Sinibaldo de Mas, Gregorio Sancianco, at Juan Luna 1. Base sa pagsusuri ng grupo sa iniatas na primaryang sanggunian, sumulat (bilang grupo) ng isang talumpati tungkol sa ideya ng progreso ayon sa tao na inaral ninyo.
a. Sa unang bahagi ng talumpati, ipakilala ang sarili (de Mas, Sancianco, o Luna).
b. Sa mga kasunod na bahagi, ipaliwanag ang kahulugan ng progreso, ang mga balakid dito at rekomendasyon upang maisulong ang kolonya ng Pilipinas, ayon sa pananaw ni de Mas, Sancianco, o Luna.
c. Isulat ang talumpati sa kaakit-akit na paraan, gamit ang mga batayang tuntunin ng epektibong komunikasyon. d. Siguraduhing tatagal ang talumpati nang 15 minuto.
2. Pumili ng isa sa bawat grupo na maghahayag ng talumpati sa interesante at nakakaengganyong paraan. Ang layunin ay kumbinsihin at sumang-ayon ang klase sa inyong pagtingin. 3. Matapos marinig ang lahat ng talumpati, bumoto kung sino ang pinaka-nakahikayat sa iyo. Pakinggan ang resulta ng botohan. 4. Balikan ang konsepto ng progreso sa kasalukuyan na inilahad sa unang gawain at talakayin ang pagkakatulad at pagkakaiba ng konseptong ito sa mga ideya nina de Mas, Sancianco, at Luna sa ika-19 na siglo. Tandaan ang sumusunod.
" Malaki ang papel ng historikal na konteksto at personal na background ng may-akda sa pagbuo ng kanyang pananaw. Dahil dito, iba-iba ang pananaw sa progreso.
Kaugnayan sa Kasunod na Modyul Ang mga repormang hinangad nina Sancianco at Luna ay naging bahagi ng kilusang reporma ng mga Pilipino sa Espanya. Sa pamamagitan ng pagsulat, inihayag ng mga propagandista ang mga repormang makatutulong sa pagsulong ng Pilipinas. Tatalakayin ang mga repormang ito sa susunod na modyul.
!
! 93!
Markahan 2 Pagsibol ng Kamalayang Pilipino Modyul 3 Kilusang Propaganda Gawain
1. Mga repormista at kanilang adhikain 2. Mga problema ng kolonya ayon sa propagandista 3. Sariling dyaryong pampropaganda
Bilang ng oras Pito (7)
MODYUL SA PAGKATUTO
Pangkalahatang Ideya
Isa sa mga tagapaghubog ng kamalayang Pilipino sa siglo 19 ay ang Kilusang Propaganda. Marami sa mga kasapi nito ay mga kabataan at mag-aaral. Bunga ng kanilang edukasyon, naging mapanuri ang mga propagandista sa mga suliranin ng bayan tulad ng maling pamamalakad ng mga Espanyol sa Pilipinas at ang pang-aabuso ng mga prayle.
Dahil sa kanilang karanasan at kamulatan, naging aktibo ang mga edukadong Pilipino sa kampanya tungo sa reporma at iba’t iba ang kanilang pamamaraan. May ilang nagbigay ng talumpati, may ilang gumamit ng sining-biswal, at ang karamihan ay idinaan sa panulat. Iba-iba man ang pamamaraan, nagkaisa sila sa pagpaparating ng totoong kalagayan ng Pilipinas at sa paghingi ng reporma. Sa Espanya umikot ang kampanya ng mga Pilipinong propagandista at ang mga opisyal na Espanyol ang pangunahing pinag-ukulan ng panawagan sa reporma.
Sa modyul na ito, tatalakayin ang mga panulat ng mga repormista at kanilang adhikain, ang mga suliranin ng Pilipinas at ilang mungkahi para mabigyang solusyon ang mga ito.
!
! 94!
Gawain 1. Mga Repormista at ang kanilang Adhikain 1. Magbalik-aral sa nakaraang modyul tungkol sa tema ng progreso
sa ika-19 na siglo. Sa kanyang Ang Progreso ng Pilipinas (1881), hiningi ni Gregorio Sancianco mula sa pamahalaang Espanyol ang mga pagbabago sa Pilipinas na magbibigay daan sa kaunlaran ng kolonya. Isa si Sancianco sa mga unang Pilipinong nag-aral at nanirahan sa Espanya. Ang iba pang mga Pilipinong mag-aaral sa Espanya noong ika-19 na siglo ay sumusunod.
Jose Rizal Paaralan: Ateneo Municipal, Universidad de Santo Tomas, Universidad Central de Madrid Kurso: Medisina
Marcelo H. del Pilar Paaralan: Colegio de San Juan de Letran, Universidad de Santo Tomas Kurso: Abogasya
Mariano Ponce Paaralan: Colegio de San Juan de Letran, Universidad Central de Madrid Kurso: Medisina
Juan Luna Paaralan: Ateneo Municipal, Academio de Dibujo y Pintura Kurso: Pagpipinta
Antonio Luna Paaralan: Universidad de Santo Tomas, Universidad de Barcelona Kurso: Parmasya
Graciano Lopez-Jaena Paaralan: Universidad de Valencia Kurso: Medisina
!
! 95!
2. Ilustrado ang tawag sa mga edukadong Pilipino, na karamihan ay nanggaling sa mga pamilyang may kaya. Ilan din sa kanila ay nag-aral at o nanirahan sa Espanya tulad ng mga nasa itaas.
3. Sa pamamagitan ng edukasyon, nabuksan ang kanilang mundo sa Europa at mga bagong ideya, at nilayon ng mga ilustrado na magkaroon ng pagbabago sa Pilipinas. Kanilang isinagawa ang kampanya para sa reporma sa pamamagitan ng pagsulat ng mga artikulo sa dyaryo, kung kaya tinawag na Kilusang Propaganda ang kanilang kampanya. Hinarap nila ang kanilang mga petisyon sa mga nanungkulan sa Espanya. Dahil mga edukado—bihasa sa wikang Kastila, ang midyum ng pagtuturo sa paaralan—at nanirahan sa Espanya, kadalasan silang sumulat sa Kastila, maliban kay Marcelo del Pilar, na sumulat sa Tagalog bago siya lumipat sa Espanya (dahil hinahabol na siya ng gobyerno sa Pilipinas).
4. Noong 1889 itinatag sa Barcelona (sa hilagang silangang Espanya)
ang La Solidaridad (“Ang Pagkakaisa”), ang dyaryo ng kilusang reporma. Bago ito talakayin, ipaliwanag ang halaga o ang gamit ng dyaryo (lokal o pahayagan ng paaralan) sa pang-araw-araw na buhay. Ibahagi ang iyong sagot sa klase.
!
! 96!
5. Ganoon din ang papel ng dyaryong La Solidaridad sa komunidad ng mga Pilipino sa Espanya at mga Espanyol na nakiisa sa mga repormistang Pilipino. Basahin ang sumusunod na impormasyon.
La Solidaridad • Opisyal na pahayagan ng Kilusang
Propaganda. Lumabas ang unang isyu nito noong 15 Pebrero 1889. Naging punong-patnugot si Graciano Lopez-Jaena na sinundan ni Marcelo H. del Pilar. Naging kasamang patnugot si Mariano Ponce.
• Naglalaman ang pahayagan ng mga hiling para sa reporma sa kolonya, ulat tungkol sa kondisyon at pangyayari sa Pilipinas, mga talumpati at kautusan na may kinalaman sa Pilipinas, at mga akda tungkol sa kasaysayan, kultura at wikang Pilipino. Kabilang sa mga sumulat sa pahayagan ay sina Jose Rizal, Isabelo de los Reyes, Jose Alejandrino, Ferdinand Blumentritt, at iba pa.
• Nakasentro ang pahayagan sa Barcelona, Espanya. Maliban sa mga Pilipinong nakatira sa Europa, iniukol din ang pahayagan para sa mga opisyal ng pamahalaang Espanya. Bagaman mahigpit ang sensura sa Pilipinas, ang ilang kopya ng pahayagan ay nakapasok sa Maynila. Inilabas ang huling isyu noong Nobyembre 1895.
!
! 97!
6. Basahin ang sipi mula sa isyu ng La Solidaridad noong 15 Abril 1889 na nagpaliwanag ng layunin ng pahayagan at adhikain ng mga ilustradong repormista.
!
The Aspirations of Fil ipinos His Excellency, the Minister of Colonies Your Excellency, The Spanish-Filipino Association in Madrid; the Solidaridad, an association of Filipinos living in Catalonia; La Solidaridad, a newspaper published in Barcelona, and various Spaniards whose signatures appear below, have the honor to submit to Your Excellency this petition. During the last few years, the culture of the Philippines has been developing in such a way that it is now equal to that of the other provinces of Spain. The time has come therefore to grant to that Spanish region [Philippines] the fundamental rights enjoyed by every Spaniard, such as:
1. Representation in the Cortes 2. Abolition of censorship 3. Speedy and final prohibition of the current practice… [of]
deporting citizens In view thereof, the petitioners have the honor to request the Minister of Colonies to do everything possible so that there may be an immediate application in the Philippines of all laws which guarantee said rights. Barcelona, 25 April 1889 Miguel Morayta, Galicano Apacible, Marcelo H. del Pilar, Mariano Ponce, Celso Mir Deas, Emilio Junoy, Damaso Ponce, Santiago Icasiano, Antonio Moreno, Ricardo Villanueva, Manuel Dodero, Antonio Bicamps, P. Ma. Jomapa, Pablo Rianzares, Graciano Lopez, A. Julla, Agustin Rexeres, etc. (more signatures follow)
!
! 98!
La Solidaridad, 25 Abril 1889, vol. 1, trans. by
Guadalupe Fores-Ganzon (Lungsod Pasay: Fundacion Santiago, 1996): 1: 121.
Glosari
! Catalonia … rehiyon sa hilagang
silangan ng Espanya Cortes … Lehislatura ng
pamahalaang Espanya Censorship … pagpuna at pagbawal sa
pahayagan at ibang publikasyon
Deport … itapon sa ibang lugar Minister of Colonies … Opisyal ng Espanya na
nangangasiwa sa administrasyon ng mga kolonya; nakabase ito sa Espanya mismo
Prohibition … pagbawal
7. Sumapi sa grupo. Bilugan o kulayan ang bahagi ng petisyong sumasagot sa tanong sa ibaba. Isulat kung aling tanong ang sinasagot ng binilugan o kinulayan.
a. Sino ang sinulatan ng liham-petisyon? b. Sino ang mga pumirma sa liham-petisyon? c. Ano ang mga nasyonalidad ng mga pumirma? d. Ano ang hiningi ng mga pumirma sa petisyon? e. Ano ang ginamit na batayan ng mga nagpetisyon para isulong
ang kanilang hinihiling?
!
! 99!
8. Sagutin ang tsart. a. Bakit sumulat sa
Ministro ng Kolonya sa Espanya at hindi sa opisyal na nasa Pilipinas?
b. Ano kaya ang impact ng sulat kung may mga Espanyol ding pumirma sa hinihinging pagbabago?
c. Anong mga benepisyo ang makukuha ng Pilipinas sa mga repormang hiningi sa petisyon?
8. Ibahagi sa klase ang mga sagot ng grupo. Talakayin ang kahalagahan ng mga repormang hiniling ng Kilusang Propaganda.
!
! 100!
Gawain 2. Mga Problema ng Kolonya ayon sa Propagandista 1. Ang mga repormang pinetisyon ng mga propagandista ay tugon sa
nakikita nilang problema sa kolonya. Marami ang mga problema sa panahong iyon, at ang pinakamahalaga ay nahahati sa tatlong kategorya.
2. Sumali sa grupo upang suriin ang mga problemang ito sa pananaw
ng mga repormista. Basahin ang siping iniatas sa bawat grupo at sagutin ang mga gabay na tanong.
a. Grupo 1 at 2: sipi mula kay Marcelo H. del Pilar b. Grupo 3 at 4: sipi mula may Graciano Lopez-Jaena c. Grupo 5 at 6: sipi mula kay Jose P. Rizal 3. Para sa Grupo 1 at 2, mapanuring basahin ang sipi sa ibaba ni
del Pilar ay unang lumabas sa isang pahayagan sa Barcelona, Espanya noong 12 Enero 1888.
!
Monarchism in the Phil ippines Marcelo H. del Pilar
It has always been said that the friar handles the Filipino as he pleases. Based on this assumption, the government abstains from emancipating the schools in the Philippines from theocratic-monarchal tutelage.
Pang-aabuso ng mga prayleng
Espanyol
Maling pamamahala ng kolonya
Kawalan ng kamalayan
bilang bansa
!
! 101!
Orally and in writing, in the pulpits as well as in diocesan pastorals, dogmas, rites and all the most sacred things were very subtly invoked by the clergy in defense of their casual [financial] collections. Funeral services and ceremonies, whatever these may cost, are an imposition on the Filipino people. And we can cite thousands of cases when a lack of means to pay for funeral ceremonies had made destitute orphans shed bitter tears. The poor has swallowed all these abuses in silence, for it cannot but accept that in the Philippines it requires great effort to reveal the truth and it has always been difficult, if not impossible, to obtain justice when the defendants belong to the regular clergy. Marcelo H. del Pilar, Frailocracy in the Philippines, trans. by Leonor
Grava (Manila: National Historical Institute, 2009), pp. 47-51.
Glosari
!
Abstain … pigilan, huwag ipatupad Assumption … palagay Defendant … nasasakdal, akusado Destitute … kaawa-awa Diocesan … tumutukoy sa Simbahan o
parokyang Katoliko Dogma … paniniwala,
pananampalataya Imposition … pasanin
Monarchism … pamamahala ng mga prayle o paring Kastila, ang kanilang impluwensiya at kapangyarihan
Pastoral … gawain ispiritwal ng Simbahang Katoliko
Pulpit … ang tinatayuan ng pari tuwing nagbibigay ng sermon at ng mga tagabasa ng Bibliya; kadalasang makikita sa harap ng simbahan
!
! 102!
! Regular clergy … mga paring nabibilang sa
isang orden katulad ng mga Agostino, Heswita, at Dominikano, at lahat ay Espanyol; sa panahon ng mga Espanyol, karamihan sa mga parokya ay pinamunuan ng mga orden
Rite … ritwal; gawaing ispiritwal Shed tears … umiyak Theocratic … pangingibabaw ng relihiyon
sa pamahalaan; sa panahon ng kolonyalismong Espanyol, ang gobyerno at ang simbahan ay magkasanib at kapwa makapangyarihan
Tutelage … pananakop, kontrol
a. Ilista ang mga impormasyong makukuha at mahihinuha tungkol sa mga prayle sa panahon ng mga Espanyol. Gamitin ang gabay na tanong.
Talata Gabay na Tanong Sagot
1
Aling salita ang nagsasaad ng lawak ng kontrol ng mga prayle sa mga Pilipino?
Anong aspeto ang hinayaan ng gobyerno na impluwensyahan ng mga pari?
2 at 3
Ano ang ginamit na dahilan ng mga prayle para mangolekta ng pera sa mga Pilipino?
Bakit nasabing di makatarungan ang ginawang pangongolekta?
!
! 103!
4
Bakit nagiging walang silbi kung ireklamo man sa korte ang di makatarungang pangongolekta?
b. Mahilig si Marcelo H. del Pilar sa satiriko (satire), tulad ng ‘dasal’ sa ibaba. Ang satiriko ay ang paggamit ng katatawanan o eksaherasyon upang ilantad o tuligsain ang isang kamalian. Basahin ang sipi mula sa “Dasalan at Toksohan” ni del Pilar.
!
Aba Ginoong Barya Marcelo H. del Pilar
Aba ginoong Barya, nakapupuno ka nang alkansya, ang Fraile ay sumasainyo. Bukod ka niyang pinagpala’t higit sa lahat, pinagpala naman ang kaban mong mapasok. Santa Barya, Ina nang Deretsos, ipanalangin mo kaming huwag anitan ngayon at kami ipapatay. Siya naua. Marcelo H. del Pilar, “Dasalan at Toksohan,” sa Antonio Valeriano,
Marcelo H. Del Pilar: Ang kanyang Buhay, Diwa at Panulat (Bulacan: Samahang Pangkalinangan ng Bulakan, 1984) p. 240.
Glosari
! Anitan … kalbuhin o ahitan ng
buhok gaya sa mga pari Fraile … prayle; sa panahon ng
Espanya, mga pari na nabibilang sa isang orden
Deretsos … batas o katuwiran
!
! 104!
c. Suriin ang ‘dasal’ ni del Pilar at sagutin ang mga tanong. a. Anong pagmamalabis ng prayle ang
inilantad sa sipi? Tukuyin ang mga salita sa ‘dasal’ na nagpapahiwatig ng pagmamalabis.
b. Para kanino, sa tingin ninyo, ang ‘dasal’ na ito? Sino ang kausap ni del Pilar? Bakit mo sinabi ito?
c. Mabisa kaya ang paggamit ng satiriko? Bakit o bakit hindi?
4. Para sa Grupo 3 at 4, suriin ang sipi mula sa sanaysay ni Graciano Lopez Jaena, isa sa mga patnugot ng La Solidaridad, na pinamagatang “The Distressing Situation of the Philippines.” Inilathala ito noong 1887.
!
The ineptitude of the chief executives in the Philippines is the prime cause of the disaster that threatens to destroy it completely. There is no material improvement at all that anyone can see in the archipelago. The Office of Civil Administration administers nothing, develops nothing, and civilizes no one. The governor-general… has little time to spare for governing the Philippines or promoting its development.
The rapid turn-over of civil service personnel is another prolific source of corruption and confusion in the Philippines, as indeed in all colonial countries. If to this is added the notorious incapacity of most of these bureaucrats, it is clear that as wave after wave of them passes through the country there will soon be nothing left.
We are perfectly aware of the fact that there are royal decrees directing that natives be employed in the colonial government and civil service. We are also perfectly aware that these decrees are not observed; that the law on this point is a
!
! 105!
dead letter, as well as everything else that has been written on the subject.
Graciano Lopez Jaena, “The Distressing Situation of the Philippines,” sa Horacio de la Costa (ed.), Readings in Philippine
History (Manila: Bookmark, 1965) pp. 225-227.
Glosari
! Bureaucrat … taong gobyerno Dead letter … walang pakinabang; walang
bias Distressing … nakakabagabag
Governor-General … pinakamataas na opisyal ng gobyernong kolonyal sa Pilipinas
Ineptitude … kawalan ng kakayahan Notorious … kilala bilang masama o di
kanais-nais Prolific … mabunga
Time to spare … oras na gugulin Turnover … pagpalit-palit
Sagutin ang tsart sa ibaba.
Aspeto Anong problema ang nakita sa
a. Pagtupad ng mga opisyal sa kanilang tungkulin
b. Kasanayan ng mga empleyado ng pamahalaan
c. Pagpapalit ng mga opisyal at empleyado
d. Pagtupad sa batas tungkol sa pag-empleyo ng mga Pilipino sa pamahalaan
e. Kalagayan ng Pilipinas sa
!
! 106!
pangkalahatan f. Sa tingin ninyo,
mayroon pa bang problema sa itaas na nananatili pa rin ngayon? Aling problema? Magbigay ng halimbawa.
5. Para sa Grupo 5 at 6, mapanuring basahin ang sipi ni Jose Rizal
mula sa sanaysay na kanyang sinulat noong 1890, “On the Indolence of Filipinos” (“Tungkol sa Katamaran ng mga Pilipino”), na inilathala sa La Solidaridad.
! The lack of national sentiment brings another evil which is the absence of all oppositions to measures prejudicial to the people and the absence of any initiative in whatever may redound to its good. A man in the Philippines is nothing more but an individual; he is not a member of a nation. He is forbidden and he is denied the right of association; therefore, he is weak and slow. The Philippines is an organism whose cells do not seem to have either an arterial system to irrigate it or a nervous system to communicate its impressions…. The result of this is that if a prejudicial measure is ordered, no one protests; all goes well apparently until later the evils are felt…. The organism has neither nerves nor voice…. It needs a reform, but as it must not speak, it keeps silent and remains without the need…. In addition to this, love of peace and the honor many have of accepting the few administrative positions which fall to the Filipinos on account of inconveniences and annoyances these cause them, place at the head of the towns the most stupid and incapable men, those who submit to everything, those who can endure all the caprices and exactions of the curate and of officials. With stupidity in the lower spheres of power and ignorance and indifference in the upper echelons, with the frequent changes [of officials] ..., with a people without a voice, initiative, or cohesion, with employees who nearly all strive to amass a fortune…, with inhabitants who live in great hardship from the
!
! 107!
moment they begin to breathe, [is it possible to] create prosperity, agriculture and industry, found enterprises and companies…?
Jose P. Rizal, “On the Indolence of the Filipinos,” 31 Agosto 1890, La Solidaridad II, 39: 419.
Glosari
! Amass … makakuha ng maraming
bagay, pera o ari-arian Annoyance … pagkainis Apparent … malinaw
Arterial system … tumutukoy sa koneksyon ng mga ugat sa katawan na pinagdadaluyan ng dugo
Caprice … kapritso Cohesion … pagkakaisa
Curate … prayle o paring Espanyol Echelon … antas
Enterprise … negosyo Exaction … pangingikil; pagkuha
Found … magtayo; magtatag Impression … nararamdaman
Inconvenience … istorbo Indifference … kawalang bahala; walang
pakialam Initiative … kusang loob
Prejudicial … mapanganib Redound … magresulta; magdulot Submit … tanggapin; pumayag
Sagutin ang sumusunod na tanong. a. Ano ang ibig sabihin
ni Rizal sa “national sentiment” (damdaming pambansa)?
!
! 108!
b. Anong mga
halimbawa ang ibinigay niya upang patunayan ang kawalan ng ganitong kamalayan?
c. Sa tingin ni Rizal, bakit wala o mahirap hubugin ang kamalayang ito?
d. Bakit mahalaga ang pagbuo ng damdaming pambansa sa ika-19 na siglo?
e. Sa tingin ninyo, problema pa ba ngayon ang kawalan ng damdaming pambansa? Patunayan ang inyong sagot.
6. Ibahagi sa klase ang mga sagot ng grupo. Pakinggang mabuti ang sagot ng bawat grupo upang maunawaan ang mga problema noong ika-19 na
!
! 109!
siglo. Lumahok sa pagtataya ng klase sa kasalukuyang panahon: alin sa mga problemang itinukoy ng mga repormista sa siglo 19 ay problema pa rin ngayon?
!
! 110!
Gawain 3. Sariling Dyaryong Pampropaganda
1. Sumapi sa grupo upang gumawa ng sariling dyaryong nilalayong ikalat ang reporma ng Pilipinas sa ika-19 na siglo. Gamitin ang mga sipi sa Gawain 1 at 2 bilang basehan ng nilalaman.
2. Nakalista sa ibaba ang lalamanin ng peryodiko.
3. Iharap sa klase ang ginawa ng grupo at ipaskil sa bulletin board upang makita ng lahat. Gamitin ang pamantayan sa ibaba para sa ebalwasyon ng dyaryo.
a. Lagyan ng tsek ang kolum kung natugunan ng bawat grupo ang mga hinihinging bahagi sa paggawa ng dyaryo.
Bahagi ng Dyaryo Grupo 1 Grupo 2 Grupo 3 Grupo 4 Grupo 5 Grupo 6 Pangalan Logo Motto Editoryal Mga balita
Pangalan ng Dyaryo • Gumawa ng sariling pamagat para sa pahayagan na nagpapahiwatig ng layunin ng samahan at ng panahong siglo 19. Lagyan din ito ng logo at motto.
Editoryal • Ang punong patnugot ay gagawa ng editoryal. Naglalaman ito ng opinyon o pananaw tungkol sa isang isyu o kaganapan noong siglo 19.
Mga Balita • Sumulat ng tatlong balita tungkol sa problema ng kolonya at mga mungkahing solusyon ng Kilusang Propaganda. Huwag kopyahin ang sipi; gawin lamang itong gabay. Kung kailangan, magsaliksik pa upang buuin ang balita. Isulat ang mga balita sa sarili ninyong salita. Huwag kalimutang isulat ang pinagkunan ng impormasyon.
Mga Malikhaing Akda • Isang tula, karikatura o maikling sanaysay tungkol sa isyu, pangyayari, o tauhan noong siglo 19.
Mga Sanggunian • Sa balita o akda, tukuyin ang mga sangguniang ginamit sa paggawa nito.
!
! 111!
Bahagi ng Dyaryo Grupo 1 Grupo 2 Grupo 3 Grupo 4 Grupo 5 Grupo 6 Tula, karikatura, guhit o ibang malikhaing akda
Mga sanggunian
b. Markahan ang nilalaman ng dyaryo gamit ang sumusunod
na rubric: 1 bilang pinakamababa at 5 bilang pinakamataas. Ang kabuuang marka ay ang average ng lahat ng marka.
Kalidad ng Dyaryo Grupo 1 2 3 4 5 6
Malinaw ang paglahad ng editoryal at ng isyung tinalakay; may halimbawang sumusuporta sa posisyon ng editoryal.
Sapat ang bilang ng mga balita; sinasalamin nito ang mga pangyayari at problema noong siglo 19; kumpleto ang detalye ng mga balita.
Malikhain ang tula, sanaysay, o karikatura; sinasalamin ang panahon ng siglo 19.
Mahusay ang lay-out; malikhain ang kabuuang disenyo ng pahayagan.
Sumasalamin ang pangalan, logo at motto ng dyaryo sa adhikain ng Kilusang Propaganda; naipaliwanag sa klase ang kahulugan ng logo at motto.
Kabuuang Marka
Kaugnayan sa Kasunod na Modyul Hindi man nagtagumpay ang Kilusang Propaganda, naimpluwensiyahan nito ang Katipunan na itinatag pagkatapos itinapon si Rizal sa Dapitan. Ang organisasyon ng Katipunan, halimbawa, ay katulad ng istruktura ng La Liga Filipina na itinayo ni Rizal noong 3 Hulyo 1892. Sa mga unang buwan ng Katipunan ay dinalaw si Rizal ni Pio Valenzuela, isa sa mga lider ng Katipunan, upang hingin ang kanyang opinyon at payo para sa pinaplanong himagsikan. Tatalakayin ng susunod na modyul ang rebolusyon laban sa Espanya.
!
! 112!
Markahan 2 Pagsibol ng Kamalayang Pilipino Modyul 4 Himagsikan para sa Kalayaan Gawain 1. Ang Katipunan at ang pagmamahal sa bayan
2. Deklarasyon ng kalayaan sa Kawit 3. Ang Saligang Batas ng Malolos
Oras Walo (8)
MODYUL SA PAGKATUTO
Pangkalahatang Ideya
Napag-aralan mo na ang mga ideya ng progreso at reporma sa huling bahagi ng ika-19 na siglo. Kung reporma ang layunin ng Kilusang Propaganda, sa hangaring makamit ng mga Pilipino ang lahat ng mga karapatan at pribilehiyong tinatamasa ng mga Espanyol, nilayon naman ng Katipunan ang pagkamit ng kalayaan sa pamamagitan ng himagsikan, sa kadahilanang walang pagbabagong makukuha mula sa Espanya. Nakatuon ang modyul na ito sa pagmamahal sa bayan at sa kahulugan ng kalayaan mula sa pananaw ng rebolusyon, simula sa mga aral ng Katipunan na itinatag noong 1892 hanggang sa Saligang Batas ng Malolos noong 1899. Ang mga primaryang sanggunian sa modyul na ito ay isinulat ng mga Pilipinong rebolusyonaryo. Sa pagsusuri ng mga ito ay inaasahang maunawaan ang kahalagahan ng kanilang simulain para sa Pilipinas at ang kaugnayan nito sa kasalukuyan.
Gawain 1. Ang Katipunan at ang Pagmamahal sa Bayan 1. Magkunwaring nabubuhay ka noong huling bahagi ng ika-19 na siglo; may 18 na taon kang gulang. Batid mo ang kahirapang tinalakay sa mga naunang modyul at hinahangad mo ang kalayaan ng Pilipinas bilang sariling bansa. Nais mong sumapi sa Katipunan, isang patagong samahang naghahandang lumaban para sa kalayaan. Ngunit bago ka sumanib dito, kinakailangan mong masagot ang tatlong tanong bilang bahagi ng paggiging miyembro (initiation) ng Katipunan. Gamitin ang natutunang kaalaman sa mga naunang modyul.
!
! 113!
a. Ano ang kalagayan ng Pilipinas bago dumating ang mga Espanyol?
b. Ano ang kalagayan ng Pilipinas ngayon sa panahon ng Espanyol?
c. Ano ang magiging kalagayan ng Pilipinas kapag mapatalsik ang Espanya?
2. Talakayin sa klase ang mga sagot.
!
! 114!
3. Pumili ng isang pangalan na gagamitin mo bilang Katipunero na ang kahulugan ay may kinalaman sa isang katangian o layunin na iyong hinahangad, o ang pangalan ng iyong paboritong bayani o idolo. Halimbawa, ang pangalang pinili ni Andres Bonifacio, na nagtatag ng Katipunan, ay ‘Maypag-asa.’ Gamitin ang sumusunod na dokumento ng panunumpa sa Katipunan at punuin ang mga patlang.
Adrian E. Cristobal, The Tragedy of the Revolution (Makati City: Studio 5 Publishing Inc., 1997), p. 48.
Glosari
! Ikalagot … maputol, tumigil
Patnugutan … pamahalaan, pangasiwaan Sukdang … kahit na
K. K. K. N. M. A. N. B
BRGY. _________________________ Aking ipinahahayag na sa kadahilanan ng pagkapasuk ko sa K. K. K. NG MGA A. N. B. ay naghandog ako ng isang mahalagang panunumpa sa ngalan ng Bayang tinubuan, at sa harap ng isang kagalanggalang na kapulungan nitong katipunan, na gugugulin ang lahat ng maigugugol at lahat ng minamahal ko sa buhay, sa pagtatangol ng kaniyang banal na Kadahilanan, hanggang sa abuting magdiwang, sukdang ikalagot ng hininga. Sa bagay na ito, isinumpa ko ring lubos na tutupad at susunod sa kaniyang Patnugutan at mga kautusan. Sa katunayan nito, aking itinala ang aking pangalan ng tunay na dugong tumatagbo sa aking mga ugat sa pahayag na ito. Ika ____________ araw ng buan ng ______________ ng taong 189__. Tinaglay ko ang pamagat na __________________________.
!
! 115!
4. Sabihin sa klase ang ginamit mong pangalan.
5. Ang pagmamahal sa bayan ang siyang motibo ng pagsapi sa Katipunan. Balikan ang panunumpa ng bagong miyembro. Salungguhitan ang mga pangungusap na tumutukoy sa pagmamahal sa bayan. Basahin ang mga pangungusap na ito sa klase.
6. Basahin ang ilang saknong mula sa tula ni Andres Bonifacio, “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa.”
!
Pag-ibig sa Tinubuang Lupa Andres Bonifacio
(a) Aling pag-ibig pa ang hihigit kaya Sa pagkadalisay at pagkadakila Gaya ng pag-ibig sa tinubuang lupa? Aling pag-ibig pa? Wala na nga, wala.
(b) Walang mahalagang hindi inihandog Ng may pusong mahal sa Bayang nagkupkop Dugo, yaman, dunong, katiisa’t pagod, Buhay ma’y abuting magkalagot-lagot.
(c) Kung ang bayang ito’y nasasapanganib At siya ay dapat ipagtangkilik Ang anak, asawa, magulang, kapatid Isang tawag niya’y tatalikdang pilit.
(d) Kayong mga dukhang walang tanging [palad] Kundi ang mabuhay sa dalita’t hirap Ampunin ang Bayan kung nasa ay lunas Pagkat ang ginhawa niya ay sa lahat.
Andres Bonifacio, “Pag-ibig sa TInubuang Lipa,” sa Teodoro A.
Agoncillo (ed.), The Writings and Trial of Bonifacio (Manila: Bonifacio Centennial Commission and University of the Philippines,
1963), pp. 72-74.
Glosari
! Dalisay … puro, walang-halo Dunong … kaalaman, talino
Magkalagot-lagot … maputol, matigil Tatalikdan … tatalikuran
!
! 116!
7. Sumali sa grupo at suriin ang tula ni Bonifacio. Gamitin ang gabay sa ibaba. Sa bawat sagot, tukuyin ang titik ng saknong na pinagmulan o nagsilbing basehan ng iyong sagot. Sagutin ang tanong sa sariling salita.
Para kay Bonifacio Sagot sa Sariling Salita Saknong
a. Ano ang mga katangian ng pagmamahal sa bayan?
b. Paano ipinapakita ang pagmamahal sa bayan?
c. Bakit mahalagang mahalin ang sariling bayan?
8. Ibahagi sa klase ang mga sagot at sumali sa talakayan. 9. Alamin, bilang bagong miyembro ng Katipunan, ang batayang prinsipyo ng kapatiran. Mula ito sa “Mga Aral ng Katipunan ng mga A.N.B.” (Anak ng Bayan) na sinulat ni Emilio Jacinto, na minsa’y tawag din na “Kartilya.” Bilang grupo, suriin ang iniatas na sipi.
!
Grupo 1
a. Ang kabuhayang hindi ginugugol sa isang malaki at banal na kadahilanan ay kahoy na walang lilim, kundi man damong makamandag.
!
! 117!
b. Ang gawang magaling na nagbubuhat sa pagpipita sa sarili, at hindi sa talagang nasang gumawa ng kagalingan, ay di kabaitan. c. Ang kamahalan ng tao’y wala sa pagkahari, wala sa tangos ng ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring KAHALILI NG DIOS, wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap, may dangal at puri; yaong di napaaapi’t di nakikiapi; yaong marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.
* * * Grupo 2
a. Ang tunay na kabanalan ay ang pagkakawanggawa, ang pag-ibig sa kapwa, at ang isukat ang bawat kilos, gawa’t pangungusap sa talagang Katuiran. b. Maitim man at maputi ang kulay ng balat, lahat ng tao’y magkakapantay; mangyayaring ang isa’y higtan sa dunong, sa yaman, sa ganda, ngunit di mahihigtan sa pagkatao. c. Ang kamahalan ng tao’y wala sa pagkahari, wala sa tangos ng ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring KAHALILI NG DIOS, wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap, may dangal at puri; yaong di napaaapi’t di nakikiapi; yaong marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.
* * * Grupo 3
a. Ang may mataas na kalooban, inuuna ang puri kaysa pagpipita sa sarili; ang may hamak na kalooban, inuuna ang pagpipita sa sarili kaysa puri. b. Sa taong may hiya, salita’y panunumpa. c. Ang kamahalan ng tao’y wala sa pagkahari, wala sa tangos ng ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring KAHALILI NG DIOS, wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang
!
! 118!
sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap, may dangal at puri; yaong di napaaapi’t di nakikiapi; yaong marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.
* * * Grupo 4
a. Huwag mong sasayangin ang panahon: ang yamang mawala’y mangyayaring magbalik; nguni’t panahong nagdaan na’y di na muli pang magdadaan. b. Ipagtanggol mo ang inaapi, at kabakahin ang umaapi. c. Ang kamahalan ng tao’y wala sa pagkahari, wala sa tangos ng ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring KAHALILI NG DIOS, wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap, may dangal at puri; yaong di napaaapi’t di nakikiapi; yaong marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.
* * * Grupo 5
a. Ang taong matalino’y ang may pag-iingat sa bawat sasabihin; at matutong ipaglihim ang dapat ipaglihim. b. Sa daang matinik ng kabuhayan, lalaki ay siyang patnugot ng asawa’t mga anak; kung ang umaakay ay tungo sa sama, ang patutunguhan ng inaakay ay kasamaan din. c. Ang kamahalan ng tao’y wala sa pagkahari, wala sa tangos ng ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring KAHALILI NG DIOS, wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap, may dangal at puri; yaong di napaaapi’t di nakikiapi; yaong marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.
!
! 119!
* * * Grupo 6
a. Ang babae ay huwag mong tignang isang bagay na libangan lamang, kundi isang katuang at karamay sa mga kahirapan nitong kabuhayan; gamitan mo nang buong pagpipitagan ang kanyang kahinaan, at alalahanin ang inang pinagbuhata’t nag-iwi sa iyong kasanggulan. b. Ang di mo ibig na gawin sa asawa mo, anak at kapatid ay huwag mong gagawin sa asawa, anak, at kapatid ng iba. c. Ang kamahalan ng tao’y wala sa pagkahari, wala sa tangos ng ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring KAHALILI NG DIOS, wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap, may dangal at puri; yaong di napaaapi’t di nakikiapi; yaong marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.
Emilio Jacinto, “Mga Aral ng Katipunan,” sa Virgilio S. Almario, Panitikan ng Rebolusyon(g 1896) (Maynila: Sentrong Pangkultura ng
Pilipinas, 1993), pp. 157-158.
Glosari
! Kabakahin … kalabanin Lumingap … magkalinga, mag-aruga
Makamandag … nakakalason Pagpipita … pagpupuri Patnugot … patnubay, paggabay Nag-iwi … nag-alaga Umakay … gumabay, patnubayin Wagas … tapat, tunay
!
! 120!
10. Sagutin ang tsart sa ibaba. Alituntunin Ipaliwang sa sariling salita. (a)
(b)
(c)
d. Magbigay ng halimbawa sa kasalukuyan na nagpapakita ng isang alituntunin sa itaas. Tukuyin ang alituntunin bago ibigay ang halimbawa. e. Bakit mahalaga ang Kartilya sa Katipunan?
11. Matapos buuin ang tsart, ibahagi ito sa klase.
Gawain 2. Deklarasyon ng Kalayaan sa Kawit 1. Noong ika-12 ng Hunyo 1898, inihayag nina Emilio Aguinaldo at mga lider ng rebolusyon ang kalayaan ng Pilipinas bilang nagsasariling bansa. Basahin ang deklarasyon ng independensiya.
! And having as witness to the rectitude of our intentions, the Supreme Judge of the Universe, and under the protection of the Powerful and Humanitarian Nation, the United States of America, we do hereby proclaim and declare solemnly in the name and by authority of the people of these Philippine Islands,
!
! 121!
That they are and have the right to be free and independent; that they have ceased to have any allegiance to the Crown of Spain; that all political ties between them are and should be completely severed and annulled; and that, like other free and independent States, they enjoy the full power to make War and Peace, conclude commercial treaties, enter into alliances, regulate commerce, and do all other acts and things which an Independent State has a right to do.… And, lastly, it was resolved unanimously that this Nation, already free and independent as of this day, must use the same flag which up to now is being used, whose design and colors are found described in the attached drawing, the white triangle signifying the distinctive emblem of the famous Society of the ‘Katipunan’ which by means of its blood compact inspired the masses to rise in revolution; the three stars, signifying the three principal Islands of this Archipelago—Luzon, Mindanao and Panay where this revolutionary movement started; the sun representing the gigantic steps made by the sons of the country along the path of Progress and Civilization; the eight rays, signifying the eight provinces—Manila, Cavite, Bulacan, Pampanga, Nueva Ecija, Bataan, Laguna, and Batangas—which declared themselves in a state of war as soon as the first revolt was initiated; and the colors of Blue, Red, and White, commemorating the flag of the United States of North America, as a manifestation of our profound gratitude towards this Great Nation for its disinterested protection which it lent us and continues lending us.
Deklarasyon ng Kalayaang Pilipinas, 12 Hunyo 1898, sa Sulpicio Guevara (ed.), The Laws of the First Philippine Republic
(The Laws of Malolos), 1898-1899 (Manila: National Historical Commission, 1972), pp. 204, 205-206.
Glosari
! Annul … mawalang bisa Cease … itigil
Commemorate … gunitain Disinterested
protection … pagtulong nang walang
pansariing interes o motibo
Distinctive … katangi-tangi
!
! 122!
! Emblem … simbolo
Humanitarian … makatao Manifestation … pagpapakita
Profound … malalim Rectitude … katuwiran
Sever … putulin Solemnly … mataimtim
Unanimous … pinagkaisahan ng lahat 2. Sumali sa isang grupo at sagutin ang mga tanong. a. Ano ang ibig sabihin
ng kasarinlan o kalayaan?
b. Ano ang mga sinisimbolo ng bandila: kulay, hugis, tatsulok, araw at bituin?
c. Ano ang kahalagahan ng bandila sa isang republika?
d. Ano ang tingin ng Republika ng Pilipinas sa Estados Unidos?
e. Ayon sa mga may-akda ng deklarasyon, mahalaga ba ang Estados Unidos sa Republika ng Pilipinas? Tukuyin ang bahagi ng siping nagpapatunay ng iyong sagot.
!
! 123!
f. Paano kaya ipinagkasundo ang papel ng Estados Unidos at ang independensiya ng bagong republika? Ano ang tingin mo dito?
3. Ipaliwanag ang mga sagot sa klase.
Gawain 3. Ang Saligang Batas ng Malolos 1. Makalipas ang pitong buwan mula nang inihayag ang kalayaan sa Kawit, inaprubahan ng Kongreso ng Malolos ang Saligang Batas ng Republika ng Pilipinas noong Enero 1899. Binigyang laman nito ang kalayaang ipinaglalaban. Basahin ang sipi mula sa Konstitusyon ng Malolos.
Titulo Artikulo Preamble
WE, the Representatives of the Filipino people, lawfully convened, in order to establish justice, provide for the common defense, promote the general welfare, and to secure for ourselves the blessings of liberty, imploring the aid of the Supreme Legislator of the Universe to help us attain these objectives, have voted, decreed, and sanctioned the following.
Tit le I . The Republic
Art. 1. The political association of all the Filipinos constitutes a NATION, whose state shall be known as the Philippine Republic. Art. 2. The Philippine Republic is free and independent. Art. 3. Sovereignty resides exclusively in the people.
Tit le I I . The Government
Art. 4. Government of the Republic is popular, representative, alternative, and responsible, and shall exercise three (3) distinct powers: namely the legislative, the executive, and the judicial…
!
! 124!
Titulo Artikulo Title I I I . Religion
Art. 5. The State recognizes the freedom and equality of all religions, as well as the separation of the Church and the State.
Tit le IV. The Fil ipinos and their National and Individual Rights
Art. 20. Neither shall any Filipino be deprived: 1. Of the right to freely express his ideas or opinions, orally
or in writing, through the use of the press or other similar means.
2. Of the right of association for purposes of human life and which are not contrary to public morals; and lastly,
3. Of the right to send petitions to the authorities, individually or collectively.
Tit le VII . The Executive Power
Art. 56. The Executive Power shall be vested in the President of the Republic, who shall exercise it through his Department Secretaries.
Tit le VII I . The President of the Republic
Art. 58. The President of the Republic shall be elected by absolute majority of votes by the Assembly and by the special Representatives, convened in chamber assembled. His term of office shall be four years, and may be reelected.
Sulpicio Guevara, The Laws of the First Philippine Republic (The Laws of Malolos),
1898-1899 (Manila: National Historical Commission, 1972), pp. 104-05, 107, 112-13.
Glosari
! Convene … magtipun-tipon Deprive … ipagkait Implore … hingin
Preamble … pauna Public morals … mabuti at matuwid na
kaugalian na masasabing tanggap ng isang lipunan Sovereignty – kalayaan ng bansang magpasya
Vested … ipinagkaloob Welfare … kabutihan, kapakanan
!
! 125!
2. Sumali sa grupo at sagutin ang sumusunod gamit ang sariling salita.
Tanong Sagot sa Sariling Salita Probisyong
Nagpapatunay ng Sagot
a. Sino ang may hawak ng
kapangyarihan? Paano ito naiiba sa kalagayan ng isang kolonya?
b. Ano ang mga katangian ng Republika ng Pilipinas?
c. Ano ang mga katangian ng gobyerno ng Pilipinas?
d. Ano ang ibig sabihin ng karapatan?
e. Dalawa ang uri ng karapatan: karapatan ng tao, at ng
lipunan o bansa. Magbigay ng
tatlong halimbawa ng karapatan ng
tao.
f. Magbigay ng tatlong
halimbawa ng karapatan ng
lipunan o bansa.
!
! 126!
Tanong Sagot sa Sariling Salita Probisyong
Nagpapatunay ng Sagot
g. Base sa Konstitusyon ng Malolos, ano ang ibig sabihin ng kalayaan?
h. Ano ang kahalagahan ng Saligang Batas? Bakit ito kailangan?
3. Talakayin sa klase ang mga sagot ng grupo.
Kaugnayan sa Kasunod na Modyul Dito nagtatapos ang ikalawang markahan, simula sa mga pag-aalsa laban sa Espanya hanggang sa himagsikan noong 1896. Sa ikatlong markahan ay pag-aaralan ang susunod na kabanata ng kasaysayang Pilipino, mula sa pananakop ng Estados Unidos sa Pilipinas hanggang sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig at ang pagtatag ng Republika ng Pilipinas noong 1946.
1
Ang Republika mula noong 1945
Panimula
Sa pagwawakas ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ay ganap na nakamit ng Pilipinas ang kalayaan nito noong Hulyo 4, 1946. Pinamunuan ng mga Pilipino ang pamahalaang matagal na nilang inaasam. Hinarap ng mga Pangulong sina Manuel A. Roxas, Elpidio R.Quirino, Ramon F. Magsaysay, Carlos P. Garcia, Diosadado P. Macapagal, at Ferdinand E. Marcos ang mga balakid sa pamamahala ng isang malayang republika. Ito ay higit mong naunawaan sa nakaraang modyul na iyong pinag-aralan.Sa modyul na ito na iyong pag-aaralan, tatalakayin ang pangyayari sa bansa. sa kasaysayan na itinuturing ng ilan na balakid din sa pagtatamasa ng malayang republika, ito ay ang panahon Batas Militar. Maraming naniniwala na hindi makatwiran at makatarungan ang pagpapairal ni Pangulong Marcos ng Batas Militar. Ito ay naging sanhi ng paglawig ng panahon ng pamamahala ng pangulo na itinuturing na pinakamatagal sa kasaysayan. Sa panahong umiiiral ang Batas Militar sa bansa tumaas ang bilang ng mga mamamayang naabuso ang karapatang pantao. Naging mapagmalabis din ang Hukbong Sandatahan ng Pilipinas sa paggamit ng kanilang kapangyarihan.Suriin mo ang flowchart sa ibaba upang maunawaan ang mga naganap tungo sa pagpapairal ng Batas Militar
Markahan: Ikaapat Modyul 4: Batas Militar: Banta sa Demokrasya Mga Paksa:
1. Deklarasyon ng Batas Militar 2. Kawalan ng Karapatang Pantao 3. Pagtutol sa Batas Militar
Mga Kakayahan:
1. Naipaliliwanag ang ibat ibang pananaw ukol sa dahilan at layunin ng pagdeklara ng batas militar 2. Natataya ng kabisaan ng mga pananaw ukol sa dahilan at layunin ng paghayag ng batas militar 3. Nailalarawan ang pagbabago sa pamamalakad at patakaran ng gobyerno sa ilalim ng batas militar 4. Natutukoy ang epekto ng mga pagbabagong ito sa kalayaan ng bayan 5. Natataya sa paraan ng paggamit ng kapangyarihan ng gobyerno noong batas militar 6. Naipaliliwanag ang kalagayan ng karapatang pantao sa panahon ng batas militar sa pamamagitan ng
pagsulat ng sanaysay 7. Naiuugnay ng karapatang pantao sa kalayaan at demokrasya 8. Naipaliliwanag ang pagtutol sa batas militar tungo sa malaya at demokratikong pamamalakad 9. Nakakukuha at nakahihinuha ng impormasyon mula sa ibat ibang primaryang sanggunian 10. Nakabubuo ng paglalahat tungkol sa tungkulin ng gobyerno at ng bawat isa na ipatupad ang karapatang
pantao Oras: Anim (6)
2
Basahin ang batayang aklat Pilipinas, Isang Sulyap at Pagyakap mga pahina 239-243.
Ang Pilipinas sa Panahon ng Batas Militar
Flow Chart ng mga Kaganapan Tungo sa Pagpapairal ng Batas Militar
March 29, 1969. Jose Sison formally organizes the military arm of the Communist Party.
November 7, 1969. Ferdinand Marcos re-elected President of the Republic of the Philippines
August 21, 1971. Plaza Miranda bombed during the election campaign of the Liberal Party
August 22, 1971. President Marcos suspends the Writ of Habeas Corpus
1972 .Suspicious bombing incidents increase all over the country. The MNLF launches its campaign for the
independence of the Muslim provinces.
September 21, 1972. President Marcos signs the Martial Law Edict (at that time not publicly announced).
September 22, 1972. Marcos places the entire country under martial law
September 23, 1972. Senator Benigno Aquino, Jr. is arrested
September 26, 1972. The whole country is proclaimed a land reform area and an Agrarian Reform Program is
decreed
February 27, 1974. Presidential appointments to local elective positions declared legal by virtue of another referendum
October 16, 1976. Martial Law allowed to extend by virtue of a Plebiscite
January 4, 1976.New People's Army Spokesman Satur Ocampo arrested
November 10, 1977. The CPP head Jose Maria Sison arrested
January 20, 1977. The Armed Forces of the Philippines enters into a ceasefire agreement with the MNLF.
December 16, 1977. A referendum is held, the result of which again empowers the President to continue in
office, and to become Prime Minister as well.
Naniniwala ang dating pangulo na ang batas militar ang pinaka mabisang pamamaraan upang muling maibalik ang kapayapaan at kaayusan ng bansa. Sa panahong umiiral ang batas militar, ipinagpatuloy ng pangulo ang mga programang naglalayong matugunan ang pangangailangan ng taong bayan na kinakatawan ng acronym na PLEDGES ( Peace and Order, Economic Reforms, Development of Moral Values, Government Reforms, Education Reforms, at Social Services). Sa kabila ng mga pagbabagong isinagawa sa panahon ng batas militar, nagpatuloy ang pagtutol ng mga rebeldeng grupo at kilalang mga lider na bumabatikos sa awtoritaryang pamumuno ni Pangulong Marcos. Sa kanilang pananaw ay hindi nagkaroon ng kapayapaan sa bansa, ang katahimikang tinamasa nito ay resulta ng labis na pagkatakot sa mga militar na kaagapay ng pamahalaan sa pamumuno. Tanging ang mga “crony” o mga taong tapat at kaalyado ng pangulo ang labis na nasiyahan at nakinabang sa mga panahong umiiral ang batas military sa bansa.Noong Enero 17,1981 ay nilagdaan ni Pangulong Marcos ang Proclamation No.2045 na nagpapawalang bisa sa batas militar na tumagal ng walong taon at walong buwan. Hindi ito labis na ikinatuwa ng sambayanan sapagkat nanatili pa rin na makapangyarihan ang pamahalaan at military kung kaya’t pabala’t bunga lamang ang tingin nila dito.
Batas Militar: Banta sa Demokrasya
Deklarasyon ng Batas Militar
A. Kung ikaw ang pangulo ng bansa, ano ang iyong gagawin kung laganap ang kaguluhan sa iyong nasasakupan bunsod ng mga malawakang kilos protesta ng iba’t ibang sektor ng lipunan at mga rebeldeng grupo? Magbigay ka ng limang mungkahing solusyon ukol dito gayundin ang maaaring epekto nito. Ilahad mo ang iyong sagot sa pamamagitan ng chart.
3
B. Sumali sa grupo at ibahagi ang inyong mga nabuong kasagutan. Bumuo ng kaisahan mula sa inyong mga naging kasagutan. Ibahagi sa harap ng klase ang inyong mga napagkasunduang sagot.
Batas Militar: Banta sa Demokrasya
Sanggunian 1 Upang higit mong maunawaan ang dahilan kung bakit ito ipinahayag ni Pang.Marcos,
basahin mo ang ilang bahagi ng sipi sa ibaba ng aktuwal na nilalaman ng Proklamasyon 1081na binasa ng Pangulo sa harap ng telebisyon.
Pinagkunan: wikipilipinas.org
Suliranin
1. Malawakang kilos
protesta ng ibat
ibang sektor ng
lipunan
2. Rebeldeng grupo
Mungkahing
Solusyon
Positibong
Epekto
Negatibong
Epekto
Proklamasyon 1081
….WHEREAS, the Supreme Court in its said decision concluded that
the unlawful activities of the aforesaid lawless elements actually pose a clear, present and grave danger to public safety and the security of
the nation and in support of that conclusion found that:
" x x x the Executive had information and reports-subsequently
confirmed, in many respects, by the above-mentioned Report of the Senate Ad Hoc Committee of Seven to the effect that the Communist
Party of the Philippines does not merely adhere to Lenin's idea of a
swift armed uprising; that it has, also, adopted Ho Chi Minh's terrorist tactics and resorted to the assassination of uncooperative local
officials ; that, in line with this policy, the insurgents have killed 5
mayors, 20 barrio captains and 3 chiefs of police; that there were fourteen (14) meaningful bombing incidents in the Greater Manila
area in 1970; that the Constitutional Convention Hall was bombed on
June 12, 1971; that, soon after the Plaza Miranda incident, the
NAWASA main pipe at the Quezon City San Juan boundary, was bombed; that this was followed closely by the bombing of the Manila
City Hall,
4
the COMELEC Building, the Congress Building and the MERALCO substation at Cubao, Quezon City; and that the respective residences of Senator Jose J. Roy and Congressman Eduardo
Cojuangco were, likewise, bombed, as were the MERALCO main office premises, along Ortigas
Avenue, and the Doctor's Pharmaceuticals, Inc. Building, in Caloocan City. " x x x the reorganized Communist Party of the Philippines has, moreover, adopted Mao's concept
of protracted people's war, aimed at the paralyzation of the will to resist of the government, of the
political, economic and intellectual leadership, and of the people themselves; that conformably to such concept, the Party has placed special emphasis upon a most extensive and intensive program
of subversion by the I establishment of front organizations in urban centers, the organization of
armed city partisans and the infiltration in student groups, labor unions, interests, that, as of August,
1971, the KM had two hundred forty-five (245) operational chapters through out the Philippines, of which seventy-three (73) were in the Greater Manila Area, sixty (60) in Northern Luzon, forty nine
(49) in Central Luzon, forty-two (42) in the Visayas and twenty-one (21) in and farmer and
professional groups; that the CPP has managed to infiltrate or establish and control nine (9) major labor organizations; that it has exploited the youth movement and succeeded in making Communist
fronts of eleven (11) major student or youth organizations;. that there are, accordingly, about thirty
( 30) mass organizations actively advancing the CPP interests, that, as of August, 1971, the KM had
two hundred forty-five (245) operational chapters through out the Philippines, of which seventy-three (73) were in the Greater Manila Area, sixty (60) in Northern Luzon, forty nine (49) in Central
Luzon, forty-two (42) in the Visayas and twenty-one (21) in Mindanao and Sulu; that in 1970, the
Party had recorded two hundred fifty-eight (258) major demonstrations, of which about thirty-three (33) ended in violence, resulting in fifteen (15) killed and over five hundred (500) injured; that
most of these actions were organized, coordinated or led by the aforementioned front organizations;
that the violent demonstration were generally instigated by a small, but well-trained group of armed agitators; that the number of demonstrators heretofore staged in 1971 has already exceeded those of
1970: and that twenty-four (24) of these demonstrations were violent and resulted in the death of
fifteen (15) persons and the injury of many more.
"Subsequent events xxx have also proven xxx the threat to public safety posed by the New People's Army. Indeed, it appears that, since August 21, 1971, it had in Northern Luzon six (6) encounters
and staged one (1) raid, in consequences OJ which seven (7) soldiers lost their lives and two (2)
other: were wounded, whereas the insurgents suffered five (5) casualties; that on August 26, 1971, a well-armed group of NPA trained by defector Lt. Victor Corpus, attacked the very command post
of TF LAWIN in Isabela, destroying two (2) helicopters and one (1) plane, and wounding one (1)
soldier that the, NPA had in Central Luzon a total of four (4) encounters, with two (2) killed and three .(3) wounded on the side of the Government, one (1) BSDU killed and three (3 KM-SDK
leaders, an unidentified dissident, and Commander Panchito, leader of the dissident group were
killed; that on August 26, 1971, there was an encounter in the barrio of San Pedro, Iriga City,
Camarines Sur, between the PC and the NPA, in which a PC and two (2) KM members were killed, that the current disturbances in Cotabato and the Lanao provinces have been rendered more
complex by the involvement of the CPP /NPA, for, in mid 1971, a KM group, headed by Jovencio
Esparagoza, contacted the Higa-onan tribes, in their settlement in Magsaysay, Misamis Oriental, and offered them books, pamphlets and brochures of Mao Tse Tung, as well as conducted teach-ins
in the reservation; that Esparagoza was reportedly killed on September 22, 1971, in an operation of
the PC in said reservation; and that there are now two (2) NPA cadres in Mindanao.
…WHEREAS, the violent disorder in Mindanao and Sulu has to date resulted in the killing of over 1,000 civilians and about 2,000 armed Muslims and Christians, not to mention the more than five
hundred thousand of injured, displaced and homeless persons as well as the great number of
casualties among our government troops, and the paralyzation of the economy of Mindanao and Sulu.
5
4
Pinagkunan: (http://www.filipiniana.net/publication/proclamation-no-1081/
…WHEREAS, I have already utilized the first two courses of action, first, by calling upon the armed
forces to suppress the aforesaid lawless violence, committing to that specific job almost 50% of the entire armed forces of the country and creating several task forces for that purpose such as Task Force
Saranay, Task Force Palanan, Task Force Isarog, Task Force Pagkakaisa and Task Force Lancaf, and,
second, by suspending the privilege of the writ of habeas corpus on August 21, 1971 up to January 11, 1972, but inspite of all that, both courses of action were found inadequate and ineffective to contain,
much less solve
…NOW, THEREFORE, I, FERDINAND E. MARCOS, President of the Philippines, by virtue of the
powers vested upon me by Article VII, Section 10, Paragraph (2) of the Constitution (=1935
Constitution), do hereby place the entire Philippines as defined in Article I, Section 1 of the Constitution under martial law and, in my capacity as their commander-in-chief, do hereby command the armed
forces of the Philippines, to maintain law and order throughout the Philippines, prevent or suppress all
forms of lawless violence as well as any act of insurrection or rebellion and to enforce obedience to all the laws and decrees, orders and regulations promulgated by me personally or upon my direction.
In addition, I do hereby order that all persons presently detained, as well as all others who may hereafter
be similarly detained for the crimes of insurrection or rebellion, and all other crimes and offenses
committed in furtherance or on the occasion thereof, or incident thereto, or in connection therewith, for crimes against national security and the law of nations, crimes against public order, crimes involving
usurpation of authority, rank, title and improper use of names, uniforms and insignia, crimes committed
by public officers, and for such other crimes as will be enumerated in Orders that I shall subsequently promulgate, as well as crimes as a consequence of any violation of any decree, order or regulation
promulgated by me personally or promulgated upon my direction shall be kept under detention until
otherwise ordered released by me or by my duly designated representative.
IN WITNESS WHEREOF, I have hereunto set my hand and caused the seal of the Republic of the
Philippines to be affixed.
Done in the City of Manila, this 21st day of September, in the year of Our Lord, nineteen hundred and seventy two.(Sgd.) FERDINAND E. MARCOS President Republic of the Philippines
By the President: (Sgd.) ROBERTO V. REYES Acting Executive Secretary
6
Gawain 1: Kuha Mo? Gamit ang 3-2-1 tsart. Gumawa ng pagbubuod sa iyong binasang sipi, punan ang tsart batay sa iyong mga naunawaan. Itala ang mga ito ayon sa mga hinihingi sa bawat bilang.
Humandang maibahagi ito sa klase ang iyong natapos na gawain.
Pamprosesong Tanong
1. Ano-ano ang dahilan bakit idineklara ni Pangulong Marcos ang batas militar? 2. Legal ba ang ginawang pagpapairal ni Pangulong Marcos ng batas militar? Patunayan. 3. Bakit mahalaga ang papel na ginampanan ng Armed Forces of the Philippines (AFP) sa panahong
pinairal ang batas militar? Ipaliwanag ang sagot. 4. Sumasang-ayon ka ba sa ginawang pasya ni Pangulong Marcos na pairalin ang batas militar
matapos mong basahin ang sipi? Ipaliwanag.
3 Mga Bagay na iyong Natuklasan
2 Mga Bagay na Pumukaw ng iyong pansin
1 M ga Katanungang Nanatili sa iyong isipan
Glosari Lawless Elements- mga elementong laban sa batas Assassination- pataksil na pagpatay Greater Manila- sa kalakhang Maynila Protracted- pinahaba Demonstrators-mga taong nagsasagawa ng kilos protesta Subsequent- kasunod Insurgents- naghihimagsik Insurrection- himagsikan Promulgated- magproklama Furtherance- pagsulong Unsurpation of Authority- pangangamkam ng kapangyarihan Insignia- sagisag
7
Gawain 2: Alam Ko at Dama Ko. Sa tulong ng Thinking at the Right Angle Chart buuin ng inyong grupo ito, pumili ng sampung mahalagang datos (Facts) na makikita mula sa siping binasa. Itala din ang kaugnay na saloobin ng inyong pangkat sa mga datos na inyong napili.
Pamprosesong Tanong
1. Bakit iyon ang mga napili mong datos mula sa sipi? 2. Bakit ganun ang iyong naging damdamin para sa nasabing datos?
3. Ano ang kahalagahan sa iyo bilang mag-aaral at kabataan ng sipi ukol sa Proklamasyon 1081 ni Pang.Marcos?
Paksa: Batas Militar
Mga Datos:
1.________________________________ 2.________________________________ 3.________________________________ 4.________________________________ 5. ________________________________ 6._________________________________ 7._________________________________ 8._________________________________ 9_________________________________ 10.________________________________
Mga Saloobin:
1.________________________________ 2.________________________________ 3.________________________________ 4.________________________________ 5. ________________________________ 6._________________________________ 7._________________________________ 8._________________________________ 9_________________________________ 10.________________________________
8
Sanggunian 2 Halaw sa Diary ni Pangulong Marcos “In his own words: Marcos on martial law”
Pinagkunan: abs-cbnnews.com/-depth//09/21/12/
Sept. 18, 1972
12:50 pm
Monday
The Concon and the sala of Judge Lustre of
Quezon City trying the subversives were bombed
by unidentified persons this afternoon at 3:40 pm. It caused exterior damage and injured about
twenty people.Two of the subversives were almost
able to escape.This is apparently the answer of the
subversives to the raids on their headquarters in Manila, Quezon and Pasay last Sunday morning at
4:30 where about 48 were arrested including
Calardo a former PMA cadet who is tagged as the Visayan NPA head.Ex Sec Piding Montelibano,
after bringing the problems of the PNB and the
sugar industry, pledged that he and his family (one governor and one congressman) were behind me
and Imelda even if I proclaimed martial law.One
thing about this man, he has a good nose for
survival.We finalized the plans for the proclamation of martial law at 6:00 pm to 10:00
pm with the SND, the Chief of Staff, major
service commanders, J-2, Gen. Paz, 1st PC Zone Commander, Gen. Diaz and Metrocom
commander, Co. Montoya, with Gen. Ver in
attendance.They all agreed the earlier we do it the better because the media is waging a propaganda
campaign that distorts and twists the facts.So after
the bombing of the Concon, we agreed on the 21st
without any postponement.We finalized the target personalities, the assignments, and the procedures.
9
Sept. 19, 1972, Tuesday
Released the report of Sec. Ponce Enrile of Sept. 8,
1972 where he reported that Sen. Aquino had met with Jose Maria Sison of the Communist Party and
had talked about a link-up of the Liberal Party and
the Communist Party.So since I invited Sen. Pres. Puyat, Speaker Villareal I explained to the media
which was covering us that when I invited the
leaders of the Liberal Party I had wanted a private
conference where we could, as Filipinos and for the welfare of our people, agree that neither party
(Nacionalista or Liberal) would “link-up” with the
Communist Party but their refusal to attend indicated that the Liberals were in on the deal to
“link-up”• with the Communists through Sen.
Aquino.
Sept. 20, 1972, 10:40 pm
This afternoon General Staff with the SND and the
Chiefs of the major services came to see us to submit the Assessment of Public Order wherein they
recommend the use of “other forms of countering
subversion/insurgency should be considered.” This means they recommend the use of Emergency
Powers including Martial Law, formally.
Sept. 21, 1972, Thursday (Sept. 22nd at 1:45 am)
Delayed by the hurried visit of Joe Aspiras and
Nating Barbers who came from the Northern bloc of
congressmen and senators who want to know if there is going to be Martial Law in 48 hours as
predicted by Ninoy Aquino.Of course Imelda and I
denied it.But Johnny Ponce Enrile, Gen. Paz, Gen. Nanadiego, Kits Tatad and I with Piciong Tagmani
doing the typing finished all the papers (the
proclamation and the orders) today at 8:00
pm.[U.S.] Amb. Byroade came to see me at 11:15 pm and was apparently interested to know whether
there would be Martial Law. He seemed to favor it
when I explained it is intended to primarily reform our society and eliminate the communist threat. But
he suggested that a proclamation before the
American elections may be used by MacGovern, the Democratic presidential candidate, as proof of the
failure of the foreign policy of the present president.
Sept. 22, 1972, Friday, 9:55 p.m.
Sec. Juan Ponce Enrile was ambushed near
Wack-Wack at about 8:000 pm tonight. It
was a good thing he was riding in his security car as a protective measure.
This makes the martial law proclamation a
necessity.
Sept. 23, 1972, Saturday, 12:20 pm
Things moved according to plan although out
of the total 200 target personalities in the
plan only 52 have been arrested, including the three senators, Aquino, Diokno and Mitra
and Chino Roces and Teddy Locsin.
At 7:15 pm I finally appeared on a
nationwide TV and Radio broadcast to announce the proclamation of martial law,
the general orders and instruction.
I was supposed to broadcast at 12:00 p.m. but technical difficulties prevented it. We had
closed all TV stations. We have to clear KBS
which broadcast it live. VOP and PBS broadcast it by radio nationwide.
10
Gawain 3: Pag isipan Natin. Gamit ang Tri –Dimensional Question pag usapan ng bawat pangkat ang kanilang mga sagot sa sumusunod na tanong.
1. Ano-ano ang mga pangyayari sa bansa ang naging batayan ni Pangulong Marcos sa pagpapairal ng Batas Militar? Sapat ba ang mga ito para sa kanyang isinagawa? ____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________
2. Anong katauhan ni Senador Benigno “Ninoy” Aquino Jr. ang inilahad sa diary ni Pangulong Marcos? Sumasang-ayon ka ba dito? Bakit? ____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________
3. Ano ang kalakasan at kahinaan ng pasyang ginawa ni Pangulong Marcos? ____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________
Ang pagtataguyod ng Saligang Batas 1973 ay isa sa pinakamahalagang naganap sa bansa sa
ilalim ng Batas Militar . Suriin sa ibaba ang mga bahagi at ilang mahalagang probisyon ng Saligang Batas 1973 sa pamamagitan sa paghahambing nito sa Saligang Batas 1987 na kasalukuyang gamit ng bansa.
Basahin ang batayang aklat Pilipinas, Isang Sulyap at Pagyakap, sa mga pahina 241-242.
11
Sanggunian 3 Mga Bahagi ng Saligang Batas
Saligang Batas 1973
Panimula
Artikulo I Ang Pambansang Teritoryo
Artikulo II Pagpapahayag ng mga Simulain at Patakaran ng Estado
Artikulo III Pagkamamamayan
Artikulo IV Katipunan ng mga Karapatan
Artikulo V Mga Tungkulin at Pananagutan ng mga Mamamayan
Artikulo VI Karapatan sa Halal
Artikulo VII Ang Pangulo Artikulo VIII Ang Pambansang Asamblea
Artikulo IX Ang at ang Gabinete
Artikulo X Ang mga Hukuman Artikulo XI Pamahalaang Pampook
Artikulo XII Ang mga Komisyong Likha ng
Saligang-Batas
A. Mga Karaniwang Tadhana B. Ang Komisyon ng Serbisyo Sibil
K. Ang Komisyon sa Halalan
D. Ang Komisyon sa Audit Artikulo XIII Kapanagutan ng mga Pinunong
Pambayan
Artikulo XIV Ang Pambansang Kabuhayan at
ang Kayamanang Mana ng Bansa Artikulo XV Mga Tadhanang Pangkalahatan
Artikulo XVI Mga Susog
Artikulo XVII Mga Tadhanang Lilipas
Saligang Batas 1987
nimula
Artikulo I: Ang Pambansang Teritoryo
Artikulo II: Pahayag ng mga Simulain at mga Patakaran ng Estado
Artikulo III: Katipunan ng mga
Karapatan
Artikulo IV: Pagkamamamayan Artikulo V: Karapatan sa Halal
Artikulo VI: Ang Kagawarang
Tagapagbatas Artikulo VII: Ang Kagawarang
Tagapagpaganap
Artikulo VIII: Ang Kagawarang Panghukuman
Artikulo IX: Ang mga Komisyong
Konstitusyonal
A. Mga Karaniwang Tadhana B. Ang Komisyon sa Serbisyo Sibil
K. Ang Komisyon sa Halalan
D. Ang Komisyon sa Awdit Artikulo X: Pamahalaang Lokal
Mga Rehyong Awtonomus
Artikulo XI: Kapanagutan ng mga
Pinunong Bayan Artikulo XII: Pambansang Ekonomiya at
Patrimonya
Artikulo XIII: Katarungang Panlipunan at mga Karapatang Pantao
Paggawa
Repormang Pansakahan at Panlikas na Kayamanan
Reporma sa Lupang Urban at sa Pabahay
Kalusugan
Kababaihan Mga Karapatang Pantao
Artikulo XIV: Edukasyon, Syensya at
Teknolohya, mga Sining, Kultura, at Isports Wika
Syensya at Teknolohya
Mga Sining at Kultura Isports
Artikulo XV: Ang Pamilya
Artikulo XVI: Mga Tadhanang
Pangkalahatan Artikulo XVII: Mga Susog o mga
Pagbabago
Artikulo XVIII: Mga Tadhanang Lilipas
Pinagkunan: (http://www.filipiniana.net/publication/ang-konstitusyon-ng-republika-ng-pilipinas-1987/12791881597682)
12
Ilang Mahalagang Probisyon ng Salig Batas ng Pilipinas
Saligang Batas 1973
Artikulo VII Ang Pangulo
Buod: Ipinahahayag ng Artikulo VII na ang Pangulo ang simbolikong puno ng Estado, na maihahalal mula
sa mga kagawad ng Pambansang Asamblea. Nakatala
rin dito ang mga katangian, kapangyarihan, tungkulin, taning ng panunungkulan, mga pagbabawal, at
immunity ng pangulo ng Pilipinas.
Artikulo IX Ang at ang Gabinete Buod: Itinatakda ng Artikulo IX ang komposisyon,
tungkulin, at kapangyarihan ng sangay ng
Tagapagpaganap. Ang prime minister, bilang pinuno ng pamahalaan, ang mayroong kapangyarihang
tagapagpaganap sa tulong ng Gabinete. Ang prime
minister din ang commander-in-chief ng lahat ng
sandatahang lakas ng Pilipinas. Ilan sa kanyang kapangyarihan ay ang pagkakaroon ng kontrol sa lahat
ng ministry; hirangin ang pinuno ng mga kawanihan at
sandatahang lakas; suspindihin ang pribilehiyo ng writ of habeas corpus; ipailalim sa martial law ang
Pilipinas; magkaloob ng amnesty sa pagsang-ayon ng
Pambansang Asamblea; at, lahat ng mga kapangyarihang itinalaga sa Pangulo ng Pilipinas sa
ilalim ng Saligang-Batas ng 1935.
Artikulo VIII Ang Pambansang Asamblea Buod: Nakapaloob sa Artikulo VIII ang pagkakatatag
ng isang Pambansang Asamblea, kabilang ang
komposisyon, tungkulin, at kapangyarihang itinatalaga dito ng Saligang-Batas. Nakasaad din dito
ang mga katangian, taning ng panunungkulan,
pribilehiyo, mga pagbabawal, kapangyarihan, at tungkulin ng mga Kagawad nito. Ilan sa mga
kapangyarihan ng Pambansang Asamblea ay ang
paggawa ng batas, pagbubuwis, pagpasa ng laang-
gugulin, pagbawi ng kompiyansa sa Prime Minister, at magpahayag ng pagkakaroon ng kalagayang digma.
Saligang Batas 1987
Artikulo VII Ang Kagawarang Tagapagpaganap
Buod: Itinatakda sa Artikulo VII ang mga katangian, tungkulin, at kapangyarihan ng Pangulo at Pangalawang
Pangulo. Isinasaad dito na ang pangulo ng Pilipinas ang
nagtataglay ng kapangyarihang tagapagpaganap (executive power). Ang dalawang pinuno ay kapwa
tuwirang inihahalal ng mga kwalipikadong botante at
manunungkulan sa loob ng anim na taon. Gayunpaman,
ang pangulo ay hindi na muling maihahalal matapos ang panunungkulan nito samantalang ang pangalawang
pangulo ay maaaring maihalal muli ng isa pang
pagkakataon. Tinataglay ng pangulo ang iba't ibang kapangyarihan bilang pinuno ng estado (head of state),
pinunong tagapagpaganap (chief executive), at
commander-in-chief ng sandatahang lakas. Kabilang
naman sa mga itinatakdang limitasyon sa kapangyarihan ng pangulo ang hindi pagganap sa iba pang propesyon
habang nanunungkulan, pagbabawal sa paghirang sa mga
kamag-anak bilang mga pinuno sa pamahaalan, at ang pagkakaroon ng limitasyon sa pagdeklara ng batas militar
at suspensyon ng pribilehiyo ng writ of habeas corpus.
Artikulo VI Ang Kagawarang Tagapagbatas
Buod: Itinatakda sa Artikulo VI ang komposisyon, tungkulin, at kapangyarihan ng Sangay na Tagapagbatas
na kinakatawan ng Kongresong nagtataglay ng dalawang
kapulungan: ang Senado at ang Kapulungan ng mga
Kinatawan. Nagtataglay ang Kongreso ng kapangyarihang tagapagbatas bagama't itinatakda din ng
Artikulo na may kapangyarihang tagapagbatas ang mga
mamamayan sa pamamagitan ng pagpapatiuna (people's initiative) at reperendum. Magsisilbi ang bawat Senador
sa loob ng anim na taon samantalang tatlong taon naman
ang ipagsisilbi ng tinatayang 250 kasapi ng Kapulungan
ng Kinatawan. Kaugnay nito, may dalawang uri ng kinatawan sa Mababang Kapulungan: aqng kagawad
mula sa purok pangkapulungan (congressional district) at
kagawad ng kinatawang party-list. Kabilang sa mga kapangyarihan ng Kongreso ang paggawa ng batas,
pagbubuwis, paglalaan ng gugugulin ng pamahalaan,
pagpapahayag ng pag-iral ng kalagayang digma (declaration of a state of war), at ang pagtiyak, sa
pamamagitan ng Komisyon sa Paghirang, sa lahat ng
paghirang ng Pangulo.
13
Gawain 4. Kayang-Kaya Ko Ito! Gamit ang Compare and Contrast Diagram. Gumawa ng paghahambing kaugnay sa mga bahagi at ilang mahalagang probisyon ng dalawang Saligang Batas na tinalakay sa sipi sa itaas. Itala ang mga detalye sa diagram
Artikulo XIII Kapanagutan ng mga Pinunong
Pambayan
Buod: Isinasaad sa Artikulo XIII na ang pagtitiwala ng
bayan ay angkin ng katungkulang pambayan kaya't ang mga pinuno ng pamahalaan ay dapat mamalaging may
pananagutan sa mga taong-bayan. Ang mga opisyal na
maaaring sampahan ng kasong impeachment ay ang
pangulo, mga mahistrado ng Kataas-taasang Hukuman, at mga kagawad ng mga komisyon na likha ng
Saligang-Batas. Ang Pambansang Asamblea ang may
tanging kapangyarihang magpasimula, maglitis, at magpasya sa lahat ng kaso ng impeachment. Inaatasan
din ang Pambansang Asamblea na lumikha ng isang
natatanging hukuman na tatawaging Sandiganbayan, at ng tanggapan ng Ombudsman na kikilalanin bilang
Tanodbayan.
Artikulo XI: Kapanagutan ng mga Pinunong Bayan
Buod: Isinasaad sa Artikulo XI na ang mga pinuno ng
pamahalaan ay mamamalaging may pananagutan sa mga mamamayan. Kaugnay nito, itinatakda sa Artikulo
ang mga opisyal na maaaring maalis sa katungkulan,
mga dahilan ng impeachment, at ang paraan sa
paghahahain nito. Kabilang sa mga opisyal na pamahalaan na maaaring sampahan ng kasong
impeachment ay Pangulo, Pangalawang Pangulo, mga
Mahistrado ng Kataas-taasang Hukuman, mga Kagawad ng mga komisyong konstitusyonal, at ang
Ombudsman. Itinatakda rin na ang Kapulungan ng mga
Kinatawan ang tanging maykapangyarihang magpasimula ng lahat ng mga kaso ng impeachment.
Ang Senado naman ang tanging maykapangyarihang
maglitis sa lahat ng mga kasong ito. Bahagi rin sa
itinatakda sa Artikulo ang paglikha sa Tanggapan ng Ombudsman, Tanggapan ng Tanging Taga-usig (Office
of the Special Prosecutor), at Sandiganbayan, ang
hukumang lilitis sa mga kaso ng katiwalian sa pamahalaan.
Paksa 1: Saligang Batas 1973 Paksa 2: Saligang Batas 1987
Paano nagkakatulad?
14
4. Pamprosesong Tanong
1. Aling artikulo ng dalawang saligang batas makikita ang pinakamalaking pagkakaiba nito?
2. Paano nakatulong sa pamahalaan ni Pangulong Marcos ang pagpapairal ng Saligang Batas
1973?
3. Alin sa dalawang saligang batas ang para sa iyo ay mas mainam? Bakit?
Kaugnay sa:
Mga Bahagi
Sangay Tagapagpaganap
(Paraan ng Paghalal)
(Bumubuo)
(Katangian)
(Kapangyarihan)
Sangay Tagapagbatas
(Paraan ng Paghalal)
(Bumubuo)
(Katangian)
(Kapangyarihan)
Paano nagkakaiba?
Paksa 1: Saligang Batas 1973 Paksa 2: Saligang Batas 1987
15
Basahin ang batayang aklat Pilipinas, Isang Sulyap at Pagyakap, sa mga pahina 278-285.
Kawalan ng Karapatang Pantao
Ang panahon ng Batas Militar ay itinuturing ng ilan na panahon ng karimlan sa bansa. Ito ay bunsod ng malawakang paglabag sa karapatang pantao. Masasalamin sa mga larawan ang ilan sa mga halimbawa nito.
Sanggunian 4 Mga Imahe ng Batas Militar
Larawan A Larawan B
www.google.com.images (lifestyle.inquirer.net/64316/better-dead-than-read-the-years-of-writing-dangerously)
Larawan C Larawan D
(www.tumbler.com/tagged/martial-law?before=1296184516) (philrights.org/?.p=212)
16
Gawain 5. Picture Talk : Gamit ang mga larawan, magbigay ng iyong sariling interpretasyon at saloobin ukol sa mensahe na ipinahihiwatig nito. Larawan A: ________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________
Larawan B: ________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________ Larawan C: ________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________
Larawan D: ________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang maaaring naging saloobin ng mga mamamayan sa panahong iyon nang ipahayag ang Batas Militar? o mabasa ang balita ukol dito?
2. Bakit kinailangang dakpin ang mga mamamahayag? Sang-ayon ka ba rito? Bakit? 3. Dapat bang pigilan ng pamahalaan ang mga nagsasagawa ng kilos protesta? Bakit? 4. Ano ang iyong mabubuong konklusyon sa sitwasyon ng mga mamamayan sa panahon ng
Batas Militar? 5. Nagaganap pa rin ba sa kasalukuyang panahon ang mga pangyayaring nasa mga
larawan?
Ang pagkakaroon ng karapatang pantao ay isa sa mahalagang itinatadhana ng isang Saligang
Batas. Dito masasalamin ang uri ng pamahalaang umiiral sa isang bansa. Sa Saligang Batas 1973
matatagpuan sa Artikulo IV ang Katipunan ng mga Karapatan (Bill of Rights). Sa panahon na umiral ang
Batas Militar sa bansa at maging sa ito ganap na alisin, maraming mga paglabag sa karapatang pantao
ang naganap, isa sa mga patunay nito ay ang mga tinatawag na “Desaparecidos”. Ito ay salitang
Espanyol na ang ibig sabihin ay "mga nawawala". Sa Pilipinas, ang DESAPARECIDOS ay bukluran ng mga
pamilya ng mga biktima ng sapilitang pagkawala. Ito ay isang kolektibong ekspresyon ng pagnanais ng
mga kaanak na hanapin at matagpuan ang kanilang mga mahal sa buhay sa pamamagitan ng pagbibigay
at pagtangan ng lakas mula sa isa't isa.
Narito ang sipi na isang halimbawa ng kaso ng desapericidos na naganap sa bansa.Humandang masuri ito sa pamamagitan ng pagsagot ng mga katanungan sa ibaba.
17
Sanggunian 5 “Desaparecidos”
THIS PHOTO of police brutality on protesters is among those displayed in the exhibit, “Himagsik at Protesta,” put up by Karapatan at the University of the Philippines Library until Sept. 21 for the 40th anniversary of the declaration of martial rule. PHOTO REPRO DUCTION BY TONETTE OREJAS
Kin of ‘desaparecidos’
keep up fight
By Tonette Orejas
Philippine Daily Inquirer
CITY OF SAN FERNANDO—At 92, Cecilia Castelar-Lagman died on Aug. 13 without finding her son, Hermon, a labor and human rights lawyer during martial rule.
Must be because she was a public school teacher or a devoted mother, Lagman showed exceptional
tenacity during the 35 years she had looked for Hermon, says her daughter, Nilda Lagman-Sevilla. She never surrendered Hermon, then 32, to oblivion ever since a group of men, believed to be soldiers,
abducted him and labor leader Victor Reyes on May 11, 1977, on the heels of successful strikes waged
by his clients, the 10 labor unions that openly defied the strike ban during martial rule imposed by strongman Ferdinand Marcos, Sevilla says.
In the depth of her grief, she drew courage from the Tayag, Crismo, Yap, Ontong, Del Rosario, Pardalis,
Reyes and Romero families whose relatives were “desaparecidos” (involuntarily disappeared) like
Hermon. The Task Force Detainees of the Philippines (TFDP) was their beacon of hope, guiding them in their search. Sevilla says that although Marcos lifted martial law in 1981 to put up a humane front
ahead of the visit of Pope John Paul II, the nine families founded the Families of Victims of Involuntary
Disappearance (FIND) in 1985 as repression heightened and the ranks of the missing swelled. “They began with personal crusades and embarked on a collective crusade that continued even after martial
rule of Marcos,” says Sevilla. Weeks before her death, Lagman consented to make a film on the life of
Hermon to make the younger generation remember martial rule and gain lessons from it.
She looked forward to watching it and she said, „I will watch it and I‟m ready to cry over and over and over again. I have not run out of tears for Hermon,‟” Sevilla says. Lagman‟s son, Felimon, more known
as “Ka Popoy” in the revolutionary socialist movement, was murdered in 2001. Failure of martial rule.
Sevilla, now FIND cochair, says efforts of Lagman and the eight families to pursue the causes of the desaparecidos and their kin speak of what martial rule failed to do: Silence everyone into fear and
inaction. “It‟s an uphill battle,” Sevilla says of finding political activists. Aside from looking for the
victims and recovering their remains, the FIND has lobbied in the last 16 years for the passage of a law to classify involuntary disappearance as a criminal offense.
18
Pinagkunan: http://newsinfo.inquirer.net/273142/kin-of-desaparecidos-keep-up-fight)
The lobby reached a positive turn in March when Congress passed House Bill No. 98 on third and
final reading. The principal author is Albay Rep. Edcel Lagman, Hermon‟s younger brother. Sevilla says the Philippines has yet to sign the International Convention for the Protection of All Persons from Enforced
Disappearances (Icpaped). HB 98 adopted Icpaped‟s definition of involuntary disappearance: “The arrest,
detention, abduction or any other form of deprivation of liberty by agents of the State or by persons or group of persons acting with the authorization, support or acquiescence of the State followed by a refusal to
acknowledge the deprivation of liberty or by concealment of the fate or whereabouts of the disappeared
person which place such a person outside the protection of the law.”
Without letup
Martial rule or not, enforced disappearances continue without letup, FIND data show. Under Marcos, the number of documented victims reached 878, beginning with the first victim, Charlie del
Rosario, one of the founding members of the Kabataang Makabayan.
were farmers, workers and youths. Regions with high incidence of documented cases are Western Visayas, Western Mindanao, Southern Mindanao, Northern Mindanao, Metro Manila and Central Luzon. But justice
is hard to come by even to those who have been able to identify their captors and torturers in the military or
police, Sevilla says. Several of these officers had been promoted, case studies showed.
The FIND counted 614 victims during the administration of President Corazon Aquino from 1986 to 1992; 94 during the term of President Fidel Ramos from 1992 to 1998; 58 in the time of President Joseph
Estrada from 1998 to 2001; 182 during the nine-year reign of President Gloria Macapagal-Arroyo; and 12
under President Aquino.
At least 435 victims have surfaced alive while 256 others were found dead, providing closure to
their families. Most of the victims were men, with women making up 9 percent. Many of the victimsFollowing the path of the founders, the FIND has organized the families, drawing 1,100 members
from among them. The families helped each other as some undergo trauma reduction or start livelihood
programs. “Many mothers and children are resilient and they serve as pillars of strength,” Sevilla says.
Corazon Estojero and Grace Topacio have not given up on their husbands, Edgardo and Renato, respectively, pursuing their quest for justice by working as FIND volunteers.
“The desaparecidos are martyrs because they have stood up against regimes that violated the socioeconomic and political rights of Filipinos. You cannot expect an end to desaparecidos or extrajudicial
killings because the conditions to quell the protest of the people are still around,” Sevilla says.
Glosari Oblivion pagkamalimutin Devoted matapat Pillar of strength- haligi ng lakas Abducted- dinukot Deprivation of liberty - pag-agaw ng kalayaan
19
Gawain 6: Usap Tayo. Sa pamamagitan ng pangkatang talakayan pag-usapan sa grupo ang
inyong magiging kasagutan sa sumusunod na katanungan kaugnay sa siping binasa.
Iulat sa harap ng klase ang nabuong kasagutan ng inyong pangkat sa gawain.
Gawain 7: Maaalala Mo Pa Kaya? Pagyamanin mo pa ang iyong kaalaman ukol sa paksang tinalakay sa pamamagitan ng pakikipanayam.
Tanong Sagot
1. Paano hinarap ni Cecilia Castelar-Lagman ang pagkawala ng kanyang anak na si Hermon?
2. Paano nakatulong ang FIND sa mga tulad ni Cecilia Castelar-Lagman?
3. Ano ang pinatutunayan ng mga datos ng FIND ukol sa bilang ng kaso ng Desaparecidos sa bansa mula sa administrasyon ni Pangulong Marcos hanggang sa kasalukuyang pamunuan ng pamahalaan?
4. Maituturing bang martir ang mga Desaparecidos ? Patunayan ang iyong sagot.
5. Nakamit ba nang mga pamilya ng Desaparecidos ang hustisya na kanilang hinahangad? Patunayan ang iyong sagot.
1. Mag interbyu sa inyong komunidad ng mga taong nabuhay at nakaranas o nakasaksi ng pang-aabuso ng karapatang pantao noong panahon ng Batas Militar.
2. Pasagutan ang mga sumusunod na katanungan sa iyong kakapanayamin:
Ano ang iyong pangalan? ( optional)
Ilang taon ka ng panahong umiiral ang Batas Militar sa bansa?
Saang lugar ka naninirahan noong panahon ng Batas MIlitar?
Ano ang iyong karanasan o nasaksihan kaugnay sa pang-aabuso ng karapatang pantao noong panahon ng Batas Militar?
Paano mo ilalarawan sa iyong sariling pananaw at karanasan ang panahon ng Batas Militar sa bansa?
Anong aral ng batas militar ang nais mong ituro sa mga kabataan ng kasalukuyang henerasyon?
3. Ibahagi sa harap ng klase ang ginawang panayam.
20
Rubric para sa Pagmamarka ng Pakikipanayam
KRAYTIRYA NAPAKAHUSAY MAHUSAY NALILINANG NAGSISIMULA
4 3 2 1
Nilalaman Kumpleto at kumprehensibo
ang nilalaman ng panayam.
Wasto ang lahat ng
impormasyon. Gumamit ng
mga primarya at
sekondaryang sanggunian
upang mabuo ang nilalaman.
May mga karagdagang
kaalaman na matututunan
mula sa kinapanayam
Kumpleto ang nilalaman
ng panayam. Wasto ang
lahat ng impormasyon.
Gumamit ng tatlo
hanggang limang
sanggunian upang mabuo
ang nilalaman ng
panayam.
May ilang
kakulangan sa
nilalaman ng
panayam. May
ilang maling
impormasyon na
nabanggit.
Gumamit ng isa
hanggang
dalawang
sanggunian upang
mabuo ang
panayam.
Maraming kulangang
nabuong dokyumentaryo.
Gumamit lamang isang
sanggunian at maraming
mali sa mga impormasyon
na nakapaloob sa
panayam.
Paglalahad ng
Pananaw
Masusing sinuri at tinimbang
ang mga pananaw na inilhad.
Nakabatay sa moralidad,
ebidensiya at sariling
pagsusuri ang paglalahad ng
pananaw. Hindi nagpakita ng
pagpanig sa sino mang
personalidad o pangkat.
Pantay at batay sa
katotohanan ang
paglalahad ng pananaw.
Ibinatay sa ebidensiya at
hindi sa sariling damdamin
ang pananaw. Hindi
nagpakita ng pagpanig sa
sino mang personalidad o
pangkat.
Maayos na
nailahad ang
pananaw subalit
hindi nagawang
maisantabi ang
sariling damdamin.
Bagama’t may
pinagbatayang
ebidensiya,
nagpakita ng
pagpanig sa isang
tao o personalidad.
Hindi maayos ang
paglalahad ng pananaw.
Ginamit ang sariling
damdamin at opinyon sa
paglalahad ng pananaw.
Mensahe Malinaw na naipabatid ang
mensahe ng
panayam..Naimulat ang mga
manonood sa mga
katotohanan at maling
pananaw ukol sa paksa ng
panayam.Nakabatay ang
mensahe sa mga nilalaman ng
sangguniang ginamit.
Nahikayat ang mga manonood
na kumilos ayon sa mensahe
ng panayam.
Maayos na naipabatid ang
mensahe ng panayam.Nai
tama ng mga manonood
ang kanilang mga maling
pananaw ukol sa paksa.
Hindi gaanong
mayo na
naipabatid ang
mensahe ng
panayam.
Nadagdagan ang
kaalaman ng mga
manonood ukol sa
paksa.
Hindi naipabatid ang
mensahe ng panaya.
Walang karagdagang
kaalaman na nadagdag sa
mga manonood.
21
Presentasyon Organisado, malinaw, simple
at may tamang
pagkakasunod-sunod ang
presentasyon ng mga
pangyayari at ideya sa
panayam. Malinaw ang daloy
ng istorya at organisado ang
paglalahad ng mga argumento
at kaisipan.
Malinaw at maayos ang
presentasyon ng mga
pangyayari at ideya sa
panayam.Malinaw ang
daloy ng istorya at
organisado ang paglalahad
ng argumento at kaisipan.
Maayos ang
presentasyon ng
mga pangyayari at
ideya. May mga
bahagi na hindi
gaanong malinaw
at organisado ang
paglalahad ng
argumento at
kaisipan.
Hindi maayos ang
presentasyon ng mga
pangayyari at ideya.
Maraming bahagi ang
hindi gaanong malinaw
ang paglalahad ng
argumento at kaisipan.
Pagkamalikhain Malikhain, malinis at
kumprehensibo ang nabuong
do panayam. Gumamit ng iba
pang midya o teknolohiya
bukod sa hinihingi ng gawain
upang mas maging kaaya-
ayang panoorin ang nagging
panayam. Nakatulong ang
mga ginamit na midya o
teknolohiya upang
makakauha ng karagdagang
impormasyon na nagpayaman
sa panayam.
Malikhain at malinis ang
nabuong panayam.
Ginamit ang midya o
teknolohiya na hinihingi ng
gawain.
Hindi gaanong
malikhain at
malinis ang
pagkakabuo ng
panayam. Ginamit
ang midya o
teknolohiya na
hinihingi ng
gawain.
Hindi malikhain at malinis
ang pagkakabuo ng
panayam.
Pagtutol sa Batas Militar
Umani ng malawakang pagtutol sa ibat-ibang sektor ng lipunan ang Proklamasyon Blg 1081 ni
Pang. Marcos na nagpapailalaim sa bansa sa Batas Militar. Patuloy lumakas ang mga grupong tulad ng Communist Party of the Philippines (CPP), New People’s Army (NPA), Moro National Liberation Front (MNLF), Bangsa Moro Army (BMA) at di naglaon ang Moro Islamic Liberation Front (MILF). Ang mga grupong ito ay naglalayong wakasan ang awtoritaryang pamumuno ni Pang. Marcos. Isa sa mga pinaka nakilalang lider na tumutol sa paraan ng pamumuno ni Pang. Marcos ay ang dating Senador na si Jovito Salonga.
Basahin ang sipi sa ibaba kaugnay sa kanyang talambuhay.
22
Sen. Jovito R. Salonga addressing a forum in Filipino Community in the US during Martial Law
Sanggunian 6 Talambuhay ni Senador Jovito Salonga
20
Martial Law Years
During martial law, Sen. Salonga strongly and openly opposed the dictatorship of Pres. Marcos, the massive
corruption of Marcos and his cronies, the rampant violation of human rights, the suppression of press freedom
and curtailment of free speech, and the total disregard for the due process of law.
In the early part of the Martial Law years, Sen. Salonga, along with his friends in the democratic opposition,
would meet in various residences to discuss and exchange views on the latest developments on the country’s
political situation and ways to challenge martial law. Eventually, Sen. Salonga along with Protestant Minister
Dr. Cirilo A. Rigos and several priests from the Philippine Independent Church (PIC), organized the
Wednesday Forum at Cosmopolitan Church in Manila where key opposition leaders and officials from the
Marcos government were invited to speak and ask questions through an open forum by ministers and lay
leaders. Sen. Salonga served as Ninoy Aquino’s counsel in various cases filed against Aquino. He would also
lawyer for many political detainees who were unjustly arrested by the government.
On the third year of martial law, Sen. Salonga, again with the help of Pastor Rigos, organized the Paglingap
Ministry to Political Detainees.
23
The Paglingap Ministry assisted political prisoners by interceding for their release and extending financial help
to their families. With the help of Marcos Defense Minister Juan Ponce Enrile, a fraternity brother of Sen.
Salonga, more than 90 political detainees were released through the efforts of the Paglingap Ministry. He was
eventually released partly because of this pressure put on Malacañang and after the arrest of the real
mastermind of the bombing who admitted to the crime. After his imprisonment, Sen. Salonga went into self-
exile in the United States.
. While in the United States, Sen. Salonga continued to speak in different Universities and Churches on the
political situation in the Philippines. In 1981, Sen. Salonga drafted the Liberal Party’s “Vision and Program of
Government” and he continuously worked to united the Liberal Party which was divided on some issues at that
time. In 1985, Sen. Salonga returned to the Philippines to help fortify the Liberal Party and unite the
democratic opposition. He would later be elected as President of the Liberal Party and finally end the division
between members of the party. He would continue to explicitly resist and criticize the dictatorship of Pres.
Marcos when he invited to speak before different groups.
Post EDSA
After the EDSA Revolution which ended the long dictatorship of Pres. Marcos, Sen. Salonga was
appointed by Pres. Corazon C. Aquino as the first Chairman of the Presidential Commission on Good
Government (PCGG). The PCGG was tasked to recover the ill-gotten wealth of the First Family, their
subordinates and associates. It was during Sen. Salonga’s term that the PCGG filed abroad the Republic’s
claim on the properties and assets of the Marcoses, Romualdezes and their cronies situated in the United States
and Switzerland. The Commission also sequestered many companies and obtained separately from a U.S. court
and the Swiss government a “freeze” on all the assets of the Marcoses and their cronies in these countries.
In 1987, after one year as chairman of the PCGG, Sen. Salonga ran again for Senator and for the third time
was elected No. 1 Senator. Sen. Salonga was elected Senate President by his colleagues and authored
significant legislative measures, namely: the Code of Conduct and Ethical Standards for Public Officials and
Employees (R.A. 6713), the Anti-Coup d’etat Act (R.A. 6968) and the Anti-Plunder Law (R.A. 7080). The
post-EDSA Senate, under the leadership of Sen. Salonga, passed numerous laws of national importance which
started the restoration of our country’s democratic processes, economic recovery and social transformation.
24
Pinagkukunan: farm2.staticflickr.com/1206/1294008801_5a71147593_m.jpg
It was also under the leadership of Sen. Pres. Salonga that the Senate rejected a treaty which put an end to 470
years of foreign military presence in the Philippines. During the September 16, 1991 session of the Senate, Sen.
President Salonga demonstrated to the people his nationalism, courage and love for country and freedom when the
Philippine Senate under his leadership voted 11 “NO” votes out of 22 members even though only 8 votes were
needed to reject the Treaty. He voted “no” to the extension and ratification of the RP-US bases treaty, recording
an 11-11 vote in the Senate. Because of his vote on the treaty, Sen. Pres. Salonga lost the financial backing of
some of his friends and supporters from the business community for the 1992 Presidential elections, which he
eventually lost despite the support of the youth from various colleges and universities.
With his election as the No. 1 Senator in the 1987 elections, Sen. Pres. Salonga won and topped three consecutive
Senatorial elections under three different administrations, an achievement which has no precedence up to this
date.
After Retirement
After his retirement from Government Service in 1992, Sen. Salonga
continued to serve his country and the Filipino People through the Kilosbayan
Foundation, the Bantay Katarungan and the Bantayog ng mga Bayani Foundation. His retirement also gave him time to publish his memoirs and other books which
inspire and share with the people stories, experiences and lessons which he attained
throughout his long and illustrious life. Kilosbayan is an independent, non-partisan, ethics oriented organization committed
to the cause of truth, justice, and national renewal. It publishes a monthly magazine
and organizes forums held in different universities in Metro Manila where Government officials and civil society leaders are invited to speak on matters of
national interest.
Bantay Katarungan (Sentinel of Justice) seeks to improve the administration of
justice in the Philippines. Law students from, different universities serve as the organization’s watchdog or monitors. They systematically monitor and evaluate the
performance of courts and quasi-judicial agencies.
The Bantayog ng mga Bayani Foundation was organized to honor the nation’s martyrs and heroes for their sacrifices during Martial Law years.
Sen. Salonga also chairs the editorial board of the fortnightly paper for high school
students and teachers in public schools called “Living News and Good Education”
(LNGE). It aims to address the serious crisis confronting secondary education in the Philippines and help raise the literacy level of high school students towards Better
English, Better Values, Better Learning in Math and Science.
Sen. Salonga lived his life genuinely dedicated to his country and the Filipino People. The stories which he tells serve as an inspiration to many people who have
known and had been a part of Sen. Salonga’s life. The lessons which he imparts
reflect his deep sense of nationalism and dedication to public service.
Pinagkunan: images.yahoo.com
25
Gawain 8 Siya ang Bida! Buuin ang sumusunod na pahayag batay sa sipi ukol sa Talambuhay ni Senador Jovito R. Salonga. Bumuo ng limang pangungusap gabay ang mga nakasaad sa bawat titik.
A. panahong umiiral ang Batas Militar sa bansa ay…_________________________. B. matapos maganap ang Edsa Revolution ay…_____________________________. C. matapos magretiro sa paglilingkod sa pamahalaan ay…____________________.
Gawain 9 Tuklasin Mo: Pagsasaliksik Sa pamamagitan ng pagsasaliksik ay dagdagan mo pa ang iyong kaalaman kaugnay sa paksa na tinalakay.
1. Magsaliksik sa mga aklatan magasin, internet websites ng mga kilalang personalidad o organisasyon na nagpahayag ng pagtutol sa Batas Militar na pinairal ni Pangulong Marcos
2. Gumawa ng pagbubuod gamit ang mga graphic organizer ukol sa kanilang pamamaraang ginamit upang tutulan ang Batas Militar at ang kinahinatnan ng kanilang pinaglaban.
3. Humandang ibahagi ang resulta ng ginawang pagsasaliksik. Rubric para sa Pagmamarka ng Pagsasaliksik
KRAYTIRYA NAPAKAHUSAY MAHUSAY NALILINANG NAGSISIMULA
4 3 2 1
Nilalaman Kumpleto at kumprehensibo
ang nilalaman ng
pagsasaliksik. Wasto ang
lahat ng impormasyon.
Gumamit ng mga primarya at
Kumpleto ang nilalaman
ng pagsasaliksik. Wasto
ang lahat ng impormasyon.
Gumamit ng tatlo
hanggang limang
May ilang
kakulangan sa
nilalaman ng
pagsasaliksik. May
ilang maling
Maraming kulangang
nabuong pagsasaliksik.
Gumamit lamang isang
sanggunian at maraming
mali sa mga impormasyon
Si Senador Jovito R. Salonga noong…
Glosari
Restoration- pagpapanumbalik
Fortify- magpalakas
Curtailment-pagbawas
26
sekondaryang sanggunian
upang mabuo ang nilalaman.
May mga karagdagang
kaalaman na matututunan
mula sa pagsasaliksik.
sanggunian upang mabuo
ang nilalaman ng
pagsasaliksik. .
impormasyon na
nabanggit.
Gumamit ng isa
hanggang
dalawang
sanggunian upang
mabuo ang
pagsasaliksik.
na nakapaloob sa
pagsasaliksik.
Paglalahad ng
Pananaw
Masusing sinuri at tinimbang
ang mga pananaw na inilhad.
Nakabatay sa moralidad,
ebidensiya at sariling
pagsusuri ang paglalahad ng
pananaw. Hindi nagpakita ng
pagpanig sa sino mang
personalidad o pangkat.
Pantay at batay sa
katotohanan ang
paglalahad ng pananaw.
Ibinatay sa ebidensiya at
hindi sa sariling damdamin
ang pananaw. Hindi
nagpakita ng pagpanig sa
sino mang personalidad o
pangkat.
Maayos na
nailahad ang
pananaw subalit
hindi nagawang
maisantabi ang
sariling damdamin.
Bagama’t may
pinagbatayang
ebidensiya,
nagpakita ng
pagpanig sa isang
tao o personalidad.
Hindi maayos ang
paglalahad ng pananaw.
Ginamit ang sariling
damdamin at opinyon sa
paglalahad ng pananaw.
Mensahe Malinaw na naipabatid ang
mensahe ng pagsasaliksik.
Naimulat ang mga manonood
sa mga katotohanan at maling
pananaw ukol sa paksa ng
pagsasaliksik. Nakabatay ang
mensahe sa mga nilalaman ng
sangguniang ginamit.
Nahikayat ang mga manonood
na kumilos ayon sa mensahe
ng pagsasaliksik.
Maayos na naipabatid ang
mensahe ng pagsasaliksik.
Naitama ng mga
manonood ang kanilang
mga maling pananaw ukol
sa paksa.
Hindi gaanong
mayo na
naipabatid ang
mensahe ng
pagsasaliksik.
Nadagdagan ang
kaalaman ng mga
manonood ukol sa
paksa.
Hindi naipabatid ang
mensahe ng pagsasaliksik.
Walang karagdagang
kaalaman na nadagdag sa
mga manonood.
Presentasyon Organisado, malinaw, simple
at may tamang
pagkakasunod-sunod ang
presentasyon ng mga
pangyayari at ideya sa
pagsasaliksik. Malinaw ang
daloy ng istorya at organisado
ang paglalahad ng mga
argumento at kaisipan.
Malinaw at maayos ang
presentasyon ng mga
pangyayari at ideya sa
pagsasaliksik. Malinaw ang
daloy ng istorya at
organisado ang paglalahad
ng argumento at kaisipan.
Maayos ang
presentasyon ng
mga pangyayari at
ideya. May mga
bahagi na hindi
gaanong malinaw
at organisado ang
paglalahad ng
argumento at
kaisipan.
Hindi maayos ang
presentasyon ng mga
pangayayari at ideya.
Maraming bahagi ang
hindi gaanong malinaw
ang paglalahad ng
argumento at kaisipan.
Pagkamalikhain Malikhain, malinis at
kumprehensibo ang nabuong
Malikhain at malinis ang
nabuong pagsasaliksik.
Hindi gaanong
malikhain at
Hindi malikhain at malinis
ang pagkakabuo ng
27
pagsasaliksik. Gumamit ng
iba pang midya o teknolohiya
bukod sa hinihingi ng gawain
upang mas maging kaaya-
ayang panoorin ang ginawang
pagsasaliksik. Nakatulong ang
mga ginamit na midya o
teknolohiya upang
makakauha ng karagdagang
impormasyon na nagpayaman
sa pagsasaliksik.
Ginamit ang midya o
teknolohiya na hinihingi ng
gawain.
malinis ang
pagkakabuo ng
pagsasaliksik.
Ginamit ang midya
o teknolohiya na
hinihingi ng
gawain.
pagsasaliksik.
Gawain 10 Quotable Quotes Bigyan ng sariling pagpapaliwanag ang sumusunod na
winika ng mga kilalang personalidad noong panahon ng Batas Militar.
“All those years of struggle against Marcos, and most especially during those four
historic days in February, everyone found out that in the Philippines, the line of fire is
the place of honor.”
Lean Alejandro From an interview in 1986 reprinted in Progress Notes, October 1987
“The Filipino is worth dying for. ”
Benigno “Ninoy” Aquino Jr.
Asia’s Society in New York, August 4, 1980
28
Sanggunian 7
“Ngayon ay panahon na ng paglilimi at pag-iisip. Sapat na ang mga hirap na ating dinaranas.
Kaya’t panahon na para magkaroon ng pagbabago sa ating lipunan! Ang kailangan nang
mangibabaw ay ang KATOTOHANAN, KATARUNGAN AT KALAYAAN. Ang mga mapag-api at
mapagsamantala ay walang puwang sa lipunang pangarap para sa atin ng Dakilang Lumikha!”
Aurelio D. Magpantay (1952-1984)
Halaw sa Talumpati ng Kagalang-galang Benigno S. Aquino III Pangulo ng Pilipinas Ukol sa ika-40 Anibersaryo ng Deklarasyon ng Batas Militar
…Ang mga Pilipinong dati ang bukambibig ay, “sige pagbigyan na natin si Marcos, baka gumana,”
ay naging mga kritikong nagtatanong na, “kung nagawa nila ito sa isang dating Senador, paano pa
kaya sa mga karaniwang mamamayan na tulad namin?” Lalo pa siyang naibaon sa hukay ng agam-agam nang nasaksihan ng buong mundo ang pagwalk-out ng dalawampu’t siyam na computer
technician bilang protesta sa sapilitang pagmamanipula ng boto para palitawin na si Marcos ang
panalo noong 1986. Milyun-milyong katao ang nagtipon sa EDSA upang ipaalam kay Marcos na
sawa na sila sa Batas Militar. Sinalubong ng mga nagdarasal na madre ang mga dambuhalang tangke; nagkapit-bisig ang mga sundalo at ordinaryong tao sa gitna ng rally. Mapayapa nating
pinabagsak ang diktadurya; tinapos natin ang Martial Law gamit ang pananampalataya at tiwala sa
isa’t isa. Nais ko lang pong linawin: Nabawi natin ang demokrasya, hindi dahil sa asasinasyon ng aking ama. Nabawi natin ito dahil may daan-daang bayani pa tayong tumaya para ipaglaban ang
karapatan ng mga inaaapi; dahil may iba pang pilit na pumalag upang pabagsakin ang naghahari-
harian; dahil may iba pang hindi nagpaalipin sa mga kagustuhan ng diktador, at nanindigan para sa
karapatan ng kanilang kapwa; dahil may iba pang martir na bumaklas sa tanikala ng rehimeng Marcos, kahit pa alam nilang buhay nila ang nakataya.
29
Pinagkunan: http://www.gov.ph/2012/09/21/speech-of-president-aquino-at-the-40th-anniversary-of-the-declaration-of-martial-law-september-21-
2012/
Hindi ko alam kung minsan kung matatawa ako, o iiling na lang sa tuwing may mga ipinagduduldulan
ang ideyang mas maganda raw ang buhay noong Martial Law. Maraming nagtatagisang pananaw sa
mga panahong iyon, at hindi ko masisisi kung may mga kababayan tayong kampi talaga sa kanya, at
sinasabing kung natuloy daw ang Martial Law, tiyak na mas maunlad at matiwasay tayo ngayon. Na kinakandili na daw dapat tayo ngayon ng isang bagong lipunan. Karapatan po nilang ihayag ang
kanilang opinyon at iginagalang natin ito. Pero habang pinipilit nating maging patas at makatwiran sa
kanila, sana’y masagot din nila tayo nang mata sa mata kung tanungin natin sila ng: May ibinunga bang maganda itong Martial Law? Paumanhin po, pero hindi ko hahayaang may maligaw na kaisipan
dahil sa baluktot na persepsyon ng ilan.Magderetsahan po tayo. Kung Batas Militar ang sagot para
bumaba ang krimen, bakit tadtad tayo sa balita tungkol sa pagkawala, salvage, at summary execution noong Martial Law? Kung Batas Militar ang sagot para mapatid ang pag-usbong ng komunismo, eh
bakit ayon sa librong Dictatorship and Revolution: Roots of People’s Power, mula sa halos 1,250
kasapi noong 1972, tumaas sa tinatayang 40,000 ang bilang ng NPA pagdating ng 1983? Kung Batas
Militar ang tugon para gumanda ang ekonomiya, bakit noong pag-upo niya, four is to one ang dollar, pero sa pagbagsak ng kanyang rehimen, 25 is to one na ito? Ito ba ang ipinapangako nilang bagong
lipunan? Kayo na po ang humusga.
Upang matiyak na ang mga ipinapasa nating mga impormasyon sa mga kabataan ay nakabatay sa tunay na nangyari sa kasaysayan, inatasan ko ang National Historical Commission of the Philippines
na bumuo ng isang komite. Ang layon: ang masusing paglikom sa mga karanasan at kuwento ng mga
indibidwal na talagang nabuhay noong panahon ng martial law. Nais nating tiyakin na katotohanan lamang ang bukal ng mga impormasyong nakalimbag sa mga aklat ng mga estudyante—hindi sa
pinagtagpi-tagping kasinungalingan ng mga propagandista; hindi sa mga retaso ng panlilinlang ng mga
rebisyonista.May kasabihang “ang mga nakakalimot sa mga kamalian ng nakaraan ay laging nasa
bingit na ulitin ito.” Huwag na nating pahintulutan na maulit pang mailagay sa alanganin ang ating karapatan at kalayaan. Hindi ako makakapayag na maipasang muli sa susunod na henerasyon ang mga
pagkakamali ng kasaysayan. Pahalagahan natin ang pamana’t aral ng Batas Militar. Tungkulin ng
bawat isa sa ating alagaan ito, gamit ang tiwala sa isa’t isa, pagmamahal sa katotohanan, at higit sa lahat, sa pagkilala’t pagbibigay-halaga sa sakripisyo ng ating mga bayani. Huwag nating sayangin ang
kanilang ipinaglaban. Ayokong maranasan ninyo ang pinagdaanang hirap at sakripisyo ng aking ama,
at ng iba pang naging biktima ng Martial Law. Itinatama natin ang mga baluktot na prinsipyo’t
kaisipan upang higit na ipaalala ang halaga ng demokrasya at kalayaan, gayundin ang tunay na kabayanihan ng mga Pilipinong lumaban sa diktadurya. Katapatan at katotohanan lamang ang tangi
nating lalakaran sa tuwid na daan. Hindi na tayo kailanman maliligaw, at ang tanging ipapamana
namin sa inyo—sa ating mga kabataan—ay isang maliwanag, malaya, at makatarungang bayan.
30
Gawain 11: Three-Minute Pause: Gawin ang mga hinihingi sa bawat bilang batay sa siping binasa.
1. Ibuod ang mahahalagang puntos/ kaisipan
2. Idagda ang iyong sariling
mga saloobin
3. Magtala ng mga tanong
na nangangailangan ng
pagpapaliwanag
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang mensaheng nais iparating ni Pangulong Aquino III sa kanyang talumpati sa
mga tagapakinig nito?
2. Sumasang-ayon ka ba sa talumpati ng pangulo? Bakit?
31
Produkto/Pagganap. Pagsulat ng Sanaysay. Bumuo ng sanaysay tungkol sa Batas Militar at Karapatang Pantao. Isulat ang nagawang sanaysay sa isang buong papel.
Rubric sa Pagsulat ng Sanaysay
Puntos Lebel Pamantayan: Katangian ng Isinulat na Komposisyon 10 Napakahusay Buo ang kaisipan, konsistent, kumpleto ang detalye ng kaganapan sa
kasaysayan na tinalakay
Malinaw ( hindi na manghuhula pa ang babasa kung ano ang layunin ng sumulat) at nakabatay sa tunay na pangyayari
Gumamit ng wastong bantas.
8 Mahusay May kaisahan at may sapat na detalye ng kaganapan sa kasaysayan na tinalakay na nakabatay sa tunay na pangyayari
May malinaw na intensyon na makapagbihay ng mensahe na nakabatay sa kasaysayan
Gumamit ng wasong bantas
5 Katamtaman Konsistent, may kaisahan, kulang sa detalye ng kaganapan sa kasaysayan,
Di-gaanong malinaw ang intensyon
Gumamit ng wastong bantas
4 Mahina Hindi ganap ang paglalahad ng detalye ng kaganapan sa kasaysayan
Di-malinaw ang intensyon
Hindi wasto ang bantas na ginamit 2 Napakahina Hindi buo at konsistent, walang sapat na detalye ng kaganapan sa
kasaysayan
Malabo ang intensyon
Di-wasto ang bantas
32
Transisyon sa susunod na modyul
Sa modyul na ito ay naunawaan mo ang dahilan, batayan at epektong idinulot ng Batas Militar na pinairal ni dating Pangulong Marcos sa ating bansa. Naging maliwanag din sa iyong kaisipan kung paano nakaapekto sa tinatamasang karapatang pantao ang nasabing proklamasyon ng pangulo, gayundin ang pagtutol ng nakararami. Sa susunod na modyul ay tatalakayin ang isa pang itinuturing na mahalagang epektong hatid ng Batas Militar na nagbigay wakas sa rehimeng Marcos, ito ay ang “People Power Revolution”.
1
Modyul 5: 1986 EDSA People Power Revolution at ang Hamon ng Pagbabago Mga Paksa 1. 1986 EDSA People Power Revolution 1.1 Mga Pangyayari tungo sa 1986 EDSA People Power Revolution 1.2 Ang 1986 EDSA People Power Revolution
2. Panunumbalik ng Demokrasya 2.1 Panunumpa ni Corazon Aquino bilang Pangulo 2.2 1986 Freedom Constitution 2.3 1987 Saligang Batas ng Pilipinas 3. Kalagayan ng Pilipinas pagkatapos ng 1986 EDSA People Power Revolution 3.1 Kahalagahan ng 1986 People Power Revolution 3.2 Mga hamon ng 1986 EDSA People Power Revolution sa kasalukuyan
Mga Kakayahan: 1. Naisasalaysay ang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayaring naging dahilan
upang maibalik ang demokrasya noong 1986
2. Naipahahayag ang paggalang sa opinyon at paniniwala ng kapwa mag-aaral
tungkol sa mga pangyayari na may kaugnayan sa 1986 EDSAPeople Power
Revolution
3. Natatalakay ang mga salik na nakatulong sa pagtatagumpay ng 1986 EDSA
People Power Revolution
4. Napahahalagahan ang mga kontribusyong ng 1986 EDSA People Power
Revolution sa pamamagitan ng pagsulat ng repleksiyon
5. Nasusuri ang epekto ng sama-samang pagkilos ng mamamayan para sa kalayaan,
demokrasya at karapatang pantao
6. Nasusuri ang talumpati ni Pang. Corazon Aquino sa kaniyang inagurasyon bilang
pangulo hinggil sa kinaharap na hamon sa bayan sa pagpapanatili ng demokrasya
7. Naiuugnay ang mga kasalukuyang pangyayari sa mga hangarin noong 1986 EDSA
People Power Revolution
8. Nasusuri ang mga suliraning hindi pa nalulutas sa kasalukuyan
9. Naipaliliwanag kung bakit mahirap lutasin ang mga suliraning ito
10. Nailalahad ang mga mungkahi na dapat gawin ng pamahalaan at ng kabataan
upang makamit ang hinahangad na pagbabago.
Bilang ng oras: anim (6)
2
Panimula
Naunawaan mo sa nakaraang aralin ang mga dahilan at epekto ng pagdedeklara ni
Pangulong Marcos ng Batas Militar sa ating bansa. Ilan sa mga hindi mabuting epekto nito ay
ang pagpigil sa kalayaan sa pagpapahayag at ang pagkawala ng kapangyarihan sa kamay ng
taong bayan. Sa kabila ng mga panganib, patuloy na ipinaglaban ng mga Pilipino ang kanilang
mga karapatan bilang isang demokratikong bansa. Sa modyul na ito ay susuriin mo kung paano
napanumbalik ang diwa ng demokrasya sa Pilipinas na panandaliang nawala sa ilalim ng Batas
Militar.
Sa mga nagdaang panahon ay pinatunayan ng mga Pilipino ang pagmamahal sa kanilang
kalayaan at karapatan. Una itong nasaksihan sa Labanan sa Mactan, sinundan pa ng mga
magkakahiwalay na pag-aalsa simula noong 1574 hanggang 1860, nakita din ito sa pagtatatag
ng mga samahan tulad ng Kilusang Propaganda at Katipunan at nagpatuloy sa pakikibaka ng
mga Pilipino laban sa mga mananakop na Amerikano at Hapones. Ang mga nabanggit na
pagkilos ay reaksiyon ng mga Pilipino dulot ng pang-aabuso ng mga dayuhang kapangyarihan.
Ito ang nagbigay sa kanila ng hinahangad na kalayaan at karapatan na pamunuan ang sariling
bansa.
Bagama’t isang malayang bansa na ang Pilipinas, isang panibagong banta sa
tinatamasang kalayaan ang hinarap ng mga Pilipino. Ito ay dulot ng deklarasyon ng Batas
Militar na naganap sa ilalim ng pamumuno ni Pangulong Marcos. Ang mga karanasan ng mga
Pilipino mula sa panahon ng Batas Militar at ang mga sumunod na pangyayari ang nagbigay
daan sa isang mahalagang kaganapan sa kasaysayan ng demokrasya ng Pilipinas – ang 1986
EDSA People Power Revolution.
Mga Pangyayari na Nagbigay Daan sa People Power Revolution
DEKLARASYON NG BATAS MILITAR
Sa bisa ng Proklamasyon 1081 ay isinailalim ni Pangulong Marcos ang Pilipinas sa Batas
Militar noong Setyembre 21, 1972. Nagkaroon ng mga programang pang-agrikultura at
pangkalikasan at pangkultura, naging tampok na proyekto din ang iba’t ibang imprastraktura tulad
ng mga tulay, kalsada at mga paaralan.
Subalit sa kabila ng mga nabanggit na programa ay nagkaroon ng malawakang paglabag sa
karapatang pantao, pagpapahirap (torture) sa mga bilanggo, paghuli at pagkulong sa mga kalaban ni Marcos
sa politika (political detainees), pagbabawal sa pagsasagawa ng rally at paglilimita sa kalayaan ng mga
mamamayan sa pagpapahayag.
3
PAGBAGSAK NG EKONOMIYA
KAWALANG TIWALA SA SANDATAHANG LAKAS
ASASINASYON KAY SEN. NINOY AQUINO
Nagpatupad ng iba’t ibang patakarang pang-ekonomiya si Pangulong Marcos sa mga unang
taon ng Batas Militar. Subalit makalipas ang ilang taon ay napasakamay ni Marcos at ng kaniyang
mga kamag-anak at kaibigan ang mga mahahalagang negosyo sa Pilipinas. Umiral ang tinatawag na
cronyism. Dahil dito, nakontrol ng iilan ang ekonomiya ng bansa. Nagsimulang lumaki ang pagitan ng
mga mayayaman at mahihirap. Unti-unti ay bumagsak ang matatag na ekonomiya ng bansa.
Nakadagdag pa sa suliraning pang-ekonomiya ng Pilipinas ang pag-utang ng pamahalaang
Marcos sa World Bank na umabot sa mahigit sa 17. 2 bilyong dolyar noong 1980. Lalong nawala ang tiwala ng
taong bayan sa pamahalaan dahil hindi nito natutugunan ang suliranin sa kahirapan at kawalan ng disenteng
pamumuhay.
Itinatag ng mga junior military officers ng Sandatahang Lakas ng Pilipinas o Armed Forces of the
Philippines(AFP) ang Reform the Armed Forces Movement o RAM. Layunin nito na ayusin ang sistema ng
pamamahala at pagkakaloob ng mga posisyon sa hanay ng mga militar. Pangunahing tinutulan ng RAM ang
padrino system (pagkakaloob ng posisyon at pagbibigy ng pabor dahil sa mga kaibigan at kakilala na may
mataas na posisyon) sa AFP. Layunin din nito na matigil ang korapsiyon, mga ilegal at kriminal na gawain na
kinasasangkutan ng mga opisyales ng Sandatahang Lakas.
Matapos ang tatlong taong pananatili sa Amerika, bumalik si Senador Ninoy Aquino sa
Pilipinas. Naganap ang asasinasyon kay Sen. Aquino noong Agosto 23, 1983 sa tarmac ng Manila
International Airport habang siya ay patungo sa pribadong sasakyan na inilaan sana para sa
kaniyang kaligtasan. Bukod sa kaniya ay pinaslang din si Rolando Gaman na sinasabing pumatay
kay Sen. Ninoy Aquino.
Ang asasinasyon kay Sen. Ninoy Aquino ay lalo pang nagpalalim sa nararamdamang galit
ng taong bayan sa pamahalaan dahil pinaghinalaan nila na ang rehimeng Marcos ang nasa likod
ng nasabing krimen.
4
1986 SNAP ELECTIONS
BATAS
MILITAR
PAGBAGSAK
NG
EKONOMIYA KAWALAN NG
TIWALA SA
SANDATAHANG
LAKAS
1986
SNAP
ELECTIONS
ASASINASYON
KAY SENADOR
NINOY AQUINO
1986 EDSA People Power Revolution
Pigura 1. Mga Pangyayaring nagbigay daan sa 1986 EDSA
People Power Revolution
Para sa karagdagang kaalaman,
basahin ang batayang aklat: Pilipinas
isang sulyap at pagyakap pahina …
Weblink
Batas Militar(8/10). http://www.youtube.com/watch?v=-GN8OHufNwI.
Batas Militar (9/10) .http://www.youtube.com/watch?v=hX-.
Batas Militar (10/10)http://www.youtube.com/watch?v=Bvfv3c3YRnI&feature=relmfu
Retrieved on November 20, 2012.
Napilitan si Pangulong Marcos na magpatawag ng snap election noong Pebrero 7, 1986
upang patunayan na siya pa din ang nais ng taong bayan na mamuno. Pinili ng mga nagkakaisang
Pilipino si Corazon Aquino upang tumakbo bilang pangulo laban kay Ferdinand Marcos.
Nagkaroon ng malawakang dayaan sa eleksiyon. Patunay dito ang pag-alis (walkout) ng
mga computer technicians dahil pinipilit sila na baguhin ang bilang ng boto pabor para kay
Marcos. Matapos ang pagbibilang, dalawa ang naging pangulo ng Pilipinas. Idineklara ng
Batasang Pambansa na si Marcos ang nanalo. Samantala ayon naman sa National Movement for
Free Elections (NAMFREL), si Cory ang nagwagi. Sa halip na matakot, sinabi ni Corazon Aquino na
magiikot siya sa iba-t ibang bahagi ng bansa upang ipanawagan na i-boycott ang mga produkto ng
mga kompanya na kilalang crony o kaalyado ni Pangulong Marcos.
Ang mga nabanggit na pangyayari ay lalong
nagpatingkad sa paghahangad ng mga Pilipino sa
pagbabago. Batid nila na makakamit lamang ito kung
mababago ang mga namumuno sa pamahalaan.
Nagkaroon ng iisang damdamin ang mga Pilipino na
mapaalis sa kapangyarihan si Marcos at ang kaniyang
mga kaalyado. Tila naghihintay lamang ang bawat isa
ng pagkakataon upang maisagawa ito.
Isang hindi inaasahang pangyayari ang
naganap noong Pebrero 22, 1986. Ipinahayag nina
Kalihim Juan Ponce Enrile at Vice Chief of Staff Fidel
Ramos ang kanilang pagtalikod sa rehimeng Marcos
at ang panawagan na pakinggan ang hinaing ng mga
mamamayan na bumaba siya sa puwesto. Ito ang
naging hudyat ng makasaysayang 1986 EDSA People
Power Revolution.
5
1986 EDSA People Power Revolution Basahin ang mga pangyayaring naganap sa 1986 EDSA People Power Revolution.
z
Pebrero 22, 1986
Nagsagawa ng Press
Conference sina Defense
Minister Juan Ponce Enrile at
Lt. Gen. Fidel Ramos upang
ipahayag ang kanilang
pagtalikod sa rehimeng
Marcos.
Nanawagan si Manila
Archbishop Jaime Cardinal Sin
sa taong bayan na magtungo
sa Camp Aguinaldo at Camp
Crame upang suportahan at
protektahan sina Ramos at
Enrile at maiwasan ang
pagdanak ng dugo kung
sakaling aarestuhin ng mga
tauhan ni Marcos ang dalawa..
Isinagawa niya ang
panawagan sa pamamagitan
ng Radio Veritas .
Pebrero 23, 1986
Ipinalabas sa
telebisyon ang
pahayag ni Marcos
na may nagaganap
nang negosasyon sa
pagitan ng
pamahalaan at ng
grupo nina Enrile at
Ramos.
Sinira ng mga tauhan
ni Marcos ang
transmission ng
Radio Veritas at
inangkin ang
istasyon.
Lalo pang dumami
ang mga tao na
nagtungo sa EDSA
upang ipahayag ang
kanilang pagnanais
na mapaalis si
Marcos.
Pebrero 24, 1986
Inanunsiyo sa radio na
umalis na ng bansa si
Pangulong Marcos.
Subalit ito ay isang
panlilinlang lamang sa
taong bayan.
Sinugod at inangkin ng
taong bayan ang Channel
4 , ang istasyon na
pagmamay-ari ng
gobyerno.
Idineklara ni Marcos ang
curfew mula ika-6 ng
gabi hanggang ika-6 ng
umaga. Walang
sumunod sa kaniyang
kautusan.
Pebrero 25, 1986
Nanumpa si Corazon Aquino
bilang pangulo ng Pilipinas sa
pamumuno ni Supreme Court
Associate Justice Claudio
Teehanke. Isinagawa ito sa
harap ng kaniyang mga
tagasuporta sa Club Filipino.
Nanumpa rin bilang pangulo
ng Pilipinas si Ferdinand
Marcos sa harap ng kaniyang
mga loyalists sa Malacañang.
Nilisan ni Pangulong Marcos
ang Malacañang kasama ang
kaniyang pamilya at ilang
tauhan. Nagtuno sila sa
Clark Air Base sa Pampanga
at mula dito ay nagtungo sa
Hawaii, sa United States.
Nagdiwang ang mga Pilipino
nang mabalitaan nila ang
paglisan ni Marcos. Nagtapos
ang mahigit sa 20 taong
pamumuno ni Marcos sa
pamamagitan ng mapayapang
pagkilos at puwersa ng
nagkakaisang taong bayan.
Nagsimulang mapuno ng tao
ang kahabaan ng EDSA.
Nagplano sina Gen.
Ver at Ramas na
lusubin ang Camp
Crame. Nanindigan ang mga
mamamayan sa EDSA sa
kabila ng balita na
paparating ang mga
tangke at armadong
helicopter upang sila ay
puwersahang paalisin.
6
AWIT-GUHIT
Pakinggan/awitin ang kantang Handog ng Pilipino sa Mundo. Suriin ang nilalaman nito.
Gumuhit ng simbolo na sa iyong palagay ay maglalarawan sa mensahe ng awitin. Ipaliwanag ito
sa klase.
Pamprosesong Tanong:
1. Bakit ito ang simbolo na iyong iginuhit?
2. Anong pangyayari sa kasaysayan ng
Pilipinas ang tinutukoy sa awitin?
Ipaliwanag.
3. Paano ipinaglaban ng mga Pilipino ang
kanilang karapatan at kalayaan sa ilalim ng
pamumuno ni Pangulong Marcos?
SIMBOLO
HANDOG NG PILIPINO SA MUNDO By: Apo Hiking Society
(http://videokeman.com/apo-hiking-society/handog-ng-
pilipino-sa-mundo-apo-hiking-society/ Retrieved on
November 17, 2012)
‘Di na ‘ko papayag mawala ka muli.
‘Di na ‘ko papayag na muli mabawi,
Ating kalayaan kay tagal natin mithi.
‘Di na papayagang mabawi muli.
Magkakapit-bisig libo-libong tao.
Kay sarap palang maging Pilipino.
Sama-sama iisa ang adhikain.
Kelan man ‘di na paalipin.
Ref:
Handog ng Pilipino sa mundo,
Mapayapang paraang pagbabago.
Katotohanan, kalayaan, katarungan
Ay kayang makamit na walang dahas.
Basta’t magkaisa tayong lahat.
Masdan ang nagaganap sa aming bayan.
Nagkasama ng mahirap at mayaman.
Kapit-bisig madre, pari, at sundalo.
Naging Langit itong bahagi ng mundo.
Huwag muling payagang umiral ang dilim.
Tinig ng bawat tao’y bigyan ng pansin.
Magkakapatid lahat sa Panginoon.
Ito’y lagi nating tatandaan.
(repeat refrain two times)
Coda:
Mapayapang paraang pagbabago.
Katotohanan, kalayaan, katarungan.
Ay kayang makamit na walang dahas.
Basta’t magkaisa tayong lahat!
7
2. Sanggunian 1:
Mga Imahe ng 1986 EDSA People Power Revolution
Makikita sa larawan ang mga kaganapan na may kaugnayan sa 1986 EDSA People Power
Revolution.
LARAWAN A
LARAWAN B
LARAWAN D
LARAWAN C
Pinagkunan: An Eyewitness history PEOPLE POWER The Philippine
Revolution of 1986. Produced under a grant by the PCIBANK Human
Resources Development Foundation (Philippines). pp. 40, 132, 153, 154,
159,169, 172,173, 178, 185, 202, 265
Kabilang ang mga pari at
madre na nakiisa sa mga
Pilipino noong 1986 EDSA
People Power Revolution.
Kahit mga pangkaraniwang
mamamayan at mga kabataan
ay nagtungo din sa EDSA
upang makiisa sa panawagan
ng taong bayan.
Sina Don Chino Roces (itaas), Gng. Corazon Aquino
(kanan, itaas) at dating Defense Minister Juan Ponce
Enrile at Gen. Fidel Ramos, mga kilalang personalidad na
nakilahok sa 1986 EDSA People Power Revolution.
Ipinakikita sa larawan ang
paghahandog ng pagkain at
bulaklak sa mga sundalo na
inutusang paalisin ng
puwersahan ang mga tao sa
EDSA.
8
3. Mga Gawain
Gawain 1: Photo-Suri
Suriin ang mga larawan na may kaugnayan sa 1986 EDSA People Power Revolution.
Punan ng tamang sagot ang chart.
LARAWAN DESKRIPSIYON SEKTOR (Mamili sa mga
sumusunod: Simbahan,
Pamahalaan, Sundalo,
Pangkaraniwang Mamamayan)
PAANO IPINAKITA ANG
PAKIKIPAGLABAN PARA SA
KALAYAAN
KAHALAGAHAN O KONTRIBUSYON
PARA SA PAGKAMIT NG
KALAYAAN
LARAWAN A
LARAWAN B
LARAWAN C
LARAWAN D
Pamprosesong Tanong
1. Masasabi mo ba na ang 1986 EDSA People Power Revolution ay pagkilos para makamit ang
kalayaan? Bakit?
2. Nakamit ba ang pagkakaisa ng iba’t ibang sektor ng lipunan dahil sa nasabing pangyayari?
Patunayan.
3. Sa iyong palagay, ano ang naging dahilan sa likod ng tagumpay ng 1986 EDSA People Power
Revolution? Ipaliwanag.
Gawain 2 Guhit-Kasaysayan
Gumuhit ng comic strip na may walo hanggang sampung story frames tungkol sa mga
kaganapan noong 1986 EDSA People Power Revolution.
Ang iyong nabuong comic strip ay bibigyan ng marka batay sa mga sumusunod na pamantayan:
9
Rubric para sa pagmamarka ng Comic Strip
Kraytirya Deskripsiyon Puntos
Nilalaman Wasto ang lahat ng mga impormasyon na nakapaloob sa comic strip. Gumamit ng iba pang sanggunian bukod sa modyul at libro upang mapayaman ang nilalaman.
5
Pagsusulong ng pagbabago
Malinaw na naipakita sa comic strip ang pangunahing layunin ng 1986 EDSA People Power Revolution. Nakahihikayat ang mga ginamit na salita, sitwasyon at larawan upang isulong ng mga mambabasa ang pagbabago para sa ikabubuti ng kalidad ng pamumuhay.
4
Daloy ng pangyayari
Organisado, malinaw at simple ang pagkakalahad ng mga pangyayari. Madaling maunawaan ang mga istorya dahil tama ang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari.
3
Pagkamalikhain Malinis ang nabuong comic strip. Maayos ang pagkakaguhit at gumamit ng iba pang kagamitan tulad ng larawan upang mas maging kaaya-ayang tignan ang comic strip.
3
Kabuuan 20 puntos
10
Gawain 3 TULONG-ISIPAN
Humanap ng iyong kamag-aaral na magiging katuwang sa pagsagot sa mga tanong. Magsasalitan kayo sa pagtanong at pagsagot. Isulat ito sa graphic organizer na makikita sa ibaba. Ibahagi sa klase ang inyong mga sagot.
Gawain 4 Mga Pagbabago
Ipaliwanag ang mga pagbabagong naganap sa Pilipinas dulot ng 1986 EDSA People
Power Revolution. Isulat ito sa loob ng kahon.
Bakit mahalaga ang
naganap na 1986 EDSA
People Power Revolution?
SAGOT (IKAW) SAGOT (KAMAG-AARAL)
Kung ikaw ay nabubuhay
noong naganap ang 1986
EDSA People Power
revolution, makikilahok ka din
ba dito? Bakit?
Bilang Pilipino, bakit dapat
mong ipagmalaki ang 1986
EDSA People Power
Revolution?
PAMAHALAAN
DIWA NG
DEMOKRASYA
KALAYAAN SA
PAMAMAHAYAG
UGNAYAN NG MGA
MAMAMAYAN
11
Gawain 5 Mind Map Ang sumusunod ay mga konsepto at salita na may kaugnayan sa paksang tinalakay.
Ayusin ang mga ito upang makabuo ng flowchart na nagpapakita ng kaugnayan ng mga
konsepto sa pagpapanumbalik ng demokrasya sa Pilipinas. Sumulat ng tatlo hanggang limang
pangungusap na paliwanag ukol sa nabuong flowchart.
Gawain 6 Pagsulat ng Repleksyon
Sumulat ng iyong repleksiyon ukol sa kahalagahan, kabutihan, at kaugnayan ng 1986
EDSA People Power Revolution sa iyo bilang isang mag-aaral at bilang isang Pilipino.
SAMA-SAMANG PAGKILOS
DEMOKRASYA KARAPATANG PANTAO
KALAYAAN
MAMAMAYAN
1986 EDSA
PEOPLE POWER
REVOLUTION
12
Bagama’t hindi kinilala ng Batasang Pambansa ang kaniyang pagkakapanalo nanumpa si
Corazon Aquino bilang kauna-unahang babaeng pangulo ng Pilipinas. Isinagawa ang kaniyang
panunumpa sa Club Filipino na pinamunuan ni Supreme Court Associate Justice Claudio
Teehanke.
Sanggunian 2 Bahagi ng Inaugural Address ni Pangulong Corazon Aquino
Pinagkunan: Monina Allarey Mercado, ed., An Eyewitness to History: People Power (The Philippine Revolution of 1986) (Manila: The James B.
Reuter, S.J. Foundation, 1986), 215 Teodoro Locsin, Jr.
- Mentioned in the book … So Help Us God. The Presidents of the Philippines and their inaugural addresses. Malaya J. Eduardo,
and Malaya, Jonathan, 2004. ANVIL Publishing, Inc. 8007-B Pioneer St., Bgy. Kapitolyo Pasig City, 1603. Philippines
Inaugural Address of CORAZON C. AQUINO
Club Filipino, San Juan, Metro Manila February 25, 1986
My brothers and sisters: I am grateful for the authority you have given me today. And I promise to offer all that I can do to serve you. It is fitting and proper that, as the rights and liberties of our people were taken away at midnight twenty years ago, the people should firmly recover those lost rights and liberties in the full light of the day. Ninoy believed that only the united strength of a people can overturn a tyranny so evil and so well organized. It took the brutal murder of Ninoy to bring about the unity, the strength, and the phenomenon of People Power. That power has shattered the dictatorship, protected the honorable military who have chosen freedom, and today has established a government dedicated to the protection and meaningful fulfillment of the people’s rights and liberties. We were exiles in our land – we, Filipinos, who are at home only in freedom – when Marcos destroyed the Republic fourteen years ago. Through courage and unity, through the power of the people, we are home again. And now, I would like to appeal to everyone to work for national reconciliation, which is what Ninoy came back home for. I would like to repeat that I am very magnanimous in victory. So I call on all those countrymen of ours who are not yet with us to join us at the earliest possible time so that together we can rebuild our beautiful country. As I always did during the campaign I would like to end with an appeal for you to continue praying. Let us pray for God’s help especially during these days.
13
Gawain 7 Pagtukoy sa Tiyak na Impormasyon
Sagutin ang sumusunod na tanong:
1. Kailan naganap ang panunumpa ni Pangulong Corazon Aquino?
2. Saan ito isinagawa?
3. Sino ang kaniyang pinatutungkulan o kinakausap sa kaniyang talumpati?
4. Ayon kay Pangulong Aquino, sino o ano ang nagluklok sa kaniya sa pagiging pangulo ng bansa?
5. Ipaliwanag ang kahulugan ng huling bahagi ng kaniyang talumpati “… I call on all those countrymen of ours who are not yet with us to join us at the earliest possible time so that together we can rebuild our beautiful country.”
Gawain 8 Ayon sa Pangulo Suriin ang talumpati ni Pangulong Corazon Aquino. Punan ng tamang sagot ang graphic organizer. Ilahad ang iyong sagot sa klase.
Pamprosesong Tanong:
1. Sino ang pangunahing dahilan ng tagumpay ng 1986 EDSA People Power Revolution ayon sa talumpati ni Pangulong Corazon Aquino?
2. Sa mga nabanggit na suliranin o hamon, alin para sa iyo ang pinakamahirap na masolusyunan? Bakit?
3. Paano napanumbalik ang diwa ng demokrasya ayon kay Pangulong Corazon Aquino?
4. Sa iyong palagay, ano ang kahalagahan ng pagkakahalal kay Pangulong Corazon Aquino bilang kapalit ni Pangulong Ferdinand Marcos?
Mga pangunahing hamon
o suliranin ng Pilipinas
ayon sa Talumpati ni
Pangulong Corazon
Aquino
14
Gawain 9 Suri-Teksto. Makibahagi sa inyong pangkat. Makikita ang mga bahagi ng
talumpati ni Pangulong Corazon Aquino. Sumulat ng lima hanggang sampung
pangungusap na paliwanag ukol sa iyong pagkakaunawa sa mga ito. Ilahad ang sagot ng
inyong pangkat sa klase.
Pamprosesong Tanong:
Pamprosesong Tanong
1. Bakit nagpapasalamat si Pangulong Corazon Aquino sa taong bayan? 2. Anong panahon ang tinutukoy ni Pangulong Aquino na hatinggabi (midnight)? na umaga (day)? Paano ito nagkakaiba? 3. Paano nabigyang wakas ang pamahalaang diktaturyal na itinatag ni Pangulong Marcos? 4. Bakit hinihikayat ni Pangulong Corazon Aquino ang lahat na magkasundo at magkaunawaan? 5. Bakit ipinaaalala ni Pangulong Corazon Aquino sa sambayanang Pilipino na palagiang magdasal?
1. I am grateful for the authority you have given me today. And I promise to offer all that I can do to serve you.
2. It is fitting and proper that, as the rights and liberties of our people were taken away at midnight twenty years ago, the people should firmly recover those lost rights and liberties in the full light of the day.
3. . . . only the united strength of a people can overturn a tyranny so evil and so well organized . . . . That power has shattered the dictatorship, . . . and today has established a government dedicated to the protection and meaningful fulfillment of the people’s rights and liberties.
4. And now, I would like to appeal to everyone to work for national reconciliation . . . So I call on all those countrymen of ours who are not yet with us to join us at the earliest possible time so that together we can rebuild our beautiful country.
5. As I always did during the campaign I would like to end with an appeal for you to continue praying. Let us pray for God’s help especially during these days.
Pangkat 1
Pangkat 2
Pangkat 3
Pangkat 4
Pangkat 5
15
Gawain 10 Pagsulat ng Sanaysay
Sumulat ng maikling sanaysay tungkol sa kahalagahan ng panunumpa ni Pangulong
Corazon Aquino bilang pangulo ng Pilipinas.
Rubric para sa pagmamarka ng sanaysay
Kraytirya Deskripsiyon Puntos
Nilalaman Wasto ang lahat ng mga impormasyon na nakapaloob sa sanaysay. Malinaw na nailahad ang saloobin ng mag-aaral ukol sa paksa.
5
Pagsusulong ng pagbabago
Malinaw na naipakita sa sanaysay ang pangunahing layunin ng 1986 EDSA People Power Revolution. Nakahihikayat ang mga ginamit na salita, upang isulong ng mga mambabasa ang pagbabago para sa ikabubuti ng kalidad ng pamumuhay.
4
Organisasyon Organisado, malinaw at simple ang pagkakalahad ng ideya. Magkakaugnay ang mga pangungusap at maayos ang transisyon sa mga susunod na talata.
3
Mekaniks Nasunod ang mga panuntunan sa pagsulat ng sanaysay tulad ng tamang bantas at baybay ng salita, pagkakaayos ng pangungusap at dami o bilang ng salita.
3
Kabuuan 20 puntos
Gawain 11 Exit Card
Punan ng sagot ang exit card batay sa iyong mga natutunan at naunawaan ukol sa mga
nakaraang paksa.
Pangalan: __________________ Grado at Pangkat: ______
PAKSA/ARALIN: __________________________________
Sumulat ng tatlo hanggang limang pangungusap na naglalaman ng iyong mga natutunan
tungkol sa paksa.
Isulat din ang mga bahagi ng paksa na hindi mo gaanong naunawaan o nais mo pa ng
karagdagang paliwanag.
Maglagay ng isa hanggang tatlong katanungan na nais mabigyang kasagutan ukol sa
tinalakay na paksa.
16
Isa sa mga unang ginawa ni Pangulong Corazon Aquino ay ang pagpapalabas ng
Proklamasyon Bilang 3 kung saan ay inihayag niya ang pagbuo ng pansamanalang saligang
batas na siyang magiging batayan ng kaniyang pamahalaan.
Sanggunian 3 Bahagi ng 1986 “Freedom” Constitution of the Philippines
1986 Provisional “FREEDOM” Constitution of the Philippines
Proclamation NO. 3
DECLARING A NATIONAL POLICY TO IMPLEMENT THE REFORMS MANDATED BY THE PEOPLE, PROTECTING THEIR
BASIC RIGHTS, ADOPTING A PROVISIONAL CONSTITUTION, AND PROVIDING FOR AN ORDERLY TRANSITION TO A
GOVERNMENT UNDER A NEW CONSTITUTION.
WHEREAS, the new government was installed through a direct exercise of the power of the Filipino people
assisted by units of the New Armed Forces of the Philippines;
WHEREAS, the heroic action of the people was done in defiance of the provisions of the 1973 Constitution, as
amended;
WHEREAS, the direct mandate of the people as manifested by their extraordinary action demands the complete
reorganization of the government, restoration of democracy, protection of basic rights, rebuilding of confidence
in the entire governmental system, eradiation of graft and corruption, restoration of peace and order,
maintenance of the supremacy of civilian authority over the military, and the transition to a government under a
New Constitution in the shortest time possible;
WHEREAS, during the period of transition to a New Constitution it must be guaranteed that the government will
respect basic human rights and fundamental freedoms;
WHEREAS, I, CORAZON C. AQUINO, President of the Philippines, by virtue of the powers vested in me by the
sovereign mandate of the people, do hereby promulgate the following Provisional Constitution:
ARTICLE II THE PRESIDENT, THE VICE PRESIDENT, AND THE CABINET Section 1. Until a legislature is elected and convened under a new Constitution, the President shall continue to
exercise legislative power.
The President shall give priority to measures to achieve the mandate of the people to:
(a) Completely reorganize the government and eradicate unjust and oppressive structures, and all iniquitous
vestiges of the previous regime;
17
Pinagkunan: 1986 Provisional “FREEDOM” Constitution of the Philippines. www.chanrobles.com. Date retrieved, November 20, 2012.
(d) Recover ill-gotten properties amassed by the leaders and supports of the previous regime and protect
the interest of the people through orders of sequestration or freezing of assets of accounts;
(e) Eradicate graft and corruption in government and punish those guilty thereof; and,
(f) Restore peace an order, settle the problem of insurgency, and pursue national reconciliation based on
justice.
Section 2. The President shall be assisted by a Cabinet which shall be composed of Ministers with or
without portfolio who shall be appointed by the President. They shall be accountable to and hold office
at the pleasure of the President.
ARTICLE III GOVERNMENT REORGANIZATION Section 1. In the reorganization of the government, priority shall be given to measures to promote economy, efficiency, and eradication of graft and corruption Section 4. The records, equipment buildings, facilities and other properties of all government offices shall be carefully preserved. In case any office or body is abolished or reorganized pursuant to this Proclamation, its funds and properties shall be transferred to the office or body to which its powers, functions, and responsibilities substantially pertain. ARTICLE V ADOPTION OF A NEW CONSTITUTION Section 1. Within sixty (60) days from date of this Proclamation, a Commission shall be appointed by the President to draft a New Constitution. The Commission shall be composed of not less than thirty (30) nor more than fifty (50) natural born citizens of the Philippines, of reorganized probity, known for their independence, nationalism and patriotism. They shall be chosen by the President after consultation with various sectors of society. Section 2. The Commission shall complete its work within as short a period as may be consistent with the need both to hasten the return of normal constitutional government and to draft a document truly reflective of the ideals and aspirations of the Filipino people. Section 3. The Commission shall conduct public hearings to ensure that the people will have adequate participation in the formulation of the New Constitution. Section 4. The plenary sessions of the Commission shall be public and fully recorded. Section 5. The New Constitution shall be presented by the Commission to the President who shall fix the date for the holding of a plebiscite. It shall become valid and effective upon ratification by a majority of the votes cast in such plebiscite which shall be held within a period of sixty (60) days following its submission to the President.
18
Gawain 12: Pagtukoy sa Tiyak na Impormasyon
Sagutin ang sumusunod na tanong:
1. Ano ang pangunahing layunin ng Proklamasyon Blg. 3?
2. Sino ang pangulo na nagpalabas ng proklamasyon?
3. Maituturing ba itong isang hakbang tungo sa pagpapanumbalik ng demokrasya sa Pilipinas?
Patunayan.
4. Bakit kaya ito tinawag na “Freedom”Constitution?
Gawain 13: PAGSUSURI
Batay sa iyong mga sagot sa Gawain 7, tukuyin ang mga probisyon (maaaring seksiyon o
artikulo) ng Freedom Constitution na sumasagot sa mga suliranin o hamon na kinaharap ng mga
Pilipino.
Suliranin o Hamon (Batay sa iyong sagot sa Gawain 8)
Probisyon ng Freedom Constitution Paliwanag
Pamprosesong Tanong:
1. Bakit mo nasabi na maaaring malutas ng mga napili mong probisyon ang mga suliranin o hamon?
2. Sapat na ba ang mga probisyon ng Freedom Constitution upang masolusyunan ang mga nabanggit na
suliranin o hamon? Pangatwiranan.
3. Para sa iyo, ano ang kahalagahan ng Freedom Constitution?
19
Nagpalabas si Pangulong Corazon Aquino ng Proklamasyon Bilang 9 na siyang bumuo sa
tinawag na Constitutional Commission na naatasang bumuo ng Saligang Batas ng Pilipinas
upang palitan ang 1973 Saligang Batas. Ito ay pinamunuan ni Cecilia Muñoz-Palma. Natapos
ang draft ng saligang batas noong Oktubre 12, 1986. Nagkaroon ng plebisito para sa
ratipikasyon ng Saligang Batas noong Pebrero 2, 1987 kung saan 17 milyon ang nagpahayag ng
pagsang-ayon at 5 milyon lamang ang hindi. Noong Pebrero 11, 1987, iprinoklama ang
ratipikasyon ng 1987 Saligang Batas ng Pilipinas.
Makikita sa ibaba ang ilan sa mga pagbabago at karagdagang probisyon ng 1987
Saligang Batas ng Pilipinas.
Sanggunian 4 Bahagi ng 1987 Saligang Batas ng Pilipinas
ARTIKULO VI
ANG KAGAWARAN NG TAGAPAGBATAS Seksyon 1. Dapat masalalay sa isang Kongreso ng Pilipinas ang kapangyarihang Tagapagbatas, na dapat binubuo ng isang Senado at isang Kapulungan ng mga Kinatawan, maliban sa lawak na inilaan sa mga taongbayan ng tadhana tungkol sa pagpapatiuna at referendum. Seksyon 5. (2) Ang kinatawang party-list ay dapat na binubuo ng dalawampung porsyento ng lahat ng mga kagawad ng Kapulungan ng mga Kinatawan…. mula sa sektor ng mga manggagawa, magsasaka, mahirap na tagalungsod, mga katutubong pamayanang pangkalinangan, mga kababaihan, kabataan at sa iba pang mga sektor na maaaring itadhana ng batas, maliban sa sektor na panrelihiyon. Seksyon 12. Ang lahat ng mga Kagawad ng Senado at ng Kapulungan ng mga Kinatawan, sa simula ng panunungkulan, ay dapat na magsagawa ng ganap na pagsisiwalat ng kanilang mga interes na pampananalapi at pangnegosyo. Dapat ipabatid nila sa kinauukulang Kapulungan ang maaaring umusbong na salungat na interes sa paghaharap ng isang panukalang pagsasabatas na sila ang may-akda.
20
Seksyon 27.
(1) Ang bawat panukalang-batas na mapagtibay ng Kongreso ay dapat iharap sa Pangulo bago maging batas. Dapat niyang lagdaan ito kung sinasang-ayunan niya, kung hindi, dapat niyang i-veto at ibalik na kalakip ang kanyang mga tutol sa Kapulungang pinanggalingan nito, na dapat magpasok ng mga tutol sa kabuuan sa katitikan nito at muling isaalang-alang ang panukalang batas. Kung, pagkaraan ng gayong muling pagsasaalang-alang , ang dalawang-katlo ng lahat ng mga Kagawad ng Kapulungang iyon ay magkaisang pagtibayin ang panukalang-batas, ito'y dapat ipadala, kalakip ang mga tutol, sa kabilang Kapulungan upang muling isaalang-alang niyon, at kung pagtibayin ng dalawang-katlo ng lahat ng mga Kagawad ng Kapulungang iyon, ito'y magiging batas. Sa lahat ng gayong pangyayari, ang mga boto ng bawat Kapulungan ay dapat pagpasyahan sa pamamagitan ng mga "Oo" o "Hindi", at dapat itala sa Journal nito ang mga pangalan ng mga Kagawad na bumoto nang sangayon o salungat. Dapat ipabatid ng Pangulo ang kanyang pag-veto sa alin mang panukalang-batas sa Kapulungang pinanggalingan nito sa loob ng tatlumpung araw matapos matanggap ito; at kung hindi, ito ay dapat maging batas na para na ring nilagdaan niya.
ARTIKUO VII ANG KAGAWARAN NG TAGAPAGPAGANAP
SEKSYON 1.' Ang kapangyarihang tagapagpaganap ay dapat masalalay sa isang
Pangulo ng Pilipinas.
SEKSYON 3. Dapat magkaroon ng isang Pangalawang Pangulo na may katangian at
taning ng panunungkulan na katulad ng sa Pangulo at dapat mahalal na kasabay at sa
paraang katulad ng sa Pangulo. Maaari siyang alisin sa panunungkulan sa paraang
katulad ng sa Pangulo.
SEKSYON 4. Ang Pangulo at Pangalawang Pangulo ay dapat mahalal sa pamamagitan
ng tuwirang boto ng sambayanan para sa taning na anim na taon na magsisimula sa
katanghalian ng ikatatlumpung araw ng Hunyo na sumusunod sa araw ng halalan at
magtatapos sa katanghalian ng gayon ding petsa pagkaraan ng anim na taon. Ang
Pangulo ay hindi magiging karapat-dapat sa ano mang muling paghahalal. Ang sino
mang tao na humalili bilang Pangulo at naglingkod nang gayon sa loob ng higit na apat
na taon ay hindi dapat maging kwalipikado sa paghahalal sa katularing katungkulan sa
alin mang panahon.
Section 5. Before they enter on the execution of their office, the President, the Vice-
President, or the Acting President shall take the following oath or affirmation:
"I do solemnly swear [or affirm] that I will faithfully and conscientiously fulfill my duties
as President [or Vice-President or Acting President] of the Philippines, preserve and
defend its Constitution, execute its laws, do justice to every man, and consecrate myself
to the service of the Nation. So help me God."
21
SEKSYON 5. Bago magsimula sa pagtupad ng kanilang katungkulan ang Pangulo, ang Pangalawang Pangulo, o ang Nanunungkulang Pangulo, ay dapat magsagawa ng sumusunod na panunumpa o pagpapatotoo:
"Matimtim kong pinanunumpaan [o pinatotohanan] na tutuparin ko nang buong katapatan at sigasig ang aking mga tungkulin bilang Pangulo [o Pangalawang Pangulo o Nanunungkulang Pangulo] ng Pilipinas, pangangalagaan at ipagtatanggol ang kanyang Konstitusyon, ipatutupad ang mga batas nito, magiging makatarungan sa bawat tao, at itatalaga ang aking sarili sa paglilingkod sa Bansa. Kasihan nawa ako ng Diyos."
SEKSYON 16. Ang Pangulo ay dapat magnomina at, sa pagsang-ayon ng Komisyon ng Paghirang, dapat humirang ng mga puno ng mga kagawarang tagapagpaganap, mga ambasador, iba pang mga pambayang minister at konsul, o mga pinuno ng sandatahang lakas mula sa rankong koronel o kapitan ng hukbong pandagat at iba pang mga pinuno na ang mga paghirang ay nakasalalay sa kanya sa Konstitusyong ito... SEKSYON 21. Hindi dapat maging balido at may-bisa ang ano mang kasunduang-bansa o kasunduang internasyonal namg walang pagsang-ayon ng dawalang-katlo ng lahat ng mga Kagawad ng Senado.
ARTIKULO XIII SOCIAL JUSTICE AND HUMAN RIGHTS
Seksyon 1. Dapat pag-ukulan ng Kongreso ng pinakamataas na priority ang pagsasabatas ng mga hakbangin na mangangalaga at magpapatingkad sa karapatan ng lahat ng mga mamamayan sa dignidad na pantao, magbabawas sa mga di pagkakapantay-pantay na panlipunan, pangkabuhayan, at pampulitika, at papawi sa mga di pagkakapantay-pantay na pagkalinangan sa pamamagitan ng pantay na pagpapalaganap ng kayamanan at kapangyarihang pampulitika para sa kabutihan ng lahat. Tungo sa mga mithiing ito, dapat regulahin ng Estado ang pagtatamo, pagmamay-ari, paggamit, at paglilipat ng ariarian at ng mga bunga nito.
PAGGAWA Seksyon 3. Dapat magkaloob ang Estado ng lubos na proteksyon sa paggawa, sa lokal at sa ibayong dagat, organisado at di organisado, at dapat itaguyod ang pupusang employment at pantay na mga pagkakataon… para sa lahat. Dapat nitong garantiyahan ang mga karapatan ng lahat ng mga manggagawa na magtatag ng sariling organisasyon, sama-samang pakikiapagkasundo at negosasyon, mapayapa at magkakaugnay na pagkilos, kasama ang karapatang magwelga nang naaalinsunod sa batas…
22
REPORMANG PANSAKAHAN AT PANLIKAS NA KAYAMANAN Seksyon 4. Dapat magsagawa ang Estado, sa pamamagitan ng batas, ng programa sa repormang pansakahan na nakasalig sa karapatan ng mga magsasaka at mga regular na manggagawa sa bukid, na mga walang lupa, na tuwiran o sama-samang magmay-ari ng mga lupang kanilang sinasaka o, sa kalagayan ng iba pang mga manggagawa sa bukid, tumanggap ng karampatang kaparte sa mga bunga niyon…
Seksyon 7. Dapat pangalagaan ng Estado ang mga karapatan ng mga mangingisdang
tawid-buhay, lalo na ng mga lokal na pamayanan, sa may pagtatanging paggamit ng mga
kayaman sa tubig at pangisdaan na para sa lahat, kapwa sa mga tubigang panloob at sa
dagat
KABABAIHAN Seksyon 14. Dapat pangalagaan ng Estado ang mga kababaihang nagtatrabaho sa pamamagitan ng ligtas at nakapagpapalusog na mga kalagayan sa pagtatrabaho, nagsasaalang-alang ng kanilang mga gawain bilang ina, at ng mga kaluwagan at mga pagkakataon na nagpapatingkad sa kanilang ikagagaling at ikagiginhawa upang matamo ang kanilang ganap na potensyal sa paglilingkod.
ANG MGA BAHAGING GINAGAMPANAN AT MGA KARAPATAN NG MGA
ORGANISASYON NG SAMBAYANAN
Seksyon 15. Dapat igalang ng Estado ang bahaging ginagampanan ng malayang mga organisasyon ng sambayanan upang matamo at mapangalagaan ng mga taong-bayan, sa loob ng balangkas na demokratiko, ang kanilang lehitimo at sama-samang interes at hangarin sa pamamagitan ng paraang mapayapa at naaayon sa batas. Ang mga organisasyon ng sambayanan ay mga asosasyong bona fide ng mga mamamayan na may subok na kakayahang itaguyod ang kapakanang pambayan at may mapagkikilalang pamiminuno, kasapian, at istruktura. Seksyon 16. Hindi dapat bawalan ang karapat ng sambayanan at ng kanilang mga organisasyon sa mabisa at makatwirang pakikilahok sa lahat ng mga antas ng pagpapasiyang panlipunan, pampulitika, at pangkabuhayan. Dapat padaliin ng Estado, sa pamamagitan ng batas, ang pagtatatag ng sapat na mga pamamaraan sa pakikipagsanggunian
23
Pinagkunan: 1987 Constitution of the Philippines. www.chanrobles.com. Date Retrieved, Nov. 25, 2012
MGA KARAPATANG PANTAO
Seksyon 17. (1) Nililikha sa pamamagitan nito ang isang malayang tanggapan na tatawaging Komisyon sa Mga Karapatang Pantao. .
Seksyon 18. Dapat magkaroon ang Komisyong sa Mga Karapatang Pantao ng mga
sumusunod na mga kapangyarihan at mga gawain:
(1) Magsiyasat, sa kusa nito o sa sumbong ng alin mang panig, ng lahat ng uri ng mga
paglabag sa mga karapatang pantao na kinapapalooban ng mga sibil at pulitikal
(3) Magtakda ng angkop na mga hakbangin na naaayon sa batas para sa pangangalaga ng
mag karapatang pantao ng lahat ng mga tao sa Pilipinas, at gayon din ng mga Pilipinong
naninirahan sa ibang bansa, at magtakda ng mga panagkang hakbangin, at mga paglilingkod
na tulong legal sa mga kulang-palad na ang mga karapatang pantao ay nilabag o
nangangailangan ng proteksyon;
(4) Tumupad ng mga kapangyarihan sa pagdalaw sa mga piitan, mga bilangguan, o mga
pasilidad sa detensyon;
(6) Magrekomenda sa Kongreso ng mabisng mga hakbangin upang maitaguyod ang mga
karapatang pantao at maglaan para sa mga bayad-pinsala sa mga biktima, o sa kanilang
mga pamilya, ng mga paglabag sa mga karapatang pantao;
(7) Subaybayan ang pagtalima ng Pamahalaan ng Pilipinas sa mga pananagutan sa
pandaigdig na kasunduang-bansa hinggil sa mga karapatang pantao;…
24
Gawain 14 Pagtukoy sa Tiyak na Impormasyon
Sagutin ang sumusunod na tanong
1. Saang dokumento nagmula ang mga nabanggit na artikulo at probisyon?
2. Sino ang pangulo ng Pilipinas na lumagda sa dokumento na ito?
3. Kailan isinagawa ang plebisito para sa pagpapatibay ng konstitusyon?
Gawain 15 Paghahambing
Batay sa iyong mga sagot sa Gawain 7 at Gawain 13, tukuyin ang mga probisyon
(maaaring seksiyon o artikulo) ng Freedom Constitution na sumasagot sa mga suliranin o hamon
na kinaharap ng mga Pilipino.
Suliranin o Hamon (Batay sa iyong sagot sa Gawain 8)
Tukuyin ang tiyak na bilang ng artikulo na tutugon sa suliranin
Paliwanag
Bahagi ng Freedom Constitution
Bahagi ng 1987 Saligang Batas
Pamprosesong Tanong
1. Bakit mahalaga ang mga dokumento tulad ng Freedom Constitution at 1987 Saligang Batas ng Pilipinas sa pagtugon sa mga suliranin o hamon na iyong nabanggit? 2. Paano binigyang pansin sa 1987 Saligang Batas ng Pilipinas ang sumusunod: a. Kapangyarihan ng pangulo b. Proseso ng pagbuo ng batas c. Karapatan at kapakanan ng mga mamamayan 3. Ginagarantiyahan ba ng 1987 Saligang Batas na hindi na mauulit ang naranasan ng mga Pilipino noong panahon ng Martial Law? Ipaliwanag.
25
Makalipas ang mahigit dalawang dekada, sariwa pa din sa alaala ng mga Pilipino ang mga pangyayaring naganap noong 1986 EDSA People Power Revolution. Subalit sa kasalukuyan magkakaiba ang pananaw ng mga Pilipino kung totoong bang nakamit ang mga layunin ng 1986 EDSA People Power Revolution. Basahin at suriin mo ang ilan sa mga artikulo sa pahayagan ukol sa mga obserbasyon at opinyon ng mga Pilipino tungkol sa 1986 EDSA People Power Revolution at ang kasalukuyang kalagayan ng Pilipinas.
Sanggunian 5 Sipi ng 26 years of freedom, isang editoryal, 26 years after EDSA where did we go wrong at 5 Lessons to Remember from the EDSA People Power Revolution
Pinagkunan: 26 Years of Freedom. http://www.femalenetwork.com/news-features/5-lessons-to-remember-from-the-edsa-people-power-
revolution. Date Retrieved, Nov. 27, 2012.
26 Years of Freedom
The land of people power marks the 26th anniversary of its peaceful revolution today . . . The
story of post-EDSA Philippines should provide precious lessons on the complexities of building a
nation on the foundations of a revolution.
Many of the problems during the dictatorship, however, have not been fully eradicated. The
same politics of patronage persists, breeding corruption and preventing the development of a
merit-based society. Hundreds of left-wing militants, legal professionals and journalists have
disappeared or been murdered since 1986, with many of the crimes attributed to state forces.
Human rights abuses continue in the police and military.
The revolution also did not put an end to corruption and dirty elections. As the four-day
remembrance of the people power revolt got underway, the second Philippine president to be
arrested and held without bail pleaded not guilty to electoral sabotage. In the lower rungs of
government, a clerk who owns a Porsche and was caught on CCTV assaulting a young man
tendered his resignation from the Bureau of Customs, still perceived to be one of the most
corrupt agencies. The head of the government’s gaming firm is embroiled in a scandal over
perks he and his family accepted from a private casino operator.
All these persistent problems surely contribute to the fact that 26 years after EDSA, the country
has become Asia’s economic laggard. Today, with the annual celebration of the restoration of
democracy, there must be a greater national resolve to move the country forward.
26
Pinagkunan: Avila, Bobi S. 26 Years after EDSA, where did we go wrong? Philippine Star. February 21, 2012. pg. 9-10.Date
Retrieved, Nov. 27, 2012.
26 years after EDSA, where did we go wrong?
This week is the 2th anniversary of the EDSA Revolution, and I was to have former
Jesuit Father Provincial Fr. Romeo “Archie” Intengan and former National Security Adviser
Norberto Gonzales as guests of my talk show, “Straight from the Sky” to talk about the
lessons we can gain from the two EDSA revolts. One thing is sure, more than half of the
Filipino people living today were not yet born when we had a People’s Power revolt that
reverberated all over the globe. It was indeed a proud time to be Filipino.
But 26 years later, despite give Presidents after the Marcos Dictatorship left in a
huff . . . we’re still a 3rd world country, woefully left behind against the rest of the world . . .
The big question to ask is, “Where did we go wrong?” In truth, our badly educated people
simply put their trust and confidence in the hand of politicians whose only agenda is selfish
lust for political power which brings them money as money assures of them of a continued
hold on that political power… if we don’t get out of this vicious cycle, we will continue on
the same path well into our next generation.
27
5 Lessons to Remember from the EDSA People Power Revolution Here are some learnings every Filipino should take from the People Power Revolution. By Gia Recio
As we celebrate the 25th anniversary of the People Power Revolution, a bloodless
revolution held on EDSA in Metro Manila with corresponding movements elsewhere in the country. Thousands of Filipinos, armed only with courage, faith,
and resolve, congregated in the streets to protest the untenable environment created by Martial Law and demand that President Ferdinand Marcos step down.
This peaceful revolution lasted three days. On February 25, 1986, our nation finally
saw the end of 14 years under a cruel dictatorship: the president and his family fled to Hawaii, and Corazon Aquino, Ninoy’s widow, became the country’s new
president.
Twenty-five years later—and for decades more to come—our nation still recognizes the significance of that particular period in our history. Today, as we celebrate the
anniversary of the EDSA Revolution, let us revisit five principal things that we may glean from this historical event:
1. THERE IS STRENGTH IN UNITY. The multitudes who gathered in EDSA 25 years ago were composed of ordinary citizens united by the desire to stop the oppression suffered at the hands of President Marcos. People from all walks of life prayed together, sought comfort and strength from each other, and bravely faced the militia Marcos dispatched to disperse the crowds. What we achieved that day was no small feat. We were able to unite as a nation and use our collective strength to topple a seemingly impregnable dictatorship.
28
Pinagkunan: Recio, Gia. 5 Lessons to Remember from the EDSA People Powere Revolution. http://www.femalenetwork.com/news-features/5-
lessons-to-remember-from-the-edsa-people-power-revolution. Date Retrieved, Nov. 27, 2012.
2. THERE IS POWER IN DEMOCRACY. The People Power Revolution, as this came to be known, was also proof that sovereignty indeed resides in the Filipino people. … But democracy comes with responsibility, and since the power of democracy rests in the hands of the people, it’s important that people understand exactly what they’re responsible for. Maria Ressa has this to say about the People Power Revolution, "People power should have never become a political tool; it was a once-in-a-lifetime act that should have been followed by the hard work of building democratic institutions. That never happened. That is the work that, twenty years later, desperately needs to be done." 3. YOU HAVE TO FIGHT FOR YOUR PRINCIPLES. The events in EDSA taught us the importance of fighting for what you believe in, especially when it involves what is right and what benefits the majority. Integrity isn’t just about knowing what’s right; it’s also about doing what’s right. We should remember that this applies to the little things, the everyday things, as well as the big ones. 4. MUCH CAN BE ACHIEVED BY FAITH. Apart from having faith in God--as shown by the people during the prayer rallies and the processions that punctuated the three-day revolution--we must also remember to have faith in ourselves. In the midst of the countless political issues that divide us at present, we must believe that we can still rise up as one nation . . . And while the Catholic Church played a significant part in the People Power Revolution, we must remember that the Church and the State are separate.
5. A REVOLUTION DOESN’T HAVE TO BE CHARACTERIZED BY VIOLENCE. In spite of the threatening presence of the military forces in EDSA, not a single shot was fired against the civilians. Throughout the three days of the revolution, not once did the people take up arms or cause widespread panic to achieve their goal. Solidarity, kindness, and a sincere adherence to a common endeavor were our people’s weapons of choice, and despite the absence of force, they succeeded in achieving the liberty that had long been due them.
29
Gawain 16 Paghahambing
Makibahagi sa inyong pangkat. Suriin ang nilalaman ng artikulo na naiatas sa inyo.
Gamitin ang chart sa gagawing pagsusuri.
Pamagat:
Mga Suliranin bago ang 1986 EDSA
People Power Revolution na
nararanasan pa din sa kasalukuyan
Pangkat 1 – 26 Years of Freedom Pangkat 2 – 26 Years after EDSA where did we go wrong?
Pamagat:
Mga aral na
natutuhan sa 1986
EDSA People
Power Revolution
Pangkat 3 - 5 Lessons to Remember from the EDSA People Power Revolution
Pangkat 4 – Sagutin ang sumusunod na tanong
TANONG SAGOT
1. Para sa iyo, alin sa
mga nabanggit na aral
ang maituturing na
pinakamahalaga? Bakit?
2. Sang-ayon ka ba sa
nilalaman o pananaw ng
mga may-akda ng unang
dalawang artikulo?
Pangatuwiranan.
3. Nararapat pa din ba
nating ipagmalaki ang
1986 EDSA People
Power Revolution?
Bakit?
Pangkat 5 – Sagutin ang sumusunod na tanong
TANONG
1. Sino ang sumulat ng
artikulo?
3. Ano ang pananaw ng
mga may-akda ukol sa
1986 EDSA People
Power Revolution?
2. Ano ang
kasalukuyang kalagayan
ng ekonomiya ng
Pilipinas?
26 Years of Freedom
SAGOT
26 Years after
EDSA, where did
we go wrong?
4. Sa iyong palagay, bakit
nagpapatuloy pa din ang
mga nabanggit na hamon
o suliranin sa bansa?
30
Gawain 17 EDSA Fever
Naging tanyag ang Pilipinas dahil sa tagumpay ng 1986 EDSA People Power Revolution.
Maraming lider ng ibang bansa ang pumuri sa pagkakaisa ng mga Pilipino. Sa kasalukuyan, ang
mga mamamayan sa ibang ang nagsulong ng pagbabago sa pamamagitan ng mapayapang
pagkilos – tulad ng pinasimulan ng mga Pilipino. Makikita sa mapa ang mga impormasyon
tungkol dito. Sagutan ang chart mula sa impormasyong makukuha sa mapa.
Pamprosesong Tanong:
1. Bilang Pilipino, ano ang iyong naramdaman matapos mabatid na tinularan ng ibang bansa ang ginawa noong 1986 EDSA People Power Revolution? Bakit?
2. Bilang mag-aaral, paano mo mapapanatiling buhay ang diwa ng 1986 EDSA
People Power Revolution?
3. Ano ang katangian ng 1986 EDSA People Power Revolution na naging modelo ng ibang bansa
sa daigdig?
1. Tatlong bansa na nagsulong ng mapayapang pagkilos at kalian ito isinagawa: (a)_______, _____ (b)_______, _____ (c) _______, _____
2. Anong bansa ang nauna sa paggamit ng mapayapang paraan sa pagsulong ng pagbabago?______
Libya. October 2011 Nagsimula sa mapayapang paraan na nauwi sa karahasan. Napatay si Pangulong Muammar Gaddafi
Pilipinas.
February1986.
Mapayapang
napaalis si Pangulong
Marcos
Egypt. October 2011 Mapapayang napaalis si Pangulong Hosni Muhbarak
31
Gawain 18 Dokyu-Kasaysayan
Makibahagi sa inyong pangkat. Maghanap ng maaaring makapanayam na buhay na
saksi o naging bahagi ng 1986 EDSA People Power Revolution. Gamitin ang mga gabay na
tanong. Gumamit ng video recorder sa gagawing panayam. Ipanood sa klase ang nabuong
dokyumentaryo.
Pangkat 1 - 3
Pangkat 4- 6
Mga Pilipino na nagsasabing tagumpay ang 1986 EDSA
Revolution hanggang sa kasalukuyan.
Mga Pilipino na nagsasabing bigo ang 1986 EDSA Revolution
dahil sa kalagayan ng Pilipinas sa kasalukuyan.
Mga Gabay na Tanong para sa Pakikipagpanayam
1. Ano po ang inyong pangalan?
2. Ilang taon po kayo noong naganap ang 1986 EDSA People Power Revolution?
3. Ikuwento po ninyo ang inyong naging karanasan/partisipasyon sa nasabing pangyayari.
* kung nakilahok ba sa 1986 ESA People Power Revoultion
* kung sumuporta kay Pangulong Ferdinand Marcos
4. Bakit po kayo nakilahok (hindi nakilahok) sa iba pang Pilipino na nagtungo sa EDSA?
5. Ano po ang inyong naramdaman nang magtagumpay kayo sa inyong layunin? (mapaalis si Pangulong
Marcos sa puwesto?)
6. Sa inyong palagay bakit dapat (hindi dapat) ipagmalaki ang 1986 EDSA People Power Revolution?
7. Masasabi mo bang tagumpay ang 1986 EDSA People Power Revolution? Bakit?
8. Nabago ba ng 1986 EDSA People Power Revolution ang kalagayan ng Pilipinas mula noong 1986
hanggang sa kasalukuyan? Patunayan.
9. Ilahad ang inyong mensahe sa mga kabataang Pilipino sa kasalukuyan ukol sa kanilang dapat gawin
upang maging isang mapanagutang mamamayan ng ating bansa.
32
Ang inyong dokyumentaryo ay bibigyan ng marka gamit ang sumusunod na pamantayan:
Rubric para sa pagmamarka ng Dokyumentaryo
KRAYTIRYA NAPAKAHUSAY MAHUSAY NALILINANG NAGSISIMULA
4 3 2 1 Nilalaman Kumpleto at kumprehensibo ang nilalaman ng dokyumentaryo.
Wasto ang lahat ng impormasyon. Gumamit ng mga primarya at sekondaryang sanggunian upang mabuo ang nilalaman. May
mga karagdagang kaalaman na matututunan mula sa dokyumentaryo
Kumpleto ang nilalaman ng dokyumentaryo. Wasto ang lahat ng
impormasyon. Gumamit ng tatlo hanggang limang sanggunian upang
mabuo ang nilalaman ng dokyumentaryo.
May ilang kakulangan sa nilalaman ng dokyumentaryo. May ilang maling
impormasyon na nabanggit. Gumamit ng isa hanggang dalawang sanggunian
upang mabuo ang dokyumentaryo.
Maraming kulang ang nabuong dokyumentaryo. Gumamit lamang ng isang sanggunian at maraming
mali sa mga impormasyon na nakapaloob sa dokyumentaryo.
Paglalahad ng Pananaw
Masusing sinuri at tinimbang ang mga pananaw na inilhad. Nakabatay sa moralidad, ebidensiya at sariling pagsusuri ang paglalahad ng pananaw. Hindi nagpakita ng pagpanig sa sino
mang personalidad o pangkat.
Pantay at batay sa katotohanan ang paglalahad ng pananaw. Ibinatay sa
ebidensiya at hindi sa sariling damdamin ang pananaw. Hindi
nagpakita ng pagpanig sa sino mang personalidad o pangkat.
Maayos na nailahad ang pananaw subalit hindi nagawang maisantabi ang
sariling damdamin. Bagama’t may pinagbatayang ebidensiya, nagpakita ng
pagpanig sa isang tao o personalidad.
Hindi maayos ang paglalahad ng pananaw.
Ginamit ang sariling damdamin at opinyon sa paglalahad ng pananaw.
Mensahe Malinaw na naipabatid ang mensahe ng dokyumentaryo. Naimulat ang mga manonood sa mga katotohanan at maling pananaw ukol sa paksa ng dokyumentaryo. Nakabatay ang
mensahe sa mga nilalaman ng sangguniang ginamit. Nahikayat ang mga manonood na kumilos ayon sa mensahe ng
dokyumentaryo.
Maayos na naipabatid ang mensahe ng dokyumentaryo. Naitama ng mga manonood ang kanilang mga maling
pananaw ukol sa paksa.
Hindi gaanong mayo na naipabatid ang mensahe ng dokyumentaryo.
Nadagdagan ang kaalaman ng mga manonood ukol sa paksa.
Hindi naipabatid ang mensahe ng
dokyumentaryo. Walang karagdagang kaalaman na
nadagdag sa mga manonood.
Presentasyon Organisado, malinaw, simple at may tamang pagkakasunod-sunod ang presentasyon ng mga pangyayari at ideya sa
dokyumentaryo. Malinaw ang daloy ng istorya at organisado ang paglalahad ng mga argumento at kaisipan.
Malinaw at maayos ang presentasyon ng mga pangyayari at ideya sa dokyumentaryo. Malinaw
ang daloy ng istorya at ang paglalahad ng argumento at kaisipan.
Maayos ang presentasyon ng mga pangyayari at ideya. May mga bahagi
na hindi gaanong malinaw at organisado ang paglalahad ng
argumento at kaisipan.
Hindi maayos ang presentasyon ng mga pangayayari at ideya. Maraming bahagi ang
hindi gaanong malinaw ang paglalahad ng
argumento at kaisipan.
Pagkamalikhain Malikhain, malinis at kumprehensibo ang nabuong dokyumentaryo. Gumamit ng iba pang midya o teknolohiya
bukod sa hinihingi ng gawain upang mas maging kaaya-ayang panoorin ang dokyumentaryo. Nakatulong ang mga ginamit na
midya o teknolohiya upang makakauha ng karagdagang impormasyon na nagpayaman sa dokyumentaryo.
Malikhain at malinis ang nabuong dokyumentaryo. Ginamit ang midya o teknolohiya na hinihingi ng gawain.
Hindi gaanong malikhain at malinis ang pagkakabuo ng dokyumentaryo.
Ginamit ang midya o teknolohiya na hinihingi ng gawain.
Hindi malikhain at malinis ang pagkakabuo ng
dokyumentaryo.
33
GAWAIN 19: Pamana ng 1986 EDSA People Power Revolution
Para sa iyo, ano ang pinakamahalagang pamana ng 1986 EDSA People Power Revolution
na dapat mong patuloy na pagyamanin at ipagmalaki. Ipaliwanag ang iyong sagot.
GAWAIN 20 : Pagsulat ng repleksiyon
Sumulat ng repleksiyon ukol sa mga hakbang na maaari mong gawin bilang isang mag-
aaral upang mapanatili ang diwa ng 1986 EDSA People Power Revolution at matugunan ang mga
hamon at suliranin na kinakaharap ng Pilipinas sa kasalukuyan.
Pinakamahalagang
Pamana ng 1986 EDSA
People Power
Revolution
Paliwanag
34
Produkto/Pagganap
Makibahagi sa iyong pangkat. Basahin ang nilalaman ng Produkto/Pagganap. Isaalang-
alang ang mga panuntunan ng guro.
Ikaw ay miyembro ng isang pribadong samahan na nagsusulong ng aktibong
pakikilahok ng mga mamamayan sa mga gawain ng pamahalaan. Nagpatawag ng
kumperensiya ang Commission on Elections (COMELEC) upang mabigyan ng kaalaman ukol
sa mga batas at alituntunin na dapat sundin ng mga mamamayan at politiko kapag may
halalan. Bahagi ng kumperensiya ang paggawa ng sulat na naglalaman ng mga suliranin na
nararansan sa inyong lugar. Ipadadala ang sulat sa mga opisyales na tumatakbo sa
pambansang halalan upang magsilbing gabay sa pagbuo ng kanilang mga plano at proyekto
kung sakaling sila ay mananalo. Ilalahad mo ang nabuong sulat sa mga kapwa kinatawan ng
iba’t ibang samahan na kasama sa kumperensiya. Ang iyong nabuong sulat ay bibigyan ng
marka batay sa sumusunod na pamantayan:
Nilalaman 30
Partisipasyon 30
Presentasyon 20
Organisasyon 20
Kabuuan 100
35
Rubric sa pagmamarka ng Sulat
KRAYTIRYA NAPAKAHUSAY MAHUSAY NALILINANG NAGSISIMULA
4 3 2 1
Nilalaman Kumpleto at kumprehensibo ang nilalaman ng sulat. Wasto ang
lahat ng impormasyon. Gumamit ng mga primarya at
sekondaryang sanggunian upang mabuo ang nilalaman.
Makatotohanan at nakabatay sa ebidensiya ang nilalaman ng
sulat
Kumpleto ang nilalaman ng sulat. Wasto ang lahat ng
impormasyon. Gumamit ng tatlo hanggang limang sanggunian
upang mabuo ang nilalaman ng dokyumentaryo.
May ilang kakulangan sa nilalaman ng sulat. May ilang
maling impormasyon na nabanggit. Gumamit ng isa
hanggang dalawang sanggunian upang mabuo ang sulat
Maraming kulang ang nabuong sulat. Gumamit lamang ng isang sanggunian at maraming mali sa
mga impormasyon na nakapaloob sa sulat
Partisipasyong Panlipunan Kumprehensibo ang pagkakalahad ng solusyon na
nagpapakita ng aktibong pakikilahok ng mga mamamayan
upang malutas ang suliranin. Makatotohanan at maisasagawa
ang mungkahing solusyon
Nailahad sa sulat ang aktibong pakikilahok ng mga mamamayan
sa pagbibigay ng solusyon sa mga suliranin. Makatotohanan
at maisasagawa ang mga mungkahing solusyon.
Hindi gaanong nailahad sa sulat ang aktibong pakikilahok ng mga mamamayan. May kahirapang
maisakatuparan ang mungkahing solusyon
Hindi nailahad sa sulat ang aktibong pakikilahok ng mga
mamamayan. Mahirap at hindi makatotohanan ang mungkahing
solusyon
Presentasyon Malikhaing nailahad ang nilalaman ng sullat. Maayos ang
daloy, malakas ang tinig ng tagpaglahad. Naunawaan ang
nilalaman ng sulat
Maayos na nailahad ang sulat, malakas ang tinig ng
tagapaglahad. Naunawaan ang nilalaman ng sulat
Hindi gaanong maayos na nailahad ang sulat, bagamat
malakas ang tinig, hindi gaanong naunawaan ang nilalaman
Hindii maayos na nailahad ang sulat. Mahina ang tinig at hindi naunawaan ang nilalaman ng
sulat
Organisasyon Organisado, malinaw, simple at may tamang pagkakasunod-
sunod ang presentasyon ng mga ideya sa sulat. Malinaw ang
daloy at organisado ang paglalahad ng mga kaisipan.
Malinaw at maayos ang presentasyon ng mga ideya sa sulat. Malinaw ang daloy ng paglalahad ng argumento at
kaisipan.
Maayos ang presentasyon ng mga pangyayari at ideya. May mga bahagi na hindi gaanong
malinaw at hindi gaanong organisado ang paglalahad ng
kaisipan.
Hindi maayos ang presentasyon ng mga ideya. Maraming bahagi ang hindi gaanong malinaw ang
paglalahad ng kaisipan.
36
Pagtatapos ng Modyul
Nakasalalay sa pagtutulungan, paggalang, at pagkakaisa ng mga mamamayan at pamahalaan ang pagkamit ng mga
hinahangad na pagbabago at kalayaan. Kalayaan hindi lamang mula sa mga banta sa ating karapatan kundi kalayaan mula sa
kahirapan, pagkakawatak-watak, katiwalian sa pamahalaan, kawalan ng pagkakakilanlang Pilipino at patuloy na pagsasawalang
bahala sa mga suliraning pangkalikasan. Bilang isang mag-aaral, tungkulin mo na pagbutihin ang iyong pag-aaral upang maging
mulat sa mga nangyayari sa iyong bansa at sa daigdig. Makatutulong din ito upang ikaw ay maging handa sa mga hamon na iyong
kakaharapin bilang isang mahalagang bahagi ng lipunan.
37
References:
A. Books
B. Newspapers
C. Weblinks
Pictures
Ferdinand Marcos declaring Martial Law – www.wikipedia.org
RAM logo
http://en.wikipedia.org/wiki/Reform_the_Armed_Forces_Movement
World bank logo -
http://www.google.com.ph/imgres?q=world+bank&hl=fil&biw=1214&bih=497&tbm=isch&tbnid=AzUlK
DJNMWEkMM:&imgrefurl=http://www.khaama.com/afghanistan-signs-125m-grant-with-the-world-
bank-to-improve-rural-roads-745&docid=V8GVEgo3TWCEhM&imgurl=http://www.khaama.com/wp-
content/uploads/2012/07/World-Bank.
Corazon Aquino -
http://www.google.com.ph/imgres?q=snap+election+cory+marcos&hl=fil&biw=1214&bih=497&tbm=isc
h&tbnid=AZ-
Ninoy Aquino –
http://www.google.com.ph/imgres?q=assassination+of+ninoy+aquino&hl=fil&sa=X&biw=1214&bih=497
&tbm=isch&prmd=imvnso&tbnid=kjtmKRQ4Q8Oi6M:&imgrefurl=http://www.monacome.com/2008/08
/ninoy-aquino-25-years-assassination.
38
Enrile at Ramos -
http://www.google.com.ph/imgres?q=enrile+at+ramos&hl=fil&sa=X&biw=1024&bih=499&tbm=isch&pr
md=imvns&tbnid=HMJEXBDbdAU9QM:&imgrefurl=http://library.thinkquest.org/15816/therevolution.ar
ticle1.html&docid=tpMTyNsAFypocM&imgurl=http://library.thinkquest.org/15816/media/therevolution
.article1.image1.jpg&w=210&h=158&ei=kYmYULajNqiLmQW-
6IHQCQ&zoom=1&iact=hc&vpx=419&vpy=289&dur=437&hovh=126&hovw=168&tx=70&ty=82&sig=113
308888925793296799&page=1&tbnh=126&tbnw=168&start=0&ndsp=8&ved=1t:429,r:5,s:0,i:80
Marcos at Ver -
http://www.google.com.ph/imgres?q=general+ver&hl=fil&biw=1024&bih=499&tbm=isch&tbnid=sREJii9
-QVDXtM:&imgrefurl=http://www.filipinofightingartsintl.com/Publications/history/plaza-miranda-
bombing.html&docid=8w_u3jJFWBp2jM&imgurl=http://www.filipinofightingartsintl.com/Publications/h
istory/images_plaza-miranda-bombing/plaza-miranda-
bombing6.jpg&w=400&h=330&ei=KI2YUKrDCu_vmAXywYHgAw&zoom=1&iact=hc&vpx=736&vpy=162&
dur=2991&hovh=204&hovw=247&tx=124&ty=113&sig=113308888925793296799&page=1&tbnh=169&
tbnw=231&start=0&ndsp=11&ved=1t:429,r:5,s:0,i:77
People at EDSA -
http://www.google.com.ph/imgres?q=edsa+revolution&num=10&hl=fil&biw=1024&bih=499&tbm=isch
&tbnid=ytZO3WV2nAl8dM:&imgrefurl=http://en.wikipedia.org/wiki/People_Power_Revolution&docid=j
nKP-
MsXiVlCxM&imgurl=http://upload.wikimedia.org/wikipedia/en/thumb/3/3b/EDSA_Revolution_pic1.jpg/
250px-EDSA_Revolution_pic1.jpg&w=250&h=179&ei=pJCYUOySF46ImQXz-
YDoDw&zoom=1&iact=hc&vpx=502&vpy=105&dur=97&hovh=143&hovw=200&tx=93&ty=84&sig=1133
08888925793296799&sqi=2&page=1&tbnh=143&tbnw=189&start=0&ndsp=9&ved=1t:429,r:2,s:0,i:68
Lyrics of Handog ng Pilipino sa Mundo - http://videokeman.com/apo-hiking-society/handog-ng-pilipino-
sa-mundo-apo-hiking-society/
Globe showing Philippines -
http://www.google.com.ph/imgres?q=globe+showing+philippines&hl=fil&sa=X&biw=1024&bih=499
&tbm=isch&prmd=imvns&tbnid=z4QkBu71UKJU1M:&imgrefurl=http://www.elnidopalawan.com/ma
ps.html&docid=HOgkXA7Pr8iYsM&imgurl=http://www.elnidopalawan.com/images/info/globe_b.gif
39
&w=400&h=400&ei=kVGkUMajF-
PzmAWb3YG4Cg&zoom=1&iact=rc&dur=16&sig=109266282319643317836&page=1&tbnh=124&tbnw
=124&start=0&ndsp=12&ved=1t:429,r:0,s:0,i:65&tx=64&ty=83
World map -
http://www.google.com.ph/imgres?q=world+map&hl=fil&biw=1024&bih=499&tbm=isch&tbnid=EVYnN
pYzzAhtWM:&imgrefurl=http://www.theodora.com/maps/&docid=LV_o6Djrx2o7NM&imgurl=http://w
ww.theodora.com/maps/new5/802649.jpg&w=1343&h=737&ei=MFSkUO61Me6NmQXdqoGgAQ&zoom
=1&iact=hc&vpx=563&vpy=241&dur=4025&hovh=166&hovw=303&tx=202&ty=140&sig=109266282319
643317836&page=1&tbnh=143&tbnw=261&start=0&ndsp=7&ved=1t:429,r:5,s:0,i:77
Top Related