Hoşgeldiniz… . . . 19:00
Hoşgeldiniz
Takıldığınızda sorunuz
21:00 Hoşçakalın
20:15-21:00 Sunuş
1
19:15-20:00 Sunuş
20:00-20:15 Ara
Sanayide Enerji Verimliliği Ülkemizdeki Gelişimi ve Uygulamalar
MMO Enerji Verimliliği Komisyonu Etkinliğidir.
Hazırlayan: Saim PAKER / Enerji Yöneticisi ……….. (532) 334 77 45
2/96
Dünya Enerji Talebi
3
Küresel Enerji Talebi
4
Dünya Birincil Enerji Arzı ve 2035 yılı Talep Senaryoları içinde Kaynakların Miktar ve Payları
5
Karbondiaosit Emisyonu
6
Dünya Enerji Üretimi
7
2011 Yılı Sektörel Bazda Dünya Tüketimi
8
Türkiye Enerji Görünümü
Çevrim santrallerinin verimi %35 dir. Enerji nakil hatlarındaki kayıp ortalama %55’dir. Özetle 1 kWh az enerji tüketimi ile 10 kWh enerji eşdeğeri hammade ithalinin azalmasıdır.
9
1990-2001 Türkiye Enerji İthalatının Kaynaklara Dağılımı
%22,5 Toplam İthalat içindeki Enerjinin Payı
10
Türkiye Enerji İthalatı
11
Enerji Yoğunluğu (Avro Bazında Satın Alma Gücü Paritesine Göre Nihai Enerji Tüketimi)
12
Enerji Verimliliği Potansiyelinin Sektörel Görünümü
13
Enerji Verimliliği Göstergeleri
14/96
Kaynak: Yalçın, E, (2010), Sanayi Sektöründeki Enerji Verimliliği Göstersleri, Sunum, YEGEM, Ankara
Uluslarası düzeyde, ülkelerin gelişmişlik düzeylerini gösteren ve ortak bir değerlendirme
ölçeği oluşturmaya yönelik göstergelerdir.
Ülkelerin gelişimleri makro ölçeklerle değerlendirilir.
Her ülke kendi makro ölçeklerinin alt parametresi olarak sektörel göstergelerini
standartlara uygun olarak mikro ölçekler oluşturur.
Mikro ölçeklerin veri kaynağı sektörlerde bulunan firmaların enerji verimlilik göstergeleridir.
Göstergeler, rekabet ortamı yaratmanın yanı sıra ülkelerin, sektörlerin ve hatta firmaların
aynı işi yapmadaki enerji kullanım performanslarını değerlendirmelerini olanak sağlar.
Enerji Verimliliği Göstergeleri
15/96
Kaynak: Yalçın, E, (2010), Sanayi Sektöründeki Enerji Verimliliği Göstersleri, Sunum, YEGEM, Ankara
• MAKRO Enerji Verimliliği Göstergeleri
– Birincil Enerji Yoğunluğu
– İkincil Enerji Yoğunluğu
• Sanayi Sektörü Enerji Verimliliği Göstergeleri
– Enerji ve CO2 Yoğunluğu
– Enerji Verimliliği İndeksi
– Spesifik Enerji Tüketimi (SET) Birincil Enerji Yoğunluğu; Birincil enerji tüketiminin GSYİH’ya oranlanması sonucu hesaplanan yoğunluktur.
Nihayi Enerji Yoğunluğu; Nihai enerji tüketiminin GSYİH’ya oranlanması sonucu hesaplanan yoğunluktur.
Enerji yoğunIuğu; enerji tüketimi (tep, joule) ile finansal bir gösterge olan (GSYIH ve Katma Değer)
arasindaki oran olarak tanımlanmaktadir.
SET: Spesifik enerji veya birim tüketimi; Nihai kullanim alt sektörlerinde enerji tüketimi ile ton ham çelik
veya üretilen araba sayisi gibi flziksel ifadelerle veya tüketim birimi arasinda ilişki kurmak için
kullanılmaktadır.
Enerji Verimliliği İndeksi; Avrupa BirIiği’nde ODYSSEE projesi kapsaminda geIitiriIen ve ODEX olarak
adlandirilan Enerji VerimIiIiği Indeksì sektörel bazda enerji verimIiIii eğiIimIerini iziemek için geIiştiriIen
alternatif bir göstergedir.
Türkiye Enerji Yoğunluğu
16/96
Kaynak: http://www.eie.gov.tr/iklim_deg/azaltim.aspx (31.10.2013-10:00)
Hedef enerji yoğunluğunu
azaltmaktır.
Bu amaçla politikalar
geliştirilmektedir.
Grafiklerin oluşturulmasında 1998 bazlı yeni GSYİH serisi kullanılmıştır.
17/96
Türkiye Enerji Yoğunluğu
Kaynak: Çalıkoğlu E, ENERJI VERIMLILIGI (EnVer) & KANUNU Sunumu, YEGEM., Ankara
Türkiye Enerji Görünümü
18/96
Enerji Verimliliği
19
Enerji Verimliliği Potansiyelinin Sektörel Görünümü
20
21/96
Kaynak: Elektrik Üreticileri Derneği http://www.eud.org.tr/TR/Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFFA79D6F5E6C1B43FFC112613E4DF20E8E
CARİ AÇIĞIN KAYNAĞI ENERJİ
Rakamlar, cari açıkta kalıcı iyileşme için enerji sorununun çözümünün şart olduğunu gösteriyor
Türkiye'nin cari işlemler hesabı açığı bir önceki yıla göre yüzde 65.3 artışla 77.1 milyar dolara
ulaşmış durumda. 2011 yılında, enerji ithalatına ödediğimiz fatura 54.1 milyar dolar düzeyinde.
Cari açığın yüzde 70.2'sini, dış ticaret açığımızın yüzde 51.1'ini enerji ithalatı oluşturuyor.
Enerji verimliliği savaşı milli bir mücadeledir.
22/96
En ucuz enerji tasarruf edilen enerjidir. Enerji verimliliği bir tasarruf aracıdır.
23/96
Türkiye Enerji Verimliliği Mevzuatı
Avrupa Parlementosu
ve Konseyi Direktifi
2002/91/EC Binaların Enerji
Performansı
T.C. Enerji
Verimliliği Kanunu
T.C. Enerji Verimliliği Yönetmelilikleri
T.C.
Tebliğler Genelgeler
uygulamalar
24/96
Mevzuat Önceliği ve Karakteristik Tanımları
• Uluslararası anlaşmalar • Uymayı tahhüt ettiğimiz uluslarası yönergeler • Strateji belgeleri
Kanun
Tüzük
Yönetmelik
Tebliğler
Genelgeler
Doğrudan etkili karakteristikler
Dolaylı etkili karakteristikler
25/96
Mevzuat Geçerliliği
26/96
Enerji Verimliligi Stratejisi ilk defa
24/6/2004 tarihinde yayınlanmıştır.
Ülkemizin uluslararası anlaşmaların
getirdiği yükümlülükler ve gelecek
vizyonumuza göre hazırlanmış olan
belge sürecin yönetimini belirleyen
çıkış noktasını oluşturmaktadır.
Uluslararası Anlaşmalar: • Birlesmis Milletler İklim Değişikligi
Çerçeve Sözleşmesi
(16/10/2003 tarihli ve 4990 sayili Kanun) • Enerji Verimliliğine ve İlgili Çevresel
Hususlara İlişkin Enerji Şartı
Protokolü (RG: 6/2/2000 – 23956)
• Enerji Şartı Anlaşması (16.04.1998)
(Energy charter treaty) Ticaret, Yatırımların
desteklenmesi ve korunması,
Uyuşmazlıklar ve ekleri ile genişletilmiştir.
Türkiye Enerji Verimliliği Strateji Belgesi
Kaynak: http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/02/20120225-7.htm> (31.10.2013-11:40)
27/96
Türkiye Cumhuriyeti’nde Enerji Verimliliği
VİZYONU Enerjinin tamamını faydaya dönüştüren bir Türkiye..
Kişi başına enerji tüketimi yüksek ve enerji yoğunluğu düşük
ülkeler arasında yer alan bir Türkiye...
HEDEFİ Sanayide, binalarda, ulaşımda ve enerji sektöründe, Türkiye pratiklerinde uygulanabilir tedbirlerin
yer aldığı Kanun ile; Birim milli gelir başına tükettiğimiz enerjiyi (Enerji Yoğunluğunu),
2020 yılına kadar en az %15 azaltmak
Bu hedef, aynı enerji ile daha fazla üretimin önünü açacak, enerji yatırım ihtiyaçlarımızı ve ithalat
bağımlılığımızı azaltacak, ayrıca temiz çevrenin korunmasına önemli katkılarda bulunacaktır.
Kaynak: Çalıkoğlu E, ENERJI VERIMLILIGI (EnVer) & KANUNU Sunumu, YEGEM., Ankara
28/96
Enerji Alt Yapısı (Elektrik)
Üretim Şirketleri
İletim Şirketleri
Dağıtım Şirketleri
Sayaç Okuma Şirketleri
Faturalama Şirketleri
> 36kV >
29/96
Enerji Alt Yapısı (Doğalgaz)
Kaynak: http://mevzuat.dpt.gov.tr/kanun/5627.htm (31.10.2013-14:18)
Üretim İletim Dağıtım
Tüketiciler
Petrol Doğalgaz
Doğalgaz
Ayrıştırma
Petrol
Su
Doğalgaz İşleme Tesisleri
Dış Salınım Alevlendirme
Kompresör
Kompresör
Koku
Yeraltı Depolama Tankları
BOTAŞ
İZMİRGAZ
LNG Sıvılaştırılmış Doğalgaz Depolama
30/96
Enerji Alt Yapısı (Nükleer)
31/96
Türkiye Enerji Verimliliği Mevzuatı
Kaynak: http://mevzuat.dpt.gov.tr/kanun/5627.htm (31.10.2013-14:18)
ENERJİ VERİMLİLİĞİ KOORDİNASYON KURURLU
YEGEM (EİE) ÜNVİERSİTELER MESLEK ODALARI
ENDÜSTRİYEL İŞLETMELER VE
BİNALAR
ENERJİ VERİMLİLİĞİ DANIŞMALIK ŞİRKETLERİ
Yetkilendirme
Eğitim
Bilin
çlen
dirm
e
İzlem
e
De
ne
tim
De
stekle
me
Lab. D
este
ği
Ye
tkilen
dirm
e
Eğitim
Etüt
ENER
Jİ P
İYA
SASI
DEN
ETLE
ME
KU
RU
RLU
EP
DK
32/96
• 4628 Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun
Yürürlülük 20.02.2001 RG24335 - (03.03.2001) Mükerer
• 4646 Doğal Gaz Piyasası Kanunu Yürürlülük 18.04.2001 RG24390 - (02.05.2001)
• 4628 Elektrik Piyasası Kanunu Yürürlülük 20.02.2001 RG24445 - (03.03.2001)
• 5307 Sıvılaştırılmış Petrol Gazları Yürürlülük 02.03.2005 RG 25754 - (13.03.2005)
(LPG) Piyasası Kanunu
• 5015 Petrol Piyasası Kanunu Yürürlülük 04.12.2013 RG25322 - (20.12.2013)
Söz konusu Kanunlar ile elektrik, doğal gaz, petrol ve LPG'nin; yeterli, kaliteli, sürekli, düşük
maliyetli ve çevreyle uyumlu bir şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması için, rekabet
ortamında özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösterebilecek, mali açıdan güçlü, istikrarlı
ve şeffaf bir enerji piyasasının oluşturulması ve bu piyasada bağımsız bir düzenleme ve
denetimin sağlanması amaçlanmaktadır.
Kaynak: http://www.epdk.gov.tr/index.php/epdk-hakkinda (31.10.2013-13:40)
Türkiye Enerji Verimliliği Mevzuatı
33/96
Türkiye Enerji Verimliliği Mevzuatı
• 5346 Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına
İlişkin Kanun Yürürlülük 10.05.2005 RG25819 - (18.05.2005)
• 5710 Nükleer Güç Santrallarının Kurulması ve İşletilmesi İle Enerji Satışına İlişkin
Kanun Yürürlülük 09.11.2007 RG26707 - (21.11.2007)
• 5627 Enerji Verimliliği Kanunu Yürürlülük 18.04.2007 RG26510 - (02.05.2007)
Enerji verimliliği kanunu yayınlandıktan sonra, kanun yönetmelik ve tebliğler ile
desteklenerek yürütülmesine yönelik işlerlik kazandırılmıştır.
Kaynak: http://mevzuat.dpt.gov.tr/kanun/5627.htm (31.10.2013-14:18)
Tüm Güncel Enerji Mevzuatları İçin: http://www.eie.gov.tr/eie-web/duyurular/EV/mevzuat/EV_mevzuat.html
34/96
Türkiye Enerji Verimliliği Mevzuatı
• YÖNETMELİKLER
• Enerji Kaynaklarının Ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Arttırılmasına Dair Yönetmelik
RG: 28097 (27.10.2011)
• Sanayi Kuruluşlarının Enerji Tüketiminde Verimliligin Artirilmasi için Alacaklari Önlemler Hakkinda
Yönetmelik RG: 22460 (11.11.1995)
• Binalarda Isı Yalıtımı Yönetmeliği (RG: 8.5.2000) / [Isı Yalıtımı Standardı TS 825 (14.6.2000)]
• Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik
RG: 27911 (20.04.2011)
• Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı(KOSGEB) Destekleri
Yönetmeliği. RG 27612 (5.06.2010)
• Ev Tipi Buzdolapları, Derin Dondurucular, Buzdolabı Derin Dondurucular ve Bunların Bileşimlerinin
Enerji Etiketlemesine Dair Yönetmelikte (94/2/AT) Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik
RG::27587 (21.05.2010)
• Millî Eğitim Bakanlığına Bağlı Okullarda Enerji Yöneticisi Görevlendirilmesine İlişkin Yönetmelik
RG: 27203 (17.04.2009)
• Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliği RG: 27075 (05.12.2008)
Kaynak: http://www.eie.gov.tr/verimlilik/v_mevzuat.aspx 04.11.2013 14:26
35/96
Türkiye Enerji Verimliliği Mevzuatı
• TEBLİĞLER
• 5627 Sayılı Enerji Verimliliği Kanununun 10 uncu Maddesine Göre 2013 Yılında
Uygulanacak Olan İdari Para Cezalarına İlişkin Tebliğ (Sıra No: 2013/3) RG: 28558
(13.02.2013)
• Yetki Belgesi ve Sertifika Bedelleri İle Sertifika Bedellerinin Yetkilendirilmiş Kurumlara
Ödenecek Bölümü Hakkında Tebliğ (Sıra No: 2013/2) RG: 28558 (13.02.2013)
• Enerji Verimliliği Hizmetlerini Yürütecek Kurum ve Kuruluşlara Yetki Belgesi Verilmesi
Hakkında Tebliğ (Sıra No:2012/4'de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ) (Sıra No:2013/1)
RG: 28519 (05.01.2013)
• Enerji Verimliliği Eğitim ve Sertifikalandırma Faaliyetleri Hakkında Tebliğ (Sıra No:2012/5'de
Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ)(Sıra No:2012/6) RG: 28463 (10.11.2012)
• Enerji Verimliliği Eğitim ve Sertifikalandırma Faaliyetleri Hakkında Tebliğ(Sıra No:2012/5)
RG: 28415 (18.09.2012)
• Enerji Verimliliği Hizmetlerini Yürütecek Kurum ve Kuruluşlara Yetki Belgesi Verilmesi
Hakkında Tebliğ (Sıra No:2012/4) RG: 28364 (25.07.2012)
Kaynak: http://www.eie.gov.tr/verimlilik/v_mevzuat.aspx 04.11.2013 14:26
36/96
Türkiye Enerji Verimliliği Mevzuatı
• GENELGELER
• Kamuda Akkor Lambaların Değiştirilmesi ile İlgili Başbakanlık Genelgesi(2008–19)
RG: 26966 (13.08.2008)
• Enerji Verimliliği Yılı ile İlgili Başbakanlık Genelgesi (2008–2)
RG: 26788 (15.02.2008)
• 2008 Enerji Verimliliği ile İlgili Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Genelgesi(2008–1)
Kaynak: http://www.eie.gov.tr/verimlilik/v_mevzuat.aspx 04.11.2013 14:26
37/96
Türkiye Enerji Verimliliği Mevzuatı
Yasal olmayan gereksinimler
• Müşteri şartları
• Kurumsal şartlar
• Gönüllü uygulamanın şartları
• Emisyon ticareti ile ilgili şartlar
• Ticaret birliklerinin şartları
• Zorunlu olmayan yönerge ve anlaşmaların şartları
• Kamuoyuna verilen taahüdlerle ilgili şartlar
• STK’larla varılan zorunlu olmayan şartlar.
Kaynak: http://mevzuat.dpt.gov.tr/kanun/5627.htm (31.10.2013-14:18)
38/96
Türkiye Enerji Verimliliği Mevzuatı
5627 Enerji Verimliliği Kanunu Yürürlülük 18.04.2007 RG26510 -
(02.05.2007)
• Birinci Bölüm: Amaç, Kapsam ve Tanımlar
• İkinici Bölüm: Kurul ve Yetkilendirmeler
• Enerji Verimliliği Koordinasyon Kurulu
• Yetkilendirmeler
• Üçüncü Bölüm: Eğtim Bilinçlendirme ve Uyualamalar
• Eğtim ve Bilinçlendirme
• Uygulamalar
• Dördüncü Bölüm: Destekler ve Diğer Uygulamalar
• Destekler
• Diğer Uygulamalar.
• Beşinci Bölüm: İdari Yaptırımlar ve Çeşitli Hükümler
• İdari Yaptırımlar ve Uygularma
• Bakanlığın Yetkileri
• İstisnalar
• Yönetmeliklerin düzenlenmesi ; Geçici maddeler.
39/96
Türkiye Enerji Verimliliği Mevzuatı Enerji Kaynaklarının Ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Arttırılmasına
Dair Yönetmelik RG: 28097 (27.10.2011)
• Birinci Bölüm: Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar
• İkinic Bölüm: Üniversitlerin Meslek Okullarının ve Şirketlerin Yetkilendirilmesi, İzlenmesi, Denetimi
• Üniversitlerin Meslek Okullarının Yetkilendirilmesi, İzlenmesi, Denetimi
• Şirketlerin Yetkilendirilmesi, İzlenmesi, Denetimi
• Yekilendirilmiş kurumlar ve şirketler tarafından ödenecek bedeller.
• Üçüncü Bölüm: Enerji Yönetimi ve Verimlilik Arttırıcı Önlemler
•
•
• Onbirinci Bölüm: Çeşitli ve Son Hükümler
• Düzenleme Yetkisi
• Koordinasyon
• İstisnalar
• Yürülülükten Kaldırılan Yönetmelik
1
40/96
Türkiye Enerji Verimliliği Mevzuatı
Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliiği RG: 27911 (20.04.2011)
• Birinci Bölüm: Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar ve Kısaltmalar
• İkinci Bölüm: İlkeler, Görevler, Yetkiler ve Sorumluluklar
• İlkeler
• Görev, Yetki ve Sorumluluk
• Üçüncü Bölüm: Bina Enerji Performansı Açısından Mimari Proje Tasarımı ve Mimari Uygulamaları
•
•
• Onikinci Bölüm:
• Enerji Kimlik Belgesi, Enerji Kimlik Belgesinde Bulunması Gereken Bilgiler ve Enerji Kimlik Belgesi Vermeye
Yetkili Kuruluşlar.
• Onüçüncü Bölüm:
• Yıllık Enerji İhtiyacı
• Ondördüncü Bölüm:
• Geçici ve Son Hükümler.
A
41/96
Türkiye Enerji Verimliliği Mevzuatı
Kaynak: http://mevzuat.dpt.gov.tr/kanun/5627.htm (31.10.2013-14:18)
42/96
Türkiye Enerji Verimliliği Mevzuatı
Kaynak: http://mevzuat.dpt.gov.tr/kanun/5627.htm (31.10.2013-14:18)
5627 Sayılı Enerji Verimliliği Kanunu RG: 26510 (02.05.2007) - Kabul (18.04.2007)
MADDE 7 – Uygulamalar a)
(1) Endüstriyel işletmeler çalışanları arasından enerji yöneticisi görevlendirir. Organize sanayi
bölgelerinde, bölgedeki 1000 TEP’ten daha az daha az enerji tüketimi olan endüstriyel
işletmelere hizmet vermek üzere enerji yönetim birimi kurulur. (2) Toplam inşaat alanı en az yirmibin metrekare veya yıllık enerji tüketimi beşyüz TEP ve üzeri olan ticarî binaların, hizmet binalarının ve kamu kesimi binalarının yönetimleri, yönetimlerin bulunmadığı hallerde bina sahipleri, enerji yöneticisi görevlendirir veya enerji yöneticilerinden hizmet alır. (3) Kamu kesimi dışında kalan ve yıllık toplam enerji tüketimleri ellibin TEP ve üzeri olan endüstriyel işletmelerde, enerji yöneticisinin sorumluluğunda enerji yönetim birimi kurulur. Organizasyonlarında kalite yönetim birimi bulunan endüstriyel işletmeler, bu birimlerini enerji yönetim birimi olarak da görevlendirebilir..
43/96
Türkiye Enerji Verimliliği Mevzuatı
Kaynak: http://mevzuat.dpt.gov.tr/kanun/5627.htm (31.10.2013-14:18)
5627 Sayılı Enerji Verimliliği Kanunu RG: 26510 (02.05.2007) - Kabul (18.04.2007)
MADDE 7 Uygulamalar b) İzleme, analiz ve projeksiyon çalışmalarına yönelik olarak aşağıdaki faaliyetler yürütülür: (2) Endüstriyel işletmeler ve enerji yöneticisi çalıştırmakla yükümlü olan bina sahipleri ve/veya yönetimleri istenen bilgileri, kamu kesiminde enerji yöneticisi çalıştırmakla yükümlü olan kurum ve kuruluşlar ise formatı Genel Müdürlük tarafından belirlenen enerji tüketim bilgileri ve kendi tespitlerini içeren raporları her yıl Mart ayı sonuna kadar Genel Müdürlüğe verir. Endüstriyel işletmeler, Genel Müdürlüğün yerinde yapacağı incelemelere imkân tanır.
44/96
Türkiye Enerji Verimliliği Mevzuatı
Kaynak: http://mevzuat.dpt.gov.tr/kanun/5627.htm (31.10.2013-14:18)
5627 Sayılı Enerji Verimliliği Kanunu RG: 26510 (02.05.2007) - Kabul (18.04.2007)
MADDE 7 Uygulamalar (c) Merkezî ısıtma sistemine sahip binalarda, merkezî veya lokal ısı veya sıcaklık kontrol cihazları ile ısınma maliyetlerinin ısı kullanım miktarına bağlı olarak paylaşımını sağlayan sistemler kullanılır. Buna aykırı olarak hazırlanan projeler ilgili mercilerce onaylanmaz.
45/96
Türkiye Enerji Verimliliği Mevzuatı
Kaynak: http://mevzuat.dpt.gov.tr ve http://www.epdk.gov.tr
Enerji Yönetmine, Techizat Ölçü ve Ayarlar Hakkında Mevzuatlar
• 3516 Ölçüler ve Ayar Kanunu RG:20056 (21.01.1989)
• Elektrik Piyasasinda Kullanilacak Sayaçlar Hakkinda Teblig RG:25056 (22.03.2003)
• Ölçü ve Ölçü Aletlerinin Tamir ve Ayarını Yapacak Kişilere Verilecek Yetki Belgesi Yönetmeliği
RG:28239 (20.03.2012)
• Ölçü ve Ölçü Aletleri Muayene Yönetmeliği RG:22000 (24.07.1994) (Muayene Tip ve Yetkileri)
• (2004/22/AT) Ölçü Aletleri Yönetmeliği RG:26960 (07.08.2008) (Teknik bilgi – Yeterlilik)
• Elektrik Piyasasında Kullanılacak Sayaçlar Hakkında Tebliğ EPDK (22.04.2011)
http://www.epdk.gov.tr/index.php/component/content/article?id=68
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
İl Özel idaresi Bakanlık Ölçüler ve
Ayarlar Teşikilatı
Yerel Belediye Ögütü
Ölçü Ayar Memurluğu
Ayar Ayar
Kalibrasyon Damga
Ayar Gerektiren Cihaz
"ALIM VE SATIM İŞLERİNDE KULLANILAMAZ"
46/96
Türkiye Enerji Verimliliği Mevzuatı
Kaynak:http://did.ormansu.gov.tr/did/AB_Mevzuati/HAVA_KALITESI/YOL_DISI_HAREKETLI_MAKINELER_DIREKTIFI_97-68-EC/MEVZUAT_97-68-EC.aspx?sflang=tr»
Egzoz Gazı Emisyonu Kontrolü Yönetmeliği RG:27190 (04.04.2009)
MADDE 2 – Kapsam: (1) Bu Yönetmelik, Ek-1 de yer alan kategorilerde ve kamuya ait araçlar da dahil olmak üzere trafikte bulunan dört
ve daha fazla tekerlekli yolcu ve yük taşımaya mahsus karayolu motorlu taşıtlarını kapsar.
(2) Bu Yönetmelik iş makineleri, tarım ve orman traktörleri, motosikletler ve mopedleri kapsamaz.
Halen, çevre mevzuatları gereği egzoz emisyon ölçümleri sabit ve iş mainelerinde ölçtürülmektedir. Avrupa Birliği direktifi 97/68/EC:16 Aralık1997 Ülkemizde de uygulamaya alınacaktır. Diğer ilgili direktifler: 97/62/EC, 2004/26/EC, 2005/13/EC, 2010/26/EU ‘dir.
Avrupa Birligi ükeleri ile ayni anda yürürlüğe girmesi planlanan
Stage IV egzoz emisyon standartlarına geçiş tarihi, 2015 yılına
ertelendi. Stage IIIA ve Stage IIIB tipi motorlara, motor gücüne göre
değişmek üzere 01.01.2015 ve 01.10.2015 tarihine kadar Tip Onay
Belgesi verilecek. Bu motorlara sahip makinalarin satışına ise yine
motor gücüne göre 01.01.2016 ve 01.10.2016 tarihine kadar izin
verilecek. Uygulamayla, Stage IIIB egzoz emisyon standartları
büyük ölçüde by-pass edilerek doğrudan stage IV
aşamasına geçilmis olacak. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı,
karayolu dışında kullanılan hareketli makinelere takilan
motorlardan çıkan gaz ve parçacık halindeki kirletici emisyonlara
karsi alinacak Tip Onay Yönetmeligi’nde (97/68/EC) değişiklik yaptı.
47/96
Türkiye Enerji Verimliliği Mevzuatı
Organizasyonuzdaki İlgili Talimat GTEYSxx olsun
• Enerji Yönetim sisteminin tüm işleyişi bu talimatta tanımlanmıştır. Bu talimat haricinde yönetim
sistemide anılan başka talimat ve prosedürler EnYS gereklierine göre revize edildiğinde
mükerrer kayıt oluşturmamak üzere GTEYSxx talimatı, gerektiğinde referans verilerek
sadeleştirilmiştir.
• Yasal gereklilikler; GTEYSxxxx Yasal yükümlülüklere uyum raporu ile değerlendirilmiştir. Bölümlerin denetiminde:
• Yasal gereklilikler; GTEYSxx Yasal yükümlülüklere
uyum raporu denetim alanına göre gözden geçirilir.
• GTEYSxx güncelliği ve tutuatlılığına bakılır.
• Denetlenecek kısımlarla ilgili yasal gereklere bakılır
• Enerji Yöneticisi ataması
• Egzoz emisyon belgeleri
• Motor izinleri
• Enerji kimlik kartları
• Cihaz kalibrasyonları
• Alım satım işlerinde kullanılmaz etiketleri
• Personel yeterlilik kurs ve belgeleri
• Ekipman enerji verimliliği belgeleri
Enerji Yönetimi
48
SİSTEMDEKİ KAYIPLAR
Yakıt
Girişi :
100
ünite
Enerji Santralı
% 60
Enerji
Aktarımı % 9
Motor % 10
Motor Sürücüleri %2
Pompa %11
Vana %2
Boru %1
Faydalı Enerji
5 Ünite
Motor Milinden Alınan Faydalı Enerji
Sürücülü 19 Ünite / Sürücüsüz 21 ünite
49
Bir Döküm Fabrikasında Enerji Kullanımının Sankey Diyağramı
50
Alüminyum Ergitmede Enerji Verimliliği
Alüminyum ergitmede ortalama dünya değerleri
Ortalama En İyi Değer
Yanma Kaybı %4 %1.2
Sakat/Fire %5 %2
Müşteri iadesi %1.5 %0.3
Yolluk verimi %65 %85
Eritmede enerji verimi %25 %55
51
Döküm Fabrikalarında % Enerji Kullanımı
Süreç Dökme Demir Çelik Döküm Aluminyum
Ergitme 50-60 25-35 40-45
Döküm 10-15 10-15 5-10
Isıl İşlem 0-10 25-35 0-2
Kalıplama 8-12 5-9 10-20
Temizleme 5-10 8-12 10-12
Havalandırma 7-10 5-10 5-8
Isıtma 7-9 8-10 10-12
52
Dökümhanelerde olası tassarruf alanları
Makina/Süreç Tüm tesis Tasarruf olanağı Toplamda
enerjisinin yüzdesi etki, % Eritme 59 15 9
Fanlar/pompalar 6 35 2
Aydınlatma 6 30 2
Elek.motorları 12 10 1
Hava kompresörü 5 20 1
Diğer 12 10 1
Toplam 100 - 16
53
Basınçlı Havada Verimliliği
%25 kompresörde kayıp
%5-25
%5-10
%2-15
Ayarlarda kayıp
Basınçlı havanın soğutulmasında
Hava kurutmada kayıp
kayıp
%20-25 Kaçaklardan kayıp
%14 Hava kullanan aletlerde kaçak kaybı
%13 Kullanım yerinde basınçlı havanın net kullanım verimi
Hava ile üst baş temizleme ve serinleme amaçlı kullanım hariçtir.
EN PAHALI KAYNAK1/20
54
Basınçlı Havada Verimliliği
Hava kaçaklarının yıllık enerji maliyeti (Dairesel delik, elektrik 40 kuruş/kws, 8500s/y)
Delik,mm Hava Hava Enerji Enerji Maliyet,TL Maliyet,TL kaçağı(l/s) kaçağı(l/s) kaybı,kws kaybı,kws
6 bar 12 bar 6 bar 12 bar 6 bar 12 bar
1 1.2 1.8 0.3 1 1020 3400
3 11.1 20.8 3.1 12.7 10540 43180
5 30.9 58.5 8.3 33.7 28220 114580
10 123.8 235.2 33 132 112200 448800
55
Aydınlatmada Enerji Verimliliği Tüketilen toplam elektrik enerjisi içinde aydınlatmanın payı,
yaklaşık %20 (25833 GWh)’dir.
Endüstri Mağaza
%10
Ofisler
%40 %30
%30
%40
Konutlar
56
Aydınlatmada Enerji Verimliliği
Ofisler Konutlar,oteller,restorantlar
Genel Ofis Alanları 500 Lux Yatak odaları (Genel) 50 Lux
Açık Ofisler 750 Lux Yatakbaşı 200 Lux
Çizim Yapılan Ofisler 1000 Lux Banyolar (Genel) 100 Lux
Bekleme Salonları 200 Lux Banyolar (Ayna Önü) 500 Lux
Bilgi İşlem Merkezleri 300 Lux Oturma odaları (Genel) 100 Lux
Oturma odaları (Okuma) 500 Lux
Alışveriş Merkezleri Merdivenler 100 Lux
Self servis mağazaları ve showroomlar 500 Lux Mutfaklar (Genel) 300 Lux
Mağazalar (Genel) 300 Lux Mutfaklar (Tezgah üstü) 500 Lux
Süpermarketler 750 Lux
Hastaneler
Konser salonları,sinemalar,tiyatrolar Gece 50 Lux
Genel 100 Lux Gündüz 200 Lux
Fuaye 200 Lux Muayane odaları 500 Lux
Personel odaları 100 Lux
Müzeler ve Sanat galerileri Laboratuarlar 500 Lux
Işığa duyarsız nesnelerin sergilenmesi 300 Lux
Işığa duyarlı nesnelerin teşhiri 150 Lux Endüstriyel Alanlar
Tekstil atölyeleri 750 Lux
Eğitim Test ve kontrol noktaları 750 Lux
Sınıflar 500 Lux Dikiş atölyeleri 750 Lux
Konferans Salonları 300 Lux Deri atölyeleri 500 Lux
Labortuarlar 500 Lux Mobilya atölyeleri 300 Lux
Kütüphaneler 500 Lux Metal işleme atölyeleri 300 Lux
57
Aydınlatmada Enerji Verimliliği
Yer 40 yaş altı için 40-45 yaş arası 55 yaş üstü Notlar
Maça yapımı, 200 300 500 Ürün üzerinden İşleme ölçün
Kalıplama 150 200 300 ‘’
Döküm 150 200 300 ‘’
Taşlama 150 200 300 ‘’
Kalite kontrol 400 500 700 Bölgesel
aydınlatma
58
Aydınlatmada Enerji Verimliliği
Işık şiddeti (cd) = Işık akısı (lm) / uzay açı (sr)
I = Ф / Ω
1 lux = 1 lümen / 1m2
59
Aydınlatmada Enerji Verimliliği
Renk
• Işık kaynakları kullanılan teknolojiye bağlı olarak
farklı renklerde ışık verirler.
• Göz, her renge (dalga boyuna) farklı duyarlıkta
olduğu için ışık kaynağı
• seçiminde renk önemli bir faktördür.
Gözün gündüz görmesine ait spektral duyarlık
eğrisi
Işık kaynaklarının renk özellikleri üreticiler tarafından
farklı şekillerde verilebilir.
Işık kaynaklarının renksel özellikleri 2 temel değişkene bağlı olarak tanımlanır.
•Renk sıcaklığı
•Renk geriverim indeksi (Ra)
Renk sıcaklığı (K) Sıcak • 3300 K Ilık 3300 K – 5000 K Soğuk • 5000 K
60
Aydınlatmada Enerji Verimliliği
61
Aydınlatmada
Polar
Diyagramlar.
Aydınlatmada Enerji Verimliliği
Işık kaynaklarını belirleyen başlıca büyüklükler:
- Etkinlik faktörü (lümen/Watt)
- Işık rengi
- Renk geriverim özelliği
- Ömür
- Işık akısının zamana bağlı azalması
- Boyut
62
Aydınlatmada Enerji Verimliliği
63
Aydınlatmada Enerji Verimliliği
Kaynak Renk sıcaklığı ( K )
Güneş (şafak zamanı) = 1 850
Güneş (doğduktan bir saat sonra) = 3 500
Güneş (Yaz öğlesi) = 5 500
Ay = 4 100
Kapalı gök = 6 500
Akkor Lamba = 2 400 - 3 000
Beyaz flüoresan (ılık) = 3 000
Flüoresan lamba = 3 500
Flüoresan lamba (soğuk beyaz) = 4 500
Flüoresan lamba (günışığı) = 6 500
64
Aydınlatmada Enerji Verimliliği
65
Aydınlatmada Enerji Verimliliği Enkandesen (akkor telli) lambalar
İçinde bulunan telden akım geçmesiyle telin ısınıp akkor hal gelmesi ile ışık yayarlar.
Tükettikleri gücün büyük bir kısmını ısıya çevirirler, tükettikleri elektrik enerjisinin yaklaşık %7 gibi bir kısmı görünür ışığa dönüşür.
Çok düşük satın alma maliyeti, renksel özellikleri, boyutları ve dekoratif kullanım koşulları ile özellikle konutlarda hala en çok kullanılan ışık kaynağıdır.
– Etkinlik faktörü düşük 6-18 lm/W
– Işık rengi gün ışığı
– Renk geriverim özelliği çok iyi R> 95
– Ömür çok kısa 1000 saat
– Boyut küçük
Renk özellikleri çok iyi olmakla birlikte ömürlerinin çok kısa ve etkinlik faktörünün çok düşük olması nedeniyle verimli olmayan ışık kaynaklarıdır. Estetik nedenler dışında kullanılması önerilmez.
66
Aydınlatmada Enerji Verimliliği
Flüoresan lambalar
Tüp flüoresan
- Etkinlik faktörü yüksek 65-104 lm/W
- Işık rengi seçenekli 2700K-6500K
- Renk geriverim özelliği seçenekli 51<R> 95
- Ömür uzun 10.000-20.000 saat
- Boyut büyük
Kompakt flüoresan
- Etkinlik faktörü orta 42-82 lm /W
- Işık rengi seçenekli 2700K-6500K
- Renk geriverim özelliği seçenekli 82<R> 88
- Ömür orta 3.000-15.000 saat
- Boyut küçük
67
Aydınlatmada Enerji Verimliliği Flüorasan lambalar
Çap
Güç
Işık Akısı
Etkinlik Faktörü
20 W
1150 lm
57.5 lm/W
38 mm
40 W
2800 lm
70 lm/W
65 W
4400 lm
68 lm/W
18 W
1350 lm
75 lm/W
26 mm
36 W
3350 lm
93 lm/W
58 W
5200 lm
90 lm/W
14 W
1350 lm
96 lm/W
16 mm
28 W
2900 lm
104 lm/W
35 W
3650 lm
104 lm/W
T12
T8
T5
Normal bir endüktif balast ile kullanılan 36 W’ lık
flüoresan lamba şebeke-den 46 W güç çekerken, aynı lambanın elektronik balast ile birlikte kullanıl-dığında şebekeden çektiği güç yine 36 W olarak kalmaktadır. Endüktif balast yerine
elektronik balast kullanılması ile %21
enerji tasarrufu sağlanır.
68
Aydınlatmada Enerji Verimliliği
A1, A2, A3 elektronik balast sınıf.
B1, B2, C, D Manyetik;
C ve D İndüktif sınıfı yasak.
Balast kaybı yüksek manyetik balastlar yerine elektronik balastlar kullanılmalıdır. Mümkünse dim etme özellikli elektronik balastlar tercih edilmelidir.
69
Aydınlatmada Enerji Verimliliği
Lamba Tipi Işıksal Etkinlik Faktörü • Enkandesan 12 lm / W • Yüksek basınçlı cıva 50 lm / W • Standart flüoresan (38 mm) 60 lm / W • TL-D flüoresan (26 mm) 70 lm / W • Kompakt flüoerasan 75 lm / W • Yüksek basınçlı cıva (Metal Halide) 80 lm / W • TL-D Super 80 (26 mm) 90 lm / W • TL-5 Flüoresan (14 mm) 104 lm / W • Yüksek basınçlı sodyum 120 lm / W • Alçak basınçlı sodyum 180 lm / W • LED modül (yeşil) 25 lm /W • LED modül (beyaz) 10 lm / W
70
Aydınlatmada Enerji Verimliliği
AYDINLATMA SINIFI
ARMATÜR IŞIK AKISI DAĞILIM YÜZDESİ (%)
YUKARIYA AŞAĞIYA
DİREKT
YARI – DİREKT
DİREK – İNDİREKT
YARI İNDİREKT
İNDİREKT
0 – 10
10 – 40
40 – 60
60 – 90
90 – 100
90 – 100
60 – 90
40 – 60
10 – 40
0 – 10
71
Aydınlatmada Enerji Verimliliği
İç aydınlatma uygulamaları
• Enkandesan yerine
kompakt flüoresan
• Halojen yerine enerji
tasarruflu halojen veya
CDM
• TL-D standart yerine TL-D
super 80 veya TL-5
Dış aydınlatma uygulamaları
• Yüksek basınçlı civa (HPL)
yerine yüksek basınçlı
sodyum (SON)
• En yüksek verimli ampul
alçak basınçlı sodyum
(SOX)
• Kırsal alanlarda kompakt
flüoresan
- Hacmin fiziksel özellikleri
- Yapılan iş - Çalışma temposu - Çalışma saatleri
72
Elektrik ve Elektrik Motorları
• Sanayide kullanılan elektrik enerjisinin önemli bir bölümü elektrik motorları tarafından tüketilmektedir.
• Elektrik motorları içerisinde de en fazla kullanımı olan asenkron tip elektrik motorlarıdır.
73
Dökümhanelerde olası tassarruf alanları
74
Sıradan Bir Elektrik Motoru ve Enerji Verimli IE3 motor kıyaslaması.
Çalışma süresi Saat/yıl 2000 4000 7000
Enerji tasarrufu Kws/yıl 5200 10400 18200
Parasal tasarruf Euro/yıl 780 1560 2730
75
Elektrik motorlarında SOM analizinin önemi
76
GAMAK Döküm Gövde
22 KW 1500 d/dak
IE2 91,7% 1470 +kdv
IE3 92,8% 1762 +kdv
Mil Gücü kW
Yük oranı
Verim %
Çekilen Güç kW
Çalışma Saati
h
Elek. Fiyatı TL
Yıllık tüketim kWh
Toplam Maliyet TL/Yıl
IE2 22 0,75 0,917 18,0 8500 0,35 152.944,4 53.530,53
IE3 22 0,75 0,928 17,8 8500 0,35 151.131,5 52.896,01
FARK 634,52 TL
FİYAT FARKI 292,00 TL
5,5 ay
Yüzlerce motor bulunan bir tesis yatırımında, şartnamede
sadece motor sınıfı belirtmekle, motor başına 292 TL fazla
bedel ile yıllık 634 TL tasarruf sağlanmaktadır.
(geri ödeme süresi 5,5 ay)
Bu sadece %1.1 daha verimli ekipman kullanımı ile görülen farktır.
Bu motorların çalıştırdığı pompalar, konveyörler gibi diğer
ekipmanların ve gücü ileten sistemlerin daha iyi verime sahip
olanlarının seçilmesi ile daha büyük farklar ortaya çıkacaktır.
Ayrıca daha verimlilik kadar doğru ekipmanın seçilmesi de önemlidir.
Ekipmanların çalışma noktaları uygun olmazsa, karakteristikleri verimli görünen cihazlar aslında verimsiz
bir noktada çalışıyor olabilir.
(örnek, motorların çok düşük güçte çalışması, pompaların düşük verimli bölgelerde çalıştırılması gibi)
Elektrik & Kompanzasyon
Akim ile gerilim arasindaki faz farkinin en ideal olabilecek açıya getirilerek, sistemi olumsuz etkileyen reaktif yüklerin sıfıra yaklastirilmasidir.
L
77
Pompa ve Fanlarda Enerji Verimliliği
78
Pompa ve Fanlarda Enerji Verimliliği
79
Pompa ve Fanlarda Enerji Verimliliği
80
Pompa ve Fanlarda Enerji Verimliliği
81
Isı & Atık Isı – Doğal Kaynak & Geri Kazanımlar
82
Isı & Atık Isı – Doğal Kaynak & Geri Kazanımlar
83
Isı & Atık Isı – Doğal Kaynak & Geri Kazanımlar
84
Isı & Atık Isı – Doğal Kaynak & Geri Kazanımlar
85
Isı & Atık Isı – Doğal Kaynak & Geri Kazanımlar
86
Isı & Atık Isı – Doğal Kaynak & Geri Kazanımlar
87
Atık Isı Miktarlarının Hesaplanması Q = V x g x CP x ∆T x k Q = ısı miktarı (kcal/h) V = atık gazın debisi (m3/h) g = atık gazın yoğunluğu CP = spesifik ısı katsayısı (kcal/kg *C) ∆T = sıcaklık farkı k= ısı geri kazanım faktörü
h Egzoz Gazı Entalpi Değeri, Btu/Lb rCO2 CO2 % ağırlık (egzoz gazı içerisindeki) hCO2 Gaz sıcaklığındaki CO2 entalpi değeri, Btu/Lb rH2O H2O % ağırlık (egzoz gazı içerisindeki) hH2O Gaz sıcaklığındaki H2O entalpi değeri, Btu/Lb rO2 O2 % ağırlık (egzoz gazı içerisindeki) hO2 Gaz sıcaklığındaki O2 entalpi değeri, Btu/Lb rN2 N2 % ağırlık (egzoz gazı içerisindeki) hN2 Gaz sıcaklığındaki N2 entalpi değeri, Btu/Lb rSO2 SO2 % ağırlık (egzoz gazı içerisindeki) hSO2 Gaz sıcaklığındaki SO2 entalpi değeri, Btu/Lb
Isı Kayıplarının Azaltılması
Doğru kapasitede seçilmiş ekipman Çok iyi izalasyon Doğru brülör ayarları Atık ısı geri kazanımı
Doğru işletme koşullarında çalıştırma
88
89/96
Kaynak: http://mevzuat.dpt.gov.tr/kanun/5627.htm (31.10.2013-14:18)
Enerji Yönetim Sistemi
90
VERİM; güvenlik, konfor ve üretim miktarında azalma olmadan daha az enerji kullanımı
Tasarruf; güvenlik, konfor ve üretim miktarından an az birinde azaltma ile daha az enerji kullanımı
Verimli olmanın
şartları.
Doğru KAPASİTEde ekipman seçimi
Doğru İŞLETME koşulları
Performans etkili BAKIM
• İlk satın almada • Kullanımda
• Çalışma rejimi • Ortam
• Koruyucu • Önleyici
Kapasite İşletme Bakım
Doğru KİB ≡ Verim 91
Olası tassarruf alanları
GTEYSxx İncelenmesini istediğiniz enerji yönetimi ile ilgili önerileriniz için.
TGTEYS02F5
Öneri sistemi içinde değerlendirilecektir.
92
Çapaksız Parça Dökümü Taşlama İşçiliği ve Enerjisini Azaltır
93
Enerjiyi Verimli Kullanmak & Tüketmek
• Doğru kapasitede ekipman kullanmak, • İş talimatlarına uymak; Katılaşma, bekleme süreleri. • Sürece ara vermemek, devamlılık, • Yanma verimlerini sağlamak; brülör ayarı, elektrik kompanzasyonu, • Süreç kayıplarını azaltmak, ısı kayıpları v.s • Kaçınılması mümkün olmayan kayıpları tekrar geri kazanmak, • En az işçilikle, ekipman kullanmaya özen göstermek, • Hatalı parçayı ilk operasyonda ayırmak, • Hatalı ve verimsiz ekipmanla çalışmamak, • Faaliyetlerimizi sürekli değerlendirmek,
Planla, Uygula, Kontrol et, Önlem al. • Sadece kendi sürecimizden değil tüm süreçlerden sorumlu olmak
Küçük resimlerle olduğu kadar büyük resmi görmek • Güvenlik, konfor ve üretim miktarından taviz vermeden asgari enerji ile
faaliyetlerimizi gerçekleştirmek.
94
95/96
KAYNAKLAR: - Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi www.tedas.gov.tr - Enerji Piyasasi Düzenleme Kurulu www.epdk.gov.tr - Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı www.enerji.gov.tr - Türkiye Elektrik Üretim Anonim Şirketi www.euas.gov.tr - Türkiye Elektrik Ticaret Anonim Şirketi www.tetas.gov.tr - Türkiye Elektrik Gletim Anonim Şirketi www.teias.gov.tr - Elektrik İşleri Etüt Gdaresi Genel Müdürlügü www.eie.gov.tr - Türkiye Kojenerasyon Derneği www.kojenerasyon.com - Elektrik Enerjisi Sektör Reformu ve Özelleştirme Strateji belgesi-YPK 2003 - Özelleştirme İdaresi Başkanlığı www.oib.gov.tr - Rüzgar Enerjisi Derneği www.ressiad.org.tr - Türkiye İstatistik Kurumu www.tuik.gov.tr - İzmir Ticaret Odası www.izto.org.tr - Makine Müendisleri odası www.mmo.org.tr - Elektrik Üreticileri Derneği www.eud.org.tr - Elektrik Mühendisleri Odası www.emo.org.tr - Dünya Gazetesi www.dunyagazetesi.com.tr - Referans Gazetesi www.referansgazetesi.com - T.C. Petrol GGleri Genel Müdürlügü www.pigm.gov.tr - BOTAS www.botas.gov.tr - OPEC www.opec.org - International Energy Agency – IEA www.iea.org - T.C. Orman Su İşleri Bakanlığı Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Başkanlığı did.ormansu.gov.tr
96/96
Kaynak: http://mevzuat.dpt.gov.tr/kanun/5627.htm (31.10.2013-14:18)
Teşekkürler
Top Related