8 Vücudumuzdaki Sistemler tudem 6. sýnýf Fen Bilimleri
bilg
i HÜCREParmakuçlarýnýzaçokyakýndanbaktığınızdaparmakizlerinizinoluþumunusaðlayankabarýkçizgi-
lerigörürsünüz .Buyapýlarsizeilginçgelebilir .Ancakbuhenüzhikâyeninsadecebaþlangýçkýsmýdýr .Aþaðýdakiþekliyakýndaninceleyin .Þekildecanlýlarýoluþturanhücrelergösterilmiþtir .Hücre,canlınınenküçükyapıveişlevbirimidir .
Hücreleroldukçaküçükyapýlarolduðundan17 .yy .akadargözlemlenemediler .Butarihtemikros-kobunicadıylabirliktehücrekeşfedildivehücreteorisigeliþtirildi .
Kurbaðavetavukyumurtasýgibibirkaçhücreçýplakgözlegörülebilirken,birçokhücreancakmik-roskopaltýndagözlemlenebilir .
Hücre TeorisiHücreteorisikýsacaþöyleözetlenebilir:
Tümcanlýlarhücrelerdenoluþur .
Hücrelercanlýlarýntemelyapýveiþlevbirimleridir .
Heryenihücredahaöncevarolanbirhücreninbölünmesiyleoluşur .
Tüm canlý organizmalar gibi siz de hücrelerden
oluþtunuz. Þekilde baþparmaðýnýzýn en küçük bölü-
münün bile hücrelerden oluþtuðu gösterilmiþtir.
Parmaðýnýzýn 1 cm2lik kesitinde
milyonlarca hücre bulunur.
bitki hücresi
hayvan hücresi
Mikroskopaltýndaincelenenbirhücredeüçtemelkýsýmayýrt edilir . En dýþta hücreyi çevreleyenhücre zarý, hücrezarý ile çekirdek arasýnda sitoplazma, hücrenin merkezineyakınyerdeiseçekirdekbulunur .HücrelerimizdeçekirdekiçindebizeaitkalýtsalözelliklerinbilgisinitaþýyanDNAmole-külüvardır .Bukalýtsalmadde(DNA)bazýhücrelerdesitop-lazmadadaðýnýkolarakbulunur .
Vücudumuzdaki Sistemler 9
bilg
i
tudem 6. sýnýf Fen Bilimleri
Kalýtsalmaddeninhücredebulunduðuyeregörehücreler ilkelvegeliþmiþolmaküzereikigrubaayrýlýr:
Ýlkel HücrelerÝlkel hücreler, genellikle geliþmiþ hücrelerden daha küçük ve
daha basittir . Bu hücreler hücre zarý ve sitoplazmaya sahip ikençekirdek içermezler .DNAsitoplazmadadýr .Organellerdensadeceribozomu bulundururlar . Tüm bakteriler ve arkeler ilkel hücrelicanlýlardýr .
Bakteri hücresi
Hücrezarı Kalıtsalmadde
Ribozom
Hücreçeperi
Geliþmiþ HücrelerÝlkel hücrelerden farklý ola-
rakgeliþmiþhücrelerçekirdekiçerir,DNAdaçekirdektebulu-nur .Geliþmiþhücrelerinsitop-lazmalarýndaribozomunyanýn-dabaþkaorganellerdevardır .Tüm bitkiler, hayvanlar, man-tarlarvebazımikroorganizma-largeliþmiþhücrelidir .
Hücre Duvarý (Hücre Çeperi)Bitki,alg(suyosunu),mantargibicanlýlarla,hemenhementüm
ilkelhücrelicanlýlardahücreduvarýbulunur .Bitkihücrelerininhücreduvarı selüloz adı verilen bir karbonhidrattan oluşmuştur . Hücreduvarý hücre zarýnýn dýþýnda yer alýr . Hücre zarýndan farklý olarakölüdür .Sert,kalýnvesaðlamoluptamgeçirgendir .
Koruyucu “Hücre Zarý”Hücrelerin dýþýný saran çift katlý yapý hücre zarýdýr . Hücre zarý
hücreiçinidolduranyarýakýþkankývamlýsitoplazmanýndaðýlmasýnýönlervehücreyiçepeçevrekuþatýr,canlýveesnektir .
Hücre zarý çift katlý yað tabakasýnýn arasýna rastgele daðýlmýþproteinlerdenoluþur .Ayrýcaendýþtaproteinveyaðlarabaðlýkar-bonhidratlarbulunur .
Hücre Zarý Hücre Duvarý
Canlýdýr . Ölüdür .
Esnektir . Serttir .
Seçicigeçirgendir . Tamgeçirgendir .
Protein,yaðvekarbonhidrattanyapýlmýþtýr . Selülozdanyapýlmýþtýr .
MERCEKALTINDA
Leeuwenhoek’in Buluþuİlk kez 1500’lü yýllarda Av-
rupa’da mercek, kumaþ kali-tesini anlamak amacýyla tüc-carlar tarafýndan kullanýldý.
Tüccarlar büyüteç özellik- li merceklerle iplik kalitesini incelemeye çalýþtýlar. 1600'lü yıllarda Alman iþ adamý An- ton Van Leeuwenhoek doða-yý incelemek için hazırladığı ve birçok mercekten oluşan mikroskobu kullanan ilk kiþi oldu. Leeuwenhoek bir damla suyun içinde yaþayan çok sayýda organizmayý gözlem-ledi ve incelediði her bir organizmanýn ayrýntýlý çizim-lerini yaptý.
Çekirdek
OrganellerSitoplazma
Hücrezarý
YAŞAMINİÇİNDEN
MikroskopM i k r o s k o p
biyoloji ile uð- raþanlarýn çýp-lak gözle görüle-meyecek büyük-
lükteki canlýlarý incelemesini saðlayan bir alettir.
Iþýk mikroskobunda gö- rülebilir bir ýþýn demeti cam optik mercekler tarafýndan büyütülerek, görülebilir bü- yüklükte bir görüntü oluþur.
10 Vücudumuzdaki Sistemler
bilg
i
tudem 6. sýnýf Fen Bilimleri
Yumurta Aký Kývamýnda “Sitoplazma”Hücrezarý ileçekirdekarasýnýdolduransitoplazma,hücreninhayatsal
faaliyetleriningerçekleþtirildiðiorganelleribulundurur .
%75-85’isudanoluþur .Yapýsýndaayrýcaproteinler,karbonhidratlarveyaðlarbulunur .Sukadarakýcý,katýbirmaddekadardasertolmadýðýndanyarýakýþkankývamdaolduðusöylenir .
Yaþamsal Faaliyet Birimleri “Organeller”Hücrededesitoplazmaiçindeyeralanfarklýorganeller,canlýlýðýneniyiþekildesürdürülebilmesiiçin
üstlerinedüþengörevleriyerinegetirmeklesorumludur .Hücreiçindeproteinsentezi,fotosentez,solu-num,sindirimgibihayatsalfaaliyetlerinyerinegetirilmesinisaðlarlar .
1. Enerji Ocaðý “Mitokondri”
Yaþamýmýzý devam ettirmek için enerjiye ihtiyaç duyarýz . Uyu-duðumuzandabilevücudumuzdaenerjiharcanýr .Gereksinimduy-duðumuzenerjininkaynaðýbesinmaddeleridir .Besinlerdekienerji;geliþmiþhücrelerdemitokondriorganelindeoksijenlisolunumolayýilecanlýnýnkullanabileceðienerjitürüolanATP’yedönüþtürülür .
2. Protein Üretim Merkezi “Ribozom”
Ribozom, tüm canlý hücrelerde bulunan en küçük organeldir .Hücreleriçinenönemlibileþiklerdenolanproteinlerbuküçükorga-nellerdesentezlenir .Ribozomlarhücredeçekirdekzarýnda,sitoplaz-mada serbest olarak ve endoplazmik retikulum organeli üzerindebulunabilir .
mitokondri
ribozom
Hücrenin Tarihi
Birçok bilim insanýnýn yaptýðý araþtýr-malarveincelemelerhücrenintemelyapý-sýnýanlamamýzýsaðladý .
Robert Hooke
Hooke, “Micrographia” adlý kitabýný ya- yýnladý. Kitapta mikroskop altýnda incelediði hücrelere ait þekiller yer alýyordu.
1674
1665
Anton Van Leeuwenhoek
Basit mikroskobuyla bir damla suda yaþayan basit organizmalarý gözlemledi.
Besin+Oksijen Karbondioksit+Su+EnerjiOksijenli
Solunum
Vücudumuzdaki Sistemler 11
bilg
i
tudem 6. sýnýf Fen Bilimleri
3. Hücre Ýçi Taþýmacýsý “Endoplazmik Retikulum”
Geliþmiþhücrelicanlýlardabulunanendoplazmik retikulum, hücrede birköprügibibir yerdenbir yeremaddeiletiminden sorumludur . Çekirdek za-rýndanhücrezarýnakadaruzananka-nallarsistemidir .Vücudumuzdakiiske-let sistemi gibi hücreyi içten sararakdestekler .Ayrýcahücredebazýmadde-lerindepolanmasýnýsaðlar .
4. Paketleme Birimi “Golgi Cisimciði”
Salgý maddelerinin paketleniphazýr hâle getirilmesini saðlayanorganeldir . Ter, tükürük, gözyaþýbezindesalgýüretimindensorum-ludur . Ribozomda sentezi yapýlanproteinleri hazýrlayýp onlara sonþeklini verir . Hücre zarýnýn yapý-sýnda bulunan glikoz, protein veyağların birleştirilmesinde görevalır .
5. Depolama Organeli “Koful”
Hücreler;su,tuz,proteinvekarbonhidratgibiçeþitlimoleküllerikofuladýverilenzarlaçevriliyapýlardadepolar .Gençbitkihücrele-rinde kofullar küçük ve çok sayýda iken yaþlý bitki hücrelerindebüyükveazsayýdadýr .
E.R
koful
Theodor Schwann
Schwann bütün hayvanlarýn hücrelerden oluþtuðu sonucu-na vardý.
Matthias Schleiden
Schleiden tüm bitki-lerin hücrelerden oluþtuðu sonucuna vardý.
Rudolph Virchow
Virchow tüm hücrelerin baþka hücrelerin bölün-mesi sonucunda oluþtuðu fikrini öne sürdü.
Lynn Margulis
Margulis, geliþmiþ hücreler içinde bulunan mitokondri ve kloroplast organellerinin daha önceleri serbest yaþayan hüc-reler olduðunu savundu.
Janet Plowe
Plowe hücre zarýnýn fiziksel bir yapý olduðunu gösterdi.
1838
1839
1855
1931
1970
MERCEKALTINDA
Bitki ve Hayvan Hücrelerinin FarklarýBitki ve hayvan hücreleri
arasýnda belirgin bir takým farklýlýklar vardýr. Bitki hüc-releri genellikle köþeli iken hayvan hücreleri yuvarlaktýr. Bitki hücrelerinde hücre çeperi bulunurken hayvan hücrelerinde bulunmaz. Bitki hücrelerinin sitoplazmalarýn-da plastidler varken hayvan hücrelerinde yoktur. Sentro-zom organeli ise hayvan hücrelerinde bulunurken bit- ki hücrelerinde bulunmaz. Bitki hücrelerinin kofullarý büyüktür, hayvan hücrele-rinin kofullarý ise küçüktür.
12 Vücudumuzdaki Sistemler
bilg
i
tudem 6. sýnýf Fen Bilimleri
6. Sindirim Organeli “Lizozom”
Etrafýzarlaçevrili,içisindirimenzimleriyledoluolanorganeldir .Hücreiçinealýnanbüyükmoleküllümaddeleri yapý taþlarýna kadarparçalar .Hayvanhücrelerinde lizozomorganeli bulunurkengeliþmiþbitkihücrelerindelizozombenzeriyapýlaryeralýr .
7. Ýð Ýpliklerinin Yapým Yeri “Sentrozom”
Sentrozom bitki hücresinde bulunmayýp hayvan hücrelerinde bulunur . Hücrebölünmesi sýrasýnda ið ipliklerininoluþumundagörevlidir .Bitki hücrelerinde ise iðipliklerinisitoplazmadakiproteinleroluþturur .
8. Renkli Yapýlar “Plastidler”
Hayvanhücrelerindebulunmayýpbitkihücrelerindebulunanyapýlardýr .Üççeþidivardýr:
A. Kloroplast :Yeþilrenkliklorofilitaþýr .Bitkininyeþilrenklikýsýmlarýndabulunur .Buorganeldeýþýkenerjisininetkisiilekarbondioksitvesudanbesinveoksijenüretilir .Buolayfotosentezolarakadlandýrýlýr .
B. Kromoplast :Bitkileresarý,turuncu,kýrmýzýgibiyeþildýþýndakirenkleriverenplastidtir .
C. Lökoplast :Bitkinin kök,gövde,meyve ve tohumgibi kýsýmlarýndabesindepoeden renksizplastidlerdir .
Hücrenin Karar Mekanizmasý “Çekirdek”Hücrede gerçekleþen çok sayýdaki hayatsal faaliyeti týpký bir
þirkettekiyöneticigibikontroledervedüzenler .Ayrýcakalýtýmbilgi-sini(DNA)taþýr .
Çekirdeðingörevleriþöyleözetlenebilir:
• Hücreninyönetimindensorumludur .
• Hücreninkalýtýmbilgisinitaþýr .
• Hücreninbölünmesiniyönetir .
Tekhücrelibirsuyosunu(alg)ileyapýlanaþaðýdakideneylerçekirdeðinyönetimmerkeziolduðunugösterir .
sentrozom
þemsiye
çekirdek
sap
Çekirdeði olan hücre kýsmý yenilenir. Çekirdeksiz olan parça yenilenemez.
Ýki farklý algden alýnan parçalar bir araya getirildiðinde yenilenme çekirdekli
kýsma göre yapýlýr.
Ýki farklý algin çekirdekli kýsýmlarý birleþtirildiðinde yenilenme her iki
çekirdeðe göre yapýlýr.
çekirdek
enerjisininetkisiilekarbondioksitvesudanbesinveoksijenüretilir .Buolayfotosentez
Karbondioksit+Su Besin+O2Işık
Klorofil
Vücudumuzdaki Sistemler 13
bilg
i
tudem 6. sýnýf Fen Bilimleri
hücre
doku
organ
sistem
Hücreden OrganizmayaDünya’yacanlýgezegendedenirvebununkanýtlarýgözkamaþ-
týrýcýdýr .Gezegeninherbirköþesindecanlýlararastlanýr .Yerküreninaltýndaüstünde,denizinderinliklerindevedahabirçokyerde . . .Bucanlýlarýnbazýlarýtekbirhücredenoluþurkenbazýlarýdamilyarlarcahücredenoluþançokhücrelicanlýlardýr .
Tek Hücreli Organizmalar
Canlýlarýntemelyapýsýhücrelerdir .Fakattekhücrelicanlýlariçinhücre yapý taþýndan da öte, organizmanýn kendisidir . Tek hücrelicanlýlarbüyür,ürer,geliþirveçevreseletkileretepkigösterirler .Tekhücreli canlýlarýnbazýlarý ilkel, bazýlarý isegeliþmiþhücre yapýsýnasahiptirler .
Ýlkelhücreyapýsýndakicanlýlar;bakterilervearkelerdir .
Mayamantarlarý, amip, öglena ve bazý alg türleri ise geliþmiþhücreyapýsýnasahiptir .
Çok Hücreli Organizmalar
Çok sayýda hücreden oluþan organizmalarda hücreler birlikteçalýþýr . Çok hücreli organizmalarda her grup hücre farklý iþlevleryerinegetirmeküzereözelleþmiþtir .Bazýlarýhareketi,bazýlarýorga-nizmanýnçevreyleiletiþimkurmasýný,bazýlarýdaorganizmanýnihti-yacýolanmaddelerinüretilmesinisağlar .
Hücre - Doku - Organ - Sistem - OrganizmaVücudumuzda trilyonlarca hücre bulunur . Bunlarýn bir kýsmý
derimizin, bir kýsmý kemiklerimizin, bir kýsmý kanýmýzýn yapýsýnýoluþturur .Bukadarçokhücrenasýlböylesineuyumluçalýþýr?
Yapývegöreviaynýolanhücrelerbirarayagelerekbelligörevle-riüstlenmiþdokularýmeydanagetirirler .Dahakarmaþýkgörevleriyerinegetirmeküzerebenzerdokularbirarayagelerekorganlarý meydanagetirir .Benzerorganlarbirarayagelereksistemleri,sis-temlerdebirarayagelereknihayetorganizmayýoluþturur .
Bakteri
Şapkalý mantar Eðrelti otu Deniz yýldýzý Kurbaða
Bira mayasý mantarý
YAŞAMINİÇİNDEN
Veremin NedeniMycobacterium tubercu-
losis adlý tek hücreli bir bak-teri türünün yol açtýðý verem hastalýðý Dünya’da yýlda 8 milyon kiþinin hastalanma-sýna yol açar.
MERCEKALTINDA
KoloniTek hücreli canlýlarýn ba-
zýlarý bir araya gelerek topluluk halinde yaþar ve koloni oluþ- tururlar. Koloni hâlinde yaþa-yan canlýlardan bir kýsmý hare-ket, bir kýsmý beslenme, bir kýs-mý da üreme iþini üstlenir.
Volvox kolonisi
etkinlik
Vücudumuzdaki Sistemler 27tudem 6. sýnýf Fen Bilimleri
Kavram Haritası
Vücudumuzdaki Sistemler
Kazanım 6.1.1.1 : Hayvanvebitkihücrelerini,temelkısımlarıvegörevleriaçısındankarşılaştırır .
HÜCRE
?
Hücrezarý
Sentrozom
Temelkýsmýdýr .
Temelkýsmýdýr .
?
?
Biridir .
Biridir .
Biridir .
Biridir .
Biridir .?
?Biridir .
?
?
?
??
??
??
??
?
??
?
Ýçindebulundurur .
Hücredekihayatsal
faaliyetleriyönetir .
Görevidir .
Görevidir .
Görevidir .
Görevidir .
Görevidir .
Görevidir .
Görevidir .
Oksijenli
solunumlaenerji
üretir .
Hücreiçisindirim
yapar .
Protein
sentezinde
görevlidir .
Fotosentezle
besinüretir .
Hücreiçimadde
taþýnýmýnýsaðlar .
Koful
Golgi
cisimciði
Lökoplast
Sitoplazma
Aþa
ðýda
ki k
avra
m h
arita
sýnd
a “?
” ile
gös
teri
len
kýsý
mla
rý d
oldu
run.
28 Vücudumuzdaki Sistemler tudem 6. sýnýf Fen Bilimleri
Hücrenin Sırrı
etki
nlik
Vücudumuzdaki Sistemler
Kazanım 6.1.1.1 : Hayvanvebitkihücrelerini,temelkısımlarıvegörevleriaçısındankarşılaştırır .
I. A. Çekirdeðiolanhücrekýsmýkendiniyenileyebilir .
B. Çekirdeksizolanhücrekýsmýkendiniyenileyemez .
C. Ýkifarklýkalýtsalözelliktekihücrekýsýmlarýbirarayagetirildiðindeyenilenmeçekirdeklikýsmagöre yapýlýr .
D. Ýkifarklýhücreninçekirdeklikýsýmlarýbirleþtirildiðindeyenilenmeherikiçekirdeðegöreyapýlýr .
Yukarýdaki ifadeleri doðrulayan deneyleri aþaðýdan bulun ve kutucuklara iþaretleyin.
II. Aþaðýda birbiri ile baðlantýlý cümlelerin doðru (D) ve yanlýþ (Y) olduklarýna karar vererek bir çýkýþa ulaþýn.
Canlýnýnenküçükyapýtaþýhücredir .
Hücrezarý;canlý,esnekveseçicigeçirgendir .
Hücreninþeklininkorunmasýveiç
yapýsýnýndaðýlmamasýhücrezarýilesaðlanýr .
Yapýtaþýolanmolekül-lerhücrezarýndan,büyükmoleküllere
göredahakolaygeçer .
Sitoplazmadakiorganelleriçe-risindeçeþitlicanlýlýk
faaliyetlerimeydanagelir .
Ribozomproteinsentezini
gerçekleþtirenorganeldir .
Mitokondrioksijenin
üretildiðiorganeldir .
1 .çýkýþ 2 .çýkýþ 3 .çýkýþ 4 .çýkýþ 5 .çýkýþ 6 .çýkýþ 7 .çýkýþ 8 .çýkýþ
(D)
(D) (Y)
(Y)(D) (Y)
(D) (Y) (D) (Y) (D) (Y) (D) (Y)
þemsiye
çekirdek
sap
ölür .
test 1
Vücudumuzdaki Sistemler 35tudem 6. sýnýf Fen Bilimleri
1. Geliþmiþ bir hücrede aþaðýdaki yapýlardan hangisi sitoplazma içinde yer almaz?
A) Kloroplast
B) Ribozom
C) Kalýtsalmadde
D) Endoplazmikretikulum
2. I .Ribozomlarasahipolma II .Fotosentezyapma III .Hücreçeperinesahipolma
Yukarýdaki özelliklerden hangileri bitki ve hayvan hücresinde ortaktýr?
A)YalnýzI B)YalnýzIIIC) IIveIII D)I,IIveIII
3. Aþaðýdakilerden hangisi hücre zarýnýn özelliklerinden biri deðildir?
A) Seçicigeçirgendir .B)Cansýzdýr .C)Çiftkatlıdır .D)Hücreyidýþetkenlerekarþýkorur .
4. I .Kanhücreleriüretmek II .Bazýmineralleridepolamak III .Kaslaratutunmayüzeyioluþturmak
Yukarýdakilerden hangileri iskeletin görev-lerindendir?
A) IveII B)IveIIIC) IIveIII D)I,IIveIII
5. Kemiklerin uzamasýný ve kalýnlaþmasýný saðlayan yapýlar aþaðýdakilerden hangi-sinde doðru verilmiþtir?
uzama KalýnlaþmaA) Kemikzarý KýkýrdakB)Sýkýkemik SüngerimsikemikC)Kýkýrdak KemikzarýD)Süngerimsikemik Sýkýkemik
6.
Ýskelettekikemiklerinbirbirinebaðlan-masýnýsaðlayanyapýlaraeklemdenir .
Aþaðýdakilerden hangisi yarý oynar eklem-dir?
A)OmurlararasýeklemB)KolvebacakeklemiC)KafatasýeklemiD)Parmakeklemi
7. Kemik çeþitleriyle ilgili aþaðýda verilen eþ- leþtirmelerden hangisi doðru deðildir?
A)Omurlar-kýsakemikB)Kalçakemiði-yassýkemikC)Kolkemiði-uzunkemikD)Parmakkemiði-yassýkemik
8. Aþaðýdakilerden hangisi kalp kasýna ait bir özellik deðildir?
A) Ýstemdýþýçalýþýr .B) Yapýbakýmýndançizgilikasabenzer .C)Çabukyorulur .D)Ritmikkasýlýr .
Çözümlü Test Zorluk Seviyesi
Top Related