Het Griekse theater
VWO/TTO4 KCVVoorjaar 2011
De grote Dionysia
• Jaarlijks feest in Athene, 5e eeuw v.Chr.
• Vijfdaags toneelfestival ter ere van Dionysus
• Eind maart: winter voorbij, stad weer toegankelijk voor bezoekers > ook veel niet-Atheners bij feest
• Wedstrijd (agoon): eerste en tweede prijzen
Dionysustheater in Athene
Ca. 17.000 zitplaatsen en rond 330 v.Chr. gebouwd
Opbouw festival• Nacht ervoor: cultusbeeld van
Dionysus naar theater• Dag 1: optocht en offers aan
Dionysus• 3 dagen met tragedies (treurspelen)• Elke dag 3 tragedies (trilogie) van
één schrijver• Afgesloten door satyrspel > acteurs
verkleed als saters• ‘s Middags nog een komedie• Dag 5: optocht en offers,
bekendmaking winnaars en bekroning met klimop
Organisatie festival
•Voorbereiding in zomer: selectie dichters•Choregen: rijke burgers die productie
financierden > kostuums, salaris zangers, training en levensonderhoud koor (15 man) = vorm van belasting
•Dichter zelf was regisseur > componeerde ook muziek + deed choreografie koor. Aanvankelijk ook vaak acteur
•Staat betaalde acteurs•Jury van 10 mensen uit publiek
Oorsprong tragedie I
• Ontstaan uit choros (koor), zang-dansgroep van jongens/mannen
• Wedstrijden tussen choroi ter ere van Dionysus > eerste prijs: tragos (bok)
• Vandaar naam tragoidia (bokkenzang)
• Solist scheidde zich af van koor > dialoog. Thespis was eerste acteur
• In loop van 5e eeuw meer acteurs: Aeschylus > 2e acteur, Sophocles 3e acteur
Oorsprong tragedie II
•Alleen mannelijke acteurs > ook in vrouwenrollen
•Max. 3 sprekende acteurs op toneel, maar meer personages
•Acteurs speelden meer dan één rol
•Figuranten (κωφα προσωπα)•Maskers voor koor en acteurs•Muziek en dans: koor begeleid
door dubbele fluit (aulos)
Aeschylus
•525-456 v.Chr.•Ca. 90 tragedies
geschreven•7 tragedies bewaard
gebleven, waaronder één trilogie: Oresteia
•Enige van wie tragedies werden herhaald op Dionysia na zijn dood
•Slechts twee acteurs; belangrijke rol koor
Sophocles
•495-406 v.Chr.•123 stukken
geschreven, ook satyrspelen
•24 keer eerste prijs gewonnen
•7 tragedies volledig bewaard
• Introduceerde derde acteur; koor niet echt betrokken bij handeling, maar geeft commentaar
Euripides
•480-406 v.Chr.•92 tragedies
geschreven•18 bewaard gebleven•Slechts 5 keer eerste
prijs gewonnen•Sterk psychologische
inslag, inleving in vrouwen
Aristoteles’ Poetica• Begin 4e eeuw v.Chr.• Bron over ontstaan tragedie (in deel 1); ook over
komedie (deel 2, verloren)• Regels voor goede tragedie > invloed op
toneelschrijvers tot in 17e eeuw: eenheid van plaats, tijd en handeling. Drie eenheden echter niet bij hem terug te vinden
• Wel: één leidende gedachte; niets over plaats; niet langer dan één etmaal > geen regels
• Karakter van personages ondergeschikt aan handeling
• Doel: angst (φοβος) en medelijden (ελεος) opwekken > daardoor “reiniging” (katharsis) van publiek
• Plot moet omslag (peripeteia) bevatten > van geluk naar ongeluk, liefst samen met herkenning of tragische vergissing
Opbouw tragedie I
•Meestal één plaats (mogelijkheden voor decorwisseling beperkt) > meestal voor tempel of paleis
•Gebeurtenissen elders > bodeverhaal•“Actie-scènes” buiten beeld•Tijdsverloop beperkt•Plot één geheel
Opbouw tragedie II•Proloog•Parodos: eerste koorlied•Eerste epeisodion (scène)•Eerste stasimon (eenstemmig koorlied)•Nog drie-vier epeisodia en stasima•Exodos en epiloog (laatste scène en
slotregels koor)
•Bijzondere tekstvormen: bodeverhaal, stichomythie
Opvoeringspraktijk I
• Muziek nauwelijks bekend• Choreografie niet bekend• Kostuums en decors niet
teruggevonden > vaasafbeeldingen en muurschilderingen
Acteurs met maskers van Hercules enDionysus
Vaas met scènes uit de Medea van Euripides. 325 v.Chr.
Opvoeringspraktijk II
• Opvoering in open lucht, overdag
• Weinig effecten met licht of decor > beschilderde panelen
• Moord achter de coulissen > lijk op podium binnengerold (ekkuklèma)
• Geluidseffecten: spiegel/trommel (donder en bliksem), paarden (houten borden), regen (pot bonen)
• Toneelmachines: deus ex machina (hijskraan)
Medea op slangenwagen als deus ex machina,ca. 400 v.Chr.
Opbouw theater
1. Skènè2. Orchestra (in
midden plaats voor altaar)
3. Parodoi of eisodoi4. Tribune
Epidauros
Theaterreconstructies
Top Related