Solidaire Scholen
Zodat alle kinderen kunnen
opgroeien tot échte wereldburgers
Sint-Niklaas, september 2011
deze brochure is een uitgave van
het platform solidaire scholen
Een initiatief van:
Bestaande uit volgende organisaties:
Met de steun van:
Zij werkten mee aan deze brochure:
Redactie: Sophie Van den Eynde, Greet Poelvoorde,
Ine Dhamers & Marleen Van Schoor
Eindredactie: Sophie Van den Eynde
Spellingscontrole: Berdine Schroer
Illustraties: Steven Struyf
Foto’s: Tomas Uyttendaele, Chris Lauwerys en Dries Calus
Vormgeving: Els Van Hemelryck ([email protected])
Drukwerk: EPO
Verantwoordelijke uitgever: Marc Joolen, Mercatorstraat 81, 9100 Sint-Niklaas
Contact en algemene info:
Greet Poelvoorde: [email protected]
03/777.20.15 - www.bevrijdewereld.be
Wanneer kinderen
zelf solidariteit ervaren
in hun omgeving en t.a.v.
hun eigen identiteit,
kunnen ze makkelijker
solidair zijn met anderen.
Inhoudsopgave
Kort
2
Inleiding
3
1. Waarom Solidaire Scholen?
5
1.1. Opvoeden tot wereldburgers
6
1.2. Jong beginnen
8
1.3. De school, een ideale startpositie?!
10
1.4. Wereldburgerschap? Goed geGOKT!
13
2. Solidaire Scholen, de visie
15
1) Een veilige omgeving creëren
18
2) Uitgaan van de leefwereld van kinderen
22
3) Met elkaar in dialoog gaan
24
4) Participatorisch en ervaringsgericht werken
26
5) Over de schoolmuren heen kijken
28
6) Aandacht schenken aan een maatschappijkritisch houding 30
7) Actie en engagement stimuleren
32
3. Solidaire Scholen – het Platform
35
3.1. Een totaalpakket: iedere organisatie haar eigen specialisatie(s)! 36
3.2. Werkgroep Solidaire Scholen?
36
4. Interessante links en bibliografie
39
4.1. Interessante links
40
4.2. Bibliografie
45
KoRTSolidaire Scholen?! Dat is...
è een platform dat wil meewerken aan het opvoeden tot wereld-
burgers en dat streeft naar gelijke onderwijskansen voor alle
kinderen.
è een platform waarin verschillende gespecialiseerde organisa-
ties elkaar aanvullen en ondersteunen.
è een platform dat zeven principes vooropstelt om zo tot een
solidaire school te komen:
(1) Een veilige omgeving creëren
(2) Uitgaan van de leefwereld van kinderen
(3) Met elkaar in dialoog gaan
(4) Participatorisch en ervaringsgericht werken
(5) Over de schoolmuren heen kijken
(6) Aandacht schenken aan een maatschappijkritische houding
(7) Actie en engagement stimuleren
è een platform dat zich voortdurend inhoudelijk bijschoolt door
onderlinge uitwisseling.
è een platform dat leerkrachten, directies en ander onderwijs-
personeel een ruim en gespecialiseerd aanbod en gerichte
begeleiding aanbiedt om zo te groeien naar een meer solidaire
school. 2
Mensen zijn heel divers. Iedereen heeft eigen talenten
en interesses, we zien er allemaal anders uit, we hebben
verschillende gewoontes en behoeftes. Kortom, diversiteit
maakt de wereld boeiend! Maar diversiteit kent ook een
donkere kant. Dikwijls worden mensen omwille van hun
“anders zijn” uitgesloten. De globalisering en de heer-
sende maatschappelijke verhoudingen liggen mee aan de
oorsprong van heel wat ongelijkheid tussen mensen en
bevolkingsgroepen.
De kloof tussen arm en rijk wordt steeds omvangrijker.
Zowel tussen het Noorden en het Zuiden van de wereld
als binnen onze eigen samenleving wordt de ongelijkheid
groter. Steeds minder mensen hebben al de rijkdommen en
regels in handen. Ongelijke machtsverdelingen werken heel
wat verschillen in de hand.
Daarom is er nood aan een grotere groep wereldburgers die
streeft naar een rechtvaardige wereld; een wereld waarin
iedereen de mogelijkheden krijgt om zichzelf te ontplooien.
Het is belangrijk dat er zo veel mogelijk mensen solidair zijn
met elkaar; zowel met mensen in het Zuiden als met mensen
hier. Om die solidariteit voldoende kansen te geven, dien
je al van jongs af aan te beginnen met het opvoeden tot
wereldburgerschap. De school is hier een belangrijke plaats
om kennis over ongelijkheid te verwerven en op die manier
betrokkenheid te bevorderen. Maar om solidair te kunnen
zijn met anderen, dienen mensen ook zelf de nodige soli-
dariteit te ervaren, in hun eigen omgeving, tegenover hun
eigen identiteit. Dat is bij kinderen niet anders. Toch blijkt
dit niet altijd evident te zijn, ook niet in het onderwijs. We
denken hierbij aan de ongelijkheid die vele kinderen uit
kansarme gezinnen in het onderwijs ervaren.
Met het Platform Solidaire Scholen brengen we het opvoeden
tot wereldburgerschap en het streven naar gelijke onder-
wijskansen samen. We zien met tal van gespecialiseerde
organisaties1 een duidelijke link tussen beide onderwerpen.
Daarom staken we onze hoofden bij elkaar en bundelden
we onze visies en krachten. Zo willen we scholen tegemoet
komen in hun vraag hoe zij alle kinderen kunnen laten
opgroeien tot échte wereldburgers.
1. Voor gedetailleerde lijst van
deze organisaties verwijzen we
u graag door naar punt 3
InLeIdIng Wat vInD je In
Deze brochure terug?
In het eerste deel “Waarom Solidaire
Scholen?” motiveren wij stap voor stap
de noodzaak van dit project. Door de
lezer de nodige achtergrond te geven,
wordt het duidelijk waarom we bepaalde
keuzes maakten.
Het tweede luik “Solidaire Scholen,
de visie” geeft concreet weer wat we
onder Solidaire Scholen verstaan. Hier
vind je de 7 principes voor een Solidaire
School terug met concrete criteria hoe
je hieraan in jouw klas en school kan
werken.
In het derde hoofdstuk “Solidaire
Scholen, het platform” stellen we
graag alle partners van Solidaire Scholen
voor. Een uitneembare poster geeft je
een overzicht van alle organisaties en
hun specialisaties.
3
4
het is belangrijk dat mensen ook in hun
eigen omgeving solidariteit ervaren. zo bied
je hen genoeg kansen om op te groeien tot
echte wereldburgers. In dit eerste hoofdstuk
geven we jullie enkele vaststellingen mee,
die samen geleid hebben tot het oprichten
van Solidaire Scholen.
è We lichten eerst toe wat wij onder wereld-
burgerschap verstaan.
è Vervolgens verduidelijken we waarom kinde-
ren best jong beginnen aan het opgroeien
tot wereldburgers.
è Met het idee dat een school de ideale
startpositie is, nemen we een kijkje in
onze Vlaamse en Waalse scholen en doen we
enkele verontrustende vaststellingen.
è Tot slot concluderen we dit hoofdstuk met
de opmerking: Wereldburgerschap? goed
gegoKt!
1.WaaRoM soLIdaIRe sChoLen?
5
1.1. oPvoeDen tot WerelDburgerS
Het “opvoeden tot wereldburgerschap” is een begrip
dat binnen ngo-kringen zeer dikwijls in de mond wordt
genomen. Maar wanneer ben je een wereldburger? Als je
vrijwilligerswerk in het Zuiden doet? Naar wereldmuziek luis-
tert? Meewerkt aan een mondiaal project? Volgens Van Dale
(1999) is een wereldburger een kosmopoliet, iemand die de
gehele wereld als vaderland beschouwt, die geen nationale
bekrompenheid, voorliefde of vooroordelen heeft.
Een wereldburger word je niet op één dag. De specifieke
vaardigheden en waarden die je als wereldburger hebt, dien
je doorheen de tijd te verwerven. Daarom is het zo belang-
rijk om er vroeg aan te beginnen.
Wereldburger worden?!
Dat is veel meer dan een snelle hap… het is
een grote boterham!2
è Wereldburgers zijn mensen die opkomen voor een meer
rechtvaardige wereld. Ze komen op voor anderen en ook
voor zichzelf.
è Wereldburgers staan kritisch stil bij wat er zich in de
wereld afspeelt en dit op elk gebied: politiek, sociaal,
ecologisch, ….
è Wereldburgers durven ingaan tegen vooroordelen.
è Voor een wereldburger is iedereen anders en toch gelijk.
Een wereldburger vindt iedereen uniek. Hij staat open
voor diversiteit en aanvaardt verschillen tussen cultu-
ren, gezinnen en individuen; zolang deze mensen vrij
zijn om deze verschillen zelf te kunnen kiezen.
è Een wereldburger keurt opgelegde verschillen (bv.
sociale ongelijkheid) omwille van huidskleur, cultuur,
geslacht, gezinssituatie, etc. niet goed (bv. verschillend
loon tussen man en vrouw voor gelijkaardige job, discri-
minatie van holebi’s, maar ook bv. het verplicht dragen
van een hoofddoek, …). Hij ijvert voor een gelijke
behandeling van iedereen, ondanks deze verschillen.
è Een wereldburger wil bijdragen aan een sociale verande-
ring, waarbij sociale verschillen op wereldvlak verkleind
worden.
è Een wereldburger is solidair, zowel met mensen ver weg
als met mensen dichtbij.
2. Deze definitie van het begrip wereldburger-
schap, kwam tot stand na een reflectiena-
middag met alle partners van het Platform
Solidaire Scholen, onder begeleiding van
Kleur Bekennen Brussel
6
WerelDburgerSchaP
In alle hoeKen van De KlaS
Wereldburgerschap komt niet letterlijk voor in de eindter-
men, maar de betekenis van het begrip zit verweven in heel
wat vakspecifieke en vakoverschrijdende eindtermen. Kleur
Bekennen (2010-2011): “Wereldburgerschap in het onder-
wijs staat voor alle activiteiten op school met betrekking tot
kennis, vaardigheden en waarden die van belang zijn bij een
internationale oriëntatie op de samenleving.”
Niet alleen in lessen geschiedenis en aardrijkskunde kun je
aan en rond wereldburgerschap werken. Ook in vakken als
Nederlands, Frans, biologie en zelfs wiskunde kun je elemen-
ten van wereldburgerschapsopvoeding toevoegen. Ideeën
van het wereldburgerschap integreren in alle vakken, is dan
ook een must!7
1.2. jong begInnen
Actief werken aan het opvoeden tot wereldburgerschap
vanaf jonge leeftijd is nodig. Ook onze eigen ervaringen
met kinderen wijzen in die richting. Om de noodzaak van
een vroege start aan te tonen, staan we daarom ook even
stil bij de psychologische en sociale ontwikkeling van
kinderen.
De vragende en open blik van een kind
Van jongs af aan stellen kinderen reeds heel wat dingen
in vraag. Ze zijn nieuwsgierig en leergierig. Een voorbeeld
hiervan is de eeuwige “waarom”-vraag; dit vaak tot erger-
nis van de ouders. Belangrijk is om kinderen niet af te
remmen in deze lerende en vragende houding, maar hen
hierin te ondersteunen en zelfs te stimuleren. Door met
hen in gesprek te gaan, samen een onderzoekende houding
aan te nemen, door hen de mogelijkheden te geven om zelf
op onderzoek uit te gaan, etc.
Kinderen hebben vanaf zeer jonge leeftijd ook oog voor
verantwoordelijkheidszin. Net door hun vragende houding,
staan kinderen open om over heel wat dingen te spreken
en na te denken, ook over zichzelf en hun rol in de samen-
leving. Deze vragende en open houding maakt het mogelijk
om met kinderen rond diversiteit te werken. Het vormt een
perfecte basis om op te groeien als kritische geëngageerde
mensen die opkomen voor rechtvaardigheid.
Kijken en nadoen
Als we vervolgens kijken naar de leeftijd waarop kinderen
verschillen opmerken en hoe ze hiermee omgaan, wordt de
noodzaak van een vroege start heel duidelijk. Al heel vroeg
ontwikkelt zich bij kinderen het besef van wie ze zijn en
hoe ze zich tot anderen verhouden. Reeds op heel jonge
leeftijd merken ze verschillen tussen mensen op. Na een
klein jaar bemerken kinderen uiterlijke verschillen: klein,
groot, lang haar, kort haar, …. Vanaf ongeveer twee jaar
maakt het kind ook kennis met de diversiteit aan mensen
en voorwerpen en neemt hij culturele verschillen waar
(Vandebroeck, 1999; Kohnsamm, 2009; e.a.).
Aan deze verschillen verbinden kinderen vanaf hun vierde
levensjaar een appreciatie van ‘beter’ of ‘slechter’. Deze
appreciatie hangt vooral af van hoe anderen rondom hen
met verscheidenheid omgaan. Het gedrag en de mening van
anderen speelt met andere woorden een zeer voorname rol
in de beeldvorming van kinderen. Dikwijls imiteren jonge
kinderen hun ouders, zussen of broers, leerkrachten, idolen.
Ze nemen van hen het gedrag en de ideeën over, zonder dit
eerst zelf in vraag te stellen.
8
ongekend is onbemind
Daarnaast blijkt dat kinderen en jongeren die in een
redelijk homogene omgeving zijn opgegroeid, meer kans
lopen om een extreem rechts gedachtegoed te ontwikkelen
(Godot E.A, 2006). Als peuters in hun directe omgeving
niet (voldoende) met de diversiteit van onze samenleving
in aanraking komen, bestaat de kans dat zij denken dat er
maar één juiste manier van leven is: die van henzelf. Hier
ligt dan ook de voedingsbodem van vooroordelen en discri-
minerende ideeën wat het moeilijk maakt om met anderen
om te gaan.
De wereld ordenen
Ook na de kleuterleeftijd blijft het belangrijk dat kinde-
ren op een positieve manier met de diversiteit van onze
samenleving in contact komen. Dit in eerste instantie als
tegenhanger van de negatieve connotatie die de media
dikwijls aan diversiteit geeft. Kinderen vanaf ongeveer
7 jaar categoriseren immers graag. Ze ordenen de wereld
volgens hun ‘logische wetten’. Deze wetten, destilleren ze
dikwijls uit datgene wat ze in hun naaste omgeving, maar
ook in de media, zien en horen.
Vroeg beginnen aan het opvoeden tot wereldburgerschap
en deze opvoeding ook doorzetten tijdens de gehele kinder-
tijd, werpt ons inziens de beste vruchten af.
Zo verruimen kinderen hun blik al van zeer jonge leef-
tijd, kunnen ze veel vroeger hun mening vormen en zijn
ze sneller bereid om in te gaan tegen onrechtvaardigheid
rondom hen. Enkel zo geef je iemand voldoende kansen om
op te groeien tot een echte wereldburger.
9
1.3. De School, een IDeale StartPoSItIe?!
De school… een belangrijke poort
naar de wereld
Kinderen laten opgroeien tot wereldburgers, kan het best
in schoolverband gebeuren. We kunnen hiervoor verschil-
lende redenen aanhalen:
è Kinderen en jongeren brengen immers een groot deel
van hun tijd op school door.
è De school begeleidt kinderen in hun ontwikkelingspro-
ces zodat zij in de eigen samenleving en – ruimer – in
de wereld kunnen functioneren.
è Een school is de uitgewezen plek om elkaars diverse
achtergronden te leren kennen, ermee om te gaan en te
respecteren. Leerlingen kunnen enorm veel van elkaar
leren: hun verschillende thuissituaties, sociale achter-
gronden, interesses, culturen, ...
De school is bijgevolg een ideale plaats waar alle kinderen
en jongeren zich kunnen bekwamen in de kennis, vaardig-
heden en attitudes die nodig zijn om op te groeien tot
kritische en geëngageerde wereldburgers.
Maar eerst… desegregatie, meester!
Wanneer we kijken naar het Vlaamse en Franstalige onder-
wijslandschap, merken we op dat scholen steeds vaker een
redelijk homogene samenstelling kennen. Vooral in steden,
waar het aanbod scholen groter is, zie je verschillende
concentratiescholen.3
Binnen Solidaire Scholen hechten we veel belang aan het
probleem van deze sociale segregatie. Niet omdat concen-
tratiescholen met een hoog percentage kinderen uit kans-
armoede en/of van allochtone afkomst slechter onderwijs
aanbieden. Integendeel. De onderzoeksresultaten van
o.a. Orhan Agirdag (UGent) en Jan Van Damme (KuLeu-
ven) tonen aan dat evenveel kinderen in deze scholen een
zelfde vooruitgang kunnen boeken als kinderen in andere
scholen.
Een sociale mix in een school kent vooral veel sociaal en
maatschappelijk belang. Om kinderen te laten opgroeien tot
goede wereldburgers, is het belangrijk dat zij leren omgaan
met de in de samenleving aanwezige verscheiden¬heid
(Agirdag, Van Houtte & Loobuyck, 2011). Met Solidaire
Scholen pleiten we dus voor een desegregatie van scholen,
zodat deze de spiegels van onze maatschappij vormen.
Enkel zo geef je kinderen kansen om verschillende gewoon-
tes, levenswijzen en waarheden te leren kennen.
3. In concentratiescholen is er weinig sprake
van een sociale en culturele mix, terwijl die
er in de buurt wel zijn.
10
Samen schoollopen zorgt bovendien voor heel wat vriend-
schappen. Dankzij heterogene scholen ontstaan dan ook
veel gemakkelijker interetnische vriendschapsbanden (Van
Houtte & Stevens, 2009). Deze vriendschapsbanden duiden
kinderen en hun omgeving op gelijkenissen tussen elkaar,
zorgen voor gemeenschappelijke doelen en een gedeelde
participatie. Stuk voor stuk bouwstenen die de sociale
cohesie en solidariteit in onze samenleving kunnen verster-
ken.
Iedere leerling gelijk?
Enkel en alleen de segregatie aanpakken, zal in ons Vlaams
en Franstalig onderwijs niet volstaan. Ondanks alle goede
GOK-initiatieven (zie kader) van het afgelopen decennium
en ondanks het harde werk van velen, schiet ons onder-
wijs tot op de dag van vandaag nog steeds tekort in het
vrijwaren van gelijke kansen voor alle kinderen. De kloof
tussen de best en minst goede presteerders blijft te groot.
Die prestatiekloof blijkt vooral verband te houden met de
sociaal-economische afkomst van kinderen (Nicaise, 2009;
Agirdag, Loobuyck & Van Houtte, 2011). Kansarme leer-
lingen belanden veel te vaak in het buitengewoon onder-
wijs, lopen meer dan andere vertraging op, komen via het
watervalsysteem vaker in het (deeltijds) beroepsonderwijs
terecht en verlaten het onderwijs vaker zonder diploma
(Ruelens, Nicaise & Desmedt, 2005). Scholen reproduceren
m.a.w. zeer dikwijls de sociale ongelijkheid i.p.v. deze te
reduceren.
Het is niet zo dat enkel de opvang van ouders aan de
oorsprong ligt van deze enorme kloof. In alle landen
heeft deze groep ouders het immers dikwijls moeilijker om
gerichte ondersteuning aan hun kinderen te geven, maar
nergens is de kloof zo groot als in België (Nicaise, De Zutter
& Hirt, 2007).
Veel heeft ook te maken met een miscommunicatie tussen
de verschillende groepen (Ruelens & Nicaise, 2004). Zowel
bij kansarme ouders als bij de school zijn er meerdere drem-
pels: leerkrachten die de leefwereld van kansarme groepen
moeilijk aanvoelen, slechte ervaringen met het onderwijs
die bij kansarme ouders voor een wantrouwen zorgen, etc.
(Ruelens, Nicaise & Desmedt, 2005).
Zeer dikwijls ook wordt het GOK-beleid verengd tot de koste-
loosheid van het onderwijs (via o.a. de maximumfactuur)
en een beter inschrijvingsbeleid met haar voorrangsregels
en het CAR-systeem (zie kader). Ook in de media merken
we niet zelden dat enkel deze aspecten aandacht krijgen
als men het over gelijke onderwijskansen heeft.
Gelijke onderwijskansen bieden aan alle kinderen, houdt
echter veel meer in. Het gaat ook om de erkenning van
je identiteit als leerling, het recht op een gelijkwaardige
behandeling, …
11
heT goK-deCReeT
In een noTendop
het beleid gelijke onderwijskansen bestaat uit drie
onderdelen:
è Inschrijvingsrecht (GOK I): het recht op inschrijving
van een kind in een school naar keuze en de wijze
waarop dit recht wordt verzekerd.
è Zorg (GOK II): een geïntegreerd ondersteuningsaan-
bod dat de scholen toelaat een zorgbrede werking te
ontwikkelen gericht op kansarme kinderen.
è Maatwerk in samenspraak (GOK III)
een school kan voor een leerling extra goK-omkade-
ring krijgen als:
1. De ouders van die leerling een binnenschipper, foorrei-
ziger, circusuitbater, circusartiest of woonwagenbewo-
ner zijn.
2. Als de moeder geen diploma of studiegetuigschrift
van het secundair onderwijs (of hiermee gelijkgesteld)
heeft.
3. Als de leerling tijdelijk of permanent buiten het eigen
gezin verblijft.
4. Als het gezin een schooltoelage ontvangt.
5. Als de taal die thuis gesproken wordt, niet het Neder-
lands is. (enkel in combinatie met een ander criterium)
Het financieringsdecreet van 2008 voegt hier ook nog
de indicator“buurt met onderwijsachterstand” aan toe.
via http://www.ond.vlaanderen.be/gok/tienkamp/
vinden we de tienkamp van het gok-decreet terug.
Wanneer goK je goeD?
Volgens onderzoekers nicaise en juchtmans (2011), dient een
school aan volgende voorwaarden te voldoen, wil zij een goed
GOK-beleid uitbouwen:
è Een eensgezinde visie van het het schoolteam
è Een voortdurende professionalisering van alle leerkrachten
è Een opwaardering van de functie van GOK-leerkracht, waarbij
vooral ervaren leerkrachten de GOK-uren toegewezen krijgen.
è Externe begeleiding met een goed toezicht op en een aanstu-
ring van de aanwending van GOK.
car ! ofteWel: het centraal
aanMelDIngSregISter
In verschillende Vlaamse steden werd de afge-
lopen jaren het inschrijvingssysteem gedigitali-
seerd en gecentraliseerd.
Ouders kunnen hun kinderen binnen een be-
paalde periode inschrijven via de website
www.meldjeaan.be. Hierbij dienen ze hun voor-
keursscholen op te geven. Na de inschrijvings-
periode, krijgen nieuwe leerlingen een school
toegewezen, gebaseerd op verschillende criteria,
die van stad tot stad kunnen verschillen.
12
1.4. WerelDburgerSchaP? goeD gegoKt!
Opvoeden tot wereldburgerschap zonder dat kinderen zelf
solidariteit ervaren, is weinig duurzaam. We kunnen het
niet meer dan genoeg herhalen. Als men binnen het onder-
wijs aan deze (onderlinge) solidariteit aandacht schenkt,
belandt men automatisch in het gelijke kansen discours en
ideeën van een meer democratisch onderwijssysteem. Want
leerlingen, studenten en leerkrachten aansporen om op te
komen voor meer rechtvaardigheid, heeft het meeste kans
op slagen als ook de ongelijkheid in onze samenleving en
het onderwijs wordt onderkend. Klassen en scholen die er
bewust voor kiezen om te werken aan respect, gelijkwaar-
digheid, participatie en democratisering, geven de leerlin-
gen naar onze mening de beste kansen om uit te groeien
tot echte wereldburgers. Ook onderzoek aan o.a. de KULeu-
ven bevestigt deze visie (Hooghe, M).
Wanneer scholen dus willen werken aan wereldburgerschap,
raden we hen aan om ook oog te hebben voor onderlinge
solidariteit en gelijke (onderwijs)kansen voor alle kinde-
ren. Met het platform Solidaire Scholen willen wij aan
beide aspecten aandacht schenken en scholen begeleiden
wanneer zij hetzelfde willen doen.
Hoe we dit doen, lichten we toe in het volgende deel!
13
14
2.soLIdaIRe sChoLen,
de vIsIe
het Platform Solidaire Scholen koppelt wereldburgerschap aan het streven
naar gelijke onderwijskansen. We stellen hierbij 7 principes voorop, vertrek-
kend vanuit de verschillende vaststellingen, die we in het eerste hoofdstuk
bespraken, en onze eigen ervaringen en ideeën. Per principe trachten we in
tekst en handelingen duidelijk weer te geven hoe je als leerkracht en school
dit principe in klas- en schoolpraktijk kunt concretiseren.
15
de 7 pRInCIpes van soLIdaIRe sChoLen
Met de volgende principes richten we ons op alle leerlingen in het basisonderwijs:
van de eerste kleuterklas tot en met het zesde leerjaar lager onderwijs.
2. uitgaan van de
leefwereld van kinderen
Alle kinderen krijgen
voldoende kansen om hun
eigen leefwereld in de klas te
brengen en zich te herkennen
in klas- en schoolpraktijk.
1. een veilige omgeving creëren
Leren begint bij respect voor alle kinderen:
voor hun leefwereld, hun identiteit. Leerlingen
moeten zich betekenisvol en geborgen voelen.
Belangrijk is om kinderen niet te categoriseren.
3. Met elkaar in dialoog gaan
Er is een open dialoog tussen
leerkrachten, directies, leerlingen,
ouders en andere partners die
betrokken zijn bij de school. Deze
dialoog berust op ideeën van
gelijkwaardigheid en wederzijds
respect.
16
4. Participatorisch en
ervaringsgericht werken
Leerlingen leren door
ervaringen op te doen. Door
keuzemogelijkheden in hun
eigen leerproces zullen ze ook
meer gemotiveerd zijn.
Ook andere betrokkenen (zoals
ouders) kunnen bijdragen aan
participatie en ervaringsgericht
leren in school.
6. aandacht
schenken aan een
maatschappij-
kritische houding
Leerlingen en
onderwijspersoneel
krijgen bagage om
kritisch met de realiteit
te kunnen omgaan.
7. actie en
engagement stimuleren
Kinderen krijgen de
mogelijkheid om op te
komen tegen onrecht en zelf
bij te dragen aan positieve
verandering in de wereld.
5. over de schoolmuren
heen kijken
Een school maakt deel uit van
haar buurt. Daarom is de buurt
belangrijk voor een school.
Ook in de buurt vind je tal
van mogelijkheden om kennis
en vaardigheden op te doen.
Leerlingen en leerkrachten
kunnen hiervan op verschillende
manieren genieten, binnen en
buiten de schoolmuren.17
18
1) een veIlIge oMgevIng creëren
leren begint bij respect voor alle kinderen:
voor hun leefwereld, hun identiteit.*
leerlingen moeten zich betekenisvol en
geborgen voelen. zowel in de klas als in de
school, zowel door de leerkracht als door de
medeleerlingen.
een identiteit kent vele ‘ikken’
Kinderen moeten gedurende de hele schoolloopbaan de
mogelijkheid krijgen om hun eigen identiteit vrij te kunnen
ontwikkelen en hierin te worden bijgestaan. Het is noodza-
kelijk dat ze zich bewust worden van hun eigen identiteit
en zichzelf leren aanvaarden in de vele facetten die ze rijk
zijn.
Het is tevens belangrijk om kinderen als individuen te zien
en hen nooit tot één referentiegroep te categoriseren (bv.
Marokkaans, kind met ADHD, …).
Wanneer leerkrachten erin slagen om via hun leerstof en
hun lesaanpak leerlingen zodanig te benaderen dat ze zich
veilig en begrepen voelen, kunnen ze heel wat meer met
hen en voor hen bereiken.
een positief zelfbeeld als bouwsteen voor empathie
Als kinderen zich niet veilig of gewaardeerd voelen, zullen
ze zelden geneigd zijn om hun gevoelens en gedachten te
delen. Kinderen die dit niet kunnen, zullen het vaak veel
moeilijker hebben om naar andermans gevoelens te luiste-
ren en hiermee rekening te houden. Een positief zelfbeeld
is met andere woorden onmisbaar bij het opbouwen van
een empathisch vermogen. Enkel zo leer je opkomen voor
jezelf en anderen. Dit is een essentieel kenmerk van een
goede wereldburger!
Kinderen uit kansengroepen
Bij dit principe geven we speciale aandacht aan kinderen
uit kansengroepen. We willen vooral deze groep kinderen
weerbaarder maken. Solidaire Scholen wil ervoor zorgen
dat alle leerlingen zich op school veilig en welkom voelen.
Hierbij achten we het belangrijk dat de verschillen tussen
kinderen niet genegeerd worden. Gelijke kansen krijgen wil
niet zeggen dat alle kinderen op dezelfde manier moeten
behandeld worden. Door oog te hebben voor verschil-
len tussen kinderen, en hier op gepaste wijze mee om te
gaan, kun je ervoor zorgen dat de kansen van alle kinderen
worden vergroot.
* onze IDentIteIt IS De
unIeKe SaMenSMeltIng van
verSchIllenDe eleMenten
zoalS natIonalIteIt,
geSlacht, hobby’S, ….19
IeDer KInD MeervouDIg IntellIgent!
De Amerikaanse psycholoog Howard Gardner is van mening
dat er verschillende onafhankelijke mentale vaardigheden
bestaan. Daarom kan iedereen volgens hem op meervoudige
manieren knap zijn: iedereen is meervoudig intelligent!
Gardner onderscheidt volgende 8 intelligenties:
1. Verbaal-linguïstische intelligentie (taal-knap)
Het vermogen om taal te gebruiken om je uit te drukken
en om anderen te begrijpen en te overtuigen.
2. Logisch-mathematische intelligentie (reken-knap)
Het vermogen om logische verbanden en onderliggende
principes te begrijpen en om gemakkelijk met (abstracte)
getallen en hoeveelheden te werken.
3. Visueel-ruitmtelijke intelligentie (Kijk-knap)
Het vermogen om situaties en problemen voor je te zien
en er op die manier mee te werken.
4. Muzikaal-ritmische intelligentie (Muziek-knap)
Het vermogen om muzikale en ritmische patronen te
herkennen, te onthouden en te maken.
5. Lichamelijk-kinestetische intelligentie (Doe-knap)
Het vermogen om (delen van ) het lichaam te gebruiken
om een probleem op te lossen, iets uit te drukken of iets
te maken.
6. Naturalistische intelligentie (natuur-knap)
Het vermogen om patronen in natuurlijke omgevingen te
herkennen, te begrijpen en ermee te werken.
7. Interpersoonlijke intelligentie (Samen-knap)
Het vermogen om anderen te voelen, te begrijpen, te
begeleiden, te leiden en te beïnvloeden.
8. Intrapersoonlijke intelligentie (Ik-knap)
Het vermogen om te reflecteren en op basis daarvan de
juiste beslissingen te nemen.
Door vanuit Meervoudige Intelligentie te werken, kijk
je op een fundamenteel andere manier naar mensen.
Wanneer we er in het onderwijs in slagen om alle capa-
citeiten van een leerling aan te spreken, zal deze zich
ongetwijfeld meer erkend voelen. bovendien leidt deze
manier van aanpak ook tot een verrijking van heel de
klasgroep.
(Uit: Meervoudig intelliGENT, een samenwerking van MI-school
De Letterdoos & de Pedagogische Begeleidingsdienst Stad Gent,
september 2010)
zo creëer IK een veIlIge oMgevIng ...
In
dez
e ch
eckl
ist
kun
je aanvinken waaraan je reeds werkt
20
goed
oM
WeTen!
In MIjn sChooL
De crIterIa zo WerKen WIj hIeraan / zo WIllen WIj hIeraan WerKenElk kind kan op school zichzelf zijn.
In onze school worden kinderen niet beperkt tot één referentiegroep. Ze worden bekeken vanuit de verschillende groepen waartoe zij behoren. Onze school neemt verschillende initiatieven om de leerlingen te leren kennen.De leerlingen voelen zich goed bij de inkleding van onze school. Ze hebben hier zelf ook inspraak in.In onze school zijn alle kinderen welkom, ongeacht hun afkomst! We doen al het mogelijk om de diversiteit in de buurt ook in onze school terug te vinden en streven naar een open inschrijvingsbeleid.We zorgen ervoor dat in kader van ons schoolaanbod alles voor alle kinderen en hun ouders financieel haalbaar is. In MIjn KLas
De crIterIa zo WerK IK hIeraan / zo WIl IK hIeraan WerKenIn mijn klas kan elk kind zichzelf zijn.
Ik leer mijn leerlingen aan het begin van het jaar zo goed mogelijk kennen door observaties en gesprekken. In mijn klas wordt elk kind als een individu gezien, met eigen talenten en dromen, met een eigen verhaal. Hiermee houd ik voortdurend rekening tijdens mijn lessen en activiteiten.Ik bekijk kinderen in mijn klas niet vanuit één referentiegroep, maar weet dat ze bij verschillende subgroepen behoren. Ik heb aandacht voor sociale relaties bij mijn leerlingen.
Ik heb oog voor de noden en behoeften van alle leerlingen.
Ik heb speciale aandacht voor kinderen uit kansengroepen: kinderen met een andere thuistaal, met een lage sociaal economische status (SES), met extra individuele noden, … In de inkleding van mijn lokaal zorg ik ervoor dat leerlingen zich goed voelen. Ik let erop dat ik steeds respectvol communiceer naar en over mijn leerlingen, zowel in taalgebruik als in houding. Ik heb oog voor financiële en materiële drempels van de ouders van mijn leerlingen en houdt hiermee rekening in mijn lessen.
21
2) uItgaan van De leefWerelD
van KInDeren
alle kinderen krijgen voldoende kansen om hun
eigen leefwereld in de klas te brengen en zich
te herkennen in klas- en schoolpraktijk.
een kind in al zijn facetten
In een solidaire school wordt altijd naar alle facetten van
de achtergrond van elk kind gekeken. Wanneer kinderen hun
leefwereld niet terugvinden in de klas, zullen ze zichzelf
niet gewaardeerd voelen. Door het opmerken van dingen
die voor zichzelf niet, maar voor klasgenootjes wel normaal
zijn, steken ze bovendien heel wat op van en over elkaar.
De aanwezige diversiteit* wordt zo gedurende de lessen op
een positieve manier zichtbaar gemaakt. Het wordt gezien
als iets vanzelfsprekend.
Subtiel en niet dwingend
We pleiten ervoor om de heersende diversiteit steeds op
een geïntegreerde manier aan bod te laten komen. Ze kan
verwerkt worden in oefeningen, projecten, in het aanbod
spelmateriaal en boeken, ... Het is mogelijk om ze te
gebruiken als vertrekpunt of als uitbreiding van een leson-
derwerp. Voorwerpen van thuis laten meenemen of eens
enkele woordjes Bulgaars in een wero-les over groenten,
zijn mooie voorbeelden.
Heel belangrijk is dat verschillen niet altijd benoemd
moeten worden. Kinderen mogen niet gefixeerd worden
in hun anders-zijn. Wanneer ze niet zelf aangeven iets
te willen vertellen over hun leefwereld, is het dan ook af
te raden het kind hierover in de klas rechtstreeks aan te
spreken.
zo vertreK IK vanuIt De leefWerelD van MIjn leerlIngen ...
* DIverSIteIt IS een
zeer ruIM begrIP. het
oMSlaat culturele
verSchIllen, verSchIllen
In gezInSSaMenStellIng,
SocIale en/of econoMISche
verSchIllen, DIverSe
InDIvIDuele verSchIllen. 22
In MIjn sChooL
De crIterIa zo WerKen WIj hIeraan / zo WIllen WIj hIeraan WerKenElk kind vindt in onze school raakvlakken met zijn of haar leefwereld.
In onze school krijgen leerlingen voldoende mogelijkheden om elkaars leef-wereld beter te leren kennen.
In onze school hebben we respect voor de diverse thuisculturen die onze leerlingen kennen.
In onze school hebben we respect voor eventuele andere thuistalen van de leerlingen. Deze kennen ook een plaats binnen de schoolmuren.
In MIjn KLas
De crIterIa zo WerK IK hIeraan / zo WIl IK hIeraan WerKenElk kind vindt in mijn klas voldoende referentiepunten uit zijn leefwereld.
Ik geef elk kind ruimte om vrijblijvend zelf zijn leefwereld in de klas te brengen.Ik geef mijn leerlingen voldoende mogelijkheden om elkaars leefwereld beter te leren kennen: via groepsopdrachten, taken, gemeenschappelijke weekver-antwoordelijkheden, …Als mijn leerlingen leuke ideeën hebben voor een project, hou ik bij het kiezen van een nieuw project hiermee rekening.Ik probeer zicht te krijgen op de veelheid aan competenties van alle leerlin-gen. Ik las hiervoor voldoende observatiemomenten in, ik benut klasgesprek-ken om de leerlingen beter te leren kennen, etc.De heersende diversiteit van de klaspopulatie komt op een geïntegreerde manier aan bod in mijn leerstof, projecten, aanbod en lesactiviteiten.Ik ben op de hoogte van de thuissituatie en de (sociale/culturele/religi-euze/…) achtergrond van elke leerling in mijn klas en houd hiermee rekening tijdens mijn lessen en activiteiten.Ik weet welke taal mijn leerlingen thuis spreken.
Bij het uitwerken en organiseren van activiteiten, hou ik rekening met de leefwereld en achtergrond van de leerlingen (bv. bij het koken, kostprijs activiteiten, …)
23
3) Met elKaar In DIaloog gaan
er is een open dialoog tussen leerkrachten,
directies, leerlingen, ouders en andere partners
van de school. Deze dialoog berust op ideeën
van gelijkwaardigheid en wederzijds respect.
Wanneer spreken met elkaar moeilijk of stroef verloopt,
wordt streven naar onderlinge solidariteit niet evident. Een
goed gesprek en een goede verstandhouding liggen mee
aan de basis van het opkomen voor rechtvaardigheid en
solidariteit. In een school is dit niet altijd even gemakke-
lijk. Alle mogelijke karakters, meningen, ideeën, … komen
dikwijls met elkaar in contact: kinderen, leerkrachten,
directie, zorgpersoneel, administratief en organisatorisch
personeel, ouders, …
Het is heel belangrijk dat dialogen tussen alle betrokkenen
van een school voortdurend positief gestimuleerd worden.
Met Solidaire Scholen willen we dan ook speciaal aandacht
schenken aan (het stimuleren van) deze dialogen; tussen
leerlingen onderling, tussen leerling(en) en leerkracht,
tussen leerkrachten onderling, binnen het hele schoolteam,
tussen leerkracht(en)/schoolteam en ouder(s), tussen
ouders onderling.
Verschillende activiteiten kunnen dialogen stimuleren en
in stand houden. Zo bevorderen klasoverschrijdende projec-
ten de dialoog bij leerlingen en leerkrachten. Het creëren
van informele momenten (tussen de verschillende actoren
onderling of met alle actoren samen) kan dan weer een
open houding tegenover elkaar stimuleren. Belangrijk is
wel dat er een ongedwongen sfeer heerst en er ook conti-
nuïteit in deze activiteiten te vinden is.
zo StIMuleer IK DIaloog ...
24
In MIjn sChooL
De crIterIa zo WerKen WIj hIeraan / zo WIllen WIj hIeraan WerKenWij hebben als leerkrachtenteam voldoende mogelijkheden om onderling ervaringen en kennis uit te wisselen.Er vinden regelmatig klasoverschrijdende projecten plaats, waarbij leerlingen samenwerken en/of elkaar helpen om tot resultaat te komen. Leerlingen hebben inspraak in het schoolgebeuren. Ze krijgen mogelijkheden om hun mening te uiten.Onze school heeft een leerlingenraad, waarvoor alle leerlingen zich kunnen opgeven.Onze school creëert informele momenten binnen de verschillende groepen schoolactoren (leerkrachten, leerlingen, ouders, buurtbewoners,…).Onze school creëert informele momenten tussen verschillende groepen schoolactoren (leerkrachten - leerlingen, leerkrachten - ouders, leerkrachten - buurtbewoners, …).Onze school onderneemt pogingen om ouders met elkaar in contact te brengen.In de algemene communicatie (bv. in agenda’s) van onze school wordt er gebruik gemaakt van heldere en duidelijke communicatie (bv. door picto-grammen), die alle betrokkenen kunnen begrijpen (zie o.a. www.sclera.be, www.pratenmetelkaar.be, www.deschoolbrug.be) Onze school heeft een ouderraad, waarin ouders met verschillende achter-gronden vertegenwoordigd zijn.Onze school streeft ernaar om met alle ouders in contact te komen, dit kan eventueel via huisbezoek. In MIjn KLas
De crIterIa zo WerK IK hIeraan / zo WIl IK hIeraan WerKenIn mijn klas vinden er regelmatig heterogene groepswerken plaats, waarbij leerlingen samenwerken en/of elkaar helpen om tot resultaat te komen.Leerlingen hebben inspraak in het klas- en leergebeuren. Ze krijgen op deze niveaus mogelijkheden om hun mening te uiten.Leerlingen krijgen van mij de mogelijkheid om van elkaar te leren en met elkaar in discussie te gaan.In mijn klaspraktijk laat ik ruimte om conflicten tussen leerlingen uit te klaren.Ik bied mijn leerlingen de mogelijkheid om met mij in dialoog te gaan.
25
4) PartIcIPatorISch en
ervarIngSgerIcht WerKen
leerlingen leren door ervaringen op te doen.
Door keuzemogelijkheden in hun eigen
leerproces zullen ze ook meer gemotiveerd
zijn. ook andere betrokkenen (zoals ouders
en buurtbewoners) kunnen bijdragen aan
participatie en ervaringsgericht leren in school.
al doende leert men!
In een solidaire school krijgen leerlingen voldoende moge-
lijkheden om ook van elkaar en elkaars ervaringen te leren.
Niets is zo boeiend als het uitwisselen van ervaringen van
leerlingen in en tussen klassen. Dat maakten we ook reeds
in de vorige paragraaf duidelijk. Tevens biedt een participa-
torische en ervaringsgerichte manier van werken leerlingen
de kans om concepten te ervaren, i.p.v. er enkel over te
lezen. Ze krijgen bijgevolg de mogelijkheid om actief te
leren, dingen zelf te ondervinden en uit te proberen. Een
solidaire school daagt leerlingen m.a.w. uit om hun demo-
cratische capaciteiten te ontwikkelen.
Iedereen ervaringsdeskundige!
Ook ouders kunnen een aardig steentje bijdragen. Niet
enkel bij het begeleiden van een externe activiteit of voor
de zwemles. Ook in de klas kunnen heel wat ouders actief
iets inbrengen: over job of hobby, tijdens een project rond
bouwen, de week rond gezonde voeding, etc. Elke ouder
is wel ergens (ervarings)deskundige in. Meer ouders dan
men denkt, zijn bereid om hun ervaring of capaciteiten met
(de schoolgenootjes van hun) kinderen te delen. Kinderen
leren hier veel uit en komen zo ineens een pak dichter bij
de realiteit te staan.
Maar ook om ouders actief te betrekken bij het leergebeu-
ren van hun kinderen, is deze aanpak zeer doeltreffend.
Een dergelijke ouderparticipatie zorgt ervoor dat school
en ouders meer mogelijkheden krijgen om samen aan de
opvoeding van de kinderen te kunnen werken, wat de
ontwikkeling van het kind ten goede komt.
zo StIMuleer IK PartIcIPatorISch en ervarIngSgerIcht WerKen ...
26
In MIjn sChooL
De crIterIa zo WerKen WIj hIeraan / zo WIllen WIj hIeraan WerKenOnze school zorgt ook voor ervaringsgerichte activiteiten op schoolniveau (bv. Leerlingen uit verschillende klassen onderhouden samen de schooltuin)
De school onderneemt voldoende actie om ouders bij de leerstof en het pedagogische project van de school te betrek¬ken. Dit kan door o.a. geregeld open klasmomenten te creëren Onze school probeert a.d.h.v. verschillende activiteiten de betrokkenheid van ouders te vergroten
De oudergroep in onze school bepaalt mee het thema van enkele klasover-schrijdende activiteiten van de school
In MIjn KLas
De crIterIa zo WerK IK hIeraan / zo WIl IK hIeraan WerKenMijn leerlingen krijgen ruimte om persoonlijke ervaringen met de klas te delen. Ik probeer hier ook leerervaringen aan te koppelen.
Mijn leerlingen krijgen kansen om van elkaars leerervaringen te leren.
Werken in projecten, waarbij de leerlingen zelf thema’s kiezen waarrond zij willen werken, stimuleert hen om nog meer te participeren en ervaringen op te doen.Ik zorg voor levensechte leersituaties waarin de leerlingen zelf de concepten ervaren. (bv.: de leerlingen koken zelf een vegetarische maaltijd)
Mijn leerlingen kunnen hun eigen leerproces mee richting geven.
Ik werk regelmatig klasoverschrijdend.
Ik vraag ouders (, grootouders en anderen) als ervaringsdeskundigen om bepaalde leerstof kracht bij te zetten.
Door regelmatig met hen af te stemmen, werk ik samen met de ouders aan het ontwikkelingsproces van mijn leerlingen.
27
zo KIjK IK over De SchoolMuren heen ...
5) over De SchoolMuren heen KIjKen
een school maakt deel uit van haar buurt.
Daarom is de buurt belangrijk voor een school.
ook in de buurt vind je tal van mogelijkheden
om kennis en vaardigheden op te doen.
leerlingen en leerkrachten kunnen hiervan op
verschillende manieren genieten, binnen en
buiten de schoolmuren.
Kinderen leven op verschillende plaatsen: thuis, op school,
in de buurt, in de sportclub, op het speelplein, in de jeugd-
beweging, onder vrienden,… Op al deze verschillende
plaatsen leren kinderen. Niet alleen binnen de schoolmuren,
maar ook ver daarbuiten snuiven kinderen vaardigheden en
kennis op. Dit gebeurt zowel formeel als informeel, zowel
bewust als onbewust. Dit geheel vormt een brede leer- en
leefomgeving voor elk kind (Nicaise & Desmedt, 2009).
een solidaire school is een brede school
Jammer genoeg hebben niet alle kinderen evenveel moge-
lijkheden om veel ervaringen buiten de schoolmuren op te
doen. Veel kinderen komen nog te weinig in contact met
de verschillende initiatieven in hun buurt. Solidaire Scholen
spoort scholen aan om hun poorten open te zetten, zodat
het wel voor alle leerlingen mogelijk wordt om kennis te
maken met het ruime pallet aan organisaties en activitei-
ten (buurtcentra, sportclubs, muziek- en tekenscholen,
allerhande verenigingen en cultuurcentra). Allen dragen ze
ongetwijfeld bij tot een brede en verrijkende ontwikkeling.
Zo is een solidaire school ook een Brede School, waarbij
er gestreefd wordt naar een samenwerkingsverband tussen
verschillende sectoren uit de buurt die samen werken aan
een breder leer- en leefomgeving in de vrije tijd en op
school.
zo veel extra’s?!
Dit alles hoeft voor leerkrachten of scholen geen extra tijd
in beslag te nemen. De leerkracht zal weliswaar gedeelte-
lijk een andere jobinvulling krijgen. Hij zal af en toe meer
een coördinerende taak op zich nemen, contacten leggen
en onderhouden, verbanden proberen zien en dit alles in
een curriculum gieten. Het is echter niet nodig dat leer-
krachten alle activiteiten zelf moeten organiseren en bege-
leiden, noch dat ze over elk onderwerp zelf alle expertise
dienen te hebben. Die expertise kunnen de schoolexterne
partners meegeven. Waarom haal je voor de lessen Beeld
bijvoorbeeld die kunstenaar uit de buurt niet in de klas?
Of waarom eens geen uitstap naar het nabije rusthuis?
Misschien kunnen de kinderen wel eens een babbel slaan
met de buurtbakker over hoe je nu net brood maakt. Tege-
lijkertijd leren ze ook iets bij over maten en gewichten,
krijgen ze een ruimere woordenschat, etc. .
Directies kunnen er dan weer voor zorgen om hun school-
poorten langer te openen voor de zogenaamde buiten-
schoolse activiteiten of kunnen nauwer gaan samenwerken
met bepaalde centra, zodat leerlingen na de schooluren
daar terecht kunnen. Laat bijvoorbeeld die buurtfanfare in
jouw school repeteren en zorg zo dat ook kinderen van
jouw school de mogelijkheid krijgen om met hen kennis
te maken. Waarom niet voor een lager prijsje teken- en
schildercursus in eigen school aanbieden, verzorgd door de
teken- of kunstacademie van een beetje verder op?
zelf graag een breDe School oPStarten?
Neem dan een kijkje op
http://www.ond.vlaanderen.be/bredeschool. 28
In MIjn sChooL
De crIterIa zo WerKen WIj hIeraan / zo WIllen WIj hIeraan WerKenOnze school heeft een goed zicht op wat er zich in de buurt afspeelt, we kennen alle verenigingen en hun werking en visie. We onderhouden contacten met de verschillende verenigingen in de buurt. Deze verenigingen komen uit verschillende sectoren. Onze school zorgt dat de buurt voldoende gekend is bij onze leerkrachten.
We maken voor schoolse activiteiten gebruik van alle mogelijke faciliteiten in de buurt.We stellen onze schoolpoorten open voor verenigingen en centra in onze buurt. Binnen onze school is er één leerkracht verantwoordelijk voor het coördine-ren van de Brede School. Scholen en verenigingen uit een buurt komen op geregelde tijdstippen samen om van elkaars werking op de hoogte te blijven. Onze school brengt met andere scholen en met verenigingen in onze buurt gedeelde en gekoppelde doelen in kaart. In MIjn KLas
De crIterIa zo WerK IK hIeraan / zo WIl IK hIeraan WerKenIk heb als leerkracht een goed zicht op wat er zich in de buurt van de school afspeelt en refereer hier regelmatig naar in mijn lessen.
In mijn lessen maak ik gebruik van alle mogelijke faciliteiten uit de buurt om zo een diversiteit aan leer- en leefomgevingen aan te bieden.
Ik gebruik in de klas de expertise van verenigingen en bewoners uit de buurt (muziek, beeld, wiskunde, …).
Leerlingen krijgen via lessen, projecten en activiteiten de kans de buurt beter te leren kennen.
Leerlingen hebben voldoende mogelijkheden tot het uitwisselen van buurtge-relateerde ervaringen.
Leerlingen krijgen de mogelijkheid om ook zelf op ontdekking te gaan in de buurt.
29
6) aanDacht SchenKen aan een
MaatSchaPPIjKrItISch houDIng
leerlingen en onderwijspersoneel krijgen
bagage om kritisch met de sociale realiteit te
kunnen omgaan.
Kritische leerlingen in woord en daad
Wereldburgers nemen niet alles wat ze voorgeschoteld
krijgen als waar aan. Maatschappijkritisch zijn, is niet
altijd even simpel. Het vraagt wel wat training en een hele
hoop kennis! Leerlingen hebben bagage nodig om essen-
tiële kritische vragen te kunnen stellen en om de sociale
realiteit te kunnen bevragen. Het hebben van voldoende
kennis, gegevens uit verschillende bronnen en over diverse
thema’s (geschiedkundige, politieke, ecologische, econo-
mische en sociale thema’s), is een grote must! Dit stimu-
leert het systeemdenken, het vermogen om onderliggende
relaties en samenhangen te ontdekken in dynamische,
complexe systemen. Hierbij is het ook noodzakelijk om
bepaalde vaardigheden onder de knie te krijgen: dingen in
vraag durven stellen, leren op zoek gaan naar verschillende
visies, …
Wanneer kinderen kritisch leren nadenken, krijgen ze
de mogelijkheid om de geschiedenis en de actualiteit
vanuit een globaal standpunt te zien. Hierdoor zullen ze
niet enkel vanuit hun standpunt of vanuit de norm naar
de wereld kijken. Ze kunnen zo ook aandacht schenken
aan kansengroepen of groepen die onderdrukt worden,
wat zeker essentieel is als je een echte wereldburger wil
worden. In dit opzicht is het ook belangrijk dat scholen
voldoende aandacht schenken aan de actualiteit. ⇒ Dit kan
door leerlingen zoveel mogelijk kansen te geven om over
(onrechtvaardige) gebeurtenissen na te denken, hierover
van mening uit te wisselen en een eigen mening te formu-
leren.
Maar het is ook belangrijk om voortdurend zichzelf in vraag
te kunnen stellen. Kritisch in het leven staan, heeft geen
relevantie zonder enige vorm van zelfreflectie.
een maatschappijkritische leerkracht
worden én blijven
De leerkracht dient ook zelf over voldoende bagage te
beschikken om maatschappijkritisch in het leven te staan
en alles te kunnen opvangen. We hechten er dan ook veel
belang aan dat (student)leerkrachten voldoende tijd en de
nodige ruimte krijgen om zichzelf wat bij te scholen in
maatschappelijke gebeurtenissen en thema’s (oorlogen,
scheve Noord-Zuidverhoudingen, migratie, …).
Bovendien is het noodzakelijk om als (student)leerkracht
verschillende bronnen te hanteren, niet zomaar één media-
bron als waar aan te nemen. Wanneer je verschillende
bronnen uit verschillende hoeken en strekkingen naast
elkaar legt, zul je al snel grote verschillen opmerken.
Als leerkracht is zelfreflectie ook zeer belangrijk als je jouw
leerlingen maatschappijkritisch wil opvoeden: wat is je
eigen houding tegenover bepaalde onderwerpen? Ben je je
bewust van je eigen vooroordelen en hoe ga je hiermee
om?
zo StIMuleer IK een MaatSchaPPIj KrItISche houDIng ...
30
In MIjn sChooL
De crIterIa zo WerKen WIj hIeraan / zo WIllen WIj hIeraan WerKenIn onze school hebben leerkrachten de mogelijkheid zichzelf niet alleen pedagogische maar ook inhoudelijk bij te scholen over belangrijke maat-schappelijke en actuele thema’s (zoals diversiteit, Noord/Zuid, …).
Als school vinden we het belangrijk dat leerkrachten kritische en verschil-lende bronnen hanteren bij het uitwerken van maatschappelijk gerelateerde thema’s.
De school zorgt ervoor dat leerkrachten beroep kunnen doen op de onder-steuning van gespecialiseerde organisaties bij het uitwerken van lesmateria-len en projecten die gerelateerd worden aan maatschappelijke thema’s.
In MIjn KLas
De crIterIa zo WerK IK hIeraan / zo WIl IK hIeraan WerKenIk raadpleeg verschillende bronnen bij de uitwerking van maatschappelijke thema’s.
Ik creëer regelmatig momenten in de klas waarop leerlingen kritisch over de actualiteit kunnen reflecteren en uitwisselen (bv. les actualiteit, tijdens het startgesprek van de week, …). Ik grijp zoveel mogelijk momenten aan om met mijn leerlingen kritisch stil te staan bij datgene wat geleerd wordt. (Tip: kritisch stilstaan, kan evengoed tijdens een bv. wiskundeles over lenen en afbetalen.)Ik probeer kritische opmerkingen, maar ook andere opmerkingen en uitspra-ken van mijn leerlingen in de klas bespreekbaar te maken.
Tijdens lessen geschiedenis en andere maatschappelijke vakken bied ik voldoende bronnen aan/maak ik gebruik van voldoende bronnen.
Aan de hand van activiteiten, taken en projecten stimuleer je leerlingen om een kritische houding aan te nemen. (Bv.: een wekelijkse schoolkrant of een live actualiteitsoverzicht, waaraan telkens enkele leerlingen van de klas werken)Ik stimuleer ook zelfreflectie, zowel bij mijn leerlingen als bij mezelf. Ik zorg voor concreet materiaal om aan zelfreflectie te kunnen doen.
31
7) actIe en engageMent StIMuleren
leerlingen krijgen de mogelijkheid om op te
komen tegen onrecht en zelf bij te dragen aan
positieve verandering in de wereld.
en… actIe!
Wereldburgers komen op voor een betere, meer rechtvaar-
dige wereld. Vooraleer mensen zich voor iets inzetten,
willen ze het gevoel hebben dat het ook effectief loont. Dat
ook zij hun steentje kunnen bijdragen aan verandering.
Als we kinderen vragen de wereld kritisch te benaderen,
maar hen niet stimuleren om hierop te reageren, zullen
ze geen wereldburgers worden. Integendeel, ze zullen er
niet in geloven. Het is de rol van de leerkracht om aan te
geven dat er actiemogelijkheden zijn. Kinderen dienen in
hun schoolloopbaan de mogelijkheid te krijgen zelf actief
te kunnen deelnemen aan verandering, hoe kleinschalig
het ook mag zijn. Dit kan verder gaan dan een jaarlijkse
geldinzamelactie voor één of ander goed doel. Waarom,
bijvoorbeeld, zouden de kinderen niet zelf een artikeltje
schrijven over iets waar zij het niet mee eens zijn en dit op
de schoolwebsite plaatsen? Of misschien willen de leerlin-
gen wel eens een kunstwerk realiseren met een duidelijke
boodschap?
Solidariteit? een engagement van de school!
Ook de solidaire school zelf moet standpunten durven
innemen, openlijk durven ingaan tegen institutionele
vormen van discriminatie en zo streven naar een meer
rechtvaardige wereld. Dit kan ze bijvoorbeeld doen door in
te gaan tegen de uitwijzing van minderjarige vluchtelingen
die al lange tijd in België wonen en naar school gaan, maar
ook door tijdens pauzes eerlijke producten aan te bieden
of een inzameling te doen voor het daklozencentrum in de
buurt. Enkel dan straalt de school geloofwaardigheid uit en
is er sprake van een echte solidaire school.
zo StIMuleer IK actIe en engageMent ...
32
In MIjn sChooL
De crIterIa zo WerKen WIj hIeraan / zo WIllen WIj hIeraan WerKenWe nemen als school standpunten in en durven openlijk in te gaan tegen institutionele vormen van discriminatie.
Onze school voert een maatschappelijk en ecologisch verantwoord school-beleid. We houden hier rekening met ecologische, economische en sociale gevolgen van de aankopen. (bv. Fair trade, Bio).
Onze school doet regelmatig mee aan acties om de solidariteit binnen de school te stimuleren.
Onze school doet regelmatig mee aan acties om de solidariteit buiten de school te stimuleren.
De school biedt leerlingen actiemogelijkheden aan waarbij ze een concreet engagement kunnen aangaan.
In MIjn KLas
De crIterIa zo WerK IK hIeraan / zo WIl IK hIeraan WerKenIk laat leerlingen kennismaken met verschillende acties en initiatieven voor verandering. Hiervoor doe ik beroep op de actualiteit.
Ik stimuleer leerlingen a.d.h.v. projecten en taken om acties uit te werken en engagementen aan te gaan.
Voorstellen van leerlingen om een bepaald engagement aan te gaan of een bepaalde actie uit te werken met als doel de samenleving positief te verande-ren, onthaal ik positief. Waar nodig ondersteun en begeleid ik deze.
Ik maak leerlingen bewust dat ze zelf op verschillende manieren een engage-ment kunnen aangaan of actie kunnen voeren.
33
34
3.soLIdaIRe sChoLen ...
heT pLaTFoRM
om bovenstaande principes in klas en school te kunnen concretiseren, heb je als
organisatie een breed aanbod van vormingen en lesmaterialen nodig. het is onmo-
gelijk dat één organisaties een kwalitatief aanbod voor al deze zeer specifieke
principes kan ontwikkelen. Dat is ook niet nodig. er zijn reeds tal van organisaties
en initiatieven die in bepaalde thema’s zeer sterk gespecialiseerd zijn. Samenwer-
ken in het Platform Solidaire Scholen is veel boeiender dan allen alleen te werken
en steeds weer het wiel te moeten uitvinden.
35
3.1. een totaalPaKKet: IeDere organISatIe
haar eIgen SPecIalISatIe(S)!
In het Platform Solidaire Scholen zetelen verschillende
gespecialiseerde organisaties die willen meewerken aan
het opvoeden tot wereldburgers en die streven naar gelijke
onderwijskansen voor alle kinderen. De organisaties vullen
elkaar aan in hun werking. Elke organisatie ondersteunt
en onderschrijft alle principes, maar heeft haar eigen
specialisatie(s) en legt bijgevolg haar eigen accenten. Elk
van hen behoudt haar eigen aanbod, gebaseerd op haar
sterktes. Maar samen in het Platform Solidaire Scholen
bieden deze organisaties aan scholen een totaalpakket
aan. Het Platform zorgt dan ook voor een goed systeem
van doorverwijzing, zodat elke school telkens het meest
geschikte aanbod kan verwachten.
Het Platform Solidaire Scholen kent geen vaste part-
ner¬groep. Organisaties die zich in één of meer principes
van Solidaire Scholen kunnen terugvinden en die bereid
zijn om deze visietekst te onderschrijven, kunnen zich vrij
aanslui¬ten bij het platform.
Achteraan in deze brochure vindt men een uitneembare
poster waarop alle organisaties met hun eigen specialisa¬ties
en hun contactinfo vermeld staan. Regelmatig wordt deze
poster bijgewerkt, waardoor ook nieuwe organisaties en
initiatieven kunnen worden opgenomen.
3.2. WerKgroeP SolIDaIre Scholen?
Via haar inhoudelijke werkgroep biedt het Platform Soli-
daire Scholen aan al haar partnerorganisaties, maar ook aan
geïnteresseerde leerkrachten en andere onderwijsactoren
de mogelijkheid om van elkaar te leren en aan inhoudelijke
uitwisseling te doen.
Één maal per trimester, telkens op een leerrijke locatie,
wisselen alle geïnteresseerden ervaringen en visie uit over
inhoudelijke thema’s die aanleunen bij de principes van
Solidaire Scholen (thema’s uit de actualiteit, thema’s die
deelnemers zelf voorstellen,...).
Bedoeling van deze werkgroep is tweezijdig. Aan de ene
kant willen we met deze inhoudelijke uitwisseling het Plat-
form Solidaire Scholen voeden en verstevigen. Anderzijds en
minstens even belangrijk, gebruiken alle deelnemers deze
inhoudelijke uitwisseling ook in hun eigen werkomgeving,
als leerkracht, educatief medewerker, integratiemedewer-
ker, …
De partnerorganisaties die deelnemen aan de Werkgroep
Solidaire Scholen bereiden ook samen de tweejaarlijkse
studiedag Solidaire Scholen voor.
Tevens kan (een deel van) de werkgroep zich engageren om
een debatavond naar derden te organiseren of een opinie-
stuk (lezersbrief,…) te schrijven.
Interesse? Neem contact op met
Greet Poelvoorde via
of via 03/777.20.1536
37
38
4.InTeRessanTe LInKs
en bIbLIogRaFIe
zoveel informatie, zoveel lovende initiatieven. We geven een overzicht!
39
4.1. IntereSSante lInKS
MonDIale vorMIng
è bevrijde Wereld is een ngo voor ontwikkelingssa-menwerking. De organisatie werkt samen met lokale partners aan betere voedselsituatie in West-Afrika, Bolivia en de Filippijnen. Voor het basisonderwijs geeft Bevrijde Wereld via baobab Wereldklas kinde-ren een bredere kijk op de wereld.
Website: www.bevrijdewereld.be Educatieve spelletjeswebsite: www.mbooloo.org
è le coron is een organisatie in Mons (Bergen) die met scholen samenwerkt om leerlingen te informe-ren over thema’s zoals migratie, slavernij, oorzaken van oorlogen. Le Coron is ook een plaats waar kinderen tussen 8 en 13 jaar elke woensdagnamid-dag en tijdens de vakanties verschillende workshops kunnen volgen.
Website: www.mbooloo.org
è Kleur bekennen stimuleert, promoot en onder-steunt mondiale vorming en actief wereldburger-schap in het onderwijs. Kleur Bekennen helpt scholen projecten op te zetten en geeft financiële ondersteuning.
Website: www.kleurbekennen.be
è Studio globo is een ngo voor ontwikkelingssamen-werking, gespecialiseerd in mondiaal en intercultu-reel leren voor het onderwijs.
Website: www.studioglobo.be
è Djapo is een NGO (Niet Gouvernementele Organisa-tie) die mondiale vorming naar het kleuter-, lager- en secundair onderwijs brengt.
Website: www.djapo.be
StuDIe- en Projectcentra DIe WerKen ronD gelIjKe onDerWIjSKanSen
è Steunpunt Diversiteit en leren ondersteunt scholen, leerkrachten en andere sectoren op vlak van omgaan met die diversiteit.
Website: www.diversiteitenleren.be
è lokaal overleg Platvorm Website: www.lop.be
è School+: Dit initiatief is een platform voor een school zonder uitsluiting. Het richt zich naar alle Belgische scholen die zich willen inzetten voor een meer effectief onderwijs voor sociaal achtergestelde groepen, en hun partners.
Website: http://www.school-ecole-plus.be/Home.htm
è hiva: Het HIVA is een multidisciplinaire onderzoeks-instelling gespecialiseerd in wetenschappelijk en beleidsondersteunend onderzoek en verbonden aan de K.U.Leuven. Sinds zijn ontstaan, heeft het HIVA het thema onderwijs en sociale ongelijkheid als één van de speerpunten in zijn onderzoeksagenda.
Website: www.hiva.be
è Steunpunt Studie- en loopbaanbegeleiding Het Steunpunt ‘Studie- en schoolloopbanen’ is een
Vlaams multidisciplinair expertisecentrum, gefi-nancierd door de Vlaamse Regering. Het Steunpunt onderzoekt in welke mate en in welk opzicht de schoolloopbanen, alsook de paden van school naar werk verschillen tussen jongeren, o.a. naargelang hun sociale achtergrond.
Website: www.steunpuntloopbanen.be
40
41
Interculturele SaMenlevIng – IntegratIe
è jongeren tegen racisme is een vzw die werkt aan vooroordelenbestrijding en antiracistische vorming bij jongeren. Het beoogt de vorming van jongeren om, ongeacht hun afkomst, goed te functioneren in een samenleving die geken-merkt is door een grote etnische, culturele en sociale diversiteit. Het deelproject School Zonder Racisme richt zich op de onderwijswe-reld.
Website: www.schoolzonderracisme.be
è De 8: Het Antwerps Minderhedencentrum De8 vzw streeft naar gelijke kansen voor alle etnisch-culturele minderheden en naar een samenleving die positief omgaat met etnisch-culturele diversiteit. Om dit te bereiken, werkt De8 ook gericht naar het onderwijs.
Website: www.de8.be
è oDice vzw is het Oost-Vlaams diversiteitencen-trum. Het provinciaal integratiecentrum ODiCe streeft naar een volwaardige deelname van elke burger aan de samenleving en geeft hierbij speciaal aandacht aan etnisch-culturele minder-heden.
Website: www.odice.be
è vzw foyer houdt zich op het gemeentelijke, regionale en internationale vlak bezig met de globale problematiek van de integratie van allochtone bevolkingsgroepen. Vzw Foyer spitst zich ook toe op meertaligheid in het onderwijs.
Website: www.foyer.be
è agora is een Gents partnerschap tussen indi-viduen en groepen vanuit één gezamenlijke bekommernis: werk maken van de wijze waarop de vele etnisch culturele gemeenschappen die de stad rijk is mee kunnen sleutelen aan het samen leven. AGORA ondersteunt daarom allochtone middenveldorganisaties en ontwik-kelt (mee) projecten die de participatie en inspraak van deze groepen verhogen.
Website: www.agora-gent.be
è Ing (Intercultureel Netwerk Gent) vzw is een maatschappelijke voorziening die werkt aan een samenleving die positief omgaat met diversiteit en met de gevolgen van de migratie en waarin mensen die behoren tot een etnisch culturele minderheid volwaardig participeren aan het maatschappelijk leven.
Website: www.ingent.be
è Minderhedenforum Website: www.minderhedenforum.be
è vlaams Minderheden centrum. Het Vlaams Minderhedencentrum is een expertisecentrum, gespecialiseerd in samenlevingsvraagstukken. Ze onderzoeken hoe mensen met een verschil-lende afkomst of cultuur met elkaar kunnen samenleven en evenwaardig burger zijn. Het centrum verspreidt deze kennis en expertise naar organisaties en verenigingen en adviseert de overheid. Website: www.vmc.be
è vloS is de Vluchtelingen Ondersteuningsgroep Sint-Niklaas die een educatieve werking naar het basisonderwijs heeft.
Website: www.vlos.be
è rode Kruis opvangcentrum Sint-niklaas: dit asielcentrum heeft een educatief aanbod voor het basis- en secundair onderwijs.
Website: www.rodekruis.be/NL/Activiteiten/Asiel
42
De School In een buurt, De buurt van een School
è brede school Websites: www.bredeschool.be www.ond.vlaanderen.be/bredeschool/
è School in zicht: maakt van scholen terug echte buurtscholen: scholen die een weerspiegeling zijn van hun wijk.
Website: www.schoolinzicht.be
è De Schoolbrug is de organisatie voor het onderwijsopbouwwerk in Antwerpen. Ze probe-ren een brug te slaan tussen de school en kwetsbare jongeren en hun ouders. Dit proberen ze te doen door enerzijds ouders en jongeren te ondersteunen in hun contacten met de school en anderzijds door de drempels die in scholen leerbedreigend zijn, te verlagen.
Website: www.deschoolbrug.be
è Samenlevingsopbouw oost-vlaanderen: Met haar onderwijsproject ‘Kleuterparticipatie’ streeft Samenlevingsopbouw Oost-Vlaanderen met scholen, ouders en lokale partners naar gelijke onderwijskansen voor ieder kind. We werken op maat activiteiten uit om ouderbe-trokkenheid te verhogen.
Website: www.samenlevingsopbouw.be/oostvlaanderen
è Pedagogische begeleidingsdienst gent. De PBD Gent heeft een netoverschrijdend brugfigu-renproject. Het project staat in ter bevordering van de communicatie tussen de school, het gezin en de buurt. Op deze wijze wil men inves-teren in de verbetering van de relatie tussen de school en de gezinnen
Website: www.pbdgent.be
è ovDS (oproep voor een democratische school) is een lerarenorganisatie actief in Vlaanderen, Wallonië en Brussel. OVDS streeft ernaar dat alle jongeren, ongeacht hun sociale of etni-sche afkomst, de kennis en vaardigheden, de wetenschappelijke en kritische vorming, zouden verwerven om de wereld te begrijpen en te veranderen.
Website: www.democratischeschool.org
43
KanSarMoeDe
è beweging van mensen met een laag inkomen en kinderen geeft voorrang aan de aller-armsten. Zo wil deze beweging mee helpen bouwen aan een democratische samenleving, een samenleving waarin geen enkel individu en geen enkele bevolkingsgroep nog worden uitgesloten.
Website: www.armenaanhetwoord.be
è vzw De link is een kansarmoede-organisatie die samen met heel wat ervaringsdeskundigen een educatieve pakketten uitwerkte en vormin-gen geeft.
Website: www.de-link.net
è Schoolopbouwwerk turnhout ontwikkelde een signaallijst voor kansarmoede.
Website: www.turnhout.be/schoolopbouwwerk
è School van de hoop richt zich naar scholen met kansarme leerlingen. Een financiële onder-steuning en begeleiding worden verleend voor de ontwikkeling van vernieuwende projecten die tot doel hebben de integratie van de leerlingen en hun gezin te bevorderen.
Website: www.sk-fr-paola.be/nl/page/school-van-de-hoop
è SoS Schulden op School is een project dat scholen wil laten nadenken over het probleem van de hoge schoolkosten die aan gezinnen worden doorgerekend.
Website: sos.welzijn.net/index2.php
DIverSIteIt bIj het jonge KInD
è Decet staat voor Diversity in Early Childhood Education and Training. Het is een Europees netwerk waaraan lesgevers, beroepskrachten, onderzoekers en beleidsmakers uit 11 verschil-lende landen deelnemen. Ze stimuleren actief en kritisch de kwaliteit in de voorzieningen voor jonge kinderen. Binnen DECET gaat er steeds bijzondere aandacht naar aspecten als gelijke rechten, toegankelijkheid en respect voor diversiteit.
Website: www.decet.org
è Mutant is een bureau voor de kinderopvang, het onderwijs en de gezondheidszorg.
Al 30 jaar ontwikkelen zij methodieken en trainingen voor beroepskrachten, managers en gebruikers, doen praktijkgericht onderzoek, verzorgen publicaties en adviseren aan instel-lingen en overheden. Omgaan met diversiteit, in de ruimste zin van het woord (etniciteit, sociaal milieu, sekse, …) staat in hierbij centraal.
Website: www.mutant.nl
è vbjK is een expertisecentrum in opvoeding en kinderopvang. Ze voeren onderzoek naar de opvoeding en opvang van kinderen en zetten innovatieprojecten op, zowel in nationale als internationale context. Thema’s als diversi-teit, mannen als opvoeders, kwaliteit binnen de opvang en kinderopvang in steden staan centraal.
Website: www.vbjk.be
ervarIngSgerIcht leren
è cego is het Centrum voor ErvaringsGericht Onderwijs.
Website: www.cego.be
è freinet Website: www.freinet.be
KInDerrechten
è Kinderrechtencommissariaat Website:
http://www.kinderrechtencommissariaat.be
è unicef Website: www.unicef.be
44
4.2. bIblIografIe
gebruIKte lIteratuur
è Agirdag, O., Loobuyck, P. & Van Houtte, M. (2011), (de)segregatie in het Vlaamse onderwijs, uit Samenleving en Politiek, sampol, 2011/4
è Bigelow, B. (2007). Still Rethinking our Class-rooms, Rethinking schools, volume 21 nr 3 è Blommaert, J. & Van Avermaet, P. (2008). Taal, onderwijs en de samenleving. De kloof tussen beleid en realiteit, EPO
è De Ro, J. (2008) Education in Flanders. A broad view of the Flemish educational landsape 2008, Vlaamse Overheid
è Godot, E.A. (2006), Zonde van de tijd. Zeven opstellen over opvoeding, SWP
è Hirtt,N. Nicaise, I, De Zutter, D. (2007) De School van de Ongelijkheid,EPO
è Hirtt, N. (2006), Vlaamse gegevens PISA 2003
è Hooghe,M (x), Naar burgerschapsvorming op school, KUL
è Joos, A. Ernalsteen, V & Engels, M. (2010) Wat is een Brede School?, Steunpunt GOK – Steunpunt Diversiteit en Leren
è Juchtmans G. & Nicaise, I (2011), Implementa-tie van de eerste cyclus van het Gelijke Onder-wijskansenbeleid op school- en klasniveau in het Vlaamse basisonderwijs: een kwalitatief onder-zoek, KUL
è Kleur Bekennen, Wereldburgerschap in de klas: hoe doe je dat? Algemene informatiebrochure 2010-2011
è http://www.kleurbekennen.be/web/kb2/web/01_overklb.html
è Kohnstamm, R. (2009). De kleine ontwikkelings-psychologie. Het jonge kind, Bohn Stafleu van Loghum;
è Masschelein, J. (?) Kritische Theorie en Kritische Pedagogiek
è Nicaise, I. (2008). Gelijke kansen op school: wie wordt er slechter van? Van http://www.acw.be/downloads/degids/gelijke_kansen_op_school.pdf
è Nicaise, I. en Desmedt (red.) (2009). Gelijke kansen op school: het kan! Zestien sporen voor praktijk en beleid, School +.
è Pijl, M. (2011). Tweetaligheid is voor kinderen ene cadeau in KIDDO (2011, n°4), 11-13
è Poesen – Vandeputte, M & Nicaise I. (2008), kansarme leerlingen in de derde kleuterklas: afbakening en profiel van de doelgroep, KUL
è Rossaert, I. (2010) Ik heb mijn kind vleugels gegeven. De school moet het leren vliegen. Kans-armoede in het onderwijs. 10 tips van onderne-mende Beuwstue Ouder(s) Sint-Truiden.
è Ruelens, L, Nicaise, I & Desmedt, L. (2005), Gelijke onderwijskansen: we doen er wat aan, maar hoe? School+
è Studio Globo, Voorbij de kleuren. Verbonden-heid en solidariteit leren in het basisonderwijs.
è Tolsma. J & Wolbers, M (2010), Onderwijs als nieuwe sociale scheidingslijn? In: Tijdschrift voor Sociologie (2010, 3-4), 243-259
è Vandenbroeck, M (1999). De blik van de Yeti, SWP
è Vandenbroeck, M. (2004) Diverse diversities, Research Centre of Early Childhood Education
è Van Houtte, M. & Stevens, PA.J. (2010), School etnic composition and aspirations of immi-grant studenst in Belgium, Britisch Educational Research Journal, 36 (2), 209-237.
45
vernoeMDe WebSIteS en onlIne artIKelS:
è www.ond.vlaanderen.be/GOK/
è www.democratischeschool.org tienpuntenprogramma OVDS
è www.ond.vlaanderen.be/diversiteit
è www.rethinkingschools.org
è www.steunpuntdiversiteitenleren.be : screening DISCO
è www.sclera.be,
è www.pratenmetelkaar.be,
è www.deschoolbrug.be
è www.meldjeaan.be
è www.school-ecole-plus.be
Meer SolIDaIre Scholen?
Wil je meer weten over het platform Solidaire Scholen?
Interesse om deel te nemen aan het platform?
Extra brochures nodig?
Neem gerust contact op!
03/777.20.15
www.bevrijdewereld.be
Hier zat de poster van Solidaire Scholen. Wil je er nog één? Laat het ons [email protected]
Achterzijde: groen met nog eens een stuk van de foto (con-form brochure) ?
Met de steun van:
Top Related