19/3/2015 GilbertoGimnez
http://www.sjsocial.org/crt/articulos/757_gilberto_gimenez.html 1/15
CULTURA,IDENTIDADYMETROPOLITANISMOGLOBAL
GilbertoGimnezInstitutodeInvestigaciones
SocialesdelaUNAM1.Laglobalizacincomoconceptoycomodoxa.
Elproblemaquenosproponemosabordaracontinuacinpuedeformularsedelsiguientemodo:quimplicacionestienelaglobalizacinenelplanodelaculturaydelaconstruccindeidentidades?O,dichodeotromodo,cmoalteralaglobalizacinelcontextodeproduccindesignificados?cmoinfluyeenelsentidodeidentidaddelaspersonas,delosgruposydelascolectividades?
Elproblemaasplanteadoexigeclarificarpreviamentelosconceptosdeglobalizacinydecultura.Necesitamosinterrogarconespecialcuidadolaideadeglobalizacin,yaquestasuelepresentarsedeentradacomounadoxaenelsentidobourdieusianodeltrmino,esdecir,comounrgimendiscursivoquepretendeimponersecomonaturalmenteevidenteynosujetoadiscusin.Esascomolaglobalizacinapareceeneldiscursohiperblicoytriunfalistadelostecncratasneoliberalescomounnuevoordenmundialdenaturalezapreponderantementeeconmicaytecnolgica,quesevaimponiendoenelmundoenteroconlalgicadeunsistemaautorreguladofrentealcualsimplementenoexistenalternativas.
Unodelosefectosinesperadosdelasmanifestacionesglobalfobasyaltermundistas,particularmenteapartirdeSeatle1999,hasidolamultiplicacinexponencialenelcampoacadmicodeinnumerablesestudioscrticosquehancontribuidoadisiparladoxadejandoaldescubiertoelalcancerealylasverdaderasproporcionesdelfenmenoencuestin.Loquepresentamosacontinuacinesunasntesisapretadadelastesismscompartidasaesterespecto.
1)Seentiendeporglobalizacinelprocesodedesterritorializacindesectoresmuyimportantesdelasrelacionessocialesaescalamundialo,loqueeslomismo,lamultiplicacineintensificacinderelacionessupraterritoriales,esdecir,deflujos,redesytransaccionesdisociadosdetodalgicaterritorialydelalocalizacinenespaciosdelimitadosporfronteras(Scholte,2000,5,46).Asentendida,laglobalizacinimplicalareorganizacin(almenosparcial)delageografamacrosocial,enelsentidodequeelespaciodelasrelacionessocialesenestaescalayanopuedesercartografiadosolamenteentrminosdelugares,distanciasyfronterasterritoriales.Estadefinicinesperfectamentecompatibleconotrasqueconcibenlaglobalizacinentrminosdeinterconectividadcompleja(Tomlinson,1999,2),deinterconexinglobalotambinderedestransnacionales(Castells,2000,vol,I),cuyosustratosonlasnuevastecnologasdecomunicacineinformacinaaltavelocidad(einclusoentiemporeal).Porlotanto,lostrminosclavesparaentenderlaglobalizacinsontres:interconexiones,redesyflujos.
2)Lossoportesopuntosnodalesdelamaraaderedessupraterritorialesquedefinenalaglobalizacinsonlasllamadasciudadesmundiales,queconformanenconjuntounatupidaredmetropolitanadecoberturaglobal(Friedman,1986Sassen,1991Johnston,TayloryWatts,2000Taylor,2004)).Estasciudades
19/3/2015 GilbertoGimnez
http://www.sjsocial.org/crt/articulos/757_gilberto_gimenez.html 2/15
soncentrosdondeseconcentranlascorporacionestransnacionalesmsimportantes,juntamenteconlasmayorescompaasdeserviciosespecializadosquelesprestanapoyo(bancos,bufetesdeabogados,compaasdesegurosydepublicidad),ascomotambinlasorganizacionesinternacionalesdeenvergaduramundial,lascorporacionesmediticasmspoderosaseinfluyentes,losserviciosinternacionalesdeinformacinylasindustriasculturales.Esmuyimportantesealarquelasciudadesmundialesfuncionantambincomosuperficiedecontacto(interfase)entreloglobalylolocal.Enefecto,disponendelequipamientorequeridoparacanalizarlosrecursosnacionalesyprovincialeshacialaeconomaglobal,perotambinpararetransmitirlosimpulsosdelaglobalizacinaloscentrosnacionalesyprovincialesqueconstituyensuhinterlandlocal.
Todoestosignificaquelaglobalizacintienefundamentalmenteunrostrourbano,ysenosmanifiestaenprimerplanocomounagigantescaconurbacinvirtualentrelasgrandesmetrpolisdelospasesindustrialesavanzados,debidoalasupresinoalaradicalreduccindelasdistancias.
3)Unaconsecuenciainmediatadelodichohastaahoraesloquesuelellamarse,apartirdeDavidHarvey(1989),compresindeltiempoydelespacio,expresinqueseusaparadesignardoscosas:a)laaceleracindelosritmosdevidaprovocadaporlasnuevastecnologas,comolastelecomunicacionesylostransportesareoscontinentaleseintercontinentales,quehanmodificadolatopologadelacomunicacinhumanacomprimiendoeltiempoyelespaciocomoresultadodelasupresindelasdistanciasb)laalteracinquetodoestohaprovocadoennuestrapercepcindeltiempoydelespacio(Thrift,2000:21).
Elresultadodeestefenmenohasidolapolarizacinentreunmundoacelerado,elmundodelossistemasflexiblesdeproduccinydesofisticadaspautasdeconsumo,yelmundolentodelascomarcasruralesaisladas,delasregionesmanufacturerasendeclinacinydelosbarriossuburbanossocialyeconmicamentedesfavorecidos,todosellosmuyalejadosdelaculturaydelosestilosdevidadelasciudadesmundiales.
4)Asentendida,laglobalizacinespluridimensional,ynosolamenteeconmica,aunquetodosadmitenqueladimensineconmicofinancieraeselmotorrealdelprocesoensuconjunto(Mattelart,2000:76).Cabedistinguir,entonces,porlomenostresdimensiones(Waters,1995):
4.1.Laglobalizacineconmica,queseasociaconlaexpansindelosmercadosfinancierosmundialesydelaszonasdelibrecomercio,conelintercambioglobaldebienesyserviciosyconelrpidocrecimientodelascorporacionestransnacionales.
4.2.Laglobalizacinpoltica,queserelacionaconelrelativodesbordamientodelestadonacinpororganizacionessupranacionales,comolasNacionesUnidasylaUninEuropea,porejemplo,yconelascensodeloquesuelenllamarsepolticasglobalesogobernanciaglobal.
4.3.Laglobalizacincultural,queserelaciona,porunaparte,conlainterconexincrecienteentretodaslasculturas(particularesomediticas)y,porotra,conelflujodeinformaciones,designosysmbolosaescalaglobal.
5)Unacaractersticacentraldelaglobalizacinessucarcterpolarizadoydesigualylaconsideracindeestacaractersticaesfundamentalparacualquier
19/3/2015 GilbertoGimnez
http://www.sjsocial.org/crt/articulos/757_gilberto_gimenez.html 3/15
acercamientocrticoalfenmenoqueestamosexaminando.Enefecto,notodosestamosconectadosporinternet,nisomosusuarioshabitualesydistinguidosdelasgrandeslneasareasinternacionales.Elmundodelainmensamayorasiguesiendoelmundolentodelostodavaterritorializados,ynoelmundohiperactivoyaceleradodelosejecutivosdenegocios,delosfuncionariosinternacionalesodelanuevaclasetransnacionaldeproductoresdeserviciosdelosquehablaL.Sklair(1991).EnalgunaparteafirmaCastellsquelastecnologasdelainformacinhanpermeadohastatalpuntonuestrasociedad,quehanllegadoaconvertirseenparteintegraldetodaactividadhumana(Castells,2000:vol1:6162)y,porende,delavidacotidiana.Perodelavidacotidianadequines?Porqueloquevemosesqueslounpequeoporcentajedelapoblacinmundialformapartedelanetworksociety.Refirindosealaccesodesigualenelmundoalascomputadoras,alinternetyalciberespacio,Z.Einsensteindemuestrahastaqupuntodichoaccesoestcondicionadocultural,racialydemogrficamente,einclusoentrminosdeclaseydegnero:
El84%delosusuariosdecomputadorasseencuentranenNorteamricayenEuropaDestos,el69%sonvaronesquetienen,enpromedio,33aos,ycuentanconuningresofamiliar,enpromedio,de$59,000.[]Estambinpalpableelelitismoracialdelascomunidadescibernticas.EnlosEstadoUnidos,sloel20%delosafroamericanostienencomputadorasensucasa,ysloel3%estnabonadosalosserviciosonline.Antesqueunasuperautopista,elinternetparecemsbienunacalleprivadaydeusorestringido(Einsenstein,2000:212).
Einsensteincontinadesbaratandonuestrotriunfalismoglobalizadordelsiguientemodo:
Aproximadamenteel80%delapoblacinmundialcarecetodavadeaccesoalatelecomunicacinbsica[].HaymslneastelefnicasenManhattanqueentodoelfricasubsahariana.[]Perohayms:sloalrededordel40%delapoblacinmundialtieneaccesodiarioalaelectricidad(Einsenstein,2000:212).
Entrenosotros,ManuelGarretnhasealadoconespecialnfasis,nosolamenteelcarcterdesigualdelaglobalizacin,sinotambinsudinmicaexcluyente:
Laexclusinfueunprincipioconstitutivodeidentidadesydeactoressocialesenlasociedadclsicalatinoamericana,enlamedidaenquefueasociadaaformasdeexplotacinydominacin.Elactualmodelosocioeconmicodedesarrollo,abasedefuerzastransnacionalesqueoperanenmercadosglobalizados,aunquefragmentarios,redefinelasformasdeexclusin,sineliminarlasantiguas:hoydalaexclusinesestaralmargen,sobrar,comoocurreanivelinternacionalconvastospasesque,msqueserexplotados,parecenestardemsparaelrestodelacomunidadmundial(Garretn,1999:10).
6)Finalmente,laglobalizacinnoconstituyeunfenmenoradicalydramticamentenuevo,comomuchoscreen,sinoentodocasolaaceleracindetendenciaspreexistentesenfasesanterioresdeldesarrollohistricomundial.ComodiceP.J.Taylor,
laglobalizacinesmsbienunacontinuacinantesqueunanovedad,msbienalgoquetienequeverconunaampliacindeescala,antesqueunanuevayespecficaformadeglobalidad(Taylor,2000:8).
19/3/2015 GilbertoGimnez
http://www.sjsocial.org/crt/articulos/757_gilberto_gimenez.html 4/15
Estosignificaquelaglobalizacintieneunahistoriayseharealizadoporciclos.Historiadoresdelaeconoma,comoHirstyThompson(1999),hansealadoinclusoqueenlabelleepoque,esdecir,enelcicloquevade1870a1914,laeconomamundialestabamsintegradatodava,bajociertosaspectos,queahora.Segnunaexpresinpintoresca,loscablessubmarinoseranenesapocaelinternetdelaReinaVictoria.
Estatesis,querelativizadrsticamentelanovedaddelaglobalizacin,hasidoaceptadayreconocidaennuestrosdasinclusoporlosanalistasdelBancoMundial,quieneshablanahoradelasoleadassucesivasdeglobalizacin(WorldBankPolicyResearchReport,2002:23yss.).
Perohayms:nisiquieraeltpicodelacompresindeltiempoydelespacio,asociadoalnombredeDavidHarvey,constituyeunanovedad.SegnelgegrafoinglsNigelThrift,elaniquilamientodeltiempoydelespacioerauntemademeditacinfavoritoentrelosprimerosescritoresdelapocavictoriana:
EraeltoposquesolausarseacomienzosdelsigloXIXparadescribirlanuevasituacinenqueelferrocarrilcolocabaalespacionatural,privndoledesuspodereshastaentoncesabsolutos.Elmovimientoyanodependaahoradelascondicionesdelespacionatural,sinodeunpodermecnicoquecreabasupropiaynuevaespacialidad(Schivelsbuch,1986:10,enThrift,2000:22).
As,porejemplo,laideadelacompresindelespacioinglsentornoalaciudaddeLondres,comoconsecuenciadelaampliacindelasredesferroviarias,seencuentrayaenartculosperiodsticosde1839.Yenloqueserefierealaalteracindelapercepcindeltiempoydelespacio,seencuentraadmirablementedescritaenladiscusindeVirginiaWoolfsobreelatomismodelaciudad,queellaplanteanoslocomounproblemadepercepcin,sinotambindeidentidad(Thrift,2000:23).
2.Lacultura:unanocincompleja.
Elestatutodelaculturadentrodelaglobalizacinestodavaunacuestinconfusaynosuficientementeexplorada.Paraabordarlaconciertaseriedad,necesitamosaclararpreviamentequesloqueentendemosporcultura.
SegnJohnTomlinson(2001:25),laculturaeslaproduccinsocialdesignificadosexistencialmenteimportantes.Podemosampliarycompletarestadefinicinafirmandoquelaculturaeslaorganizacinsocialdesignificadosinteriorizadosporlossujetosygrupossociales,yencarnadosenformassimblicas,todoelloencontextoshistricamenteespecficosysocialmenteestructurados(Gimnez,2002:1819).Estadefinicinnospermitedistinguir,porunaparte,entreformasobjetivadas(bienesculturales,artefactos,culturamaterial)yformassubjetivadasdelacultura(disposiciones,estructurasmentales,esquemascognitivos)peroporotrapartenosobligaaconsiderarlasprimerasnocomounameracoleccinotaxonomadecosasquetendransentidoensmismasyporsmismas,sinoenrelacinconlaexperienciadelossujetosqueselasapropian,seaparaconsumirlas,seaparaconvertirlasensuentornosimblicoinmediato.Conotraspalabras,noexisteculturasinsujetonisujetosincultura.
Estasconsideracionesrevistenciertaimportanciaparaplantearcorrectamentealgunosproblemascomoeldelashibridacionesculturales(dondeseenfocalosobjetosculturalesslobajoelngulodelorigendesuscomponentes,ynode
19/3/2015 GilbertoGimnez
http://www.sjsocial.org/crt/articulos/757_gilberto_gimenez.html 5/15
suapropiacinointeriorizacinporlossujetos),oeldeladifusinmundialdeproductosculturalesdesterritorializados(sebailatangoargentinoenPars,elbikutsicamaronsenDakarylasalsacubanaenlosngeles).Ladebilidaddemuchosanlisisconsagradosalaglobalizacindelaculturaradicaprecisamenteenlatendenciaaprivilegiarsusformasobjetivadasproductos,imgenes,artefactos,informaciones,tratndolasenformaaisladaymeramentetaxonmica,sinlamnimareferenciaalsignificadoquelesconfierensusproductores,usuariosoconsumidoresenundeterminadocontextoderecepcin.Porejemplo,cuandobuscamosejemplificacionesdelaculturainternacionalpopularque,segnRenatoOrtizconstituyeunadelasmanifestacionesdelaculturamundializada,sloencontramosunalargalistadeloquelllamaiconosdelamundializacin:jeans,TShirt(playeras),tarjetasdecrdito,ropasBenetton,shoppingcenter,McDonals,popmusic,computadoras,Marlboro,etc.,sinlamenorreferenciaalossignificadosquerevistenestosproductosparalossujetosqueselosapropianoconsumen.Ahorabien,comodijoalguien,elmeroconsumodebienesdesterritorializadosdecirculacinmundialnoconvierteanadieenpartcipedeunasupuestaculturamundial,comobeberCocaColanoconvierteaunrusoennorteamericano,nicomersushiconvierteaunamericanoenjapons.
3.Culturaymetropolitanismoglobal
Hemosdichoquelaglobalizacinsenospresentaenprimerainstanciacomounavastareddeciudadesmundiales,cadaunadelascuales,asuvez,estnconectadasreticularmenteconlosdemscentrosurbanosnacionalesoregionalesqueconstituyensuhinterland.Estoesloquesellamaahorametropolitanismoglobal(Knox,2000:241yss.).Desdeestaperspectivasepuedesustentarlatesisdequeelprimerefectoculturaldelaglobalizacineslareorganizacingeneraldelaculturaenelmarcourbano,aexpensasdelasculturasruralesyprovincianasquetiendenacolapsarsejuntamenteconsusrespectivaseconomas.Paracomprenderlaenvergaduradeestarevolucinculturalesprecisorecordarqueduranteunlargotrechodelahistoriadelahumanidadlavidatenacomobaseelmundorural.Todavaen1800,el97%delapoblacinvivaenreasruralesconmenosde5,000habitantes.Dossiglosmstarde,enelao2000,yapodemoscontabilizar254ciudadesquecuentanconmsde1,000,000dehabitantes(CohenyKennedy,2000:265).
Dentrodeestemetropolitanismoglobalpodemosobservardostendenciasaparentementecontradictorias:porunapartelatendenciaalaconvergenciauhomogeneizacincultural,ligadaalaculturameditica,almercantilismogeneralizadoyalconsumismoyporotralatendenciaalaproliferacinyalafragmentacincultural,unpocoenelsentidodelostericospostmodernos(Smith,2001:214yss.).
Porloquetocaalaprimeratendencia,quealgunosinterpretancomoconvergenciahaciaunamonoculturacapitalista,stanodebeextrapolarseapartirdelameraubicuidadurbanaosuburbanadebienesdeconsumoglobalintroducidosmedianteellibrecomercio,lasfranquicias,elmarketingylainmigracininternacional.LaomnipresenciadelosMcDonalsenelpaisajeurbanonoimplicaporsmismalaamericanizacinolaglobalizacincultural,ymuchomenoscambiosenlaidentidadcultural.Comodejamosdichomsarriba,losproductosculturalesnotienensignificadoensmismosyporsmismos,almargendesuapropiacinsubjetivaynuestracultura/identidadnosereduceanuestrosconsumoscircunstanciales.
19/3/2015 GilbertoGimnez
http://www.sjsocial.org/crt/articulos/757_gilberto_gimenez.html 6/15
Sinembargo,elcapitalismotransnacionalpuedeinducir,medianteelconcursoconvergentedelosmediosdecomunicacin,delapublicidadydelmarketingincesante,unaactitudculturalampliamentedifundidayestandarizadaquepuedellamarsemercantilistaoconsumista.Enestecasoyasepuedehablarconmayorfundamentodeciertamonoculturacapitalistaentendidacomomododevidaqueestructurayordenaelconjuntodelaexperienciacultural.Enefecto,elmeroactodecomprarsehaconvertidoenunadelascostumbresculturalesmspopularesenlassociedadesoccidentales,yelelementocomercialestpresenteintegradoencasitodaslasactividadesrecreativascontemporneas(Tomlinson,2001:101).Paramuchosanalistas,loscentroscomercialesquetachonanelespaciourbanosonlostemplosmximosdeestaculturamercantilista/consumista.Enuntextomemorable,Baudrillarddesentraasusignificado:
Aquestamosenelcorazndelconsumocomolaorganizacintotaldelavidacotidiana,comounahomogeneizacincompleta.Todoesapropiadoysimplificadoenlatranslucidezdelafelicidad'abstracta.[]Eltrabajo,eltiempolibre,lanaturalezaylacultura,todaslasactividadesqueantesestabandispersasyseparadas,yparecanirreducibles,[]finalmentehansidomezcladas,manipuladas,acondicionadasydomesticadasenlaactividadsimpledelacompraperpetua(Baudrillard,1988:34,enTomlinson,2001:102).
ConsuideadeMcWorld,BenjaminBarberamplalaexperienciadelcentrocomercialhastaconvertirlaenunaespeciedeparadigmaculturalglobalizadoregidoporelpuroprincipiodelamercantilizacin:
McWorldesunaexperienciadeentretenimientoyconsumoqueagrupacentroscomerciales,multicinemas,parquestemticos,espectculosdeportivos,cadenasdecomidarpida(consusinacabablesreferenciascinematogrficas)ytelevisin(consusflorecientesredescomerciales)enunasolavastaempresaque,conelfindemaximizarsusganancias,transformaalossereshumanos(Barber,1995:97,enTomlinson,2001:103).
Sinembargo,hayqueevitartambinaqulashiprbolesylasgeneralizacionesabusivas.Noesciertoqueennuestrasciudadesnosepuedeiraotrositioquenoseaalastiendas.ComoobservajuiciosamenteTomlinson,estetipodeculturasloafectaaunafranjareducidadelapoblacinurbana,ynisiquieraagotalatotalidaddesusmanifestacionesculturales.
Porloquetocaalasegundatendencia,laciudadestambinellugardeladiferenciacin,delabalcanizacinydelaheterogeneidadcultural.Enellaencontramosunaextraayuxtaposicindelasculturasmsdiversas:laculturacosmopolitadelaelitetransnacional,laculturaconsumistadelaclasemediaadinerada,laculturapopdeampliossectoresjuveniles,lasculturasreligiosasmayoritariasominoritarias,laculturademasasinducidaporcomplejossistemasmediticosnacionalesytransnacionales,laculturaartsticadelasclasescultivadas,lasculturastnicasdelosenclavesindgenas,laculturaobreradelaszonasindustriales,lasculturaspopularesdelasvecindadesdeorigenpueblerinoorural,lasculturasbarrialesdeantiguasedimentacin,etc.
Peroestaprofusindeculturasurbanasaparentementedispersas,segmentadasydescentradas,enrealidadseencuentraimplcitaoexplcitamentejerarquizadaporpoderososactoresculturales(elEstado,lasIglesias,losmedia,lasindustriasculturales)interesados,noenlahomogeneizacin,sinoenlaorganizacinyadministracindelasdiferencias(Sewell,1999:55ss.)
19/3/2015 GilbertoGimnez
http://www.sjsocial.org/crt/articulos/757_gilberto_gimenez.html 7/15
Bajoelaspectoqueestamosconsiderando,nuestrasciudadesmodernasarticuladassiempreaunpuadodeciudadesmundialesseparecenunpocoalaciudadantiguaorientaldescritaporMaxWebercomounagregadodepobladoresdeorigenexterno,procedentesdelasperiferiasrurales,cargandocadaquienconsusrespectivosdiosesycultosfamiliares.Estospobladorespodanhabitarelunojuntoalotroymantenerentresrelacionesfuncionalesyutilitariasrelacionadasconelmercadoylaadministracincitadina,perodesdeelpuntodevistaculturalconstituanunamasaheterognea,carentedeidentidadcolectiva.SegnMaxWeber,sloenlaciudadmedievalseproduceunafusinculturalsignificativa,conducenteaunprofundosentidodeidentidadcolectiva,graciasalaaccindelcristianismoqueleaportasuscatedrales,susobispos,susritosfestivosysussantospatronos(Pollini,1987:224).
Enresumen:laciudadmoderna,comolaciudadantiguaoriental,esellugardelasmemoriasdbilesyfragmentadasy,poresomismo,delaevaporacinlentadelasidentidadescolectivas.Poresolasentimoscadavezmenoscomoplace,esdecir,comolugarexistencialmenteapropiado,ycadavezmscomoespacioabstracto,comojungla,comonolugar.
4.Eleclipsedelasculturasrurales.
Elmetropolitanismoglobalylaproliferacindemegaciudadesvandelamanoconelcolapsodelaeconomarural,loqueimplicaasuvezladeclinacindelasculturasparticularesfuertementelocalizadas,comosonlasculturastnicasycampesinas.Nosepuededisimularelhechodequeestasculturasestnperdiendocadavezmselpesoyelsignificadoquetenanenelconjuntodelaculturanacional.
Hastanohacemucho,lacampaaeraelmundolentoporantonomasia,encontraposicinalmundoaceleradodelagranurbe.Eratambinellugarprivilegiadodelasmemoriasfuertes,organizadorasdelvnculosocial(Candau,1998)y,poresomismo,latierraprometidadelasgrandesreligionesdememoria(HervieuLger,1993:177yss.),comoelcatolicismopopularenAmricaLatina.Lospueblosylaspequeasciudadesprovincianaseransociedadesdeinterconocimientomspropicias,segnHalbwachs(1950),alaconstitucindelamemoriacolectivaydelamemoriafamiliarquelasmegalpolisannimas.Deaqulaomnipresenciadelafiestacuyosentidoesfrecuentementeconmemorativo,delossantuariosdeperegrinacin,delospaisajesmarcadoscomogeosmbolos,delasrutasceremoniales,delosrelatosymitoslocales.Sobraban,porlotanto,losmarcossocialesparaconteneryretenerlamemoria.Ycomolamemoriaesgeneradoraymadrenutriciadelaidentidad,enningunaotrapartepodanobservarseidentidadescolectivasmsslidasyvigorosascomoenlasregionesrurales,hastaelpuntodequealgunasdeellascomolaregintapataenMxicohanllegadoaconvertirseensmbolometonmicodelaidentidadnacional.
PeroelavanceincontenibledelmetropolitanismoglobalestcambiandoaceleradamentelafisonomafsicayculturaldelasregionesruralesenMxico,enAmricaLatinayunpocoenelmundoentero.Laraznestribaenque,comosehadicho,laglobalizacinhadadounsesgodecididamenteurbanoalosesfuerzosdedesarrolloenelmundoentero.
Enefecto,lasmegaciudadestiendenadevorarliteralmentealcampoatravsdeperiurbanizacionesenexpansinconstante,deconurbacionesmostruosasydelarurbanizacingeneralizadaquedifundeestilosdevidaymodosde
19/3/2015 GilbertoGimnez
http://www.sjsocial.org/crt/articulos/757_gilberto_gimenez.html 8/15
consumourbanosenlasreasrurales(nofaltanunminisuper,unMcDonaldyunasucursalbancariaenlamsremotadelaslocalidades).Deaquladificultadactualparaestablecerunadistincintajanteentreloruralylourbano,sobretodoenlospasesaltamentedesarrollados.
Perohayms:laconectividadcomplejaredesdeautopistas,telecomunicaciones,estacionesrepetidorasdetelevisinhallegadotambinalasregionesrurales,yconellaelcapitalismodesorganizadoydepredador.As,elsistemaagroalimentarioglobalhapropiciadolaimplantacinencadenadeagroindustriasfuertementeapoyadasporcapitalesindustrialesyfinancierosenlasregionesrurales,aexpensasdelospequeosagricultoresydelaseguridadalimentaria.Laconsecuenciahasidotriple:1)ladescampesinizacinglobaldelplaneta(Araghi,1995Kerney,1996)2)elagotamientocriminaldelosrecursosnaturalesy3)elaniquilamientodelasculturascampesinastradicionalesasentadasenlasreasrurales.
Porltimo,lamigracinruralurbanaeinternacional,quecomosabemostieneunarelacindirectaconlaglobalizacinyconlanuevadivisininternacionaldeltrabajo(Sassen,1999),estvaciandoliteralmentevastasregionesrurales,mediantelaevaporacingradualdesuspoblaciones.SetratadeuncasotpicodeloqueTomlinsonllamadesterritorializacindelaslocalidades(2001:134yss.),esdecir,laalteracindelosmodosdevidatradicionalesporlarepercusinlocaldeinfluenciaslejanas.As,ladecisindeunpuadodedirectoresdeempresasagroalimentariasestadounidensesoeuropeaspuedeprovocareldesempleomasivoenlasreasruralesdelospasesperifricosprovocando,enconsecuencia,fuertescorrientesmigratorias.Y,comosabemos,unadelasconsecuenciasculturalesdelaemigracinendichasreaseslarupturadelacontinuidadgeneracional,queesunprerrequisitoindispensableparalareproduccincultural.
Latransformacindelasregionesruralesamenaza,particularmenteenAmricaLatina,alasreligionesdememoriaquelashanimpregnadoynutridodurantesiglos.DanileHervieuLger(2003:97ss.)sehareferidoenunapublicacinrecientealaexculturacindelcatolicismofrancsdebidoasusecularafinidadycomplicidadconunacivilizacinruralqueyanoexiste,yasualergiaalamodernidadurbana.LaautoracitaaGabrielLeBras,quienexplicaesaalergiaconelargumentodequelaobservanciacatlicasuponelapermanencia,laestabilidadylarepetitividaddelosciclostemporales,lascualeshansidocanceladasporlacompresinespaciotiempodelamodernidadurbana.Poresosepuedepredecirconcerteza,decaGabrielLeBras,quedecadacienmigrantesruralesquelleganaPars,noventadejarndepracticarsureliginalsalirdelaGaredeMontparnasse.Estemismorazonamientopodraaplicarsetambinalcatolicismomexicanoylatinoamericano,cuyaraigambreruralquizsseamsfuertetodavaqueladelcatolicismofrancs,comolodemuestransusciclosdefiestaspatronales,susritosagrariosysusperegrinaciones.TambinnosotrospodramosafirmarconcertezaquedecadacienindgenasocampesinosquelleganalDistritoFederalenbuscadetrabajo,noventadejarndepracticarsureliginalsalirdeTapoodelaCentralCamioneradelNorte,anoserqueseancooptadosdeinmediatoporotrasreligionesurbanasdetiposecta,mejorequipadassindudaparasatisfacerlasnecesidadespsicolgicasysocialesdelapoblacinflotanteydesarraigadadelasmegaciudades.
5.Comunidadestransnacionalesendispora
Unodelosfenmenosmundialesquesuelenasociarseconlaglobalizacinesel
19/3/2015 GilbertoGimnez
http://www.sjsocial.org/crt/articulos/757_gilberto_gimenez.html 9/15
incrementoespectaculardelosflujosmigratoriosinternacionales.Tanesas,queunodelosindicadoresqueutilizanhoyloseconomistasparadetectarymediraproximadamentelassucesivasoleadasdelaglobalizacineselincremento,calculadopordcadas,delamigracinalospasesindustrializados(WorldBank,2002:23yss.)
Puesbien,lasmodalidadesqueasumenennuestrosdaslasmigracionesinternacionales,enparticularlasllamadaslaborales(labormigration),tienenimportantesimplicacionesculturales.Enefecto,muchosanalistassostienenquesehageneralizadoenelmundoenteroelmodelodelasdisporas,esdecir,degruposinmigradosqueenlasociedadreceptorasiguenidentificndoseconsuscomunidadesdeorigen,conlasquemantienencontinuadosvnculosmateriales(lasremesasdedinero)ysimblicos,graciasalasnuevastecnologasdecomunicacinque,comohemosdicho,hancomprimidolarelacinespaciotiempo.(Cliot,2000:175ss).Estoquieredecirquelosmigrantesnolleganasuslugaresdedestinoconelnimodeintegrarseplenamentealaculturadelasociedadanfitriona,sinoparaseguirsiendopartedesuscomunidadesdeorigen.EstafuertetendenciaaladiasporizacinpuedeobservarsetantoentrelosmigrantesmexicanosohispanosenlosEstadosUnidos,comoentrelosrabesmaghrebianosenFranciaylospolacosyturcosenAlemania.RefirindosealcasodeAlemania,Albrechcitaunaencuestade1991cuyosresultadospodranextrapolarsecontodaverosimilitudalasituacindenuestrospropiosemigrantesalosEstadosUnidos:
Mientrasaproximadamentelamitaddelosinmigrantesentrelos18ylos24aosexpresaneldeseodeestablecersedefinitivamenteenAlemania,lagranmayoradeellos(73%)sesienteestrechamenteligadaconlaculturadesupasdeorigenyrechazaunaidentidadalemana'.(Siefert1991:40,enAlbrecht1997:56).
Poresoenlasociologadelasmigracioneslaproblemticasehadesplazadodelaasimilacin,quetodavaeraeltemadominantehastahacemuypoco,alatransnacionalizacindelasculturasydelasidentidadeslocales.Enefecto,ladiasporizacindebeentenderse,segnJonathanFriedman,comoelconjuntodeprcticasporlasquelaidentificacinconunamadrepatriaconstituyelabaseparalaorganizacindeactividadesculturales,econmicasysocialesquetransgredenlasfronterasnacionales(Friedman,2003:9).
Estefenmenoentraaconsecuenciasimportantesparalarepresentacindelaciudadanaentrelosinmigrantesendisporaysusconsecuentesdemandaspolticas.Enefecto,ensuslugaresdedestinoexigenserreconocidoslegalmentecomominorastnicasonacionalescontodoslosderechosderivadosdeestereconocimiento.Yconrespectoasuspasesyhastacomunidadesdeorigenreivindicansuderechoalaplenaparticipacinpoltica,cadavezmsconscientesdelaimportanciacrecientedesucontribucineconmicaalaformacindelarentanacional.
6.Unhumanismoecolgico.
Otradelasmanifestacionesculturalesderivadasdelaglobalizacin,estavezporreaccin,eslanuevasensibilidadecolgicaquesedifundepordoquiergraciasalactivismodelosmovimientosecologistasque,segnPeterJ.Taylor,constituyenlareaccinantisistmicamsimportanteenestostiemposdemodernidadurbanaconsumista(Taylor,1999:86,94).Loqueanimaaestosmovimientoseslaconviccincomndeque,porunaparte,lacapacidaddela
19/3/2015 GilbertoGimnez
http://www.sjsocial.org/crt/articulos/757_gilberto_gimenez.html 10/15
tierrapararesponderalademandasiemprecrecientederecursosrenovablesonorenovablesporpartedelaeconomacapitalistahallegadoasulmitey,porotra,elmododeexplotacindeesosmismosrecursosestamenazandolascondicionesesencialesdelahabitabilidaddelatierra,comoson,entreotras,labiodiversidadylaintegridaddelabioesfera.
Cuandohablamosdemovimientosecologistasnonosestamosrefiriendoenprimerainstanciaalospartidosverdes,demodestaincidenciaenlaspolticasnacionales,sinoalasorganizacionestransestatalescomoGreenPeacey,sobretodo,alasorganizacionesnogubernamentales(ONG's)queafrontanlosproblemasambientalesenlaperspectivadeunapolticaglobal(Taylor,1999:87).Estosmovimientoshantenidounnotablexitoendoscontextosparticulares:hanlogradocambiargradualmentelaactituddelagenteensuvidacotidianaconrespectoalmedioambienteyselashanarregladoparainscribirlacuestinecolgicaenlaagendapolticaglobal.SegnMcCormick,elmovimientoecolgico[]hadesencadenadounmovimientodemasasconmillonesdeseguidores,hageneradonuevoscuerposdeleyes,haengendradonuevospartidospolticos,haalentadoelreplanteamientodelasprioridadeseconmicasysociales,ysehaconvertidoenuninterlocutorcentraldelasrelacionesinternacionales.Porprimeravezlahumanidadhatomadoconcienciadealgunasverdadesbsicasacercadenuestrainterrelacinconlabiosfera(McCormick,1995:xi)
Elmovimientoecolgicohacreadounnuevouniversalismo:salvarlavidaenelplaneta.ElfilsofoalemnHansJonasloconcibecomounaampliacindelhumanismoclsicoquealargaelespaciotemporaldelaresponsabilidadhumanaponiendoenclaroquelasuertedelossereshumanosestligadoaladelasformasvivasnohumanas,comolasanimalesylasvegetales.
7.Laglobalizacinylaconstruccindeidentidades.
Abordaremosahora,muyrpidamente,elproblemadelimpactodelaglobalizacinsobrelossubjetividadesy,porlotanto,sobrelasidentidadesindividualesycolectivas.Esteproblemaserelacionaestrechamenteconlodichosobreelestatutodelaculturabajoelrgimendeglobalizacin,porquelaidentidad,quesepredicasiempredesujetosodeactoressociales,resultaenltimainstanciadelainteriorizacindistintivaycontrastivadeunadeterminadamatrizcultural.
Enesteterrenohayqueandarconcuidado,porquenofaltaquienreprochealossocilogosdelaglobalizacin,comoA.GiddensyM.Castells,lautilizacindeconceptossuperados,inconsistentesymuydeficientementeelaboradosenloqueataealasubjetividadyalaidentidad(Bendle,2002:118).
Enefecto,elterrorpostmodernoalsubstancialismoyalesencialismohallevadoaalgunossocilogosaelaborarunaconcepcinextremadamenteconstructivistadelaidentidadmoderna,quesuelepresentarsecomohiperreflexiva,comounproductointegraldeldiscursoycomointrnsecamentefragmentada,mltiple,hbridayfluida.
As,elconceptodeidentidadescentralenlateoradeGiddensacercadelaindividuacin,delamodernizacinreflexivaydelaemergenciadesociedadesposttradicionalesinmersasenunsistemaglobal.Perolaidentidadquenosdescribe,ademsdeserplsticayfluida,tieneporsoporteunsujetocartesianoexcesivamenteracionalyreflexivo.
19/3/2015 GilbertoGimnez
http://www.sjsocial.org/crt/articulos/757_gilberto_gimenez.html 11/15
Castellsseocupapreferentementedeidentidadescolectivas,perotambinseapoyaenGiddens(1991)paraafirmarquelasidentidadessonfuentesdesentidoporyparalosactoresmismos,ysonconstruidosatravsdeprocesosdeindividuacin.Laidentidadseconcibeentoncescomounprocesoactivodeconstruccin,mientrasqueelsentidosedefineracionalsticamentecomolaidentificacinporpartedeunactorsocialdelafinalidaddesuaccin(2000,volII:7).Todoocurre,porlotanto,bajoelrgimendiurnodelaconcienciareflexiva.Esdecir,elsujetosiguesiendocartesiano.
ElproblemaradicaenqueestamaneradeconcebiralsujetonosloolvidaaFreud,NietzscheyMarx,sinotambinpasaporaltoelbiopoderdeMichelFoucault,lasinterpelacionesaltusserianasyelsentidoprcticodeBourdieu.Esdecir,pasaporaltotodaunatradicindepensamientoquesubrayaelpesodelasfuerzaspsicolgicasinconscientes,delasestructurasinstitucionalesydelcontextoculturalenlaformacindelsujetoydelaidentidad(SchiratoandWebb,2003:131160).Sepuedeaceptarqueenlamodernidadtardalosindividuossehanvueltomsautnomosyreflexivos,peroestonosignificaquelascoercionessocialesexternasointernas(atravsdelaprendizajefamiliar,escolaryprofesional,porejemplo),hayandejadodepesarsobresusactividades.Enresumen,elsujetoysuidentidadsehallansiempresituadosenalgnlugarentreeldeterminismoylalibertad.
Faltaespacioparadesarrollaraquunateoradetalladadelaidentidad.Noslimitaremosasealarlaimportanciadeladistincinentreidentidadesindividualesycolectivas,sealandoalmismotiemposusrelacionescomplementarias,yaquesegnlatradicinsociolgicainauguradaporSimmel,laidentidaddelosindividuossedefineenprimertrminoporelconjuntodesuspertenenciassociales(tnicas,nacionales,religiosas,familiares,etc.).Esdecir,laidentidaddelosindividuosesmultidimensional,ynofragmentadaenmltiplesidentidades,comoafirmanlostericospostmodernos.Deaqulanecesidaddeprecisar,cuandosehabladelimpactodelaglobalizacinsobrelasidentidades,siseesthablandodesdelaperspectivadelossujetosindividuales,oseestenfocandodirectamenteasujetoscolectivostalescomogrupostnicos,movimientossociales,comunidadesreligiosas,organizacionespolticasocolectivosnacionales.
Porejemplo,siasumimoselpuntodevistadelosindividuos,esposiblereconocerlapresenciadeidentidadestotalmentefuncionalesaladinmicadelaglobalizacin.Estosignificaque,sibienenestecasolaparticipacinenredesmundializadasrepresentaslounadelasdimensionesdelaidentidadpersonal,constituye,sinembargo,ladimensindominanteehipercatectizada.Talesseran,entreotras,lasidentidadescosmopolitasdelaelitetransnacional,estoes,delosindividuospertenecientes,segnSklair(1991),alanuevaclasetransnacionaldeproductoresdeservicios.Estossonlosqueparticipanfrecuentementeenreunionesinternacionales,recibenyenvanunagrancantidaddefaxesycorreoselectrnicos,tomandecisionesenmateriadeinversionesytransaccionesdealcancetransnacional,editannoticias,diseanylanzanalmercadoglobalnuevosproductos,yviajanporelmundoenteropormotivosdenegocioodeplacer.Lasciudadesmundialessonsuslugaresdetrabajo,perotambinelescenariodesuestilodevidamaterialistaycosmopolita,yelcrisoldesusnarrativas,mitosysensibilidadestransnacionales(Knox,2000:243).
Sedatambinelcasodelosquenohipercatectizansuinsercinfuncionalenredesdesterritorializadas,sinoquelacombinansinmayoresconflictosconotras
19/3/2015 GilbertoGimnez
http://www.sjsocial.org/crt/articulos/757_gilberto_gimenez.html 12/15
dimensionesmstradicionalesyterritorializadasdesuidentidadpersonal.JeanPierreWarnier(1999,11)evocaunejemploemblemticoquerespondecabalmenteaestasituacin.SetratadePapu,unhombredenegocioshindqueadministraunaimportanteagenciadecambioenBombay.Estehombre,rodeadodecomputadoras,estelectrnicamenteenlazadoconlasprincipalesplazasfinancieras,escapazdecalcularelcursodelasdiferentesmonedasdelmundo,ypuedehacernegociosconasiticos,americanosyeuropeosquemanejanlasmismasreglasdejuego.Peroocurrequesuaccincomohombredenegociosseinscribeenelinteriordecomunidadeslocalesprximasyordenadasencrculosconcntricos:sufamilia,lacomunidadjanalaquepertenecejuntamentecontodasuparentela,ylaIndiacomonacin.Poresoestehombre,ancuandoseencuentratrabajandoensuoficina,sevuelvedetantoentantoconlasmanosjuntashaciaeltemplohinduistacercanoeinvoca,segnsuestadodenimo,adiferentesdivinidadeshindes.
Porltimo,podramosobservarcasiexperimentalmenteelefectoqueproduceenlasubjetividadylaidentidadpersonaldenuestrosmigranteslegaleseilegaleseltrabajoflexibleyprecariodelaglobalizacinimplantadoporlasempresasnorteamericanasconlascualesentranencontacto.AlanalizardetenidamentelosresultadosdeunarecienteencuestaaplicadaporRicardoContrerasSotoa877migrantesderetornoenlareginBajodeGuanajuato,encontramosquelostrabajadoresexperimentansuinsercinenlasempresasnorteamericanascomolaentradaobligada,pornecesidaddesobrevivencia,aunaespeciedeprisindondeselosdiscriminasocialyracialmente,selosobligaasometersealaduraeinhumanadisciplinadetrabajoimpuestaporlospatrones,yselosmantienebajocontrolyvigilanciapermanente.Ensuma,elsndromedelPanpticodeFoucault.Entalescircunstancias,lostrabajadoresseadaptanexteriormentealasexigenciasdeltrabajo,peromantienencomoenreservayenestadodelatencialasdimensionesmsprofundasdesuidentidad,comosupertenenciafamiliar,tnicaoreligiosa.Comomigrantesendispora,nuestrostrabajadorespiensanfrecuentementeensulugardeorigen,ylorepresentancomounespaciodelibertadquecontrastaconsuactualestadodecuasiconfinamiento,perotambincomounespaciodondelasubsistenciaresultaproblemtica.Losalientaneneltrabajolaesperanza(muchasvecesutpica)delretornoylaconcienciadequeestnreuniendorecursosparasubveniralasnecesidadesdesusfamilias.Losquetrabajanenlasciudadespercibenclaramenteelcontrasteentrelavidaaaltavelocidadalaquetienenqueadaptarse,yloshbitosmspausadosdelosmundoslentosdedondeproceden.
8.Lasidentidadescolectivasencuestin
Encuantoalarelacinentreprocesosdeglobalizacineidentidadescolectivas,hayquedescartardeentradalaideadeunaidentidadglobal.Ascomonoexisteunaculturaglobal,sinoslounaculturaglobalizadaenelsentidodelainterconexincrecienteentretodaslasculturasenvirtuddelastecnologasdecomunicacin,tampocopuedeexistirunaidentidadglobal,porquenoexisteunaculturahomogneaquepuedasustentarla,nismboloscomunesquesirvanparaexpresarla,nimemoriacolectivaquepuedanutrirla,niotredadesconlasquepuedaconfrontarseenlamismaescala(Gimnez,2002).
Algosemejantepuededecirseconrespectoasupuestasidentidadesmacroregionales,comolaUninEuropea,elCaribeolaAmricaLatina,pesealosesfuerzosdeJorgeLarranparaconvencernosdelocontrario(Larran,2000).
19/3/2015 GilbertoGimnez
http://www.sjsocial.org/crt/articulos/757_gilberto_gimenez.html 13/15
Lomsquesepuedeconcederesquesetratadeidentidadescolectivasdbilesymsbienmetafricas,incapacesdesermovilizadascomoactorescolectivosenfuncindealgnproyectooidealcomn.EnloquerespectaparticularmenteaAmricaLatina,elsueodeBolvarnuncapudoconcretarsedebidoalaheterogeneidadextremayalabalcanizacintempranadelaregin.
Loanteriorquieredecirque,pesealaglobalizacin,lamayorpartedelapoblacinmundialsigueidentificndoseporreferenciaaunacomunidadnacional,aunquehayancambiadoosehayandebilitadolasfuncionesdelEstadonacin(Herb,1999:948).Perosepuededecirquelaglobalizacinhaafectadoenalgunoscasoslarepresentacindelaidentidadnacional,deslizandouncontenidoneoliberalenlacomunidadimaginadadeAnderson(2000).
Porejemplo,elyacitadoJorgeLarranrefierequeapartirdelos90seempezaconstruirunanuevaversinpblicadelaidentidadchilena,centradaentresideasbsicas:Chile,pasdiferenteChile,pasganadoryChile,pasmoderno.
LaprimeraideaintentabapresentaraChilecomounpasdiferentealrestodeAmricaLatina,unpasfroyderasgoseuropeos,quedifieredelostropicalismosdeotrospasesdelareginyquehasuperadounpasadopremoderno.Lasegundaideamostrabaunaactituddinmicaytriunfalistacimentadaenlostriunfoseconmicoslogrados.LaterceraideamostrabaaChilecomounpaseficientequecreceaceleradamente[].Enestenuevodiscursohayunanuevaconcepcinculturalquedestacaelempuje,eldinamismo,elxito,lagananciayelconsumocomolosnuevosvalorescentralesdelasociedadchilena(Larran,2001:162163).
Estediscursocoexiste,segnelmismoautor,conotroquedestacacomolomspropiodelaidentidadchilenalaculturapopular,seacomolafuentemspuradelacreatividadydelaautonoma,seacomoopuestaalaculturaoligrquicadelaelite(Larran,2001:172173).
Esmuyposiblequeestadobleversinpblicadelaidentidadsedtambin,mutatismutandis,enotrospasesdeAmricaLatina,comoMxico,msintegradosalosprocesosdeglobalizacinatravsdesuinsercinenzonasdelibrecomercio.
Tratndosedeidentidadescolectivas,elfenmenomsinteresanteeselsurgimientoylamultiplicacindeidentidadessubnacionalesenreaccindirectacontralosefectosexcluyentesypolarizantesdelaglobalizacin,poniendoenentredichosupretendidafatalidadsistmica.EstefenmenohasidomagistralmenteestudiadoporCastellsenelsegundovolumendesutrilogaquellevaporttulo:ThePowerofIdentity(2000).Enefecto,segnesteautornuestromundoynuestrasvidasestncondicionadaspordostendenciasopuestas:ladelaglobalizacinyladelaidentidad.Porunapartetenemoslasociedadderedes,latransformacindelcapitalismoyeldebilitamientodelestatismo.Asmismo,laindividualizacindeltrabajo,laculturadelavirtualidadrealbasadaencomplejossistemasmediticos,lacompresinespaciotiempoyelsurgimientodenuevaselitesdominantescosmopolitas.Peroporotraparteobservamoselsurgimientodepoderosasexpresionessubnacionalesysupraestatalesdeidentidadcolectivaquedesafanestaprofundatransformacinsocial:identidadesdegnero,religiosas,tnicas,regionalesosociobiolgicasqueseexpresanbajolaformadegruposguerrilleros,milicias,cultosreligiosos,ecologismo,feminismoymovimientosgay.Comoseechade
19/3/2015 GilbertoGimnez
http://www.sjsocial.org/crt/articulos/757_gilberto_gimenez.html 14/15
ver,estasidentidadessonmltiplesymuydiversificadas,siguiendoloslineamientosdecadaculturaydelaformacinhistricadecadaidentidad.Adems,puedenserprogresistasoreaccionarias,yutilizancadavezmslasnuevastecnologasdecomunicacin.Entodaspartesestasnuevasidentidadesdesafanalaglobalizacinyalcosmopolitismo,reivindicandoelparticularismoculturalyelcontroldelospueblossobresuvidaysuentornoecolgico.
Apartirdeesteanlisis,Castellsesbozaunapolticaradicaldeidentidadquefincasusesperanzasenlaformacindeidentidadesprogresistasyproyectivas,construidasnoyaapartirdesociedadescivilesbasadasenelmercadoyenlasinstitucionesquelolegitiman,sinoapartirdemovimientoscomunitariosderesistenciaalaglobalizacin.
9.Amododeconclusin.
Segnnuestroanlisis,unodelosefectosculturalesmsvisiblesdelaglobalizacinhasidolareorganizacinyredefinicindelaculturaenelmarcourbano,aexpensasdelasculturasruralestradicionales.Perolaculturaasreorganizadayredefinidaniestotalmentehomogneaoestandarizada(tesisglobalista),niestotalmenteplural,fragmentadaydescentrada(tesispostmodernista).Enefecto,loquesuelepresentarsecomoculturamercantilistaoconsumistaestandarizadaesslounatendenciaqueafectaparcialmenteadeterminadossegmentosurbanos.Yloqueaprimeravistapareceunbazarpostmodernoounpotpourriculturalurbano,representaenrealidadformasculturalesimplcitaoexplcitamentejerarquizadas,organizadasoadministradasporinstitucionesestatales,infraestatalesosupraestatales(UNESCO,corporacionestransnacionales)quefuncionancomopoderososactoresculturales.
Contrariamentealaglobalizacineconmicayfinanciera,ladelaculturaesunaglobalizacindbilquesloimplicalainterconexincrecienteentretodaslasculturasenvirtuddelasnuevastecnologasdecomunicacineinformacin.Estainterconexin,queenlaprcticacomportalacopresenciaalmenosvirtualdetodaslasculturas,permiteprevertresposibilidades:obienelecumenismoculturalquepropugnalacoexistenciapacficadelasculturas(tesisdelmulticulturalismo)obienlahibridacinparcialentrelasmismasobienelfundamentalismoculturalqueimplicaelreplieguesobrelapropiaculturaylaactituddefensivaomilitantefrentealasdems.Estepanoramayapuedeobservarseclaramenteenelcampodelareligin(Kurtz,1995:167ss.)
Sinoexisteunaculturaglobalpropiamentedicha,tampocopuedeexistirunaidentidadglobalensentidopropio,yaquestarequerirapordefinicinunamatrizculturalcorrespondiente.Yenefecto,noexistenunamemoria,smboloscomunesyproyectosdealcancemundialquepuedancompartirseaescalaplanetariafrenteaotredadessignificativassituadasenlamismaescala.
Nosonidentidadesglobalesensentidopropiolosmovimientossupraestatales(ecologismo,movimientosaltermundistas)ylasorganizacionesnogubernamentales(ONGS)queparecenconstituirunembrindesociedadcivilglobalybuscangenerarunaopininpblicamundialsobreproblemascrucialesvinculadosconlaglobalizacin.Talesmovimientosyorganizaciones,quefuncionancomopartidosmundiales,noseescapandelaestructurainternacionaldelosestadosnaciones,ydifcilmentepuedendesligarsedelosinteresesenjuegodentrodedichosistema.Setrata,entonces,demovimientosyorganizacionesquerespondenmsbienaunalgicainternacional.Todoparece
19/3/2015 GilbertoGimnez
http://www.sjsocial.org/crt/articulos/757_gilberto_gimenez.html 15/15
indicarquepormuchotiemposeguiremosmirandoalmundoatravsdemediacionescomunitarias,geopolticasyeconmicasdefinidasaescalarestringida,peronoglobalesdecir,seguiremosmirandoalmundoatravsdelprismadesusestados,desusreligiones,desusdiferentesculturasydesusmercadoslocales.
(Nota:parafacilidaddelecturayconelamablepermisodelautor,sesuprimierontodaslasnotasapiedepginaylabibliografafinal)
Top Related