Formulazio ezorganikoa
FISIKA-KIMIKA
IES PIO BAROJA BHI
Formulazio ezorganikoa • Konposatu ez organikoak adierazten dira
formulekin, bertan parte hartzen dutenen sinboloak eta zer proportziotan dauden konposatuan(zenbakiekin) adierazten da.
• Adibidez: H2SO4 Azido sulfurikoa
• Formulaz aparte jakin behar dugu nola izendatu.
Horretarako nomenklatura desberdinak erabiltzen dira:
TRADIZIONALA
STOCK
SISTEMATIKOA
• IUPAC: Kimika puru eta aplikatuaren ELKARTE internazionala. Hemen jartzen dira jarraitu behar ditugun arauak konposatuak izendatzeko eta formulatzeko.
• FORMULA ENPIRIKOA:Adierazpide honetan, sinbolo eta azpindizeen bidez, konposatu kimikoa osatzen duten elementuak eta bertan dauden atomoen arteko erlazio minimoa adierazten dira.
• ADIBIDEZ: N2O4 NO2
C4H10 C2H5
OXIDAZIO ZENBAKIA: eratzen dagoen konposatu guztia ioi positibo eta negatiboez
osatuta balego elementu horren atomo batek izango lukeen karga elektrikoa da.
• Adibidez: Oxigenoa -2 Hidrogeno +1; -1 Metalak: positiboak ( elektroiak askatzeko
joera)
• IUPAC-en arabera formuletan elektropositiboa aurrean kokatzen
da eta elektronegatiboa atzean Adibidez: NaCl; CaO.
ELEMENTU KIMIKOEN OXIDAZIO ZENBAKIA SISTEMA PERIODIKOAN
1A 2A 3A 4A 5A 6 A 7A 8A
H (1+ 1-)
1+ iko
2+ iko
Transizioko metalak
Fe,Co,Ni:2+3+
Cu,Hg: 1+,2+
Zn,Cd: 2+
Pd,Pt: 2+,4+
Ag: 1+
Au: 1+,3+
Bereziak Cr*: 2+,3+,6+
Mn*: 2+,4+,
6+,7+
Al beti +3 iko -3
4+ iko
2+ oso -4
+5 iko
+3 oso
+1 hipo..oso -3
+6 iko
+4 oso
+2 hipo oso -2
+7 per iko
+5 iko
+3 oso
+1 hipo oso -1
0
He
Li Be B** C N O (beti 2-)
F Ne
Na Mg Al* Si** P S Cl Ar
K Ca Ga Ge** As** Se Br Kr
Rb Sr In Sn* Sb** Te** I Xe
Cs Ba Tl Pb* Bi Po** At Rn
Fr Ra
Ez metalak (Arrosa daudenak, eskaileratik gora daudenak Metalak (*) Metaloideak (**)
• KASU HONETAN MANTENTZEN DA ELEMENTUAREN IZENA
• S8 : sufrea/okta sufrea
• O2: oxigenoa/dioxigenoa
• O3: ozonoa ( izen propioa,bereizteko oxigenotik))
ELEMENTUAK EGITURA MOLEKULARRAREKIN
OXIGENOAREN KONPOSATUAK
• OXIGENOA+METALA edo EZ METALA
• Bi kasuetan bai metalek bai ez metalek oxidazio zenbaki positiboak erabiltzen dituzte.Oxigenoak -2 erabiltzen du BETI.
Xn+ + O-2 X2On
“Zenbakiak trukatzen dira eta azpindize moduan kokatzen dira ikurrik gabe”
• Posiblea bada sinplifikatzen dira
• ADIBIDEZ Fe3+ + O-2 Fe2O3
Cl7- + O-2 Cl2O7 Ca2+ + O-2 Ca2O2 CaO
OXIGENOAREN KONPOSATUAK Nola izendatu? • Tradizionala: Ez Metalak:OXIDO EDO ANHIDRIDO
hitza eta gero ez metalaren izenaren erroa gehi atzizkiak -Hipo……-oso -…………. -oso -………… -iko -Per ……-iko ADIBIDEZ: Cl2O7 Oxido(Anhidrido) perklorikoa Nomenklatura hau OXIDOETAN jadanik EZ DA
ERABILTZEN baina azido oxoazidoak hobeto ulertzeko aztertuko dugu.
3,4
Taldeko
ak
5,6
Taldeko-
ak 7 taldekoak
OXIGENOAREN KONPOSATUAK
Aurrizkiak:mono(1 AUKERAKOA da), di(2), tri(3), tetra(4) penta(5), hexa(6), hepta(7)……
• STOCK: metalentzat eta ez metalentzat berdina da:
• Metala edo ez metalaren izena (metala edo ez metalaren oxidazio zenbakia zenbaki erromatarrekin)+oxido hitza.
• Adibidez: Fe2O3 burdina(III)oxidoa Cl2O7 kloroa(VII)oxidoa
• Sistematikoa: Berriro berdina da bientzat, honetan kontuan hartzen da bakoitzetik zenbat atomo dauden molekulan.
• Aurrizki numerala+metala edo ez metalaren izena + aurrizki numerala+oxido hitza.
Adibidez: Fe2O3 Diburdin trioxidoa Cl2O7 Dikloro heptaoxidoa. CaO kaltzio monoxidoa.
ADIBIDEAK
PEROXIDOAK O2 (-1)
Hidrogenoaren konposatuak:
hidrogeno+metalak
• Hidrogenoa + metalak: oxidoekin bezala bi nomenklatura erabiltzen dira baina oxido hitza erabili
beharrean HIDRURO hitza jarriko dugu.
• Hidrogenoak metalekin O.Z. -1 erabiltzen du
Ca+2 +H-1 CaH2
• CaH2 : Kaltzio(II) hidruroa; Kaltzio dihidruroa. • CuH : Kobrea (I) hidruroa; Kobre (mono)hidruroa. • CuH2 : Kobrea (II) hidruroa; Kobre dihidruroa.
Hidrogenoaren konposatuak: hidrogeno+ez metalak
• Hidrogeno + ez metalak: Bereizten dira bi multzo ez metalaren arabera. O.Z: H +1 eta ez metalak -n
a) .-6. eta 7. taldekoak: F,Cl,Br,I (-1); S,Se,Te (-2) Ez metalak erabiltzen du bere oxidazio zenbaki negatibo bakarra
HIDRAZIDOAK : H1+ + N -n HnN
Azido ez metala + hidrikoa (TRADIZIONALA) • HF ....... Azido fluorhidrikoa • HCl ...... Azido klorhidrikoa • H2S ...... Azido sulfhidrikoa • H2Se .... Azido selenhidrikoa
Hidrogeno + ez metala + uroa (SISTEMATIKOA) • HF ...... Hidrogeno fluoruroa • HCl ..... Hidrogeno kloruroa • H2S ..... Hidrogeno sulfuroa
Hidrogenoaren konposatuak: hidrogeno+ez metalak
b) 3. 4. eta 5.taldekoek:B (-3); N,P,As,Sb,(-3);
C,Si (-4)
• KONTUZ! HEMEN FORMULAN ORDENA
ALDERANTZIZKOA DA eta izen propioak hartzen dituzte normalean.
Tradizionala Sistematikoa • NH3 ........ Amoniakoa Nitrogeno trihidruroa
• BH3 ......... Boranoa Boro trihidruroa
• AsH3 ....... Artsina Artseniko trihidruroa
• CH4 ......... Metanoa Karbono tetrahidruroa
• SbH3 ........Estibina Antimonio trihidruroa
• SiH4 .........Silanoa Silizio tetrahidruroa
• PH3 ......... Fosfina Fosforo trihidruroa
HIDROXIDOAK:
• Metala +hidroxido taldea : M n+ + (OH)1- M(OH)n
• Izendatzeko arauak, oxidoetan erabili genituenak baina, oxido hitzaren ordez HIDROXIDO hitza erabiliko dugu
HIDROXIDOAK: Stock/Sistematikoa
• Fe(OH)2 :Burdin(II) hidroxidoa/ (mono) burdin dihidroxidoa
• Fe(OH)3: Burdin(III) hidroxidoa/ (mono) burdin trihidroxidoa
• AgOH :Zilar (I) hidroxidoa /Zilarra (mono)hidroxidoa
(NH4) +: Amonio ioia ( ioi positiboa da, bost atomoz osatuta, baina formulazioan alkalino bat izango balitz bezala funtziontzen du)
NH4OH: hidroxido amonikoa edo amonio h hidroxidoa.
GATZ BITARRAK HCl: azido klorhidrikoa/ Hidrogeno kloruroa NaCl Sodio kloruroa . Gatz bitarren jatorria azido-hidrikoa da.
Hidrogenoaren ordez metala agertzen da , honen ondorioz, ez metalaren izena azidoan, gatzan ere mantentzen da.Eta gainera, gogoratu ez metalaren oxidazio zenbakia negatibo bakarra izango dela konposatu hauetan.
Metala (M+n)+ ez metala (E-e) GATZ NEUTROAK (MeEn)
ADIBIDEZ: Na +1 + S -2 Na2S
EZMETALAK:F,Cl,Br;I(-1);S,Se,Te(-2);N,P,As,Sb(-3);C,Si (-4)
GATZ BITARRAK :STOCK
• Metala (O. ZENBAKIA) + ez metala + uroa
• NaCl .......... Sodio kloruroa
• AlN ........... Aluminio nitruroa
• Al4Si3 ........ Aluminio siluroa
• Fe2C.......... Burdina (II) karburoa
• Fe4C3. ...... Burdina (III) karburoa
GATZ BITARRAK :SISTEMATIKOA
• Aurrizki numerala metalarena+ aurrizki
numeralaez metalarena+uroa
• NaCl .......... Sodio (mono)kloruroa
• AlN ........... Aluminio (mono)nitruroa
• Al4Si3 ........Tetraaluminio trisiluroa
• Fe2C.......... DiBurdin karburoa
• Fe4C3. ...... Tetraburdin trikarburoa
Bi ez metalak direnean ezmetal elektronegatiboena hartzen du “ez metalaren” papera eta besteak “metalaren” papera
AZIDO OXOAZIDOAK:FORMULATZEKO
• Oxido ez metalikoak +ura
azido oxoazidoa HxNyOz
• EZ METALAK: F,Cl,Br;I (+1,+3,+5,+7); S,Se,Te (+2,+4,+6);
N (+1,+3,+5); C,Si (+4); Cr (+6) ; Mn(+6,+7)
Adibidez: • Oxido bromosoa Br2O3 +H2O Br2O4H2 HBrO2
Azido bromosoa • Oxido nitrosoa N2O3 + H2O H2N2O4 HNO 2
Azido nitrosoa
AZIDO OXOAZIDOAK
IZENDATZEKO (tradizionala) • Oxido hitzaren ordez azido hitza jartzen da eta gero ez
metalaren izenaren erroa gehi dagokion atzizkia ( hipo-oso; -oso; -iko; per-iko).
• Ez metalaren oxidazio zenbakia kalkulatzen da, jakiteko jatorrian oxidoa zein den. Horretarako, kontuan hartuko dugu konposatua neutroa dela eta oxigenoaren eta hidrogenoaren oxidazio zenbakiak –2 eta +1 direla hurrenez hurren.
• Adibidez: 1+ x+ 2- HNO2 • Fosforoaren O.Z.kalkulatzeko bi oxigeno daudenez 2x (-2)= -4; Hidrogeno bat dagoenez bere karga +1 ,
balantzea geratuko da -4+x+1=0 beraz, x= +3 honen ondorioz,” –oso” forma izango da. HNO2 Azido nitrosoa
7. TALDEA ( F (1-) ; Cl,Br,I) 6.TALDEA (S,Se,Te)
HF Az. Fluorhidrikoa (bakarrik) X2O+ H2O---- HXO Az.hipoklorosoa
Cl,Br,I X2O3 +H2O--- -HXO2 Az.klorosoa
(1+,3+,5+,7+) X2O5 +H2O-----HXO3 Az.klorikoa
X2O7 +H2O-----HXO4 Az.perklorikoa
XO +H2O ----- H2XO2 Az.hiposulfurosoa
S,Se,Te XO2 +H2O --- H2XO3 Az.sulfurosoa
(2+,4+,6+) XO3 +H2O --- H2XO4 Az. sulfuriko
N2O ----- H2N2O2 --- HNO Az.hiponitrosoa N N2O3 + H2O ---- H2N2O4 --- HNO2 Az.nitrosoa N2O5 ---- H2N2O6 --- HNO3 Az.nitrikoa
5.TALDEA ( N*; P,As,Sb : 1+,3+,5+) eta 3. TALDEA ( B: 3+)
AZIDO BEREZIAK +H2O ---- HPO Az.metahipofosforoso
P2O +2H2O --- H4P2O3 Az.pirohipofosforoso
+3 H20 --- H3PO2 Az.ortohipofosforoso
.-P,As,
Sb +H2O ---- HPO2 Az.metafosforosoa
(1+,3+ P2O3 +2 H2O---- H4P2O5 Az.pirofosforosoa
5+) +3H2O --- H3PO3 Az. ortofosforosoa
.-B(3+)
+H2O ----HPO3 Az.metafosforikoa
P2O5 +2H2O --- H4P2O7 Az. pirofosforikoa
+3H2O--- H3PO4 Az.ortofosforikoa
CO2 + H2O ----H2CO3 Az. Karbonikoa
4. TALDEA (C,Si (4+) )
Kromoren azidoak Cr 6+:
CrO3 + H2O --- H2CrO4 Az.kromikoa
2CrO3 +H2O --- H2Cr2O7 Az.dikromikoa.
Manganesoren azidoak Mn 6+, Mn 7+
MnO3 +H2O --- --------- --- H2MnO4 Az.manganikoa
Mn2O7 + H2O --- H2Mn2O8 -- HMnO4 Az.permanganikoa
heptaoxidoa
H2 Cr2 07
dicromatoa dihidrogenoa Dihidrogeno(heptaoxidodikromatoa)
AZIDO OXOAZIDOAK : IUPAC NOMENKLATURA SISTEMATIKOA
Helburua da konposatuen konposizioa islatzea Aurrizkia hidrogenoa(aurrizkia oxidoa aurrizkia elementu zentrala-ATOA)
ADIBIDEAK
OXIGATZAK NEUTROAK AZIDO OXOAZIDOETAN METALEK HIDROGENOAK ORDEZKATZEN
DITUZTE. a)S6+H2SO4 (SO4)
2- Zn2(SO4)2 ZnSO4 Zn (Zn) 2+ • b)Cl5+ HClO3 (ClO3)
1- Pb(ClO3)2 Pb (Pb)2+ • AZIDOAN ANIOIA GATZEAN • Azido hipo..... oso Hipo ...ito • Azido ..... oso METALA-ren izenastok + ..... ito • Azido ..... iko + ..... ato • Azido per ..... iko Per.....ato
• Goiko adibideak : ZnSO4 Zink Sulfatoa
• Pb(ClO3)2 Berun (II) kloratoa •
OXIGATZAK:IZENDATZEKO
• a) Formulatik zuzenean bereizten direnean ioi bakoitzaren karga.(sinplifikatuta ez dagoenean)
• Ni2(SeO3)3: Ni 3+ + (SeO3) 2- H2SeO3
Se4+ Nikel (III) selenitoa. jatorrian azidoa zein zen idatzi eta bertan ez metalaren oxidazio zenbakia kalkulatu.
metalaren oxidazio zenbakia kontuan hartuta
izena jarri
OXIGATZAK:IZENDATZEKO b) Formulatik zuzenean bereizten ez direnean ioien kargak
aukera bat baino gehiago dagoelako sinplifikatuta dagoelako
• CuClO: Kasu honetan bi aukera ditugu kobreak bi oxidazio zenbaki dituelako (+1; +2), honen ondorioz, aztertu behar dugu zeinek balioko duen:
aukerak CuClO edo Cu2 (ClO)2 a) CuClO bada: (ClO)1- HClO Cl+1 Hipoklorito
Cu (Cu)1+ Kobre (I) *Kobre (I) hipokloritoa sulfatoa b) Cu2 (ClO)2 bada:(ClO)2-H2ClO Cl0 ezinezkoa da.
Cu (Cu)2+ Beste adibide bat: • CuSO4 (SO4
1+)HSO4 S7+ ezinezkoa S (2,4,6) • (Cu1+) CuSO4 (SO4
2+) H2SO4 S6+ baiezkoa S (6) (Cu 2+) *Kobre (II) sulfatoa
ADIBIDEAK
KATIOI AREN IZENA IDAZTEN DA BERE KOPURUA di,tri, tetra e.a. aurrizkiekin adieraziz eta ondoren ANIOIAREN IZENA bere karga adierazi gabe, bis,tris,tetrakis, pentakis, hexakis, e.a aurrizkiekin anioi poliatomikoaren adierazteko. Ez metalaren izenean –ATO atzizkia jartzen da.
OXIGATZAK:NOMENKLATURA SISTEMATIKOA
Pb (NO3)2 BIS
Beruna trioxido
nitrato
Berun bis(trioxido nitratoa)
OXIGATZ AZIDOAK
Azidoek ordezkatzen ez dituztenean H guztiak oxigatz azidoak lortzen dira
Nomenklatura tradizionalean : izendatzen dira neutroak izango balira bezala ez metalarako baina gehitzen da hidrogeno kopurua aurrizki numeralarekin bitartez. Metalaren o.z. zenbaki erromatarrekin eta parentesi artean
Na2CO3 sodio karbonato (neutroa) Na H CO3 sodio hidrogeno karbonatoa (azidoa)
ADIBIDEAK: Tradizionala
OXIGATZ AZIDOAK: NOMENKLATURA SISTEMATIKOA
KATIOI AREN IZENA IDAZTEN DA BERE KOPURUA di,tri, tetra e.a. aurrizkiekin adieraziz. Hidrogeno aurrizki numeralarekin eta ANIOIAREN IZENA bere karga adierazi gabe, bis,tris,tetrakis, pentakis, hexakis, e.a aurrizkiekin anioi poliatomikoaren adierazteko. Ez metalaren izenean –ATO atzizkia jartzen da.
Top Related