FİİLLERErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
HAZIRLAYAN:
Emine Merve KABAK
1090310317
Bilgisayar Dersi Uygulama Projesi
FİİLLERErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
FİİL: Varlıkların yaptıkları işleri, eylemleri, zaman ve
kişiye bağlayarak anlatan kelimelere fiil denir.
Fiil olan sözcükte üç temel öğe vardır. • Eylem • Zaman • Kişi
FİİLLERErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
Yaklaşıyordum, durmuştur, söylüyor, buldu (yaklaş, dur, söyle, bul)
Bu kelimelerin fiil olup olmadıklarını anlamak için, en küçük anlamlı parçalarını (köklerini) buluruz.
Bulduğumuz bu köklere, mastar eki, "-mek, -mak"
ekleriz. Eğer anlamlı kelimeler elde ediyorsak, bulduğumuz kelimeler fiil demektir.
FİİLLERErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
Örneğin; "göz" sözcüğüne "-mek, -mak" mastarını
eklediğimizde "gözmek, gözmak" gibi anlamsız kelimeler oluşuyor. Demek ki "göz" sözcüğü fiil değildir.
Kök: Fiilerin sonlarındaki bütük ekler atıldıktan sonra
kalan anlamlı kısmına kök denir.
BASİT ZAMANLI FİİLLERErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
Dilimizde tek zamanlı ek almış fiiller olduğu gibi birden çok zaman veya kip eki almış fiiller de vardır:
A-) Basit Zamanlı Fiiller: Tek zaman eki almış fiillerdir. Türkçede geniş
zamanla birlikte dört temel zaman bulunur.
BASİT ZAMANLI FİİLLERErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
1-) Geçmiş Zaman: İş veya oluşun daha önceden, geçmişte yapıldığını
bildiren zamandır. İkiye Ayrılır. İkiye Ayrılır:
a. Belirli (-di'li) Geçmiş Zaman: Eylemin sözün söylendiği andan, önceden
yapıldığını, söyleyenin kesin inancıyla tam anlatrır: Fiillerde bulunan "-di, -du, -dü, -tu" ekleri -di'li geçmiş zamanı belirtirler.Öğretmenimiz sınıfa geldi. Bütün çocuklar bahçeye koştu ...
BASİT ZAMANLI FİİLLERErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
b. Belirsiz (-miş'li) Geçmiş Zaman: Eylemlerin sözden önce yapıldığını bildirir ancak,
kesinlik yoktur. Söyleyen kendisi duyup görmemiş, işitmiştir. Bu kip masallara yakışır.
Fiillerde bulunan "-muş, -mış, -miş, -müş" ekleri -miş'li geçmiş zamanı belirtirler.Okul bahçesinde üç tur koşmuş. Havalar soğuyunca üşütmüş...
BASİT ZAMANLI FİİLLERErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
2. Şimdiki Zaman: Eylem ile anlatımın birlikte olduğunu bildiren
zamandır.Ders çalışıyorum.
Alışveriş yapıyorum.
3. Gelecek Zaman: Eylem ile anlatımdan sonra yapılacağını bildiren
zamandır.Aynur tiyatroya gidecek. Birlikte eğleneceğiz.
.
BASİT ZAMANLI FİİLLERErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
4. Geniş Zaman: Eylem her zaman yapılabileceğini bildiren zamandır
Akşamları trene binerim. Her gece oyun oynarım.
FİİLLERErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
B. BİRLEŞİK ZAMANLI FİİLLER: Birden çok zaman veya kip eki almışlardır.
1. Hikâye: Basit zamanlı bir fiile ek fiil olan "idim veya idi" getirilerek yapılır.bak (ı) + yor + idi __ bakıyordual + mış + idim __ almıştım
2. Rivayet: Basit zamanlı bir fiile ek fiil olan "imişim, imiş" getirilerek yapılır.bak (ı) + yor + imiş __ bakıyormuşal + acak + imiş __ alacakmış
FİİLLERErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
B. BİRLEŞİK ZAMANLI FİİLLER:
3. Şart: Basit zamanlı bir fiile ek fiil olan "isem, ise"
getirilerek yapılır.
bak (ı) + yor + isem __ bakıyorsamal + acak + ise __ alacaksa
BİRLEŞİK ZAMANLI FİİLLERErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
B. Birleşik Zamanlı Fiiller:
3. Şart: Basit zamanlı bir fiile ek fiil olan "isem, ise"
getirilerek yapılır.
bak (ı) + yor + isem __ bakıyorsamal + acak + ise __ alacaksa
FİİLLERDE ŞAHISErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
FİİLLERDE ŞAHIS:
Fiillerin belirttiği iş, oluş veya hareket bir şahsa bağlıdır. Bunu fiilin aldığı ekten ve fiile yönelttiğimiz sorudan anlarız.
GeldimKim geldi?
__ Ben (I. tekil şahıs) gelfiil kökü - dizaman eki - mşahıs eki __ geldim
FİİLLERDE ŞAHISErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
Aşağıda "gelmek" fiilinin şahıslara göre çekimi yapılmıştır:
geldim, geldin, geldi, geldik, geldiniz, geldiler
(I. tekil şahıs) (II. tekil şahıs) (III. tekil şahıs)(I. çoğul şahıs) (II. çoğul şahıs) (III. çoğul şahıs)
FİİL KİPLERİErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
FİİL KİPLERİ: Fiillerde zaman, şahıs veya dilek bildiren, ek almış
biçimlerine kip denir. Dilimizde fiil kipleri ikiye ayrılır:
A.Haber Kipleri: Haber kipleri işin, oluşun veya hareketin zaman ve
şahsa bağlı olarak meydana geldiğini bildiren kiplerdir. Bunlara BİLDİRME KİPLERİ de denir.
FİİL KİPLERİErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
1.Belirli (-di'li) Geçmiş Zaman Kipi: Eylemin sözün söylendiği andan, önceden
yapıldığını, söyleyenin kesin inancıyla tam anlatrır: Fiillerde bulunan "-di, -du, -dü, -tu" ekleri -di'li geçmiş zamanı belirtirler.
Öğretmenimiz sınıfa geldi. Bütün çocuklar bahçeye koştu ...
FİİL KİPLERİErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
2. Belirsiz (-miş'li) Geçmiş Zaman Kipi: Eylemlerin sözden önce yapıldığını bildirir ancak,
kesinlik yoktur. Söyleyen kendisi duyup görmemiş, işitmiştir. Bu kip masallara yakışır.Fiillerde bulunan "-muş, -mış, -miş, -müş" ekleri -miş'li geçmiş zamanı belirtirler.
Okul bahçesinde üç tur koşmuş. Havalar soğuyunca üşütmüş...
FİİL KİPLERİErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
3. Şimdiki Zaman Kipi: Eylem ile anlatımın birlikte olduğunu bildiren
zamandır.
çalışıyorum. Alışveriş yapıyorum.
Şimdiki zaman kipinin eki "-yor" fiillere hiç değişikliğe uğramadan eklenir.
FİİL KİPLERİErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
4. Gelecek Zaman Kipi: Eylem ile anlatımdan sonra yapılacağını bildiren
zamandır.
Aynur tiyatroya gidecek. Birlikte eğleneceğiz.
Gelecek zaman kipinin ses uyumuna göre "-ecek, -acak" tır
FİİL KİPLERİErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
5. Geniş Zaman Kipi: Eylem her zaman yapılabileceğini bildiren zamandır
Akşamları trene binerim. Her gece oyun oynarım.
Gelecek zaman kipinin ekleri "-ar, -er, -ır, -ir, -or, -ör, ur, -ür, -r" dir.
EK FİİLLERErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
EK FİİLLER:
İsim soylu kelimelerin sonlarına eklenen ve onları çekimli hale getiren eklere, EK-FİİL EKİ denir.
EK FİİLLERErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
Ek fiilin dört çeşit zamanı vardır:
1. Olayların her zaman olabileceğini belirten geniş zaman anlamı:
çocuğumçocuksunçocuktur (çocuk)çocuğuzçocuksunuzçocuklar
EK FİİLLERErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
2. Ek - fiilin hikâyesi geçmiş zaman anlamı verir:
çocuktumçocuktunçocuktuçocuktukçocuktunuzçocuktular
EK FİİLLERErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
3. Ek - fiilin rivayeti başkasından duyulan şekildeki anlatımlar için kullanılır.
çocukmuşumçocukmuşsunçocukmuşçocukmuşuzçocukmuşsunuzçocukmuşlar
EK FİİLLERErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
4. Ek - fiilin şartı, şart anlamı verir:
çocuksamçocuksançocuksaçocuksakçocuksanızçocuksalar
FİİLLERDE ÇATIErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
FİİLERDE ÇATI:Fiillerin, özne ve nesnelerine göre almış oldukları
durumlara, gösterdikleri özelliklere çatı denir.
FİİLLERDE ÇATIErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
FİİL ÇATISI:
A.Nesnelerine Göre B.Öznelerine GöreGeçişli Fiil 1.Etken Fiil
Geçişsiz Fiil 2.Edilgen Fiil 3.Dönüşlü Fiil
4.İşteş Fiil
FİİLLERDE ÇATIErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
1.Geçişli Fiiller: Kullanım sahasına çıktığında nesneye
ihtiyaç duyan, nesne alabilen fiillere geçişli fiiller denir.
Kardeşi kalemini kırmış. Özne nesne yüklem
Kardeşi neyi kırmış? Kalemini (nesne)FİİL GEÇİŞLİDİR !
FİİLLERDE ÇATIErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
Akşam güzel bir film seyrettik. Yüklem
Ne seyrettik ? Film (nesne)
FİİL GEÇİŞLİDİR !
FİİLLERDE ÇATIErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
DİKKAT !
Bir fiilin geçişli ya da geçişsiz olduğunu öğrenmek için soru sorarken, önce özneyi bulmalıyız.Özneyi bulmadan nesneyi bulmaya çalışırsak yanılabiliriz.Çünkü bazı kullanımlarda özne ve nesne karışabilmektedir.
FİİLLERDE ÇATIErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
Şakalaşırken eli çıkmıştı.
Yüklem
Çıkan ne?Eli (Özne)
FİİL GEÇİŞSİZDİR !
FİİLLERDE ÇATIErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
DİKKAT !
Bir fiilin geçişli olabilmesi için , önemli olan o fiilin “ne, neyi, kimi” sorularına cevap verebilmesidir.Bazen fiil geçişli olduğu halde cümlede nesne bulunmayabilir.
FİİLLERDE ÇATIErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
Akşama kadar bekledim. Yüklem
Akşama kadar bekledim.Kimi bekledim?
Onu , kardeşimi..... (nesne)
FİİLLERDE ÇATIErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
Geçişli fiiller ayrıca yapılışlarına göre de incelenir.
Bunlar oldurganlık ve ettirgenliktir.
A.Oldurgan Fiiller:Geçişsiz fiillerin geçişli hale getirilmesine oldurgan fiil denir.Oldurgan fiiller , geçişsiz fiillere getirilen “-r, -t, -tır, -dır...” ekleriyle yapılır.
FİİLLERDE ÇATIErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
Çocuğu zor da olsa uyuttum. Yüklem
“Uyumak” Neyi uyumak? (Cevap yok)
“Uyutmak” Neyi uyutmak? (Çocuğu)
FİİL OLDURGANDIR !
FİİLLERDE ÇATIErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
Geçişsiz fiil Geçişli fiil gülmek -dır- gül-dür-mekAğlamak -t- ağ-lat-makPişmek -ir- piş-ir-mekÇıkmak -r- çık-ar-mak
Oldurgan Fiil
FİİLLERDE ÇATIErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
B.) Ettirgen Fiiller:Geçişli fiillerin geçişlilik derecesinin arttırılmasına
ettirgen fiil denir.Ettirgen fiiller, oldurgan fiillerde olduğu gibi “-r, -t, -tır”
ekleriyle yapılır.Evin kapısını kırdırdı.
yüklem
Neyi kırdırdı?Evin kapısını (nesne)
kırdı - kırdırdı
FİİLLERDE ÇATIErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
2. Geçişsiz Fiiler:Nesne gerektirmeyen, nesne olmadan da kullanım
sahasına çıkan fiillere geçişsiz fiil denir.
Bu söze sınıftakilerin hepsi gülmüştü. Yüklem
Ne gülmüştü?Neyi gülmüştü?Kimi gülmüştü?
FİİL GEÇİŞSİZDİR !
FİİLLERDE ÇATIErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi
Ağaçların yaprakları sarardı. Yüklem
Sararan ne?Ağaçların yaprakları (özne)
Neyi sarardı?Kimi sarardı?
FİİL GEÇİŞSİZDİR !
Top Related