8/18/2019 Felix „Istoria Igienei” - Scriere Postumă OCR
1/173
: i i
l p , ,
r
; O r
: 4 ' l c
0
' r e . I P I r 4 . : V -
,
r
4
t t
1 , 1 0 . - ' 4 0 g
l d
1 1 . ,
P .
H I
i t t
,
l b
,
1 1 V v f ,
: 4 ; . `
S P .
t t '
.
" y
4 4 : . . . . ;
;
r .
.
. 4 . . . j o t 1 1 1 . . 4
,
.
.
.
- f t -
t o
: % l c ' , 0 P - * *
1 ' "
1 . 4 ; . : & : . 1
, t
. . . g ,
w
f . T . : i . i t - . : *
. 4 0 1 7 4 1 V . . .
.
, . . d .
'
. t i r / k a l r , t 1 " . - P A O '
0
A l i k 4 ; , V I V A ' I P
1 " , , t ' ' - ' 4 , i i , 4 1 1 1 ,
, , . - . . * 6
t i t . . . 1
i t :
t A i r
' . . i .
i t k .
4 ' s
.
%
t \ ' - ; , , " ,
c . . 7 4 4 - 4
. . . . , '
. . . 1 4
,
l i e l k
_ . s t 4 4 4 k .
. . . i .
.
9 a i r
I I .
' - f
t . i i . 4 1 , . . . .
.
. 9 , 4 4 0 4
, i
. v o i t : 6 - , , , ,
4 . : : - 4
- $ ? ' 7 .
:
4 , , , , . . -
. f t t s r .
A . . ; * V
4
. -
0
.
. .
:
L . g ' ' . 4 . .
4 . "
, r , . .
. " - , 1 7 - c l ,
: . 4
/ . 1 . l ' , . e .
. . .
. . . r - . 1 1
. . . . . . - . . ' T
# l ' % . - 4 . - ' I l i t ,
t "
a
l e r
4 1 V 1 . - . 0 ,
. 4 , - _ . ' , i v .
4 , 4 0 A ,
i r i t
- . . , . . , , ,
,
. , I r . , . , , , , - . .
. 4
T . 1 t . 0 4 , - . I t
-
' L s '
" .
; -
$
. c
, , l
. 0 : 1 : - I f : . . . 0 . , J j ' , . .
. , , -
4 , . 4 4 : , ' 4 0 T :
- - ,
*
e t
, i k t ,
4 4 . , * ; 4 " 6 4i t
- A
.
, ,
,
, , a
:
. 4
.
.
. . . . i t * L . "
. 4 . . . . # # . 4 O P
1 6 % . A s e r . + ;
1 - r
4 1 1 1 1 4 1 0 . - . . . * : : 4 ,
. . . . . 6 " t i t , 1 / 4 "
. . .
1 1 7 . 1
4
_ . . . i p
. . . ) , f ' . f 1 ,
d _ _ 0 1 1 0 . . , , , , , , . . .
. , .
. . . , . . A 7 . 1 1 1 1 , - t
r
. 1 . 1 .
.
7
` J .
:
, , , , , .
W I N .
. . F - V w
. , f .
a t , - . 4 ' . . - -
, 3
, . I
J o r ; 1 1
I V 4 4 1 . - P
.
4 ` . . 4
*
. - ;
'
.
, 4 1 , . . * a f t * .
, - . . . . . .
: C t ' :
' , 0 , 4 4 6 : x
' . . 1 ' . .
; . : . 4 7 . 8 '
e ,
.
: t a 0 . . . J I . A i l k l i
' '
* . .
. .
4 + ; , ; * ,
" - . : 0 4 .
, , . . . ,
a
.
t
, 1 . 1 , '
- 1 4
. ,
' f 4 1
. 1 , . , - 4 ; 7
d i ' .
4
, . . , . . . v . . . .
.
' b i l l
' F s - : ; t 1 : 4 : 0 ;
7 e , ,
* 4 ' . . . , . , . . . . . . .
;
*
J . :
. I I s - , ; * 4
, . 1
' i t ' ' ' . A
.
. ,
, , . .
t ,
,
$ .
, 4 * , * " * _ . ; . ' 1 : *
N t i t i
, t 4 1 . , ' ` * , # M P A P
7
. . . . ,
u
. . .
, f i C s , V
. . r %
4
- C L
r , O I
i , . 4 1 ' . : .
' 1 '
. . 4
9 '
d i k
, i t . . . . . . . . .
% ' " ) , *
9
i t h i p V . i . f t t i p
'
i t
.
4 1 .
. . 0 % .
4
,
. . *
;
,
° A L
: " . . . . A a c l . 0
L . a t t
www.digibuc.ro
8/18/2019 Felix „Istoria Igienei” - Scriere Postumă OCR
2/173
I
f
E L E A . R . T O M . X X V I L M E M . S E C T . § T I I N T I F I C E .
N o . 1 6 .
A C A D E M I A R O M A N A
. 1 1 . 0 0 1 1 .
D I N
I S T O R I A I G I E N E I "
S C R I E R E P O S T U M A
D E
D r . I . F E L I X
M E M B R U A L A C A D E M I E I R O M A N E .
E X T R A S D I N
A N A L E L E A C A D E M I E I R O M A N E
S e r i a 1 1 . - - T o m . X X V I I .
M E M O R I I L E S E C T I L I N I I S T I I N T I F I C E .
l i o 0 C < > " 0 0 . 4
B U C U R E T I
I N S T . D E A R T E G R A F I C E C A R O L C O B L " S - s o r I . S T . R A S I D E S C U
1 6 , S T R A D A D O A M N E I , 1 6
1 9 0 5 .
1 3 3 7 0
P r e t u l 1 1 o u 6 9 b a n i .
I
www.digibuc.ro
8/18/2019 Felix „Istoria Igienei” - Scriere Postumă OCR
3/173
A n a l e l e S o e l e a t i i A c a d e m i c e R o u t i n e . : , - - S e r i a I :
L . B .
T o m . I X L S e s i u n i l e a n i l o r 1 8 6 7 - - 1 8 7 8 : s e d i n t e , m e m o r i i s i n o t i t e .
A n a l e l e A c a d e n t i e l R o u t i n e .
S e r i e I I :
T o m . I . S e s i u n e a e x t r a o r d i n a r i l d i n a n u l 1 8 7 9
3
3
H . S e c t I D e s b a t e r i l e A c a d e r n i e i i n 1 8 7 9 - 8 0
5 . 5 0
. H . S e c t . I I . D i s c u r s u r i , m e n t o r i i f i n o t *
( S f e t r s i t )
*
I I I . S e c t . I . D e s b a t e r i l e A c a d e n t i e i i n 1 8 8 0 8 1 .
.
( S f d r s i t . )
5 .
.
M . S e c t . I I . M e m o r i i s i n o t i t e
*
I V . S e c t . I . D e s b a t e r i l e A c a d e m i e i i n 1 8 8 1 - 8 2
8
*
I V . S e c t . I I M e m o r i i s i n o t i t e . .
. . . .
. . . . . . . . ( S f d r s i t )
3 V . S e c t . 1 . D e s b a t e r i l e A c a d e m i e i i n 1 8 8 2 - 8 3
3
.
V . S e c t . I I M e m o r i i s i n o t i t e
.
.
. . . . . . . . . . . . . ( S f d r s i t . )
w
V I . S e c t . I D e s b a t e r i l e A c a d e m i e i i n 1 8 8 3 - 8 4 .
* V I . S e c t . I I M e m o r i i s i n o t i t e .
( S k i r s i t . )
*
V I I . S e c t . I D e s b a t e r i l e A c a d e m i e i i n 1 8 8 4 - 8 5
3 ,
.
V I I . S e c t . I I M e n z o r t i s i n o t i t e
( S f d r s i t . )
*
V I I I . S e c t . I D e s b a t e r i l e A c a d e m i e i i n 1 8 8 5 - 8 6 .
. . . . . . . .
. . 3 .
.
V I I I . S e c t . 1 1 . M e m o r i i s i n o t i t e
( S t a r s i t )
*
I X . D e s b a t e r i l e A c a d e m i e i i n 1 8 8 6 8 7 5 .
.
I X . M e m o r i i l e S e c t i u n i i S t i i n t i f i c e
( S f d r s i t )
* X . D e s b a t e r i l e A c a d e m i e i i n 1 8 8 7 - 8 8
.
-
. l
4 .
I n d i c e a l f a b e t i c a l A n a l e l o r p e n t r u 1 8 7 8 1 8 8 8
2 .
T o m . . X I . D e s b a t e r i l e A c a d e m i e i i n 1 8 8 8 - 8 9 . 3 .
.
l a M e m o r i i l e S e c t i u n i i S t i i n t i f i c e
5
.
X I I D e s b a t e r i l e A c a d e m i e i i n 1 8 8 9 - 9 0
,
3 .
* X I I M e m o r i i l e S e e t i u n i i S t i i n t i f i c e
, 4 0
.
x l m D e s b a t e r i l e A c a d e m i e i i n 1 8 9 0 - 9 1
4 .
. X I V . D e s b a t e r i l e A c a d e m i e i i n 1 8 9 1
9 2
' 4 5 0
.
X I V . M e r n o r t i l e S e c t i u n i i S t i i n t i f i c e .
3 , 5 0
.
X V . D e s b a t e r i l e A c a d e m i e i i n 1 8 9 2 - 9 3
4 , 5 0
.
X V I . D e s b a t e r i l e A c a d e r n i e i i n 1 8 3 - 9 4
4 , 5 0
.
X V I . M e m o r i i l e S e c t i u n i i S l i i n t i f i c e 1 .
.
X V I I . D e s b a t e r i l e A c a d e r n i e i i n 1 8 0 4 - 9 5 .
7 .
.
X V I I I D e s b a t e r i l e A c a d e m i e i i n 1 8 9 5 - 9 6
5 .
.
X V I I I M e n w r i i l e S e c t i u n i i S t i i n t i f i c e
1 , 6 0
1 X I X . D e s b a t e r i l e A c a d e m i e i i n 1 8 9 6 - 9 7
4 , 6 0
.
X X . D e s b a t e r i l e A c a d e m i e i i n 1 8 9 7 9 8 .
4 5 0
* X X . M e n t o r i i l e S e c t i u n i i S t i i n t i f i c e
1 , 2 0
L i d i c e a l f a b e t i c a l A n a l e l o r p e n t r u 1 8 8 8 - 1 8 9 8 .
2 .
T o m , X X I . D e s b a t e r i l e A c a d e m i e i i n 1 8 9 8 9 9
b .
F l o r a f o s i l d d i n R o n a h n i a , d e ( J r . S t e k i n e s c u .
D i n p u b l i c a t i u n i l e I n s t . M e t e o r o l o g i c , A n a l e , t . X I I , d 3 S t . C . H e p i t e s .
D i l a t a t i u n e a a b s o l u t i i a l i c h i d e l o r d e t e r m i n a t à c u b a l a n t a l u i M o h r
m o d i f i c a t A d e W e s t p h a l s i R e i m a n n , d e D . N e g r e a n u .
D a r e d e s a m A d e l u c r A r i l e C o n g r e s u l u i i n t e r n a t i o n a l d e h i d r o l o g i e , d e
c l i m a t o l o g i e s i d e g e o l o g i e d e l a L i e g e ( B e l g i a ) , d e . S t . Q . H e p i t e s .
C u t r e m u r e l e d e p d m A n t d i n R o r n A . n i a i n a n u l 1 8 9 8 s t . n . , d e , 5 7 . C .
H c p i t e s .
D e t e r m i n a r e a c o r n p a r a t i v A a c o r n p o n e n t e l o r o r i z o n t a l e a l e f o r t e i
m a g n e t i c e t e r e s t r e c u b u s o l a d e i n c l i n a t i u n e , d e D . N e g r e a n u .
E r o r i l e i n o b s e r v a t i u n i l e m a g n e t i c e d e l a O b s e r v a t o r i u l m a g n e t i c
a l I n s t i t u t u l u i M e t e o r o l o g i c d e l a F i l a r e t , d a t o r i t e m a s s e l o r d e
f i e r , p r e c u m s i t r a m w a y u h t i e l e c t r i c c u f i r a e r i a n , d e D . N e g r e a n u .
T r a m w a y u r i l e e l e c t r i c e s i 0 b s e r v a t o r i i l e m a g n e t i c e , d e $ t . C . H e p i t e s .
X X I I D e s b a t e r i l e A c a d e t n i e i i n 1 8 9 9 - 1 9 0 0
6 .
X X I I . M e m o r i a c S e c t i u n i i S t i i n t i f i c e
1 2 .
F a p t e p e n t r u a s e r v i l a d e s c r i e r e a m i n e r a l o g i c A a R o m A n i e i , d e
P e t r u P o n i .
1 , 5 0
M a t e r i a l e p e n t r u c l i m a t o l o g i a R o m â n i e i . X I . R e p a r t i t i u n e a p l o i i p e
d i s t r i c t e s i p e b a s e n u r i i n R o m a n i a i n a n u l 1 8 9 8 s t . n . , d e $ t . C .
H e p i t e s
, 6 0
X I I . C l i m a B r A i l e i , d e S t . C . H e p i t e s .
, g o
X I I I . R e g i m u l p l u v i o m e t r i e a l R o m A n i e i , d e A F t .
C . H e p i t e s .
( C u 3 f i g u r i s i 1 8 h a r t e . )
5
S t u d i i d e m e t e o r o l o g i e a g r i e o l d . I . C o n d i t i u n i l e c l i m a t o l o g i c e a l e
v e g e t a t i u n i i v i t e i d e v i e , d e A 5 7 . C . H e p i t e s .
, 2 0
N o t i c e d e s p r e l u c r A r i l e c a r i a u a v u t d e s c o p d e s c r i e r e a g e o g r a -
f l e a a R o m â n i e i , d e G e n e r a l u l C . I . B r d t i a n u . ( C u 1 2 h a r t e . )
.
3 .
. . .
.
,
. . .
. .
.
. . . . . . .
. ,
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . .
. . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
.
.
.
. . .
.
. . . .
. . . . : . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . .
. . . . . . .
. . .
_
www.digibuc.ro
8/18/2019 Felix „Istoria Igienei” - Scriere Postumă OCR
4/173
D I N I S T O R I A I G I E N E I "
- S C R I E R E P O S T U M A
D E
D r . I . F E L I X
M e m b r u a l A c a d e m i e i R o m a n c .
P A R T E A I V . A P A .
S i e d i n t a d e l a 3 1 M a n t i c 1 9 0 5 .
I .
i n t r o d u c e r e .
S a n a t a t e a , p r o p a g a r e a
i
p r o s p e r a r e a o m u l u i , c a s i a p o p o a r e l o r
i n t r e g i , d e p i n d e p e d e o p a r t e d e c a l i t a t i l e s a l e i n d i v i d u a l e , p e d e a l t a
d e m e d i u l i n c a r e t r a e s t e , s i a c e s t m e d i u e s t e c o n s t i t u i t d i n f a c t o r i
m o r a l i : c u l t u r a , s i d i n f a c t o r i f i z i c i : h r a n a , b a u t u r a , c l i m a , l o c u i n t a , i m -
b r â c a m i n t e a , i n g r i j i r e a c u r ä t e n i e i , m u n c a . A c t i u n e a p r e p o n d e r a n t a o
e x e r c i t a h r a n a
i b a u t u r a . A p a p a r t i c i p a a t a t l a c o m p u n e r e a m e d i u l u i
e x t e r n , c a r e i n c o n j o a r i l p e o m , a s u p r a f e t e i g l o b u l u i t e r e s t r u , a s u b -
s o l u l u i , a a t m o s f e r e i , c a t s i l a a l c d t u i r e a a i n s u s c o r p u l u i t u t u r o r f i n -
t e l o r o r g a n i z a t e ,
i s u s t r a g e r e a a c e s t u i c o n s t i t u a n t i n d i s p e n s a b i l l e
d i s t r u g e . A p a e s t e p r i m u l a l i m e n t ; e a f a c e p a r t e d i n t e s a t u r i l e t u t u r o r
f i i n t e l o r o r g a n i c e , i m b i b à t o a t e o r g a n e l o l o r , m i j l o c e s t e m i s t u i r e a a l i -
m e n t e l o r , a c t i u n e a f e r m e n t e l o r d i g e s t i v e , d i s t r i b u i r e a i n c o r p a s u b -
s t a n t e l o r h r a n i t o a r e , t r a n s p o r t a r e a l o r d e l a a p a r a t u l d i g e s t i v n t o a t e
p a r t i l e t r u p u l u i , d e p a r t a r e a r e z i d u e l o r g o s p o d a r i e i a n i r n a l e . I n t e r -
m e n m e d i u a p a c o n s t i t u e 6 3 ° / 0 d i n c o r p u l o m u l u i a d u l t ;
l a g r e u t a t e
d e 6 0 k i l o g r a m e p a r t i c i p a i a p a . c u 3 8 k i l o g r a m e , m a t e r i a u s c a t a c u 2 2
k i l o g r a m e . ( C . v . V o i t , P h y s i o l o g i c . L e i p z i g 1 8 8 1 . )
C o r p u l o m e n e s c s i a n i m a l s u p o r t à g r e u l i p s a d e a p a , s i s t e m u l n e r -
v o s r e a g e a z i l , c a n d t e s A t u r i l e c o r p u l u i n u s t i n t d o a j u n s a d i l p a t e . T r e -
A n a l e l e A . 1 ? . T o m . X X V I I . M e m o r i i l e S e q . g l i i n ? i f i c e .
1
www.digibuc.ro
8/18/2019 Felix „Istoria Igienei” - Scriere Postumă OCR
5/173
2
D R . I . F E L I X
2 5 0
b u i n t a o r g a n i s m u l u i d e a i n g e r d a p d s e m a n i f e s t O p r i n s e t e , s i m t i r e
n e p l t i c u t t i i n m e m b r a n a m u c o a s d a g u r u
i a f a r i n g e l u i , p r o d u s d p r i n
u s e t i c i u n e a l o r , p r i n l i p s a d e s a l i v a , c a r e l i p s a f a c e § i v o r b i r e a d i f i c i l d .
D a c d n u p o t o l i m s e t e a m a i m u l t d v r e m e , s i m t i m a r s u r d i n g u l l § i i n
f a r i n g e , r d g t w a l d , p u l s u l s e i u t e § t e § i t o a t o s e c r e t i u n i l e s e i m p u t i n e a z a ,
a p o i a p a r e s l ä b i c i u n e , f e b r e , d e l i r , l e § i n § i m o a r t e a m a i t e r i b i l d d e c d t
c e a d i n f o a m e . S e t e a s e m a i n W e d u p a p e r d e r i l e d e a p a p r i n s u -
d o a r e , d u p à e v a c u a r e a d e a p d p r i n i n t e s t i n e i n u r m a d i f e r i t e l o r b o a l e ,
d u p à i n t r o d u c e r e a i n s a n g e § i i n t e s A t u r i l e c o r p u l u i d e c a n t i t a t i i n -
s e m n a t e d e s a r e
i d e z a h d r ( d i a b e t ) . T o a t e a l i m e n t e l e p e c a r i l e
m a n c a i n c o n t i n a p d ; d e a c e e a i n g e r d m c u b a u t u r a n u m a i o p a r t e a
a p e i n e c e s a r e o r g a n i s t n u l u i .
I g i e n a s e i n t e r e s e a z a d e a p d c a c o n s t i t u a n t a l h r a n e i o m u l u i
i a
a n i m a l e l o r ; c a b a u t u r a c e a m a i s a n ä t o a s a , a n d e s t e c u r a t a , c a m a -
t e r i a n a s c a t o a r e d e f e l u r i t e b o a l e , c d n d e s t e d i n n a t u r a r e a , s a u d i n
n e i n g r i j i r e a o m e n i l o r i n f e c t a t d ; c a c a u z d a d i s t r u g e r i i v i e t i i , a r o a d e l o r
m u n c i i , a a v u t u l u i o m u l u i , c d n d , i q i n d c i i f u r i e d i n p a t u l e i , i n u n d e a z a
l o c u i n t e l e o m e n e 0 ; a p a n e i n t e r e s e a z a c a m i j l o c d e c u r a t e n i e , p r i n
a c a r e i i n t r e b u i n t a r e i n u l t i p l a
i l a r g d s e m a n i f e s t d c i v i l i z a t i u n e a ; c a
c o s m e t i c u l e e l m a i u t i l , e e l m a i e f i c a c e ; c a d e z i n f e c t a n t a c t i v i n f o r m a
d e a p a f i e r b i n t e i d e v a p o r i d e a p a ; c a m a t e r i a d e a c a r & a b u n d e n t d ,
c a n d a p a r e l a t i m p
i U L M e x c e s , d e p i n d e s u c c e s u l a g r i c u l t u r i i , c a r e
e u f r u c t e l e e i h r á n e t e i n t r e g u l p o p o r ; c a m e d i u l i n c a r e v i e t u e s c n u -
m e r o a s e a n i m a l e a c v a t i c e , c a r i n e s e r v a d o b r a n d p r e t i o a s a , d i n c a r e
e x t r a g e m s a r e a d e m a r e , i n d i s p e n s a b i l a p e n t r u c o n s e r v a r e a u n o r a l i -
m e n t e ; e a f a c t o r i m p o r t a n t : a l c l i m e i , c a p a b i l a m o d i f i e d s a n a t a t e a
n o a s t r d p r i n a t m o s f e r a u s c a t d s a u u r n e d a , p r i n c e a t à , p l o a i e , n i n s o a r e ;
c a a p d s t a t a t o a r e , c a r e f a c e n e l o c u i b i l e u n e l e t e r e n u r i , c a r i , d e I l o -
c u i t o r i i v e c i n i c u b a l t a i n t r e b u i n t e a z t i c u f o l o s p r o d u c t e l e e i , s t u h u l ,
t r e s t i a , a n i m a l e l e a p e i , s e r v a d e a d a p o s t p r o p a g a t o r i l o r m a l a r i e i , u n a
d i n t r e b o a l e l e c e l e m a i r a s p a n d i t e , c e l e m a i d i s t r u g a t o a r e , c a l l , b a n -
t u e p t i m a n t u l r o m i l n e s c ; c a m o t o r i n i n d u s t r i i l e a l i m e n t a r e , c a r e a
l i b e r a t p e o r n d e m u n c a f i z i c a p r e a g r e a , c a r e a r i d i c a t m u n c a l a o
t r e a p t t i c u l t u r a l a s u p e r i o a r d , a f d c u t - o i n s a p e r i c u l o a s t i a t u n c i , c a n d
g e n e r a t o r u l d e v a p o r i n u e s t e s u p r a v e g h i a t
i s t a p a n i t ; c a m i j l o c
d e i n c a l z i r e a l o c u i n t e l o r ; c a v e h i c u l a l c o m u n i c a t i u n i i , a l t r a n s p o r t u -
r i l o r , c a r e m a r e § t e p r o s p e r i t a t e a n a t i u n i l o r , p r i n u r m a r e c u l t u r a
i i g i e n a ;
c a a g e n t t e r a p e u t i c § i i g i e n i c , c a f a c t o r a l i d r o t e r a p i e i ;
c a t e r e n i n
c a r e o m u l I i a v a z a l o c u i n t a , n u n u m a i c o l i b a § i c a s a l a c u s t r t i p r e i s -
t o r i c a § i c h i a r i s t o n i c i l , c i § i ( ) r a p i n t r e g i , v e c h i § i n o u d , z i d i t e i n a p d ,
www.digibuc.ro
8/18/2019 Felix „Istoria Igienei” - Scriere Postumă OCR
6/173
2 5 1
D I N < , I S T O R I A I G I E N E I . .
3
i n l a g u n e , p e p a l a f i t e , p e s t a l p i ( S p i n a , A g y l l a , V e n e t i a , C h i o g g i a ,
S u l i n a , * .
a . ) , c a s e * i v e h i c u l e p l u t i t o a r e m u l t i f o r r n e , c u m e l e e x i s t a
a s t a z i , d e l a p l u t a , l u n t r e , * l e p , p a n a l a c o l o s u l c u i r a s a t , l i a n a l a o t e l u l
u r i a * p l u t i t o r p e o c e a n , z i d i t d e a r h i t e c t u r a m o d e r n a , d e l a * c o a l e l e
d e c o r e c t i u n e p l u t i t o a r e e n g l e z e , d e l a s p i t a l e l e d e i z o l a r e p l u t i t o a r e
p e T a m i s a , p a n d l a g r a d i n i l e p l u t i t o a r e d i n a p e l e c u r g a t o a r e a l e A s i e i .
I g i e n a m a i s t u d i a z a c o n d i t i u n i l e t r a i u l u i s u b a p i l ; i n v e c h i r n e a d e -
p a r t a t a d e j a u n i i p e s c u i t o r i d e m a r g a r i t a r e a u d e s v o l t a t o m d e s t r i e
i n z a b o v i r e a s u b a p i , * i D a c i i a u * t i u t s à l n c r e z e s u b a p t A u t r e -
c u t m u l t e s e c o l e , d e c a n d s ' a u c o n s t r u i t c e l e d i n t a i a p a r a t e p e n t r u
i n l e s n i r e a s c u f u n d ä r i i m a i l u n g i
i n i c i a s t a z i n u s e p o a t o a l c a t u i
u n s c a f a n d r u n e p e r i c u l o s , p r e c u m n u s ' a r e z o l v a t i n t r ' u n m o d s a t i s -
f a c a t o r c e s t i u n e a c l ä d i r i i u n u i v a s s u b m a r i n o r i s c u f u n d a t o r , i n c a r e
m a r i n a r i i s a p o a t a * e d e à c a t e v a o r e f a r a a - s i c o m p r o m i t e s ä n a t a t e a ,
p r e c u m n u s ' a u p u t u t i n l a t u r a t o a t e p e r i c o l e l e s c u f u n d a r i i i n d o -
p o t e , i n c u t i i ( c h e s o a n e ) * i a l e l u c r a r i i s u b a p a , l a a * e z a r e a d e f u n -
d a t i u n i s u b a p i , l a r i d i c a r e a o b i e c t e l o r p r e t i o a s e d i n c o r a b i i i n e c a t e ,
l a p e s c u i r e a s u b m a r i n a . A p a s o l i d a , g h i a t a , c o n s t i t u e u n a r t i c o l i m -
p o r t a n t d e c o n s u m a t i u n e , o m a t o r i e i n d i s p e n s a b i l d p e n t r u c o n s e r v a r e a
u n o r a l i m e n t e , p e n t r u e x e r c i t a r e a u n o r i n d u s t r i i a l i m e n t a r e . A p a s e r v a
c a v e h i c u l p e n t r u d e p a r t a r e a c a d a v r e l o r o r n e n e * t i ; a s t a z i I n c a u n e l e
p o p o a r e i n c r e d i n t e a z a m o r t i i l o r m a r i i
i f l u v i i l o r c r e z u t e s f i n t e , u n d o ,
d u p a c e a u i n f e c t a t a p a , s u n t m a n c a t e d e a n i r n a l e v o r a c e .
M u l t e p o p o a r e v e c h i i * i i n c h i p u i a u i m o r t a l i t a t e a s u f l e t u l u i c a o c o n -
t i n u a r e * i a v i e t i i f i z i c e , * i c o n s i d e r a n d a p a c a o b i e c t u l c e l m a i i n d i s -
p e n s a b i l * i p e n t r u v i a t a d e d i n c o l o d e m o r n - r a n t , a u a * e z a t a l a t u r i e r r
c a d a v r u l v a s e c u a p a . i n t u m u l i * i i n a l t o m o r m i n t e s t r a v e c h i d i n d i -
f e r i t e t a r i s e g a s e s c , p e l a u g h ' s c h e l e t e , v a s e d e d i f e r i t o f o r m e * i m a -
r i m i , a f a r a d e c e l e c e c o n t i n c e n u * i l e c a d a v r e l o r a r s e . U n e l e m o r m i n t e
b o g a t e f o a r t e v e c h i r e p r o d u c i n t e r i o r u l l o c u i n t e l o r , p e c a r i l e o c u p a s e
p e r s o a n e l o i m m o r m â n t a t e i n e l e , c u m o b i l i e r u l , c u o b i e c t e l e n e c e s a r e
t r a i u l u i , * i a c e l e m o r m i n t e n e p e r m i t s d s t u d i e m c o n d i t i u n i l e d e i g i e n ä
a p e r s o a n e l o r d i n c l a s e l e p r i v i l e g i a t e d i n a c e l e t i m p u r i .
I s t o r i a I g i e n e i f a c e p a r t e d i n i s t o r i a c i v i l i z a t i e i . B a c o n d e V e r u l a m
( 1 5 6 1 - 1 6 2 6 ) a z i s : C u l t u r a e s t e p u t e r e , c u l t u r a s e m a n i f e s t a
i p r i n i n -
t r e b u i n t a r e a l a r g a i n t o a t e m o d u r i l e a a p o i p e n t r u p r o s p e r a r e a p o p o r u -
l u i . D e l a i n c e p u t u l c i v i l i z a t i e i s ' a a p r e c i a t a p a c a e l e m e n t u l d o c a r e d e -
p i n d e p r o s p e r i t a t e a u n e i l o c a l i t a t i , c a r e d e t e r m i n a c a r a c t e r u l e i i g i e n i c ,
* i O n ä i n e r a m o d e r n a a p a a r a m a s m a s u r a v a l o r i i u n e i t e r i . P l i n i u
( H i s t . n a t u r ) l a u d d I t a l i a c a t a r a c e a m a i f r u m o a s a , a c c e n t u a n d a b u n -
s i
www.digibuc.ro
8/18/2019 Felix „Istoria Igienei” - Scriere Postumă OCR
7/173
4
D R . I . F E L I X
9 5 2
d e n t a a p e l o r e i , s i P r i n t u l D i m i t r i e C a n t e m i r d e s c r i e M o l d o v a c a u n a
d i n t e r i l e c e l e m a i b o g a t e i n a p e . L a f u n d a r e a c e l o r m a i m u l t e o r a s e
s ' a a l e s u n l o c a d a p a t d e o a p d c u r g a t o a r e ; d e j a A r i s t o t e l a z i s c a ,
l a z i d i r e a u n u i o r a s , s d s e i a m a s u r i , c a s a f i e a l i m e n t a t c u a p d b u n d ;
P l i n i u a s c r i s : ( U r b e s q u e c o n d u u n t a q u a e , i f u n d a t o r i i P r m c i p a t e l o r
R o m a n e a u s t a b i l i t p r i m e l e l o r r e s e d i n t e F a n g a r a u r i . S a m u e l K l e i n n e
s p u n e d e s p r e N e g r u V o d d ( O r i g i n e s D a e o - R o m a n a e , m a n u s c r i p t ; A n n a l e s
P r i n e i p u m T r a n s a l p i n o r u m e t M o l d a v i c o r u m , 1 8 0 2 ) : < Q u a r e R a d u N e -
g r u c u m s u i s c o n d e s c e n d i t j u x t a f l u m e n D u m b o v i t z a d i c t u m e t c o e p i t
c o n d e r e n o v a r n p r o v i n c i a m , e t p r i m o a e d i f i c a v i t C i v i t a t e m C a m p u m -
l o n g u m v o c a t u m , i n d e u l t e r i u s p r o g r e d i e n s c o n d e n s c e n d i t a d A r g i s ,
u b i m a g n a m C i v i t a t e m a e d i f i c a v i t . P o p u l i v e r o q u i c u m i p s o p r o f i c i s c e -
b a n t u r , p a r s q u a e d a m s e e x t e n d i t u s q u e a d f l u v i u m S i r e t , q u a e d a m
v e r o d e o r s u m u s q u e a d D a n u b i u m e t A l u t a m h a b i t a n t e s
» . A s e -
m e n e a D r a g o s , f u n d a t o r u l M o l d o v e i , c o b o r i n d u - s e d i n m u n t i , u r m â n d
c u r s u l a p e l o r M o l d o v a , B i s t r i t a i S u c e a v a , a d e s c M e c a t l a S u c e a v a s i
l a B a i a . E p i s c o p u l M e l h i s e d e c s c r i e ( C r o n i c a R o m a n u l u i . B u c u r e s t i 1 8 7 4 )
e á : p e l a n g d S i r e t s i M o l d o v a s ' a z i d i t o r a s u l , p e c a r e m a i t a r z i u , d a r
i n a i n t e d e a n u l 1 3 9 2 , 1 - a i n t d r i t R o m a n V o d a , d a n d a - i n u r n e l e s ä u . )
I n t r a n d i n a m a n u n t u l m a t e r i e i d e t r a t a t , o b s e r v c à i a c e a s t a p a r t e
a l u c r a r i i m e l e v a c o n t i n e a l a c u n e , n u n u m a i d i n c a u z a C a s t r a b a t s i
t i m p u r i o b s c u r e , d e s p r e e a r l n ' a v e m i s t o r i e s c r i s a , c i s i f i i n d c a , p e n t r u
t i m p u r i l e d e s c r i s e d e i s t o r i c i s u n t s a r a c e d a t e l e p e c a r i l e c a u t a m . I n
a n u l t r e c u t c o l e g u l n o s t r u I . B i a n u , v o r b i n d d e s p r e E p i s c o p i a S t r e -
h a i a , a o b s e r v a t c a p a n a a c u m i s t o r i o g r a f i a n o a s t r ä s ' a m a r g i n i t , i n
c e a z n a i m a r e p a r t e , l a i s t o r i a
p o l i t i c a ,
s i a u r A m a s f o a r t e m u l t i n
u r r n a c e l e l a l t e p a r t i a l e v i e t i i t a r n
i n e a r n u l u i . I . B i a n u a a v u t i n
v e d e r e m a i m a l t l i p s a d e d a t e a s u p r a i n s t i t u t i u n i l o r ;
v o i u a d a o g e l a
a c e a s t a , c a a r a m a s i n u r m a s i s t u d i u l m a i a m a n u n t i t a l t r a i u l u i p o -
p o r a t i u n i i , a s t f e l c a m a t e r i a l u l n e c e s a r p e n t r u a p r e c i e r e a e x a c t a a
c o n d i t i u n i l o r i g i e n i c e d i n d i f e r i t e l e e p o c e l a s d m u l t e g o l u r i , n u n u m a i
i n i s t o r i o g r a f i a r o r n a n a , c i s i i n c e a s t r a i n a .
C u t o a t e l a c u n e l e a c e s t e i l u c r a r i , e a n e v a p e r m i t e c a s i i t r a g e m
d i n t r ' i n s a o a r e c a r i p o v e t e . V o m v e d e a i n c e m o d a p a , i n t r e b u i n t a t a
c u i n t e l i g e n t a , a d e v e n i t u n f a c t o r a l i g i e n e i , a l c u l t u r i i , u n i z v o r d e
b o g a t i e , d e p r o s p e r i t a t e ; i n c e m o d m u n c a o m u l u i a i n d r e p t a t r e l e l e
i z v o r i t e d i n l i p s a d e a p a s i d i n e x c e s d e a p d , a i n l a t u r a t f o c a r e l e d e
b o a l a , t r a n s m i s a
i p r o p a g a t a p r i n a p d ;
v o m v e . d e a i n f i n e c a , i n
c e e a c e p r i v e s t e i g i e n a m o d e r n a a a p e i , m a i m u l t e p o p o a r e n e - a u i n -
t r e c u t , s i c a t r e b u e s i i n e s i l i m c a s i i i m i t a m e x e m p l u l l o r .
www.digibuc.ro
8/18/2019 Felix „Istoria Igienei” - Scriere Postumă OCR
8/173
2 5 3
D I N I S T O R I A I G I i N E I
5
C a a l t e r a m u r i a l e i s t o r i e i s o c i a l e
i
c u l t u r a l e , n o a r a t d s i i s t o r i a
i g i e n e i , c d c u l t u r a n o a s t r d e s t e c u m u l t m a i v e c h e d e c d t s e c r e d o
o b i s n u i t , c à e x i s t d o l e g O t u r a i n t r e s t a r e a a c t u a l d a s t i i n t e i i
c i v i l i -
z a t i a v e c h e , c d p r o g r e s e l e m o d e r n e r e p r e z e n t a o c o n t i n u a r e a c u c e -
r i r i l o r c u l t u r i i d i n t i m p u r i d e p ä r t a t e . I s t o r i a a r e m e n i r e a s O c o n s t a t e
a c e a s t O c o n t i n u i t a t e ; d e s c r i i n d i z b a n z i l e
i g r e s e l i l e i g i e n e i d i n d i f e r i t e
e p o c e , e a n e i n l e s n e s t e c r i t i c a
a s p i r a t i u n i l o r a c t u a l e , n e a r a t d c a l e a
p e c a r e t r e b u e s d p d s i m s p r e p r o g r e s .
E p o c a p r e i s t o r i c d .
i n c e p e m c u o m u l p r e i s t o r i c . E l n u a p a r e d e a l t i n t i m p u l g e o l o g i c
c v a t e r n a r . I n c e r c d r i l e d e a s e c o n s t a t à i n E u r o p a p r e z e n t a o m u l u i d e j a
i n f o r m a t i u n i l e g e o l o g i c e t e r t i a r e n ' a u i z b u t i t ; s ' a c o n t e s t a t e x a c t i t a t e a
u n o r a f i r m a t i u n i d i n c e i d i n u r m d 4 0 d e a n i ( A b b é B o u r g e o i s , C a r l o s
l l i b e i r o , D e l a n e y , s . a . ) d e s p r e g d s i r e a i n a c e l e f o r m a t i u n i d e s i l e x u r i
s i d e c u a r t i t e t ä i a t e , t r a n s f o r m a t e i n a r m e i u n e l t e , d e o a s e a l e u n e i
c e t a c e e f o s i l e p u r t â n d i n c i z i u n i p r o f u n d e , c a r i n ' a r p u t e d p r o v e n i
d e c d t d e m i i n ä d e o m .
E r a c v a t e r n a r á s e i m p a r t e o b i s n u i t i n 4 e p o c e ;
c e l e d i n t d i u r i n e
a l e e x i s t e n t e i o m u l u i l e g A s i m i n c e a m a i v e c h e d i n a c e s t e 4 e p o c e , i n
c e a p r e g l a c i a l a . P e a t u n c i o m u l I n c a n u a r d e d , n i c i i m m o r m â n t i l p e m o r t i ,
c a d a v r e l e r a m a s e e x p u s e p e s u p r a f a t a p a m a n t u l u i s a u a r u n c a t e I n a p d
a n d i s p ä r u t , s i n u m a i i n c a z u r i r a r e s i e x c e p t i o n a l e s ' a u c o n s e r v a t o s e -
m i n t e l e l o r . P o s e d d m i n s d d i n c e a d i n t a i e p o c d a c v a t e r n a r u l u i a l t e p r o b e
d e s p r e p r e z e n t a o m u l u i i n a c e a e p o c d s i i n t o a t a e r a c v a t e r n a r g , p e
c a r e a r h o o l o g i i o n u m e s c e p o c a p a l e o l i t i c d , a p i e t r e i t d i a t e , c i o p l i t e , d a r
n e l u s t r u i t e : a r m e
i u n e l t e f o r m a t e d i n p i a t r O , d i n s i l e x u r i a l e a l u v i t d u i ,
c i o p l i t e l a i n c e p u t i n m o d g r o s o l a n , m a i i n c o l o p e r f e c t i o n a t e . D e l a a n u l
1 8 4 0 i n c o a c e s ' a u g d s i t a s e m e n e a s i l e x u r i i n m a i t o a t a E u r o p a .
I n a d o u a e p o c O c v a t e r n a r A , i n c e a g l a c i a l d ( m o u s t e r i a n g ) , e p o c d l u n g d
s i r e c e , o m u l i n c e p e a l o c u l i n p e s t e r i , a s e i m b r t i c h c u p i e i l e a n i m a -
l e l o r , d u p à c e l e - a c u r d t a t c u s i l e x u r i r a z a t o a r e ; i n a c e a s t ä e p o c d i n -
d u s t r i a s e m o d i f i e d , i n s t r u m e n t e l e s e i m m u l t e s c .
I n e p o c a r e t r a g e r i i g h i e t a r i l o r
i m a r i l o r c u r g e r i d e a p e , e p o c d s o -
l u t r e a n ä , s e m a n i f e s t à i n c e p u t u l a r t e i , p r i n d e s e i n n e p e p i a t r d d e f i -
g u r i a n i m a l e
i o m e n e s t i , s i
l a f i n e l e a c e s t e i e p o c e , c â n d a p a r i n -
www.digibuc.ro
8/18/2019 Felix „Istoria Igienei” - Scriere Postumă OCR
9/173
D R . I . F E L I X
2 5 4
s t r u m e n t e * i a r m e d e o s , s e g ä s e s c a s e m e n e a d e s e m n e
i c h i a r s c u l p -
t u r i p e o s .
E p o c a a p a t r a a c v a t e r n a r u l u i , e p o c a p o s t g l a c i a l a s a u m a g d a l e n i a n d
e s t e c a r a c t e r i z a t d p r i n m a r e a d e s v o l t a r e a i n s t r u m e n t e l o r d e o s * i d e
c o r n d e c e r v i d e e , g ä s i t e m a i a l e s I n c a v e r n e l e i g r o t e l e l o c u i t e d e o m .
I n a c e a s t a e p o c d m a i e r a f r i g , o a m e n i i s e i m b r a c a u t o t c u p i e i , d a r
c u s u t e u n a l a n g d a l t a . S ' a u g a s i t i n p e * t e r i l e l o c u i t e i n a c e a e p o c a a c e
d e o s * i d e c o r n ; a t e l e s e f a b r i c a u p r o b a b i l d i n t e n d o a n e l e r e n u l u i .
C u e r a c v a t e r n a r a s e t e r m i n d * i e p o c a p a l e o l i t i c d , a p i e t r e i t a i a t e ,
d a r n u l u s t r u i t e , * i e r a g e o l o g i c a a c t u a l d i n c e p e c u e p o c a n e o l i t i c a , a
p i e t r e i l u s t r u i t e , a a r m e l o r l u s t r u i t e d e s i l e x , d e o b s i d i a n , d e a g a t .
R i t e r a t u r i d : M o r t i l l e t , M u s e e p r é h i s t o r i q u e . P a r i s 1 8 8 1 ; G r . * t e f f i n e s e u , C e i n d a
a p i i r u t o m u l p e p e i n u i n t . B u e u r e s t i 1 9 0 3 ; G r . C . B u t u r e a n u , V r e m i l e p r e i s t o r i c e i n
R o m e i n i a , c A r h i v a > , X V . I a s i 1 9 0 4 .
D e t i m p u r i u o m u l a i n v a t a t s ä c u n o a s c ã p u t e r e a a p e i ,
a p e r e
s d n d t a t e a
i v i a t a , n u n u m a i c o n t r a a n i m a l e l o r c a r n i v o r e , c i * i c o n t r a
i n t e m p e r i i l o r , c o n t r a f r i g u l u i i a p e i . I n p e r i o d u l i n t r a g l a c i a l a l e r e i
c v a t e r n a r e , c a n d i n u r m a m n d u l c i r i i c l i m e i g h e t a r i i s ' a u t o p i t ,
i c a
c o n s e c i n t a m a r e i e v a p o r d r i d e a p a , p l o i l e a u d e v e n i t a b u n d e n t e , n u -
m d r u l , m a r i m e a * i p u t e r e a a p e l o r c u r g a t o a r e a c r e s c u t , i n u n d a t i u n i l e a u
s p a l a t , a n r o s * i a u s c o b i t r e g i u n i l e m u n t o a s e , a n a d u 6 i n v a i
i p e s t e
c a m p i i a c e l o d e p o z i t e d e p i e t r i * , d e n i s i p * i d e p a r n a n t g a l b e n , L o e s s ,
p e c a r i l e n u m i m d e p o z i t e d i l u v i a n e ; d i n c a u z a a c e s t o r c u r g e r i i m e n s e
d e a p a , a a c e s t u i p o t o p , m u l t e r e g i u n i a u r a m a s d e o c a m d a t d n e l o c u i -
b i l e . C l i m a E u r o p e i d e a t u n c i , Z a b o r o w s k i o c o m p a r d c u c l i m a a c t u a l d
a i n s u l o l o r S a k a l i n * i Y e s s o , u n d e b r u m a , c e a t a
i p l o a i a a c o p e r d n e c o n -
t o n i t p d m i i n t u l , * i a t u n c i o m u l
M u t a t a d d p o s t i n c a v e r n e * i p e
s t a n c i i n a l t o , a d e v e n i t i n d u s t r i a l , s i - a a l c a t u i t u n e l t e
i i m b r a c d m i n t e
m a i p e r f e c t i o n a t e , a s c o b i t s i n g u r c a v e r n e a r t i f i c i a l e . D i n a c e a e p o c a a
c v a t e r n a r u l u i s ' a p r o p a g a t p n i n t r a d i t i u n e p o v e s t e a p o t o p u l u i , c a r e ,
i n a i n t e d o a f i d e s c r i s i n T e s t a m e n t u l v e c h i u , a f o s t , i n t r ' o n a r a t i u n e ,
c a r e i n s a n u e s t e i d e n t i c d c u c e a b i b l i c t , p o v e s t i t i n l i t e r a t u r a a s i r i a n a ,
i n s c r i e r i l e e u n e i f o r m e , p e t a b l i t e d o l u t ,
d e s c i f r a t e i n a n u l 1 8 7 2 d e
a s i r i o l o g u l e n g l e z G e o r g e S m i t h . P o v e s t e a e s t e c o n t i n u t a i n t r ' u n e p o s ,
a l o c a r u i e r o u e s t e v i t e a z u l I s d u b a l .
I n p r i m u l t i m p d u p i l a p a r i t i u n e a o m u l u i p e p a i n â n t , e l a a v u t p u -
t r e b u i n t d d e a p a . T o a t a i g i e n a a p e i d i n a c e l t i m p s e r e z u m ä i n
b ä u t u r a ,
i a p a d e b a u t o g à s I o m u l i n a b u n d e n t a p e s u p r a f a t a s o -
l u l u i . D e s i g u r i n t r e b u i n t a r e a a p e i p e n t r u a l t e s c o p u r i , p e n t r u f i e r b e r e a
a l i m e n t e l o r , p e n t r u c u r d t e n i e , a p a r t i n e u n u i t i m p m a i i n a i n t a t . A t r e -
6
s l - s i
s i - a
O i t a
www.digibuc.ro
8/18/2019 Felix „Istoria Igienei” - Scriere Postumă OCR
10/173
2 5 5
D I N « I S T O R I A I G I E N E b .
7
b u i t s a t r e a c d o s e r i e l u n g d d e a n i , p a n d e a n c l o m u l a l c a t u i t v a s e
p e n t r u b ä u t s i p e n t r u c a r a t a p d . P r e c u r n l a p o p o a r e l e n e c i v i l i z a t e s e r v a
s i a s t a z i c o a j a d e d o v l e a c , d e p e p e n e , d e c o c o s , c a v a s d e W a n t a p a ,
e l e a u i m p l i n i t p r o b a b i l a c e l a s s c o p l a i n c e p u t u l e p o c e i p a l e o l i t i c e . M a i
i n c o l o o r n u l s i - a f o r m a t i n m o d p r i m i t i v v a s e d e l u t p e n t r u a p i , v a s e
g r o s o l a n e , n e c o a p t e l a f o c , u s c a t e n u m a i l a s o a r e ; i n t o a t a e r a p a l e o -
l i t i c a n u s e g a s e s e v a s e d e p a m a n t a r s e , e l e a p a r i n t r ' o e r a m a i i n a -
i n t a t a , i n c e a n e o l i t i c ã .
D u p d G . s i A . M o r t i l l e t s i m a i m u l t i a l t i i n v a t a t i , e p o c a p a l e o l i t i c a
c a d e t o a t a i n e r a g e o l o g i c a c v a t e r n a r a , c e a n e o l i t i c ã i n c e p e l a f i n e l e
c v a t e r n a r u l u i , c u e r a g e o l o g i c a a c t u a l a . P u p a G r . B u t u r e a n u , s . a . ( e p o c a )
p a l e o l i t i c a a r c o i n c i d e e u f i n e l e e p o c e i g l a c i a l e , c e a n e o l i t i c a , a p i e t r e i
t a i a t e i l u s t r u i t e , . s l e f u i t e ) , c u c e a a l u v i a l a , p o s t g l a c i a l a . C o l e g u l n o s t r i l
G r . S t e f a n e s c u p u n e a s e m e n e a v a r s t a n e o l i t i e d i n e r a e v a t e r n a r a ,
i n c e p e v A r s t a g e o l o g i c d a c t u a l a c u e p o c a b r o n z u l u i . V a s e d e l u t f a -
b r i c a t e c u m â n a , u s c a t e l a s o a r e , s e g a s e s e i n G e r m a n i a s i i n B e l g i a
d e j a i n e p o c a p a l e o l i t i c a , i n F r a n t a s i i n A n g l i a n u m a i i n c e a n e o l i -
t i c a . V a s e l e d i n e p o c a p a l e o l i t i c a a u f u n d u l f o a r t e g r o s , p e r e t i i a s e -
m e n e a g r o s i , m u l t e d i n a c e s t e v a s e a u b a z a a s c u t i t ä ; s e g a s e s c o a l e
i n a l t e , c a n e , c e s t i , p a h a r e s i a l t e v a s e d e W r i t . D i n u n e l e v a s e r a i l f a -
b r i c a t e s e p o a t e c u n o a s t e m o d u l f a b r i c a t i u n i i : d u p d f o r m a r e a h a z e l
g r o a s e a v a s u l u i s e a l c a t u i a u b a n d e l e t e o r i c i l i n d r i l u n g i d e l u t , c a r i
s e a s e z a u i n j u r u l f u n d u l u i i n t r ' o s p i r a l a a s c e n d e n t a , a p o i i n t e r s t i t i i l e
s e u m p l e a u , i n e g a l i t a t l e s e n e t e z i a u . I n e p o c a n e o l i t i c a , c A n d r n o r t i i s e
i m m o r m a n t a n , s e g a s e s c i n m o r m i n t e v a s e f a c u t e d i n l u t m a i f i n , m a i
b i n e f r a m a n t a t , c u p e r e t i i m a i s u b t i r i , v a s e i n f o r m a d e s t i e l d , v a s e d o
a t A r n a t , e n f u n d u l a s c u t i t s i e n u r e c h i , p a h a r e , d a r s i v a s e d e p i a t r a ,
d e g r a n i t .
L a i n c e p u t u l e r e i n e o l i t i e e n i § t e v a s e g r o s o l a n e a n l o s t s u p u s e l a .
c o a c e r e a i n c o m p l e t a , n u m a i s u p r a f a t a l o r e x t e r n d a f o s t r o s i t a d o
f o c . O b i s n u i t l u t u l a f o s t a m e s t e e a t e n b u c a t e l e a n g u l o a s e d o p i a t r a
o r i c u r e s t u r i d e s c o i c i , p e n t r u a d a p a s t e i m a i m u l t a c o n s i s t e n t a
p e n t r u a p r e v e n l c r a p a t u r i l e l a u s c a r e s i l a c o a c e r e . C e l e d i n t a i v a s e
c u b a z a a s e u t i t a o r i r o t u n z i t a , s p r e a s e t i n e a d r e p t , a n t r e b u i t s d f i e
i n g r o p a t e i n p a m â n t , i n n i s i p o r i i n c e n u s a , s a u a t a r n a t e d e l e g a t u r i
i n t r o d u s e i n g a u r i l e m a n e r e l o r o r i i n u r e c h i l e a c e l o r v a s e . M a i t f i r z i u
f a b r i c a t i u n e a s e p e r f e c t i o n e a z a s i s e g a s e s c i n u n c l e d o l m a n e d i n B r e -
t o n i a
i i n c i r n i t i r e l e p r e i s t o r i c e g e r m a n e v a s e d e l u t f i n e c u o r n a -
m e n t e . I n D a n e m a r c a o r n a m e n t a t i u n e a v a s e l o r p r e i s t o r i c e e s t e f o a r t e
i n a i n t a t d , f i i n d e d t i m p u l p r e i s t o r i c s ' a p r e l u n g i t i n V i r i l e s c a n d i n a v e
s i - a
a i
www.digibuc.ro
8/18/2019 Felix „Istoria Igienei” - Scriere Postumă OCR
11/173
8
D R . I . F E L I X
2 5 6
m a i m u l t d e c a t i n r e s t u l E u r o p e i . L a i n c e p u t o r n a m e n t e l e s e p r o d u c
c u d e g e t u l
i c u u n g h i a , m a i t a r z i u c u i n s t r u m e n t e s p e c i a l e . I n e p o c a
n e o l i t i c a , c a s i i n c e a d e b r o n z , v a s e l e d e l u t s u n t f a c u t e c u m a n a ,
M e d r o a t a . P e l a f i n e l e e p o c e i n e o l i t i c e a p a r s i v a s e d e l e m n , d i n c a r i
p u t i n e s ' a u c o n s e r v a t .
N u p u t e m i n s a s e p a r a u n a d e a l t a i n m o d s t r i c t c e l e c l o u d e p o c e
d e p i a t r a , p r e c u m n u p u t e m c l i s t i n g e l i m i t e l e i n t r e e p o c a n e o l i t i c a s i
a b r o n z u l u i , p r e c u m n u p u t e m t r a g e o l i n i e d e d e m a r c a t i u n e i n t r e
e r a p r e i s t o r i c a s i c e a p r o t o i s t o r i c d . S i r J o h n L u b b o c k o b s e r v a c d i n
e p o c a b r o n z u l u i , c a s i i n a f i e r u l u i , s e m a i g a s e s c , a l a t u r i c u a r m e l e
s i c u a l t o o b i e c t e d e m e t a l , s i u n e l t e v e c h i d e p i a t r a , c ä s i m p l a g ä s i r e a
l o r a M t u r i c u f i e r u l n u i n d i c a c a e l e a p a r t i n e p o c e i d e p i a t r a . D i n t r e
a r h e o l o g i i r o m a n i s e p r o n u n t a m a i a l e s G r . T o c i l e s c u c o n t r a c l a s i f i -
c a t i u n i i s i d e l i r n i t r i i s t r i c t e a c e l o r 4 e p o c e a r h e o l o g i c e :
d e p i a t r a
t a i a t á , d e p i a t r a t d i a t a
i l u s t r u i t a , d e b r o n z s i d e f i e r . F e l i x D a h n
a d i s t i n s n u r n a i c l o u d e p o c e : d e p i a t r a s i d e m e t a l .
R i t e r a t u r a l : L u b b o c k , L ' h o m m e a v a n t t h i s t o i r e , t r a d u i t d e l ' a n g l a i s p a r E d .
B a r b i e r . P a r i s 1 8 6 7 ;
L y e l l , L ' a n c i e n n e t é d e l ' h o m m e p r o u v é e p a r l a G é o l o g i e , t r a -
d u i t p a r C h a p e r . P a r i s 1 8 7 0 ; I o l y , D e r M e n s c h v o r d e r Z e i t d e r M e t a l l e . L e i p z i g
1 8 8 0 ; F e l i x D a h n , U r g e s c h i c h t e d e r g e r m a n i s c h e n u n d r o m a n i s c h e n V e i l l c e r . B e r l i n
1 8 8 1 ; d e N a d a i l l a c , L ' h o m m e p r é h i s t o r i q u e , 1 8 8 3 ; Z a b o r o w s k i , C ' a v e r n e s d e s e n v i r o n s
d ' O j o c o v . P a r i s 1 8 8 5 ; F a l s a n , L ' é p o q u e g l a c i a i r e . P a r i s 1 8 8 9 ; G . H e r v é , L ' h o m m e
q u a t e r n a i r e . P a r i s 1 8 9 2 ; G . s i A . d e M o r t i l l e t , M u s é e p r é h i s t o r i g u e . P a r i s 1 8 9 1 ; G r .
* t e f ä n e s c u , C d n d a a p d r u t o m u l p e p a m a n t . B u c u r e s t i 1 9 0 3 ; G r . B u t u r e a n u , V r e -
m i l e p r e i s t o r z c e i n R o m a n i a , 4 A r h i v a * , X V . I a s i 1 9 0 4 .
T r e c a n d l a t e r i l e r o r n a n e , v e d e m c á n u m a i p r i m a e p o c a a g h e t a -
r i l o r a a t i n s t e r i t o r i u l o c u p a t a s t a z i d e R o m a n i , a d o u a e p o c a g l a c i a l a
s ' a o p r i t m a i s p r e n o r d . N u e x i s t a i n R o m a n i a u r m e p a l e o l i t i c e ,
n u r n a i n e o l i t i c e , a l e p i e t r e i t d i a t e s i l u s t r u i t e . S i l e x u r i l u s t r u i t e , o b i e c t e
d e p i a t r 5 s i d e o s , o a l o d e l u t , h a r b u r i d e o a k )
i a l t e p r o d u c t e a l e
i n d u s t r i e i o m u l u i c v a t e r n a r n e o l i t i c s o g a s e s c i n n u m e r o a s e l e n o a s t r e
s t a t i u n i p r e i s t o r i c e , m a i a l e s l a C u c u t e n i ( j u d . I a s i ) , M i t o c p e m a l u l
P r u t u l u i ( j u d . D o r o h o i u ) , O d a i a V 1 d i c ã i i ( I l f o v ) , P e t r o s a n i i M i c e s t i
( M u s c e l ) , P u c h e n i ( P r a h o v a ) , i n d u n e l e d e n i s i p u r i d i n t r e p a d u r e a
T o r c e s t i , p a d u r e a I I a n u l C o n a c h i s i m a l u l S i r e t u l u i d i n f a t a t a r g u l u i
N d m o l o a s a ( T e c u c i u ) , c a i i n a l t o s t a t i u n i d i n R o m a n i a , B u c o v i n a T r a n -
s i l v a n i a s i B a n a t ; e l e a p a r t i n c o l e i d i n u r m a e p o c i a r e v o l u t i u n i i
g e o l o g i c e d i n t i m p u r i l e c v a t e r n a r e , c a n d i n R o m a n i a c l i m a a f o s t m e -
d i t e r a n e e , c a l d a s i u m e d a , c a n d i n s t e p e l e B ä r a g a n u l u i a t r a i t C a m i l a .
I n a c e a e p o c a o a m e n i i , c a n a n l o c u i t a c t u a l e l e t o r i r o m a n e , a u f a b r i c a t
v a s e p e n t r u a p a . L a V a d a s t r a i n j u d e t u l R o m a n a t i C e z a r B o l l i a c
1
s i
www.digibuc.ro
8/18/2019 Felix „Istoria Igienei” - Scriere Postumă OCR
12/173
2 5 7
D I N . I S T O R I A I G I E N E I . .
9
D i m . A . S t u r d z a a u g a s i t i n a n u l 1 8 7 2 v a s e d e l u t p e n t r u a p a , l u e r a t e
i n m o d g r o s o l a n c u m a i m , f a r a r o a t d , v a s e m a x i d e c o n s e r v a t a p a ,
v a s e d e f i e r t l a f o c , d e b d u t . G r . C . B u t u r e a n u a r a t a c a P r o t o - A r i i
b r a c h i o c e f a l i , c a r i i n e p o c a n e o l i t i c a a u l o c u i t n o r d u l t e r i l o r r o m f i n e ,
B u c o v i n a , M o l d o v a , B a s a r a b i a , a u c u n o s c u t a r t a o l a r i e i , c a . v a s e l e l o r
a u a v u t o f o r m a i n g r i j i t ä .
L a f i n e l e e r e i c v a t e r n a r e , i n a i n t e a e p o c e i d e b r o n z , D a c i a e r a a c o -
p e r i t a d e p a d u r i i m e n s e , d e r e s t u r i d e l o c u i n t e o m e n e s t i , d e g r a m e z i
d e c e n u s a , d e p a m a n t u r i a r s e , d e z i d u r i d e p a m â n t a r s e , d e a r m e d e
p i a t r a , d e u n e l t e d e p i a t r a l u c r a t e d e j a e n g u s t a r t i s t i c . D e s i g u r i n
a c e l e t i m p u r i a p e l e s t a t a t o a r e a u m a i f o s t f o a r t e i n t i n s e . P e t e r i t o r i u l
r o m a n e s c g a s i m d i n a c e l e t i m p u r i p e s t e r i n a t u r a l e
i a r t i f i c i a l e i n m a i
t o a t e j u d e t e l e d e m u n t e , c e l e m a i c n n o s c u t e d i n j u d e t u l B u z a u , d i n
c a H m e n t i o n a m n u m a i t r e i d i n c e l e m a i i m p o r t a n t e : M u n t e l e F a n t a n e i
H o t i l o r c u l o c u i n t o s c o b i t e i n m a s s i v u l m u n t e l u i , i n c a r i s ' a u g a s i t
r e s t u r i d e h a r b u r i , i n s t r u m e n t o d e p i a t r a s i d e o s ; C a s a H o t i l o r s i
P i a t r a
o i m u I u i , p e s t e r i d i n m u n t e l e I s t r i t a , i n c a H a s e m e n e a s ' a u
g a s i t a r m e
i u n e l t e d e o s s i d e p i a t r a .
[ L i t e r a t u r a l : B o l l i a c , C e r c e t d r i a r c h e o l o g i c e . B u c u r e s t i 1 8 7 2 ; S t u r d z a , E x p l o r a l i a
a r c h e o l o g i c d i n R o m a n a l i . B u c u r e s t i 1 8 7 2 ; T o c i l e s c u , D a c i a i n a i n t e d e R o m a n i .
B u c u r e s t i 1 8 8 0 ; G r . $ t e f a n e s c u , L e c h a m e a u f o s s i l e ; A l . A . C . S t u r d z a , P r e i s t o r i a
R o m á n d . B u c u r e s t i 1 9 0 4 ; G . I . L a h o v a r i , G e n e r a l C . I . B r d t i a n u s i G r . G . T o c i l e s c u ,
M a r e l e D i c t i o n a r g e o g r a f i c a l R o m d n i e i . B u c u r e s t i 1 8 0 8 .
B r o n z u l , c o m p u s o b i s n u i t d i n 9 p a r t i a r a m a s i o p a r t e c o s i t o r , a
v e n i t i n E u r o p a d i n I n d i a s i d i n C h i n a , u n c l e s e g a s e s t e i n a l u v i a
c o s i t o r u l n e c e s a r p e n t r u f a b r i c a r e a d e b r o n z . V a s e d e a p a d e b r o n z
s ' a u g a s i t i n l o c u i n t e l e l a c u s t r e p e p a l a f i t e l a M o r g e s , l a c o a s t e l e l a -
c u l u i d e G e n e v a , l a O e f e l i l a n g a l a c u l d e B i e n n e i n E l v e t i a , i n m u l t e
a l t e s t a t i u n i l a c u s t r e ; i n D a n e r n a r c a s i i n S u e d i a , p e l â n g a v a s e l e d e
b r o n z , f o a r t e n u r n e r o a s e , d i n m u z e e l e a c e l o r t a i l , s e m a i a f l a v a s e d e
l e m n f o a r t e v e c h i i m p o d o b i t e c u b r o n z . i n t a r i l e s c a n d i n a v e s e d e s -
v o l t a s e i n d u s t r i a d e b r o n z s i d e a c o l o p r o d u c t e l e a c e l e i i n d u s t r i i i r a -
d i a r a i n G e r m a n i a s i i n R u s i a . I n p a l a f i t e l e e l v e t i e n e s e m a i g i l s e s c
i n e p o c a b r o n z u l u i v a s e f i n e d e p a m a n t a r s , i m p o d o b i t e s i s m a l t u i t e ,
d a r f a c u t e t o t c u W i n o . ; i m e l e d i n a c e s t e v a s e d e l u t a u o r n a m e n t e
d e c o s i t o r s i d e b r o n z , d i n l a r n e l e a c e s t o r m e t a l e . D u p a . G . s i A . d e
M o r t i l l e t , e p o c a d e b r o n z n u m a i e s t e p r e i s t o r i c a , c i p r o t o i s t o r i c a , s i G r .
T o c i l e s c u a f i r m ä a s e m e n e a , & à d i n n u m e r o a s e l e s t a t i u n i c r e z u t e p r e -
i s t o r i c e , a f l a t e p e p a m â n t u l r o m â n e s e , n i c i u n a n u e s t e c n r a t p r e i s t o -
www.digibuc.ro
8/18/2019 Felix „Istoria Igienei” - Scriere Postumă OCR
13/173
1 0
D R . T . F E L I X
2 5 8
r i c g , c i e l e c o n t i n a m e s t e c A t u r i d e o b i e c t e p r e i s t o r i c e d e p i a t r a c u
a l l e l e d e m e t a l .
E p o c a , c a n d l a d i f e r i t e p o p o a r e a i n c e p u t i n t r e b u i n t a r e a m e t a l e l o r ,
v a r i a z a f o a r t e m u l t , a s e m e n e a n u s u n t i n t o a t a E u r o p a s i n c r o n i c e
e p o c e l e p a l e o l i t i c ä , n e o l i t i a , a b r o n z u l u i s i a f i e r u l u i ; e l e a u a v u t i n
d i f e r i t e l e p a r t i a l e p a m a n t u l u i o d u r a t t i d i f e r i t 6 . I n W i l e s c a n d i n a v e ,
u n d e e p o c a g l a c i a l ä a d u r a t m a i m u l t t i m p d e c k i n r e s t u l E u r o p e i ,
u n d e p r i n u r r n a r e o m u l n ' a p u t u t l o c u l d e c k t a r z i u , e p o c a p r e i s t o r i c a
i n t A r z i e f o a r t e m u l t . M a r d o t s i S i r C h a r l e s L y e I I a t r i b u e e p o c e i d e
p i a t r ä o v e c h i m e d e 5 . 0 0 0 - 7 . 0 0 0 d e a n i , c e l e i d o b r o n z d e 3 . 0 0 0 - 4 . 0 0 0
d e a n i . D u p d S u e d e z u l 0 . M o n t e l i u s , e p o c a d e p i a t r A e r a t e r m i n a t a
a c u m 4 . 0 0 0 d e a n i s i e p o c a d e b r o n z a i n c e p u t i n S u e d i a 2 . 0 0 0 d e a n i
i n a i n t e a l u i C r i s t . D a n e z i i c o n t e a z d d u r a t a e p o c e i d e p i a t r ä d e l a 3 . 0 0 0
' A n a l a 1 . 5 0 0 i n a i n t e a l u i C r i s t , e p o c a b r o n z u l u i i n c e p e l a
e i i n t r e
a . 9 0 0 - 1 0 0 0 a . C h r .
S e a d m i t e c a e p o c a c e a v e c h e a b r o n z u l u i c o r e s p u n d e c u c i v i l i z a -
t i u n e a e g e e a n 5 , c o n s t a t a t à d e S c h l i e m a n n
i D o r p f e l d l a M y c a e n e s i l a
T r o i a ( l a T i r i n t h ) , c a r e a i n f l o r i t i n t r o s e c o l e l e X X X s i X X i n a i n t e a
l u i C r i s t i n A r c h i p e l , i n A n a t o l i a , i n p e n i n s u l a B a l c a n i a , i n C a r -
p a t i , i n b a s i n u l D u n A r e i , i n n o r d u l I t a l i e i s i i n E l v e t i a . A c e a s t à e i v i -
l i z a t i u n e p r i m i t i v ä a d a t n a s t e r e c i v i l i z a t i u n i i z i s e m y c e n i e n e . D u p d
e p o c a b r o n z u l u i u r m e a z a a f i e r u l u i . E p o c e l e b r o n z u l u i s i a l e f i e r u -
l u i a t i n g p e r i o a d a p r o t o i s t o r i c a a c a l t i t o r i i l o r F e n i c i e n i l o r , a d e s v o l -
t a r i i E g i p t u l u i , a o r i g i n i i c i v i l i z a t i u n i i e l e n i c e s i a c e l e i e t r u s c e . D u p d
R . B o r r m a n n , l u c r d r i l e d e a r t e e t r u s c e d i n e p o c a b r o n z u l u i a u m u l t a
a s e m a n a r e e n c e l e d i n t e r i l e D u n a r e n e .
i n E g i p t , i n M e s o p o t a m i a , f i e r u l s ' a i n t r e b u i n t a t m a i m u l t e m i i d e
a n i i n a i n t e a e r e i c r e s t i n e . I n G r e c i a f i e r u l a f o s t l u c r a t d e j a i n t r o a n i i
2 0 0 0 s i 1 5 0 0 i n a i n t e a l u i C r i s t , d a r l a t ä r m u r i l e M A r i i B a l t i c e c u n o -
s t i n t a f i e r u l u i n ' a a j u n s d e c k i n t r o a . 1 0 0 0 s i 5 0 0 a . C h r . I n t á r i l e
s c a n d i n a v e e p o c a p r e i s t o r i c a a f i e r u l u i s e c o n t e a z d p a n d l a a . 1 0 0 0
d u p d C r i s t . S i i n e p o c a d e f i e r m a i g a s i m i n m o r m i n t e , p e l a n g a v a s e
d e f i e r , s i v a s e d o b r o n z s i d e l u t .
l u t e r a t u r q : M o n t e l i u s , D i e K u l t u r S c h w e d e n s i n v o r c h r i s t l i c h e r Z e i t , B e r l i n 1 8 8 5 ;
G . s i A . d e M o r t i l l e t , M u s é e p r é h i s t o r i q u e . P a r i s 1 8 8 1 ; 0 . M o n t e l i u s , D a s M u s e u m
d e r v a t e r l a n d i s c h e n A l l e r t i i m e r i n S t o c k h o l m . S t o c k h o l m 1 8 9 7 ; I . D e n i k e r , R a c e s
c i p e u p l e s d e l a T e r r e . P a r i s 1 9 0 0 ; R . B o r r m a n n i I . N e u w i r t h , G e s c h i c h t e d e r B a u -
k u n s t . L e i p z i g 1 9 0 4 ; A l . A . C . S t u r d z a , L a t e r r e e t l e s r a c e s r o u m a i n e s . P a r i s 1 9 0 4 .
A m v o r b i t i n i n t r o d u c e r e a a c e s t e i l u c r a r i d e s p r e c u l t u l m o r t i l o r l a
p o p o a r e l e p r i m i t i v e . E n g l e z u l S i r J o h n L u b b o c k s i a r h e o l o g u l s u e -
www.digibuc.ro
8/18/2019 Felix „Istoria Igienei” - Scriere Postumă OCR
14/173
2 5 9
D I N c I S T O R I A I G I E N E I
1 1
d e z N i e l s e n z i c C a m o r m i n t e l e s c a n d i n a v e d i n t u m u l i , c a r i s ' a u f a -
c u t n u m a i p e n t r u c e i b o g a t i , c o n t i n o a d a p t a t i u n e d e l o c u i n t a , c à v e -
c h i i l o c u i t o r i a i S c a n d i n a v i e i n u e r a u i n s t a r e s a - s i i n c h i p u i a s c a u n
v i i t o r c u t o t u l d i f e r i t d e v i a t a p r e z e n t a ; d e a c e e a e i a u i m m o r r n a n t a t c i i
c e i d e c e d a t i c e e a c e e i a u a v u t m a i s c u m p i n l u m e : m o r m a n t u l e r a d e
f a p t l o c u i n t a r n o r t u l u i , i n z e s t r a t a c u c e l e n e c e s a r e , c u u n e l t e , c u a r m e ,
a p r o v i z i o n a t e c u a p i , c u o b i e c t e d e m l i n c a r e . D e a c e e a c a p e t e n i i l e m a -
r i n e i s e i n g r o p a u i n c o r a b i e s i c u c o r a b i a . M u z e u l d e a r h e o l o g i e
n o r d i c a d i n C h r i s t i a n i a p o s e d d o c o r a b i e b i n e c o n s e r v a t a d i n e p o c a f i e -
r u l u i , d i n s e c . I X . d . C r . d i n e p o c a W i k i n g i l o r , s c o a s a d i n t r ' u n t u m u l u s ,
d i n t r ' o c o l i n a s e p u l c r a l d l a n g a G o k s t a d i n N o r v e g i a ; c o r a b i a a r e l u n -
g i m e a d o 2 4 i n . s i l a n g a s c h e l e t u l a f l a t i n t r ' i n s a s ' a u g a s i t v a s e d e
l e m n c u a p d s i a l t e o b i e c t e . I n a l t e c o l i n e s u b t e r a n e d i n N o r v e g i a s ' a u
g a s i t c o r a b i i m a i m i c i , l u n t r e , t o a t e c u v a s e p e n t r u a p a . M o r r n i n t e l e
v e c h i e t r u s c e , c a i c e l e c e l t i c e s i g a l i c e , c o n t i n a s e m e n e a u n m o b i l i e r
v a r i a t , d i n c a r e n u l i p s e s c v a s e p e n t r u a p à ; t r e b u e s a f a c e m i n s d d e -
o s e b i r e i n t r e a c e s t e v a s e s i i n t r e u r m e l e d e c e n u s à l a p o p o a r e l e c a r i
a u a r s m o r t i i l o r . C e f e m a i m u l t e d i n a c e s t e m o r m i n t e a p a r t i n d e j a
t i m p u r i l o r d e l a f i n e l e e r e i p r e i s t o r i c e , d e l a i n c e p u t u l c e l e i i s t o r i c e . M a i
a l e s i n G r e c i a s e p o a t e s t u d i a , d u p à o r n a m e n t a r e a v a s e l o r , s u c c e s i u -
n e a d i f e r i t e l o r t i m p u r i c a r o r a a p a r t i n . C e l e m a i v e c h i , c o n s e r v a t e i n
m o r m i n t e l e d e l a M y c a e n e , C i p r u , C r e t a s u n t z u g r d v i t e c u p l a n t e s i
a n i m a l e m a r i n e ;
d u i - A v a s e l e m y c e n i c e u r m e a z à c e l e c u o r n a m e n t e
g e o m e t r i c e , i m i t a t i u n e a o b i e c t e l o r m e t a l i c e i n d o g e r m a n i c e v e c h i ; m a i
t a r z i u a p a r p e v a s e p i c t u r i d e a n h n a l e t e r e s t r e , d e o a m e n i , a p o i s c e n e
d i n v i a t a e l e n a c u i n s c r i p t i u n i g r e c e s t i , f a b r i c a t e i n G r e c i a , e x p o r t a t e
i n E t r u r i a , s i c o n s i d e r a t e , m u l t t i m p c a v a s e d e o r i g i n e e t r u s c a .
M u l t e v a s e d i n e p o c a n e o l i t i c a s e g a s e s c I n d o l m a n e , m o n u r n e n t e
m e g a l i t i c e p r e i s t o r i c e , c o m p u s e d i n u n a o r i m a i m u l t e c a m e r e , p r e c e -
d a t e d e o a l e e o r i v e s t i b u l . P e r e t i i s u n t f o r m a t i d i n p i e t r e m a r i v e r -
t i c a l e , p e s t e c a r i s u n t p u s e o r i z o n t a l t a b l e m a r i d e p i a t r a c a r i c o n s t i -
t u e a c o p e r a m a n t u l . D o l m a n e l e s e g a s e s c o b i s n u i t i n g r o p a t e i n p a -
m a n t u l n a t u r a l o r i a c o p e r i t e c u p ä m a n t f o r m a n d u n t u m u l u s . D o l m a n e
s e g a s e s c i n E u r o p a , m a i a l e s i n t a r i l e s c a n d i n a v e , i n G e r m a n i a , P o -
I o n i a , C r i m e a , R o m a n i a .
V a s e d i n e t a t e a d e b r o n z s e g a s e s c i n m o r m i n t e z i d i t e c u z i d d r i e d e
p i a t r a u s c a t a .
E r o d o t ( n a s c u t c u 5 0 0 d e a n i i n a i n t e d e C r i s t o s ) s p u n e i n a p a t r a
c a r t e , M e l p o m e n e , c u m s e i n g r o p a u r e g i i S c i t i l o r , c a a l a t u r i c u m o r -
www.digibuc.ro
8/18/2019 Felix „Istoria Igienei” - Scriere Postumă OCR
15/173
1 2
D I L I . F E L I X
2 6 0
t u l s e p u n e a u * i v a s e i n m o r m a n t , p r e c u m
i u n a d i n f e m e i l e r e g e l u i ,
s e r v i t o r i
i u n c a l .
I n m a i m u l t e m o r m i n t e p r e i s t o r i c o d i n R o m a n i a * i i n p e * t e r i s e g g -
s e s c a s e m e n e a , a l ã t u r i c u m o r t a l , v a s e d e l u t ; p r e c u m l a I r m u l i n j u -
d e t u l B a c d u , u n d e l a c a p e t e l e m o r t i l o r s ' a u a f l a t h a r b u r i d e o a l e
a r m e d e p i a t r a . L a V d d a s t r a i n j u d e t u l R o m a n a t i , d i n t r e C a r a c a l
C e l e i u , u n a d i n s t a t i u n i l e p r e i s t o r i c e c e l e m a i i m p o r t a n t e , s ' a u g á s i t a s e -
m e n e a v a s e m o r t u a r e d e C e z a r B o l l i a c i n a n u l 1 8 7 2 . T o t i n a n u l 1 8 7 2 ,
D i m . A . S t u r d z a a e x p l o r a t 2 m o v i l e l a G o s t a v a t i n j u d e t u l R o m a n a t i ;
i n u n t u m u l n u s ' a g d s i t n i m i c a l d t u r i c u m o r t u l . i n T r a n s i l v a n i a s ' a u
g ä s i t i n m u l t e m o r m i n t e f d r a t u m u l i o a l e * i a l t e v a s e . C . B o l l i a c a d e -
s c r i s i n 1 8 7 0 p e * t e r a c u o a l e l e d e p e m u n t e l e L e s p e d e i d i n j u d e t u l
D a m b o v i t a ;
G r . T o c i l e s c u o c l a s i f i c a
i n t r e d o l m a n e
i c o n s t a t á i n
D a c i a 3 c a t e g o r i i d e m o r m i n t e : m o v i l e
i m o r m i n t e * e t e c u r e s t u r i
a r s e s a u n e a r s e a l e c a d a v r e l o r
i c i m i t i r e c u u r n e , c o n t i n a n d c e n u * i
o m e n e * t i ; m o r t i i s e i n g r o p a u s a u s e a r d e a u c u p o d o a b e l e l o r , a r m e l e
u n e l t e l e m a n u a l e , p r e c u m * i v a s e p e n t r u b ä u t * i m a n c a t i n s o t i a u
c a d a v r u l s a u c e n u p r a p o s a t u l u i , f i e d i n c r e d i n t d C a e l e a v e a u s d - i
s e r v o i n r e g a t u l n e c u n o s c u t a l m o r t i i ,
f i e d i n s e n t i m e n t d e p i e t a t e ,
p e n t r u c a l e u t i l i z a s e i n t i m p u l v i e t i i . T r e b u e s d n e f e r i m i n s a a c o n -
f u n d a m o r m i n t e l e a n t e r o t n a n e d i n D a c i a c u c e l e d i n e p o c a o c u p a t i u n i i
r o m a n e .
i n B u c o v i n a s ' a u d e s c o p e r i t a s e m e n e a m a i m u l t e m o r m i n t e p r e i s t o r i c e ;
e l e a u f o s t d e s c r i s e m a i a l e s d e I . S z o m b a t h y , c u s t o d e l a m u z e u l i m p e r i a l
d e i s t o r i a n a t u r a l d d i n V i e n a . M o r m i n t e l e u r i a * i l o r s a u j i d o v i l o r ( H u -
n e n g r a b e r ) d e l a M u n t e l e I a n c u l u i l a n g a G r d n i c e * t i , d e s c h i s e i n 1 8 7 2 ,
c o n t i n l a n g d o s e r n i n t o v a s e d e l u t n e g r e , a r s e , l u c r a t e p r i m i t i v , c u
p e r e t i g r o * i i n e r e g u l a t i , a r m e d e p i a t r d , d e a g a t ;
o a s e l e s e p a r e a
f i c a l c i n a t e ; m o r m i n t e l e s u n t c a p t u * i t e c u b o l o v a n i . I n a n u l 1 8 8 5 s ' a u
g d s i t a l t e m o r m i n t e p r e i s t o r i c e d e m o r t i a r * i l a P r e s e c d r e n i , u n d e ,
i n t r ' o c a l d a r e d e b r o n z , e r a a * e z a t d o u r n d d e p d m a n t a r s c u c e -
i i
i a r m e d e b r o n z . i n a .
1 8 8 6 s ' a u m a i d e s c h i s m o r m i n t e p r e -
i s t o r i c e l a I l l i b o c a . * i C h i s e l e u , d e u n c l e s ' a u s c o s m u l t e v a s e d e l u t .
I . S z o m b a t h y , c e r c e t a n d p r e i s t o r i a N o r d u l u i C a r p a t i l o r ( a G a l i t i e i , B u -
c o v i n e i , R u s i e i ) , c o n s t a t d o d e o s e b i r e i n t r e d e s v o l t a r e a c u l t u r a l d a
O c c i d e n t u l u i * i a N o r d - O s t u l u i E u r o p e i , z i c e c d n u s e p o a t e d i s t i n g e
e n a c e e a * p r e c i z i t m e c a i n O c c i d e n t m a r i l e p e r i o a d e a l e b r o n z u l u i * i
a l e f i e r u l u i ; i n B u c o v i n a , G a l i t i a , R u s i a , p e r i o a d a n e o l i t i c a a f o s t m a i
l u n g i l , a m e t a l e l o r m a i s c u r t a , i n f l u e n t a t a d e c u l t u r a n o r d i c a
i u n g a r d
a b r o n z u l u i , d e c u l t u r a c e l t i c d a f i e r u l u i , d e c u l t u r a t e r i l o r p o n t i c e
s i
a i
a i
a i
www.digibuc.ro
8/18/2019 Felix „Istoria Igienei” - Scriere Postumă OCR
16/173
2 6 1
D I N , I S T O R I A I G I E N E b .
1 3
i n f i n e d e i n d u s t r i a r o m a n d . i n m u z e u l i m p e r i a l d e i s t o r i e n a t u r a l d d i n
V i e n a s e g d s e s c v a s e d o h i t d e m d r i m e i n s e m n a t d , l u c r a t e c u a r t d ,
d i n m o r m i n t e l e p r e i s t o r i c e d i n B u c o v i n a , T r a n s i l v a n i a , U n g a r i a , G a l i t i a ,
S e r b i a , B o s n i a , H e r t e g o v i n a .
V a s e l e d e s t i c l d c a r i s o g ä s e s c i n m o r m i n t e l e d i n A n g l i a , D a n e -
m a r c a
i i n E u r o p a c e n t r a l d a p a r t i n u n e i e p o c e i s t o r i c e i n a i n t a t e .
M A r g d r i t a r e d e s t i c l d s e g d s e s c i n t e r i l e n o r d i c e i n s e c . I V
i
I I I a .
C h r . , d a r v a s e d e s t i c l d n u s e g d s e s c i n e p o c a a n t e r o m a n d . D e l a R o -
m a n i f a b r i c a t i u n e a s t i c l e i a t r e c u t l a F r a n c i , § i
i n m o r m i n t e l e f r a n c e
s e g d s e s c a d e s e o r i p a h a r e § i a l t e v a s e d e s t i c l d ; p e m u l t e d i n e l e
s e a f l d d e s e m n a t e l u p t e d e g l a d i a t o r i . i n v e s t u l G e r m a n i e i s o g d s e s e
i n m o r m i n t e v a s e d e s t i c l i l i n f o r m d d e c o r n u r i .
I n t i m p u r i l e i s t o r i c e v a s e l e § i a l t o o b i e c t e p u s e i n m o r m i n t e a n o i u s e m -
n a r e m a i m u l t s i m b o l i c d
i d e v i n m i t i t e l e , p r e c u m
i I n t e r i l e n o r d i c o
g d s i m a t u n c i i n u n e l e m o r m i n t e c o r d b i i § i l u n t r e d e a u r i n m i n i a t u r d .
i n m u z e u l d e a n t i c h i t A i d i n B u c u r e t i g d s i m v a s e d e l u t i n m i n i a t u r d
d i n m o r m i n t e l e d i n A x i o p o l i s ( C e r n a v o d a ) § i a l t o a s e m e n e a v a s e d i n
f o s t a c o l e c t i u n e M a v r u s , f ä r d i n d i c a t i u n e a p r o v e n i e n t e i .
[ L i t o r a t u r a l : L u b b o k , L ' h o m m e a v a n t l ' h i s t o i r e , : t r a d u i t p a r E . I 3 a r b i e r . P a r i s 1 8 6 7 ;
L i n d e n s c h m i t , G i m e t i e r e d e l ' d g e d e p i e r r e p o l i e p r e s W o r m s , R e v u e d ' A r c h é o l . ,
1 8 6 8 ; F u r t w d n g l e r u n d L o e s c h k e , M y k a e n i s c h e V a s e n . B e r l i n 1 8 8 6 ; A . I . O d o b e s c u ,
I s t o r i a A r c h e o l o g i e i . B u c u r W i 1 8 7 7 ; G r . G . T o c i l e s c u , D a c i a i n a i n t e d e R o m a n i .
B u c u r e t i 1 8 8 0 ; G . i A . d e M o r t i l l e t , M u s é e p r é h i s t o r i q u e . P a r i s 1 8 8 1 ; N i c o l u c c i ,
A n t h r o p o l o g i e d e l ' I t a l i e . N a p l e s 1 8 7 7 ; J a h r b u c h d e s B u c o v i n e r L a n d e s m u s e u m s . C z e r -
n o w i t z , 1 8 9 3 - 1 9 0 0 ; I n g v a l d U n d s e t , D a s W i l c i n g s c h i l l v o n G o l c s t a d . C r i s t i a n i a 1 9 0 0 ;
F r . R i t t e r v o n H a u s e r u n d F r . S t e i n d a c h n e r , F f i h r e r d u r c h d a s k . k . N a t u r h i s t o r i s c h e
H a m u s e u m . W i e n 1 9 0 4 ; F ü h r e r d u r e h d a s N a t i o n a l i n u s e u m v o n K o p e n h a g e n , 1 9 0 4 ;
D . A . S t u i d z a , E x p l o r a f i u n i l e a r c h e o l o g i c e i n R o m a n a t i . B u c . 1 8 7 2 ; C . B o l l i a c , i n
, T r o m p e t a C a r p a t i l o r . , 1 8 7 0 : E z p l o r a f i u n i a r c h e o l o g i c e .
A m z d b o v i t m u l t l a m o r m i n t e l e o m u l u i p r e i s t o r i c , f i i n d c d e l e s i n -
g u r e n e p o v d t u e s c d e s p r e t r a i u l o m u l u i d i n a c e a o p o c d , § i n e i n t o a r -
c e r n i a r l a c e i a f l a t i i n v i a t ä p e l a f i n e l e e p o c e i n e o l i t i c e .
Y e l a f i n e l e e p o c e i n e o l i t i c e , o m u l s ' a s e r v i t d e a p d c a a r m d c o n t r a
a n i m a l o l o r s d l b a t i c e § i c o n t r a i n i m i c i l o r , c o n s t r u i n d u l i c a s d i n a p d .
P u p a E . M a y r , l o c u i n t e l e l a c u s t r e c e l e m a i v e c h i a u f o s t c e l e e g i p t e n e
a r a b e . I n p i c t u r i l e e g i p t e n e d i n t i m p u l r e g i n e i H a t s c h e p s u t , 1 5 5 0
1 5 0 0 a . C h r . , f i g u r e a z d l o c u i n t e l e d i n P u t ( Y e m e n ) , w z a t e p e t a r a c i I n
m i j l o c u l a p e i , § i o a m e n i i s u i n d u - s e c u s c a r a i n c a s d . D u p d F e l i x D a h n ,
l o c u i n t e l e l a c u s t r e c e l e m a i v e c h i d i n E u r o p a a u f o s t c o n s t r u i t e d e p o -
p o a r e l e f i n i c e ; c a s e l e d i n a p d l e - a u s e r v i t c a r e f u g i u p e n t r u o a m e n i
§ i a n i m a l e , c a a r s e n a l e , d e p o z i t e d o a r m e d e p i a t r a * i d e u n e l t e d e
s i
www.digibuc.ro
8/18/2019 Felix „Istoria Igienei” - Scriere Postumă OCR
17/173
1 4
D R . I . F E L I X
2 6 2
p i a t r d .
$ i P e l a s g i i v e c h i a u a v u t l o c u i n t e l a c u s t r e . E r o d o t m a i d e -
s c r i e i n s e c . V . a . C h r . l o c u i n t e l e l a c u s t r e a l e P a e o n i e n i l o r d e l a l a c u l
P r a s i a s i n a c t u a l a M a c e d o n i e :
e i b a t i n l a c s t a l p i , p e s t e c a r i a § a z d
b a r n e § i s c O n d u r i ; a c e a s t d s c h e l d e s t e l e g a t d c u m a l u l p r i n t r ' u n p o d i n -
g u s t ;
f i e c a r e f a m i l i e p o s e d d l o c u i n t a s a p e a c e s t e s c h e l e ; i n f i e c a r e c a s d
s e d e s c h i d e i n p a r d o s e a l d o u § d s p r e a p d § i a c e a s t d d e s c h i z a t u r d s e r v d
p e n t r u p e s c u i t . T o t E r o d o t p o v e s t e * t e § i d e s p r e o r a s u l E l e o n , z i -
d i t p e p i l o t i p e a m a n d o u d m a l u r i l e r a u l u i A s o p o s . I I i p p o c r a t e , i n
c a r t e a d e s p r e a e r , a p d
i l o c u r i , z i c e c d i n A s i a , p e m a l u r i l e F a i n -
l u i
a l e b a l t i l o r d i n v e c i n a t a t e a a c e l u i f l u v i n , l o c u i t o r i i I . i f a c c o l i b e
d e l e m n
i d e t r e s t i e p e p a r i i n f i p t i i n a p d § i s e s e r v d c a m i j l o c d e
c o m u n i c a t i u n e d e l u n t r e s c o b i t e d i n b u t u c i .
I n E u r o p a i n l a c u l d e C o n s t a n z , l a i n c e p u t u l s e c o l u l u i X I X , t i l r a n u l
L o c h l e d i n W a n g e n , m a r e l e d u c a t B a d e n , a f d c u t p r i m a d e s c o p e r i r e d e
a r m e § i u n e l t e d e p i a t r a i n t r ' o s t a t h m e v e c h e d e l o c u i n t e l a c u s t r e . P r i m a
d e s c r i e r e m o d e r n d a l o c u i n t e l o r l a c u s t r e s e d a t o r e a z d l u i F e r d . K e l l e r
d i n Z u r i c h , 1 8 5 3 . D i n t r e n u t n e r o a s e l e s c r i e r i a s u p r a l o r , c a r i a u u r m a t
p e a l u i F . K e l l e r , m e n t i o n d m m a i a l e s p e a b a r o n u l u i T r o e l t s c h , c a r e
a r a t d c à u n e l e s t a t i u n i l a c u s t r e s u n t m i c i , c u l o c u i n t e i z o l a t e , a l t e l e c o n -
s t i t u i n d s a t e i n t r e g i , e a ' s t a t i u n e a S i p p l i n g e n i n l a c u l C o n s t a n z o c u p d
8 h e c t a r e c u 5 0 . 0 0 0 t a r a c i , a l c d t u i n d s t r a d e l u n g i , c ä v a t r a e s t e f o r m a t d
d o p i e t r e m a r i , c d u n c l e d i n a c e s t e l o c u i n t e a u
i g r a j d u r i p e
a l t e l e l e a u p e u s c a t , C a l o c u i t o r i i c a s e l o r p e p a l a f i t e e r a u p e s c a r i ,
n A t o r i § i a g r i c u l t o r i .
D a r n u t o a t e c o l i b e l e
i c a s e l e w z a t e p e t a r a c i a p a r t i n t i m p u r i l o r
p r e a d e p A r t a t e . A z t e k i i d i n . M e x i c o i n a . 1 3 2 5 a u f u n d a t p r i m a l o r c a -
p i t a l d T e n o c h i t l a n i n t r ' u n l a c , a p z a n d - o p e p i l o t i . S i r J o h n L u b b o c k
a r a t a c d i n I r l a n d a l o c u i n t e l e l a c u s t r e § i f o r t d r e t e l e l a c u s t r e , n u m i t e
C r a n o g e , s u n t d e d a t a m a i n o n d , § i d e s c r i e o a s e m e n e a f o r t d r e a t d p e
t a r a c i d i n m i j l o c u l u n u i l a c i r l a n d e z , c a r e a m a i f o s t l o c u i t d i n a n u l
1 5 6 7 . I J n a l t a r h e o l o g e n g l e z d i s t i n s , S i r C h a r l e s L y e l l , d e s c r i i n d l o -
c u i n t e l e l a c u s t r e d i n E l v e t i a , c o n s t a t d c d e l e a p a r t i n u n o r e p o c e f o a r t e
d i f e r i t e , e p o c e i d e p i a t r a , d e b r o n z § i t i m p u l u i i s t o r i c p a n d i n e v u l m e d i u ,
c à i n u n c l e d i n a c e s t e c a n t o n a m e n t o s e g d s e s c p i s i c i d o m e s t i c e § i g d i n i
d o m e s t i c e , c ã e l e d a t e a z a d a r d i n s e c o l u l V I d . H r . E l v e t i a n u l K e l l e r
z i c e c à a p r o a p e d e Z u r i c h , i n s e c o l u l X V I I I , s ' a u m a i a f l a t i n l a c l o -
c u i n t e l a c u s t r e d e p e s c a r i c o n s t r u i t e p e t a r a c i . A f a r d d e l a c u l d e Z u r i c h ,
s ' a u m a i g a s i t l o c u i n t e l a c u s t r e i n l a c u r i l e d e C o n s t a n z , d e N e u c h a t e l ,
d e G e n e v a , d e B i e n n e , § i d e S e m p a c h i n E l v e t i a , i n l a c u r i l e I t a l i e i s u -
p e r i o a r e , i n F r a n t a i n t u r b i e r e , i n P t u s i a p e r a n i D o n , i n o r a s u l C e r k a s k
s i
s i
p i l o t i ,
v a -
www.digibuc.ro
8/18/2019 Felix „Istoria Igienei” - Scriere Postumă OCR
18/173
8/18/2019 Felix „Istoria Igienei” - Scriere Postumă OCR
19/173
1 6
D R . I . F E L I X
2 6 4
L ' h o m m e a v a n t l ' h i s t o i r e . P a r i s 1 8 6 7 ; S i r C h a r l e s L y e l l , L ' a n c i e n n e t é d e l ' h o m m e .
P a r i s 1 8 7 0 ; J . H a m p e l , A n t i q u i t é s p r é h i s t o r i q u e s d e l a H o n g r i e . P a r i s 1 8 7 0 ; F e l i x
D a h n , U r g e s c h i c h t e d e r g e r m a n i s c h e n u n d r o m a n i s c h e n V o e l k e r . B e r l i n 1 8 8 1 ; G r o s s ,
L a T e n e , u n o p p i d u m h e l v e t e . P a r i s 1 8 8 6 ; L i n d e n s c h m i t , H a n d b u c h d e r d e u t s c h e n
A l l e r t u m s k u n d e . B r a u n s c h w e i g 1 8 8 0 ; M u c h , D i e K u p f e r z e i t i n E u r o p a . W i e n 1 8 6 6 ;
N i c o l u c c i , A n t h r o p o l o g i e d e l ' l t a l i e . N a p l e s 1 8 8 7 ; E . M a y r , G e s c h i c h t e d e s a l t e n
A e g y g t e n . B e r l i n 1 8 8 7 ;
E . L e v a s s e u r , G e o g r a p h i c d e l ' E u r o p e . P a r i s 1 8 9 2 ; G . d e
M o r t i l l e t , L e s T e r r a m a r e s ,
R e v u e d ' A n t h r o p o l o g i e . P a r i s 1 8 9 4 ; M . I I o e r n e s , U r -
g e s c h i c h t e d e r M e n s c h e i t . W i e n 1 8 0 2 s i L e i p z i g 1 8 9 7 ; F r e i h e r r v o n T r o e l t s c h , D i e
P f a h l b a u t e n . S t u t t g a r t 1 9 0 2 ; K . L a m p e r t , D i e Z e i t d e r P f a h l b a u t e n . W i e n 1 9 0 4 .
A s u p r a c h e s t i u n i i , d a c d i n D a c i a , i n t a r i l e r o m a n e , a u e x i s t a t l o c u i n t e
l a c u s t r e , o p i n i u n i l e s u n t d i v e r g e n t e . i n a n u l 1 8 6 7 , W . F r ö h n e r a a t r a s
a t e n t i u n e a i n v a t a t i l o r a s u p r a r e l i e f e l o r d e p e c o l u m n a l u i T r a i a n , r e -
f e r i t o a r e l a d i s t r u g e r e a p r i n f o c a u n u i s a t d a c i c i n t a r i t c u p r e t i n s e
l o c u i n t e l a c u s t r e . I n a n u l 1 8 6 9 , E . W i c k e r t , i n t r ' o c a r t e d e d i c a t a . A u -
g u s t u l u i n o s t r i l S u v e r a n , a d e s c r i s a s e m e n e a p a r t e a d i n b a s o r e l i e f u l
c o l u m n e i l u i T r a i a n d i n f o r u l r o m a n , c a r e g l o r i f i e d ' v i c t o r i a a c e l u i
i m p a r a t a s u p r a D a c i l o r , s i c a r e r e p r e z e n t d m o m e n t u l c d n d , d i n o r -
d i n u l i m p a r a t u l u i , d o i s o l d a t i R o m a n i d a n f o c u n u i s a t d a c i c i n t a r i t ,
c o m p u s d i n c a s e c a r i s e p a r a f i z i d i t e p e t a r a c i . R i i c k e r t b a z e a z a
a f i r m a t i u n e a d e s p r e e x i s t e n t a d e l o c u i n t e l a c u s t r e i n v e e h i a D a c i e m a i
m u l t p e d a t o l i n g v i s t i c e d e e k t i s t o r i c e .
T o t i n a n u l 1 8 6 9 , l a C o n g r e s u l i n t e r n a t i o n a l d e a n t r o p o l o g i e s i a r -
h e o l o g i e p r e i s t o r i c a d i n C o p e n h a g a , A . I . O d o b e s c u a e m i s p d r e r e a
c ä e x i s t a u r m e d e l o c u i n t e l a c u s t r e , a s e z a t e p e s t a l p i , i n u n c l e l a c u r i
a m a r e
i s d r a t e , c a r i s t a l l p e r a z o a r e l e m a r e l u i e A m p a l B a r a g a n u l u i
i