1
Droge voeten in Feijenoord
Floodrisk reduction van Rotterdam Feijenoord
L. Birdja
A. van Drunen
V. Oskam
S. Sauer
2
Droge voeten in Feijenoord
Floodrisk reduction van Rotterdam Feijenoord
L. Birdja
A. van Drunen
V. Oskam
S. Sauer
3
I Voorwoord Dit rapport is geschreven voor het project “veiligheid” binnen de studie Watermanagement van de Hogeschool Rotterdam. Zonder de voortreffelijke begeleiding meneer P.C. van Beek en van mevrouw M.M. Rutten, hadden wij nooit tot dit rapport kunnen komen. Wij zijn hun dan ook veel dank verschuldigd. Wij als studenten hebben het een leuk en uitdagend project gevonden, de deadlines waren lastig maar nu aan het eind van het project kunnen we zeggen veel meer kennis en inzicht te hebben in overstromingsrisico’s. Als u voornamelijk geïnteresseerd bent in de overstromingskansen van de wijk Feijenoord kunt u dat vinden in hoofdstuk 1. Floodrisk assessment. De mogelijke reductiemogelijkheden worden behandeld in hoofdstuk 2. Floodrisk reduction advies. Vincent Oskam, 22 mei 2011, Waddinxveen,
4
II Inhoud I Voorwoord ............................................................................................................................................. 3
Samenvatting ........................................................................................................................................... 5
III Samenvatting ....................................................................................................................................... 5
IV Inleiding ............................................................................................................................................... 7
1 Flood risk assesment ............................................................................................................................ 8
2 Onderzoek en analyse ........................................................................................................................ 11
Stakeholders ...................................................................................................................................... 12
Andere steden ................................................................................................................................... 16
Betonnen dijk ................................................................................................................................ 16
Flood early warning system ........................................................................................................... 17
GOG ............................................................................................................................................... 18
Sump pump ................................................................................................................................... 18
Afweging van opties .......................................................................................................................... 19
3 Floodrisk reduction advies ................................................................................................................. 20
Stedenbouwkundige aanpassingen ................................................................................................... 21
Bescherming van de industrie ........................................................................................................... 23
Evacuatieplan en flood early warning system ................................................................................... 27
Voorstel vervolgonderzoek ............................................................................................................... 30
Evacuat .............................................................................................................................................. 32
4 Conclusie ............................................................................................................................................ 32
A Bijlage 1: Longlist aanpassingen ......................................................................................................... 34
5 Samenvatting
III Samenvatting
6
Feijenoord is een Rotterdamse wijk ten zuiden van de Nieuwe Maas en ligt direct langs het water.
Het gebied wordt niet beschermd door de dijkring en is dus relatief gevoelig voor overstromingen. De
kades liggen redelijk hoog, daardoor is het overstromingsrisico op dit moment nog niet onacceptabel
hoog voor een buitendijks gebied. Door de vele bijstandswoningen en oude bebouwing blijft de
economische schade beperkt. De huidige klimaatvoorspellingen verwachten echter een toename van
overstromingskansen, het risico van overstromingen in Feijenoord nemen dan ook sterk toe.
Feijenoord is een wijk met grote ontwikkelingskansen, in de buurt van het water, relatief dicht bij het
centrum en uitzicht op de Nieuwe Maas. Op dit moment ligt er al een herinrichtingsplan klaar voor
de wijk Feijenoord, Adviesbureau H20 adviseert om in de huidige plannen rekening te houden met de
verhoogde overstromingskansen in de klimaatscenario’s. Het verhogen van het maaiveld en het
geven van een bouwvoorschrift, dat huizen tot een bepaalde hoogte floodproof maakt, kan het risico
voor Feijenoord sterk reduceren. Het huidige uitzicht en de aantrekkelijke woonomgeving blijven dan
bewaard. Het plaatsen van dijken rondom Feijenoord zou veel geld kosten, ruimte kosten en de
aantrekkelijke waarde van Feijenoord verloren laten gaan.
Een overstroming in Feijenoord is op tijd te voorspellen, bewoners zijn op tijd te waarschuwen via
bijvoorbeeld een sms alert en te evacueren naar het binnendijks gebied dat op korte afstand ligt.
Schade aan woningen en infrastructuur wordt dan tot het minimum gereduceerd door bouwkundige
aanpassingen. De aanwezige industrie zoals Unilever en Hunter-Douglas kunnen een eigen afweging
maken. Het risico op een overstroming accepteren zoals het is, het gebied verlaten of technische
aanpassingen realiseren zoals een betonnen muur om het bedrijfsgebied of waterkerende deuren.
7
IV Inleiding Het grootste gedeelte van Rotterdam wordt door dijken beschermd tegen overstromingen. Sommige
delen liggen echter buiten het door dijken beschermde gebied. Van oudsher zijn deze gebieden
echter redelijk veilig omdat zij meestal relatief hoog liggen. Met de opkomst van klimaatverandering
en de verhoogde economische en maatschappelijke waarde van deze gebieden, worden de risico’s
van overstromingen in deze gebieden groter.
Feijenoord was de eerste uitbreidingswijk van
Rotterdam en is gebouwd tussen 1870 en
1880. Stedenbouwkundig is het vooral
getekend door de spoorlijn (Rotterdam-
Dordrecht) die dwars door de wijk loopt.
Vandaag de dag wonen er ongeveer 8200
mensen in de wijk. Op dit moment ligt er een
herinrichtingsplan klaar. Veel van de sociale
huurwoningen in de wijk zullen plaatsmaken
voor nieuwbouw.
http://www.portfeijenoord.nl/
Uit eerder onderzoek blijkt dat de wijk
Feijenoord niet gevrijwaard is van
overstromingsrisico´s.1 In de huidige
klimaatscenario’s zijn de gevolgen nog
beperkt en zal er, bij overstromingen met een
kleine herhalingstijd, geen ernstige schade
worden aangericht. Met het oog op de
verwachte klimaatverandering zullen de
risico’s sterk toenemen.
Dit rapport behandeld de mogelijke
aanpassingen die getroffen kunnen worden om de risico’s te reduceren.
Hoofdstuk een behandeld de overstromingsrisico’s zoals geïnventariseerd in het Floodrisk
assessment. In hoofdstuk twee is het onderzoek en analyse van de wijk en maatregelen uitgewerkt
en hoofdstuk drie presenteert het advies van Adviesbureau H2O. In hoofdstuk vier staat ten slotte de
conclusie.
1 Birdja, L. Drunen van, A, e.a. (2011) Natte voeten in Feijenoord, flood risk assesment
Figuur 1 - Onderzoeksgebied Tretjakova, D. Projectgebieden (N@tSchool)
8
1 Flood risk assesment
9
Deze samenvatting gaat over het rapport ´Natte voeten in Feijenoord, het floodrisk assessment van
Rotterdam Feijenoord´ dat door Adviesbureau H20 is geschreven.
In het rapport wordt er geïnventariseerd naar overstromingen in het gebied Feijenoord. Op basis
hiervan is een inschatting gemaakt van de eventuele verzekerbaarheid van overstromingsrisico´s en
preventieve maatregelen om de overstromingsrisico´s te verlagen.
Op basis van kans maal gevolg is er een risicoanalyse gemaakt waarbij eerst het gebied werd
geïnventariseerd en vervolgens middels literatuuronderzoek de overstromingskansen in beeld zijn
gebracht.
De wijk Feijenoord bevat relatief veel goedkope woningen en lage inkomens. 74% van de woningen
in de wijk zijn portiekflats. Ook zijn er industrieterreinen te vinden als Unilever en de Hunter-Douglas.
Als er in de Maas 3 m + NAP wordt bereikt, zal er water over de kade heen komen en op de straten
te komen staan.
Vanaf 2,27 m + NAP zal er voornamelijk in het noordwesten schade optreden aan vloeren en behang
in de woningen.
En vanaf 3,37 m + NAP zullen ook andere woningen onder water komen te staan en zal er ook
meubilair beschadigd worden.
Echter volgens de modellen komt een dergelijk overstroming eens in de duizend jaar voor.
Bij een overstromingsdiepte van 3,50 m + NAP zullen er veel woningen onder water komen te staan
waarbij schade is aan de vloer, behang en het meubilair. Daarnaast ondervindt de industrie ook
(indirecte) schade aan water. De productie zal maar beperkt kunnen draaien en er is geen
mogelijkheid meer om te bevoorraden. De industrie zal te maken krijgen met hoge economische
schade.
Een overstroming van deze diepte komt in de huidige modellen echter gemiddeld maar eens in de
10 000 voor.
Op basis van deze huidige klimaatmodellen zal er relatief weinig schade optreden in de wijk.
Diepte Huidig 2050 G+ Veerman 2100
327 T=1000 T=100 T=10 337 T=4000 T=250 T≈17 Figuur 1 – Herhalingstijden voor inundatiediepten bij verschillende klimaatscenario’s Bron: Veerbeek, W. Presentatie: Floodrisk assessment in unembanked areas in the Netherlands.
Figuur 2 – Inundatie bij 327 cm+NAP Bron: ESRI ArcGIS http://med.hro.nl/rutmm/gebouwen_rdam_dsv_Clip.shp en http://med.hro.nl/muinp/gis/case1.zip
Figuur 3 – Inundatie bij 337 cm+NAP Bron: ESRI ArcGIS http://med.hro.nl/rutmm/gebouwen_rdam_dsv_Clip.shp en http://med.hro.nl/muinp/gis/case1.zip
10
Figuur 4 – Overstromingsdieptes voor verschillende scenario’s Bron: Tekenaar Sauer, S. op basis van gegevens van Veerbeek, W. Presentatie Flood risk assesment in unembanked areas in the Netherlands.
Werkelijker wordt het scenario met het oog op de klimaatverandering en zullen er vaker
overstromingen voor komen. Zo zal de overstroming van eens in de 10 000 toenemen naar 250 jaar
voor het 2050G+ scenario en 10 jaar voor het Veerman 2100 scenario.
Hierdoor zal er grote schade ontstaan, doordat veel woningen onder water komen te staan en ook de
industrie zal ernstige schade oplopen.
Naast de schade aan de woningen is er ook sprake van schade aan de infrastructuur. Zo zullen
elektriciteitskastjes onder water te komen staan en kan dit het net plat leggen totdat de schade aan
de individuele kastjes wordt hersteld. Ook zal de bestrating schade oplopen, hoewel dit niet in de
categorie ernstig hoeft ingedeeld te worden. Een overstroming zal ook schade aanrichten aan de
spoorlijn die door Feijenoord loopt. Wissels en andere elektrische apparatuur zullen niet tegen een
overstroming bestand zijn. Er wordt niet verwacht dat de rails veel schade op zullen lopen van een
kortdurende overstroming.
Daarnaast is er ook sprake van indirecte schade bij overstromingen.
Zo kan er sprake zijn van biotische-, maatschappelijke- en esthetische schade.
Met het oog op de klimaatverandering zal er dus wat moeten gebeuren aan de
overstromingsveiligheid binnen de wijk. Op dit moment is dat echter nog niet acuut nodig. Wel kan
het raadzaam zijn voor de industrie om zich te verdiepen in floodprotection / floodproof
maatregelen, omdat de industrie het meeste risico loopt door de hoge kosten van een overstroming.
11
2 Onderzoek en analyse
12
Stakeholders De betrokken, belangen en bevoegdheden. Uitgelegd wordt wie de betrokkenen zijn en wat hun belangen en bevoegdheden zijn ten
aanzien van overstromingsrisicobeheer.
Primaire stakeholders: primaire stakeholders zijn van redelijk tot groot belang voor een organisatie of project.
Betrokkenen Belangen Bevoegdheden Adviesbureau H2O Ervaring opdoen met overstromingsrisicobeheer in
buitendijkse gebieden, specifiek de wijk Feijenoord. Adviseren van de gemeente Rotterdam over de aanpak van overstromingsrisicobeheer in de wijk Feijenoord.
Provincie Zuid-Holland De inwoners van de provincie een schone en veilige leefomgeving bieden.
Adviseren van het waterschap en de gemeente over hoe om te gaan met overstromingsrisicobeheer.
Gemeente Rotterdam Een succesvol systeem opzetten, waarmee de buitendijkse gebieden in de gemeente beschermt worden tegen hoogwater nu en in de toekomst.
Het starten van uitvoeringsmaatregelen in het kader van overstromingsrisicobeheer.
Waterschap Hollandse Delta Het waarborgen van een optimaal watersysteem, waaronder het voorkomen van wateroverlast.
Het aanpassen van het watersysteem om hun belangen te realiseren.
Rotterdam Climate Initiative Rotterdam in 2025 voor 100% klimaatbestendig. Geen/onbekend.
Secundaire stakeholders: secundaire stakeholders zijn belanghebbende die geen direct belang hebben bij een organisatie of project, maar wel van invloed kunnen zijn.
Betrokkenen Belangen Bevoegdheden Europese Unie Actief beleid voeren op het gebied van
hoogwaterbescherming. Dit beleid is vastgelegd in de Hoogwaterrichtlijn.
Beleid opstellen voor overstromingsrisicobeheer.
Huidige en toekomstige bewoners van de wijk Feijenoord
Woongenot behouden en geen wateroverlast in de woning ervaren. Daarnaast ook de mogelijkheid tot evacuatie bij kritieke situaties.
De bewoners hebben het recht om veilig te wonen in het kader van overstromingsrisico’s.
Bedrijven als Unilever en Hunter-Douglass Het ongestoord voort kunnen zetten van de bedrijfsvoering, zonder overstromingsrisico’s.
De bedrijven hebben het recht op een veilige bedrijfsvoering in het kader van overstromingsrisico’s.
Openbare vervoersbedrijven; NS en RET De continuïteit van persoonsvervoer waarborgen. Geen/onbekend. Brandweer Het kunnen waarborgen van (brand)veiligheid. De brandweer heeft het recht op de mogelijkheid tot
het bieden van (brand)veiligheid.
Figuur 5 Stakeholders
13
Stakeholders
Een stakeholdersanalyse is opgebouwd uit personen, organisaties en bedrijven die invloed
ondervinden (dit kan zowel positief als negatief zijn) of van invloed zijn op het overstromingsproject.
De analyse hebben wij uitgevoerd om te kunnen bepalen welke bedrijven/organisaties/personen
betrokken zijn bij het project Veiligheid in Feijenoord. Hierdoor kunnen wij bepalen met welke
aspecten (zoals randvoorwaarden, wensen en verplichtingen) wij rekening dienen te houden bij het
opstellen van de maatregelen voor het overstromingsbeheer in Feijenoord.
De conclusie die wij uit de stakeholdersanalyse kunnen trekken zijn:
Als primaire stakeholders hebben wij te maken met voornamelijk overheidsinstanties;
Als secundaire stakeholders hebben wij te maken met zowel lokale als Europese betrokkenen;
14
•Hoge waterstadnen in de rivier de Maas en de Noordzee vergroten de kasn op wateroverlast.
•De voorspelde klimaatverandering in de toekomst veroorzaakt nog meer wateraanvoer bij Feijenoord, o.a. door zeespiegelstijging en meer neerslag.
•Bodemdaling vergroot de kans op wateroverlast.
•Verstedleijking heeft als gevolg meer verhard oppervlak en minder ruimte voor infiltratie en berging van regenwater.
•Bedrijven als Unilver en Hunter Douglas vormen grote risico´s.
•Het verhogen van de infrastructuur die naar de dijkring leidt.
•Ruimte voor de rivier creëren stroomopwaarts van Rotterdam zodat de voorspelde waterstanden lager uitvallen.
•De oudere bebouwing aanpassen op mogelijke overstromingen in de toekomst.
•Stoepen verhogen zodat het minder snel de huizen in kan lopen.
•Evacuatieplannen opstellen en deze actief onder de bewoners brengen, zodat deze weten wat ze te doen staat bij overstromignen.
•Buitendijks gebied.
•Feijenoord staat onder invloed van water vanuit de lucht, de grond en vanaf de zijkanten door de rivieren.
•De oudere portiekflats hebben een lage tot geen drempel, waardoor deze sneller overstromen.
•Bedrijven zoals Unilever en Hunter-Douglas hebben waarschijnlijk een groot gedeelte van de machines direct op maaiveld staan, zonder bescherming door drempels e.d.
•De treinrails die door Feijenoord loopt is niet verhoogd of aangepast op mogelijke overstromignen.
•Weinig onverhard gebied in Feijenoord belemmerd de infiltratie en berging van regenwater.
•Maeslantkering beschermd het gebied tegen hoge waterstanden in de Noordzee.
•De nieuwere portiekflats hebben een drempelhoogte die bij overstromingen het water langer buiten kan houden.
•De dijkring ligt dichtbij Feijenoord en is goed te bereiken via de huidige infrastructuur.
•De elektriciteitsverdeelhuisjes zijn gelegen in hoger gebied en hebben een hoge drempel.
Strength Weakness
Threats Opportunities
Figuur 6 swot
15
SWOT
De SWOT-analyse (Strengths, Weaknesses, Opportunities & Threats) brengt de sterktes en zwaktes
van het plangebied Feijenoord in kaart. Een andere veel gebruikte term is sterkte- zwakteanalyse.
Deze SWOT-analyse hebben wij uitgevoerd om op basis van de gevonden gegevens onze visie te
bepalen. Door het analyseren van het plangebied door middel van een SWOT-analyse, voorkom je
dat er sterke punten negatief worden beïnvloed of dat je bedreigingen voor Feijenoord over het
hoofd ziet.
Uit de gemaakte SWOT-analyse kunnen wij de volgende conclusies trekken:
De bescherming van Feijenoord wordt op landelijk niveau gewaarborgd door de Maeslantkering;
Op lokaal niveau is er in de huidige situatie geen bescherming tegen hoog water;
De zwakke punten van Feijenoord ligging vooral op bouwtechnisch gebied, zoals portiekflats die niet floodproof zijn en de treinrails is ook niet ingericht op hoog water;
De kansen voor Feijenoord liggen voornamelijk op bouwtechnisch gebied, zoals het aanpassen van de infrastructuur en de bebouwing;
De bedreigingen voor Feijenoord zijn vooral de verwachte klimaatverandering, maar ook de bedrijven Unilever en Hunter Douglas vormen een bedreiging.
16
Andere steden Bij het inventariseren van mogelijkheden om de overstromingsrisico’s in Feijenoord te reduceren
hebben wij een aantal flood risk maatregelen van andere steden geanalyseerd die interessant zijn
voor de wijk Feijenoord.
Betonnen dijk
Antwerpen wordt tegen water uit de rivier beschermd door een betonnen muur langs de rivierwal.
Doorgangen zijn toegankelijk, maar afsluitbaar door een grote stalen deur.
Figuur 7 Flood wall Antwerpen Bron: V.Oskam veldbezoek 2011
We denken dat dit een effectieve oplossing is voor het bedrijvengebied in Feijenoord.
Voor de bescherming van de wijk achten wij dit niet geschikt, omdat dit het uiterlijk van de wijk sterk
tekort doet. Daarnaast is het goedkoper een kleiner gebied te omdijken.
17
Flood early warning system
In België wordt de hoogte van rivieren op meerdere punten en tijdstippen uitgelezen. Een
computersysteem analyseert al deze meetgegevens en kan een verhoogde waakzaamheid of
overstromingswaarschuwing afgeven.
Figuur 8 Flood early warning system België Bron: http://www.overstromingsvoorspeller.be/
Omdat Feijenoord goed te evacueren is, maar moeilijk tegen overstromingen te beschermen lijkt het
ons zinvol een dergelijk systeem toe te passen op het huidige meetsysteem van Rijkswaterstaat. Een
waarschuwing op basis van een BOS (Beslissings ondersteunings systeem) kan de wijk Feijenoord
laten evacueren.
Hierbij kunnen moderne waarschuwingstechnieken onderzocht worden, zoals een sms alert voor alle
inwonenden.
18
GOG
België wordt beschermd tegen hoogwaterstanden in de rivier door Gecontroleerde Overstromings
Gebieden (GOG). Door de hoogwatergolf af te vangen in een geselecteerd en afgeschermd gebied,
kan het stedelijk gebied beschermd worden.
Figuur 9 GOG België Bron: http://redactie.radiocentraal.org/2008/Red081213_Schelde2.jpg
Dit is een theoretische optie voor geheel Rotterdam. Door een hoogwatergolf af te vangen in een
stroomopwaarts gelegen gebied, nog voordat het Rotterdam bereikt, kan het hoogwater in
Rotterdam worden gereduceerd.
Sump pump
Een simpele maar effectieve maatregel die in Vancouver, Canada wordt getroffen is het beschikbaar
hebben van zogenaamde “sump pumps”. Deze dompelpompen kunnen de kelders na een
overstroming leegpompen naar de straat. Daar kan het water door het riool worden afgevoerd.
Figuur 10 Sump pump (dompel pomp) Bron: http://www.nachi.org/images08/sump-pump-submersible.jpg
19
Afweging van opties Feijenoord zal in de toekomst te maken krijgen met een grotere kans op overstromingen. Om
Feijenoord veilig te stellen tegen het gevaar en de economische schade van de overstromingen,
moeten er maatregelen genomen worden. Wij als adviesbureau hebben onze bevindingen en
oplossingen opgesteld en die tegen elkaar afgewogen.
In bijlage 1, Hoofdstuk A vindt u een lijst met alle afgewogen opties.
Niet geadviseerde opties:
Balgstuw
Een opblaasbare balg langs de kade of belangrijkste economische waardes. Door de balg op
te blazen kan het water gekeerd worden, maar blijft het karakteristieke uitzicht op de
Nieuwe maas behouden. Een balgstuw is echter erg duur in aanschaf en onderhoud.
Feijenoord verlaten
Als de aanpassingen om Feijenoord veilig bewoonbaar te houden te ver oplopen kan de
laatste optie zijn om Feijenoord onbewoonbaar te verklaren. Feijenoord is een interessante
woonwijk met grote herontwikkelingskansen, investeringskosten zijn dus waarschijnlijk terug
te verdienen in de verkoop van woningen.
Aanleggen van dijken
Een dijk biedt veel bescherming tegen water. En reduceert de kansen op overstroming.
Echter zal het karakterestieke havenbeeld verdwijnen omdat men tegen een dijk aan kijkt
Opvanggebied
Een opvang gebied is in Feijenoord niet effectief. Water als gevolg van een hevige regenbui is
goed af te voeren naar het vele oppervlaktewater in de omgeving. Een overstroming uit de
Nieuwe Maas is niet te bergen binnen Feijenoord. Het kan een optie zijn dit stroomopwaarts
te onderzoeken.
Geadviseerde opties:
Ophogen van het maaiveld
Dit reduceert de kans op overstromingen. Nadeel is dat dit veel geld kost en alleen mogelijk
is als de bebouwing verdwijnt.
Waterproof bouwen
Door gebouwen dusdanig aan te passen of te ontwerpen dat het water tot een acceptabele
overstromingsdiepte niet naar binnen kan stromen, of geen schade aan kan richten, wordt
het risico van overstromingen beperkt.
Maken van een evacuatieplan
Het is niet veilig voor bewoners in een gebouw te blijven als de straten onder water staan,
ook als het gebouw zelf waterproof is aangepast. Het zal nodig zijn de bewoners te
evacueren. Op een overstroming in Feijenoord zal relatief vroeg geanticipeerd kunnen
worden, een evacuatie is dus goed mogelijk.
Implementeren van een flood early warning system
Door de meetgegevens van Rijkswaterstaat te koppelen aan een BOS (Beslissings
ondersteunings systeem), kunnen de bewoners op tijd gewaarschuwd worden om zich klaar
te maken voor een overstroming en evacuatie. Bijvoorbeeld door een sms alert.
20
3 Floodrisk reduction advies
21
Stedenbouwkundige aanpassingen
In Rotterdam is het nieuwbouwproject Port Feijenoord sinds kort in werking getreden. Het doel van
dit plan is om de wijk Feijenoord te vernieuwen met nieuwbouwwoningen en er zullen ook
renovaties plaatsvinden. Daarnaast worden voor een aantrekkelijker woonomgeving ook mooie
pleinen en parken toegevoegd. Op deze manier ontstaat er een aantrekkelijk woon-en leefklimaat
voor de huidige bewoners.2
Adviesbureau H2O wil echter dit plan combineren met maatregelen die genomen moeten worden
om de wijk tegen overstromingen te beschermen.
In het huidige en 2050 scenario komt 4 m boven NAP bijna nooit voor. In 2100 Veerman scenario
komt dat eens in de 500 jaar voor.
Als de drempelhoogte op minimaal 4 m + NAP wordt gesteld, dan zal de schade beperkt blijven. Zo
zal als er sprake is van 4 m + NAP of hoger, er alleen schade optreden aan de vloeren en het behang.
In het plan Port Feijenoord worden er woonblokken gesloopt en nieuwe woningblokken komen
hiervoor in de plaats. Ook zullen er woningen gerenoveerd worden.
In figuur 11 is er te zien wat het plan inhoudt en waar de veranderingen komen.
2 Port Feijenoord, het nieuwbouwproject voor Feijenoord en kop van Zuid, http://www.portfeijenoord.nl/
Figuur 11 Strategie woningvoorraad Feijenoord, bron: Sumarti Sauer
22
Ons advies luidt voor de nieuwbouw woningen zich gelijk aan te passen voor de klimaatverandering,
zodat zij ‘waterproof’ zijn.
Zo zou er bij het begin van de nieuwbouw gelijk een verhoging van het nieuwe blok kunnen worden
toegepast waardoor je als het ware terpwoningen krijgt. Dit zal uiteindelijk op 4 m + NAP moeten
komen.
Daarnaast kunnen de huizen gelijk gelegd worden met een stenen vloer. Tevens moeten de inwoners
geadviseerd worden de muren hoog te behangen of niet te behangen.
Ook kan de functie van de begane grond veranderd worden; om inboedel te beschermen kan de
begane grond aan functie worden aangepast en deze als bergingsruimte worden gebruikt. De
inboedel van een bewoner blijft beschermd en zal het meer veiligheid bieden op het wonen op
hoogte.
Ook kunnen de deuren voorzien zijn van een schot, waarbij het water buiten de deuren blijft en zal
wateroverlast beperkt blijven.
Door deze aanpassingen toe te passen, zal de schade bij een overstroming van 4 m + NAP gering
moeten zijn.
Omdat er ook woningen gerenoveerd worden, kunnen zij ook enkele aanpassingen overnemen zoals
die hierboven zijn genoemd.
Dit zullen kleine investeringen zijn en uiteindelijk veel kosten besparen bij een overstroming.
Zo kunnen bij renovaties ook de vloeren opnieuw worden aangelegd met een stenen vloer. En kan
behang vervangen worden door een gewone muur. Ook kunnen de deuren van de woningen
voorzien zijn met een schot (zie figuur 12).
Daarnaast kunnen in beide situaties de stoepen en trappen worden verhoogd naar deuren. Dit is een
oplossing waarbij je niet het water van de straat afhoudt, maar wel buiten de woning.
Echter bij hogere waterdieptes zal dit gevaar kunnen leveren, omdat dit het ‘badkuip’ effect kan
creëren.
Figuur 12 Een deur waarbij een schot kan geplaatst worden, bron: Handleiding veldonderzoek, N@tschool.
23
Bescherming van de industrie In de wijk Feijenoord bevinden zich 2 grote industriecomplexen en een treintunnel die net als iedere
andere bebouwing een risico loopt op een overstroming in het buitendijks gebied. Een overstroming
op een industrie gebied geeft vaak grote gevolgen. Het kan leiden tot economische verliezen omdat
processen binnen het industriële complex gestopt moeten worden. Ook brengt een overstroming
vaak grote materiële schade met zich mee. Reparaties en vervanging van de inboedel kost veel geld.
Het is belangrijk dat de industrie beschermd is tijdens calamiteiten. Voor de spoorweg geldt
hetzelfde. Bij het onderlopen van de tunnel wordt de verbinding tussen infrastructuur verbroken met
alle gevolgen van dien. In dit hoofdstuk komen er oplossingen aan bod die de industrie en de
spoorweg (zie figuur 13) kunnen beschermen tegen overstromingen.
Figuur 13 Terreingrenzen van industriegebieden binnen Feijenoord bron: risicokaart.nl
24
Figuur 14. Industrie gebied Unilever bron: Google Earth DigitalGlobe
Aan de Nassaukade in de wijk Feyenoord bevindt zich het industrie complex van Unilever (figuur 14).
Het is een multinationale onderneming op het gebied van voedingsmiddelen. Het complex wordt
omgeven door hoge muren en staat dicht langs de kade.
Unilever kent een aantal grote ingangen die kwetsbaar zijn bij hoog water.
Om Unilever veilig te stellen bij de ingangen. Is een mogelijkheid geautomatiseerde stalen deuren te
plaatsen die bij een aangekondigde overstroming dicht zullen schuiven. Het veilig stellen van de
inboedel is een noodzaak om het complex veilig te stellen.
Zoals in figuur 14 te zien is, wordt er ammoniak opgeslagen en wordt deze veel gebruikt voor de
koelinstallaties3. Vrijkomen van Ammoniak in het water kan tot milieu schade leiden4.
Naast het plaatsen van stalen deuren. Is het mogelijk om een van afstand bestuurbaar regelsysteem
3 Unilever en koeling. Rene van Gerwen. Bron: http://www.koudeenluchtbehandeling.nl/wp-
content/files/12335p26-29.pdf 4 Ammoniakbeleid. Fractie Drents Belang. Bron:
http://www.drenthe.info/dvs/fileadmin/user_upload/conversie/04245.00/53574011.PDF
25
te installeren. De werknemers kunnen bij hoogwater evacueren maar de machines gewoon door
laten draaien en stop zetten wanneer men dat wenst.
Hunter Douglas is een bedrijf die bouwproducten produceert. In dit complex bevind zich het
hoofdkantoor en de meeste magazijnen worden gebruikt voor opslag (figuur 15).
Het complex kent veel gebouwen en veel grote ingangen, waar het water zich gemakkelijk doorheen
kan worstelen. Ook dit kan leiden tot grote schade van de inboedel. Een mogelijke oplossing hiervoor
is om de ingangen goed aan te passen om water buiten te houden. Voor de huidige toekomst
scenario’s zal dit een goede investering zijn voor bescherming van de opslag.
Figuur 15 Hunter Douglas bron: Google earth Digital Globe
26
Figuur 7 Flood wall Antwerpen Bron: V.Oskam veldbezoek 2011
Langs de westzijde van de wijk Feijenoord loopt de spoorweg van de NS. Het vormt tevens de grens
tussen de Kop van Zuid Entrepot en Feijenoord (figuur 1). Deze spoorweg loopt richting het noorden
verder in een treintunnel die een verbinding legt tussen Rotterdam centraal en Breda. Het
onderlopen van deze tunnel heeft veel negatieve gevolgen. Reizigers kunnen niet forenzen wat tot
economische schade kan leiden voor bedrijven. Ook geeft dit schade aan de tunnel zelf. Het leeg
pompen en renoveren kan veel tijd en geld kosten.
Een oplossing om water buiten te houden is het bouwen van dijken langs de spoorlijn. En
aanliggende perrons bereikbaar maken via een trap. Bij station Zuid is dit al het geval (figuur 4) maar
kan altijd nog na onderzoek, nog verdere aanpassingen genieten. Maar niet alleen het deel langs
Feijenoord moet beschermd worden. Het doortrekken van de dijk tot de dijkring van Rotterdam
geeft de beste bescherming om water buiten de tunnel te houden.
De oplossingen die gegeven zijn voor beiden industrie complexen en de infrastructuur, zijn niet
onderzocht op bruikbaarheid voor de verschillende complexen. Er is niet onderzocht of er werkelijk
schade op zal treden. Onderzoek en grondige analyse uitvoering van overstromingsrisico’s voor het
complex is niet mogelijk geweest, omdat men hier ons geen toegang toe verschafte naar die
informatie.
Voor bedrijven in het buitendijks gebied bestaat er volgens het bestemmingsplan een andere
regelgeving5. Initiatiefnemers zijn zelf verantwoordelijk voor de opgelopen schade en de veiligheid
tegen een overstroming. Zij dienen zelf maatregelen te nemen. Ons advies voor de bedrijven
industrie en Infrastructuur is: dat zij de overstromingsrisico’s laten onderzoeken door een
adviesbureau, en een kosten baten analyse opstellen. Vervolgens kan men maatregelen nemen.
5 Bestemmingsplan Feijenoord (juni 2009). Gemeente Rotterdam en ds+V. bron:
http://www.rotterdam.nl/DSV/Document/Bestemmingsplannen%20in%20procedure/Feijenoord/Feijenoord/feijenoordd-bestemmingsplan.pdf
27
Evacuatieplan en flood early warning system
Om de bewoners van Feijenoord veilig te stellen, moet er een evacuatieplan beschikbaar zijn. Adviesbureau H2O heeft daarom een evacuatieplan uitgewerkt om vervolgens deze aan de bewoners van Feijenoord en de gemeente Rotterdam te kunnen tonen. Een evacuatie houdt het volgende in: Het verplaatsen van personen van een gevaarlijke plaats naar een veilige locatie vanwege dreiging of het plaatsvinden van een gevaarlijke gebeurtenis. Bij een overstroming betreft het de verplaatsing van personen naar een locatie buiten het mogelijk te overstromen gebied. Binnen het bedreigde gebied kunnen personen ook worden opgevangen op hoge gronden, in hoge gebouwen of in hoogwatervluchtplaatsen. Een evacuatie bestaat uit vier fasen, namelijk de voorspelling en besluitvorming (deze worden bepaald door hoogwatervoorspellingen), het waarschuwen van de bewoners, de respons van de bewoners en ten slotte de daadwerkelijke evacuatie. 6 Feijenoord is een buitendijks gebied, de grens is in het bruin weergegeven en de wijk Feijenoord in het rood in figuur 1. Adviesbureau heeft een vaste evacuatieroute gesteld die in figuur 2 te zien is die men zal moeten volgen tijdens een dergelijke evacuatie. Hierin is een centrale hoofdweg (in het rood weergegeven) vastgesteld die makkelijk te bereiken is voor de bewoners van Feijenoord en leidt uiteindelijk de bewoners naar het binnendijkse gebied, deze grens is in het bruin weergegeven. Deze route zorgt ervoor dat men veiliggesteld wordt buiten de gevarenzone (buitendijks gebied). Daarnaast wil Adviesbureau H2O ervoor zorgen dat de bewoners voortijdig mobiel bericht worden wanneer er een evacuatie zal moeten plaatsvinden. Dit zal uiteindelijk door de gemeente Rotterdam moeten worden geregeld. Soms kan een evacuatieplan mislukken. Men kan in een benarde positie verkeren als men de evacuatieroute niet kan bereiken. Het gebruik van boten en eventueel helikopters kan een optie zijn om deze mensen alsnog veilig te kunnen stellen.
6 Rijksoverheid – Helpdesk water
http://www.helpdeskwater.nl/onderwerpen/waterveiligheid/management/overstromingslexicon/lexicon/evacuatie/
28
Figuur 16. Ligging Feijenoord in het buitendijks gebied. Bron: www.risicokaart.nl
29
Figuur 17 Evacuatieroute
30
Voorstel vervolgonderzoek Algemeen
H2O heeft onderzoek gedaan naar mogelijke maatregelen om de veiligheidssituatie in de toekomst te
kunnen waarborgen voor het plangebied Feijenoord. Een overzicht van de maatregelen wordt
hieronder weergegeven.
Ophogen van het maaiveld;
Aanleggen van dijken;
Verlaten van het buitendijks gebied Feijenoord;
Verhogen van stoepen en trappen die naar de deuren leiden;
Functieverandering doorvoeren voor de begane grond;
Waterproof bouwen;
Balgstuw aanleggen;
Evacuatieplannen opstellen;
Infrastructuur optimaliseren en verhogen;
Back-up plan met boten.
De maatregelen zijn gebaseerd op het uitgevoerde veldonderzoek, de literatuurstudie en analyses
van het plangebied; de SWOT-analyse en stakeholdersanalyse.
Vervolgonderzoek
H2O adviseert om de haalbaarheid en rendabelheid van de maatregelen verder te onderzoeken in de
vorm van een consortium. Het consortium zal worden gevormd door gespecialiseerde bedrijven,
waarin H2O de rol van consortiumleider zal aannemen. H2O kan deze rol het beste vervullen
vanwege de kennis van overstromingsbeheer en het plangebied Feijenoord.
De bedrijven die H2O adviesbureau adviseert staan in tabel XX volgende pagina.
Werkwijze
H2O zal ervoor kiezen om het consortium vorm te geven volgens de projectmanagementmethode
PRINCE-2. Deze methode heeft verschillende voordelen voor gemeente Rotterdam, welke de rol van
opdrachtgever zal vervullen. De belangrijkste voordelen zijn:
Regelmatig rapporteren en terugkoppelen van de voortgang naar de opdrachtgever;
Constante waarborging van de zakelijke rechtvaardiging van het vervolgonderzoek;
Kwaliteitsborging door middel van een kwaliteitslogboek en kwaliteitsreviews. Gemeente
Rotterdam wordt hierdoor op de hoogte gehouden en de kwaliteit van de op te leveren
producten wordt getoetst.
Gemeente Rotterdam wordt zeker gesteld van een volledig en informatief consortium, doordat de
PRINCE-2 methode wordt gevolgd.
H2O is een doordracht onderzoeksbureau en in combinatie met de vakkennis zeer geschikt om dit
consortium uit te voeren in opdracht van gemeente Rotterdam.
31
32
Evacuatie
4 Conclusie
33
Overstromingsrisico reducerende maatregelen als een dijk of balgstuw zijn zeer prijzig en laten de
aantrekkelijke kenmerken van de wijk Feijenoord verloren gaan. Het is mogelijk de wijk te
herontwikkelen als een aantrekkelijke woonwijk aan het water. Door in de huidige plannen voor de
herontwikkeling van Feijenoord rekening te houden met de toename van overstromingsrisico’s, is
het mogelijk relatief goedkoop het risico van een overstroming te reduceren.
Als huizen hoger worden gelegd of tot een zekere hoogte floodproof(overstromingsbestendig) zijn
blijft de schade aan woningen door overstromingen beperkt. Schade aan infrastructuur is ook te
voorkomend oor deze hoger aan te leggen of overstromingsbestendig te maken. De kans blijft
bestaan dat Feijenoord eens in de 100 tot eens in de 50 jaar geëvacueerd moet worden.
Overstromingen in Rotterdam zijn goed te voorspellen en het is mogelijk via moderne middelen,
zoals een sms alert, de bewoners op tijd in te lichten en te evacueren. De dijkring ligt dichtbij en de
kosten voor een evacuatie van de minder dan 10.000 bewoners zal lager zijn dan alle technische
maatregelen die anders nodig zouden zijn.
De aanwezige industrie, zoals Unilever en Hunter-Douglas, kan een eigen economische afweging
maken. In het gebied blijven en het overstromingsrisico accepteren, de industrie verhuizen of de met
technische maatregelen het overstromingsrisico reduceren. Unilever moet in elk geval zekerheid
garanderen dat bij een overstroming de ammoniak voorraad niet kan lekken omdat dit grote
ecologische en gezondheidsproblemen mee kan brengen. De spoorlijn kan worden beschermd met
een betonnen dijk, met waterdichte deuren bij de overgangen.
Zeer hoog risico hoog risico Acceptabel risico
Figuur 18 Situatie nu in 2050 Figuur 19 Situatie in 2050 na voorgesteldeaanpassingen
34
A Bijlage 1: Longlist aanpassingen
oplossing Geschikt (waarom) Niet geschikt (waarom)
Evacuatieplannen Een overstroming kan op tijd worden geanticipeerd. Door bewoners op tijd te evacueren wordt de kans op mortaliteit bijna nul.
Evacueren is duur en veroorzaakt economische schade.
De Flood Air Brick7 De flood Air Brick is een baksteen dat water niet door laat maar lucht wel, het bevat een semi permeabel systeem
Het kan een persoonlijke keuze van huiseigenaren met kelder zijn dit toe te passen.
Er zijn weinig ruimtes in Feijenoord die luchting nodig hebben onder het overstromingsbeschermingsniveau. Kelders zijn leeg te pompen met “sump pumps”.
Alarmsysteem met sirenes en/of sms alerts
Mensen zijn op tijd voor te bereiden op een overstroming en evacuatie. Op die manier kan een evacuatie ordelijk gebeuren.
Flood early warning system. Een systeem dat overstromingen kan voorspellen.
Door de rivierafvoeren en meteorologische voorspellingen te analyseren kan een overstroming relatief ver van te voren worden geanticipeerd.
Bebouwing verwijderen
Onbewoonbaar gebied loopt geen risico.
Het gebied heeft economische en esthetische waarde, groter dan de aanpassingen die vereist zijn.
Muren bouwen langs de kades
Een muur op de kades houdt ook water tegen bij een hoog peil
De muren moeten zeer diep geplaatst worden wat erg duur is, daarnaast verliest de wijk haar uitzicht op water en esthetische waarde.
7 Air Brick http://www.airbrickcover.co.uk/ bezocht op 22-06-2011
35
Sum pump Een dompelpomp in de kelder die het water uit een ondergelopen ruimte pompt na een overstroming.
Kelders zijn snel droog na een overstroming.
Er zijn weinig kelders, het kan een persoonlijke keuze van huiseigenaren zijn een sum pump aan te schaffen.
Ondergronds water reservoir
Een ondergronds reservoir aanleggen dat groot genoeg is om een hoogwatergolf van de Nieuwe Maas af te vangen is haast onmogelijk en zowel economisch onhaalbaar.
Lifelines beschermen tegen overstromingen. Bijvoorbeeld elektriciteit, gas en leidingwater floodproof maken.
Het openhouden van deze lifelines minimaliseert de herstelkosten na een overstroming. Ook de industrie zal dan minder verliezen maken.
Voldoende oefening van het evacuatieplan
Het evacuatieplan oefenen kan een evacuatie efficiënter laten verlopen.
Oefenen van een evacuatie kost veel tijd en planning. Daarnaast loopt de industrie indirecte schade op.
Ophogen van het maaiveld
Een effectieve manier om de kans op een overstroming te verkleinen. Met de huidige plannen voor de herinrichting goed toepasbaar.
Balgstuw Een zeer dure en gecompliceerde oplossing.
Waterproof bouwen Door huizen overstromings geschikt te bouwen of aan te passen kan de schade van een overstroming terug gebracht worden.
Top Related