DCD bij ADHD: voorspeller van matige prognose op de volwassen
leeftijd
Ellen Fliers, kinderarts sociale pediatrie21 okt 2010
DCD= Developmental Coordination Disorder
Belang van het onderzoek:motorische problemen komen vaak voor bij
ADHD, weinig over bekend
doel:• meer kennis
• beter begrip, aanknopingspunten over ontstaan
• vroege diagnose, betere behandeling, betere prognose
introductie
Deel 1: wat is DCD?
Deel 2: beschrijving motorische problemen bij ADHD• wie, hoeveel, jongens – meisjes, leeftijd• wat vinden ze er zelf van• Behandeling
Deel 3: oorzaken
• hoe komt het, familie, combinatie motorische problemen met ADHD• genetisch: Genome Wide Association Study • prognose
Opbouw praatje
DCD geschiedenis
Minimal Brain Dysfunction concept:
• leerstoornissen
• motorische stoornissen w.o. coördinatie
• aandachtsstoornissen
• gedragsproblemen
DCD terminologie• MBD
• Clumsy child syndrome
• Dyspraxie
• MND, MND1 en MND2
• DAMP
• DCD
Bij Developmental Coordination Disorder (DCD) is er sprake van een verlaagd niveau van motorisch functioneren, niet samengaand met neurologisch, intellectueel of sensorisch gebrek.
DCD, DSM-IV criteria 1994
a. problemen met de coördinatie van de motoriek
b. die last geven in het dagelijks leven en/of op school
c. zonder duidelijke medische oorzaak
d. IQ > 70, of slechtere motoriek dan verwacht bij het IQ
DCD criteria, internationaal
MovementABC
research criteria <p5, klinisch < p15
mABC meet snelheid en nauwkeurigheid van bewegen
leeftijdsgerelateerd, internationaal,
valide Nederlandse populatie
“Impairment”
DCD prevalentie
5%-7% van kinderen in de basisschoolleeftijd
( astma 5%-7%, ADHD 3%-5%)
• 50% van alle kinderen met ADHD• 50% van alle kinderen met DCD heeft ADHD
DAMP: Deficit of Attention and Motor Perception
• prevalentie: 1,2- 2% van alle 7- jarigen ( Gillberg, 2003)
DCD kenmerken
• vertraging motorische mijlpalen
• hypotonie
• geassocieerde overtollige bewegingen
• problemen met het leren en het automatiseren van motorische vaardigheden: bv. schrijven
• ‘motor planning’ problemen
• problemen met tempo
DCD: dagelijks leven
• zich aankleden• eetvaardigheid: hanteren van bestek • complexe vaardigheden: fietsen, zwemmmen• vrijetijdsactiviteiten: knutselen, knippen• sport- en spelactiviteiten • schrijven• tekenen• tempoproblemen• lichamelijke opvoeding• spel & sport in groepsverband
DCD comorbiditeit
• gedragsproblemen
• ADHD
• leerstoornissen, dyslexie
• PDD-NOS
• sociale en emotionele problemen
DCD heterogeniteit
uitvoering motoriek, tempo,
planning motoriek; matige proprioceptie;
comorbiditeit:
heterogene aandoening
optelsom van motorische, cognitieve en gedragsproblemen:
5 maal zoveel speciaal onderwijs
DCD: Sociaal-emotionele implicaties
• minderwaardigheid in motorische competentie• beperkt gevoel van eigenwaarde• minder participatie sport en spel• depressie• beperking in sociale vaardigheid: primair of
secundair
DCD comorbiditeit
• gedragsproblemen
• ADHD
• leerstoornissen, dyslexie
• PDD-NOS
• sociale en emotionele problemen
DCD etiologie
• familiale factoren
30% meest verklarende factoren in 2 studies
• pre- en perinatale risicofactoren
(maternaal roken, pre- en dysmaturiteit,
lage Apgarscores)
DCD cerebellumrol cerebellum in motor activity:
motor coördinatie
senso-motorische integratie
motor learning
timing
cognitie
Cerebellar Growth Curves
115
125
135
5 10 15 20Age (years)
Controls ADHD P<.001
Castellanos. JAMA 2002; 288:1740-8
meer gegeneraliseerd deficit?
ontwikkeling van theorieën die een gemeenschappelijke oorzaak van deze symptomen identificeren:
ABD (Atypical Brain Development)
dopamine neurotransmissie
Automatization Deficit hypothesis
genetics?
DCD behandeling• eerstelijn, huisarts; tweede lijn, kinderarts; GGZ
• Fysiotherapie: Neuro motor task training, Co_OP
• Ergotherapie
• motorische remedial teaching (op school)
Vroegtijdige onderkenning van belang!
Volwassenen met DCD
• Problematische activiteiten op volwassen leeftijd:– huishouden– autorijden– tempo bij beroepstaken– nieuwe taken of procedures bij beroepstaken
• Lange termijneffecten gezondheid– beperkte fysieke conditie– obesitas– coronaire aandoeningen
Volwassenen met DCD• beperkingen• eerder negatieve ervaringen tijdens
de kindertijd door onbegrip• foute keuze van studierichting• foute beroepskeuze• concentratiezwakte• eigenwaarde• beroep op hulpverlening ??
Volwassenen met DCD: follow-up als kind gediagnosticeerd
• bekendheid van het probleem• erkenning van de beperkingen• instellen van therapie en begeleiding op
school• opbouw eigenwaarde• betere studiekeuze en daaraan
verbonden betere beroepskeuze• minder frustraties in de levensloop
Deel 1: wat is DCD?
Deel 2: beschrijving motorische problemen bij ADHD
• wie, hoeveel, jongens – meisjes, leeftijd• wat vinden ze er zelf van• behandelingDeel 3: oorzaken • hoe komt het, familie, combinatie motorische
problemen met ADHD• genetisch: Genome Wide Association Study • prognose
Opbouw praatje
Onderzoek:
• wie: 365 families met kinderen met en zonder ADHD
• wat: ADHD kenmerken en motoriek
• hoe: vragenlijsten, motorische testen en bloedonderzoek (DNA)
Deel 2
Het IMAGE project
12 centra12 centra
Nederland, UK, Israël, Ierland, Duitsland, Spanje, Zwitserland, België, USA
Supported by NIMH grant R01MH62873 to S. Faraone
Resultaten motoriek bij ADHD
• 1/3 van alle kinderen met ADHD heeft motorische problemen
• meisjes = jongens
• tieners = basisschool kinderen
deel 2
Motorische stoornissen bij kinderen met ADHD
categorie motoriek
-
= motorisch probleem
= twijfelachtig
= normale motoriek
deel 2
Onderzoek motoriek en zelfbeeld
kinderen met ADHD overschatten
hun motorische prestaties
behalve wanneer ze ernstige DCD hebben
(DCD = Developmental Coordination Disorder)
Deel 2
Onderzoek motoriek en behandeling
• slechts 50% van de motorisch gestoorde ADHD kinderen kreeg ooit behandeling, dus 50% niet!
• bijkomende angst- en gedragsstoornissen voorspellen of een kind al dan niet behandeld wordt
Deel 2
Deel 3: oorzaken
• motorische problemen zijn familiair
• combi ADHD - motorische problemen is familiair
• gedeelde achtergrond voor ADHD en motorische problemen, mogelijk genetisch
Deel 3
Onderzoek motoriek en genen
• GWAS: genoomwijde associatie studie
• SNP: kleine variatie in het DNA
Deel 3
Onderzoek motoriek en genen
genetische studie van motorische problemen bij 890 kinderen met ADHD:
• associatie met genen ivm ontwikkeling van het centraal zenuwstelsel
• genen die in de spiercellen tot expressie komen
Deel 3
Onderzoek motoriek en genen
genetische studie van motorische problemen bij 890 kinderen met ADHD:
• associatie met genen ALS
• associatie met genen RLS
Deel 3
Onderzoek motoriek en genen
ALS: Amyotrofische Lateraal Sclerose
• Neurodegeneratieve aandoening motor neuron, adult onset polygene aandoening
• Hypothese (Lule, 2008): ALS patienten voldeden als kind vaak aan ADHD criteria
• Neurobiologisch niveau: hyperactiviteit glutaminerge systeem en hyopactiviviteit dopaminerge systeem
Deel 3
Onderzoek motoriek en genen
ALS: Amyotrofische Lateraal Sclerose
• ADHD risico factor voor ontwikkelen ALS ?
• ADHD MET motorische problemen risico factor voor ALS?
Deel 3
Onderzoek motoriek en genen
genetische studie van motorische problemen bij 890 kinderen met ADHD:
• associatie met genen ALS
• associatie met genen RLS : Restless Legs Syndrome
hoofdstuk 6
Onderzoek motoriek en genen
genetische studie van motorische problemen bij 890 kinderen met ADHD:
• associatie met genen ALS
• associatie met genen RLS : Restless Legs Syndrome
hoofdstuk 6
Onderzoek motoriek en genen
• Associatie met MAP2K5: • Restless legs syndrome• GWAS 2008, replicatie 2009
(Winkelmann,Kemlink, Trenkwalder 2009)• Algemene bevolking 2% (Piccchietti 2008)• ADHD 44% • gedeelde genetische achtergrond? (Reif
2010).
hoofdstuk 6
Prognose motoriek• veelal niet vanzelf over
• geen gestandaardiseerde motor-tests volwassenen
ADHD + DCD prognose • op de leeftijd van 22jr. is de groep ADHD+DCD het slechtst af (schoolcarrière, ADHD-klachten, leesproblemen,
sociale situatie) Rasmussen and Gillberg,2000; Visser, 2003
ADHD-DCD: beloop
Losse et al. (1991):
– Kinderen 6 jr.– 10 jaar later: minder goede prestaties: handschrift en praktische
vaardigheden; minder eigenwaarde
Geuze & Borger (1993), Cantell, Smyth & Ahonen (1994):– Kinderen 5 jaar– 17 jaar: Minder goede studieresultaten– Minder eigenwaarde
Cousins and Smith 2003
- Leeftijden 18-65, retrospectief
- Persisteren motorische problemen; concentratieproblemen
DCD: studies bij volwassenen
• Rasmussen & Gillberg (2000):
Outcome, 15 jaar follow-up
– DCD met ADHD vertonen zwakker psychosociaal functionerent.o.v. alleen ADHD
– hoger risico: schoolresultaten, gedrag en sociale vaardigheden
– Alcohol
– Dit gevoegd bij de aanwijzingen dat er ADHD plus DCD een verhoogd risico geeft op RLS en ALS…………….dus:
Algemene conclusie motorische stoornissen en ADHD: mogelijk
implicaties voor prognose op volwassen leeftijd!
meer kennis• replicatie is nodig• hopelijk vertrekpunt verder onderzoek
dagelijkse praktijk: betere herkenning, eerdere behandeling!
conclusie
Top Related