Cognitieve veranderingen bij
patiënten met hersenmetastasen
en primaire hersentumoren
V&VN Oncologiedagen 2014
19 november
Dr. Filip de Vos internist-oncoloog
Ginette Hesselmann MSc consulent palliatieteam / beleidsmedewerker
2
Les hersentumoren en cognitie
• Hersentumoren
- primair/secundair
- ziekteverschijnselen
- diagnose
- behandeling
- prognose
• Verpleegkundige aandachtspunten
3
Indeling hersentumoren
primair/secundair
Primaire hersentumoren
• Gaan uit van het hersenweefsel of de hersenvliezen
• Vormen geen metastasen elders in het lichaam
• In Nederland incidentie 5-7 per 100.000
4
Indeling hersentumoren
Primair/secundair Secundaire hersentumoren
• Metastasen van tumorproces elders in het lichaaam
• 20-40% van patiënten met solide tumor buiten zenuwstelsel ontwikkelt hersenmetastasen
• In Nederland incidentie 50-70 per 100.000
5
Primaire hersentumoren
• Gliomen
• Meningeomen
• Neurinomen
• Hypofysetumoren
• Primaire lymfomen van het zenuwstelsel
6
Gliomen
• 50% van alle primaire hersentumoren zijn gliomen
• Gliomen gaan uit van gliacellen, het steunweefsel van de hersenen
• Gliomen zijn kwaadaardige hersentumoren D.w.z. zij groeien infiltratief in omliggend gezond hersenweefsel
7
Indeling astrocytomen
mate van kwaadaardigheid
• Graad I en II = laaggradig astrocytoom
deze tumoren groeien langzaam, blijven
vaak jarenlang stabiel
• Graad III = anaplastisch astrocytoom
deze tumoren groeien sneller
• Graad IV = glioblastoma multiforme
snel groeiende tumoren, vaak wordt tumor
omgeven door oedeem
8
Prognose
• Een laaggradig glioom kan jarenlang stabiel
blijven
• Bij patiënten met een hooggradig glioom is
de vijfjaarsoverleving zeldzaam
• Patiënten met een glioblastoma multiforme
is de overleving 1 jaar tot maximaal 2 jaar
• Patiënten met hersenmetastase: mediane
overleving 6-12 maanden
9
Diagnose (1)
Voorlopige diagnose gesteld op basis van:
• Anamnese
• CT-scan en MRI-scan hersenen (met contrast)
• Bij verdenking hersenmetastase onbekende primaire tumor: - X-thorax + CT-scan thorax - echo/CT buik - mammografie
• Bij bekende primaire tumor: - o/z naar systemische tumoractiviteit
Hersentumoren
19-9-2013 Een grote warboel?
Complexe
multidisciplinaire
zorg aan de patient
met een
hersentumor
- # 10
Symptomen tumor
Epilepsie
Hoofdpijn
Veranderd kracht, gevoel
Cognitieve stoornissen
Spraakstoornissen
Visusstoornissen
Veranderd gedrag
Symptomen
• Afhankelijk van de lokalisatie in de hersenen
• Afhankelijk van de afmetingen
• Ontstaan door directe beschadiging van gezond weefsel
of door verhoogde druk in de schedel
17
Functionele hersengebieden
a. bewegen
b. voelen
c. taal en spraak
d. begrijpen
e. zien (zie: www.hersentumor.nl)
18
Direkte of lokale ziekteverschijnselen
Een hersentumor geeft eerst klachten in het gebied waarin de tumor ontstaan is.
Druk op het hersenweefsel met als gevolg:
• Epileptische aanvallen (partieel/secundair. gegen.)
• Hemiparese
• Cognitieve stoornissen (o.a. KTG, concentratie)
• Fatische stoornissen
• Visustoornissen
• Frontaalsyndroom
• Organisch psychosyndroom
19
Organisch psychosyndroom
Komt voor bij alle patiënten met
aandoeningen van de hersenen.
Kenmerken:
• Vertraging van het psychisch tempo
• Snel psychisch vermoeid
• Emotionele labiliteit
• Matige aandacht en slechte concentratie
• Slechte inprenting
20
Frontaalsyndroom
Stoornis in de frontaalkwab:
• Apathie, initiatiefverlies
• Vertraagd denken/handelen, persevereren
• Ontremming, decorumverlies
• Incontinentie
21
Indirecte ziekteverschijnselen
• Naarmate de tumor groter wordt en/of oedeem toeneemt, ontstaat er een hogere druk in de hersenen.
• Een licht verhoogde druk kan worden opgevangen, bijv. door verkleining van de hersenventrikels.
• Neemt de druk teveel toe dan onstaat er zgn. intracraniële drukverhoging.
22
Kenmerken intracraniële drukverhoging
• Hoofdpijn
• Misselijkheid en braken
• Geeuwen en hikken
• Motorische onrust
• Sufheid
• Dalen van de polsfrequentie
• Stijgen van de polsdruk (verschil systole en diastole)
• nekstijfheid
23
Behandeling
• Dexamethason bij hersenoedeem
• Chirurgie (meestal m.b.v. neuronavigatie) - biopt (weefsel voor onderzoek) - debulking (tumormassa verkleinen) - resectie (op het oog verwijderen van tumor)
• Radiotherapie
• Chemotherapie
• Hormonale therapie
• Combinatie van bovenstaande behandelingen
• Geen behandeling, palliatief beleid
Diagnose
hersentumor
neuroloog
-> verwijzing
Resectie/
biopsie
mogelijk?
neurochirurg
Anamnese,
voorlichting,
begeleiding
vpk
specialist
Operatie
neurochirurg
Weefsel- +
behandelplan
bespreking
multidiscipli-
nair
Nabehan-
deling
neuro-
oncoloog
Anamnese,
voorlichting,
begeleiding
vpk
specialist
Bestraling
radiothera-
peut
Chemothe-
rapie
medisch
oncoloog
+ vpk
consulent
MRI-scan
neuro-
oncoloog
Follow-up
vpk
specialist
Vaste contactpersoon
Hoofdbehandelaar
Hoofdbehandelaar
Verpleegkundige Secretaresses
Apotheker
Behandelschema
Afspraken voor
start behandeling
Week 1-6
Wekelijks controle:
Week 9-10
MRI, uitslag
bij neuroloog
Diagnose
Glioblastoom
start
Temozolomide (TMZ)
chemotherapie
tabletten dagelijks
Radiotherapie
maandag
t/m vrijdag
4-6 wekenWeek
1 6 7 10 11 14 15 18 19 22 23 26 27 30 31 34
TMZ
5
dgn
1x per 4 weken afspraak
medisch oncoloog met
vingerprik
Week 11- 14
Kuur 1
Wk 15-18
Kuur 2
Wk 19-22
Kuur 3
Week 20-22
MRI, uitslag
bij neuroloog
Week 23-26
Kuur 4
Wk 27-30
Kuur 5
Wk 31-34
Kuur 6
Week 32-34
MRI, uitslag
bij neuroloog
TMZ
5
dgn
TMZ
5
dgn
TMZ
5
dgn
TMZ
5
dgn
TMZ
5
dgn
- medisch-
oncoloog met
vingerprik (altijd op
dinsdag)
- radiotherapeut
- radiotherapie:
masker aanmeten
MRI- en CT-scan
- medisch oncoloog
- verpleegkundige
medische oncologie
1x per 4 weken afspraak
medisch oncoloog met
vingerprik
- Neuroloog en
radiotherapeut
- verpleegkundig
specialist
Fase 1: ‘combinatiefase’/ Fase 2: ‘rust’/ Fase 3: 6 kuren chemotherapie tabletten
19-9-2013 Een grote warboel?
Complexe
multidisciplinaire
zorg aan de patient
met een
hersentumor
- # 26
28
radiotherapiebijwerkingen
• Vroege bijwerkingen
- hersenoedeem
- hoofdpijn
- mentale traagheid
- vermoeidheid
• Late bijwerkingen
- cognitieve schade
29
Temozolomide
• Orale chemotherapie bij patiënten met hooggradige tumoren in een goede conditie
• 6 weken gecombineerd met radiotherapie
• Gevolgd door 6x 5-daagse kuur per maand
• Bijwerkingen: misselijkheid, vermoeidheid en kans op beenmergdepressie
Gevolgen van hersentumoren en hersenmetastasen voor patiënt en
omgeving
• Ingrijpende en beangstigende gebeurtenis
• Angst voor mentale ontluistering
• Problemen tgv cognitieve stoornissen
• Problemen tgv gedragsveranderingen
• Ten gevolge van cognitieve stoornissen en
gedragsverandering optredende problematiek in relaties
met de omgeving
• Omgaan met neurologische handicap
• Bij hersentumoren soms lang beloop met veel
beperkingen
Emotie en gedrag
• Stemming
snel in tranen, vlak en onverschillig,
opstandig/boos, eufoor, snel wisselende stemming,
frustratie en controleverlies
• Gedrag
apathisch, impulsief handelen, ontremd,
decorumverlies, agressief
• Impact diagnose => PTSS
32
Cognitie
• Aandacht en concentratie alertheid, gerichte aandacht, tempo reageren, dubbeltaken
• Waarneming herkenning, neglect, overzicht
• Handelen initiatieven, planning, volgorde, handeling, zelfcontrole
• Geheugen oriëntatie, korte/lange-termijngeheugen
• Communicatie (verbaal uiten/begrip) motorische afasie, sensorische afasie, gemengde afasie, woordvindstoornis
Cognitieve stoornissen
• 80% van alle glioompatienten
• Tumor of behandeleffect
• Leeftijd-effect, persoonsgebonden
• Afhankelijk dominante hersenhelft aangedaan
• Relatief mild
– verstoring dagelijks leven
– depressie
Cognitieve stoornissen – effect op partner
• Omgeving ipv patient uit hulpvraag
• Partner = primaire informele zorgverlener
– diagnose en behandeling begrijpen
– Veranderingen patient identifieren
– Omgaan met deze veranderingen
• Stress en negatieve impact welbevinden
– Angst
– Psychosomatiek
– Beperking actief/sociaal leven
– Slechtere gezondheid
35
achtergrondinformatie
• www.hersentumor.nl
• www.cerebraal.nl
• www.kwfkankerbestrijding.nl
• www.hersenstichting.nl
• www.afasie.nl
• www.epilepsievereniging.nl
Top Related