dr Renata Dobrucka
Katedra Towaroznawstwa i Ekologii Produktów Przemysłowych
Wydział Towaroznawstwa
Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu
Załącznik 3
Autoreferat dotyczący osiągnięć w pracy
naukowo – badawczej, dydaktycznej
i organizacyjnej w języku polskim
Poznań 2018
2
Spis treści:
1. Imię i Nazwisko............................................................................................... 3
2. Posiadane dyplomy i stopnie naukowe ......................................................... 3
3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu................................................ 3
4. Wskazanie osiągnięcia wynikającego z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca
2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule
w zakresie sztuki.........................................................................................
4
a. tytuł osiągnięcia naukowego........................................................................... 4
b. cykl publikacji.................................................................................................. 4
c. omówienie celu naukowego ww. pracy/prac i osiągniętych wyników wraz
z omówieniem ich ewentualnego wykorzystania...............................................
5
5. Omówienie pozostałych osiągnięć naukowo - badawczych............................. 22
a. pozostałe osiągnięcia naukowo-badawcze..................................................... 22
b. osiągnięcia w zakresie działalności organizacyjnej......................................... 34
c. osiągnięcia dydaktyczne.................................................................................. 35
6. Podsumowanie................................................................................................... 38
3
1. Imię i Nazwisko
Renata Dobrucka
Nazwisko panieńskie
Szafarczyk
2. Posiadane dyplomy i stopnie naukowe
05.06.2004 r. uzyskany dyplom magistra chemii, Wydział Chemii, Uniwersytet
im. A. Mickiewicza w Poznaniu, studia 5-letnie magisterskie.
Praca magisterska pt. Utylizacja włókien azbestowych z udziałem cieczy
jonowych, realizowana w Centrum Technologicznym w Poznaniu pod kierunkiem
prof. dr hab. Ludwika Domki.
27.01.2011 r. uzyskany stopień naukowy doktora nauk rolniczych w zakresie
technologii żywności. Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Wydział Nauk
o Żywności i Żywieniu, Katedra Zarządzania Jakością Żywności, Zakład zapewnienia
i bezpieczeństwa żywności.
Praca doktorska pt. Możliwości wykorzystania kwasu nadmrówkowego jako
środka przeciwdrobnoustrojowego w przemyśle drobiarskim wykonana pod
kierunkiem prof. dr hab. Piotra Koniecznego.
3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu
02.2005 - 08.2007 Asystent Działu Kontroli Jakości PZZ „Herbapol” Poznań
09.2007 - 08.2011 Specjalista Jakości PZZ „Herbapol” Poznań
09.2011 - 08.2012 Asystent, Katedra Towaroznawstwa i Ekologii Produktów
Przemysłowych, Wydział Towaroznawstwa,
Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu
od 09.2012 Adiunkt, Katedra Towaroznawstwa i Ekologii Produktów
Przemysłowych, Wydział Towaroznawstwa,
Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu
4
4. Wskazanie osiągnięcia* wynikającego z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r.
o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki
(Dz. U. 2016 r. poz. 882 ze zm. w Dz. U. z 2016 r. poz. 1311.):
a. Tytuł osiągnięcia naukowego:
Możliwości i znaczenie wykorzystania nanocząstek metali syntezy biologicznej
w innowacjach produktowych
b. Cykl publikacji:
1. Dobrucka, R., Cierpiszewski, R., 2014. Active and Intelligent Packaging Food –
Research and Development – A Review, Polish Journal of Food and Nutrition Sciences,
1, s. 7-15. (IF: 0.679; liczba punktów MNiSW: 15 pkt. wg udziału procentowego
10.05 pkt.)
2. Dobrucka, R., Długaszewska, J., 2015. Antimicrobial Activities of Silver Nanoparticles
Synthesized by Using Water Extract of Arnicae anthodium, Indian Journal of
Microbiology, 55 (2), s. 168-174. (IF: 1.143; liczba punktów MNiSW: 15 pkt. wg
udziału procentowego 12 pkt.)
3. Dobrucka, R., Długaszewska, J., 2016. Biosynthesis and antibacterial activity of ZnO
nanoparticles using Trifolium pratense flower extract, Saudi Journal of Biological
Sciences, 23 (4), s. 517-523.(IF: 2.564; liczba punktów MNiSW: 25 pkt. wg udziału
procentowego 12.5 pkt.)
4. Dobrucka, R., 2016. Synthesis and Structural Characteristic of Platinum Nanoparticles
Using Herbal Bidens Tripartitus Extract, Journal of Inorganic and Organometallic
Polymers and Materials, 26 (1),s.219-225. (IF: 1.577; liczba punktów MNiSW:25 pkt.)
5. Dobrucka, R., Dlugaszewska, J., Kaczmarek, M., 2016. Antimicrobial and cytostatic
activity of biosynthesized nanogold repared using fruit extract of Ribes nigrum,
Arabian Journal of Chemistry, 1, s. 1-9. (IF: 4.553; liczba punktów MNiSW: 35 pkt. wg
udziału procentowego 17.5 pkt.)
6. Dobrucka, R., 2016. Biofabrication of platinum nanoparticles using Fumariae herba
extract and their catalytic properties, Saudi Journal of Biological Sciences, on-line, s.
1-7. (IF: 2.564; liczba punktów MNiSW: 25 pkt.)
5
7. Dobrucka, R., 2016. Synthesis of MgO nanoparticles using Artemisia abrotanum
herba extract and their antioxidant and photocatalytic properties. Iranian Journal of
Science and Technology, Transactions A: Science, 1-9.(IF:0.217; liczba punktów
MNiSW: 20 pkt.).
8. Dobrucka, R. 2017. Synthesis of titanium dioxide nanoparticles using Echinacea
purpurea herba. Iranian Journal of Pharmaceutical Research,16, 2, 753-759. (IF:1.352;
liczba punktów MNiSW: 15 pkt.)
9. Dobrucka, R. 2017. The biological synthesis of anatase titanium dioxide nanoparticles
using Arnicae anthodium extract, Bulgarian Chemical Communications, 49, 3, 595-
599. (IF: 0.238; liczba punktów MNiSW: 15 pkt.)
10. Dobrucka, R. 2017. Antioxidant and catalytic activity of biosynthesized CuO
nanoparticles using extract of Galeopsidis herba. Journal of Inorganic and
Organometallic Polymers and Materials, 1-8. (IF:1.577; liczba punktów MNiSW: 25
pkt.)
11. Dobrucka, R., Dlugaszewska, J., Kaczmarek, M., 2018. Cytotoxic and antimicrobial
effects of biosynthesized ZnO nanoparticles using of Chelidonium majus extract,
Biomedical Microdevices, 20 (1), s. 1-13. (IF: 2.062; liczba punktów MNiSW: 35 pkt.
wg udziału procentowego 15.75 pkt.)
12. Dobrucka, R., Długaszewska, J., 2018. Antimicrobial activity of the biogenically
synthesized core-shell Cu@Pt nanoparticles, Saudi Pharmaceutical Journal, In press,
https://doi.org/10.1016/j.jsps.2018.02.028. (IF=2.302; liczba punktów MNiSW: 20
pkt. wg udziału procentowego 10 pkt.)
c. Omówienie celu naukowego ww. prac i osiągniętych wyników wraz z omówieniem ich
ewentualnego wykorzystania
Obserwowana od lat postępująca globalizacja współczesnej gospodarki wpływa na jej
zmienność i nieprzewidywalność. Pojawia się zatem konieczność tworzenia nowych lub
ulepszanie istniejących juz rozwiązań, które będą mogły efektywnie konkurować
zapotrzebowanie na wymagającym rynku. Utrzymanie pozycji na rynku jest możliwe dzięki
nieustannemu poszerzaniu własnej działalności co często wiąże się z poszukiwaniem
6
alternatywnych sposobów uzyskiwania przewagi konkurencyjnej. Innowacje są obecnie
jednym z najistotniejszych czynników decydujących o nowoczesności i konkurencyjności całej
gospodarki. W przypadku zaprzestania wprowadzania innowacji gospodarka mogłaby wejść
w stan trwałej równowagi z permanentnym przepływem tych samych produktów. Natomiast
wprowadzane innowacje skutkują wyjściem gospodarki ze stanu statycznego i wpływają na
jej dynamizację. Duża zmienność i wysoka konkurencyjność wymusza na przedsiębiorstwach
potrzebę ciągłego rozwoju i większego orientowania się na potrzeby klienta.
Nowe pomysły przyczyniają się do kumulacyjnego procesu przemian,
wykorzystującego transfer wiedzy i dyfuzję innowacji jako samodzielny i bazowy czynnik
wytwórczy. Sprzyja to postrzeganiu współczesnej gospodarki, jako gospodarki opartej na
wiedzy. Rozwój i innowacje (B+R+I) są komplementarne z działaniami mającymi na celu
podniesienie jakości kapitału ludzkiego. Nowa wiedza, którą nabywają badacze, jest
wykorzystywana przez nich także w działalności edukacyjnej, co pozwala upowszechnić ją
w kręgach akademickich i w całym społeczeństwie. Powodzenie dalszych badań jest
uzależnione od dopływu nowych wykwalifikowanych pracowników. Nowe metody produkcji
wymagają od pracowników nabycia nowych umiejętności oraz przyswojenia niezbędnej
wiedzy. Stąd pojawia się tendencja do się wzmocnienie infrastruktury badawczo-rozwojowej.
Na podstawie raportu Innowacje 2015 wiadomo jest, iż na szczeblu krajowym podejmowane
są działania zmierzające do podniesienia wydatków na badania naukowe oraz prace
badawczo-rozwojowe. Strategia rozwoju kraju do 2030 roku zakłada stopniowy wzrost
wydatków na naukę oraz badania i rozwój.
Trwający od lat intensywny rozwój nanotechnologii jest dowodem na to,
iż niemożliwe jest tworzenie innowacyjnej gospodarki bez tej dziedziny nauki.
Nanotechnologię charakteryzuje jej interdyscyplinarność. Różnorodność dostępnych
nanoproduktów jest dowodem na to iż nanotechnolgią interesuje się niemal każda branża
przemysłu. Wielu producentów, aby osiągnąć przewagę konkurencyjną stosuje rozwiązania
nanotechnologiczne. Nanotechnologia jest podejściem badawczym, które odnosi się do
zrozumieniu i doskonalenia właściwości materii w skali nano. W takim wymiarze materia
wykazuje odmienne właściwości, w wyniku czego tradycyjnie wyznaczone granice pomiędzy
dyscyplinami naukowymi i technicznymi ulegają zatarciu. Uzyskanie materiału o rozmiarach
nanometrycznych to ogromny potencjał dla całego spektrum zastosowań. Nanotechnologia
7
ma zatem ogromny wpływ na rozwój niemal każdego sektora gospodarki. Wiąże się to
z poprawą jakości życia konsumentów, a także rozwiązaniem problemów współczesnej
cywilizacji.
Wzrost znaczenia nanotechnologii w światowej gospodarce zapoczątkował
podejmowanie inicjatyw, opracowywanie strategii, a także uruchamianie specjalnych
programów ukierunkowanych na jej wspieranie i rozwój. Od 2000 do 2013 roku na całym
świecie zainwestowano w nanotechnologię około 67 mld $, a w 2014 r. aż 100 mld $. Ponad
60 krajów po Stanach Zjednoczonych podjęło finansowanie inicjatyw z dziedziny
nanotechnologii. Były to rozwinięte przemysłowo kraje Europy Zachodniej, Japonia, Kanada
czy Australia, rynki Rosji, Chin, Brazylii, Indie, a także państwa rozwijające się. W latach 2007-
2013 Komisja Europejska przeznaczyła na inwestycje wysokobudżetowe około 3.5 mld €.
Powstało aż 231 programów technologicznych z czego dwa poświęcone są wyłącznie
zagadnieniom z zakresu nanomedycyny i nanoelektroniki. W Polsce w 2013 r.
przedsiębiorstwa przeznaczyły na działalność nanotechnologiczną około 230 mln zł, tj.
o ponad 63 mln zł więcej niż w roku poprzednim. Z kolei sprzedaż wyrobów
nanotechnologicznych w 2013 roku przyniosła zysk w wysokości ponad 383 mln zł. Liczba
przedsiębiorstw, które wykazały działalność nanotechnologiczną wyniosła 71, czyli o 23
podmioty więcej niż w 2012 roku. Wewnętrzne nakłady poniesione przez przedsiębiorstwa
na działalność nanotechnologiczną wyniosły 225.5 mln zł i były wyższe o 63.8 mln zł niż
w 2012 roku, co świadczy o 39 % wzroście. Rośnie także ilość patentów w dziedzinie
nanotechnologii. Jak podaje baza Patent Lens w 2010 roku powstało 4383 zastrzeżeń
patentowych w tej dziedzinie, a w 2016 było ich aż 6969. Patentowanie wyników badań
naukowych jest napędzane komercyjnym zainteresowaniem i skupione jest na wynikach,
które mogą skutkować znaczącymi zyskami ekonomicznymi.
Jednym z interesujących zagadnień funkcjonujących w dziedzinie nanotechnologii są
nanocząstki metali. Ze względu na swoje rozmiary posiadają własności inne od większych
cząstek zbudowanych z tego samego materiału. Zmiany cech fizykochemicznych
nanomateriałów powstają na skutek ograniczenia kwantowego elektronów w nanocząstkach
oraz zwiększonego stosunku liczby atomów lub jonów powierzchniowych
i przypowierzchniowych do tych znajdujących się wewnątrz danej cząstki. Wynikiem jest
duża powierzchnia właściwa, co powoduje zwiększenie się ilości niewysyconych miejsc
8
koordynacyjnych, defektów oraz naprężeń sieci krystalicznej. W efekcie atomy i jony
powierzchniowe znajdują się w innym otoczeniu koordynacyjnym. W wyniku zmniejszenia
rozmiaru powstają m.in. zaburzenia funkcji falowej elektronów, co skutkuje zmianom
całkowitej energii układu odpowiadającej za stabilność termodynamiczną. Mogą tworzyć
uporządkowana strukturę krystaliczną, ciała amorficzne lub szkliste złożone
z niezorganizowanych atomów. Nanocząstki o strukturze krystalicznej mogą być
monokryształami lub składać się z losowo ułożonych kryształów lub ziaren, co ma wpływ na
właściwości fizyczne materiału. Silnie rozwinięta powierzchnia właściwa ma związek z ich
silnymi właściwościami min. adsorpcyjnymi czy antybakteryjnymi.
W ostatnich latach obserwowany jest wyraźny wzrost produkcji nanocząstek metali.
Raport Future Markets Inc. podaje, iż w 2010 roku wyprodukowano na świecie ponad 230
tysięcy ton nanocząstek tlenków metali. Według światowego raportu The global market for
metal and metal oxide nanoparticles to 2020, roczny wzrost produkcji nanocząstek
szacowany jest na około 10 %. Różnie wygląda aplikacja nanocząstek metali
w poszczególnych gałęziach przemysłu. Według raportu Future Markets Inc, w 2012 roku
nanocząstki metali stosowane były głównie przy produkcji farb i powłok (19%), w medycynie
(14%) oraz optyce i elektronice (14%). Nanocząstki były wykorzystywane także przy
opracowywaniu kompozytów i katalizatorów. Różnokierunkowo wygląda produkcja
nanocząstek w poszczególnych krajach.
W 2012 roku nanocząstki metali były produkowane w 25 krajach świata. Jednak
wielkość produkcji w zależności od kraju jest inna. Największy udział w produkcji
nanocząstek metali mają Stany Zjednoczone. Działa tam aż 53 producentów tych
materiałów, co stanowi oni 50 % światowej produkcji. Znaczącym producentem nanocząstek
metali są także kraje Unii Europejskiej, gdyż ich udział stanowi aż 20 % światowej produkcji.
W Europie działa 35 firm oferujących nanocząstki tlenków metali. Wśród krajów unijnych
liderami są Niemcy oraz Francja.
Współczesna medycyna i farmacja nie osiągnęłaby tak wysokiego poziomu
zaawansowania bez obecności nanocząstek metali. W związku z szybkim uodparnianiem się
mikroorganizmów na antybiotyki poszukuje nowych substancji o właściwościach
antybakteryjnych oraz przeciwwirusowych. Połączenie leków i nanocząstek okazały się
skutecznym rozwiązaniem wobec najbardziej opornych wirusów i bakterii. Nanocząstki są
9
stosowane jako także układy transportujące substancje aktywne do ściśle określonych
tkanek organizmu. Dzięki obecności nanocząstek poprawie ulegają parametry
farmakodynamiczne i farmakokinetyczne leków m.in.: biodostępność, czas uwalniania
substancji aktywnej oraz wydłużenie czasu działania farmakologicznego. Ponadto, niewielki
rozmiar umożliwia ich sprawne przemieszczanie się w obrębie organizmu i sprawia, że leki są
trudniej wychwytywane przez układ immunologiczny.
Wiele korzyści niesie połączenie nanocząstek z czynnikami diagnostycznymi dając
możliwość jednoczesnego obrazowania guzów i ich leczenia. Wynika to z funkcjonalizacji
powierzchni nanocząstek odpowiednimi biocząsteczkami (np. przeciwciałami) co w efekcie
umożliwia ich obecność w organizmie przez kilka dni i wybiórcze kumulowanie
w konkretnych obszarach organizmu. Nanocząstki stosowane są także w radioterapii.
Zastosowanie nanozłota powoduje jego gromadzenie się w miejscu występowania guza
i absorbowanie promieniowania jonizującego, dzięki czemu możliwe jest stosowanie
mniejszej dawki terapeutycznej. Nie powoduje to uszkodzeń tkanki prawidłowej.
Produkty kosmetyczne zawierające w swoim składzie nanocząstki należały niegdyś
do wyrobów niszowych, często ekskluzywnych. Obecnie występują praktycznie w każdej
grupie kosmetyków. Niewielki rozmiar nanocząstek skutkuje łatwością penetracji warstw
stąd ich możliwość wnikania w głąb skóry. Ponadto, nanocząstki metali stosowane w celu
nadania stabilności preparatom kosmetycznym, których składniki, ulegają rozkładowi np. na
skutek utleniania.
Nanocząstki metali znalazły swoje zastosowanie również w przemyśle spożywczym.
Są stosowane przy projektowaniu nanosensorów do wykrywania obecności związków
chemicznych, mikroorganizmów i pestycydów. Przykładem jest opracowanie nanosensorów
do wykrywania obecności melaminy. Melamina jako pochodna triazyny należy do związków
aromatycznych z grupy amin. Stosuje się ją do wyrobu żywic melaminowych używanych
w produkcji przedmiotów gospodarstwa domowego, laminatów dekoracyjnych, klejów, farb
i lakierów. Ze względu na wysoką zawartość azotu (66% masy) stosowano ją do uzyskania
fałszywie wysokiej zawartości białka w paszach dla zwierząt oraz produktach spożywczych.
Od momentu masowych zatruć spowodowanych jej obecnością w mleku w proszku
przeznaczonym dla dzieci wprowadzono ścisłe kontrole zawartości melaminy w żywności.
Od lat zatem prowadzone są intensywne badania nad opracowaniem czułych nanosensorów
10
do wykrywania obecności melaminy w oparciu o przejścia energetyczne związane
z fluorescencją między nanocząstkami złota. Zastosowanie nanocząstek metali umożliwia
także opracowywanie systemów do badania pozostałości detergentów w produktach
spożywczych, których obecność nie jest wskazana ze względu na wysokie standardy
bezpieczeństwa produkcji żywności.
Nanomateriały obecne są także w budownictwie. Nanopowłoki w postaci farb
posiadają doskonałe właściwości fotokatalityczne, antybakteryjne oraz samoczyszczące,
które stosuje się w celu spowolnienia rozwoju grzybów i pleśni. Tego typu powłoki wykazują
wysoką odporność na zarysowania, promieniowanie UV, podwyższone przewodnictwo
elektryczne oraz ogniotrwałość. Dodatek nanocząstek metali do materiałów budowlanych
wpływa na ich wzmocnienie, wytrzymałość i trwałość. Powoduje zmniejszenie porowatość
betonu, co w konsekwencji ogranicza przepuszczalność wody, a zwiększa mrozoodporność.
W związku z rosnącym popytem na nanocząstki metali obserwuje się intensyfikację
prac badawczych związanych z opracowaniem nowych i skutecznych metod ich
otrzymywania. Odpowiednio dobrana metoda umożliwia wytwarzanie cząstek
o zamierzonym rozmiarze, kształcie, niewielkim rozrzucie wyników oraz powtarzalności.
Zastosowanie metod biologicznych pozwala wyeliminować lub ograniczyć ilość
wytwarzanych odpadów powstających podczas chemicznych i fizycznych procesów. Łagodne
warunki prowadzenia reakcji, m.in. ciśnienie atmosferyczne i temperatura nieprzekraczająca
100°C, pozwalają na zaklasyfikowanie tych metod do grupy mało energo- i pracochłonnych.
Biologiczne metody otrzymywania nanocząstek metali są najczęściej prowadzone
z wykorzystaniem grzybów, bakterii oraz ekstraktów roślinnych. Synteza z udziałem grzybów
i bakterii może przebiegać zewnątrz jak i wewnątrzkomórkowo. Synteza
zewnątrzkomórkowa polega na związaniu jonów metalu na powierzchni komórki i ich
redukcji. Synteza wewnątrzkomórkowa obejmuje transport jonów metalu do wnętrza
komórki i redukcję skutkującą wytrącaniem metali w postaci nanocząstek. Zastosowanie
w syntezie biologicznej ekstraktów roślinnych zazwyczaj ogranicza się do metody
zewnątrzkomórkowej. W tym przypadku bardzo istotny jest dobór odpowiedniej rośliny oraz
warunków reakcji prowadzących do skutecznej redukcji metali do postaci nano.
11
Celem opisywanego osiągnięcia naukowego było opracowanie biologicznej metody
otrzymywania nanocząstek metali przy zastosowaniu ekstraktów roślinnych, ocena
wybranych właściwości i możliwości zastosowań.
Cykl badań rozpoczęłam od oceny możliwości wykorzystania nanocząstek metali
syntezy biologicznej. Badania nad zastosowaniem nanotechnologii w opakowalnictwie miały
swój początek w latach 90 ubiegłego wieku. Większość prac dotyczyła wykorzystania
montmorylonitu jako dodatku do szerokiej gamy polimerów, takich jak: polietylen, poliamid,
poli(chlorekwinylu). Obecnie nanotechnologia ma dużo szersze zastosowanie
w opracowywaniu materiałów opakowaniowych. Jednym z interesujących obszarów
zastosowań nanocząstek są opakowania aktywne i inteligentne. W związku z tym ważnym
etapem moich badań naukowych był artykuł przeglądowy pt. Active and Intelligent
Packaging Food – Research and Development – A Review, opublikowany w 2014 roku
w czasopiśmie Polish Journal of Food and Nutrition Sciences [zał.I.A.1]. W artykule tym
scharakteryzowano najnowsze rozwiązania w zakresie opakowań aktywnych oraz
inteligentnych. Bardzo ważnym elementem pracy było przedstawienie światowego rynku
opakowań, na którym coraz większą rolę odgrywają rozwiązania aktywne i inteligentne.
Opakowania inteligentne mają natomiast zadanie informować o zamianach zachodzących
w zapakowanym produkcie. Wśród rozwiązań zaliczanych do inteligentnych należą barwne
wskaźniki czasu lub temperatury umieszczone wewnątrz lub na zewnątrz opakowania.
Poprzez zmianę barwy informują o zmianach zachodzących w produkcie. Czytelna informacja
o jakości zapakowanego produktu może zdecydowanie poprawić funkcjonowanie całego
łańcucha dostaw.
Opakowania aktywne stwarzają nowe możliwości w zakresie pakowania towarów
oraz stanowią rozwiązania, w których to opakowanie, produkt oraz otoczenie wzajemnie na
siebie oddziałują. Aktywność opakowania jest możliwa dzięki wzbogaceniu materiału
opakowaniowego odpowiednią substancją oraz dobranie konstrukcji w taki sposób aby
możliwe było regulowanie procesów chemicznych wewnątrz, co zapobiega min. utlenianiu
się produktu. Opakowania przeciwdrobnoustrojowe stanowią rodzaj opakowań aktywnych,
z którymi wiąże się duże nadzieje ze względu na ochronę produktów spożywczych.
Zanieczyszczenia mikrobiologiczne są bowiem dużym problemem dla producentów żywności.
Drobnoustroje obniżają znacząco jakość zapakowanych produktów. W celu zwiększenia
12
bezpieczeństwa oraz wydłużenia okresu przydatności do spożycia producenci stosują różne
metody utrwalania żywności. Tradycyjne metody takie jak pasteryzacja, termiczne
wyjaławianie, chemiczne utrwalanie i mrożenie nie zawsze mogą być stosowane do
wszystkich produktów. Alternatywną metodą pozwalającą zniwelować zagrożenie
mikrobiologiczne może być zastosowanie opakowań przeciwdrobnoustrojowych. Przy
projektowaniu opakowań przeciwdrobnoustrojowych wykorzystuje się naturalne
biopolimery (chitozan), naturalne środki przeciwbakteryjne (nizyna, tymol, karwakrol,
izotiocyjanianu, antybiotyki), enzymy (peroksydaza lizozym), syntetyczne środki
przeciwbakteryjne (sole amoniowe, EDTA, kwas propionowy, kwas benzoesowy, kwas
sorbowy) oraz nanocząstki metali. Swoją pracę naukową skupiłam zatem wokół tematu
nanocząstek metali, ich otrzymywania i właściwości.
Opracowanie metody badania działania środków przeciwdrobnoustrojowych niesie
wiele korzyści. Prawdziwym wyzwaniem było jednak zaprojektowanie, a następnie
otrzymanie środków bójczych stosując tzw. łagodne warunki reakcji. W kolejnym etapie
badań podjęłam się zatem opracowania biologicznej metody otrzymywania nanocząstek
metali oraz ocenie ich wybranych właściwości, w tym przeciwdrobnoustrojowych.
Artykuł pt. Antimicrobial Activities of Silver Nanoparticles Synthesized by Using Water
Extract of Arnicae anthodium, opublikowany w 2015 roku w czasopiśmie Indian Journal of
Microbiology przedstawia aktywność przeciwdrobnoustrojową nanosrebra otrzymanego
z wykorzystaniem ekstraktu wodnego z ziela arniki [zał.I.A.2]. Pierwszym, najważniejszym
etapem badań było opracowanie odpowiedniej metody syntezy nanocząstek srebra. Dobór
warunków metody był kluczowym etapem całego badania. To właśnie od warunków
prowadzenia reakcji zależy kształt i wielkość cząstek, które z kolei decydują o ich
właściwościach. Działanie przeciwdrobnoustrojowe nanocząstek metali jest ściśle związane
z ich cechami morfologicznymi oraz właściwościami fizykochemicznymi. Dodatni ładunek
powierzchni nanocząstek metalu ułatwia wiązanie z ujemnie naładowaną powierzchnią
bakterii, co wpływa na wzmocnienie działania antybakteryjnego. Siła protomotoryczna błony
komórkowej jest zaburzana nawet przy bardzo niskim stężeniu Ag+, indukując wyciek
protonów, a w konsekwencji całkowitą deenergetyzację i śmierć komórki bakteryjnej.
Ponadto, interakcja jonów srebra z powierzchnią komórki prowadzi do denaturacji białek
i inaktywacji licznych enzymów. Powinowactwo Ag+ do grup funkcyjnych centrum aktywnego
13
enzymów skutkuje ich unieczynnieniem. Szczególne znaczenie ma zablokowanie działania
enzymów oksydacyjnych, wchodzących w skład łańcucha oddechowego (np. cytochromu b).
W odpowiedzi dochodzi do wzmożonej produkcji wolnych rodników, powodujących
dodatkowe uszkodzenia komórki.
Zasadniczym etapem tej pracy była także charakterystyka fizykochemiczna
nanosrebra. Morfologię otrzymanych nanocząstek badano za pomocą skaningowego
mikroskopu elektronowego (SU3500, Hitachi). Zastosowana przystawka EDS umożliwiła
zbadanie próbki pod kątem zawartości pierwiastków. Do identyfikacji grup funkcyjnych
zastosowano spektroskopię w podczerwieni z transformacją Fouriera (Perkin Elmer
Spectrum One) wykorzystującą absorpcję promieniowania elektromagnetycznego
o określonej długości fali (energii) przez oscylujące cząsteczki. Obecność nanocząstek srebra
potwierdzono wykorzystując instrumentalną metodę spektroskopii absorpcyjnej UV-Vis
w zakresie długości fali 350–800 nm w temperaturze pokojowej z zastosowaniem
spektrofotometru Carry E 500. Lokalizacja maksimum absorpcji (λmax) zależy od rodzaju,
wielkości oraz kształtu nanocząstek. Ponieważ nanocząstki srebra wykazują zdolność
absorpcji promieniowania widzialnego, która jest efektem istnienia powierzchniowego
plazmonu, zaobserwowano przesunięcie maksimum piku Ag0 w zakresie od 400 nm do 500
nm i uzyskanie maksimum absorbancji przy 458 nm. Wraz ze wzrostem czasu trwania analizy
tzn. od 24 do 168 h obserwowano wzrost wartości absorbancji. Dla potwierdzenia obecności
nanocząstek srebra w badanej próbce zastosowano fluorescencję rentgenowską. Sygnał
uzyskany przy wielkości 2.82 keV sugerował, iż otrzymane nanocząstki srebra były głównym
elementem otrzymanego roztworu. Uzyskane zdjęcia wykonane skaningowym mikroskopem
elektronowych potwierdziły obecność nanoserbra wielkości 90-118 nm.
Aktywność przeciwbakteryjną oraz przeciwgrzybiczną in vitro nanocząstek srebra
oceniono z wykorzystaniem szczepów bakterii Staphylococcus aureus ATCC 4163, Escherichia
coli ATCC 25922, Pseudomonas aeruginosa ATCC 6749 i drożdży Candida albicans ATCC
10231. Otrzymane wyniki potwierdziły hamujące działanie nanocząstek srebra wobec
wszystkich testowanych szczepów bakterii oraz wobec C. albicans. Ponadto aktywność
antybakteryjna nanosrebra była wyższa od aktywności zastosowanego w badaniach
antybiotyku. Nanosrebro posiadało również znakomitą aktywność grzybobójczą. Była ona
wyraźnie wyższa od działania nystatyny.
14
W kolejnej pracy badawczej opracowano metodę syntezy nanocząstek ZnO oraz
zbadano ich aktywność antybakteryjną. Wynikiem pracy był artykuł z 2016 roku pt.
Biosynthesis and antibacterial activity of ZnO nanoparticles using Trifolium pratense flower
extract opublikowany w czasopiśmie Saudi Journal of Biological Sciences [zał.I.A.3].
Do syntezy nanocząstek ZnO wykorzystano ekstrakt z kwiatów koniczyny czerwonej. Techniki
badawcze takie jak : UV-VIS, FTIR, XRD oraz SEM i EDX zostały zastosowane do potwierdzenia
obecności nanocząstek ZnO. Wykonano także analizę elementarną. Do tego celu
zastosowano fluorescencję rentgenowską (XRF). Każdy pierwiastek zawarty w analizowanej
próbce, wskutek wzbudzenia rentgenowskiego, emituje charakterystyczne dla siebie widmo,
które stanowi podstawę do analizy jakościowej i ilościowej. Otrzymane tą techniką widmo
umożliwiło przedstawienie składu pierwiastkowego badanych próbek, a co za tym idzie
potwierdzenie obecności nanoczastek ZnO. Uzyskanie intensywego sygnału przy 8,63 keV
sugerowało, że nanocząstki ZnO były głównym elementem badanej próbki. Dyfrakcja
rentgenowska XRD pozwoliła scharakteryzować strukturę krystaliczną i skład fazowy badanej
próby. Do obliczenia wielkości nanocząstek, która wynosiła 60-70 nm wykorzystano wzór
Debye'a-Scherrera.
Aktywności antybakteryjna nanocząstek ZnO została oceniona metodą dyfuzyjną.
Nanocząstki badano pod kątem ich aktywności przeciwbakteryjnej wobec standardowych
szczepów (S. aureus ATCC 4163, E. coli ATCC 25922, P. aeruginosa ATCC 6749) i klinicznych
(szczepów S. aureus i P. aeruginosa). Próbą porównawczą była syntetyczna gentamycyna.
Przygotowane w agarze otwory napełniano roztworem z nanocząstkami ZnO stosując
wybrane stężenia. Działanie przeciwbakteryjne nanocząstek ZnO oceniano poprzez pomiar
stref inhibicji w stosunku do organizmów testowych. W przypadku szczepu P. aeruginosa
nanocząstki ZnO wykazały skuteczniejsze działanie niż zastosowany antybiotyk
aminoglikozydowy - gentamycyna. W przypadku S.aureus ATCC 4163, E. coli ATCC 25922,
P. aeruginosa ATCC 6749, wielkość stref zahamowania wzrostu była zbliżona wielkością.
Przeprowadzone badania pozwoliły stwierdzić, iż otrzymane w syntezie biologicznej
nanocząstki ZnO wykazywały skuteczne działanie bójcze wobec wszystkich testowanych
szczepów bakterii. Wyniki aktywności mikrobiologicznej dla nanocząstek ZnO były
porównywalne z wynikami uzyskanymi dla syntetycznego antybiotyku. Na podstawie
przedstawionych wyników badań stwierdzono, że hamowanie wzrostu bakterii może być
15
wynikiem uszkodzenia błony komórkowej bakterii, co w efekcie skutkuje śmiercią komórki.
Mniejsza krzywizna powierzchni struktury sferycznej nanocząstek powodowała wysoką
rozpuszczalność jonów. Zwiększoną śmiertelność komórek osiągnięto przez zwiększenie
stężenia ZnO, które zakłócało funkcje mitochondrialne, stymulując wyciek dehydrogenazy
mleczanowej i zmianę morfologii komórki.
Kontynuacją moich badań dotyczących biologicznej syntezy nanocząstek ZnO był mój
kolejny artykuł w czasopiśmie Biomedical Microdevices pt.: Cytotoxic and antimicrobial
effects of biosynthesized ZnO nanoparticles using of Chelidonium majus extract [zał.I.A.11.].
Praca dotyczyła biologicznej syntezy nanocząstek ZnO z wykorzystaniem glistnika jaskółcze
ziele oraz ocenie ich właściwości fizyko-chemicznych, antymikrobiologicznych oraz
przeciwnowotworowych. Odpowiednio dobrane warunki syntezy umożliwiły uzyskanie
nanocząstek ZnO wielkości około 8 nm. Potwierdził to zastosowany w badaniach mikroskop
sił atomowych oraz skaningowy mikroskop elektronowy. Transmisyjna mikroskopia
elektronowa wskazała na kulisty kształt otrzymanych nanocząstek. W celu określenia
struktury nanocząstek ZnO zastosowano dyfrakcję rentgenowską. Spektroskopia
w podczerwieni z transformacją Fouriera (FTIR) potwierdziła obecność związków
bioaktywnych obecnych w zielu glistnika, które pełniły rolę środka redukującego oraz
stabilizującego cząstki. Ziele glistnika zawiera związki jak sparteina, oksysanguinarina,
chelirubina, chelidamina, metoksychelidonina, homochelidonina, kwas chelidonowy, kwas
askorbinowy, kwas jabłkowy, kwas cytrynowy, kwas bursztynowy, karoten, olejek eteryczny,
flawonoidy, saponiny, garbniki i sole mineralne. Dominujące alkaloidy występujące w zielu
glistnika jakie jak: chelidonina, chelerytryna, sangwinaryna, berberyna, koptyzyna i stylopina
wykazują szerokie spektrum aktywności biologicznej. Intensywne pasma absorpcyjne
zaobserwowano w obszarach : 3326 cm-1, 1634 cm-1, 1342 cm-1, 421 cm-1 i 401 cm-1.
Intensywny pik 3326 cm-1 odpowiadał grupie -OH i alifatycznej grupie metylenowej C-H. Pik
przy długości 1635 cm-1 był charakterystyczny dla gupy C = O, typowej dla struktury
flawonoidów, które występują w glistniku jaskółcze ziele. Pasmo absorpcje w obszarze 1342
cm-1 wskazywało na drgania trzeciorzędowej grupy aminowej.
W pracy oceniono działanie przeciwnowotworowe i przeciwdrobnoustrojowe
otrzymanych nanocząstek ZnO. Aktywność przeciwdrobnoustrojowa nanocząstek została
oceniona przeciwko standardowym, jak i klinicznym szczepom bakterii chorobotwórczych:
16
S. aureus, E.coli oraz P. aeruginosa. Badano również aktywność przeciwko grzybom :
C. albicans, T. rubrum oraz A. niger. Uzyskane wyniki wykazały najwyższą aktywność bójczą
nanocząstek ZnO wobec S. aureus. Otrzymane wartości minimalnego stężenia
bakteriobójczego oraz minimalnego stężenia hamującego były porównywalne z wartościami
uzyskanymi dla antybiotyku z grupy aminoglikozydów (amikacyny). Przygotowany ekstrakt
z glistnika nie wykazywał hamowania bójczego w badaniu kontrolnym, co sugerowało,
iż aktywność przeciwdrobnoustrojowa była związana z obecnością nanocząstek ZnO.
Aby ocenić czy inne nanocząstki metali otrzymane metodą biologiczną wykazują
działanie przeciwdrobnustrojowe w kolejnym etapie swoich badań podjęłam takie wyzwanie.
Efektem pracy jest artykuł z 2016 roku pt. Antimicrobial and cytostatic activity of
biosynthesized nanogold repared using fruit extract of Ribes nigrum opublikowany
w czasopiśmie Arabian Journal of Chemistry [zał.I.A.5.]. Przedstawiono w nim również wyniki
właściwości cytotoksycznych nanocząstek złota otrzymanych na drodze syntezy biologicznej
wobec komórek nowotworu płuca. Zastosowana w artykule spektroskopia w podczerwieni
Fouriera (FTIR) pozwoliła na korelację pasm absorpcyjnych (pasm wibracyjnych)
ze związkami chemicznymi w analizowanej próbie. Pozwoliło to zidentyfikować związki
aktywne obecne w ekstrakcie, które były odpowiedzialne za procesy redukcji i stabilizacji
otrzymanych nanocząstek. Zaobserwowano obecność pików w obszarach: 3307 cm-1, 2140
cm-1, 1634 cm1, 426 cm-1 i 398 cm-1. Silne pasma w granicach 2140 cm-1 i 1634 cm-1 cechują
podwójne wiązania, takie jak C = C, C = O, C = C, C = N. Wiązanie te wskazują na obecność w
owocach czarnej porzeczki związków bioaktywnych takich jak polifenole, antocyjany,
witamina C i B.
Dla potwierdzenia obecności złota zastosowano spektrofotometrię UV-VIS.
Absorbancję badanego roztworu mierzono w zakresie długości fali od 400 do 700 nm.
Do oceny morfologii nanozłota wykorzystano transmisyjny mikroskop elektronowy (TEM),
skaninigowy mikroskop elektronowy (SEM Quanta FEG 250 (FEI) oraz mikroskop sił
atomowych (AFM). Zastosowanie transmisyjnej mikroskopii elektronowej (TEM) pozwoliło
scharakteryzować wielkość i niezwykle istotny kształt cząstek. Przeważała zdecydowanie
obecność trójkątnych i kulistych nanocząstek złota. Zastosowana mikroskopia sił atomowych
potwierdziła wielkość cząstek mierzonych za pomocą technik SEM oraz TEM, która wynosiła
około 20 nm.
17
Otrzymane nanozłoto wykazało doskonałe działanie bakteriobójcze i grzybobójcze.
Wartości minimalnego stężenia bakteriobójczego uzyskanego dla nanocząstek złota (MBC-
ang. Minimal Bactericidal Concentration) były tylko jedno rozcieńczenie wyższe od
minimalnego stężenia hamującego (MIC - ang. Minimal Inhibitory Concentration).
Nanocząstki działały bójczo również wobec dermatofitów Trichophyton rubrum ATCC 28188.
Ocenę właściwości cytotoksycznych otrzymanych nanocząstek złota przeprowadzono na
komórkach ludzkich in vitro oceniano z wykorzystaniem dwóch znanych ludzkich linii
komórkowych. W tym celu, zastosowano przylegające komórki fibroblastów CCD-39Lu
(ATCC® CRL-1498™) wyizolowanych z płuc i przylegające komórki nabłonka ludzkiego
niedrobnokomórkowego raka płuca A549 (ATCC CCL-185 ®™). Ocena cyklu komórkowego,
wykonywana w trakcie badań wskazała na różne wrażliwości komórek nowotworowych
i nienowotworowych w poszczególnych fazach. Ponadto, zaobserwowano, iż pod wpływem
obecności nanocząstek złota liczba żywych komórek była znacznie zmniejszona, przy
jednoczesnym zwiększeniu procent martwych komórek, zarówno A549, jak i CCD-39Lu.
Biologiczną metodę syntezy zastosowano do otrzymania nanocząstek platyny. Wyniki
badań zostały opisane w artykule pt. Synthesis and structural characteristic of platinum
nanoparticles using herbal Bidens Tripartitus extract opublikowanym w 2016 roku
w czasopiśmie Journal of Inorganic and Organometallic Polymers and Materials [zał.I.A.4.].
Wielkość i kształt otrzymanych nanocząstek został oceniony z wykorzystaniem
elektronowego mikroskopu skaningowego (SEM), transmisyjnego mikroskopu
elektronowego (TEM) oraz mikroskopu sił atomowych (AFM). Skaningowy oraz transmisyjny
mikroskop elektronowy potwierdził obecność nanocząstek patyny o wielkości około 10 nm.
Do syntezy nanocząstek platyny zastosowano również ekstrakt wodny z ziela
dymnicy. Uzyskane wyniki przedstawiono w artykule pt. Biofabrication of platinum
nanoparticles using Fumariae herba extract and their catalytic properties opublikowanym
w czasopiśmie Saudi Journal of Biological Sciences w 2016 roku [zał.I.A.6.]. Analiza FTIR
badanej próby wykazała intensywne pasma absorpcyjne w obszarach: 3311 cm-1, 2110 cm-1,
1634 cm-1, 607 cm-1 i 387 cm-1. Pasmo w zakresie 3311 cm-1 wynikało z obecności
wewnątrzcząsteczkowego wiązania wodorowego OH. Intensywne pasmo w obszarze 2110
cm-1 potwierdziło obecność grupy alkilowej. Natomiast intensywne pasmo w obszarze 1634
cm-1 było charakterystyczne dla drgań ugrupowania C=O, typowego dla struktury
18
flawonoidów. Ponadto, obecne pasmo 387 cm-1 pochodziło z drgań odkształcających C-C
łańcuchów polimerowych. Wyniki te potwierdziły obecność związków biologicznie
aktywnych takich polifenole czy alkaloidy, występujące w ekstrakcie F. herba. Obecność tych
związków biologicznie czynnych była odpowiedzialna za redukcję cząstek planty do postaci
nano oraz ich stabilizację. Jak wiadomo właściwości przeciwutleniające polifenoli wynikają
z obecności w grupie cząsteczkach wielu grup hydroksylowych, które łatwo ulegają
utlenianiu z wytworzeniem O-chinonów. W związkach z grupą hydroksylową aktywność
przeciwutleniającą zwiększa dodatkowa obecność jednej lub dwu grup metoksylowych
w pierścieniu. W przydatku występujących w F. herba kwasów fenolowych, kwas synapinowy
z dwiema grupami metoksylowymi jest bardziej aktywny niż ferulowy z jedną grupa
metoksylowa, a ten jest aktywniejszy niż kwas kumarowy (jedna grupa hydroksylowa). Kwas
ferulowy jest natomiast bardziej efektywny niż p-kumarowy ze względu na obecność grupy
metoksylowej. Ugrupowanie to, jako donor elektronów, powoduje wzrost zdolności do
stabilizacji rodników aryloksylowych powstających po oddaniu wodoru przez grupę
hydroksylową (poprzez delokalizację elektronu). Hydroksylacja w miejsce metoksylacji
powoduje, że cząsteczki o takiej strukturze są o wiele bardziej efektywnymi
przeciwutleniaczami.
Od lat prowadzone są przez wielu naukowców badania nad opracowaniem
nanomateriałów, które mogą być zastosowane w fotokatalizie. Zgodnie z definicją
fotokataliza to proces, w którym zmiana szybkości reakcji lub jej inicjacja zachodzi pod
wpływem promieniowania UV, widzialnego lub podczerwonego w obecności
fotokatalizatora, który absorbuje światło i bierze udział w przemianie chemicznej substratów
reakcji. Nanocząstki są bardzo często stosowane w procesach fotokatalitycznych.
Ich właściwości do których należą: duża powierzchnia, wysoka liczba atomów aktywnych
i duża liczba wolnych miejsc aktywnych powierzchniowo powodują, iż są jednymi
z najbardziej pożądanych fotokatalizatorów. Jednym z najczęściej stosowanych katalizatorów
jest TiO2 ze względu na wysoką aktywność fotokatalityczną w ultrafiolecie. Zainteresowanie
właściwościami fotokatalitycznymi dwutlenku tytanu zdecydowanie wzrosło, gdy okazało się,
iż nanokrystality TiO2 wykazują większa wydajność fotokatalityczną i umożliwiają różnorodne
modyfikacje struktury. Obecnie liczne wyniki badań przedstawiają, iż TiO2 w formie nano jest
najbardziej obiecującym materiałem dla efektywnego rozkładu związków organicznych oraz
19
generacji wodoru w procesie rozkładu wody. W literaturze istnieje szereg metod
otrzymywania nanocząstek TiO2. Większość z tych metod dotyczy syntezy chemicznej.
Istnieją nieliczne prace dotyczące biologicznej syntezy nanocząstek TiO2. W kolejnym etapie
swoich prac badawczych syntezę biologiczna zastosowałam do otrzymania nanocząstek TiO2.
Efektem moich badań są dwa kolejne artykuły.
W 2017 roku w czasopiśmie Iranian Journal of Pharmaceutical Research
opublikowano mój artykuł pt. Synthesis of titanium dioxide nanoparticles using Echinacea
purpurea herba [zał.I.A.8.]. Do syntezy nanocząstek wykorzystałam ekstrakt z jezówki
purpurowej. Otrzymane nanocząstki scharakteryzowano za pomocą spektroskopii UV,
skaningowej mikroskopii elektronowej, fluorescencji rentgenowskiej i spektroskopią
w podczerwieni z transformacją Fouriera.. W ramach badań oceniano badano wpływ pH
na tworzenie się nanocząstek TiO2. W związku z tym syntezę nanocząstek prowadzono
w środowisku kwaśnym (pH=2) i zasadowym (pH=8). Przeprowadzone badania pozwoliły
stwierdzić, iż reakcja prowadzona w środowisku alkalicznym przy stałym pH=8 powodowała
wyraźny wzrost absorbancji już po 4 godzinnej reakcji. W przypadku zastosowania roztworu
o pH=2, następowały zmiany absorbancji, jednakże nie były one tak wyraźne jak przy pH=8.
Zastosowanie odpowiedniego pH miało zatem wpływ na szybkość tworzenia się nanocząstek
TiO2.
W 2017 roku czasopismo Bulgarian Chemical Communications opublikowało kolejny
arykuł, który dotyczył biologicznej syntezy nanocząstek TiO2 pt. The biological synthesis of
anatase titanium dioxide nanoparticles using Arnicae anthodium extract [zał.I.A.10].
Do otrzymania nanocząstek TiO2 wykorzystano ekstrakt z arniki górskiej. W badaniach
zastosowano również dyfraktometr rentgenowski Bruker D8 Advance zaopatrzony
w monochromator Johanssona (λCu Kα1 = 1,5406Å) oraz detektor paskowy LynxEye.
Uzyskane widmo absorpcyjne UV-Vis było zgodne z profilem dyfrakcji promieniowania
rentgenowskiego dla nanocząstek TiO2. Zastosowanie wzoru Debya- Scherrera: D=Kλ/(βcosθ,
gdzie D jest wielkością kryształu; λ jest długością fali promieniowania rentgenowskiego
(λ = 0.15406 nm) dla CuKα; K przyjmuje się zwykle 0,9; i β jest szerokością linii na pół-
maksymalnej wysokości), potwierdziło wielkość nanocząstek TiO2 na poziomie 30 nm.
Zastosowana w pracy spektroskopia w podczerwieni Fouriera (FTIR) pozwoliła
zidentyfikować związki biologicznie aktywne obecne w ekstrakcie, odpowiedzialne za
20
redukcję i stabilizację otrzymanych nanocząstek TiO2. Wielkość otrzymanych nanocząstek
TiO2 została zweryfikowana przez skaningową mikroskopię elektronową (SEM) z profilem
EDS. Nanocząstki wielkości około 100 nm były miejscami zaglomerowane.
W grudniu 2017 roku pojawił się mój artykuł pt. Antioxidant and catalytic activity of
biosynthesized CuO nanoparticles using extract of Galeopsidis herba [zał.I.A.10.]
w czasopiśmie Journal of Inorganic and Organometallic Polymers and Materials. Głównym
celem pracy było synteza nanocząstek CuO z wykorzystaniem ekstraktu z ziela poziewnika,
a następnie ich charakterystyka i ocena właściwości antyoksydacyjnych. Aktywność
antyoksydacyjną wyznaczono z wykorzystaniem roztworu DPPH (2,2-difenylo-1-
pikrylohydrazylu). 2,2-difenylo-1-pikrylohydrazyl to wolny rodnik, którego metanolowy
roztwór ma barwę ciemnofioletową. Podczas reakcji z czynnikiem wykazującym aktywność
ulega redukcji, co skutkuje stopniową zmianą barwy roztworu z fioletowej na żółtą. Zmiany
te wyznaczono spektrofotometrycznie, przy długości fali λ = 515 nm. Do interpretacji
wyników pomiaru zastosowano parametr IC50, który określał jakie stężenie przeciwutleniacza
powoduje spadek wyjściowego stężenia rodnika DPPH o 50% . Im wyższa wartość parametru
IC50, tym mniej reaktywna jest badana próba. Wysoka wartość parametru IC50 świadczy o jest
wysokich właściwościach antyoksydacyjnych, a spadek wartości absorbancji jest
proporcjonalny do pozostałej formy utlenionej DPPH w roztworze. Dla otrzymanych
nanocząstek CuO wartość tego parametru wynosiła 4.12 μg/ml, co wskazywało na ich
wysoką aktywność antyoksydacyjną.
Do oceny morfologii otrzymanych nanocząstek zastosowano skaningową oraz
transmisyjną mikroskopię elektronową. Transmisyjna mikroskopia elektronowa wskazała na
obecność zdyspergowanych i sferycznych nanocząstek. Skaningowa mikroskopia
elektronowa wykazała niewielki rozmiar cząstek około 10 nm. Widmo EDS zidentyfikowało
obecność czterech pików między 0.5 i 9 kV wskazujących na obecność miedzi i tlenu
w badanej próbie. Spektroskopia w podczerwieni z transformacją Fouriera (FTIR)
potwierdziła obecność intensywnych pasm absorpcyjnych w następujących obszarach: 3317
cm−1, 1415 cm−1, 1109 cm−1, 417 cm−1, 408 cm−1 oraz 398 cm−1. Otrzymane widmo FTIR
potwierdziło obecność bioaktywnych związków w zastosowanym w syntezie nanocząstek
ekstrakcie z ziela poziewnika.
21
W ostatnim czasie coraz większą uwagę przyciągają nanocząstki bimetaliczne.
Szeroko opisywane są fizyczne oraz chemiczne metody syntezy tych nanocząstek. Niewiele
przykładów przedstawia syntezę biologiczną nanocząstek bimetalicznych. W ramach swoich
badań podjęłam próbę otrzymania nanocząstek bimetalicznych typu rdzeń-powłoka
z wykorzystaniem ekstraktu z ziela rzepiku. Efekty moich badań zostały przedstawione
w artykule pt. Antimicrobial activity of the biogenically synthesized core-shell Cu@Pt
nanoparticles, który pojawił się w 2018 roku w czasopiśmie Saudi Pharmaceutical Journal
[zał.I.A.12]. Badania przeprowadzone za pomocą mikroskopu siła atomowych (AFM) oraz
skaningowego mikroskopu elektronowego potwierdziły wielkość otrzymanych cząstek około
30-35 nm. Transmisyjny mikroskop elektronowy (TEM) potwierdził obecność bimetalicznych
nanocząstek Cu@Pt, w których powierzchnia sferycznego rdzenia Cu pokryta była warstwą
nanocząstek Pt. Otrzymane nanocząstki Cu@Pt wykazywały maksymalną aktywność wobec
bakterii E. coli ATCC 25922, S. aureus ATCC 25923, P. aeruginosa NCTC 6749, a także drożdży
C. albicans ATCC 10231 i dermatofitów T. mentagrophytes ATCC 9533.
Omówione wyniki badań zaprezentowane przeze mnie w cyklu 12 publikacji
potwierdziły zrealizowanie zamierzonego celu naukowego związanego z opracowaniem
skutecznej biologicznej metody otrzymywania nanocząstek metali przy zastosowaniu
ekstraktów roślinnych oraz oceną wybranych właściwości nanocząstek. Przedstawione
wyniki badań potwierdzają, iż dobór odpowiedniego ekstraktu roślinnego oraz warunków
reakcji prowadzą do skutecznej redukcji metali do postaci nano. Ogromną zaletą
zaprezentowanej przez mnie biologicznej metody syntezy nanocząstek metali są tzw.
łagodne warunki prowadzenia reakcji, niskie koszty oraz brak konieczności stosowania
toksycznych często reagentów. Zaprezentowane wyniki badań udowadniają
wszechstronność metody biologicznej. Może być stosowana do otrzymywania różnych
nanocząstek metali m.in. złota, srebra, platyny, tlenku cynku, tlenku tytanu czy tlenku
magnezu. Otrzymane nanocząstki posiadają właściwości antybakteryjne, antyoksydacyjne
a nawet cytotoksyczne.
Nanotechnologię charakteryzuje jej interdyscyplinarność. Różnorodność dostępnych
nanoproduktów jest dowodem na to iż nanotechnolgią interesuje się niemal każda branża
przemysłu. Wielu producentów, aby osiągnąć przewagę konkurencyjną stosuje rozwiązania
nanotechnologiczne. Nanocząstki otrzymane metodą biologiczną mogą zatem znaleźć swoje
22
miejsce w wielu dziedzinach życia. Nanocząstki otrzymane w wyniku mało energochłonnych
procesów i bez konieczności stosowania często toksycznych rozpuszczalników są
niewątpliwą alternatywą dla cząstek otrzymywanych innymi metodami .
5. Omówienie pozostałych osiągnięć naukowo - badawczych.
a. pozostałe osiągnięcia naukowo-badawcze
W 1999 roku rozpoczęłam studia na Wydziale Chemii, na Uniwersytecie im.
A. Mickiewicza w Poznaniu. Na ostatnim roku studiów rozpoczęłam badania naukowe
związane z moją pracą magisterską pt. Utylizacja włókien azbestowych z udziałem cieczy
jonowych. Badania realizowałam w Centrum Technologicznym pod kierunkiem prof. dr hab.
Ludwika Domki. Moja praca związana była z utylizacją włókien azbestowych. Temat ten
powstał w związku z podejmowaniem starań o przyjęcie Polski do Unii Europejskiej
i potrzebą dostosowania kryteriów zdrowotnych środowiska do obowiązujących
standardów. Zaczęto zatem regulować kwestie związane z produkcją, eksploatacją,
usuwaniem i dopuszczeniem do produkcji wyrobów zawierających azbest. Udowodnione
rakotwórcze działanie azbestu spowodowało umieszczenie go w wykazie czynników
rakotwórczych, opublikowanym w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej
z dnia 11.09.1996 r. W odpowiedzi na to rozporządzenie wprowadzono Ustawę z dnia
19.06.1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest. Wprowadzono wówczas
zakaz stosowania wyrobów zawierających azbest oraz zakaz produkcji płyt azbestowo-
cementowych, a wyroby zawierające azbest zaliczono do grupy odpadów niebezpiecznych.
Ponieważ przed rokiem 1997 nie oznaczano, ani nie identyfikowano wyrobów azbestowych
likwidacja ich była utrudniona. W 2004 roku na dachach i elewacjach zabudowań wiejskich
i miejskich znajdowało się około 1 400 000 m2 płyt azbestowo-cementowych (14 500 000
ton). Usunięcie wszystkich tych wyrobów było zatem niemożliwe. W związku z tym niezwykle
ważne było opracowanie wówczas skutecznego środka do utylizacji włókien azbestowych.
Ponieważ to właśnie od parametrów włókna zależą implikacje zdrowotne. Na podstawie
wcześniejszych badań stwierdzono, iż ryzyko zachorowania na raka płuc jest tym większe im
dłuższe i cieńsze włókna. W pracy magisterskiej podjęłam się zatem ocenie skuteczności
23
cieczy jonowych w utylizacji włókien azbestowych. Ciecze jonowe wykazywały wyraźny
wpływ na włókna azbestowe. Powodowały m.in. wiązanie włókien azbestu w sieć cienkich
nitek, co powodowało ich skutecznie unieruchomienie.
Na ostatnim roku studiów na Wydziale Chemii ukończyłam roczny kurs pedagogiczny
[zał.III.Q.1.B.] i uzyskałam certyfikat Intel-nauczanie ku przyszłości, dzięki któremu już
wówczas mogłam podjąć pracę dydaktyczną [zał.III.Q.1.A.]. W 2004 roku odbyłam także kurs
Baltic Sea, dotyczący znajomości Morza Bałtyckiego, a następnie zadałam egzamin
i zdobyłam międzynarodowy ceryfikat [zał.III.Q.2.].
1 lutego 2005 roku zostałam asystentem w Dziale Kontroli Jakości Poznańskich
Zakładów Zielarskich Herbapol. Początki mojej pracy to głownie badania jakości gotowych
produktów leczniczych oraz surowców wyjściowych. Po kilku miesiącach przejęłam
obowiązki związane z badaniami stabilności produktów leczniczych. W ówczesnym czasie
prowadziłam i analizowałam badania stabilności produktów leczniczych. Zastępowałam
także Specjalistę ds. Opakowań przy przekazywaniu określonych serii produktów
leczniczych do badań stabilności. Zajmowałam się także kontrolą właściwych warunków
przechowywania produktów leczniczych, opracowywałam odpowiednią dokumentację
powstałą zgodnie z najnowszymi wymaganiami Dobrej Praktyki Produkcyjnej oraz
nadzorowałam i wprowadzałam wszelkie zmiany związane z badaniami stabilności
produktów leczniczych.
Mimo, iż podjęłam pracę zawodową nadal kontynuowałam działalność naukową.
Zaowocowała ona udziałem w VI Międzynarodowej Konferencji Naukowo-Technicznej
Wysoka jakość kaolinów i piasków szklarskich gwarancją rozwoju przemysłu, która odbyła
się w czerwcu 2005 roku. W efekcie powstała praca pt.: Ocena wpływu modyfikacji
powierzchni kaolinu na właściwości mieszanek gumowych (Domka L., Szafarczyk R., Malicka
A), która pojawiła się w materiałach konferencyjnych. W 2005 roku byłam także jednym z
współautorów (Hędzelek, W., Sikorska, B., Domka, L., Kozak, A., Szafarczyk, R.) rozdziału pt.
The effect of modification of titanium surface by HCl/H2SO4, który został opublikowany w
anglojęzycznej monografii Development in production and use of new agrochemicals
wydanej przez CZECH-POL TRADE (H. Górecki, z. Dobrzański, P. Kafarski (red.).
W 2006 roku zaczęłam studia doktoranckie na Uniwersytecie Przyrodniczym
w Poznaniu na Wydziale Nauk o Żywności i Żywieniu w Katedrze Zarządzania Jakością
24
Żywności. Promotorem mojej pracy doktorskiej był prof. dr hab. Piotr Konieczny. Temat
mojej doktorskiej to: Możliwości wykorzystania kwasu nadmrówkowego jako środka
przeciwdrobnoustrojowego w przemyśle drobiarskim. Zagadnienie to było dla mnie bardzo
interesujące ze względu na problem bezpieczeństwa produktów.
Jak wiadomo bezpieczeństwo produktów opiera się na wszechstronnym,
zintegrowanym podejściu, obejmującym wiele działań. Zapewnienie bezpieczeństwa
produktu końcowego w przypadku branży drobiarskiej powinno zaczynać się już od produkcji
surowca, jakości pasz i wody, warunków hodowli zwierząt, poprzez technologię produkcji
i sieć obrotu handlowego. Aby zagwarantować najwyższą jakość i bezpieczeństwo żywności
należy w produkcji oraz obrocie żywnością zapewnić eliminację wszelkich zagrożeń
mikrobiologicznych, chemicznych i fizycznych. Podstawą tego jest realizacja wytycznych
Dobrej Praktyki Higienicznej (GHP) oraz Dobrej Praktyki Produkcyjnej (GMP), które muszą
być spełnione jako podstawowy, wstępny warunek prawidłowego funkcjonowania systemu
HACCP (Analizy Zagrożeń i Krytycznych Punktów Kontroli). W branży drobiarskiej, podobnie
jak w innych gałęziach przemysłu spożywczego, do utrwalania oraz skutecznej higienizacji
całej przestrzeni związanej z produkcją, angażuje się różne metody, których wspólnym celem
jest uzyskanie pożądanego poziomu czystości. Rozwój mikroorganizmów w przetwórstwie
żywności może być hamowany lub ograniczany przede wszystkim przez stosowanie
różnorodnych metod fizycznych jak np. obniżanie temperatury, oddziaływanie ciepła,
ciśnienia, promieniowania UV lub filtracji. Akceptowane jest też stosowanie metod
chemicznych z wykorzystaniem licznych związków organicznych lub nieorganicznych
o działaniu przeciwdrobnoustrojowym jak kwasy i ich sole, ozon itp. Efekt oddziaływania
wymienionych metod, stosowanych coraz częściej w sposób skojarzony, jest zazwyczaj
większy niż tych samych metod stosowanych pojedynczo. Z tego powodu, w Unii
Europejskiej konsekwentnie zmierzano w kierunku dokładnego poznania oddziaływań
środowiskowych np. detergentów stosowanych w przemyśle spożywczym poprzez ocenę ich
właściwości ekotoksycznych. Uzasadniona wydała się zatem potrzeba poszukiwania nowych
metod eliminowania drobnoustrojów ze środowiska związanego z przemysłową produkcją
żywności. Zgodnie z projektem Rozporządzenia Komisji Wspólnoty Europejskiej z 28.2.2006 r.
(SANCO, 2006) wśród substancji przeciwdrobnoustrojowych, które zaproponowano
do usuwania zanieczyszczeń powierzchniowych z świeżych patroszonych tuszek drobiowych
25
wymieniono: dwutlenek chloru, kwaśny chloryn sodowy, fosforan trójsodowy, nadtlenek
wodoru, kwas kaprylowy, kwas octowy oraz kwas nadoctowy. W marcu 2008 roku Komitet
Naukowy ds. Zagrożeń dla Zdrowia i Środowiska (SCHER) oraz Komitet Naukowy
ds. Pojawiających się i Nowo Rozpoznanych Zagrożeń dla Zdrowia (SCENIHR) wydały wspólną
opinię naukową w sprawie oddziaływania na środowisko oraz wpływu na oporność
drobnoustrojów tych substancji. Komitety stwierdziły, że nie ma wystarczającej wiedzy na
temat potencjalnych negatywnych skutków stosowania środków biobójczych do tego celu
i zachęciły do dalszego gromadzenia danych w tym zakresie. Jednocześnie podkreślono, że
istnieją obawy związane z możliwością wyselekcjonowania i rozprzestrzenienia się bardziej
opornych szczepów w środowisku oraz z potencjalnymi pozostałościami stosowanych
środków na tuszkach drobiowych. W swojej pracy doktorskiej podjęłam zatem próbę
scharakteryzowania właściwości kwasu nadmrówkowego jako innowacyjnej i dotychczas
nieznanej w zastosowaniach w przemyśle spożywczym substancji aktywnej o silnym działaniu
przeciwdrobnoustrojowym. W pierwszym etapie badań podjęto próbę oceny wybranych
właściwości fizykochemicznych kwasu nadmrówkowego. Istotnym punktem była
ekotoksykologiczna charakterystyka preparatu kwasu nadmrówkowego. Kolejna część
dotyczyła oceny skuteczności przeciwdrobnoustrojowej preparatu kwasu nadmrówkowego
wobec mikroflory występującej na powierzchni tuszek drobiowych. Badania wpływu
preparatu kwasu nadmrówkowego z wykorzystaniem specyficznych podłoży
mikrobiologicznych dotyczyły niepatogennych bakterii testowych z rodzaju Escherichia,
Proteus i Pseudomonas i Lactobacillus, oraz szczepu Salmonella abony. Niezależnie
od zastosowanej metody oceny aktywności przeciwdrobnoustrojowej preparat kwasu
nadmrówkowego wykazywał skuteczność wobec wszystkich badanych szczepów. Na osobną
uwagę zasługuje wykorzystanie w wykonanych badaniach instrumentalnego pomiaru
impedancji elektrycznej podłoża i analiza warunków wzrostu poszczególnych szczepów
w obecności badanych substancji dezynfekujących. Mechanizm działania biobójczego kwasu
nadmrówkowego wynika najprawdopodobniej z obecności rodników hydroksylowych, które
powodują nieodwracalne uszkodzenia w zredukowanych grupach funkcjonalnych białek
i tym samym niszczą aparat enzymatyczny i strukturę komórek. To ostatnie zjawisko między
innymi prowadzi do nieszczelności błon komórkowych.
26
W odrębnym doświadczeniu dokonano oceny skuteczności preparatu kwasu
nadmrówkowego jako środka dezynfekującego ścieki technologiczne pochodzące
z wytypowanego zakładu przemysłu drobiarskiego. Dodatek określonej eksperymentalnie
dawki preparatu kwasu nadmrówkowego wpływał na poprawę parametrów
fizykochemicznych oraz stanu sanitarnego badanych ścieków. Przeprowadzone
doświadczenie potwierdziło zatem możliwość wykorzystania właściwości utleniających
i dezynfekujących kwasu nadmrówkowego do zmniejszenia uciążliwości środowiskowej
trudnych ścieków drobiarskich.
W czasie studiów doktoranckich wzięłam udział w 8 konferencjach naukowych,
a na kilku z nich swoje wyniki badań prezentowałam w postaci wykładu. Z referatem pt.
Kwas nadmrówkowy jako nowy środek dezynfekujący do wykorzystania w przemyśle
spożywczym wystąpiłam na XIV Sesjii Naukowej SMKN PTTŻ pt. Jakość i bezpieczeństwo
żywności – wyzwanie XXI wieku, która odbyła się w Gdyni w dniach 21 – 22 maja 2009.
W tym samym roku wzięłam udział w VII konferencji Naukowej z cyklu: Jakość
i bezpieczeństwo żywności, która odbyła się na Wydziale Nauk o Żywności SGGW. Brałam
również udział w środowiskowej konferencji doktorantów Uniwersytetu Ekonomicznego
w Poznaniu, która odbyła się 26 czerwca 2010, gdzie wygłosiłam referat pt. Wykorzystanie
metod bioindykacyjnych w badaniach środowiskowych w przemyśle spożywczym.
W tym samym roku referat ustny pt. Laboratoryjne badania wstępnej i końcowej
dezynfekcji ścieków z przemysłu drobiarskiego z wykorzystaniem kwasu nadmrówkowego
przedstawiłam na międzynarodowym seminarium organizowanym przez firmę Kemipol
Police w dniach 22-24 września.
W dniach 20-22 października 2010 roku biorąc udział w VII międzynarodowym
seminarium organizowanym przez Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Aparatury
Badawczej i Dydaktycznej COBRABiD wystąpiłam z ustną prezentacją pt. Zastosowanie
spektroskopii w bliskiej podczerwieni (NIRS) do badania zmian skóry tuszek drobiowych po
zabiegu chemicznego usuwania zanieczyszczeń powierzchniowych.
W czasie studiów doktoranckich byłam członkiem Polskiego Towarzystwa Technologów
Żywności. Aktywnie uczestniczyłam w wykładach organizowanych przez PTTŻ. W 2010 roku
ukończyłam kurs pedagogiczny realizowany w ramach Studium Doktoranckiego [zał.III.Q.15.].
Za swoją aktywność i dorobek naukowy w roku akademickim 2009/2010 otrzymywałam
27
stypendium naukowe. Studia doktoranckie ukończyłam w 2010 roku z dorobkiem
następujących publikacji w czasopiśmie:
Konieczny., P., Szymański, M., Dobrucka, R., 2008, Zastosowanie oprogramowania
komputerowego do oceny chemicznych procesów oczyszczania ścieków przemysłu
spożywczego,, Aparatura Badawcza i Dydaktyczna, 3, s. 70-79.
Konieczny P., Dobrucka R., 2008, Zastosowanie analizy cyklu życia (LCA) do
globalnej oceny wpływu chemicznego oczyszczania ścieków na środowisko, Forum
eksploratora, 44-45.
Dobrucka R., Konieczny P., Cegielska-Radziejewska R., Tkacz D., 2009, Kwas
nadmrówkowy jako nowy środek dezynfekujący do wykorzystania w przemyśle
spożywczym, Gaz, Woda i Technika Sanitarna, 55-56.
Dobrucka R., Konieczny P., 2010, Przyjazna środowisku metoda zmniejszania
zakażenia powierzchni świeżych tuszek drobiowych, Zeszyty Problemowe Postępów
Nauk Rolniczych, 552:57-63.
Dobrucka R., Michalski K., Konieczny P., 2010, Zastosowanie spektroskopii w bliskiej
podczerwieni (NIRS) do badania zmian skóry tuszek drobiowych po zabiegu
chemicznego usuwania zanieczyszczeń powierzchniowych, Aparatura Badawcza
i Dydaktyczna, XV, 3, 127-133.
Dobrucka, R., Szymański, M., 2011, Wykorzystanie metod bioindykacyjnych
w badaniach środowiskowych w przemyśle spożywczym,, Studia Doktorantów
Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, 10, s. 353-364.
Konieczny., P., Dobrucka, R., 2012, Chemia dla środowiska i zrównoważonego
rozwoju : zastosowania wybranych ekowskaźników, Gaz, Woda i Technika Sanitarna,
4, s. 188-191.
W ówczesnym czasie cały czas łączyłam pracę naukową z pracą zawodową. 1 września
2007 roku zostałam Specjalistą w Dziale Kontroli Jakości PZZ Herbapol Poznań. Zostałam
wówczas koordynatorem badań stabilności produktów leczniczych oraz surowców
wyjściowych i ekstraktów. Prowadziłam także badania fizyko-chemiczne, co pozwoliło mi
poznać wiele technik i metod pomiarowych. Ponadto, do moich obowiązków należał
nadzór, kontrola i utrzymywanie odpowiedniego standardu jakościowego surowców,
opakowań, półproduktu i wyrobu gotowego. Zajmowałam się prowadzeniem statystyki
28
badań jakościowych, a także analizą wyników. Kontrolowałam właściwe warunki
przechowywania produktów leczniczych, nadzorowałam kwalifikację pomieszczeń
przeznaczonych dla produktów objętych badaniem stabilności. Sporządzałam protokoły
i raporty kontroli jakości. Współtworzyłam procedury i instrukcje obowiązujące w firmie.
Zgłaszałam i opiniowałam reklamacje jakościowe na dostarczane surowce oraz opakowania.
Moja ówczesna praca zawodowa miała ogromny wpływ na prowadzone obecnie badania
naukowe. Znajomość trwałości i jakości produktów leczniczych pochodzenia roślinnego,
surowców oraz ekstraktów przyczyniła się do wybrania przeze mnie tematyki badawczej
związanej z syntezą biologiczną nanocząstek metali.
Realizując się w pracy naukowej aktywnie podnosiłam swoje kwalifikacje zawodowe
biorąc udział w wielu szkoleniach i kursach, które pozwały mi na poszerzanie wiedzy
dotyczącej zarówno badań stabilności jak i jakości produktów leczniczych. Brałam również
udział w licznych seminariach, które miały ugruntować zdobytą praktykę laboratoryjną.
Były to seminaria m.in.
Podstawy miareczkowania oraz pomiaru pH (2005 rok)[zał.III.Q.3.],
Oznaczanie wody metodą Karla Fischera (2006 rok)[zał.III.Q.4.],
Źródła błędów pomiarowych i ich minimalizacja (2006 rok)[zał.III.Q.5.],
Analizy laboratoryjne w świetle współczesnych wymagań (2007 rok)[zał.III.Q.8.],
GWP- Good Weighting Practice (2008 rok) [zał.III.Q.9.],
Nowoczesne techniki oznaczania zawartości wody (2009 rok) [zał.III.Q.12.],
Dobra Praktyka Pipetowania (GPP) i Dobra Praktyka Miareczkowania (GMP) (2011
rok) [zał.III.Q.16.].
W 2006 roku odbyłam szkolenie, którego tematyką były: Specyfikacje i badania
stabilności, organizowane przez firmę Oinpharma [zał.III.Q.6]. W 2007 roku wzięłam udział
w seminarium pt. Stabilność produktu leczniczego-teoria i praktyka, organizowane tym
razem przez Polską Izbę Przemysłu Farmaceutycznego i Wyrobów Medycznych Polfarmed
[zał.III.Q.7.].
W 2008 roku zdobyłam certyfikat Audytora Wewnętrznego Systemu Zarządzania ISO
9001:2000 TÜV SÜD POLSKA [zał.III.Q.10.]. W tym samym roku w dniach 07-24.07 brałam
udział w szkoleniu Skuteczny Menedżer (organizowanym przez Nawigator-Doradztwo
Gospodarcze), który ukończyłam certyfikatem [zał.III.Q.11.].
29
W 2009 roku również przeszłam kolejne szkolenie stanowiskowe pt. Badania stabilności
również organizowane przez Oinpharmę [zał.III.Q.13.].
W 2010 roku z wynikiem celującym ukończyłam szkolenie organizowane przez Centrum
Edukacji i Rozwoju TARIONUS zdobywając tytuł Specjalisty Zarządzania Jakością [zał.III.Q.14.]
i certyfikat Pełnomocnika Systemu Zarządzania Jakością nadany przez jednostkę certyfikującą
Sai Global Assurance Services Limited (numer mojego certyfikatu to 22051003)
[zał.III.Q.14.1.]. Zakres tematyczny 86 h szkolenia obejmował : m.in. podstawy zarządzania
jakością (6 h) oraz systemy zarządzania jakością (26 h). Obejmowały one: Zarządzanie
jakością wg. wymagań normy ISO 9001:2000, System Zarządzania Środowiskowego ISO
14001:2004, System Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy - PN-N 18001, Prawo
Żywnościowe a wymagania HACCP, System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji ISO/IEC
17799:2003, Jakość w branży motoryzacyjnej – specyfika systemów zarządzania jakością,
dokumentację systemową (26 h), audytowanie systemów zarządzania (18 h), proces
certyfikacji (4 h) oraz zagadnienia uzupełniające (6 h).
1 września 2011 roku zostałam zatrudniona na stanowisku asystenta w Katedrze
Towaroznawstwa i Ekologii Produktów Przemysłowych na Wydziale Towaroznawstwa
Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu. W związku z badaniami naukowymi
prowadzonymi w Katedrze zdecydowałam się zająć tematyką opakowań. W ówczesnym
czasie podjęłam się opracowaniu wskaźników tlenu, które miały umożliwić m.in.
monitorowanie szczelności opakowań w łańcuchu dystrybucyjnym. Uzyskane wyniki badań
przedstawiłam na V Ogólnopolskim Sympozjum Nauka i przemysł – metody spektroskopowe
w praktyce, nowe wyzwania i możliwości organizowanym przez Wydział Chemii UMCS
w Lublinie [zał.III.B.2.]. Artykuł pt. Wskaźnik obecności tlenu jako element opakowania
aktywnego został wydrukowany w monografii [zał.II.B.4.]. Brałam także udział na VI
Międzynarodowej Konferencji z cyklu Rola towaroznawstwa w zarządzaniu jakością w
warunkach gospodarki opartej na wiedzy „Towaroznawstwo w XXI wieku – rozwój i bariery",
która odbyła się 12 – 14 września 2012 w Radomiu [zał.III.B.3.], [zał.III.B.4.]. Efektem
konferencji były dwa rozdziały w o tytułach: Properties of marker of presence of oxygen
obtained on the basis of methylene blue [zał.II.B.2.] oraz Directions in development of the
packages market in the pharmaceutical industry [zał.II.B.1.], które pojawiły się w monografii
wydanej przez Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji - PIB Radom.
30
W 2012 roku zostałam adiunktem w Katedrze Towaroznawstwa i Ekologii Produktów
Przemysłowych na Wydziale Towaroznawstwa Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu.
Na tym stanowisku pozostaje do dziś. Moją główną dziedziną naukową były głównie
opakowania aktywne i inteligentne. Podejmując się tematyki opakowań aktywnych
i inteligentnych nie zapomniałam o przemyśle farmaceutycznym. W 2012 roku wystąpiłam
na II Kongresie Opakowaniowym organizowanym przez Polską Izbę Opakowaniową
[zał.III.B.5.] z referatem [zał.II.I.1.] pt. Opakowania inteligentne w przemyśle
farmaceutycznym który został opublikowany w monografii : Przemysł opakowań w Polsce :
Stan. Perspektywy. Oferta [zał.II.B.3.]. Referat ten oraz tematyka, którą zaprezentowałam
cieszyła się dużym zainteresowaniem zarówno przedstawicieli przemysłu jak i nauki.
W odpowiedzi na zaproszenie, w tym samym roku wystąpiłam na IV Konferencji Naukowo
Technicznej pt. Bezpieczny i innowacyjny produkt farmaceutyczny [zał.III.B.1.], gdzie
wygłosiłam referat pt. Inteligentne opakowania w przemyśle farmaceutycznym [zał.II.I.2.].
W związku z dużym zainteresowaniem tą tematyką, moje artykuły pojawiały się również w
czasopismach branżowych takich jak Packaging-Polska [zał.II.A.3.], [zał.II.A.11.], Opakowanie
[zał.II.A.10.], Przemysł Farmaceutyczny czy Ważenie Dozowanie Pakowanie [zał.II.A.6.].
W 2013 roku wzięłam udział w konferencji IComSC 2013 [zał.III.B.7.], [zał.III.B.8.], na
której opublikowano moje dwa rozdziały w monografii. Pierwszy pt. The toxicity of sewage
sludge ash evaluated by the selected biassay pojawił się w części monografii: Current Trends
in Commodity Science : Packaging and Ecology [zał.II.B.5.]. Drugi artykuł pt. Oxygen sensors -
research and development [zał.II.B.6.] został wydrukowany części monografii pt. Current
trends in Commodity Science : Innovations and product quality. W dniach 22 – 24 maja 2013
roku wzięłam również udział w Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Towaroznawstwo XXI
wieku podstawą innowacji, jakości oraz satysfakcji konsumentów zorganizowanej przez
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie [zał.III.B.6.].
W tym samym roku (2013) brałam udział w cyklu szkoleń zorganizowanym przez
Instytut Zachodni w Poznaniu i Wielkopolski Związek Pracodawców Prywatnych w ramach
projektu: „B+R dla Wielkopolski” współfinansowanego przez Unię Europejską w ramach
Europejskiego Funduszu Społecznego [zał. III.Q.17.].
W 2014 roku ponownie zostałam zaproszona do prelekcji na kolejnym Kongresie
Opakowań [zał.III.B.10.],[zał.II.I.4.] zorganizowanym przez Polską Izbę Opakowaniową.
31
W monografii pt. Kierunki rozwoju opakowań: wybrane problemy pojawił się rozdział mojego
autorstwa zatytułowany Determinanty rozwoju rynku opakowań farmaceutycznych
[zał.II.B.7.]. W tym samym roku (2014) wzięłam udział w Ogólnopolskiej Konferencji
Naukowej pt. Jakość towarów i usług w innowacyjnej gospodarce organizowanej przez
Akademię Morską w Gdyni [zał.III.B.11.]. Moja publikacja pt. Wskaźnik do oceny obecności
tlenu w opakowaniu żywności pojawiała się w Zeszytach Naukowych Akademii Morskiej
w Gdyni [zał.II.A.21.]. W dniach 18-20 listopada 2014 roku na 6 Kongresie Świata Przemysłu
Farmaceutycznego wystąpiłam z referatem pt. Opakowania inteligentne w przemyśle
farmaceutycznym [zał.II.I.3.].
W tym samym roku (2014) uczestniczyłam w warsztatach pt. Proces inwestycyjny krok
po kroku organizowanych przez DGA S.A. przy współudziale firmy WKK Sp. z o.o.
[zał.III.Q.19.] oraz szkoleniu pt. Program statystyczny Statistica - poziom podstawowy dla
nauczycieli akademickich UEP koordynowanym przez Wielkopolską Szkołę Biznesu
Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu [zał.III.Q.20.].
W 2014 roku do Urzędu patentowego zostały zgłoszone dwa wynalazki, w których
jestem jednym z twórców. Pierwsze zgłoszenie o numerze P.417124 dotyczyło Sposobu
otrzymywania folii antygrzybicznej. Drugie o numerze P.408574 dotyczyło Sposobu
otrzymywania folii antybakteryjnej. 21 czerwca 2016 roku otrzymałam decyzję z Urzędu
Patentowego o udzieleniu patentu na wynalazek pt. Sposób otrzymywania folii
antybakteryjnej [zał.II.A1.2.]. 7 grudnia 2016 roku wydano decyzję o udzieleniu patentu na
wynalazek pt. Sposób otrzymywania folii antygrzybicznej [zał.II.A1.1.]. Oba patenty powstały
w odpowiedzi na zmieniający się styl życia obecnej populacji. Współczesny konsument
wymaga bowiem, aby kupowana żywność była wysokiej jakości, a okres jej przechowywania
był możliwie jak najdłuższy. Opakowanie stało się zatem bardzo istotnym czynnikiem
wpływającym na jakość pakowanych produktów. W związku z takim wyzwaniami rynek
opakowaniowy jest otwarty na nowe rozwiązania. Proponowane w patentach sposoby
otrzymywania folii są niewątpliwie alternatywą dla istniejących rozwiązań na rynku
opakowaniowym. Dzięki rozwiązaniom przedstawionym w obu wynalazkach uzyskano folie o
doskonałym działaniu antybakteryjnym oraz antygrzybicznym.
Od 2014 roku jestem bardzo aktywnym recenzentem artykułów z czasopism
międzynarodowych min. Journal of Food Research. W czasopiśmie tym jestem zaliczana do
32
grona głównych recenzentów. Przeprowadziłam kilka recenzji dla tego czasopisma. W 2015
i 2016 roku recenzowałam artykuły w takich czasopismach jak Journal of Nanoparticle
Research, Polish Journal of Food and Nutrition Sciences, Applied Physics A, Logforum. W 2017
roku recenzowałam artykuły dla takich czasopism jak: Journal of Food Processing and
Preservation, Journal of Molecular Liquids, Trends Food and Technology. W 2018 roku byłam
recenzetem artykułów w czasopismach m.in. Journal of Molecular Liquids, Journal of Applied
Biomedicine, Industrial Crops and Products [zał.III.P.].
W 2014 roku w czasopiśmie Journal of Microbiology Biotechnology and Food Sciences
pojawił się mój artykuł pt. Application of nanotechnology in food packaging [zał.II.A.17.].
W artykule tym przedstawiłam możliwości zastosowania nanocząstek metali
w opakowalnictwie. Praca ta doskonale połączyła oba interesujące mnie watki tzn.
opakowalnictwo oraz nanocząstki metali. W artykule wyraźnie podkreśliłam iż, rozwój
opakowalnictwa nie jest możliwy bez zastosowania rozwiązań proponowanych przez
nanotechnologię.
W 2015 roku brałam udział w konferencji IComSC 2015 [zał.III.B.12.]. Efektem
konferencji był artykuł pt., Preparation of ethylene scavenger based on KMnO4 to the
extension of the storage time of tomatoes, który pojawił się w czasopiśmie Studia
Oeconomica Posnaniensia [zał.II.A.29.].
W 2015 roku byłam członkiem Zespołowej Nagrody I stopnia JM Rektora
Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu za oryginalne i twórcze osiągnięcia naukowe
w roku akademickim 2014/2015 udokumentowane publikacjami naukowymi mającymi
istotny wpływ na stan wiedzy i kierunki dalszych badań - za publikacje w wysoko
punktowanych czasopismach międzynarodowych [zał.II.H.1.]. Od 2012 roku uzyskiwałam
dofinansowanie na badania dla Młodych Naukowców dorobek naukowy.
W 2015 i 2016 roku byłam autorką wielu artykułów dla czasopism branżowych
związanych z tematyka opakowań kosmetycznych. W 2015 roku mój artykuł pt. Innowacje
w opakowaniach dermokosmetyków pojawił się w czasopiśmie Chemia i Biznes [zał.II.A.20.].
Branżowe czasopismo Świat Przemysłu Kosmetycznego w 2015 roku opublikowało mój
artykuł pt. Nowości na rynku opakowań kosmetycznych [zał.II.A.22.]. W związku z duży
zainteresowaniem moimi artykułami dotyczącymi opakowań zarówno farmaceutycznych jaki
i kosmetycznych, dla czasopisma Świat Przemysłu Kosmetycznego przygotowałam wydane
33
w 2016 roku artykuły pt. Opakowania typu Premium w przemyśle kosmetycznym [zał.II.A.24.]
oraz Opakowania kosmetyków dla mężczyzn [zał.II.A.27.].
W 2016 roku udział w VIII Międzynarodowej Naukowej Konferencji z cyklu Rola
towaroznawstwa w zarządzaniu jakością w warunkach gospodarki opartej na wiedzy,
Interdyscyplinarność oraz innowacyjność towaroznawstwa [zał.III.B.14.] zaowocował
rozdziałem o tytule Badanie wpływu powłoki z PVA z dodatkiem olejku grejpfrutowego na
właściwości fizyko-mechaniczne folii polietylenowej, który ukazał się w monografii Quality
assessment of selected industrial products: Ocena jakości wybranych wyrobów
przemysłowych, wydanej przez Instytut Technologii Eksploatacji - PIB, Radom [zał.II.B.9.].
W 2016 roku byłam współautorką dwóch zgłoszeń patentowych. Jedno zgłoszenie
o numerze P.418257 dotyczyło Sposobu otrzymywania jednorazowych aktywnych folii
opakowaniowych. W przypadku drugiego zgłoszenia pt. Preparat antymikrobiologiczny,
sposób jego otrzymywania oraz zastosowanie do hamowania cyklu komórkowego komórek
nowotworowych i jako środek przeciwdrobnoustrojowy jako środek biobójczy wobec
drobnoustrojów bytujących w formie biofilmu, Urząd Patentowy zasugerował jego
rozdzielenie na trzy odrębne wynalazki. Obecnie nadal trwa ich rozpatrywanie w Urzędzie
Patentowym.
W 2017 roku wzięłam udział w XIV Międzynarodowej Konferencji Towaroznawczej
organizowanej przez Wydział Towaroznawstwa Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu
[zał.III.B.15.]. Mój artykuł pt. The Impact of PLA Coating on Physical-mechanical Properties of
Paper and Adsorption of Ethylene ukazał się w monografii Current trends in Commodity
Science : Non-Food Products Quality and Safety [zał.II.A.29.].
W 2017 roku otrzymałam nagrodę indywidualną I stopnia JM Rektora Uniwersytetu
Ekonomicznego w Poznaniu za oryginalne i twórcze osiągnięcia naukowe w roku
akademickim 2016/2017 udokumentowane publikacjami naukowymi mającymi istotny
wpływ na stan wiedzy i kierunki dalszych badań - za cykl publikacji w wysoko punktowanych
czasopismach międzynarodowych [zał.II.H.2.].
34
b. osiągnięcia w zakresie działalności organizacyjnej
Od momentu rozpoczęcia pracy w Katedrze Towaroznawstwa i Ekologii Produktów
Przemysłowych na Wydziale Towaroznawstwa Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu
brałam aktywny udział w życiu Katedry i Wydziału.
Od 2012 roku został członkiem Polskiego Towarzystwa Towaroznawczego [zał.III.H.2.]
W 2014 roku była odpowiedzialna za odpowiedzialny za tłumaczenie dwóch rozdziałów
pt. Opakowania papierowe i tekturowe [zał.II.B1.1.] oraz Opakowania z tektury falistej
[zał.II.B1.2.], które ukazały się w monografii pt. Technika opakowań : podstawy, materiały,
procesy wytwarzania wydanej Państwowe Wydawnictwo Naukowe. W 2013 roku
z referatem pt. Innowacyjne opakowania w branży farmaceutyków wystąpiłam na dniach
otwartych Wydziału Towaroznawstwa.
W 2015 roku zostałam opiekunem Studenckiego Koła Naukowego CommodityLab
[zał.III.J.3.], [zał.III.J.3.A.]. Celem prowadzonego przez mnie Koła Naukowego jest przede
wszystkim rozwijanie pasji i zainteresowań studentów. Realizacja przez studentów ciekawych
projektów badawczych ma na celu poszerzanie ich wiedzy z zakresu towaroznawstwa.
Realizowane przez studentów projekty, odnoszą liczne sukcesy
W 2015 roku Koło Naukowe CommodityLab zdobyło III miejsce na XI Forum
Studenckich Kół Naukowych za prezentację ustną projektu dotyczącego porównania
działania syntetycznych i naturalnych środków piorących na parametry jakościowe. Podobny
sukces osiągnięto na X Forum Studenckich Kół Naukowych w 2016 roku, tym razem za
prezentację ustną projektu pt. Ocena parametrów jakościowych oraz zawartości witaminy
c w tonikach naturalnych i handlowych. W 2016 roku realizowano również kilka innych prac
dotyczących m.in. wpływu warunków przechowywania na jakość lakierów do paznokci,
porównania parametrów jakościowych wybranych mydeł czy oceny zdolności myjących
wykonanych samodzielnie płynów do mycia naczyń.
W 2017 roku projekty opakowań przygotowane przez członków Koła CommodityLab
wzięły udział w prestiżowym konkursie Art of Packaging organizowanym przez Packaging
Polska. Koło CommodityLab uczestniczyło czynnie w organizacji XX Poznańskiego Festiwalu
Nauki i Sztuki w dniach 23-24 kwietnia 2017 roku. W 2017 roku SKN CommodityLab zajęło
I i III miejsce w sesji prezentacji ustnch na XIII Forum Studenckich Kół Naukowych
35
Towaroznawstwa. Ponadto SKN CommodityLab zajęło także III i II miejsce w sesji posterowej.
Praca pt. Kosmetyczny elementarz intuicyjne opakowania na kosmetyki kolorowe została
nagrodzona przez członków Polskiego Towarzystwa Towaroznawczego. We wrześniu 2017
roku członkowie SKN CommodityLab brali udział w organizacji konferencji pt. Bezpieczne
opakowania żywności - Wpływ opakowań na trwałość i jakość produktu, która odbyła się
trakcie targów opakowań żywności Pakfood oraz żywności Polagra Food.
W 2017 roku SKN CommodityLab otrzymało wyróżnienie na III Ogólnopolskiej Sesji
Studenckich Kół Naukowych (w bloku chemicznym), która odbyła się w dniach 24 -25
listopada na Zachodniopomorskim Uniwersytecie Technologicznym w Szczecinie
[zał.III.Q.18.]. W 2018 roku SKN CommodityLAB zajęło I miejsce i otrzymało nagrodę w
konkursie Recreate Packaging. Zadanie polegało na zaprojektowaniu innowacyjnego
opakowania żywności dla dzieci.
Od 2013 roku jestem członkiem Zespołu Problemowego ds. Innowacyjno-
Edukacyjnego i Informacyjnego Wspomagania Firm Branży Opakowań w Polskiej Izbie
Opakowań [zał.III.H.3.].
Od 2016 roku jestem członkiem Wydziałowej Komisji ds. Strategii [zał.III.H.4.]. Od
marca 2012 roku byłam członkiem Wydziałowej Komisji Rekrutacyjnej. W roku akademickim
2014/2015 oraz 2016/2017 pełniłam funkcję zastępcy przewodniczącego Wydziałowej
Komisji Rekrutacyjnej. W roku akademickim 2017/2018 pełniłam funkcję Sekretarza
Wydziałowej Komisji Rekrutacyjnej i członka Uczelnianej Komisji Rekrutacyjnej [zał.III.H.5.].
W 2014 roku w wolnych wyborach zostałam wybrana na członka Rady Wydziału
Towaroznawstwa i pozostaje nim do dziś.
c. osiągnięcia dydaktyczne
Od 2011 roku prowadzę zajęcia dydaktyczne na Wydziale Towaroznawstwa na
kierunkach: Towaroznawstwo (studia stacjonarne I i II stopnia), Zarządzanie i Inżynieria
Produkcji (studia stacjonarne I stopnia).
Na I stopniu kierunku Towaroznawstwo prowadziłam zajęcia z następujących przedmiotów:
Towaroznawstwo opakowań (zajęcia laboratoryjne)
Na II stopniu kierunku Towaroznawstwo prowadziłam zajęcia z następujących przedmiotów:
36
Towaroznawstwo przemysłowe (zajęcia laboratoryjne)
Opakowania w systemach logistycznych (zajęcia laboratoryjne)
Towaroznawstwo wyrobów przemysłowych (zajęcia laboratoryjne)
Opakowania kosmetyków (zajęcia laboratoryjne)
Od 2012 roku jestem koordynatorem przedmiotu Technologia i Inżynieria Produkcji
Opakowań na I stopniu kierunku Zarządzanie i Inżynieria Produkcji. Prowadzę wykłady
i zajęcia laboratoryjne z tego przedmiotu.
Prowadzę również wykłady pt. Bezpieczeństwo produktów przemysłowych oraz
Maszyny do produkcji opakowań.
W roku akademickim 2016/2017 prowadziłam zajęcia na I stopniowych studiach
anglojęzycznych Product & Process Management. Prowadziłam zajęcia laboratoryjne oraz
wykłady z przedmiotu Creation and assessment of non-food products quality. Ponadto na
tym kierunku prowadziłam wykład pt. Packaging production technology. W semestrze letnim
2017/2018 prowadzę wykład pt. Safety of industrial product.
Od początku mojej pracy w Katedrze byłam opiekunem naukowym wielu prac
magisterskich i inżynierskich prowadzonych pod kierunkiem prof. Ryszarda Cierpiszewskiego
m.in.:
Wykorzystanie procesu enkapsulacji do tworzenia elementów opakowań
inteligentnych (A.Wawrzyniak, 2015) - praca inżynierska,
Badanie możliwości wykorzystania wskaźników redoks do wykrywania tlenu
w atmosferze opakowania (B.Każmierczak, 2013) -praca magisterska,
Wskaźnik obecności tlenu jako składnik opakowania aktywnego (K.Tomczak, 2014)
-praca magisterska,
Zastosowanie kontrolerów etylenu w przechowalnictwie jabłek i pomidorów
(Sz.Kubacki, 2016) - praca magisterska,
Mikroenkapsulacja handlowych dodatków paszowych płynnych i sypkich
(M.Wiatrzyk. 2017) - praca magisterska,
Mikroenkapsulacja wysoko stężonych dodatków paszowych dla zwierząt
(A.Wołodkowicz, 2017) - praca magisterska.
Od 2016 roku prowadzę swoje seminarium inżynierskie. Wypromowałam do tej pory
7 inżynierantów. Tematyka prac inżynierskich realizowanych pod moim kierunkiem
37
związana była głownie z badaniami opakowań. Były to prace dotyczące opracowania
opakowań aktywnych, głównie antybakteryjnych, a następnie ocena ich właściwości.
W 2018 roku wypromowałam 2 prace inżynierskie pt:
1. Badanie wybranych parametrów jakościowych kremów z linii dermo oraz kremów
drogeryjnych.
2. Badanie wpływu czasu i temperatury na wybrane parametry jakościowe opakowania
z poliaktydu (PLA).
W chwili obecnej jestem promotorem 6 prac inżynierskich.
Moje zaangażowanie w pracę dydaktyczną jest doceniane przez studentów. W ankiecie
studenckiej studenci oceniają moją osobę bardzo wysoko.
38
6. Podsumowanie
Mój dorobek naukowy obejmuje publikacje w renomowanych czasopismach
indeksowanych w bazie JCR (lista A MNiSW), publikacje w czasopismach indeksowanych
w bazie JCR (lista B MNiSW), innych czasopismach recenzowanych, rozdziały w monografii,
patenty, zgłoszenia patentowe, tłumaczenie rozdziałów monografii, recenzowanie artykułów
z międzynarodowych czasopism.
Po uzyskaniu przeze mnie stopnia naukowego doktora prezentowany dorobek
naukowy obejmuje następujące pozycje:
Wartość naukowa mojego dorobku to:
punkty MNiSW zgodnie z aktualnym wykazem: 388.13
sumaryczny Impact Factor zgodnie z rokiem opublikowanym: 23.826
Rodzaj publikacji/aktywności Liczba IF Liczba punktów MNiSW
całkowite wg udziału
Artykuły w czasopismach
indeksowanych w bazie JCR
13 23.826 310 209.4
Artykuły w czasopismach nie
indeksowanych w bazie JCR
15 - 164 104.05
Tłumaczenie- rozdział
w monografii
2 - 8 8
Referaty wygłoszone na
konferencjach
4 - - -
Rozdziały w monografiach 10 - 50 31.68
Artykuły popularno-naukowe 13 - - -
Recenzje 40 - - -
Patenty 2 - 50 35
Zgłoszenia patentowe 4 - - -
Całkowity dorobek 103 23.826 582 388.13
liczba cytowan
liczba cytowan
lndeks Hirscha
lndeks Hirscha
Według b azY Web of Science: 34
Według b azY Google Scholar: L54
Według b azY Web of Science: 3
Według b azY Google Schola r: 4
Top Related