บทคดยอ บทความนวเคราะหความสมพนธระหวางสปป.ลาวกบสหรฐฯ ในทศวรรษ2010ผานการวเคราะหนโยบายตางประเทศแบบสจนยมใหม ซงมฐานอยบนการเลอกทมเหตผลแบบอรรถประโยชนทคาดการณได บทความยงไดตรวจสอบความสมพนธตางประเทศของสปป.ลาวในอดตเพอท�าความเขาใจวธปฏบตของนโยบายตางประเทศโดยการประยกตกรอบการวเคราะหและวธปฏบตของนโยบายตางประเทศตอกรณของความสมพนธ สปป.ลาว กบสหรฐฯในปจจบน บทความพบวา สปป.ลาวพจารณาสหรฐฯ ในฐานะตวแสดงจากภายนอกทจะชวยถวงดลและลดผลกระทบของจนซงมอทธพลทมากเกนไปแมวาสถานะของสหรฐจะไมใชความส�าคญและจ�าเปนเรงดวนในการคดค�านวณทางยทธศาสตรของสปป.ลาวและสปป.ลาวคอนขางทจะระมดระวงการตอบสนองตอการฟนฟความสมพนธของสหรฐฯ เพอทจะไมสรางความขนเคองแกจนแมวาเวยดนามจะใหการสนบสนนโดยออมกตาม
ค�ำส�ำคญ:สปป.ลาวสหรฐอเมรกาพฤตกรรมของนโยบายตางประเทศแนวคดสจนยมใหม
Abstract ThisarticleexaminesLaoPDR-USrelationsinthedecadeof2010throughaneo-realistforeignpolicyanalysisframeworkbasedonexpected-utilityrational-choice.ItalsoscrutinizesLaoforeignrelationsinthepastasthebasisforunderstandingcurrentforeignpolicypractice.ByapplyingtheforeignpolicyanalysisframeworktothecaseofcurrentLaoPDR-USrelations,itfoundthattheLaoPDRviewstheUnitedStatesasanexternalactorthatcouldhelpbalanceandcounteractChina’soverwhelminginfluence,despitethefactthattheUShasnotreceivedhighpriorityinVientiane’sstrategy.Finally,
ความสมพนธระหวาง สปป.ลาว กบ สหรฐอเมรกา
ในทศวรรษใหม: ค�าอธบายเชงระบบ
Lao PDR-US Relations in the New Decade:
A Systemic Explanation
ภวน บณยะเวชชวน1 / Poowin Bunyavejchewin
วารสารสงคมลมนาโขง : ปท 8 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2555 หนา 143-166
Journal of Mekong Societies : Vol.8 No.3 September-December 2012, pp. 143-166
1 อาจารยประจ�าหลกสตรอาเซยนศกษาส�านกวชาศลปศาสตรมหาวทยาลยวลยลกษณ
144 Journal of Mekong Societies
ปท 8 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2555
notwithstandingVietnam’sindirectsupport,LaoPDRiscautiousinrespondingtoAmericanrapprochementinordernottoirritateChina.
Keywords:LaoPDR,UnitedStates,foreignpolicybehavior,neo-realism
“เราจะตามหารองรอยความสมพนธของเราจากการจดการกบมรดก
อนนาเศราสลดของอดตเพอทจะแสวงหาหนทางสการเปนหนสวนแหงอนาคต”
HillaryRodhamClinton
“มนอาจจะสายไปแลวทจะปดลอมอทธพลของจนทเพมมากขนในลาว”
VatthanaPholsena
การเยอนสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว หรอ สปป.ลาว ของ
HillaryClintonรฐมนตรตางประเทศสหรฐอเมรกาในเดอนกรกฎาคมค.ศ.2012
เปนการพสจนความเปนจรงทวาการแบงสรรใหมของความสามารถ(redistribution
of capabilities) น�าไปสเงอนไขเชงระบบทไมสมดลจากการแขงขนกนระหวางรฐ
มหาอ�านาจทครองความเปนเจาเดม กบ รฐมหาอ�านาจผทาทายใหม ซงเงอนไข
ดงกลาวสงผลตอทกรฐในฐานะหนวยสมาชกของระบบระหวางประเทศมากนอย
แตกตางกนไป ตามแตปจจยเฉพาะของแตละรฐ ส�าหรบ สปป.ลาว ปจจยเฉพาะ
โดยเฉพาะลกษณะกายภาพของรฐทเปนรฐขนาดเลกทไมมทางออกทะลและปจจย
ทางภมรฐศาสตร(geo-politics)ทมพรมแดนตดกบรฐมหาอ�านาจททาทายอยางจน
ท�าใหสปป.ลาวประสบกบความยากล�าบากในการก�าหนดพฤตกรรมของนโยบาย
ตางประเทศโดยเฉพาะเมอสปป.ลาวกลายเปนสนามรบทงโดยตรงและโดยออม
ในสงครามเยนทก�าลงปะทใหมน บทความนมงน�าเสนอ “ความสมพนธระหวาง
สปป.ลาว กบ สหรฐฯ ในทศวรรษใหม” ทสหรฐฯ ประกาศยทธศาสตรการฟนฟ
ความสมพนธกบรฐในเอเชยตะวนออกเฉยงใต โดยเฉพาะรฐทตกอยใตอทธพล
ของจน โดยเนนการวเคราะหทาทและแนวโนมของพฤตกรรมของนโยบาย
ตางประเทศสปป.ลาวทมตอสหรฐฯและเงอนไขเชงระบบของระบบระหวางประเทศ
145
ความสมพนธระหวาง สปป.ลาว กบ สหรฐอเมรกา
ในทศวรรษใหม: ค�าอธบายเชงระบบ
ปท 8 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2555
ทเปลยนแปลงไป ผานกรอบการวเคราะหนโยบายตางประเทศดวยมมมอง
สจนยมใหมโดยมขอตงแบบการเลอกทมเหตผลและอรรถประโยชนทคาดการณได
นอกจากนยงยอนพนจถงภมหลงทางประวตศาสตรโดยเฉพาะชวงสงครามเยนเพอ
พจารณาวธปฏบตของนโยบายตางประเทศ สปป.ลาว เพอน�ามาท�าความเขาใจ
พฤตกรรมในปจจบน
ระบบพฤตกรรมของรฐและกรอบกำรวเครำะห
การศกษาความสมพนธระหวางรฐสองรฐมมากมายหลายแนวทาง
ในวงการวชาการไทยจ�านวนมากมกนยมใชตวแบบ(model)นโยบายตางประเทศ
เปนกรอบการวเคราะห โดยมกใชหลกของแนวคดสจนยมการเมอง (Political
Realism) หรอ สจนยมดงเดม (Classical Realism) ซงมาจากหนงสอPolitics
among Nations ของ Hans Morgenthau เปนมมมอง (perspective) โดย
Morgenthau (1973: 3-15) เสนอหลก 6 ประการในการท�าความเขาใจการเมอง
ระหวางประเทศอยางเปนระบบและมลกษณะเปนสากลซงมสาระส�าคญคอแนวคด
เรองอ�านาจหรอ“ผลประโยชนทถกนยามดวยอ�านาจ”(interestdefinedinterms
ofpower)ฉะนนผน�ารฐหรอผก�าหนดนโยบายตอง“พเคราะหและปฏบตในแนวทาง
ของผลประโยชนทนยามดวยอ�านาจ”(thinkandactintermsofinterestdefined
aspower)ทเปนเชนนเพราะธรรมชาตของมนษย(humannature)มความชวราย
มนษยเกดมาพรอมกบบาปก�าเนดและตอส แขงขนกน เพอแสวงหาอ�านาจ
เพราะฉะนนแลวรฐเองจงตางมงแสวงหาอ�านาจท�าใหความสมพนธระหวางรฐเปน
ไปในรปของการตอสแขงขน และมแนวโนมทจะน�าไปสสงคราม และการแสวงหา
อ�านาจในฐานะทเปนกจกรรมในปรมณฑลของการเมองมลกษณะทเปนอสระจาก
ปรมณฑลอนๆ ในแงนการวเคราะหนโยบายตางประเทศจงไมจ�าเปนตองใหความ
ส�าคญกบลกษณะเฉพาะของแตละรฐ หรอ ทศนคตของผน�า หากแตตองยดหลก
เรองอ�านาจทมลกษณะสากลนดงนนประเดนในการวเคราะหนโยบายตางประเทศ
ตามมมมองแบบสจนยมการเมองจงมกออกมาในรปของการพจารณาการแสวงหา
146 Journal of Mekong Societies
ปท 8 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2555
อ�านาจของรฐและเมอหลกของสจนยมการเมองมลกษณะสากลฉะนนแลวสารตถะ
ของนโยบายตางประเทศของทกรฐจงเปนไปในทศทางเดยวกน (Webber and
Smith,2002:13-14)
จากทกลาวมาขางตนรฐจงเปนทงหนวยการวเคราะห(unitofanalysis)
และระดบการวเคราะห (level of analysis) ของกรอบการวเคราะหนโยบาย
ตางประเทศดวยมมมองสจนยมการเมอง เนองจากขอตงทเปนสากล ในแงน
เนองจากทกรฐแสวงหาผลประโยชนทนยามดวยอ�านาจ นโยบายตางประเทศของ
ทกรฐจงยอมมองคประกอบส�าคญแบบเดยวกน โดยเฉพาะความเปนอสระ
(autonomy)ซงหมายถงความสามารถในการก�าหนดและน�านโยบายไปปฏบตตาม
ทรฐบาลของรฐเหนวามความจ�าเปนเรงดวนและเปนความสามารถของรฐในการตอ
ตานอทธพลการบบบงคบหรอการควบคมตดสนโดยรฐอนซงความเปนอสระน
อยบนฐานทางกฎหมายตามหลกอ�านาจอธปไตย (Holsti, 1995: 96) ทวาไมใช
ทกรฐทสามารถแสวงหาผลประโยชนทนยามดวยอ�านาจ และมอสระในการด�าเนน
นโยบายตางประเทศโดยเฉพาะรฐขนาดเลกทความอยรอดตองพงพงอยกบรฐเพอน
บานทมความสามารถ(capabilities)สงกวาดงนนแลวสงททกรฐแสวงหาจงไมใช
ผลประโยชน หรอ อ�านาจ หากแตคอ ความมนคง (security) (Waltz, 2010:
191-192)
ค�าอธบายทวาสงททกรฐแสวงหา คอ ความมนคง เปนขอตงหลกของ
แนวคดสจนยมใหม (Neo-realism) ซงสารตถะของจากหนงสอ Theory of
International Politics ([1979] 2010) ของ KennethWaltz โดยเขาไดเสนอวา
การท�าความเขาใจการเมองระหวางประเทศไมสามารถท�าความเขาใจนโยบาย
หรอพฤตกรรมของรฐใดเพยงรฐหนงไดเพราะยอมไมสะทอนภาพทครอบคลมและ
เปนจรงWaltzเรยกลกษณะเชนนวาคตนยมลดทอน(reductionism)(Waltz,2010:
18-37)ในทางตรงกนขามWaltzเสนอใหใชทฤษฎเชงระบบ(systemictheories)
และสรางกฎทวไปทควบคมพฤตกรรมของรฐในอาณาบรเวณการเมองระหวาง
ประเทศซงWaltzประยกตขอตงนจากวชาเศรษฐศาสตรจลภาค(Microeconomics)
และมฐานอยบนหลกเหตผลนยม (rationalism) โดยWaltzก�าหนดรฐในฐานะตว
147
ความสมพนธระหวาง สปป.ลาว กบ สหรฐอเมรกา
ในทศวรรษใหม: ค�าอธบายเชงระบบ
ปท 8 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2555
แสดงกอนประสบการณ(apriori)ซงเปนหนวย(unit)ของระบบระหวางประเทศ
(international system) ทลกษณะของระบบถกนยามโดยการแบงสรรของ
ความสามารถ (distribution of capabilities) อาท ถาในระบบมเพยงหนวยเดยว
ทมความสามารถสงสดโดยทหนวยอนไมอาจทาทายได การแบงสรรของความ
สามารถนวา หนงขวอ�านาจ (unipolarity) หรอ ระบบหนงขวอ�านาจ (unipolar
system) เปนตน ระบบระหวางประเทศมโครงสราง (structure) เปนอนาธปไตย
(anarchy)คอไมมรฐบาลโลกและโครงสรางแบบอนาธปไตยกบขวอ�านาจ(ซงมา
จากการแบงสรรของความสามารถของหนวยในระบบ)นเองทก�าหนดแนวโนมของ
พฤตกรรมของรฐ ในฐานะหนวยในระบบระหวางประเทศ กลาวโดยสรปแนวคด
สจนยมใหมอธบายปจจยแหงการเปลยนแปลงของพฤตกรรมของรฐ(Waltz,2010:
88-99)ไดแก
1. อนาธปไตย หรอ ระบบทตองชวยเหลอตนเอง (self-help system)
ซงหมายถงโครงสรางระหวางประเทศทปราศจากรฐบาลโลก
2. ความแตกตางของหนวยในระบบซงหมายถงความสามารถของแตละ
หนวย
3. ความเปลยนแปลงในการแบงสรรของความสามารถ ซงหมายถง
การเปลยนแปลงของขวอ�านาจอาทหนงขวอ�านาจสองขวอ�านาจหรอหลายขว
อ�านาจเปนตน
ภำพ1:ระบบ/โครงสรางระหวางประเทศกบหนวยสมาชก
Internationalstructure
Interactingunits
ทมา:Waltz,2010:40
148 Journal of Mekong Societies
ปท 8 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2555
โดยหลกแลวพฤตกรรมของรฐจะออกมาในรปของการถวงดล(balancing)ซงหมายถงการตอตานรฐมหาอ�านาจหรอรฐทขนมาทาทายโดยการเลอกเขากบรฐอนทออนแอกวาโดยวธการตางๆอาทการตงพนธมตรทางทหารไมใชการเลอกเขากบรฐมหาอ�านาจ หรอ รฐทขนมาทาทาย (bandwagoning) เพราะสภาวะอนาธปไตยของระบบระหวางประเทศสรางความกลว และเคลอบแคลงสงสยเนองจากการไมมรฐบาลโลกท�าใหไมมหลกประกนวารฐมหาอ�านาจหรอรฐทขนมาทาทายจะไมคกคามรฐทออนแอกวา(Waltz,2010:126;Heywood,2011:236) ทวาWaltz (2010: 121-122) ยนยนวาแนวคดสจนยมใหมเปนทฤษฎการเมองระหวางประเทศ(theoryof internationalpolitics)ไมใชทฤษฎนโยบายตางประเทศ(theoryofforeignpolicy)ในแงทวาตองการอธบายลกษณะทวไปของการเมองระหวางประเทศไมใชลกษณะเฉพาะเจาะจงทแตกตางกนออกไปของแตละหนวย อยางไรกตามWebber and Smith (2002) เสนอวาแนวคดสจนยมใหมสามารถน�ามาประยกตเปนมมมองในกรอบการวเคราะหนโยบายตางประเทศไดโดยกรอบการวเคราะหนโยบายตางประเทศดวยมมมองสจนยมใหมหรออาจเรยกไดวาเปนมมมองเชงระบบ(systemicperspective)มงใหความส�าคญไปทเงอนไขเชงระบบซงเปนผลจากพลวตของระบบระหวางประเทศทกลาวไปแลวขางตนโดยเงอนไขเชงระบบทเกดขนดงกลาวสงผลตอแนวโนมของพฤตกรรมของรฐในฐานะหนวยสมาชกของระบบระหวางประเทศ ดงนน เมอรฐอยในระบบทตองชวยเหลอตนเอง เปาหมายหลกของนโยบายตางประเทศจงเปนการแสวงหาความมนคงหรอความอยรอดของรฐและการสรางเสรมความสามารถเพอตอบสนองตอสภาพการตอสแขงขนความไมมนคงและภยคกคาม(WebberandSmith,2002:21)ดงนน ประเดนในการวเคราะหนโยบายตางประเทศตามมมมองแบบสจนยมใหมจงเปนการพจารณาความอยรอดของรฐ (ตามเงอนไขเชงระบบทเกดจากพลวตของระบบระหวางประเทศ) และเรองความมนคงของชาต (Webber and Smith,2002: 25) โดยพจารณาเงอนไขเชงระบบซงเกดจากพฤตกรรมของรฐมหาอ�านาจในระบบระหวางประเทศ(Jørgensen,2010:84)เพราะดวยรฐมหาอ�านาจเทานนทสามารถสรางพลวตทมนยส�าคญโดยเฉพาะความเปลยนแปลงในการแบงสรรของ
ความสามารถได
149
ความสมพนธระหวาง สปป.ลาว กบ สหรฐอเมรกา
ในทศวรรษใหม: ค�าอธบายเชงระบบ
ปท 8 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2555
บทความนเลอกใชกรอบการวเคราะหนโยบายตางประเทศตามมมมองแบบสจนยมใหม เปนกรอบหลกในการศกษาและจะแบงนโยบายตางประเทศออกเปน2ลกษณะโดยประยกตจากการแบงประเภทของVasquez(1993:90-93)ไดแก
1. พฤตกรรมของนโยบายตางประเทศ (foreign policy behavior)หมายถงสงทตวแสดงทางการเมอง(รฐ)แสดงออกและกระท�าตอตวแสดงทางการเมองอน ดงนน พฤตกรรมของนโยบายตางประเทศ จงเปนพฤตกรรมของรฐในฐานะตวแสดงทางการเมอง หรอ หนวยของระบบระหวางประเทศ ไมใชปจจยหรอองคประกอบภายในรฐ
2. วธปฏบตของนโยบายตางประเทศ (foreign policy practices)หมายถง ชดของพฤตกรรมของนโยบายตางประเทศทไดรบการยอมรบนบถอ ซงไดรบการปฏบตมาอยางยาวนานจนมลกษณะเปนสถาบนดงนนจงเปนพฤตกรรมของนโยบายตางประเทศทมแนวโนมจะน�ามาใชในสถานการณทยากล�าบากตวอยางของวธปฏบตของนโยบายตางประเทศเชนการถวงดลอ�านาจและการตงพนธมตรทางทหารเปนตน เมอใชแนวคดสจนยมใหมเปนมมมองของกรอบการวเคราะห วธปฏบตของนโยบายตางประเทศโดยปกตของหนวยจงเปนการถวงดลอ�านาจ(balance-of-power)เพราะการถวงดลเปนพฤตกรรมทถกจงใจโดยระบบระหวางประเทศดงทไดกลาวไปแลวและขอคดค�านวณของรฐประการแรกคอการรกษาสถานะตนเองในระบบไมใชการแสวงหาอ�านาจทมากทสด(Waltz,2010:126)ซงเปนจรงโดยเฉพาะกบรฐขนาดเลกและโดยเฉพาะอยางยงรฐขนาดเลกทไมมทางออกทะเลอาทภฏานในเอเชยใตหรอสปป.ลาวซงเปนกรณศกษาของบทความนนอกจากนนกรอบการวเคราะหนโยบายตางประเทศตามมมมองแบบสจนยมใหม ยงมสมมตฐานทวารฐหรอผก�าหนดนโยบายเปนตวแสดงทมเหตผลเพราะฉะนนจงพจารณารฐในฐานะหนวยโดยปฏเสธลกษณะความแตกตาง (ยกเวนในเรองความสามารถทางทหาร)อาทระบอบการเมองหรอจตวทยาของผน�าเปนตนโดยการพจารณาการตดสนใจของหนวยในฐานะตวแสดงทมเหตผล มกวางอย บนฐานการเลอกเชงเหตผล(rational choice) แบบอรรถประโยชนทคาดการณได (expected-utility) (Geller
andSinger,1998:43)ซงมสมการดงตอไปน
150 Journal of Mekong Societies
ปท 8 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2555
สตรส�าหรบอรรถประโยชนทคาดการณไดของการทาทายคอ
E(U) c = P
s(U
s)+(1-P
s)(U
f)
เมอ
E(U) c =อรรถประโยชนทคาดการณไดของการทาทายนโยบาย
P s =ความนาจะเปนของการทาทายทส�าเรจ
Us =อรรถประโยชนของการทาทายทส�าเรจ
U
f =อรรถประโยชนของการทาทายทลมเหลว
สตรส�าหรบอรรถประโยชนทคาดการณไดของการไมทาทาย
E(U) nc = P
q(U
q)+(1-P
q)[P
b(U
b)+(1-P
b)(U
w)]
เมอ
E(U) nc=อรรถประโยชนทคาดการณไดของการไมทาทายนโยบาย
P q =ความนาจะเปนทนโยบายจะไมเปลยน
Uq =อรรถประโยชนของนโยบาย
Pb =ความนาจะเปนทนโยบายจะเปลยนดวยอรรถประโยชน
เชงบวก
Ub =อรรถประโยชนของการเปลยนแปลงนโยบายเชงบวก
Uw
=อรรถประโยชนของการเปลยนแปลงนโยบายเชงลบ
ดงนนผลรวมของอรรถประโยชนทคาดการณไดเทากบ
E(U) =E(U) c-E(U)
nc
ในฐานะทรฐเปนหนวย หรอ ตวแสดงทมเหตผล การเปลยนแปลงใน
พฤตกรรมของรฐเชนเปลยนจากการเลอกเขากบรฐทเขมแขงกวาเปนถวงดลอ�านาจ
รฐทเขมแขงกวาโดยรวมมอกบรฐทออนแอกวาอนการตดสนใจตองอยบนฐานของ
สตรขางตนและผลรวมของอรรถประโยชนทคาดการณไดตองเปนบวกเสมอ(Geller
andSinger,1998:44)ในแงนรฐในฐานะหนวยสมาชกของระบบระหวางประเทศ
ไมวาจะมความสามารถเชงเปรยบเทยบเทาใดยอมไมด�าเนนพฤตกรรมอยางไมม
เหตผลอาทรฐขนาดเลกทไมมทางออกทะเลอยางภฏานยอมไมท�าสงครามโดยตรง
151
ความสมพนธระหวาง สปป.ลาว กบ สหรฐอเมรกา
ในทศวรรษใหม: ค�าอธบายเชงระบบ
ปท 8 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2555
กบรฐเพอนบานทมความสามารถสงกวามากอยางอนเดยหรอจน เปนตน แมวา
กรอบการวเคราะหทใชในทนจะมลกษณะปราศจากประวตศาสตร (ahistorical)
เพราะใชการนรนยขอตงในกรณศกษา แตการศกษาอดตยอมท�าใหเราพจารณา
ปจจบนและคาดการณอนาคตไดดยงขนในสวนตอไปจงเปนการอธบายภมหลงของ
พฤตกรรมของนโยบายตางประเทศ สปป.ลาว เพอแสดงใหเหนถงวธปฏบตของ
นโยบายตางประเทศ รวมทงจะชวยใหเหนภาพเงอนไขเชงระบบในปจจบนไดด
ยงขน
ภมหลงของสปป.ลำว
สปป.ลาวเปนรฐขนาดเลกทไมมทางออกทะเล(small-landlockedstate)
หนงเดยวในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตตงอยบนคาบสมทรอนโดจนมลกษณะ
กายภาพทางภมศาสตรทส�าคญสองประการคอเทอกเขาอนนม(AnnamiteRange)
ซงทอดยาวระหวางทศเหนอถงทศใตตลอดดานตะวนออก และแมน�าแมโขง
(MekongRiver)ซงเปนแนวพรมแดนและหลกปกเขตแดนระหวางสปป.ลาวกบ
พมาและไทย(Kingsbury,2005:171-172)โดยสปป.ลาวมพนททางบก235,690
ตารางกโลเมตรและมพรมแดนตดกบเวยดนามกมพชาไทยมณฑลยนนานของ
จนและพมาขอจ�ากดทางภมศาสตรเปนอปสรรคส�าคญของสปป.ลาวในการพฒนา
ประเทศและการตดตอกบโลกภายนอกรวมทงเรองการเมองและเศรษฐกจระหวาง
ประเทศเพราะจ�าเปนตองอาศยชองทางการคมนาคมขนสงผานไทยหรอเวยดนาม
ดงนนสปป.ลาวจงจ�าตองพงพงทาทของไทยหรอเวยดนามซงเปนรฐเพอนบานท
มความสามารถทางทหาร และเศรษฐกจสงกวาในเชงเปรยบเทยบ เพอการ
ดงกลาว(Rigg,1997:161)ในแงนวธปฏบตของนโยบายตางประเทศลาวจงออกมา
ในรปแบบการถวงดลอทธพลของรฐทมความสามารถสงกวา ตวอยางเชน ในชวง
สงครามเยนสปป.ลาวถวงดลไทยและจนโดยเขากบเวยดนามซงเปนรฐทออนแอ
(กวาไทยและจน) ในเชงเปรยบเทยบ ภายใตการสนบสนนของสหภาพโซเวยต
เปนตน
152 Journal of Mekong Societies
ปท 8 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2555
แผนท1:สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว
ทมา:Rigg,1997:154
ในชวงสงครามเยนเงอนไขทางภมรฐศาสตรของสปป.ลาวเปนอปสรรคส�าคญทลดทอนทางเลอกของนโยบายตางประเทศดงนนสปป.ลาวจงไมมอสระในการด�าเนนนโยบายตางประเทศเทาใดนก หากแตตองคลอยตามทาทของเวยดนามเพอรกษาความอยรอดของรฐโดยเฉพาะจากภยคกคามและการบอนท�าลายของรฐเพอนบานทมพรมแดนตดกนและมขอพพาทกนอยเสมออยางไทย(Ngaosyvathn,1985: 1242-1259) เพราะ สปป.ลาว พงสถาปนาขนใน ค.ศ. 1975 ภายหลงสงครามกลางเมองและยงมกลมอ�านาจเดมทไดรบการสนบสนนจากทงรฐเพอนบานและสหรฐฯ คอยบอนท�าลายเสถยรภาพของระบอบใหม รวมทงกองก�าลงชนกลมนอยทตอตานรฐประกอบกบการสถาปนาสปป.ลาวสอดคลองกบยทธศาสตรของนโยบายตางประเทศเวยดนามทตองการใหรฐรอบขางเปนคอมมวนสตทเปนมตรกบตนนอกจากนน ต�าแหนงทตงทางภมรฐศาสตรของเวยดนาม ท�าใหเวยดนามกลายเปนตวแสดงหลกทสนบสนนระบอบของ สปป.ลาว นบตงแตชวงสงครามกลางเมอง(Evans,2002:187-188)
153
ความสมพนธระหวาง สปป.ลาว กบ สหรฐอเมรกา
ในทศวรรษใหม: ค�าอธบายเชงระบบ
ปท 8 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2555
หลกหมดส�าคญของความสมพนธระหวาง สปป.ลาว กบ เวยดนาม คอ
“ความสมพนธพเศษ” (special friendship) ซงพฒนามาจากความรวมมอของ
ขบวนการคอมมวนสตกอนค.ศ.1975ทถกท�าใหเปนความตกลงระหวางรฐผานการ
ลงนามในสนธสญญาไมตรและความรวมมอค.ศ.1977(TreatyofFriendshipand
Cooperation1977)ซงมผลใชบงคบเปนเวลา25ปดวยผลของสนธสญญาดงกลาว
ท�าใหเวยดนามมความชอบธรรมในการคงก�าลงทหารไวในเขตแดนของสปป.ลาวซง
ประมาณกนวามก�าลงทหารเวยดนามอยในสปป.ลาวประมาณ24,000-60,000นาย
ระหวางป ค.ศ. 1977-1983 (Stuart-Fox, 2008: 327-328) นอกจากนน
สนธสญญายงรบรองเวยดนามวาสปป.ลาวจะเปนรฐกนชน(bufferstate)ระหวาง
เวยดนามกบจนดวยในแงนเมอเวยดนามมความขดแยงกบจนสปป.ลาวในฐานะ
พนธมตรหลกจงจ�าตองเขาสความขดแยงอยางหลกเลยงไมได (Pholsena and
Phanomyong,2006:17;Evans,2002:187)
ในสวนของจน แมวา สปป.ลาว จะไมไดมความขดแยงทรนแรงกบจน
โดยตรงแตรปแบบความสมพนธกไมไดเปนมตรและสปป.ลาวเองกไมไววางใจจน
โดยเฉพาะหลงค.ศ.1979เปนตนมา(Gunn,1980:997-1002)ซงเปนเรองเขาใจ
ไดเพราะพฤตกรรมของสปป.ลาวจ�าตองปฏบตตามทาทของเวยดนามดงทกลาว
ไปขางตนโดยเฉพาะเมอเวยดนามท�าสงครามกบจนในสงครามอนโดจนครงทสาม
ในชวงตนค.ศ. 1979 (Dommen, 1979: 202) แตส�าหรบจนกลบไมไดกลาวหา
หรอมองวาสปป.ลาวเปนศตรคขดแยงในทางตรงกนขามจนยงคงพยายามรกษา
ความสมพนธกบสปป.ลาวและมกกลาวโทษแรงกดดนจากเวยดนามและสหภาพ
โซเวยตวาเปนปจจยส�าคญทสรางภาพความเปนภยคกคามของจนตอ สปป.ลาว
(Dommen,1979,202;Gunn,1980:1000)
นอกจากสปป.ลาวจะพงพงบทบาทของเวยดนามในรปแบบของรฐบรวาร
แลว สหภาพโซเวยตไดเขามาเปนหนงในผเลนทมบทบาทส�าคญใน สปป.ลาว
โดยเปนรฐผสนบสนนทงในดานการทหารและเศรษฐกจทใหญทสดตงแตค.ศ.1979
จนถงปลายทศวรรษท1980กอนสหภาพโซเวยตจะลมสลาย(Stuart-Fox,2008:107)
นอกจากนนยงมผ เชยวชาญและทปรกษาจากสหภาพโซเวยตและรฐบรวาร
154 Journal of Mekong Societies
ปท 8 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2555
ปฏบตงานอยในสปป.ลาวในทกระดบกวา4,000คนถงขนาดทเจาหนาทสหรฐฯ
เรยกสปป.ลาวในขณะนนวามอสโกเลก(LittleMoscow)(Evans,2002:189-190)
อยางไรกตาม สปป.ลาว ไมไดมความตกลงทางทหารทเปนทางการกบสหภาพ
โซเวยตหากแตอาศยสภาพโซเวยตเพอถวงดลกบอทธพลของเวยดนามทมากเกน
ไป(Gunn,1980:992-993)
การลมสลายของสภาพโซเวยตน�าไปสการเปลยนแปลงภมทศนในการเมอง
ระหวางประเทศ กลาวคอ ระบบระหวางประเทศเปลยนจากระบบสองขวอ�านาจ
สระบบหนงขวอ�านาจ อยางไรกตาม กมขอถกเถยงทวาแทจรงแลวสงครามเยน
ระบบระหวางประเทศไมใชสองขวอ�านาจ หากแตเปนสามขวอ�านาจ (tripolarity)
(Kennedy-Pipe, 2007: 153-154) ซงในยคหลงสงครามเยนอทธพลของจน
เรมแผขยายไปมากขนโดยเฉพาะในเอเชยตะวนออกเฉยงใต ส�าหรบ สปป.ลาว
การลมสลายของสหภาพโซเวยต ซงเปนแหลงทมาหลกของความชวยเหลอจาก
ภายนอกทงดานการทหารและเศรษฐกจยอมสงผลตอการพฒนาประเทศเปนอยาง
มาก ในแงนท�าให สปป.ลาว ตองปรบเปลยนพฤตกรรมของนโยบายตางประเทศ
เพอตอบสนองตอระบบระหวางประเทศและภมภาคทเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว
แมในชวงตนทศวรรษท 1990 สปป.ลาว ฟนฟความสมพนธกบรฐเพอนบาน
อยางไทย และไทยกลายเปนประเทศคคาทมความส�าคญยงตอเศรษฐกจของ
สปป.ลาวนอกจากนนสปป.ลาวยงเขาเปนสมาชกอาเซยน(ASEAN)ซงเปนเวท
พหภาคในระดบภมภาคโดยPholsenaandPhanomyong(2006:34-36)อธบาย
เหตผลจากทศนะแบบสจนยมไว3ประการคอ
1. องคการระหวางประเทศจะเปนเครองมอ เพอผลประโยชนของ
สปป.ลาวโดยเฉพาะการพฒนาทางเศรษฐกจ
2. ภาพภยคกคามทชดเจนขนของจน โดยเฉพาะขอพพาทเขตแดน
ในทะเลจนใตรวมถงความทะเยอทะยานของรฐเพอนบานทมความสามารถสงกวา
(เวยดนามและไทย)
3. การเปนสมาชกอาเซยนจะชวยสงเสรมการแกปญหาขอพพาทระดบ
ทวภาคโดยเฉพาะในประเดนการปกปนเขตแดน
155
ความสมพนธระหวาง สปป.ลาว กบ สหรฐอเมรกา
ในทศวรรษใหม: ค�าอธบายเชงระบบ
ปท 8 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2555
อยางไรกตามการพงพงเศรษฐกจไทยและผลประโยชนทางเศรษฐกจจาก
กรอบความรวมมอทางเศรษฐกจของอาเซยนกไมไดมความมนคง กลาวคอ
กรอบความรวมมอทางเศรษฐกจโดยเฉพาะเขตการคาเสรอาเซยน(AFTA)ไมได
สงเสรมสดสวนการคาภายในภมภาคใหมากขนอยางมนยส�าคญ(Dent,2008:95)
และสทธพเศษทางการคาตางๆทมใหกลมรฐสมาชกใหมรวมทงสปป.ลาวขนอย
กบปจจยความเจรญรงเรองทางเศรษฐกจของรฐสมาชกกอตงนอกจากนนการพงพง
เศรษฐกจไทยทมากเกนไป ยอมท�าใหเกดสภาพความไมมนคงทางเศรษฐกจ
เพราะไทยเองกไมใชรฐทมเสถยรภาพทางการเมองและเศรษฐกจ วกฤตเศรษฐกจ
เอเชยค.ศ.1997ซงเรมจากไทยเปนเหตการณทพสจนปญหาดงกลาวและท�าให
สปป.ลาว ตระหนกถงความจ�าเปนทจะตองแสวงหาหนสวนทางเศรษฐกจอน
เพอเปนทางเลอก (Pholsena, 2010: 462) ยทธศาสตรทางเศรษฐกจขางตนของ
สปป.ลาว ไดรบการตอบรบเปนอยางดจากจน ซงพยายามสรางความสมพนธทด
กบรฐก�าลงพฒนาโดยไมมเงอนไขเรองระบอบการเมอง โดยจนใหความชวยเหลอ
ทางเศรษฐกจแก สปป.ลาว เปนอยางด และกลายเปนหนงในผใหความชวยเหลอ
และผลงทนรายใหญในภาคสวนเศรษฐกจส�าคญของสปป.ลาวรวมทงชวยพฒนา
โครงสรางพนฐานดานคมนาคมขนสงตางๆ อาท รางรถไฟและถนนทเชอมตอกบ
รฐอนและสนามบนเปนตน(Pholsena,2010:462;Holslag,2010:645-648;
Stuart-Fox,2008:107)
นอกจากจนจะกลายมาเปนตวแสดงทส�าคญในเศรษฐกจ และผใหความ
ชวยเหลอทางการเงนส�าคญแกสปป.ลาวแลวความสมพนธทางการเมองระหวาง
รฐทงสองยงพฒนาอยางรวดเรว ทงในรปของการแลกเปลยนในระดบเจาหนาท
ผแทนของรฐบาลพรรคคอมมวนสตและกองทพอยางสม�าเสมอและการเดนทาง
เยอนอยางเปนทางการของผน�ารฐบาลทงสองรฐจนยงไดเขาไปใหความชวยเหลอ
ในโครงการกอสรางโครงสรางพนฐาน รวมทงลงทนในกจการตางๆ ทส�าคญจน
ไมเคยมขอพพาททรนแรงกบสปป.ลาวดงทไดชใหเหนไปแลววาแมในชวงสงคราม
เยนจนกหลกเลยงทจะตอบสนองตอทาทของสปป.ลาวโดยตรง ทงหมดทกลาว
ไปขางตนแสดงใหเหนวาอทธพลของจนตอสปป.ลาวเพมขนมากอยางมนยส�าคญ
156 Journal of Mekong Societies
ปท 8 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2555
(Stuart-Fox,2009:141-148)อยางไรกตามโครงการความชวยเหลอตางๆของ
จนน�ามาสการอพยพของแรงงานจน และการเกดขนของชมชนจน โดยเฉพาะใน
พนททางตอนเหนอของสปป.ลาวซงเปนเรองทหลายฝายในพรรคคอมมวนสตลาว
คอนขางวตกกงวลเนองจากเกดกระแสความกลวเกรงและไมพอใจในหมประชาชน
ลาว วาจ�านวนผอพยพและอทธพลของจนทขยายตวอยางรวดเรวจะน�าไปส
การกลนความเปนลาวหรอวฒนธรรมลาวและสปป.ลาวเขากบจนแผนดนใหญ
(AssociatedPress,2008)
แมวา อทธพลของจนจะเพมขนอยางรวดเรว แต สปป.ลาว ยงคงมความ
สมพนธทแนนแฟนกบเวยดนาม โดยแสดงผานการเยอนอยางเปนทางการของ
เลขาธการพรรคคอมมวนสตของทงสองประเทศ (Case, 2011: 206) และในชวง
ค.ศ.2011ทงสองเวยดนามไดเรงพฒนา“ความสมพนธพเศษ”ผานมาตรการตางๆ
อาท การลงทน (ซงเพมขนสงกวาสดสวนการลงทนของจน) และเพมสดสวน
การคาแบบทวภาคขนถง65.8%ในครงแรกของปเดยวกน(Roberts,2012:161)
นอกจากนน สปป.ลาว ยงมความส�าคญทางยทธศาสตรอยางยงตอเวยดนาม
โดยเฉพาะในประเดนพรมแดนดานตะวนตก ดงนน ความส�าคญสงสดส�าหรบ
เวยดนามจงเปนการคงความสมพนธทางการเมองทใกลชดทสดกบ สปป.ลาว
(Stuart-Fox,2009:151)ในแงนจงชดเจนวาเวยดนามพยายามตอสเพอลดอทธพล
ของจนทเพมมากขนอยางรวดเรว อกทงส�าหรบเวยดนามแลว สปป.ลาว คอ
“นองเลก” หรอ เขตอทธพลของตน (Roberts, 2012: 161) และในทศนะของ
Stuart-Fox(2009:148-149)ยงเชอวาสปป.ลาวยงคงใหความส�าคญกบเวยดนาม
มากกวาจน
อทธพลทงของจนและเวยดนามในสปป.ลาวท�าใหสปป.ลาวประสบกบ
ความยากล�าบากในการก�าหนดพฤตกรรมของตน โดยเฉพาะความพยายาม
ในการถวงดลทางการทตกบรฐทงสองเพอลดความขดแยง(Roberts,2012:161)
นอกจากนน เงอนไขเชงระบบซงเกดจากพลวตของดลอ�านาจในระบบระหวาง
ประเทศท�าใหสหรฐฯซงเปนรฐมหาอ�านาจในระดบโลกเขามาเปนอกตวแสดงหนง
ทส�าคญในพฤตกรรมของนโยบายตางประเทศของ สปป.ลาว โดยเฉพาะภายหลง
157
ความสมพนธระหวาง สปป.ลาว กบ สหรฐอเมรกา
ในทศวรรษใหม: ค�าอธบายเชงระบบ
ปท 8 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2555
การเยอน สปป.ลาว อยางเปนทางการของHillaryClinton รฐมนตรตางประเทศ
สหรฐฯ
ระบบระหวำงประเทศ:เงอนไขเชงระบบตอสปป.ลำว
การสนสดลงของสงครามเยนไมใชการสนสดของประวตศาสตร(theend
ofhistory)ดงทFrancisFukuyamaกลาวไว(Fukuyama,1993)อดมการณและ
ระบอบการเมองประชาธปไตยเสรนยมไมใชผชนะและเปนตวแบบสดทายหนงเดยว
ของมนษยชาตหากแตยงมตวแบบอนๆทแตกตางกนไปตามพนททางภมศาสตร
และอารยธรรม อาท คานยมเอเชย เปนตน ในแงของความสามารถทางทหาร
แมในชวงทศวรรษ 1990 ระบบระหวางประเทศจะมลกษณะหนงขวอ�านาจ คอ
สหรฐฯเปนหนวยททรงอานภาพทางทหารสงสดแตสงทเกดขนในชวงเวลาเดยวกน
กคอการผงาดขนมาของจน(theriseofChina)เมอจนเรมพฒนาประเทศใหทน
สมยแบบตะวนตก(modernization)โดยเฉพาะดานเศรษฐกจนอกจากนนจนยงได
พฒนาความสามารถทางทหารขนอยางรวดเรวรวมทงเรงสรางเรอบรรทกเครองบน
(aircraft carrier) ซงมหนาททางยทธศาสตรส�าคญในการปฏบตการทางทหารใน
ระดบโลกในแงนการพฒนาความสามารถทางทหารและเศรษฐกจอยางรวดเรวยอม
ท�าใหเกดการเปลยนแปลงในการแบงสรรของความสามารถในระบบระหวางประเทศ
ซงมความเปนไปไดสงทจะน�าไปสการเปลยนแปลงทางการเมองระหวางประเทศ
ทเปนเชนน เพราะระบบระหวางประเทศมหนาทเชนเดยวกบระบบ
การเมองและสงคมอนๆ คอ เสรมสรางชดของผลประโยชนทเฉพาะเจาะจง
ทงทางการเมองและเศรษฐกจใหกบตวแสดงหรอหนวยทมอ�านาจครอบง�าระบบ
ซงกคอรฐทมความสามารถสงสดแตเมอเกดความเปลยนแปลงใหญในการแบงสรร
ของความสามารถ ซงเกดจากการพฒนาทางการเมอง เศรษฐกจ และเทคโนโลย
อยางมนยส�าคญของหนวยในระบบ ยอมน�าไปส เงอนไขเชงระบบทไมสมดล
(systemic disequilibrium) เพราะระบบระหวางประเทศทมอยเดมไมไดออกแบบ
ขนมาเพอตอบสนองตอผลประโยชนของรฐทผงาดขนมาดงนนหากผลก�าไรสทธ
158 Journal of Mekong Societies
ปท 8 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2555
(net benefit) มสงกวาตนทนในการเปลยนระบบระหวางประเทศหรออกนยหนง
คอ อรรถประโยชนทคาดการณไดมคาเปนบวก ยอมน�าไปสความเปลยนแปลง
ซงโดยมากออกมาในรปแบบของสงคราม (Gilpin, 1981: 9-15) อยางไรกตาม
ความพยายามเปลยนแปลงระบบนนกยงเปนขอถกเถยงวาจะออกมาในรปแบบ
สงครามโดยตรงหรอสงครามเยนซงขวอ�านาจในระบบโลกกลายเปนสองขวอ�านาจ
ทชดเจนในปจจบนพฤตกรรมของจนคอนขางชดเจนแลววาพยายามแสวงหาสถานะ
มหาอ�านาจและขนมาทาทายอ�านาจและอทธพลของสหรฐฯโดยเฉพาะการมงขยาย
อทธพลเขาไปในรฐก�าลงพฒนาในเอเชยและแอฟรกาซงจนมความไดเปรยบในการ
ด�าเนนความสมพนธทสรางสรรค เพราะวธปฏบตของนโยบายตางประเทศจน
ยดมนในหลกไมแทรกแซงกจการภายใน และอ�านาจอธปไตยของรฐในการด�าเนน
ความสมพนธซงเขากบบรบทของรฐก�าลงพฒนาทการเมองภายในประเทศมความ
ละเอยดออนสง
เมอระบบระหวางประเทศคอยๆ เปลยนรปเปนระบบสองขวอ�านาจ
อยางหลวมคอจนกลายเปนตวแสดงหลกทขนมาทาทายความสามารถของสหรฐฯ
ลกษณะเชนนยอมสรางเงอนไขเชงระบบทไมสมดลทสงผลตอหนวยอนๆในระบบ
ระหวางประเทศ โดยเฉพาะเมอพฤตกรรมของนโยบายตางประเทศจนมงขยาย
อทธพลและสรางเขตอทธพลเชนเดยวกบสหรฐฯ และขณะเดยวกนเองจนกมงใช
ยทธศาสตรปดลอม(containmentstrategy)ตอจนเหมอนกบทใชตอสหภาพโซเวยต
ในยคสงครามเยน เมอหนวยทมความสามารถสงสดและรองลงมามพฤตกรรม
เชนน จงสรางสภาวะทยากล�าบากใหแกหนวยอน โดยเฉพาะการก�าหนดทศทาง
พฤตกรรมของนโยบายตางประเทศของหนวยทมความสามารถทางทหารต�า
หรอรฐก�าลงพฒนาในระบบระหวางประเทศอน
ในเอเชยตะวนออกเฉยงใตหลงสงครามเวยดนาม และโดยเฉพาะ
หลงวกฤตเศรษฐกจ ค.ศ.1997 รฐก�าลงพฒนาอยางพมา กมพชา และสปป.ลาว
ตกอยภายใตอทธพลของจน หรออาจกลาวไดวาเปนเขตอทธพลของจน แมวา
กลมรฐดงกลาวพยายามใชการเปนสมาชกองคการภมภาคเพอถวงดลอทธพล
แตกไมเปนผลนกดงทไดกลาวไปแลว สปป.ลาว เปนกรณทคอนขางเดนชดถง
159
ความสมพนธระหวาง สปป.ลาว กบ สหรฐอเมรกา
ในทศวรรษใหม: ค�าอธบายเชงระบบ
ปท 8 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2555
อทธพลของจนทเพมขนอยางรวดเรวแมจะมเวยดนามเปนอกตวแสดงหนงทส�าคญ
แตดวยปจจยทางภมศาสตรทมพรมแดนตดกบจนท�าให สปป.ลาว ขาดอสระใน
พฤตกรรมของนโยบายตางประเทศ ส�าหรบสหรฐฯ กตระหนกดถงเขตอทธพล
ของจนแตรฐบาลกอนหนารฐบาลของBarackObamaไมไดมองวารฐเหลานเปน
ความส�าคญเรงดวน(Thayer,2010:447)อยางไรกตามจดเปลยนกคอในค.ศ.2009
ทประธานาธบดBarackObamaประกาศยทธศาสตรของสหรฐฯทจะกลบมาฟนฟ
ความสมพนธ (rapprochement) กบรฐในเอเชยตะวนออกเฉยงใตอกครงผานการ
ภาคยานวตสนธสญญาไมตรและความรวมมอในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต
(TreatyofAmity andCooperation inSoutheastAsia-TAC)และเขารวมเวท
พหภาคตางๆในกรอบของอาเซยน(Thayer,2010:456)ซงตามดวยการเยอนรฐ
ทอยภายใตอทธพลของจนอยางเปนทางการของHillaryClintonตงแตค.ศ.2011
เรมตงแตพมากมพชาและไดเยอนสปป.ลาวในวนท11กรกฎาคมค.ศ.2012
โดยการฟนฟความสมพนธระหวางสปป.ลาวกบสหรฐฯปจจบนพฒนา
มาจากโครงการMissinginAction/PrisonerofWar(MIA/POW)ของสหรฐฯท
ตองการคนหาเจาหนาทผสญหายจากการปฏบตหนาทในสงครามและค�ามนสญญา
โดยพฤตนยทจะเกบกวตถระเบดทยงท�างานอยใน สปป.ลาว (Thayer, 2010:
443-445) โดยโครงการ MIA/POW กลายเปนจดเชอมตอพฒนาความสมพนธ
ทางทหารของทงสองรฐ และการฟนฟความสมพนธทางทหารระหวางกนถอวา
มความกาวหนาในระดบหนงกลาวคอในสงครามตอตานการกอการรายสปป.ลาว
ยนยอมใหสหรฐฯ ใชฐานทพอากาศในการปฏบตการ ถงแมวาฐานทพอากาศใน
สปป.ลาวจะมความส�าคญนอยในปฏบตการสปป.ลาวยงไดเขามาเปนผสงเกตการณ
ในการซอมรบCobraGold อยางตอเนองตงแต ค.ศ. 2006 และไดแลกเปลยน
ผชวยทตทหาร(DefenseAttachés)ในปลายค.ศ.2008สหรฐฯยงเขาไปมบทบาท
ในกรอบความรวมมอระดบอนภมภาคในอนภมภาคลมแมน�าโขงท สปป.ลาว เปน
สมาชกอย รวมทงไดเสนอความรเรมแมโขงตอนลาง (LowerMekong Initiative)
ซงยนยนจดยนของสหรฐฯ ถงความส�าคญทางภมรฐศาสตรของรฐในอนภมภาคเหลาน
(Thayer,2010:445-447)ทกลาวไปขางตนแสดงใหเหนวาสหรฐฯตองการเขามา
160 Journal of Mekong Societies
ปท 8 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2555
ถวงดลอทธพลของจนในสปป.ลาวซงถกท�าใหชดเจนดวยการเยอนสปป.ลาวอยางเปนทางการของKurtCampbellผชวยรฐมนตรตางประเทศสหรฐฯในการประชมUS-LaosComprehensiveBilateralDialogueครงท3ทเวยงจนทนในค.ศ.2010และการเยอนของ Hillary Clinton รฐมนตรตางประเทศสหรฐฯ ใน ค.ศ. 2012ในกรอบพหภาคสหรฐฯยงสนบสนนใหสปป.ลาวสามารถเขาเปนสมาชกองคการการคาโลก(WorldTradeOrganization-WTO)ซงเปนสถาบนระหวางประเทศทอยภายใตระเบยบโลกของสหรฐฯ ในแงนจงเปนการสงสญญาณถงทศทางของสหรฐฯทพยายามจะแยกสปป.ลาวออกจากเงาของจนความพยายามในการพฒนาความสมพนธกบ สปป.ลาว ไมไดจ�ากดอยเพยงเรองของการเมองระดบสง (highpolitics)หากแตสหรฐฯยงเรงสงเสรมความรวมมอในประเดนทเปนการเมองระดบลาง (low politics) อาท การสงเสรมการพฒนาการศกษา สงคม และวฒนธรรมรวมทงความชวยเหลอทางการเงนจากองคการเพอการพฒนาระหวางประเทศของสหรฐฯ(UnitedStatesAgencyforInternationalDevelopment-USAID)เปนตนโดยเหตการณส�าคญในความสมพนธระหวาง สปป.ลาว กบ สหรฐฯ นบตงแตหลงสงครามเยนอาจสรปเปนเสนเวลา(timeline)ไดดงน
- ค.ศ.1992สปป.ลาว และสหรฐฯ สถาปนาความสมพนธทางการทตอกครงและแลกเปลยนผแทนในระดบเอกอครราชทต
- ค.ศ.2004ในเดอนธนวาคมประธานาธบดGeorgeW.Bushลงนามในกฎหมายขยายเวลาการด�าเนนความสมพนธทางการคาแบบปกตตอสปป.ลาว
- ค.ศ.2005ในเดอนกมภาพนธ ความตกลงทางการคาแบบทวภาคระหวางสปป.ลาวกบสหรฐฯมผลบงคบใช
- ค.ศ.2009สปป.ลาว ใหค�ามนสญญาทจะเปดตลาดภายใน สหรฐฯจงยกเลกค�าสงหามมใหมการท�าธรกรรมทางการเงนผานธนาคารไปยง สปป.ลาวท�าใหบรษทสหรฐฯสามารถเขาไปด�าเนนธรกจในสปป.ลาวได
- ค.ศ.2010ผ ชวยรฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศสหรฐฯเยอน สปป.ลาว และไดมการปรกษาหารอกบเจาหนาทอาวโสของ สปป.ลาวเกยวกบกรอบความรวมมอทวภาคและเขาพบผแทนของคณะกรรมาธการแมน�าโขง
(MekongRiverCommission)
161
ความสมพนธระหวาง สปป.ลาว กบ สหรฐอเมรกา
ในทศวรรษใหม: ค�าอธบายเชงระบบ
ปท 8 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2555
- ค.ศ.2012 วนท11เดอนกรกฎาคมHillaryClintonรฐมนตรตางประเทศ
สหรฐฯ เยอน สปป.ลาว อยางเปนทางการ และรฐบาลทงสองไดออกแถลงการณ
รวมกน
พฤตกรรมของสปป.ลำวตอสหรฐฯ
สปป.ลาว ในฐานะรฐขนาดเลกในระบบระหวางประเทศ ไดรบผลกระทบ
จากเงอนไขเชงระบบทไมสมดลซงเกดจากการเปลยนแปลงส�าคญของการแบงสรร
ของความสามารถทน�าไปส การเปลยนแปลงของขวอ�านาจ ท�าให สปป.ลาว
เชนเดยวกบรฐอนๆ ในภมภาคกลายมาเปนสนามรบทางการเมอง เพอชวงชง
อทธพลของรฐมหาอ�านาจสองรฐคอจนและสหรฐฯในแงนท�าใหสปป.ลาวประสบ
กบความยากล�าบากในการก�าหนดพฤตกรรมของนโยบายตางประเทศในสวนนจะ
มงท�าความเขาใจทาทพฤตกรรมของนโยบายตางประเทศ สปป.ลาวทตอบสนอง
ตอยทธศาสตรการฟนฟความสมพนธของสหรฐฯ โดยพจารณาจากวธปฏบตของ
นโยบายตางประเทศ สปป.ลาว ในอดตซงอยบนฐานการเลอกเชงเหตผลแบบ
อรรถประโยชนทคาดการณได
จากภมหลงของสปป.ลาวแสดงใหเหนวาวธปฏบตของนโยบายตางประเทศ
คอการถวงดลอ�านาจแตการถวงดลดงกลาวมลกษณะพเศษคอการเลอกเขากบ
รฐเพอนบานทออนแอกวารฐมหาอ�านาจ หรอ รฐทขนมาทาทาย แตการเลอกเขา
นนมลกษณะของการยอมรบสถานะทต�ากวาหรอรฐบรวารโดยเฉพาะหากพจารณา
ของ“ความสมพนธพเศษ”ระหวางสปป.ลาวและเวยดนามนอกจากนนสปป.ลาว
เลอกทจะเขากบรฐมหาอ�านาจภายนอกทเปนพนธมตรหลกของเวยดนามดวย
แตดวยเงอนไขทางภมศาสตรทเปนรฐขนาดเลกทไมมทางออกทะเลท�าใหสงส�าคญ
สงสดวธปฏบตของนโยบายตางประเทศ สปป.ลาว คอ การรกษาความสมพนธ
ทใกลชดกบเวยดนามและแนวโนมของพฤตกรรมใดๆมกจะสอดคลองกบพฤตกรรม
ของเวยดนามเพอความมนคงและความอยรอดของรฐ
162 Journal of Mekong Societies
ปท 8 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2555
แนนอนวายทธศาสตรในการฟนฟความสมพนธของสหรฐฯ ไมไดท�าให
สถานะของสหรฐฯในล�าดบความส�าคญของสปป.ลาวเพมสงขนหากเทยบกบจน
และเวยดนาม(Stuart-Fox,2009:154;Pholsena,2010:461)แตหากพจารณา
จากวธปฏบตของนโยบายตางประเทศแลวจะพบวาสปป.ลาวมแนวโนมทจะพฒนา
ความสมพนธกบรฐทใหความสนบสนนหลกแกเวยดนามซงในชวงสงครามเยนคอ
สหภาพโซเวยตทงนเพอเปนการถวงดลอทธพลของเวยดนามไปในตวดวยในแง
นเมอเวยดนามและสหรฐฯไดฟนฟความสมพนธอยางรวดเรวทงดานการเมองและ
การทหารเพอถวงดลอทธพลของจน (Tuan, 2010) ยอมเชอไดวา สปป.ลาว
จะกระชบความสมพนธกบสหรฐฯใหแนนแฟนขนในอนาคตเพอจ�ากดอทธพลของ
จนทมากเกนไปซงทศทางดงกลาวเปนเรองทสมเหตสมผลเพราะแมแตเวยดนาม
เองซงเปนรฐทมความสมพนธทใกลชดทสดกบ สปป.ลาว กมความสามารถทาง
ทหารและเศรษฐกจดอยกวาจนมากในเชงเปรยบเทยบดงนนการดงรฐมหาอ�านาจ
ภายนอกอนเขามาถวงดลจงเปนสงทเงอนไขทางภมรฐศาสตรเฉพาะของสปป.ลาว
และเงอนไขเชงระบบทไมสมดลของระบบระหวางประเทศชกน�าใหเกดขน
นอกจากนน ความสมพนธทพฒนาขนอยางรวดเรวระหวาง สปป.ลาว
และสหรฐฯยงมนกวเคราะหเชอวาเปนผลจากแรงสนบสนนของเวยดนามใหสปป.
ลาวปรบปรงความสมพนธกบรฐมหาอ�านาจตะวนตกเพอลดผลกระทบจากอทธพล
และการพงพงจนทมากเกนไป(Lum,2010:4;Thayer,2010:446)แมวาจะถก
ปฏเสธจากนกวชาการลาว แตนกวชาการลาวเองกไมไดปฏเสธวาเวยดนามอาจ
ตองการใหสปป.ลาวปรบปรงความสมพนธกบรฐตะวนตกเพอสรางสภาพแวดลอม
ในภมภาคทมเสถยรภาพ(Pholsena,2010:461-462)อยางไรกตามไมวาเวยดนาม
จะสนบสนน สปป.ลาว ใหด�าเนนพฤตกรรมของนโยบายตางประเทศในทศทาง
ดงกลาว เงอนไขเชงระบบทไมสมดลของระบบระหวางประเทศกสรางแนวโนมให
สปป.ลาวมพฤตกรรมไปในทศทางขางตนอยแลว
ดงนนพฤตกรรมของสปป.ลาวตอสหรฐฯในชวงตนของทศวรรษ2010
จงเปนการกระชบความสมพนธเพอถวงดลอ�านาจกบจนภายใตการสนบสนนของ
เวยดนามซงพยายามคงไวซง“ความสมพนธพเศษ”ในสปป.ลาวถงแมวาการฟนฟ
163
ความสมพนธระหวาง สปป.ลาว กบ สหรฐอเมรกา
ในทศวรรษใหม: ค�าอธบายเชงระบบ
ปท 8 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2555
ความสมพนธกบสหรฐฯ จะไมไดหมายถงการปรบเปลยนสถานะความส�าคญของสหรฐฯในนโยบายตางประเทศโดยเฉพาะปจจยทางภมรฐศาสตรทอยหางไกลจากเอเชยตะวนออกเฉยงใต แตหากพจารณาจากวธปฏบตของนโยบายตางประเทศสปป.ลาว เชอไดวาสถานะของสหรฐฯ จะมความคลายคลงกบสหภาพโซเวยตในชวงสงครามเยนและจะเปนชองทางใหสปป.ลาวใชถวงดลบทบาทของทงจนและเวยดนาม แมวาทงสองรฐนนจะยงคงความส�าคญสงสดตอพฤตกรรมของนโยบายตางประเทศสปป.ลาวกตาม
แนวโนมในอนำคต
ดวยขอจ�ากดของ สปป.ลาวทเปนรฐขนาดเลกทไมมทางออกทะเล และมพรมแดนตดกบรฐมหาอ�านาจททาทายรฐมหาอ�านาจและระบบระหวางประเทศทมอยเดมท�าใหสปป.ลาวกลายเปนสนามรบทางการเมองระหวางรฐมหาอ�านาจประกอบกบระบบระหวางประเทศทเรมมลกษณะเปนสองขวอ�านาจอยางหลวมยอมสรางเงอนไขเชงระบบทไมสมดลทมความตงเครยดมากขนและหากมองภาพในระดบภมภาคจะพบวา ปญหาขอพพาทดนแดนในทะเลจนใตมความตงเครยดมากยงขน เวทพหภาคดานความมนคงของอาเซยนกไมสามารถเสนอทางออกใหกบปญหาและรฐสมาชกเองกไมมฉนทามตในประเดนดงกลาวแมวาสหรฐฯจะเขามาเปนหนงในผเลนส�าคญเพอการปดลอมอทธพลของจน แตสภาวะแวดลอมทตงเครยดยอมสงผลตอ สปป.ลาว ทตองพยายามรกษาความสมพนธกบทกฝายในแงนจงเชอไดวา ในอนาคตพฤตกรรมของนโยบายตางประเทศของ สปป.ลาวจะถกจ�ากดมากยงขนและความสมพนธกบสหรฐฯแมจะมความแนนแฟนมากขนเพอพยายามจ�ากดพฤตกรรมของจน ประกอบกบเพอใหเปนไปในทศทางเดยวกนกบเวยดนามแตสปป.ลาวตองระมดระวงไมใหจนหวาดระแวงและไมพอใจฉะนนรปแบบความสมพนธกบสหรฐฯ จงนาจะออกมาในรปของความรวมมอในประเดนการเมองแบบต�า (low-politics) หรอ ประเดนทไมใชความมนคงทางทหาร ทงนเพอปองกนความขดแยงและรกษาดลยภาพในความสมพนธระหวางสปป.ลาวกบ
รฐอนๆเอาไว
164 Journal of Mekong Societies
ปท 8 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2555
เอกสำรอำงอง
AssociatedPress.(2008).TinyLaosfearfulofneighboringChina.Retrieved
November14,2012,fromhttp://www.msnbc.msn.com/id/23985642/ns/
world_news-asia_pacific/t/tiny-laos-fearful-neighboring-china/#.
UKOkZlpo2Wx.
Case,William.(2011).Laosin2010.AsianSurvey,52(1),202-207.
Dent,ChristopherM.(2008).EastAsianRegionalism.London:Routledge.
Dommen, Arthur J. (1979). Laos: Vietnam’s Satellite.CurrentHistory,
77(452),201-225.
Evans,Grant.(2002).AShortHistoryofLaos:TheLandinBetween.Crows
Nest:Allen&Unwin.
Fukuyama, Francis. (1993). The End of History and the LastMan.
NewYork:Avon.
Geller,DanielS.andSinger,J.David.(1998).NationsatWar:AScientific
StudyofInternationalConflict.Cambridge:CambridgeUniversityPress.
Gilpin, Robert. (1981).WarandChange inWorldPolitics. Cambridge:
CambridgeUniversityPress.
Gunn,GeoffreyC.(1980).ForeignRelationsoftheLaoPeople’sDemocratic
Republic:TheIdeologicalImperative.AsianSurvey,20(10),990-1007.
Heywood,Andrew.(2011).GlobalPolitics.Basingstoke:PalgraveMacmillan.
Holslag,Jonathan.(2010).China’sRoadstoInfluence.AsianSurvey,50(4),
641-662.
Holsti, K. J. (1995). InternationalPolitics:AFramework forAnalysis.
7thEd.EnglewoodCliffs,NJ:PrenticeHall.
Jørgensen, Knud Erik. (2010). InternationalRelationsTheory:ANew
Introduction.Basingstoke:PalgraveMacmillan.
165
ความสมพนธระหวาง สปป.ลาว กบ สหรฐอเมรกา
ในทศวรรษใหม: ค�าอธบายเชงระบบ
ปท 8 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2555
Kennedy-Pipe,Caroline.(2007).TheOriginsoftheColdWar.Basingstoke:
PalgraveMacmillan.
Kingsbury, Damien. (2005).SoutheastAsia:APoliticalProfile. 2nd Ed.
Oxford:OxfordUniversityPress.
Lum,Thomas. (2010).Laos:BackgroundandU.S.Relations.Retrieved
July22,2012,fromhttp://www.fas.org/sgp/crs/row/RL34320.pdf.
Morgenthau,Hans J. (1973).PoliticsamongNations:TheStruggle for
PowerandPeace.5thEd.NewYork:AlfredA.Knopf.
Ngaosyvathn,Pheuiphanh.(1985).Thai-LaoRelations:ALaoView.Asian
Survey,25(12),1242-1259.
Pholsena,Vatthana.(2010).USRapprochementwithLaosandCambodia:
AResponse.ContemporarySoutheastAsia,32(3),460-466.
Pholsena, Vatthana and Phanomyong, Ruth. (2006).Laos:FromBuffer
State toCrossroads? (Michael Smithies, Trans.). Chiang Mai:
MekongPress.
Roberts,ChristopherB.(2012).Laos:AMoreMatureandRobustState?.
InDaljitSinghandPushpaTambipillai.(Eds.).SoutheastAsianAffairs
2012.(pp.153-168).Singapore:InstituteofSoutheastAsianStudies.
Rigg,Jonathan.(1997).Land-lockedLaos:Dilemmasofdevelopmentatthe
edge of the world.Geopolitics and International Boundaries,
2(1),153-174.
Stuart-Fox,Martin. (2008).HistoricalDictionaryofLaos. Lanham,MD:
ScarecrowPress.
_______________.(2009).Laos:TheChineseConnection.InDaljitSingh.
(Ed.).SoutheastAsianAffairs 2009. (pp. 141-169). Singapore:
InstituteofSoutheastAsianStudies.
166 Journal of Mekong Societies
ปท 8 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2555
Thayer,CarlyleA. (2010).USRapprochementwithLaosandCambodia.
ContemporarySoutheastAsia,32(3),442-459.
Tuan,HoangAnh.(2010).RapprochementbetweenVietnamandtheUnited
States:AResponse.ContemporarySoutheastAsia,32(3),343-349.
Vasquez, John A. (1993). TheWar Puzzle. Cambridge: Cambridge
UniversityPress.
Waltz,KennethN. (2010).Theoryof InternationalPolitics.LongGrove,
IL:WavelandPress.
Webber,MarkandSmith,Michael.(2002).ForeignPolicyinaTransformed
World.2ndEd.Harlow:PrenticeHall.
Top Related