ไขเลอดออก

บทน ำ

ไขเลอดออกเปนโรคตดเชอไวรสทพบบอยทสดและระบำดเรวทสดในบรรดำโรคตดเชอทน ำโดยแมลง

(arthropod-borne viral illness) ปจจบนพบโรคนใน ๑๒๘ ประเทศและมผตดเชอปละ ๕๐-๑๐๐ ลำนคนจำก

ประชำกรประมำณ ๒-๓ พนลำนคนทอำศยอยในดนแดนทมยงลำย ภำวะโลกรอน(climate change)ท ำใหหลำย

พนทในโลกทไมเคยมยงลำย กลบท ำใหยงลำยมำอยและแพรเชอไขเลอดออกได พำหะทน ำเชอไดแก ยงลำย

Aedes ทอยในบำนเรยกวำ ยงลำยบำน (Aedes aegypti), ยงลำยทอยในสวนเรยกวำ ยงลำยสวน (Aedes

albopictus) ยงทงสองชนดนพบในพนทเขตรอนทวโลก ยงมกจะกดคนในเวลำกลำงวน ยงทมเชอจะถำยทอด

เชอไปสไขและลกน ำไดดวย ท ำใหมเชอโรคระบำดอยในพนทไดนำนกวำชวชวตของยง ๑ ตว

เชอไวรสเดงกจดอยใน Flavivirus ชนด RNA viruses และม ๔ สำยพนธ แตละสำยพนธอำจจะมสำย

พนธยอยลงไปอก กำรตดเชอไวรสหนงสำยพนธจะท ำใหผปวยมภมคมกนตลอดชวตตอสำยพนธนน ดงนนรำย

นนจะไมตดเชอสำยพนธนอกแตยงตดเชอสำยพนธอนได(ถำถกยงลำยทน ำสำยพนธอนมำกด) ในพนทท ม

ไขเลอดออกเปนโรคประจ ำถน กำรตดเชอครงแรกจะเกดในวยเดกแตไมท ำใหเกดอำกำรชดเจนไดถงรอยละ ๕๐

ถง ๙๐ สวนรำยทมอำกำรจะมไข ปวดเมอยตำมตว ผน เบออำหำร คลนไสอำเจยน ปวดทองเลกนอย อำกำร

จะคลำยไขหวดไดแตไมมน ำมกไหลหรอไมไอ เรำเรยกโรคนวำ ไขเดงก (dengue fever) บำงรำยปวดเมอยมำก

ตำมแขนขำและล ำตวจนเรยกโรคนวำ ไขกระดกหก (breakbone fever) อำกำรทเลำใน ๓-๗ วน แลวผนนจะ

มภมคมกนไปตลอดชวตตอเชอไวรสสำยพนธแรก เมอเกดกำรตดเชอครงทสองจำกเชอคนละสำยพนธ จะ

เกดปฏกรยำรนแรงและบำงรำยจะปวยรนแรงจนมจดเลอดออกใตผวหนง (petechiae) และมสำรน ำรวออกนอก

หลอดเลอดฝอย (endothelial leak) อำกำรทแสดงออกไดแก กำรตรวจพบสำรน ำในโพรงเยอหมปอดและใน

ชองทอง ปวดทองรนแรงขน กำรกนยำลดไขจะไมท ำใหลดไขไดดเหมอนไขหวดธรรมดำ เรำเรยกโรคแบบนวำ

ไขเลอดออก (dengue hemorrhagic fever) อำกำรตำง ๆ จะคอย ๆ เพมขนในแตละวนจนถงวนท ๕ ถง

๗ ของโรค ไขจะลดลงต ำหรอไมมไข บำงรำยหำยแตผทปวยเปนไขเดงกรนแรง ชพจรจะเตนเรวและอำจจะม

เลอดออกในทำงเดนอำหำร ในรำยทไมไดรบกำรแกไข ควำมดนโลหตจะลดต ำลงจนเกดภำวะชอคและถงแกกรรม

ได บำงรำยเกดภำวะแทรกซอนทรนแรงคอภำวะตบวำย หรอเนอสมองอกเสบ อตรำตำยในปจจบนลดลงจนพบ

นอยกวำรอยละ ๑ ในประเทศไทย ในรำยทถงแกกรรม โรคจะมควำมรนแรงเกนกวำทแพทยจะรกษำ

ประคบประคองใหอวยวะทส ำคญท ำงำนตอไปได

สถำนกำรณไขเลอดออกในประเทศไทย

จำกรำยงำนของกรมควบคมโรค กระทรวงสำธำรณสข ในป พ.ศ.๒๕๖๒ ผำนมำแลวครงปพบวำ

ไขเลอดออกระบำดในปนมจ ำนวนมำกขนกวำปกอน ๆ อตรำปวยตอหนงแสนประชำกร มคำสงถง ๑๐๔.๕๓ รำย

รำยปวยตอเดอนและคำเปรยบเทยบกบปกอน ๆ แสดงในภำพขำงลำง

โดยทวไปใน ๒ ถง ๓ วนแรกของไข จะแบงลกษณะคลนกได ๒ แบบ

ลกษณะคลนก

แบบทหนงคอ มไขและอำกำรทวไป แบบนพบบอยมำก อำกำรทวไปไดแก ปวดเมอยตำมต ว ปวดศรษะ

ออนเพลย เบออำหำร บำงรำยอำจจะรสกวำ เปนไขครงนรนแรงกวำทเคยปวยกได กำรกนยำพำรำเซตำมอล

เพอลดไขแกปวด กมกจะไมไดผลดเหมอนเปนไขหวดธรรมดำในครงกอน ๆ ผทเปนไขทว ๆ ไป สำมำรถกลบ

บำนไปดแลตนเองได ควรนอนกำงมงไวอกหนงชนเวลำนอนในบำน ปจจบนใชมงลวดปองกนยงทหนำตำง แต

ไมสำมำรถปองกนยงกดในบำนถำยงลำยเลดลอดเขำไปในบำนแลว ดงนนจงควรกำงมงนอนอกหนงชนเพอ

ปองกนยงลำยกดตนเองแลวไปกดรำยอนทยงไมตดเชอ หำกยงกดผปวยแลวไปกดคนอน จะน ำเชอไวรสไปสรำย

ใหมไดอก เรำจงพบพนองในครอบครวเดยวกน ปวยเปนไขเลอดออกไดในเวลำทใกลกน

แบบทสองคอ มไขและมอำกำรแสดงทเนนออกมำในบำงระบบทเดนชด ผปวยแบบนพบนอยมำก แตจะปวยรนแรง

เชน มไขและซม (คลำยกบโรคตดเชอในระบบประสำท) หรอ ไข ซมและเรมเหลองเลกนอย (มอำกำรแสดง

ออกมำในภำวะตบลมเหลว) มอำกำรเลอดออกในทำงเดนอำหำร (เชน อจจำระด ำเหมอนถำน) หรอปวดทองมำก

จนคลำยโรคไสตงอกเสบ กลมนจะมอำกำรไปตำมระบบนนและหำกโรคไมรนแรงกจะทเลำหำยไปเอง แตถำโรค

ก ำเรบ จะมอำกำรเตอนทแสดงถงควำมรนแรงชดเจนขนเมอโรคด ำเนนเขำสวนท ๓ ถง ๔ ของโรค

เมอไรจะมำพบแพทยหรอพบแพทยอกครง (มอำกำรเตอนไหม?)

หลงจำกมไขแลว ๒ ถง ๓ วน จะเรมเขำสวนท ๔ ของโรค กลมทมอำกำรในแบบทหนง ตองตรวจดตนเอง

วำ มอำกำรใหมเกดขนอกหรอไม? หำกเปนไขเดงก(เปนกำรตดเชอครงแรก) อำกำรจะคลำย ๆ เดม แลวคอย ๆ

ทเลำหำยไป องคกำรอนำมยโลกเรยกโรคกลมนวำ ไขเดงก (dengue)

สวนกลมทเปนกำรตดเชอครงทสอง ตองคอยระวงอำกำรเตอนทแสดงถงควำมรนแรงของโรค องคกำรอนำมย

โลกเรยกอำกำรเตอนเหลำน (warning signs of severe dengue) อำกำรทจะหลอกผปวยหรอญำตใหคดวำ โรค

ก ำลงจะหำยคอ ไขลดลง ตวเยน ซงเปนกำรเขำใจผด กำรทไขลดลง ตวเยนและโรคก ำลงจะหำย ผปวยตองรสก

วำ สบำยขนดวย ไมปวดศรษะ รสกสดชนขน เรมอยำกทำนอำหำร เปนตน แตในกลมน นอกจำกไขลดลงแต

กลบมอำกำรตอไปนเพมขนหรอมำกขน (อำกำรเตอนถงควำมรนแรงของโรคไขเลอดออก) จงตองระวงในเวลำทไข

ลดลงวำ โรคจะรนแรงขนไดไหม? วธทงำยทสดคอ จบชพจร หำกอตรำกำรเตนของชพจรเตนเรวขนหรอเกนกวำ

๑๐๐ ครงตอนำทขณะนอนพก โรคจะรนแรงขน องคกำรอนำมยโลกเรยกโรคกลมนวำ ไขเดงกรนแรง (severe

dengue)

๑. ปวดทองทวไป หรอทองอดมำกขน

๒. อำเจยนตลอดเวลำ ถำกนอำหำรกจะอำเจยนออกอก

๓. เบออำหำร ไมอยำกกนอำหำร ยงพอจะดมน ำทละนอยได

๔. หำยใจตนและเรวขน (หำยใจมำกกวำ ๒๔ ครงตอนำท)

๕. ออนเพลยมำก รสกกระวนกระวำย

๖. มเลอดออก เชน ออกตำมไรฟน เลอดก ำเดำออก ใตผวหนงมจดเลอดออก อำเจยนมเลอดปน

หำกอำเจยนแลวมเลอดสด ๆ ออกมำก ตองรบมำพบแพทย

๗. ตวเยน มอเทำเยน เวลำก ำทตนแขนใตขอศอก ผวหนงจะมสคล ำนำนเวลำคลำยกำรก ำมอแลว

๘. ชพจรเตนเรวกวำ ๑๐๐ ครงตอนำทขณะนอนพก

หำกใครมอำกำรเหลำนในวนท ๔ ของโรคหรอหลงจำกวนน ใหกลบมำพบแพทยและเลำอำกำรตำง

ๆ ใหแพทยฟงใหครบดวย แพทยจะสงตรวจเลอด กำรตรวจเลอดภำยในระยะ ๗ วนแรกของไข

นอกจำกตรวจนบจ ำนวนเมดเลอดและเกรดเลอดแลว จะมกำรตรวจหนำทของตบและไต และอำจจะ

ตรวจหำ NS1 แอนตเจนในเลอด(เพอแสดงวำตดเชอไวรสเดงก) กำรทดสอบทใหผลบวกรวมกบอำกำร

ทำงคลนกจะยนยนวำเปนไขเลอดออก ไมวำเปนแบบไขเดงกหรอไขเดงกรนแรง ในรำยทรนแรงจะตรวจ

เลอดพบวำ หนำทตบและไตผดปกต และเมดเลอดมจ ำนวนผดปกตมำกดวย

อำกำรเตอนดงกลำวไดแก

ระยะฟนตวจำกโรคหลงไขลดลงแลว

หลงปวยได ๖ ถง ๗ วนและไขลดลงแลว หำกผปวยจะฟนจำกโรค อำกำรตำง ๆ จะทเลำ

อยำงรวดเรวภำยใน ๔๘ ชวโมงตอมำ ผปวยจะรสกสดชนขน เรมอยำกจะทำนอำหำร ไมอำเจยน เปน

ตน

สวนกลมทเกดภำวะแทรกซอนจำกโรคซงพบไดนอยมำก ผปวยจะมอำกำรในระบบตำง ๆ ท

จะตองรกษำประคบประคองตอไป เชน กำรใชเครองชวยหำยใจในกำรประคบประคองระบบกำร

หำยใจทลมเหลว กำรฟอกไต(peritoneal dialysis, hemodialysis)เพอประคบประคองภำวะไตวำย

ฉบพลน(ชวครำว) ถำเกดภำวะตบวำยฉบพลน ใหชวยประคบประคองดวยกำรงดอำหำรโปรตน ให

สำรชดเชยเพอแกไขภำวะแขงตวของเลอดใหมคำปกต เปนตน

กำรรกษำไขเลอดออก เปนกำรบรรเทำอำกำรและใหสำรน ำชดเชยเทำทจ ำเปน ใหยำลดไขไดแตไม

ตองใหมำกเกนขนำดทแนะน ำ ใชกำรเชดตวลดไขรวมดวย ผปวยจะมจ ำนวนเกรดเลอดต ำไดมำก ๆ

เชน มคำอยระหวำง ๘,๐๐๐ ถง ๒๐,๐๐๐ ตอลกบำศกมลลเมตร หำกไมมเลอดออกในทำงเดนอำหำร

ทชดเจน แพทยจะไมใหเกรดเลอดชดเชยเพรำะจ ำนวนเกรดเลอดทใหชดเชยจะถกท ำลำยไปอยำงรวดเรว

และมโอกำสท ำใหผปวยมอำกำรหนำวสนเพมขนจำกปฏกรยำภมคมกนทท ำลำยเกรดเลอดอยำงรวดเรว

กำรใหสำรน ำชดเชยทำงหลอดเลอด ตองใหปรมำณพอสมควรท เพยงพอทจะไปเลยงไตและสมอง แต

ไมมำกเกนไปจนท ำใหเกดน ำทวมปอดหรอลนเขำในโพรงเยอหมปอดและชองทอง เปนตน รำยทให

น ำเกลอชดเชยมำกเกนไป จะตรวจสอบไดจำกปรมำณปสสำวะของผปวย หำกมปรมำณมำกเกน ๑

ลตรตอ ๒๔ ชวโมงในระยะ ๒ ถง ๓ วนแรกของกำรเจบปวยซงเปนชวงทกำรด ำเนนโรคยงไม

รนแรง จะตองระวงวำ ใหสำรน ำเกนควำมจ ำเปน จ ำนวนปสสำวะทพอเหมำะคอ ๘๐๐ ถง ๑,๐๐๐

มล.ตอ ๒๔ ชวโมง หรอแพทยอำจจะตรวจวดคำ lactate ในเลอดในสถำนททตรวจได เพอ

ประเมนควำมเหมำะสมของสภำพกำรไหลเวยนของเลอด

ผทหำยใจถ ๆ หรอมควำมเขมขนของออกซเจนในเลอดทปลำยนวต ำกวำรอยละ ๙๐ หรอปสสำวะ

ไมออกภำยใน ๑๒ ชวโมง หรอมเลอดออกมำกในทำงเดนอำหำร แพทยจะรบไวตดตำมอำกำรใน

โรงพยำบำล รำยเหลำนจะมสำรน ำรวเขำมำในโพรงเยอหมปอดหรอหวใจหรอในชองทองจำกควำม

รนแรงของโรค

กำรรกษำผปวยไขเลอดออก

กำรปองกนไขเลอดออก

หลกกำรปองกนโรคนทส ำคญคอ อยำใหตนเองถกยงกด และกำรท ำลำยยงและแหลงเพำะพนธยงใน

บำนและในชมชนของเรำเองและกำรปองกนยงมำกดผปวยและไปแพรเชอตอใหรำยอน

กำรปองกนยงกด ไดแก กำรสวมเสอแขนยำวขำยำว อำจจะสวมกำงเกงเสอผำทเคลอบสำร

permethrin) พนยำไลยง(เชน สำร DEET, picaridin, IR3535, lemon eucalyptus เปนตน)ตำมแขน

ขำเวลำออกนอกบำน ปองกนยงเขำมำในบำนโดยกำรใสมงลวดทหนำตำงและประต

วคซนปองกนไขเลอดออกในประเทศไทย

ปจจบน มวคซนปองกนไขเลอดออก(ชอกำรคำ Dengvaxia®)ชนดเดยวทขนทะเบยนในประเทศ

ไทย วคซน Dengvaxia®นท ำจำกเชอทออนฤทธ(สำยพนธ YF-17D vaccine strain)ทใชอยแลว

ในวคซนปองกนไขเหลองและใช recombinant DNA technology ในกำรท ำใหเชอออนฤทธและม

แอนตเจนจำกไวรสเดงกทง ๔ สำยพนธ เพอกระตนภมคมกนของรำงกำยใหสรำงแอนตบอดตอ

เชอไวรสเดงกไดทง ๔ สำยพนธ

ประเทศไทยจดเปนประเทศทมกำรระบำดของไขเลอดออก จงพจำรณำน ำวคซนปองกน

ไขเลอดออกมำใชในกำรปองกนโรคดวย องคกำรอนำมยโลกไดจดเปนควำมเรงดวนในกำรทจะ

พฒนำใหมวคซนปองกนไขเลอดออกจนไดวคซนชนดแรกออกมำสทองตลำดแลว

ค ำแนะน ำในกำรใชวคซนในประเทศไทย จะใชในผทมอำยมำกกวำ ๙ ป หรอฉดในรำยทมกำร

ตรวจเลอดแลวพบวำ เคยตดเชอไขเลอดออกมำแลว วคซนชนดนฉดเขำใตผวหนงครงละ ๐.๕ มล.

๓ ครงหำงกน ๖ เดอน หลงฉดครบแลว จะสำมำรถปองกนโรคตดเชอไดทง ๔ สำยพนธ

กำรถกยงทมเชอกดภำยหลงกำรฉดวคซนครบแลว จะกระตนภมคมกนใหผทไดรบวคซนมำกอนดวย

ผทก ำลงมไข ก ำลงไดรบยำทกดภมคมกน หรอเคยแพวคซนเขมแรกแบบรนแรง (หอบหด หนำ

หรอปำกบวม หลงกำรฉดวคซน) ควรหลกเลยงหรองดกำรฉดวคซนครงตอไปและใหปรกษำแพทย

ควรเฝำระวงผทไดรบกำรฉดวคซนนำนครงชวโมงหลงกำรฉด

กำรก ำจดแหลงเพำะพนธยงในบำนในชมชนของเรำเองและกำรปองกนยงมำกดผปวยและไปแพรเชอ

ตอใหรำยอน ใหแจงหนวยงำนทรบผดชอบชมชนนน เชน แจง กทม.ใหทรำบแลวจะมเจำหนำทมำพน

ยำท ำลำยยงและแหลงเพำะพนธยงในชมชนและรอบบำน สวนในรวบำนตนเองและในบำน ใหคว ำกะลำ

และท ำลำยแหลงน ำขง ใหตรวจภำชนะตำง ๆ ในบำนทบรรจน ำเปลำ แลวก ำจดยงและลกน ำใหหมด

ไป เปนตน

ผทมไขและนอนพกในบำน ใหนอนในมงดวย เพอปองกนยงมำกดและน ำเชอไปแพรตอใหรำยอน

ภำยในบำน

บทควำมโดย ศำสตรำจำรยเกยรตคณนำยแพทยอมร ลลำรศม

คณบดคณะแพทยศำสตร มหำวทยำลยสยำม

โดยสรป

ไขเลอดออกยงเปนโรคทพบไดบอยในประเทศไทย กำรปองกนยงกดและกำรก ำจดแหลง

เพำะพนธยงในบำนเปนวธกำรทส ำคญทสดในกำรปองกนตนเองจำกโรคน กำรชวยกนก ำจดแหลง

เพำะพนธในบรเวณบำนและชมชนเปนวธกำรทส ำคญทสดในกำรควบคมโรค เมอตนเองปวยมไขและ

รสกวำ กำรเจบปวยครงนรนแรงไมเหมอนกบทเคยเปน ไมคอยตอบสนองตอกำรกนยำพำรำเซตำ

มอล หรอปวยในชวงฤดฝนทมกำรระบำดของไขเลอดออก ใหระวงตนเองและตรวจสอบวำ ม

อำกำรเตอนของไขเลอดออกรวมดวยหรอไม? หำกสงสยวำ ปวยเปนไขเลอดออกหรอมอำกำรเตอน

ดงกลำว ใหมำพบแพทยเพอรบค ำแนะน ำและใหกำรชวยเหลอตำมสมควร เมอมไขและสงสยวำจะ

ปวยเปนไขเลอดออก ควรนอนในมงเพอปองกนสมำชกในบำนทอำจจะตดเชอจำกยงทมำกดตนเอง

แลวไปกดสมำชกในบำนดวย