Per la storta del pensiero giuridico moderno
---------------------------------2
MARIO SBRICCOLI
CRIMEN LAESAE MAIESTATIS
IL PROBLEMA DEL REATO POLITICO ALLE SOGLIE
DELLA SCIENZA PENALISTICA MODERNA
Milano - Giuffrè Editore
INDICI
INDICE DELLE FONTI GIURIDICHE DOTTRINALI CONSULTATE
Abbas Slculus v. Panonnitano.
Afflitti. Matteo detll -Matthaei de Afllictis... Commentaria in primum librum feudorum ... , Lug
duni, 1548. Matthaei de Afllictis... Commentaria in terlium librum feudorum ..• , Lugduni,
I548. Decisiones Sacri Regii Consilii Neapolitani per ... Matthaeum de Afllictis •••
collectae ... , Venetiis, I584. Glosse a Constitutiones, Capitula, Ritus et Pragmaticae Utriusque Siciliae ... ,
Venetiis, I590·
Aiostlno da Rlmlnf. v. Bonfranceschi.
Atustia, Antonio Antonii Augustini ... Terraconensis De legibus et senatusconsullis liber ... , Pa
risiis, I584.
Aldstò, Andrea Andreae Alciati ... Consiliorum ... (volumen) ... , Venetiis, I6I2.
Alberlco da Rosate Commentariorum... Alberici de Rosate Bergomensis pars secunda super Co
dice .•. , Lugduni, I545· Alberici de Rosate ... Dictionarium iuris tam civilis quam canonici ... , Vene
tiis, ISSI. Alberici a Rosate Commentariorum de statutis (libri) ... , TUI. II. Venetiis.
I584.
Alberto da Gandino Tractatus de maleftciis, ed. Kantorowicz. Alberlus Gandinus und das Straf
recht der Scholastik, II. Die Lehre. Leipzig. I926.
Alessandro da Imola v. Tarlagni.
24. SIIIUCCOLI
Alvarotti, Jacopo Jacobi Alvaroti in libro feudorum clarissima lectura ... , Lugduni, 1545·
Ancarano (Pietro di-) v. Pietro da Ancarano.
Andrea da lsermda
INDICI
Andreae de Isernia... Commentaria in usus librutn~t.ue feudorum... Lugduni,
1549· Utriusque Siciliae Constitutiones, Capitula, Ritus et Pragmaticae ... , Andreae
de Isernia ... Commentariis illustrata ... , Venetiis, 1590.
An~elo da Arezzo v. Gambiglioni.
An~elo deall Ubaldi Angeli Ubaldi Perusini In primam atque secundam Dige:.ti veteris parlem
commentarii, Venetiis, 1580. Consilia seu responsa ... Angeli de Ubaldis Perusini. .. , Lugduni, 1539.
Anonimo Tractatus de cr~mu1e laesae maiestatis XII. quaestionibus distinctus per In
certum Auctorem editus, in Volumen omnium tractatum criminalium ... per Joannem Baptistam Zilettum in lucem proditum ... , Venetiis, 1580.
Arcidiaconus v. Guido da Baggio.
Arena (Jacopo d'-) v. Jacopo d'Arena.
Armilla, Summa v. Fumi.
Arsendl, Ranierl v. Ranieri da Forlì.
Aslnio, Giovan Battista Iudiciorum praxis Joannis Baptistae Asinii Fiorentini. .. , Venetiis, 1588.
Ayrault, Pierre Petri Aerodii... Angegavi, Rerum ab omni antiquitate iudicatarum pandec
tae ... , Parisiis, 1588. L'ordre. Formalité et instruction judiciaire dont les Grecs et les Romains ont
usé pour les accusations publiques, conferé aux stil et usage de nostre France, Paris, 1576.
Azzone Summa Azonis (super novem libris codicis) ... Papiae, 15o6. (Summa codicis) Azoni:s Ad singulas leges XII. librorum Codicis iustinianei commentarius ... ,
Parisiis, 1577 (Lectura codicis).
FONTI GIURIDICHE DOTTRINALI CONSULTATE 371
Balllrdi, G. Battista loannis Baptistae Baiardi Additiones et annotationes insignes ac solemnes ad
Iulii Clarii lib. V receptarum sententiarum sive Practicam Criminalem Venetiis, r6r4.
IS~clo de&Ji Ubaldi :a&.ldi Ubaldi Perusini... In primam digesti veteris parlem commentaria ... ,
Venetiis, IS77· Baldi Ubaldi Pernsini... In secund4m digesti veteris partem commentaria ... ,
Venetiis, I s 77. Baldi Ubaldi Pernsini ... In prima.m et secundam injortia.ti parlem commen
taria ... , Venetiis, rsS6. Baldi Ubaldi Pernsini ... In primum, secundum et tertium cod. lib. commenta
ria ... , Venetiis, IS77· Baldi Ubaldi Pernsini. .. In quartum et quintum codicis libros commentaria ... ,
Venetiis, IS77· Baldi Ubaldi Pernsini. .. In sextu::z codicis librum commentaria ... , Venetiis,
IS77· Baldi Ubaldi Pernsini ... In VII. VIII. IX. X et XI. codicis libros commen
t.aria ... , Venetiis, IS77· Baldi Ubaldi Pernsini. .. Praelectiones in quatuor Institutionum libros ... , Ve-
netiis, I sS6. Consiliorum sive responsorum (volumina) Baldi Ubaldi Perusini ... , Venetiis,
rsSo. Baldi Ubaldi Perusini Additiones ad Speculum Guillaumi Durandi ... , Vene
tiis, rs66.
Barbazza, Andrea Consiliorum sive responsorum (volumina) ... Andreae Barbatiae ... , Venetiis.
rsSr.
Barbosa, Aaostino Agustini Barbosae Lusitani... Tractatus de locis communibus argumentorum
iuris ...• in Tractatus varii ... , Lugduni, 167S.
Bartolini, Onofrio Consilia Honofrii De Bartholinis de Perusio, in Criminalium consiliorum
atque responsorum ... opera et studio Joannis Baptistae Ziletti ... collectorum ... (volumina) ...• Venetiis, IS62, vol. Il.
Bartolo da Sassoferrato Bartoli a Saxoferrato In primam Digesti veteris parlem (commentaria) ...•
Venetiis, ISSo. Bartoli a Saxoferrato In primam Injortiati partem (commentaria) ... , Venetiis,
ISSI. Bartoli a Saxoferrato In secundam Digesti Novi partem (commentaria) ...•
Venetiis, rsSs.
!N BiCi
Bartoli a Saxoferrato Jn pyimam Coàicis parlem (commentaria) ... , Venetiis, I 58 I.
Bartoli a Saxoferrato In secundam Codicis partem (commentaria) ... , Venetiis, xsBo.
Bartoli a Saxoferrato In tres Codicis libros (commentaria) ... , Venetiis, 158o. Bartoli a Saxoferrato Super Authenticis et Institutionibus (commentaria) ... ,
Venetiis, xsBo. Tractatus:
Super constitutione ad reprimendum Super constitutione qui sint rebelles De regimine civitatis De guelphis et ghibellinis in Bartoli a Saxoferrato Consilia, Quaestiones et Tractatus ...• Venetiis, xsBx.
Bartolomeo da Capua Utriusqwe Siciliae Constitutiones, Capitula, Ritus et Pf'agmaticae •.• , Bartho
lomaei de Capua ... commentariis illustf'ata ...• Venetiis, 1590·
Bartolomeo da Saliceto Bartholomaei a Saliceto.~ In VII. VIII et IX Codicis libf'os ... ç Venetiis,
1574·
Battandfer, Claucle Pf'aMS causaf'Um cr.minalium ... authore Claudio de Battandier ... , Venetiis, 1567.
Baudoin, Françoia Francisci Balduini .. Ad leges maiestatis sive pef'duellionis libri duo ... in Iu
risprudentia t'omana et attica ... cum praefatione Joannis Gottliebii Heinecii (tomus primus) ... , Lugduni, 1738.
Becl, Francesco ConsiliOf'Um sive t'esponsOf'um Francisci Becii casalensis (libri) ... , Venetiis,
1610.
Bellemère, Gillea Aegidii Bellemerae ... avenionensis ... Commentaria in Gratiani DeCf'eta ... , Lug
duni, 1550. Aegidii Bellemerae... Secundus tomus CommentariOf'Um in Gratiani Decreta ... ,
Lugduni, 1550. Aegidii Bellemerae ... avenionensis ... PosteriOf' tomus CommentariOf'Um in Gra-
tiani Decreta ... , Lugduni, 1550. Aegidii Bellemerae ... In Secundam Secundi DeCf'etalium libri Parlem Pf'ae·
lectiones ... , Lugduni, 1549· Egidii de Bellamera ... Consilia, Venetiis, 1579. Decisiones Rotae collectae ex consiliis dominMum Sacri Palatii causarum
Auditorum per Aegidium Bellemerae ... , in Sacrosanctae decisiones ca-
FONTI GIURIDICHE DOTTRINALI CONSULTATE 373
nonicae excellentissimis viris, I.C. clarissimis, iisdemque Sacri Palatii auditoribus collectae ... , Venetiis, 15W·
BeiHDi, Piero Petrini Bellini Albensis ... De re militari et de bello in partes undecim tractatus
divisus ... , in TUI, XVI, Venetiis, 1584.
Belloni, Nicola Nicolai Belloni ... Consiliorum volumen ... , Basileae, 1544.
Berllch, Matthl.as Matthiae Berlichi Conclusiones practicabiles secundum ordinem constitutionum
Augusti Saxoniae Electoris discussae ... , Lipsiae, 1693. Matthiae Berlichii, Decisiones aureae, Lipsiae et Francofurti, 1699.
Berò, A!1ostino Augustini Beroii Bononiensis ... In II. Libri Primi Decretalium Commen
taria ... , Venetiis, 1578. Augustini Beroii Bononiensis ... In I. Partem Libri Secundi Decretalium Com
mentarii ... , Venetiis, 1578. Augustini Beroii Bononiensis... I n II. Partem Libri Secundi Decretalium
Commentarii .. ., Venetiis, 1578. Augustini Beroii Bononiensis ... In Librum Quintum Decretalium Commen
tarii ... , Venetiis, 1580, Augustini Beroii ... Consilia ... , Bononiae, 1567.
Bertacchini, Giovanni Reperlorium Joannis Bertachini Firmani ... , Venetiis, 1570.
Bertazzoll, Bartolomeo e Claudio Bartholomei Bertazzoli ... Consiliorum sive responsorum iuris (libri) ... , Vene
tiis, 1583. Decisivarum consultationum sive responsorum iuris in criminalibus et poena
libus controversiis emissorum ... libri ... , aut. Bartholomaeo Bertazzolio ... , Francofurti, 16o2.
Besold, Christoph Christophori Besoldi Synopsis politicae doctrinae ... , Amstelodami, 1643. Christophori Besoldi Disserlatio de maiestate ... , Francofurti, 1618. Christophori Besoldi, Discursus de arcanis rerumpublicarum ... , Francofurti,
1618.
BiaAio da Morcone Blasii De Morcono De ditferentiis inter ius longobardorum et ius romanorum
Tractatus, cb.r. G. Abignente, Napoli, 1912.
Bianchi, Marco Antonio Marci Antonii Blanci Patavini ... Practica criminalis ... , Lugduni, 1556.
374 INDICI
Bocer, Heinrich Henrici Boceri... Disputationum de universo quo utimur iure ... pars prima ... ,
Tubingae, 1612. Contiene: a) Disputatio X. De Crimine Maiestatis divinae quod sacrilegium iura appellant; b) Disputatio XI. De C1'imine Maiestatis humanae.
Henrici Boceri ... Tractatus compendiosus de C1'imine maiestatis ... , Francofurti, 1631.
Bodin, Jean Les six livres de la République, Paris, I583.
Boehmer, J. S. Friedrich J oannis Samuelis Friderici Boehmeri Obseroationes selectae ad Benedicti Ca,p
zovii Practicam Novam Re1'um C1'iminalium ... , Florentiae, 1833.
Bohier, Nicolas T1'actatus de seditiosis ... per Nicolaum Boerii... de Montepessulano ... , in Vo
lumen omnium t1'actatum criminalium .•. , per Joannem Baptistam Zilettum in lucem Pf'oditum ... , Venetiis, 1580.
Consilia Nicolai Boerii ... , Venetiis, 1554·
Bolognini, Ludovico Consili01'Um seu mavis 1'esponso1'um ... Ludovici Bolognini... volumen .. ., Vene
tiis, 1576.
Bonaud, Jacques Postillae ad Opus Joannis de Tenarubea quod Contra rebelles suorum 1'egum
inscribitur Jacobi Bonaudi de Sauseto ... , Lugduni, 1526.
Bonaviti, Marco Consilia Marci Mantuae Bonaviti Patavini, in Criminalium consiliorum atque
respons01'um ... , opera et studio J oannis Baptistae Ziletti... collectorum ... (volumina) ... Venetiis, 1562, vol. II.
Boncompagni, Cataldo Consilia Cataldini De Boncompagnis de Visso, in Criminalium consiliorum
atque respons01'um ... opera et studio Joannis Baptistae Ziletti... collec-torum ... (volumina) ... , Venetiis, 1562, vol. I.
Bonfranceschi, Agostino Additiones Augustini de Arimino ad Angeli Aretini De malejiciis tractatum ... ,
Venetiis, 1578.
Bossi, Egidio Aegidii Bossii... Tractatus varii qui omnem fere criminalem materiam ... com
plectuntur ... , Venetiis, 1570.
Boyc, Henri Henrici Boich Lugdunensis ... In quinque decretalium libros commentaria ... ,
Venetiis, 1576.
FONTI GIURIDICHE DOTTRINALI CONSULTATE 375
Bo v eri o v. Enrico da Boverio.
Brllùn, Conrad Conradi Bruni... De seditiosis tractatus ...• Moguntiae, 1550.
Brùili, Alberto Feudalia consilia ac responsa D. Alberti Bruni Astensis ...• Venetiis, 1548.
Bnumeman Johann Ioannis Brunnemanni... Commentarius in Pandectarum libros Quinquaginta ...•
Neapoli, 1780. Ioannis Brunnemanni ... Commentarius in Codicem Iustinianeum ...• Neapoli.
1778.
Bursati, Francesco Consiliorum sive responsMum Francisci Bursati Mantuani... (libri), Venetiis,
1578.
Butrijlario, Jacopo Jacobi Butrigarii Bononiensis In Primam et Secundam Veteris Digesti partem
(commentaria) ...• Romae, z6o6. Lectura .•. Jacobi Butrigarii super prima parle Codicis ...• Parisiis, 1516. Lectura ... D. Jacobi Butrigarii super secunda parte Codicis ...• Parisiis, 1516. Consilia Jacobi Butrigarii, in Criminalium consiliorum atque responsorum ...
opera et studio ... Joannis Baptistae Ziletti ... collectorum ... (volumina) ...• Venetiis, 1562, vol. I.
CaiDoll, Girolamo Commentaria Hieronymi Cagnoli ... In titulum Digesti de regulis iuris •..• Ve
netiis, I 559· Hieronymi Cagnoli ... Opera omnia in treis tomis distributa ...• Lugduni, 1569.
Campeaai. Giovanni Feudalia consilia ac responsa D. Joannis Campezi.. .• Venetiis. 1548.
Capici, Antonio Decìsiones S. Regii Consilii Neapolìtani per Antonium Capycium ... aeditae ...•
Venetiis, 1546.
Careri, Ludovico Practica causarum crimìnalium Ludovici Carerii... Lugduni, 1569. contenente:
Tractatus appellationis in criminalìbus, fo. 2
Tractatus de iudìciis et torlura, fo. 34 Tractatus de homicìdio et assassinio. fo. 98 Tractatus de haereticis, fo. 254·
Carlo di Tocco Legum Longobardorum cum glosis ... Caroli Cotti (sic) Siculi (libri) ..• , Venetiis,
1537·
tNt>ICI
Carpzov, Benedict Benedicti Carpzovii. .. Practicae novae imperialis saxonicae rerum criminalium
(partes) ... , Lipsiae, 1739.
Cartari, Giulivo !ulivi Carthari Urbetani ... Disputatio de foro competenti adversus iudices admi
nistratos aliosve ecclesiasticos laicam iurisdictionem perturbantes ... , Romae, 1648.
Castaldi, Ristoro Restauri Castaldi Perusini ... De imperatore (tractatus) ... , in TUI, XVI, Ve
netiis, 1584.
CeloW, Gutuelmo Consilia ... Conti et Gulielmi Celolli ... de Perusio, in Criminalium consiliorum
atque responsorum... opera et studio Ioannis Baptistae Ziletti... collectorum ... (volumina) ...• Venetiis, 1562, vol. II.
Cepolla, Bartolomeo Consilia criminalia ... Bartholomei Cepolle Veronensis ... , Mantua.e, 1525. Tractatus de servitutibus, tam urbanorum guam rustiCMUm praediorum ... Bar
tholomaei Cepollae Veronensis ... , Amstelodamii, 1686.
Cbiari, Giulio v. Claro.
Cino da Pistola Cyni Pistoriensis In ... aliquot titulcs primi Pandectorum Tomi, id est, Digesti
veteris, doctissima Commentaria ... , Francofurti ad Moenum, 1578. Cyni Pistoriensis In codicem ... doctissima Commentaria ... , Francofurti ad
Moenum, 1578.
Clapmar, Arnold Arnoldi Clapmarii De Arcanis Rerumpublicarum libri sex ... , Bremae. 16o5.
Claro, Giulio Iulii Clari ... Opera omnia sive Practica civilis atque criminalis ...• Venetiis,
1614.
Claude de Seyaael v. Seyssel.
Cochl, Johannes Ioannis Cochlaei Theologi De seditiosis appendix triplex contra quosdam re
belles huius temporis, in appendice al De seditiosis di Conrad Braun, Moguntiae, 1550.
ConcloU, Antonio Antonii Concioli Cantianensis ... Resolutiones criminales ... , Venetiis, 1684. Antonii Concioli Cantianensis... Allegationes forenses civiles et criminales ... ,
Venetiis, 1684.
FONTI GlU1Ul>lC1U~ l>OTTRINALI CONSULTATE 377
Coras, Jean Joannis Corasii Tolosatis ... Miscellaneorum iuris civilis libri septem ...• Colo
niae Agrippinae, 1590.
Corneo, PlerfiHppo Consiliorum sive responsorum Petri Philippi Cornei (volumina) ...• Venetiis.
1572-
Corsère, Jean Decisiones Capellae Tholosanae Tempore quo Joannis Corserius fuit officialis
Tholosanus, in Sacrosanctae àecisiones canvnicae ab excellentissimis viris, I.C. clarissimis, iisdemque Sacri Palatii auditoribus collectae .•• , Venetiis.
1599·
Corsetti, Antonio Antonii Corseti ... De potestate .•. regia, in TUI, XVI, Venetiis, 1584.
Corti, Franceac:hino Consiliorum Franciscbini Curtii ... Papiensis (parles) ... , Venetiis, 1575. Consiliorum sive responsorum Francischini Curtii iunioris Papiensis liber ter
tius ..• , Venetiis, 1590.
Costa, Cesare Variarum ambiguitatum iuris civilis libri tres auctore Cesare Costa Macera
tense ... , Neapoli, 1573·
Cotereo, Claudio Tractatus àe iure et privilegiis militum ... Claudio Cotero Turonensi ... auctore,
in TUI, XVI, Venetiis, 1584.
Covarruviaa, Dletao Regulae: Peccatum, De regulis iuris, libro sexto, relectio auth. Didaco Covar
ruvias Toletano, in Opera omnia ... tomus primus ... , Lugduni, 1574. V ariarum resolutionum iuridicarum ex iure pontificio regio et caesareo libri
III ... , Didaco Covarruvias a Leyva Toletano ... auctore ...• Francofurti, 1578.
Cravetta, Almone Consiliorum Aymonis Cravettae ... pars prima et secunda ...• Venetiis, 1566.
CremaDi, Lultal Aloysi Cremani Senensis ... De iure criminali libri tres ...• Ticini, 1791-93·
Cumano Raffaele v. Raimondi.
Dal Pozzo, Paride Tractatus ... de re militari unàecim libris distinctus... auth. Paride a Puteo,
in TUI, XVI, Venetiis, 1584.
INDICI
Dambouder, Joos Pruis criminalium rerum ... Iodoci Damhouderii Brugensis ... , Venetiis, 1555·
De AÒteUa, Fr. Gi1111eppe Francisci Josephi De Angelis a Scanno Traclatus criminalis de delictis in tres
partes divisus ... , Venetiis, 1705.
De BelUs, Gabriele Gabrielis De Bellis ... Opera pos1iluma rdJi conlinetur ... de cleliclis in genere,
el in specie de crimine laestu maieslatis ... , Lugduni, 1646.
De Belo;y, Pierre De l'authorilé du Roy, et crimes de leze Maiesté, qui se commettent par Ligues,
clesignation de successeur, el libelles escrils contre la personne et la dignilé du Prince ... par P. De Beloy ... , Paris, 1594·
De Bontfs, Antonio Consilia Antonii De Bongis civis Bergomi, in Criminalium consiliorum atque
resf>onsoru~~t ... opera et studio Joannis Baptistae Ziletti ... collectorum ... (volu~~tina) ... , Venetiis, 1562, vol. II.
Dedani, Tiberio Tractatus criminalis Tiberii Deciani Utinensis ... , Augustae Taurinorum, 1593. Responsorum ... Tiberi Deciani Utinensis ... (volumina) ... , Venetiis, 1579.
Declo, P'Wppo Philippi Decii Mediolanensis ... In primam ac secundam Digesti veteris parlem
4octissima commentaria ... , Venetiis, 1572. Philippi Decii Mediolanensis ... In primam ac secundam Codicis commentaria
amplissima ... , Venetiis, 1572. Consiliorum sive responsorum ... Philippi Decii Mediolanensis (tomi) ... , Ve
netiis, 1575·
De Leonardi$, G. Giacomo Feudalia Consilia ac Responsa Joannis Jacobi De Leonardis de Pisauro .. .,
Venetiis, 1548.
Della Cornea, PierfiUppo v. Corneo.
Della Valle, Rolando v. Rolando da V alle.
Del Maino, Giasone v. Giason del Maino.
Del Monte, Pietro Tractatus de potestate paptu ... D. Petri de Montt> ... , Venetiis, 1584.
FONTI GIURIDICHE DOTTRINALI CONSULTATE 379
Del Ponte, Francesco Consiliorum sive responsorum Joannis Francisci de Ponte (volumen) ... , Vene
tiis, 1595.
Domenico di San Gemitnano Dominici de Sancto Geminiano Commentaria... in... decretorum... Volumen ... ,
Mediolani, 1505.
Durand, Guillaume Speculi Guglielmi Duranti... (partes) cum notis... Ioannis Andreae... Baldi
de Ubaldis ... , Venetiis, 1566,
Enrico da Boverio Singularia super utroque iure... Henrici De Boverio, in Singularia omnium
clarissimorum doctorum ... a Gabriele Sarayna ... in unum collecta ... , Lugduni, 156o.
Enrico da Susa v. Ostiense.
Everaerts, Nicolas Loci argumentorum legales authore Nicolao Everardo a Midelburgo ... , Vene
tiis, 1567.
Faccini, Melchiorre Consilia Melchioris De Facinis Patavini, in Criminalium consiliorum atque
responsorum ... opera et studio Joannis Baptistae Ziletti ... collectorum ... (v .. ina) .•. , Venetiis, 1562, vol. I.
Facbinei, Andrea Consiliorum Andreae Fachinei Foroliviensis ... (libri) ... , Francofurti ad Moe
num, 1610. Andreae Fachinei Foroliviensis ... Controversiarum Iuris libri decem ... , Vene
tiis, 1619.
Farinaccio, Prospero Prosperi Farinaccii... Praxis et theoricae criminalis pars prima ... , Venetiis,
1595· Prosperi Farinaccii ... Praxis et theoricae criminalis pars quarta ... , Venetiis,
1613.
Faure, Antoine Codex fabrianus de.finitionum forensium et rerum in Sacro Sabaudiae Senatu
tractatrr.rum ... auctore Antonio Fabro ... , Coloniae Allobrogorum, 1620.
Faure, .Jean Renovatae Joannis Fabri Burdegalensis ... In Codicem Iustiniani Imperatoris
priores libros IX annotationes ... , Lugduni, 1594. Ioannis Fabri ... In Iustiniani Imp. Institutiones iuris civilis Commentarii ... ,
Lugduni, 1593.
INDICI
Feu, Jean Ioannis Ignei... Tractatus... de Sillaniano et Claudiano senatusconsulto ...•
Lugduni, 1539-41.
Follerio, Pietro Practica criminalis Petri Follerii. .. dialogice contexta ...• Lugduni, 1556. Petri Follerii Fragmenta quibus recensentur ea quae in criminibus pef' Ius
Regni conecta, addita vel de novo statuta sunt, in Practica criminalis, Lugduni, 1556.
Fulgoslo, Raffaele Consilia ... Raphaelis Fulgosii de Placentia ...• Venetiis, 1576.
Fumi, Bartolomeo Summa Af'milla noncupata Casus omnes ad animarum curam attinentes bre
viter complectens ... , Venetiis, 1578.
Galll, Andreas De pace publica et eius violatOf'ibus atque proscriptis sive bannitis Imperii
(libri duo) ... auct. Andrea Gaill ... , Venetiis, 1613. Tractatus de manuum iniectionibus, impedimentis sive arrestis Imperii Andreae
Gaill ...• Venetiis, 1613. Practicarum observationum tam ad processum iudiciarium praeserlim Impe
rialis Camerae quam causarum decisiones perlinentium (libri), auct. Andrea Gaill ...• Venetiis, 1613.
Gamblgllonl Angelo da Arezzo Angeli Aretini De maleficiis tractatus ...• Venetiis, 1578. Consilia Angeli De Gambellionibus Aretini, in Criminalium cotJSiliorum atque
responsOf'Um ... opera et studio Joannis Baptistae Ziletti ... collectorum ... (volumina) ... , Venetiis, 1562.
Garratl, Martino v. Martino da Lodi.
Gentili, Alberico Alberici Gentilis ... In titulos Codicis Si quis imperatOf'i maledixerit, Ad legem
Iuliam maiestati, disputationes decem ... , Hanoviae, 1007.
Gen till, Sclplone Scipionis Gentilis ... Opera omnia ...• Neapolis, 1776: vol. V, De coniuratio
nibus.
Giason del Malno Jasonis Mayni Mediolanensis In primam Digesti Novi Partem Commenta
ria ... , Venetiis, 1590. Jasonis Mayni Mediolanensis In Primam Codicis Partem Commentaria ...•
Venetiis, 1590. Consiliiwum sive responsOf'Um Iasonis Mayni Mediolanensis ... (volumina) ...
Venetiis, 1581.
PON'ì't Glttlt!DiCiì! f}Of'tiUNAl.t eONBULfAT~
éiaanti, Girolamo Hieronimi Gigantis Forosemproniensis De crimine laesae maiestatis (iibri),
in TUI, XI. I, Venetiis, 15S4. Consilia .•. Hieronimi Gigantis Forosemproniensis ... et responsa ... , Venetiis,
1580.
Giova~noni, Orazio Consilicwum seu responsorum Horatii Giovagnonii Bononiensis ... liber pri
mus ... , Bononiae, 1625.
Giovanni Antonio da S. Gior~io v. Prevosto.
Giovanni d'Ana~Di Ioannis de Anania Bononiensis Archidiaconi ... In Primum Decretalium lec
tura ... , Lugduni, 1553· Ioannis de Anania Bononiensis Archidiaconi ... In secundum et terlium De
cretalium lectura ... , Lugduni, 15S3· Ioannis de Anania Bononiensis Archidiaconi ... In Quintum Decretalium lec
tura ... , Lugduni, ISS3·
GiovanDi d'Andrea Ioannis Andreae Bononiensis ... In Secundum Decretalium Librum Novella
Commentarla ... , Venetiis, ISSI. Ioannis Andreae Bononiensis ... In quintum Decretalium Librum Novella Com
mentaria ... , Venetiis, ISSI. Novella in Sextum, Venetiis, 1499. rist. anast., Graz, 1963.
Giovanni da Imola Ioannis de Imola ... In Clementinarum voluminibus ... commentarla ...• Lugduni,
1539· Consilia ... Joannis de Imola, Venetiis, ISSI.
Giovanni da Lepano Consilia Joannis de Lignano, in Criminalium consiliorum atque responsorum ...
opera et studio Joannis Ba.ptistae Ziletti... collectorum ... (volumina) ... , Venetiis, IS62, vol. I.
Giovanni da Santa~uUa Feudalia consilia ac responsa D. Joannis a Sancta Julia ... , Venetiis, IS48.
Giovanni da Torrecremata v. Torquemada.
Glossa al Corpus Juris Canonicl Corpus iuris canonici, glossato, Venetiis, 161s.
Glossa al Corpus Juris Civilis Corpus iuris civilis, glossato, ed. Venetiis, IS92.
INDICI
Glosse Constitutiones, Capitula, Ritus et Pragmaticae Utriusque Siciliae ... , cum glos
sis, Venetiis, 1590.
Godefroy Jacques Iacobi Gothofredi Discursus Historicus ad legem Quisquis Cod. ad l. Juliam
Maiestatis, Genevae, 1633. Iacobi Gothofredi Ulpianus seu de Maiestate Principis Romani Legibus saluta.
Oratio prima ... , Genevae, 1633.
Goffredo da Trani Summa Goffredi Tranensis ... in titulos decretalium ... , Venetiis, 1564.
Gomez, Antonio Antonii Gomesii... Variarum resolutionum ... , commentaria ... , Lugduni, 1564. Antonii Gomezii ... In Institutiones Iustiniani ... commentarius ... , in ... , Opera
omnia ... , Antverpiae, 1693.
Gramaticl, Tommaso Decisiones Sacri Regii Consilii Neapolitani per Thomam Grammaticum Nea
politanum ... selectae ... , Venetiis, 1583. Consilia et vota seu iuris responsa Thomae Grammatici... tam civilia quam
criminalia ... , Lugduni, 1584.
Gribaldi Mofa, Matteo Tractatus de omni genere homicidii... Matthaei Gribaldi Mophae ... , Spirae
Nementum, 1582.
Grlllandi, Paolo Pauli Grillandi... De quaestionibus et tortura tractatus, in Tractatus diversi
super maleftciis ... , Lugduni, 1555· Pauli Grillandi... De relaxatione carceratorum tractatus, in Tractatus diversi
super maleftciis ... , Lugduni, 1555.
Grilli, Giovanni Glosse a Constitutiones, Capitula, Ritus et Pragmaticae Utriusque Siciliae ... ,
Venetiis, 1590.
Grypbiander, Jan Ioannis Gryphiandri Oldemburgi De arcanis politicis ... , Yenae, I6II.
Guido da Batllio Guidonis a Baiiso Archidiaconi Bononiensis... Rosarium seu in decretorum
volumine commentaria ...• Venetiis, 16o1. Guidonis a Baiiso Archidiaconi Bononiensis... I n Sextum decretalium com
mentaria ... , Venetiis, 1577·
Guido da Suzzara Guidonis de Suzaria Supleciones Codicis, ms. B.N. Paris, Lat. 4489, cit. in
G.· D'Amelio, Transazione e • auctoritas iudicialis • nella giurisprudenza del Regno di Sicilia, in ASD, XII-XIII {xg68-69), p. 173.
FONTI GIURIDICHE DOTTRINALI CONSULTATE
Gundlinll, Nlkolaua Hleronymus Singularia ad legem maiestatis itemque de silentio in hoc crimine ... per Nico
laum Hyeronymum Gundligium ... , Halae Magdeburgicae, 1721.
Helnecke, Hans Gottlleb Joannis Gottlieb Heineccii ... Elementa Iuris Civilis secundum ordi?Jem Insti
tutionum ... , Genevae, I747 (editio VI). Joannis Gottlieb Heineccii Elementa iuris naturae et gentium ... , Genevae,
1744· Joannis Gottlieb Heineccii ... ElemeJJta iuris germanici tam veteris tam ho
dierni ... , Genevae, 1748 (editio III). Joannis Gottlieb Heineccii ... Antiquitatum romanarum iurisprudentiam illu
strantium Syntagma secundum ordinem Instiluti()'ltum lusliniani digestum ... , Genevae, 1747 (editio IX).
Hondedel, Gianvlnceuo C()'ltsiliorum sive responsorum Jo. Vincentii Hondedei Eugubini... volumina ...•
Venetiis, 16o4.
Hotman, Françols Francisci Hotomani... Comme?Jiarius de verbis iuris anliquilatum romanarum
elementis amplificatus ... , Lugduni, 1569.
Jacopo d'Arena Jacobi de Arena ... Commentarii in universum Ius Civile ...• Lugduni, 1541. Jacobi de Arena Tractatus de quaeslionibus, in Tractatus C:iversi super male
ficiis ... , Lugduni, 1555.
Jacopo da Belvlso Solemnis ... practica iudiciaria in materiis criminalibus ... Jacobi de Bellovisu ...•
s.I., 1543·
Xlrcbner, Hermann Respublica Hermanni Kirchneri ...• Marpurgi Cattorum, 16og:
- Disputatio I Politica - Disputatio Il, De potestate maiestatis.
Lanfranco da Orlano Aurea et excellens ... iudiciaria practica ... Lanfranci de Orlano Brixiani ... ,
Venetiis, 1541.
Le Brun de la Rocbette, Claude Le Procès Criminel divisé en deux livres, le premier C()'lttenant les crimes avec
leur liais()'lt et divisi()'lt; le second l'ordre de l'instruction du procès et la forme d'iceluy. par Claude Le Brun de la Rochette, i.c. Beaujolais ...• Lyon, 1654.
Le Comte, Aatòble Digestorum liber XX XXVIII. Ad legem Iuliam maieslatis. lit. III, in Antonii
Contii ... Opera omnia ...• Parisiis, 1616.
Lentz, Cyriakua Arcana Regnorum et Rerumpublicarum ... truta ... a Cyrlaco Lentulo ... , Her
bomae Nassoviorum, 1655.
Lialarl, Paolo Pauli de Liazaris ... In clementinarum Volumen Commentarla ... , Venetiis,
1574·
Loffredi, Slgismondo Consilia .in materia feudali D. Sigismundi Loffredi Neapolitani ... , Lugduni,
1553·
Lopez, Juan Tractatus de bello et bellatoribus D. Joannis Lupi Segobiensis, in TUI, XVI,
Venetiis, 1584.
Luca da Penne Commentaria Lucae de Penna ... In tres posteriores libros Codicis Iustiniani, ...
Lugduni, 1582. ·
Maranta, Roberto Roberti Marantae Vanesini Speculum aureum et lumen advocatorum praxis
civilis .. ., Venetiis, 1574.
Marchdrencker, Stepbanus Disputatio... de crimine laesae maiestatis iu1'idicopolitica... p.d.s. Stephanus
Marchdrencker ... austrius ... , Tubingae, 1615.
Marino da Caramanico Proemium Glossatoris in Constitutiones Regni Siciliae, ed. Calasso, in app. a
I glossatori e la teoria della SDVI'anità. Studi di di1'iUo comune pubblico, Milano 1, 1957.
MarslaU, IppoUto de'-P1'actica criminalis Hippoliti de Marsiliis Bononiensis ... , Venetiis, 1564. Singularia Hippoliti de Marsiliis, in Singularia om•ium clarissimorum doc
torum ... a Gabriele Sarayna ... in UflUm collecta ... , Lugduni, 1500.
Martino da Fano Consilia Martini de Fano... f'M viam allegationum, in Cnminalium consilio
rum atque 1'esponsorum... opera et studio Joannis Baptistae Ziletti ... collectorum. .. (volumina) ... , Venetiis, 1562, vol. II.
Martino da Lodi De crimine laesae maiestatis... Martini Garrati Laudensis, in Volumen... om
nium 11'actaluum criminalium ... per Joannem Baptistam Zilettum ... in lucem proditum ... , Venetiis, 158o. Poi in TUI, XI. I, Venetiis, 1584.
Martini Laudensis De dignitate, in TUI, XVI, Venetiis, 1584.
FONTI GIURIDICHE DOTTRINALI CONSULTATE
Tractatus de officialibus dominorum ... Martini Garrucae (sic) Laudensis, in TUI, XVI, Venetiis, 1584.
Martini de Caraziis (sic) Laudensis ... Tractatus de principibus ... , in TUI, XVI, Venetiis, 1584.
Martini Laudensis De legatis tractatus, in TUI, XVI, Venetiis, 1584.
Mattbes, Anton De criminibus ad lib. XLVII et XLVIII Digestorum commentarius Antonii
Matthaei ... , Antwerpiae, 1761.
Menoc:bio, Jacopo Iacobi Menochii Papiensis... De arbitrariis iudicum quaestionibus et causis
libri duo ... , Venetiis, 1613. Consiliorum sive responsorum Iacobi Menochii ... Papiensis ... (libri) ... , Vene
tiis, 16o9.
Napodani, Sebastiano Additiones ad glossas in Utriusque Siciliae Constitutiones, Capitula, Ritus et
Pragmaticas ... , Venetiis, 1590.
Ne'rizzano, Giovanni Consilia sive responsa Joannis de Nevizanis Astensis ... , Lugduni, 156o.
Nicola di Montelparo Consilia Nicolai Domini Iacobi de Montelbaro, in Criminalium consiliorum
responsorum... opera et studio J oannis Baptistae Ziletti. .. collectorum, (volumina) ... , Venetiis, 1562, vol. I.
Novelli, Jacopo Practica et theorica causarum. criminalium Jacobi de Novello ... , Lugduni
1556. Jacobi Novelli Veneti Tractatus aureus defensionum omnium reorum adver
sus quascumque accusationes et inquisitiones pro quibuscunque criminibus docens ... , Lugduni, 1556.
Odofredo Odofredi ... In primam Codicis parlem complectentem I, II, III, IV et V libros,
Praelectiones ... , Lugduni, 1552. Odofredi ... In secundam Codicis partem Praelectiones ... , Lugduni, 1552. Odofredi ... In tribus libris Codicis Pralectiones ... , Lugduni, 1550. Odofredi... interpretatio in undecim primos pandectarum libros ... , Lugduni,
1550.
O~dekops, Justus Justi Oldekops Tractatus duo contra dominum Benedictum Carpzovium. Pri
mus de appellatione in causis criminalibus ... alter Decades tres quaestionum ad processum criminalem necessarium, Bremae, r66o.
2S. S!IRICCOI.l
INDICI
Oldenburg, Philipp Andreas Discursus kistorico-politici de Rebuspublicis turbidis in tranquillum statum
reducendis, in eoque conservandis ... , Genevae, 167S.
Oldrado da Ponte Consilia seu responsa et quaestiones aureae Oldradi de Ponte Laudensis ... ,
Venetiis, ISSs.
Orsaio,~Domenico Institutiones criminales ... authore Dominico Ursaya a Bosco ... , Romae, I70I.
Ostiense Henrici de Segusio Cardinalis Hostiensis ... In Primum Decretalium Librum
Commentaria ... , Venetiis, ISSI. Henrici de Segusio Cardinalis Hostiensis ... In Secundum Decretalium Librum
Commentaria ... , Venetiis, ISSI. Henrici de Segusio Cardinalis Hostiensis ... In Tertium D>cretalium Librum
Commentaria ... , Venetiis, ISSI. Henrici de Segusio Cardinalis Hostiensis ... In Quintum Decretalium Librum
Commentaria ... , Venetiis, ISSI. Henrici de Segusio Cardinalis Hostiensis ... In Sextum Decretalium Librum
Commentaria ... , Venetiis, ISSI.
Panormitano Nicolai Tudeschii ... Abbatis Panormitani ... Partis primae in Primum Decre
talium Librum ... Commentaria ... , Venetiis, 1S69· Nicolai Tudeschii... Abbatis Panormitani... Pars secunda in Primum Decre-
talium Librum ... Commentaria .. ., Venetiis, 1S69· Nicolai Tudeschii ... Abbatis Panormitani ... , In Secundum Decretalium Li-
brum ... Commentaria ... , Venetiis, 1569. Nicolai Tudeschii. .. Abbatis Panormitani... Tertia Pars Commentariorum in
Secundum Decretalium Librum ... , Venetiis, IS69· Nicolai Tudeschii ... Abbatis Panormitani ... In Quartum et Quintum Decre-
talium Librum ... Commentaria ... , Venetiis, IS69· Abbatis Panormitani Consilia, tractatus, quaestiones et practica ... , Venetiis,
IS7I.
Paolo di Castro Pauli Castrensis In secundam Digesti Veteris partem commentaria ... , Venetiis,
IS96. Pauli Castrensis In primam Infortiati partem commentaria ... , Venetiis, 1S94· Pauli Castrensis In primam Codicis partem commentaria ... , Venetiis, IS94· Consiliorum ... Pauli de Castro (volumina) ... , Venetiis, 1570.
Pape, Guy Singularia Guidonis Papae, in Singularia omnium clarissimorum doctorum ...
a· Gabriele Sarayna ... in unum collecta ... , Lugduni, 156o. Guidonis Papae ... Decisiones Parlamenti Delpkinatus ... , Lugduni, 1S62.
FONTI GIURIDICHE DOTTRINALI CONSULTATE
Perini Cesare Additiones e Glossae a Constitutiones, Capitula, Ritus et Pragmaticae Utrius
que Siciliae ... , Venetiis, 1590.
Petrucci, Federico Consilia sive responsa, Quaestiones et Placita Federici Petrucii Senensis ... ,
Venetiis, 1576.
Pietro da Ancarano Petri de Ancharano... Super Secundo Decretalium facundissima Commenta
ria ... , Bononiae, 158r. Consilia sive responsa ... Petri Ancharani..., Venetiis, 1574·
Pietro da Monforte Glosse a Constitutiones, Capitula, Ritus et Pragmaticae Utriusque Siciliae ... ,
Venetiis, 1590.
Pietro da Soncino Allegationes Petri de Sonceno, in Criminalium consiliorum atque responso
rum ... opera et studio Joannis Baptistae Ziletti... collectorum ... (volumina) ... , Venetiis, 1562, vol. I.
Piotti, G. Battista Consilia Joannis Baptistae Ploti Civitatis Novariae, in Criminalium consi
liorum atque resf!l!f'§Ot'Um... opera et studio J oannis Baptistae Ziletti. .• collectorum ... (volumina) ... , Venetiis. 1562, vol. I.
Pontano, Ludovico Singularia Ludovici Pontani vulgo Romani, in Singularia omnium clarissi
morum doctorum ... a Gabriele Sarayna ... in unum collecta. Lugduni, 156o. Singularia ... Ludovici Pontani Romani. .. , Venetiis, 1557· Ludovici de Ponte Romani... Consilia, Francofurti, 1577·
Prevosto M~ese Jo. Antonii a S. Giorgio Praepositi Mediolanensis ... In primam Decretorum
parlem commentaria ... , Venetiis, 1579. J o. Antonii a S. Giorgio Praepositi Mediolanensis ... I n Secundam Decretorum
partem commentaria ... , Venetiis, 1579.
Raimondi, Raffaele Consilia ... Raphaelis Raymundi Cumani ... , Venetiis, 1575· Raphaelis Cumani In secundam digesti novi commentaria ... , Lugduni, 1554.
Ranieri da Forli Utilis ac fecunda lectura d. Raynerii de Forolivio ... super Prima et Secunda
parte Digesti novi ... , cum eiusdem Raynerii, Dyni, Pluriumque aliorum Doctorum adnotationibus in margine libri ... , Lugduni, 1523.
Rebuffe, Jacques Jacobi Rebuffi ... Lectura super tribus ultimis libris codicis ... Augustae Tauri
norum. 1591.
INDI C
Rebuffe, Pierre (ma v. Martino da Lodi) De crimine laesae maiestatis (tractatus), in Petri Rebuffi ... Tractatus varii ...•
Lugduni, 1619. De officialibus dominorum (tractatus), in Petri Rebuffi, Tractatus varii ... , Lug
duni, 1619.
Redin, Juan Tractatus Joannis Redin De maiestate Principis ... , in TU!, XVI. Venetiis,
1584.
Révipy, Jacques Petri de Bella Perthica ... Lectura.~ super prima parte Codicis domini Iusti
niani ... , Parisiis, 1519.
Rolando da Valle Consiliorum sive responsorum Rolandi a Valle ... Casalensis ... libri ... , Vene
tiis, 1571 (1° e 2° libro). Consiliorum seu mavis responsorum Rolandi a Valle ... Casalensis ... libri (ter
tius et quartus) ...• Venetiis, 1578.
Romano v. Pontano.
Ruini, Carlo Caroli Ruini Regiensis ... Responsorum sive consiliorum (tomi) ... , Venetiis,
1571.
Sandeo, Felino Commentariorum Felini Sandei Ferrariensis in Decretalium libros V (par
tes) ... , Venetiis, 1574.
Seyssel, Claude de -Claudii de Seyssello ... In VI Digestorum partes et primam codicis commen
taria ... , Venetiis, 1535·
Sozzini, Bartolomeo Mariani et Bartholomaei patris et filii De Socinis... volumen secundum Re
sponsorum seu mavis Consiliorum ... , Lugduni, 1551.
Stryk, Samuel Samuelis Stryckii U sus modernus Pandectarum, editio terlia, continuati o quarta
(Majestlttsverbrechen, f. 688 ss.) ...• Halae Magdeburgicae, 1727.
Tartapi Alessandro da Imola Prima et secunda pars Commentariorum Alexandri Tartagni Imolensis ... super
Digesto Novo .•. , Lugduni, 1535· Prima et secunda pars Commentariorum Alexandri Tartagni Imolensis ... super
Codice Iustiniano .•.• Lugduni, 1535. Consiliorum sive responsorum Alexandri Tartagni Imolensis libri ... , Vene
tiis. 1570.
FONTI GIURIDICHE DOTTRINALI CONSULTATE
Tedeschi Niccolé de' -v. Panormitano.
Terrevermeille Jean de -Aureum singulareque opus Joannis de Terrarubea tres continens tractatus,
quod Contra rebelles suorum regum inscribitur ... , Lugduni, 1526.
Tesauro, C. Antonio De poenis ecclesiasticis seu canonicis ... praxis bipartita ... , auctore Caroto An
tonio Thesauro S. J .... , Romae, 1640.
Tigrino, Francesco Consilia Francisci Tigrini de Pisis, in Criminalium consiliorum atque respon
sorum ... opera et studio Joannis Baptistae Ziletti ... collectorum ... (volumina) ... , Venetiis, 1562, vol. I.
Tiraqueau, André Andreae Tiraquelli ... De nobilitate et iure primigeniorum (librt) ... , Venetiis,
1589. Andreae Tiraquelli De poenis legum ac consuetudinum statutorumque tempe
randis, aut etiam remittend,is ... (tomus) ... , Venetiis, 1588.
Torquemada, Juan de Joannis de Turre Cremata ... Commentaria super aureum Decretum domini
Gratiani ... , Lugduni, 1555. Joannis de Turre Cremata ... Commentaria super librum causarum domini
Gratiani ... , Lugduni, 1555· Joannis de Turre Cremata ... Lectura super secundo volumine causarnm ... ,
Lugduni, 1555. Joannis de Turre Cremata ... Commentaria super tractatum de penitentia do
mini Gratiani ... , Lugduni, 1555.
Toschi, Domenico Dominici Tuschi, Practicae conclusipnes iuris, Romae, 16o6.
Ubaldi, An~elo degll -v. Angelo degli Ubaldi.
Ubaldi, Baldo degli -v. Baldo degli Ubaldi.
Ulcurrun Mi~uel Tractatus regiminis mundi auth. Michaele Ulcurruno Pampilonensi quem ..•
Opus imperiale (inscribitur) ... , in TUI, XVI, Venetiis, 1584.
Valle Rolando da -v. Rolando da Valle.
Vllagut, Alfonso Practica canonica criminalis ... auct ... D. Alphonso Vilagut a Neapoli ... , Ber
gomi, 1585.
390 INDICI
Vilosa Rafael de -Tractatus de fugitivis ad explicationem Claudìi Tripkonini in l. Fugiturus
225 D. de verb. sign .... auct. D. Raphael de Vilosa ... Barcinonensi. .. Neapoli, 1674.
Variae iuris disserlationes ... auth. D. Raphaele de Vilosa ... Barcinonensi ... , Neapoli, 1674, ubi Disserlatio sexta de iure maiestatis a fo. 217.
Vitallni, Bonifacio Bonifacii de Vitalinis... Tractatus de maleftciis ... , in Tractatus diversi super
maleftciis ... , Lugduni, 1555. Commentari i in clementinas constitutiones Bonifacii de Vitalinis ... , Venetiis,
1574·
Zabarella, Francesco Francisci Zabarellae Patavini Cardinalis Fiorentini ... In Clementinarum Vo
lumen Commentaria ... , Venetiis, 16o2.
INDICE DEGLI AUTORI MODERNI CITATI
Aland K., g8. Alfoldi A., gs. Allard A., 65, 6g. Althusser L., 2. Amira K. von-, g5. Anglo S., 86. Ardant G., 4g, 6o. Avonds P., 86.
Back H .• 72. Balog J., IOI. Barlow F .• 68. Barth K., 132, 133. Bartier J ., 6o. Bauman R. A., 151, 201, 202, 206,
245· 247· Bayet J ., gS. Bean J. M. W., 68. Beaudoin A., ns. Beck I., 132, 133· Beeler J ., 34g. Begrich u ., Sg. g2, g3. gs, g6. Bellamy J. B., 26, 151, 152, 154. Belofi M., 287. Berges W., 81, 100, IOI, 133. Besta E., 226. Betti E., 27. Bettiol G., 6, 7· Beugnot A. A .• 64. Black A., Iog. Blandini G., 30. Bliser P., 133· Bloch J. R .• 65. us. Bloch M .• so. 83, 84, 86, go, 92, 96. Blum E., 6g, 70. Boeckler A .• 93·
Bohlau H .• 26. Bom L. K., 100.
Boulet-Sautel M .• 105, II2. Boussat A., 86. Boutaric E .• 65, 67. Brandi K .• 55· Braudel F .• 68, 76. Braun J ., g4. Brecht C. H .• 150. Bruckauf J .. g6. Brucker G. A., 48. Brunner 0., 68, 83, 87, gi. Buisson L .• Ss. 101. Biire J., 151.
Calasso F., 27, 141, 207, 220. Cameron J. M .• go. Campbell G. J .• 64. Cantoni R .• 125, I55· Carbonnier J., 2. Carlyle R. W. e A. J .. 6o, 12g, 28g. Carrara F .• 346, 365. Castillo Lara R., 348. Cazel F. A .• 6o. Cazelles R., so. 55. 66, 240, 355· Cerfaux L., g8. Chadwick H. M .• gi. Chastel A., 86. Chatelain P .• 76. Chauveau A., 31. Chenon E., 66, 6g.
Cheyette F., 63. 65. Chiappelli L., 226. Cibulka J .. g3, g6. Cirullies H .• 72. Contamine Ph., 34g.
392
Cohn N., g6. Costa P., I, ro8, rog, IIO, u8, ng,
120, !26, 128, 133· 202. Cuttino G. P., 17.
Dabbs J. A., g8. Dabrowski J ., 93· Dahm G., rsr, 240. D'Amelio G., 240, 242, 382. David M., 86, 88, ro6, 107, 1S3· 2II. Davis J. C., 68. D'Avout J., 55· Decker-Hauff H., 93. 94· Decourday G., 64. Deér J., 95· Dll Heusch L., 85. De Madrazo P., 96. De Moxò S., 6o. De Pange J., 88, 91, g8, uo. De Pilla D., 2S, 26, 30. Deprez E., 240. De Roover R., 48. Dessau A., 152, 153· Dieckmann A., 226, 227, 241. Drabek A. M., 86. Dumas A., II5. Dupille Ch., 54· Dupont Ferrier G., 68. Diirr H., 353·
Eichmann E., 95· Elze R., 92, 93, 94· Endeman W., 355· Erdman C., 96. Esmein A., 65.
Favier J ., so, 6o. Febvre L., 355· Fédou R., 17, s6. Fichtenau H., 94· Figgis J. N., gr. Fiore C., 177. Fiorelli P., 159, 265, 349· Fleckenstein J ., 89. Focke F., 95·
Folz R., 85. Fortini F., r6r. Foucault M., 7S· Fourquin G., 75· Frazer J. G., 85. Frensdorff F., g6.
Gallet Gueme D., 68. Gallini C., 98. Garcia Gonzales J ., 152. Gaugusch L., 133.
INDICI
Ghisalberti C., 137, 143, 203, 2o6, 207, 208, 212, 237· 242, 247· 264, 33S· 341, 364.
Giesey R. E., 86, 89. Gieysztor A., 93· Gilissen J., 17. Gilles H., 6o. Glasson E., 64. Glénisson J ., 6o. Goebel jr. J., rsr. Grassotti H., 149, 1S3· Grossi P., 356. Guenée B., 13, 46, s6, 68, 81, 82, 85,
92, 94• 95, g6, 100. Guilhermoz P., 64. Guinard P., 72. Gundel H. G., 185. Giiterbock F., 240. Giittich A., 96. Gwinner H., 26.
Haidlen M., 144, 1SI. Halphen L., 8s. Hampel J ., 96. Hamack A. von-, uo.
Hartung F., 93, 9S· Hauck H., 92. Headlam A. C., 133. Heers J., 49, so, 53· 57· Hegels H., 196, 197. Hélie F., 31. Hellmann M., 226. Henderson E. F., 220. Henneman jr. J. B., 6o.
INDICE DEGLI AUTORI MODERNI CITATI
Heusler A., 151. Hincker F., so, 6o. Hinojosa 6., 153. His R., 26, 151. Hocart A. M., 85. Hofima.nn H., 93. 98. Hofier o., 91. Holmes G. A., 68. Holtzmann R.. 81. Howell M .• 68. Hoyot R. S .• 93·
Ilardi V .• 73· Illmer F .• 151. Imbart de la Tour P., go. Isaac J., 75·
Jankuhn H .• 92. Jemolo A. C., 87.
Kampers F .• 85. go. 94· Kantorowicz E. H .• 55. 65, 81, 89,
101, 103, 106, 108, 112, 196. 369·
Karpat J ., 93. 94· Keen M. H .• 152, 349. 351. Kellner O .• 151, 240, 245· Kelly J. M., 101. Kern F .• 86, go, 91. Kienast w .. ns. 147· 152, 216. Kleinecke W., 100.
Kohler I., 26. Kosminsky E. A .• 48. Krings H., 102. Kiihne A., 100.
Kurze D .• 85.
Labal P., 85. Labhart v .. 96. Lagrange M. J ., 133· Lander G., 96.
Lanhers Y., 333· Langlois V., 64. Laschi R., 157· Lear F. s .. 150. 151, 152, 154. 185. Leclercq J .• n 7.
Leff G., 348. Leguai A.,. 6o, 350. Leicht P. S., 226. Lemosse M., 138, 144, 152. Le Patourel J ., 68. Leutenbauer S., 348. Lewis P. S .• 86. Logan F. D., 347· Lombroso C., 157· Lopez P.. S .• 75. 281. Lousse E., 61. Luchaire A., 64.
Maccarrone M •• 91. Macek J .• 55· Maitland F. W .• 171. Makarewicz J •• 150, 154· Makarius L .• 85. Mann K. F. A .• 95· Manselli R .• 75· Manz L., 102. Marongiu A., 101. Martines L., 49· Martini G .• go. Mateu y Llopis F .• 92. 98. Mauss M .• 85. Mc Farlane K. B .• 68. Mc Mullen R.. 150. Meents E .• 28, 151. 219, 245. Meinecke F .• 1g6, 197. 198. Mereu I.. 6, 37· Merleau-Ponty M., 150. Mitteis H .• 26, 115. 144, 240. Mollat M., 46. 51. Monti G. M., 226. Mor C. G., I47· Most I.. 26. Mousnier R .• 73. 161. Miiller B .• 241. Miiller K.. 26. Murray M .• 91.
Nelson B .• 354· Nelson H .• 151.
Neubecker O •• g6.
393
394
Nicolini U., 106, 107, 108. Niese H.. 240.
Oestreich G., 193. Oman Ch., 54· Omodeo A .• 132, 133. Osenbriiggen E .• 151.
Pacaut M., 69. 85. Painter S., 68. Patze H., 68. Paultre C., 76. Pegues F. J., 17. Peré G., 86, go, 91. Perxot E., 64, 65. Pertusi A., 94, 96. Petit-Dutaillis c., 48, 72. Piano Mortari V., I96. Piccialuti M., 351. Piergiovanni V., 277. Pirenne H., ns. Plucknett T. F. T., I52. Pocquet du Haut-Jussé B.-A., 93. 94· Pohlmann K., ns. Pollock F., I7I. Powicke M., I7. Prochno J ., 93· Prosdocimi L., 9I.
Reville A., 48, 54· Rey M., 6o.
Rezneck S., ISI. Ritter J. M., 26, 28, ISI, I 52, 200, 202. Ritter R., 26. ROder J ., 100. Rogers A., 6o.
Romano R., 44, 47• 48. Rosenthal J. T., 68. Ross Taylor L., 98. Rotelli E., 68. Rougier L., 87, 88, 89, 91. Rubinstein N., 86. Russel J. B., 349· Russel Major J ., 65, 68, 6g.
Rutenburg V., 47• 48, 53· 58.
Samaran C., 75· Sanday W., I33· Sasowski B., 96. Sauer J ., 91, 192.
INDICI
Sbriccoli M., 3, 14, 17, 18, 22, 126, 134· 157· 170, 176, 187.
Scaramella G., 47· Schiera P., 68, 87. Schill H. J ., 64. Schlesinger W., 68, 14 7. Schminck Ch. U., 26, 28, 209. Schmitt c., I96. Schramm P. E., 68, 82, 85, 87, 89,
90, 91, 92, 93. 94· 95· 96, 100. Schranil J ., 96. Schreuer H., 86, 93· Schwartzenberg R. G., 32. Scovazzi M., 151. Soloviev A. V., 93· Steinmann U ., 89. Stintzing R., 190. Strayer J. R., 17. Suarez Fernandez L., 68. Szasz Th. S., 75·
Tamassia N., 101, 153, 327. Tarello G., 277. Taylor R., 85. Thieme H., 17. Thilo M., 226. Thomley I. D., ISI. Tomas y Valiente F., 26, II2, 152,
165. Tondriau J ., 98. Toth Z., 96.
Ullmann W., 64, SI, 90, 92, 95, 101, 102, I03, I09, IlO, III, 132, 147•
Vaca C., II7. Venturi F., 21.
Vergès J. M., 159. Verhulst A., 6o.
Vismara G., 355, 359· Vogt F.; xoo.
INDICE DEGLI AUTORI MODERNI CITATI
Walvoord J. F., 133· Waterston G. C., 102.
Weber H. von-, 38. Wemer E., 48. Wemer K. F., 68. Wickham Legg L. G., 86.
Wilda W. E., 151. Will A., 226.
Wolfl P., 46, 51. Woolley R. M., 86.
Zeglin D., 115.
395
INDICE SOMMARIO
pag. PREMESSA. • • • • • • • • . • • • • • • • • • • • • • • • • • • • I
PARTE PRIMA
CLIPEUS REIPUBLICAE
Capitolo I
GLI INTELLETTUALI E LA DIFESA GIURIDICA ~LLO STATO
I. La puissance absolue et perpetuelle d'une république II
2. I famuli reipublicae e la diffidenza dei Principi 12
3· La supplenza della legislazione • • • • • • . 25
4· Scienza politica e letteratura precettiva nella formazione del quadro ideologico. Momenti di complementarità tra giurisprudenza e pensiero politico • • . . . . . . . . . . • • 32
5· Alcune considerazioni ed una premessa . . 36
Capitolo II
IL QUADRO POLITICO
I. Furori contadini e rivolte urbane nello schema delle tensioni sociali 43
2. Tensioni politiche all'interno degli Stati a struttura feudale: i cas royaux ed il topos della felonia • • . • , • • • • • • • • • • . . . . • . 62
3· Le tensioni ideologiche. Ccmspirationes, coniurationes e tractatus come tensioni per il potere • . . • • . . . . . • . . . . . . . . . . . 7 I
PARTE SECONDA
ARCANA DOMINATIONIS
Capitolo I
MITOLOGIE E PROPAGANDA
I. La figura del Princeps come metafora dello Stato
2. Miti, riti, simboli . . . . . . . . . . . . . . . .
79
82
INDICE SOMMARIO
pag. 3· Il Principe carismatico ed i ruoli sociali nel sistema di potere . . . . 97
4· Il Princeps dei giuristi. Dal quadro ideologico generale ai meccanismi operativi dell'ordine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I04
Capitolo II
LA LITURGIA DELL'OBBEDIENZA
I. Obedientia • . • • II7
2. Inobedientia come rebellio: alle soglie di una considerazione penalistica del dissenso politico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I34
3· Inobedientia come crimen laesae maiestatis: dalla propaganda alla repres-sione. Il passaggio dell'obedientia dalla funzione ideologica nella società alla funzione strutturale nella concezione del reato politico
Capitolo III
L'OSSESSIONE DEL TRADIMENTO
I. La mitologia del 'tradimento', crimen execrandum I49
2. • Maquiller en traitres les adversaires t • • • • • . 154
3· Indizi del mito del traditore nella psicologia sociale: la confessione degli accusati e la pena efierata ed esemplare . . . . . . . . . . . . • 158
4· Proditio nel linguaggio dei giuristi: dall'esecrazione del tradimento alle fattispecie concrete del crimen proditionis • • . • . • • • • • • • . 162
PARTE TERZA
CRIMEN LAESAE MAIESTATIS
Capitolo I
I CARPlNI DEL SISTEMA
I. Laesa maiestas e 'sicurezza dello Stato': due diverse visioni storiche a chiarimento di un particolare stile dottrinale . . . . . . . . . . 175
2. Dejinitio e descriptio. Il crimen laesae maiestatis, la sua nozione, la sua fenomenologia . • . • . . . . • . . • 178
3· Concetto ed area concettuale di maiestas 185
4· I titolari della maiestas e il probleina del non subditus • 202
5· I destinatari dell'obbligo di fedeltà politica . . . . • . 224
6. Il crimen laesae maiestatis nella sua articolazione dottrinale: le qualifi-cazioni, i capita, i gradus . . . . . . . . . . . • . • • • . . • • 242
INDICE SOMMARIO 399
Capitolo II
IL SISTEMA IN ATTO
pag. I. La dilatazione della casistica e la moltiplicazione delle fattispecie di
crimen laesae maiestatis . . • 255
2. Le fattispecie della ribellione 266 A. Rebellio 268 B. Seditio • 273
3· Fenomenologia della seditio 283 A. Le grida sediziose 283 B. Il turbamento dell'ordine pubblico 286 C. Congregatio armatorum, concitatio populi . 294 D. Tumultus, factiones, parlialitates • • . . 297 E. Facinus, rixa. • . • • • . . • • • • • 304
4· Rivolte e rivoltosi nell'apprezzamento politico dei giuristi 306 Faces seditionum • • • • . . • . • • • . 308 a) Le ragioni dell'ordine e dello status quo • 308 b) Le ragioni della politica e della giustizia 3II c) Le ragioni dell'economia 316 De moribus seditiosOI'um 318 De remediis quibus seditiones comprimuntur 323
5· La proditio e le manifestazioni del tradimento 332 A. Secreta revelare • • . . . • • • . . • 336 B. Coniuratio, conspiratio, machinatio . • 339
6. La reverentia Principis ed i reati religiosi, militari, economici e contro l'amministrazione della giustizia 342
CoNCLUSIONI
INDICI
Indice delle fonti giuridiche dottrinali consultate
Indice degli autori moderni citati . . • . • • 39I
Top Related