1 Mionbheithígh
cuileog
damhán alla céa
dch
osa
ch
féileacán
bóín Dé
Sé chos a bhíonn ar na feithidí.Cuir líne faoi na mionbheithígh atá ina bhfeithidí.
cláirseach
2 Seilidí ag gluaiseacht Mionbheithígh
Cuir seilide ar thaobh na dabhaí.
Cad é mar a bhogann sé?An bhfuil ainmhí ar bith eile a bhogann ar an dóigh seo?
Cuir seilide ar phíosa de pháipéar dorcha.
Chead aige bogadh ar feadh 3 bhomaite.
Amharc an lorg a d'fhág sé go bhfeicfidh tú cáfhad a bhog sé.
3 Seilidí. MionbheithíghBreathnaigh.
Tabhair roinnt seilidí isteach satseomra ranga. Cuir na seilidí indabhach ghloine áit a bhfuil créafógthais.
Scríobh cúpla abairt fá na seilidí.
Seo roinnt ceisteanna:
An bhfuil patrún ar bhlaosc na seilide?An bhfuil an patrún céanna ar na blaoscanna?Cá bhfuil súile na seilide?
Tarraing patrún ar pháipéar atá cosúil le patrún arbhlaosc seilide.
4 Faoi Chlocha Mionbheithígh
Cláirseacha
Bailigh roinnt cláirseach ar thalamh folamh.
Cá bhfuair tú iad?
bosca folamh lóin
páipéar súite tais
clocha__________________________
Coinnigh na cláirseacha i mbosca plaisteach a bhfuil na ballaí agus ant-urlár fá pháipéar súite.
An bhfuil siad uilig ar an déanamh agus ar an mhéid amháin?
Cá mhéad deighleog atá aige?
Taispeáin do bhosca cláirseach do na páistí eile.Inis dóibh cad é a fuair tú amach fá dtaobh dóibh.
5 Cuiteoga Mionbheithígh(Péisteoga)
Sín agus tarraing
Tarraing péisteog agus scríobh roinnt abairtí fána cruth.
Líon tráidire beag le créafóg. Gearr píosa páipéir ar aonmhéid leis an tráidire.
Cuir péisteog ar an tráidire.
Cuir péisteog eile ar an pháipéar.
Coimhéad na péisteoga ag bogadh.
péisteog
tráidire
péisteog
páipéar
An gcluineann tú péisteoga ag bogadh?
Tomhais, le stopuaireadóir, an t-am a ghlacann sé nuairatá siad ag bogadh.
Cé acu ar chréafóg nó ar an pháipéar isgaiste a shiúlann an phéisteog?
6 Clocha Ag iniúchadhTalamh Folamh
Foscadh d'ainmhithe
Cuartaigh cloch ar an talamh.
Tóg an chloch go cúramach.
Cad é na hainmhithe a fheiceann tú faoin chloch?
Tarraing pictiúr den rud a fheiceann tú.
Anois fág an chloch ar ais go cúramach.
(Cad chuige a ndearna tú sin?)
céadchosachcláirseach
seilideciaróg
7 Cloch Nua Ag iniúchadhTalamh Folamh
Athrú
seachtain 1 seachtain 2 seachtain 3
Cuartaigh leac chothrom.
Fág sínte ar an fhéar í.
Ná bain di go ceann seachtaine.
Cad é a bhain don fhéar?
An bhfuil ainmhí ar bith ann?
féar ainmhí féar ainmhí féar ainmhí
8 Duilleoga Crann Ag iniúchadhTalamh Folamh
Áit Chónaithe
Fág píosa de pháipéar bán faoi chrann.
Croith an crann go bhfeicfidh tú cad é a thitfidh ar an pháipéar bhán.
An bhfuil duilleoga ann a bhfuil poill iontu?
Déan dhá ghrúpa duilleog.
9 Neamhbheo Ag iniúchadh Talamh Folamh
Dealú
Seo píosa de thalamh folamh.
Tabhair leat cuid de na rudaí neamhbheo.
Déan grúpaí díobh.
Déan grúpaí mar atá thíos.
garbh mín geal dorcha
mór beag bog crua
An bhfuil dóigh eile le iad a dhealú?
10 Ag iniúchadh málaí bruscair fáchlós na scoile
Cuir ort na miotóga.Tóg an bruscar atá ina luí ar chlós na scoile, nó
tóg mála dubh lán as ceann de na cannaí bruscair fán chlós.Folmhaigh gach mála. Cuntais an bruscar mar atá thíos.
Cad é a insíonn an cuntas duit? (3 rud)
Déan Clog Uisce
Cruinnigh bruscar. Déan rud éigin eile leis.
páipéar milseán 17
cannaí oráiste / coke 23
páipéar scríofa 26
brioscáin 33
bataí líreacán 38
próca sú mhilis peann tiubh
cipínpotaeogairt
pionna téip uaireadóir
Déan poll agbun an phota.
cipín pota
téip
Cuir uisce saphota.
Socraigh an clog.Coinnigh an cipín ina áit.
Amharc arleibhéal anuisce indiaidhbomaite.
Cuir marc i ndiaidh gach bomaite.
11 Bruscar i gclós na scoile
Suirbhé ar bhruscar.
An bhfuil barraíocht bruscair ina luí fán scoil?
Bíodhseoagat
páipéar cearnach
Pleanleabhar nótaí
miotógaplaisteacha
mála dubh pinn daiteainsiléad
cara
• bruscar ciarsúr0 páipéarx páipéar milseán
• Déan an páipéar a mheá ag deireadh an lae.
• Déan graf cosúil leis an cheann seo.
• Cad chuige a mbíonn níos mó bruscair in áit amháin ná in áit eile?
maidin faoi lón 2.30
páipéir milseán
ciarsúir
málaí brioscán
páipéar
Plean
plean scoile
40____________________30____________________20____________________
10____________________ 0____________________
maidin lón 2.30
12 Barúlacha
Cad é a shíleann daoine?
Cad é a shíleann cuairteoirí, glanadóirí, tuismitheoirí, mná an chlóis, fánbhruscar?
Cuir ceisteanna mar seo:
gach du ine cosú i l leat?• Smaoinigh ar cheisteanna eile.
• Cuir an chaint ar téip.
Cá has adt ig an
bruscar?• Smaoinigh ar 3 cheist eile.
• Cuir na ceisteanna ar 4 dhuine.
• Scríobh na ceisteanna agus na freagraí ar phíosa mór páipéir.
• Fág an páipéar in áit a dtig le daoine a fheiceáil, le freagra a
thabhairt.Cad chuige nachgcuireann tú sa
channabrusca ir é?An maith leatbruscar a
bheith ar nas r á i d e a n n a ?Nach maithnach bhfui l
b ruscar?An gca itheanntusa ua it
13 Bruscar taobh amuigh den scoil
Cuir na ceisteanna thuas ar 3 fásta.
Faigh amach fá bhruscar taobh amuigh den scoil. Déan graf.
Bruscar Scór Ar fad Cé a chaith é?
cipíní llll ll 7 duine fásta, déagóir, páiste
bataí líreacáin
bata méadair ceamara
• Faigh áit fá bhruscar cóngarach don scoil.Tomhais cearnóg méadair. Glac pictiúr denchearnóg.
• Scríobh síos ar an ghraf na píosaí bruscairsa chearnóg.
• Cé a chaith é, do bharúil?NÁ BAIN DEN BHRUSCAR
• Cé is mó a chaitheann bruscar uathu? Amharc an graf.
• Déan liosta den bhruscar a chaitheann tusa uait.
• Cad chuige a ndéanann daoine seo?
Cad é anbruscar is mó afheiceann tú?
An gcaitheanntusa bruscar aran talamh?Cé a chaitheann
uathu bruscar?
14 Dhá thriail fán bhruscar.
Cad é a tharlaíonn do bhruscar lá gaofar?
clogcailc
téipmhiosúr
píosaí páipéir,plaisteach, canna,
buidéalplaisteach
cara
Déan ciorcal sachlós.Déan marc faoigach giotabruscair.Cad é an rud abhogfaidh ardtús agus ardeireadh?
Cá fhad a bhog siad i ndiaidh 10mbomaite?
30 bomaite?
Tarraing pictiúr den ruda tharla.
Cuir an bruscar sa channabruscair.
• Breac síos an tábla.• Cuir an bruscar san uisce. Cad é a tharla?• Líon an tábla. Scríobh fán rud a fuair tú amach.
15 An snámhann sé?
Snámhann sé? Titeann sé go tóin?
Tógseo.
báisín uiscebruscar
spúnóg
uaireadóir
miotóga plaisteacha
16 Cannaí Bruscair
Amharc ar na cannaí móra bruscair sa scoil.An mbaintear úsáid astu?
Glacseo
2 mháladhubha
miotóga plaisteacha
lipéid
ceangail péint
glé siosúrainsiléad cara
• Cá mhéad canna atá sa chlós?• _____ atá ann.• Tarraing pictiúr de cheann.• Tá an canna déanta as _____ agus _____ .• Sa scoil ar 2.30, cuir an bruscar ó na cannaí i mála dubh.
Cad é chomh trom leo?
17 Cannaí Bruscair
Amharc go bhfeicfidh tú an mbainfidh na páistí úsáid as na cannaí.
Cuir ceist ar 6.
Breac síos na freagraí.
An gcaitheanntusa bruscar snacannaí?
Ainm √ X Corruair Cad chuige?___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
Déan canna bruscair a dhearadh.
Dear bosca nó tobán fá choinne conamar páipéir. Beidh claibín de dhíth.
seanbhoscaí/cannaí
páipéar daite
páipéar greamaithe
páipéarcairtchlár
fáiscíní
páipéar nuachta
péint taos
glé
Samplaí
18 Ní bruscar amháin é.
Déan taifead den rud a chaitear ar shiúl sa bhaile.
Déan graf cosúil leis an cheann thíos.
Bruscar L M C D A S Do.
páipéar (málaí) l l ll ll llll
nuachtáin/irisí ll l l l llll
soithí plaisteacha l l l llll
buidéil phlaisteacha l
soithí gloine l l l
conamar bia l l l l
cannaí miotail l l l ll
plaisteach eile lll lll l
páipéar eile/cairtchlár l l ll ll ll
clúdaigh channa l l
Dé Sathairn
Dé hAoine
Déardao in
Dé Céadaoin
Dé Máirt
D é L u a i n
Nuair a chaitear rud sa channa bruscair déantar marc ar an ghraf.
Cuir deireadh ar an liosta.
D é D o m h n a i g h
19 Gan úsáid?
Bhí an graf úsáideach ag clann MhicShíomóin.Ba mhaith le Séanna airgead a chruinniúdon chumann snámha. Chuntais sí 7nuachtán agus 7 gcanna alúmanaim."Dá ndéanfadh gach duine sin thiocfadhlinn an páipéar a dhíol."
D'amharc an mháthair ar an bhia acaitheadh ar shiúl."Chuideodh sin le mo chuid bláthannaagus glasraí mar chothú."
Chuntais an t-athair na buidéilagus na prócaí."Tabhair sin chuig Banc namBuidéal. Rachaidh an t-airgeaddo na daoine bochta."
Fuair an chlann seo amach gur féidir bruscar a úsáid arís.
20 Amharc fá na siopaí
Glacseo
páipéar cearnachléarscáil sráide
breacleabhar
ceamarataifeadán
pinn,peann luaidhe
• Cuir ainmneacha na siopaí ar an phlean.Cad é a dhíolann siad?
• Cuir isteach cannaí bruscair le huimhir. Déan graf.An bhfuil siad lán, folamh, srl?
Canna folamh lán lán go béal le feiceáil glan ordúil
1 ________________________________________________
2 ________________________________________________
3 ________________________________________________
4 ________________________________________________
5 ________________________________________________
__________________________________________________
Cad é an lá aCad é an lá aCad é an lá aCad é an lá aCad é an lá athógtar anthógtar anthógtar anthógtar anthógtar anbruscar?bruscar?bruscar?bruscar?bruscar?
21 Siopaí Glana
An bhfuil lorg scoigíní, diabhlaíochta, scríofa?An bhfuil an taobh amuigh de shiopa ar bith níos measa ná siopa ar bitheile?Cad é mar a thaispeánfaidh tú sin ar do léarscáil?
Socróidh do mhúinteoir go labharfaidh tú leis an tsiopadóir. Cuir ar téip é.
Nuair a rachaidh tú ar ais ar scoil cuir an plean ar phíosa mór páipéir.Scríobh tuairisc fán dóigh atá ar na siopaí, sráideanna.Bain úsáid as grianghraf, téip, nótaí.Cuimhnigh ar na rudaí deasa a chonaic tú.
An nglanann tú anAn nglanann tú anAn nglanann tú anAn nglanann tú anAn nglanann tú anbealach coise?bealach coise?bealach coise?bealach coise?bealach coise?
22 Cá mhéad millilítear?
Cá mhéad a choinníonn sé?Faigh amach cá mhéad a choinníonn soitheach dí. I millilítir athomhaistear sin.
soithí dícrúiscíntomhais
mugaí, cupaí,gloiní
cara
Scríobh síos an graf seo thíos.
canna dí bosca beag buidéal bainne buidéal plaisteach
mo bharúil ml ml ml ml
an fhírinne ml ml ml ml
• Roghnaigh soitheach.• Cá mhéad millilítear a choinníonn sé?• Líon an soitheach le huisce. Doirt isteach sa chrúiscín tomhais é.
Cad é a fuair tú amach?
23 Slogairí Beaga
Cá mhéad millilítear a ólann daoine?
Cá mhéad ad'ó l tú
i n n é ?Fan gob h f e i c f i d h
deoch lóin ml 1• D'ól mé _____ millilítear.• Sin _____ lítear.• _____ an deoch is fearr liom.
m é .• Líon an tábla seo thíos. Cá mhéad a choinníonn cupa?
soitheach toilleadh méid toirt ag gach deochcanna 'coke' ml 1cupa tae ml 2gloine bainne ml 2
24 Pacáisteáil
Ag cur pacáistí i ngrúpaí.
I soithí a fhaighimid bunús dá gceannaímid. Seosoitheach amháin.
• Tarraing 4 shoitheach. Breac síos a n-ainm.
páipéar / miotal
páipéar / plaisteach
páipéar
miotalplaisteach
• Déan grúpa de na pacáistí sa rang.
• Déan liosta / tarraing na grúpaí.
25 Pacáisteáil
Cad é de a bhfuil na pacáistí déanta?Gloine, plaisteach ………
1 2 3 4 5
gloine
____________________________________________________
1 2 3 4 5
plaisteach
____________________________________________________
1 2 3 4 5
páipéar / cairtchlár
____________________________________________________
1 2 3 4 5
miotal
Tá pacáistí ann atá déanta as níos mó ná ábhar amháin.
miotal, plaisteach, 1 2 3 cairtchlár
26 Amharc ar channaí bruscair
Foghlaim fá na cannaí bruscair.
Gabh amach go bhfeicfidh tú iad.
fá choinne tomhais
le scríobhdo phlean
• Cá mhéad atá ann?
• Tá siad déanta as _____ .
• Tá siad _____ cm ar airde, _____ cm trasna.
• Tarraing pictiúr de channa bruscair agus an áit a suíonn sé.
• Scríobh dhá abairt fán áit a bhfuil sé.
Glacseo
27 Glanadóirí
Labhair leis an chúramaí.
Cuir ceisteanna mar na ceisteanna thíos agus roinnt ceisteanna eile.
• Scríobh síos an rud a d'fhoghlaim tú.
• Tarraing pictiúr den leoraí bruscair sascoil s'agat.
• Sa bhaile. Tarraing pictiúr agus tomhais do channa bruscair.
• Tá sé _____ ar airde.
• Tá sé _____ trasna.
• Tig an fear bruscair Dé _________.
Cá huair aCá huair aCá huair aCá huair aCá huair afho lmha í tearfho lmha í tearfho lmha í tearfho lmha í tearfho lmha í teari a d ?i a d ?i a d ?i a d ?i a d ?
Cad é aCad é aCad é aCad é aCad é abhíonn snabhíonn snabhíonn snabhíonn snabhíonn snacanna í ?canna í ?canna í ?canna í ?canna í ?
28 Glanadh Sráideanna
Lá Phóil
LÁRIONAD
Seo Pól Rua. Glanann sé nasráideanna.Tá tromluí air. Tá bruscar ina luí gacháit, dar leis.Tá an tsráid agus an clós clúdaithe.
Tá Pól ag obair don Chomhairle.Tosaíonn sé go luath ar maidin.Bíonn sé sa lárionad ar a 6 achlog.
Sin an áit a bhfaigheann sé anchairt.
Dhá scuab agus sluasaid a bhíonnaige.
Siúlann sé an bealach céanna gach lá. Tá a fhios aige an áit is móbruscar. Siúlann sé i rith an lae.
29 Scéal Phóil 2
Castar leoraí bruscair air 2 uair sa lá.Caitheann sé an bruscar isteach sa leoraí.Tógann an leoraí an bruscar ó na glanadóirí agus ó na cannaí bruscairar an tsráid.Tugann sé ar shiúl é.
Bíonn Pól ag obair go crua. Feiceann sé daoine ag caitheamh bruscairar an bhealach coise.Síleann sé gur chóir dóibh an bruscar a chaitheamh sa channa bruscair.Corruair faigheann sé gloine bhriste.Ar a 3 a chlog téann sé ar ais go dtí an lárionad. Tá sé tuirseach ach tásé sásta gur choinnigh sé na sráideanna glan aus slán.
Scríobh scéal Phóil anois. Ar mhaith leat bheith ag obair ina áit?
30 Bruscar Contúirteach
Tá bruscar contúirteach.
Féadann sé ainmhithe a ghortú agus a mharú.
Tarraing an tábla thíos.
Cad é an cineál bruscair?
Cad é an t-ainmhí?
Cad chuige?
• Sílim gurb ___ ________ an bruscar is contúirtí cionn is ………….
Bruscar Ainmhí An fáth
31 Ainmhithe i gContúirt
An luchóg fhéir ocrach.
• Is luchóg fhéir tú a bhfuil ocras air.Faigheann tú buidéal le bainne ann.
• Críochnaigh an scéal, nó scéal ainmhí eile i gcontúirt ag truflais.
4 phíosa de pháipéar siúcra rianpháipéar
pictiúird'ainmhithe sú
snáthaid
glé
snáth
Ainmhithe sú.
Déan an leabhar leis an pháipéar siúcra.Cuir le chéile iad leis an tsnáth.Ar chlúdach an leabhair scríobh:
'Tá truflais ina contúirt ag'Tá truflais ina contúirt ag'Tá truflais ina contúirt ag'Tá truflais ina contúirt ag'Tá truflais ina contúirt aga inmhithe sú.'a inmhithe sú.'a inmhithe sú.'a inmhithe sú.'a inmhithe sú.'
Greamaigh na pictiúir.Faoin phictiúr scríobh:
'Seo __________ .''Seo __________ .''Seo __________ .''Seo __________ .''Seo __________ .'
32 Scéal eile fá thruflais atá contúirteach.
Nimh luaidhe sna healaí.
Faigheann na mílte ealaí bás gach bliain cionn is go slogann siadmeáchain luaidhe agus grán a chaitheann iascairí uathu. Faigheann siadbás go fadálach agus go pianmhar.
An féidir cuidiú leo?
33 Is féidir cuidiú
• Inis do dhaoine eile fán chontúirt atá le truflais. Cuir taispeántas arfáil do pháistí eile.
• Cad é a déarfá dá mbeadh seans agat labhairt ar an teilifís fánchontúirt?
• Críochnaigh an scéal thíos.
leis.
Chuaigh coscapaill ibhfostú sachanna.Chonaic napáistí sin.
Fágadhbruscar indiaidhpicnic.Fágadhcanna géar
34 Fuíoll Nádúrtha — cá dtéann sé?
Titeann duilleoga de na crainn san fhómhar.Faigheann na mílte de na mionbheithígh bás.Cad é a tharlaíonn dóibh uilig?
miotóga plaisteacha
Cuir na duilleoga aran phlaisteach.Amharc orthu.An bhfuil rud ar bithorthu?
Coinnigh na cinnghasta leo féin.
Cuir síos ar na rudaí afuair tú.Cá mhéad cos?An bhfuil sé bog nócrua?Cad é an dath?Cad é an méid?
Tóg na mionbheithígh.
iteoirí ite
céadchosach duilleogaciaróg cipínícláirseach péisteoga
píosa mór de phlaisteachpotaí eogairt
miondearcán scuab bhog
duilleoga
35 Baictéir agus Fungais
Itheann baictéir agus fungais fuílleach plandaí agus ainmhithe.Lig dóibh fás.
samplaí bia miotógaplaisteacha
potaeogairt créafóg úr
mias domhain
greimscannán
Cuir conamar biasa mhias lecréafóg.
Cuir pota eogairt lánd'uisce isteach. Clúdaigh legreimscannán.
Ar tháinig athrachar an bhia?
Cá huair?
Ar tháinig sé aran bhia uilig?
Déantar gach rud a athchiorclú sa dúlra.
36 Fuíoll Nádúrtha
Déantar fuílleach an dúlra a dhianscaoileadh . Bíonn mionbheithígh beoar na duilleoga a thit. Cothaíonn na duilleoga an chréafóg. Fásannplandaí nua.
Dianscaoileadh a tharlaíonn nuair a thiteann sin amach.
Cad é an dianscaoileadh atá ar bun thíos?
Cé atá á dhéanamh?
37 Péisteoga (foscadh)
Déan cónaí péisteog.
Déanfaidh an phéisteog dianscaoileadh.
páipéar siúcra dubh péisteoga peann aguspáipéar
próca ard
créafógduilleoga greimthéip
cailc
Líon leath bealaigh lecréafóg. Cailc ar a bharrsin. Créafóg go barr.
Cuir na péisteogaisteach.
duilleoga?
Tarraing pictiúr den teach péisteog.
plaisteachamiotóga
málaplaisteach
Duilleoga arbharr.
Clúdaigh le plaisteach. Greamaigh le téip. Déan poill ar son aeir.
Coinnigh an áit dorcha dona péisteoga, le páipéardubh. Coinnigh anchréafóg tais. Fág
amuigh.Ar imigh na
38 Smaointe
Ar mhaith leat rud ar bith nua?
leanbh _______________________________________________
déagóir ______________________________________________
seanduine ____________________________________________
tú féin _______________________________________________
tuismitheoir
Cad é is fearr leat fá d'áit chónaithe?
Cad é nach maith leat?
Cad é ba mhaith leat a fheiceáil thíos?
páirceanna siopaí bus/tacsaíleanbh ___________ ___________ ___________déagóir ___________ ___________ ___________seanduine ___________ ___________ ___________tú féin ___________ ___________ ___________tuismitheoir
39 Truflais Chontúirteach
40 Truflais Chontúirteach(ar lean.)
1993
Dia duit, aDia duit, aDia duit, aDia duit, aDia duit, as t ó c a i g h .s t ó c a i g h .s t ó c a i g h .s t ó c a i g h .s t ó c a i g h .
Dia's MuireDia's MuireDia's MuireDia's MuireDia's Muireduit, a bheanduit, a bheanduit, a bheanduit, a bheanduit, a bheanú d a í .ú d a í .ú d a í .ú d a í .ú d a í .
Aithníonn ciaróg
ciaróg ei le .
Ainm ___________________________Rang _______
Le Breandán Ó Fiaich M.ABunscoil Phobal Feirste 1993
Mionbheithígh
Ár dtimpeallacht
Ár dtimpeallacht