Η ιστοριογραφία μέχρι τον Διόδωρο
Η λέξη ιστορία είχε στους αρχαίους γενικά τρεις σημασίες: α) την αρχική σημασία που ήταν συνολική γνώση, σοφία (Φυσική Ιστορία, Πλίνιος), β) τη σημασία που προήλθε από την προηγούμενη και ήταν η επιστήμη των πράξεων και της ζωής του ανθρώπου και γ) την αντικειμενική σημασία, τη σημασία, δηλαδή, των ίδιων των πράξεων του ανθρώπου.
Ο πρώτος που έδωσε ουσιαστικά τον ορισμό της ιστορίας ως επιστήμης των πράξεων του ανθρώπου είναι ο Ηρόδοτος, ο οποίος έγραψε την Ίστορείης άπο'δειξιν «ώστε ούτε οι πράξεις των ανθρώπων να ξεθωριάσουν με τον χρόνο ούτε τα μεγάλα και θαυμαστά έργα τόσο των Ελλήνων όσο και των βαρβάρων αποδειχτούν ότι έγιναν άδοξα». Ειδική όμως επιστημονική σημασία στη λέξη ιστορία έδωσε ο Αριστοτέλης, διακρίνοντας την από την ποίηση και ανάγοντας τη σε όρο συγκεκριμένο που αναφέρεται στη γνώση των ανθρωπίνων πράξεων, όπου ο άνθρωπος δεν θεωρείται ον φυσικό αλλά λογικό και ηθικά ελεύθερο. Από τον Αριστοτέλη και στο εξής η λέξη ιστορία καθιερώθηκε ως όρος επιστημονικός, τον οποίο μεταχειρίστηκαν οι μεγάλοι ιστοριογράφοι των ελληνιστικών και των ελληνορωμαϊκών χρόνων, όπως ο Πολύβιος, ο Διονύσιος ο Αλικαρνασεύς, ο Διόδωρος ο Σι-
11
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
κελιώτης, ο Πλούταρχος, καθώς και οι Ρωμαίοι ιστορικοί Τίτος Λίβιος και Τάκιτος.
Σε όλους τους λαούς η ιστορία πέρασε από μια πρωτόγονη περίοδο, κατά την οποία περιοριζόταν απλά και μόνο στην ξερή έκθεση γεγονότων, που εξυμνούσαν τον κυρίαρχο της κάθε κοινωνίας ή έθνους, και στην ποιητική ανάπτυξη γεγονότων ή και μύθων, που ψάλλουν «τη δόξα θεών και ανθρώπων». Η πρωτόγονη τούτη ιστορία παρουσιάζεται είτε με τη μορφή αναγραφών, που είναι κατάλογοι δυναστών και ιερέων των μεγάλων ανατολικών λαών, γενεαλογίες ισχυρών οίκων, μυθώδεις διηγήσεις για οικιστές πόλεων, κ.λπ., είτε με τη μορφή ποίησης, ιερών ύμνων και, προπαντός, επικών ποιημάτων, όπως είναι τα ομηρικά έπη, οι σάγες (saga) της Βόρειας Ευρώπης ή τα επικά ιπποτικά άσματα του μεσαίωνα. Η σύνθεση όλων των έργων τούτων γινόταν με σκοπό πρακτικό και χάριν συμφέροντος, με αποτέλεσμα να μην έχουν τίποτα κοινό με την ιστορική επιστήμη όπως την αντιλαμβανόμαστε σήμερα, διότι τους λείπει το συνολικό και κριτικό πνεύμα. Οι Έλληνες πρώτοι ξεπέρασαν την πρωτόγονη περίοδο της ιστορίας και έκαναν την αναγραφή πράξεων ή την απλή αφήγηση του παρελθόντος είδος ιστορικό λογοτεχνικό. Έτσ ι , εμφανίζεται η αφηγηματική ιστορία, με τη λογογραφία των Ιώνων (προ του 500 π .Χ . ) , η πρώτη ελληνική ιστοριογραφία. Οι Ίωνες λογογρά-φοι αφηγήθηκαν κτίσεις πόλεων και γενεαλογίες. Κυρίως όμως το λογοτεχνικό είδος της ιστορίας εμφανίστηκε σε πλήρη ανάπτυξη τα μέσα του 5ου αιώνα, περί το 440 π.Χ. , με τον Ηρόδοτο. Όσο ωραία και θελκτική κι αν ήταν όμως η σύνθεση του Ηροδότου, δεν μπορούσε να ικανοποιήσει την επιθυμία της βαθιάς φιλοσοφικής σκέψης που αναπτύχθηκε κατά τα τέλη του 5ου αιώνα, της οποίας λαμπρός εκπρόσωπος είναι ο Θουκυδίδης. Με σιγουριά και κριτική θεώρηση, με ύφος σφιχτό και αξιωματικό σπάει πρώτος
12
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
τα δεσμά που ένωναν την ιστορία με την εποποιία και αποβάλλει από τη συγγραφή του κάθε μυθώδες και υπερφυσικό στοιχείο, για να αποδειχτεί ο πρώτος και μεγαλύτερος πολιτικός ιστοριογράφος του κόσμου. Ο Θουκυδίδης δεν αρκείται στο να εκθέτει μόνο την ιστορική αλήθεια, αλλά αναζητά και τα αίτια των γεγονότων, ερμηνεύοντας τα με ευρύ, κριτικό πνεύμα.
Από την ευχάριστη διήγηση των γεγονότων που παρατάσσονται με απλή εξωτερική ενότητα, που προέρχεται από τη χρονική και τοπική συνάφεια, επιζητείται ήδη η παράσταση και η ερμηνεία τους με βάση την εσωτερική τους ενότητα, που προέρχεται από τη φυσική και λογική σχέση εσωτερικών δυνάμεων και ενεργειών, εκδηλώσεις των οποίων είναι τα γεγονότα. Για την επίτευξη τούτου του βαθύτερου σκοπού δεν πρέπει να εκτίθενται μόνο τα εξωτερικά πολιτικά γεγονότα αλλά και οι ποικίλες εσωτερικές εκδηλώσεις των λαών. Θαυμάσιο παράδειγμα τέτοιας ολοκληρωμένης ιστορίας δίνει ο Πολύβιος (περί το 140 π .Χ.) . Η γεωγραφία, οι θεσμοί των κρατών, οι νόμοι και τα ήθη, η στρατιωτική, θρησκευτική και οικονομική διοργάνωση δεν είναι θέματα παρόδου αλλά καθαυτή η ύλη της έρευνας του Πολύβιου.
Σε μίμηση των τριών τούτων Ελλήνων ιστορικών, του Ηροδότου, του Θουκυδίδη και του Πολύβιου βάδισαν οι ιστορικοί όλων των αιώνων. Ο Διόδωρος παραδέχεται για τη συμβολή τους στην ιστοριογραφία τους δύο πρώτους, ενώ τον Πολύβιο, του οποίου το έργο γνωρίζει τον αναφέρει μόνο ως παιδαγωγό του Πόπλιου Κορνηλίου Σκιπίωνα, αλλά και τον χρησιμοποιεί ως πηγή για τη ρωμαϊκή ιστορία.
13
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η ζωη' και το έργο τον Διόδωρου
Ο Διόδωρος γεννήθηκε στη μικρή πόλη Αγύριον της Σικελίας περί το 90 π.Χ. , χρονολογία την οποία συνάγουμε από την ομολογία του ιδίου ότι επισκέφτηκε για σπουδές την Αίγυπτο κατά την 180ή ολυμπιάδα, δηλαδή, 60 - 56 π.Χ. Υποθέτουμε επίσης ότι έζησε μέχρι το 30 περίπου π.Χ. , από το ότι το τελευταίο ιστορικό γεγονός που αναφέρει είναι ο αποικισμός του Ταυρομενίου από τον Οκταβιανό που τοποθετείται περί το 36 π.Χ., ενώ ταυτόχρονα δεν υπάρχει στο έργο του η παραμικρή ένδειξη για τη ναυμαχία του Ακτίου, 31 π.Χ. , που αποτέλεσε σταθμό στην εξέλιξη της πολιτικής ιστορίας της εποχής.
Για τη ζωή του Διόδωρου δεν γνωρίζουμε παρά ελάχιστα πέρα από τα όσα ο ίδιος μας λέει στο έργο του. Από το έργο του, λοιπόν, μαθαίνουμε πως εκτός της Ελληνικής, που ήταν η γλώσσα της Σικελίας, έμαθε από μικρή ηλικία και τη Λατινική, χάρη στη στενή επαφή που είχε η πόλη του με τους Ρωμαίους. Κατά τις συχνές επισκέψεις και παραμονές του στη Ρώμη, ήταν ακριβώς η γνώση της Λατινικής που του επέτρεψε να συλλέξει στοιχεία από τα αρχεία και τις βιβλιοθήκες για να τα ενσωματώσει στο έργο του. Σύμφωνα με δική του επίσης ομολογία μαθαίνουμε πως έμεινε στην Αίγυπτο επί τρία χρόνια, όπου μαθήτευσε κοντά στους ιερείς και έμαθε πολλές παραδόσεις της χώρας και πως επί τριάντα χρόνια γύρισε πολλές πόλεις της Ευρώπης και της Ασίας για να συγκεντρώσει υλικό για το έργο του. Πέρα από αυτά δεν γνωρίζουμε τίποτε ούτε διαθέτουμε άλλες πηγές για τη ζωή του.
Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης έγραψε Βιβλιοθήκην ιατο-ρικήν, ήτοι παγκόσμια ιστορία από τα αρχαιότατα μυθικά χρόνια μέχρι τον Γαλατικό πόλεμο του Καίσαρα, το 59 π.Χ. Το έργο του αποτελείται από σαράντα βιβλία και ο ίδιος το
14
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
χωρίζει σε τρία μέρη. Το πρώτο περιλαμβάνει τα σκοτεινά χρόνια πριν τα Τρωικά, σε έξι βιβλία (τρία με τη ζωή των βαρβάρων και τρία με τη μυθική εποχή των Ελλήνων). Το δεύτερο μέρος, που αποτελείται από τα επόμενα έντεκα βιβλία, είναι η παγκόσμια ιστορία από τον Τρωικό πόλεμο μέχρι τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Στα υπόλοιπα είκοσι τρία συνεχίζεται η αφήγηση της παγκόσμιας ιστορίας μέχρι τον Γαλατικό πόλεμο του Ιουλίου Καίσαρα.
Από τα σαράντα αυτά βιβλία σώζονται πλήρη τα Α - Ε και τα ΙΑ - Κ, από τα υπόλοιπα υπάρχουν μόνο αποσπάσματα που διασώθηκαν στο έργων άλλων συγγραφέων, όπως του Ευσεβίου, του Φώτιου, του Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννητου, του Τζέτζη , του Ευσταθίου κ.α.
Το περιεχόμενο των βιβλίων του είναι συνοπτικά το εξής: Βιβλίο Α: Μυθολογικές παραδόσεις, βασιλείς και έθιμα
των Αιγυπτίων. Βιβλίο Β: Ιστορία της Ασσυρίας, περιγραφή της Ινδίας,
Σκυθίας, Αραβίας και των νησιών του Ωκεανού. Βιβλίο Γ: Αιθιοπία, Αμαζόνες της Αφρικής, κάτοικοι
των παραλίων του Ατλαντικού και γένεση των πρώτων θεών.
Βιβλίο Δ: Οι θεοί των Ελλήνων, οι Αργοναύτες, ο Θησέας, οι Επτά επί Θήβας.
Βιβλίο Ε: Νησιά και λαοί της Δύσης, Ρόδος, Κρήτη. Βιβλία ΣΤ - I: Αποσπάσματα που αναφέρονται σε γεγο
νότα από τον Τρωικό πόλεμο μέχρι το 480 π.Χ.
15
Βιβλία ΚΑ - Μ: Αποσπάσματα γεγονότων της περιόδου από 301 - 60 π.Χ. Πηγές του Διόδωρου ήταν, γενικά στα ιστορικά, ο Έφορος και ο Απολλόδωρος, ενώ στα γεωγραφικά, ο Αγαθαρ-χίδης και ο Αρτεμίδωρος. Ειδικά για την ελληνική μυθολογία άντλησε από τον Διονύσιο τον Σκυτοβραχίονα, για τα αιγυπτιακά από τον Εκαταίο τον Αβδηρίτη και για τα περσικά και ασσυριακά από τον Κτησία. Για την ελληνική ιστορία μέχρι τον Μέγα Αλέξανδρο πήρε στοιχεία από τον Ηρόδοτο, τον Έφορο, τον Θεόπομπο, τον Ανα-ξιμένη τον Λαμψακηνό, τον Καλλισθένη και από τον Δη-μόφιλο. Για τους χρόνους του Μεγ. Αλεξάνδρου είχε ως πηγή τον Κλείταρχο, ενώ για την εποχή των διαδόχων του τον Ιερώνυμο και τον Δούρι τον Σάμιο. Για την ιστορία της Σικελίας, στην οποία αφιερώνει μεγάλο μέρος, πηγές του ήταν ο Τίμαιος κυρίως και δευτερευόντως ο Φίλιστος, ο Αντίοχος, ο Δίυλλος, ο Ερμείας, ο Καλλίας και ο Αντανδρος. Για τη συγγραφή της ρωμαϊκής ιστορίας είναι αμφίβολο αν χρησίμευσαν στον Διόδωρο οι Γ ω -μαίοι ιστορικοί Φάβιος Πίκτωρ, Καλπούρνιος Πίσσων και Κάσσιος Εμίνας, δεν υπάρχει όμως αμφιβολία ότι ακολούθησε τους Έλληνες Μηνόδοτο τον Περίνθιο, Σό-συλο τον Ιλιέα, τον Πολύβιο και τον Ποσειδώνιο. Το να αναλάβει κάποιος να συγγράψει παγκόσμια ιστορία την εποχή που έζησε ο Διόδωρος ήταν έργο εξαιρετικά δύσκολο. Δύσκολη η ανεύρεση τόσου υλικού, δύσκολο το ξεκαθάρισμα του, δύσκολη η ταξινόμηση και δύσκολη η διάταξη του. Και τη μεν πρώτη δυσκολία ο Διόδωρος με ακατάβλητη θέληση και επιμονή κατάφερε να την υπερνικήσει. Ταξίδεψε σε πολλές χώρες και μελέτησε πολλές
16
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
βιβλιοθήκες και αρχεία καθώς και το έργο των περισσότερων προγενέστερων του ιστορικών και γεωγράφων. Συγκέντρωσε άφθονο και ποικίλο υλικό που δεν αναφερόταν μόνο στα γεγονότα και τις πράξεις αλλά και στις γεωγραφικές σχέσεις και τα ήθη και έθιμα των λαών, καθώς και στις τέχνες και τα γράμματα τους. Την επόμενη όμως δυσκολία, το ξεκαθάρισμα τόσου υλικού, δεν κατάφερε πάντα να την ξεπεράσει με επιτυχία. Καθώς ανατράφηκε εν μέσω των ρητορικών σχολών που ανθούσαν στην εποχή του, στερούνταν πολιτικής αγχίνοιας, για να εκτιμήσει σωστά τους πολιτικούς αγώνες και τους πρωταγωνιστές τους, και κριτικής οξύνοιας, για να διακρίνει το αληθές από το πλαστό. Περισσότερο όμως ο Διόδωρος αστόχησε στο τρίτο σκέλος της προσπάθειας του, στη διάταξη, δηλαδή, της ύλης. Συνθέτοντας το μεγαλύτερο μέρος του έργου του κατά τη χρονολογική μέθοδο, το χώρισε σε τμήματα, προτάσσοντας σε καθένα απ αυτά το έτος της ολυμπιάδας, τον επώνυμο άρχοντα των Αθηνών και τον Ρωμαίο ύπατο, στη θητεία των οποίων συνέβαιναν τα ιστορούμενα γεγονότα. Τούτη η μέθοδος όμως ήταν εντελώς λαθεμένη, όχι μόνο επειδή δεν συμπίπτει ο χρόνος των επωνύμων Αθηναίων αρχόντων με τον χρόνο των Ρωμαίων υπάτων (ο χρόνος της Υπα-τείας άρχιζε την 1η Ιανουαρίου, ενώ η θητεία του επωνύμου άρχοντα στην Αθήνα περί τα μέσα Ιουλίου), αλλά και επειδή το χρονικό διάστημα του ενός έτους είναι εξαιρετικά μικρό για τα γεγονότα της παγκόσμιας ιστορίας. Έτσ ι ο συγγραφέας αναγκάζεται ανά πέντε ή έξι κεφάλαια να μεταφέρει τον αναγνώστη από την Ελλάδα στη Σικελία κι από τη Σικελία στη Μακεδονία και από εκεί πάλι στη Ρώμη, πράγμα που όπως είναι φυσικό διαταράσσει την οικονομία του έργου.
17
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η αξία τον έργον
Η γλώσσα του Διόδωρου παρά το ότι είναι απλή και σαφής, είναι άχρωμη και σχεδόν υπερβολικά άψυχη, πράγμα όμως που εκτίμησαν ιδιαίτερα οι Βυζαντινοί, όπως μαρτυρεί ο Φώτιος, όταν λέει ότι ο Διόδωρος κέχρηται ψράσει σαφεϊκαι άκομψω και ιστορία μάλιστα πρεπονση και μήτε τάς λίαν ύπερηττικισμένας και άρχαιοτρόπονς διώκων συντάξεις μήτε προς την καθωμιλημένην νενων παντελώς, αλλά τω μέσω των λόγων χαρακτήρι χαίρων. Τούτο ακριβώς λοιπόν το χαρακτηριστικό της γλώσσας του, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί αρνητικό, έκανε το έργο του Διόδωρου το μοναδικό σχεδόν ιστορικό σύγγραμμα που διαβαζόταν κατά τους βυζαντινούς χρόνους, δεδομένου ότι τότε σπανίως διάβαζαν τα έργα του Θουκυδίδη, του Εφόρου, του Θεόπομπου και του Πολύβιου, έτσι τα μεγάλα έργα και πράξεις του αρχαίου κόσμου Χριστιανοί και εθνικοί τα διδάσκονταν κυρίως από τον Διόδωρο, που χρησίμευσε και ως πρότυπο των Βυζαντινών χρονογράφων.
Ήδη από τον Εκαταίο τον Μιλήσιο και τον Ηρόδοτο, οι Έλληνες ιστορικοί επικέντρωναν το ενδιαφέρον τους στα γεωγραφικά στοιχεία των χωρών και στα ήθη και έθιμα των λαών .με τους οποίους καταπιάνονταν. Ακολουθώντας τη δική τους παράδοση, η ιστορία παρέμεινε άρρηκτα δεμένη με τη γεωγραφία. Μετά τις κατακτήσεις του Αλεξάνδρου και την επέκταση των ορίων του ελληνικού κόσμου, οι λόγιοι των Ελληνιστικών χρόνων αφέθηκαν στη γοητεία της μελέτης ξένων χωρών και λαών απομακρυσμένων, ανταποκρινόμενοι στις ανάγκες ενός κοινού με όλο και μεγαλύτερη δίψα για κάθε τι νέο, θαυμαστό, ακόμα και παράδοξο. Την ίδια τούτη τάση ξαναβρίσκουμε στον Διόδωρο. Δεν είναι τυχαίο που από τις πρώτες κιόλας αράδες θέτει το έργο του υπό την
18
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
αιγίδα του Οδυσσέα, ο οποίος πολλών ανθρώπων ίδεν άστεα και νόον εγνω. Α π ' άκρου σ' άκρο, το έργο του Διόδωρου διαπνέεται από ζωηρό ενδιαφέρον για τη γεωγραφία των χωρών και την εθνογραφία των λαών, στο βαθμό πάντα που τούτα τα.θέματα μπορούν να κεντρίσουν την περιέργεια του αναγνώστη.
Ταυτόχρονα, ο Διόδωρος δεν ξεχνά ποτέ πως το έργο που ανέλαβε δεν έχει μόνο σκοπό να διδάξει και να ψυχαγωγήσει τον αναγνώστη αλλά και να τον κάνει να σκεφτεί. Από καιρού εις καιρόν, καλεί, διακριτικά πάντα, τον αναγνώστη να στρέψει την προσοχή του στα διδάγματα που θα μπορούσε να αντλήσει από την αφήγηση του. Αν επεκτείνεται, λέει ο ίδιος, στην παράθεση των «νομίμων» στους Αιγυπτίους, το κάνει για τρεις λόγους. Πρώτον, διότι ξεχωρίζουν για την παλαιότητα τους (παλαιότητι διήνεγκαν), δεύτερον, διότι φανερώνουν τάσεις πέρα από τα συνήθη (παρηλλαγμενην τάξιν εσχον), και τρίτον, διότι μπορούν να ωφελήσουν τους αναγνώστες {ωφέλειαν τοις φιλαναγνωστοϋσι δύνανται παρασχε'σθαι). Σε μία φράση, ο Διόδωρος εκφράζει τις βασικές αρχές που τον οδηγούν: την αρχαιότητα ηθών και θεσμών, την ιδιαιτερότητα που παρουσιάζουν και ικανοποιούν την ανάγκη του κοινού του για το «παράδοξο», και την ηθική ωφέλεια που μπορούν να προσφέρουν στην κοινωνία.
Ένα από τα θέματα που διατρέχουν ολόκληρο το έργο είναι ο αποφασιστικός ρόλος που παίζουν οι μεγάλοι άνδρες στην ιστορία της ανθρώπινης κοινωνίας. Τον ρόλο αυτό υπογραμμίζει ο Διόδωρος, όταν εξηγεί τις αιτίες για τις οποίες θεωρεί αναγκαίο να μην παραληφθεί η εποχή των ηρώων και των ημιθέων και, κυρίως, στο δωδέκατο απόσπασμα του Δέκατου Βιβλίου, όταν λέει ότι: «η σύνθεση της βιογραφίας των προσωπικοτήτων του παρελθόντος είναι μεν δύσκολη για τους ιστορικούς, αλλά ταυτόχρονα ωφελεί σε μεγάλο βαθμό την κοινωνία συνολικά». Από το πρώτο
19
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
βιβλίο της ιστορίας του, οι μεγάλοι φαραώ αλλά και οι θεοί των Αιγυπτίων, Όσιρις και Ίσις , παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη των λαών. Στη συνέχεια, ο Νίνος, η Σεμίραμις, ο Ηρακλής, ο Ιάσων, ο Θησεύς, ο Δαίδαλος αλλά και ο Αριστείδης, ο Ξέρξης, ο Θεμιστοκλής, ο Γέλων, ο Περικλής και ο Βρασίδας, ο Διονύσιος ο Πρεσβύτερος, ο Επαμεινώνδας, ο Φίλιππος και ο Τιμολέων, ο Αλέξανδρος ο Μέγας και οι. Διάδοχοι και πολλοί άλλοι, με τα κατορθώματα τους απαρτίζουν στην ουσία τον σκελετό της ιστορικής αφήγησης.
Από τα γεγονότα, εκείνα που παίζουν πρωταρχικό ρόλο είναι οι πολεμικές συγκρούσεις, πράγμα φυσικό για ιστορικό της αρχαιότητας. Μολονότι ο Διόδωρος δεν είναι αυθεντία στον εν λόγω τομέα, όπως οι παλαιότεροι του Θουκυδίδης, Ξενοφών ή Πολύβιος, δείχνει να γνωρίζει αρκετά ώστε να θεωρεί αποφασιστικό παράγοντα της εξέλιξης πόλεων και ηγεμονιών την τροπή των γεγονότων στα πεδία των μαχών. Η ιστορία μέχρι την εποχή του γραφόταν στα πεδία των μαχών: ο Τρωικός πόλεμος, η κάθοδος των Ηρακλείδων, οι Περσικοί πόλεμοι, ο Πελοποννησιακός πόλεμος, οι επιτυχίες του Φιλίππου και η εκστρατεία του Αλεξάνδρου, οι μάχες των Διαδόχων, οι Καρχηδονιακοί πόλεμοι, η κατάκτηση της Ανατολής από τη Ρώμη , οι Γαλατικοί, τέλος, πόλεμοι και οι εμφύλιες διαμάχες που διαδραματίζονταν στην εποχή του. Πώς μπορούσε, λοιπόν, ο Διόδωρος να βγει από εκείνο το πλαίσιο που εξακολουθούσε να καθορίζει τη ζωή των λαών; Έτσ ι , η Ιστορική Βιβλιοθήκη με τη σειρά της συνεισφέρει άφθονο υλικό στην ιστορία του πολέμου, στην οποία ο Διόδωρος επικεντρώνει σε μεγάλο βαθμό το ενδιαφέρον του. Στα πρώτα πέντε βιβλία, όπως είναι φυσικό, σημαντικότερο είναι το εθνογραφικό μέρος, αλλά και πάλι βλέπουμε πως από τη μυθική εποχή, θεοί και ήρωες, 'Οσιρις, Διόνυσος, Ηρακλής, Αμαζόνες, εμφανίζονται ως κατακτητές, κάποιες φορές και ε Ι
ΣΟ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ρηνικοί όπως ο Όσιρις, μαζί με τους βασιλιάδες. Από το Ένατο, όμως, μέχρι και το Εικοστό βιβλίο οι περιγραφές των πολέμων κατέχουν πολύ μεγαλύτερη έκταση. Ας σημειωθεί, μάλιστα, πως από τις περιγραφές αυτές πολλές είναι εκείνες που δικαιώνουν το έντονο ενδιαφέρον των ιστορικών της πολεμικής τέχνης. Ένα από τα πολεμικά θέματα που φαίνεται να έλκει ιδιαίτερα την προσοχή του Διόδωρου είναι οι πολιορκίες. Ενδιαφέρεται να δώσει αναλυτικά το πώς επιλέγονται οι τόποι προς οχύρωση, τις τακτικές πολιορκητών και πολιορκουμένων, τις μεθόδους επίθεσης και άμυνας, που τα περιγράφει λεπτομερώς, χωρίς να παραλείπει τα προβλήματα που προκύπτουν από τη διάταξη αλλά και την κατασκευή των τειχών.
Για όλους αυτούς τους λόγους, αλλά και πολλούς άλλους που θα βρει ο αναγνώστης στις σελίδες του έργου, η αξία του, πέρα από τις όποιες ελλείψεις του, είναι ανεκτίμητη, καθώς, επίσης, αναπληρώνει την απώλεια πολλών ιστορικών έργων της αρχαιότητας, τα οποία μόνο μέσω του έργου του Διόδωρου μπορέσαμε να γνωρίσουμε, αλλά και από το γεγονός ότι το τμήμα που αναφέρεται στη ρωμαϊκή ιστορία είναι το αρχαιότερο και το πιο αξιόπιστο που διαθέτουμε.
Το Τέταρτο Βιβλίο
Ο Διόδωρος ανοίγει το Τέταρτο Βιβλίο της ιστορίας του αναφερόμενος εξ αρχής στις δυσκολίες που αντικειμενικά παρουσιάζει το θέμα μιας κατά κάποιον τρόπο ολοκληρωμένης απόδοσης της μυθολογίας, δυσκολίες για τις οποίες απέφυγαν να περιλάβουν τους μυθικούς χρόνους στα ιστορικά τους συγγράμματα οι Έφορος, Καλλισθένης και Θεό-πομπος, εκθέτοντας τη δική του άποψη για εκείνη την επο-
21
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
χή, σύμφωνα με την οποία οι θεοί ήταν αρχικά βασιλιάδες ή ήρωες που Θεοποιήθηκαν λόγω των ευεργεσιών που πρόσφεραν στην ανθρωπότητα - αν οι πράξεις τους μοιάζουν υπερφυσικές, είναι επειδή κρίνονται με τα μέτρα των αδύναμων ανθρώπων της εποχής του. Κυριότερη πηγή του υλικού για το Τέταρτο Βιβλίο είναι ο Διονύσιος ο Σκυτοβραχίων, που έζησε τον δεύτερο π.Χ. αιώνα στην Αλεξάνδρεια και συνέγραψε ένα είδος μυθολογικής εγκυκλοπαίδειας που περιλάμβανε τους κύκλους των Αργοναυτών, του Διονύσου, των Αμαζόνων και του Τρωικού πολέμου. Θεωρείται γενικά πως για τα περί τον Ηρακλή ο Διόδωρος άντλησε από το Ηρακλέους έγκώμιον του Μάτρι του Θηβαίου, έργο στο οποίο δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην αναφορά των παιδιών που γέννησε ο Ηρακλής, ώστε να υπάρχει έρεισμα για τις πολυάριθμες οικογένειες του ελληνικού κόσμου που ανέφεραν την καταγωγή τους σ' αυτόν. Για τα θέματα που αφορούν στις περιοχές της δυτικής Μεσογείου, ο Διόδωρος άντλησε από τον Τίμαιο τον Ταυρομένιο, που εξόριστος στην Αθήνα για πενήντα χρόνια συνέγραψε ιστορία της Σικελίας και της δυτικής Μεσογείου σε τριάντα οκτώ βιβλία. Ιδιαίτερο στοιχείο του Τετάρτου Βιβλίου είναι η αναφορά του Αγυρίου, της ιδιαίτερης πατρίδας του Διόδωρου, στον μυθικό κύκλο του Ηρακλή και του Ιόλαου.
22
Κ Ε Ι Μ Ε Ν Ο - Μ Ε Τ Α Φ Ρ Α Σ Η
24
Στο τέταρτο βιβλίο του Διόδωρου περιέχονται τα εξής
Εισαγωγή για τους μύθους που αναφέρουν οι ιστορικοί. Για τον Διόνυσο, τον Πρίαπο, τον Ερμαφρόδιτο και τις
Μούσες. Για τον Ηρακλή, τους δώδεκα άθλους και τα υπόλοιπα
κατορθώματα που έκανε μέχρι την αποθέωση του. Για τους Αργοναύτες, τη Μήδεια και τις θυγατέρες του
Πελία. Για τους απογόνους του Ηρακλή. Για τον Θησέα και τους άθλους του. Για τους Επτά επί Θήβας. Για τους επιγόνους των Επτά επί Θήβας. Για τον Νηλέα και τους απογόνους του. Για τους Λαπίθες και τους Κενταύρους. Για τον Ασκληπιό και τους απογόνους του. Για τις θυγατέρες του Ασωπού και τους γιους που
απέκτησε ο Αιακός. Για τον Πέλοπα, τον Τάνταλο, τον Οινόμαο και τη Νιόβη. Για τον Δάρδανο και τους απογόνους του μέχρι τον
Πρίαμο. Για τον Δαίδαλο και τον Μινώταυρο και για την εκ
στρατεία του Μίνωα εναντίον του βασιλιά Κωκάλου. Για τον Αρισταίο, τον Δάφνη και τον Έρυκα, καθώς και
για τον Ωρίωνα.
25
ΔΙΟΔΩΡΟΥ ΣΙΚΕΛΙΩΤΟΥ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
26
ΔΙΟΔΩΡΟΥ ΣΙΚΕΛΙΩΤΟΥ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
1. Δεν αγνοώ πως όσοι συντάσσουν αρχαίες μυθολογίες συμβαίνει να δυσκολεύονται πολύ κατά τη συγγραφή. Επειδή λόγω της αρχαιότητας του το σχετικό υλικό είναι δυσεύρετο, οι γράφοντες βρίσκονται σε πολύ δύσκολη θέση, ενώ ταυτόχρονα καθώς η χρονική του τοποθέτηση δεν επιδέχεται ακριβή έλεγχο, κάνει τους αναγνώστες να περιφρονούν τα ιστορούμενα. Επί πλέον, η ποικιλία και το πλήθος των ηρώων, ημιθέων και των άλλων ανδρών που πρέπει να γενεαλογηθούν κάνουν σχεδόν ανέφικτη την αφήγηση. Μα το μεγαλύτερο και πιο εξωφρενικό εμπόδιο απ' όλα είναι πως συμβαίνει εκείνοι που ανέγραψαν τα αρχαιότατα γεγονότα και μυθολογίες να μην συμφωνούν μεταξύ τους. Γ ι ' αυτούς τους λόγους, εκείνοι που απέκτησαν τη μεγαλύτερη φήμη στους μεταγενέστερους ιστοριογράφους δεν ασχολήθηκαν με την αρχαία μυθολογία, ένεκα των δυσχερειών, αλλά περιορίστηκαν στην καταγραφή των νεοτέρων μόνο γεγονότων. Έτσι , λοιπόν, για παράδειγμα, ο Έφορος ο Κυμαίος 1 , που ήταν μαθητής του Ισοκράτη, όταν έπιασε να γράψει παγκόσμια ιστορία, παράλειψε τις παλαιές μυθολογίες κι άρχισε την ιστορία του από τα γεγονότα που έλαβαν χώρα μετά την κάθοδο των Ηρακλείδων. Το ίδιο έκαναν και ο Καλλισθένης 2 και ο Θεόπομπος 3, σύγχρονοι του Εφόρου, που κρατήθηκαν μακριά από τους
27
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗ!
28
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
παλαιούς μύθους. Εμείς, όμως, μιας κι έχουμε αντίθετη γνώμη από εκείνους, υποστήκαμε τον κόπο της σχετικής αναγραφής και φροντίσαμε με κάθε τρόπο να εκθέσουμε τους αρχαίους μύθους. Διότι πολλές και μεγάλες πράξεις συντελέστηκαν από τους ήρωες και τους ημιθέους και πολλούς άλλους μεγάλους άνδρες, τους οποίους, για τις ευεργεσίες που παρείχαν σ' όλους τους ανθρώπους, οι μεταγενέστεροι τους τίμησαν άλλους με ισόθεες και άλλους με ηρωικές θυσίες, ενώ όλους η ιστορία τους εξύμνησε στον αιώνα με τους επαίνους που τους έπρεπαν.
Στα τρία προηγούμενα βιβλία, αναγράψαμε τις πράξεις που τοποθετούνται στα μυθικά χρόνια στα άλλα έθνη, όσα εξιστορούν για τους θεούς τους, καθαις και την τοπογραφία της χώρας του καθενός, τα θηρία και τα λοιπά ζώα που βρίσκονται στις χώρες τους και, γενικά, αναφέραμε κάθε τι αξιομνημόνευτο και παράδοξο. Στο παρόν βιβλίο, θα δούμε τι ιστορούν οι Έλληνες για τα αρχαία τους χρόνια σχετικά με τους επιφανέστερους ήρωες και ημιθέους και, γενικά, για όλους όσους έκαναν αξιόλογα πολεμικά κατορθώματα αλλά και για εκείνους που σε καιρό ειρήνης ανακάλυψαν ή θεσμοθέτησαν κάτι χρήσιμο για την κοινωνική ζωή. Αρχή θα κάνουμε από τον Διόνυσο, επειδή και εξαιρετικά παλαιός είναι αλλά και μέγιστες ευεργεσίες προσέφερε στο ανθρώπινο γένος. Ή δ η έχουμε πει στα προηγούμενα βιβλία πως μερικοί βάρβαροι λαοί διεκδικούν τη γένεση τούτου του θεού. Οι Αιγύπτιοι, για παράδειγμα, λένε πως ο θεός που εκείνοι ονομάζουν Όσιρι είναι ο καλούμενος από τους Έλληνες Διόνυσος4. Αυτός, κατά τη μυθολογία τους, επισκέφτηκε ολόκληρη την οικουμένη, ανακάλυψε τον οίνο και δίδαξε στους ανθρώπους την καλλιέργεια του αμπελιού, και γ ι ' αυτή την ευεργεσία όλοι συμφώνησαν να του χαρίσουν την αθανασία. Το ίδιο και οι Ινδοί δηλώνουν πως τούτος ο θεός γεννήθηκε σ' εκείνους και πως,
29
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
30
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
αφού φιλόπονα βρήκε την καλλιέργεια του αμπελιού, μετέδωσε τη χρήση του κρασιού στους ανθρώπους ολόκληρης της οικουμένης5. Εμείς, τώρα, καθόσον μιλήσαμε ήδη αναλυτικά γι αυτά, θα αναφερθούμε σε όσα λέγονται από τους Έλληνες γ ι ' αυτό τον θεό.
2. Λένε, λοιπόν, πως τον Κάδμο, τον γιο του Αγήνορα, τον έστειλε ο βασιλιάς από τη Φοινίκη να βρει την Ευρώπη, με την εντολή ή να του πάει την κόρη ή να μην ξαναγυρίσει στη Φοινίκη. Εκείνος γύρισε πολλές περιοχές και, μην μπορώντας να τη βρει, έχασε κάθε ελπίδα επιστροφής στο σπίτι του - έφτασε, λοιπόν, στη Βοιωτία και, υπακούοντας στον χρησμό που έλαβε, ίδρυσε τις Θήβες6. Εκεί εγκαταστάθηκε, παντρεύτηκε την Αρμονία, την κόρη της Αφροδίτης, και απόκτησε από αυτήν τη Σεμέλη, την Ινώ, την Αυτονόη και την Αγαύη, καθώς και τον Πολύδωρο. Ο Δίας έσμιξε με τη Σεμέλη, για την ομορφιά της, μα καθώς πλάγιαζε μαζί της ήσυχα, εκείνη φαντάστηκε πως την καταφρονούσε· τον παρακάλεσε, λοιπόν, να σμίξει μαζί της με τον ίδιο τρόπο που πλησίαζε και την Ήρα. Έτσ ι , ο Δίας την επισκέφτηκε σ' όλη του τη θεϊκή μεγαλοπρέπεια εν μέσω αστραπών και βροντών, για να ενωθεί μαζί της ως θεός- η Σεμέλη, που ήταν έγκυος, δεν άντεξε το μεγαλείο της θείας εμφάνισης και απέβαλε το βρέφος ενώ η ίδια κάηκε στη φωτιά. Μετά απ' αυτό, ο Δίας πήρε το παιδί, το έδωσε στον Ερμή και τον πρόσταξε να το μεταφέρει στο σπήλαιο στη Νύσα, που κείται μεταξύ Φοινίκης και Νείλου, και να το παραδώσει στις νύμφες που έπρεπε να το αναθρέψουν και να το φροντίσουν με τη μεγαλύτερη επιμέλεια και προσοχή. Κατά συνέπεια, εφόσον ο Διόνυσος ανατράφηκε στη Νύσα πήρε το όνομα του από τον Δία και τη Νύσα. Πράγμα που μαρτυρεί και ο Όμηρος στους ύμνους του, όπου λέει 7
31
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
32
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
Υπάρχει κάποια Νύσα, βουνό ψηλό, γεμάτο δάση, μακριά απ' τη Φοινίκη, στις ροές σιμά του Αιγύπτου.
Αφού ανατράφηκε από τις νύμφες στη Νύσα, λένε πως έγινε ο εφευρέτης του κρασιού και δίδαξε στους ανθρώπους την καλλιέργεια του αμπελιού. Επισκέφτηκε ολόκληρη σχεδόν την οικουμένη εξημερώνοντας το μεγαλύτερο μέρος της, αιτία για την οποία έτυχε των μεγαλυτέρων τιμών από όλους. Ο ίδιος βρήκε και το ποτό που κατασκευάζεται από το κριθάρι, το οποίο μερικοί ονομάζουν ζύθο, που στην ευωδιά δεν υπολείπεται πολύ από το κρασί. Αυτό το δίδαξε στις χώρες που δεν επιδέχονταν καλλιέργεια αμπελιού. Μαζί του περιέφερε και στρατό, που δεν τον αποτελούσαν μόνο άντρες αλλά και γυναίκες, και τιμωρούσε τους άδικους και ασεβείς ανθρώπους. Στη Βοιωτία, από ευγνωμοσύνη προς την πατρίδα του, ελευθέρωσε όλες τις πόλεις και ίδρυσε πόλη της οποίας το όνομα σήμαινε αυτονομία, την οποία ονόμασε Ελευθερές.
3. Εκστράτευσε στην Ινδία απ' όπου επέστρεψε τον τρίτο χρόνο στη Βοιωτία, φέρνοντας μαζί του αξιόλογο πλήθος λαφύρων, και ήταν ο πρώτος απ' όλους που έκανε θρίαμβο πάνω σε ινδικό ελέφαντα. Έτσ ι , οι Βοιωτοί κι οι υπόλοιποι Έλληνες αλλά και οι Θράκες σε ανάμνηση της εκστρατείας στις Ινδίες καθιέρωσαν τις τριετηρικές8 θυσίες στον Διόνυσο και πιστεύουν πως τότε ακριβώς αποκαλύπτεται ο θεός στους ανθρώπους. Γ ι ' αυτό και σε πολλές ελληνικές πόλεις ανά τριετία συγκεντρώνονται βακχικές ομάδες γυναικών και είναι νόμιμο να κρατούν θύρσους οι παρθένες, να καταλαμβάνονται επίσης από τον θεό κραυγάζοντας «Ευάν» και να τον τιμούν ενώ οι γυναίκες κατά ομάδες θυσιάζουν στον θεό, βακχεύουν και, γενικά, υμνούν την παρουσία του Διονύσου, μιμούμενες τις μαινάδες9 που,
33
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
34
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
όπως λέει η ιστορία, συντρόφευαν τον θεό τα παλαιά χρόνια. Ο ίδιος θεός τιμώρησε, επίσης, πολλούς ανά τις διάφορες περιοχές της οικουμένης που θεωρούνταν ασεβείς, επιφανέστεροι των οποίων είναι ο Πενθέας και ο Λυκούργος. Επειδή η ανακάλυψη του κρασιού που δόθηκε δώρο στους ανθρώπους ήταν πηγή εξαιρετικής ικανοποίησης γ ι ' αυτούς, τόσο ένεκα της ηδονής που προκύπτει από το ποτό όσο και από την ευτονία που χαρίζει στο σώμα όσων πίνουν κρασί, λένε πως όταν στα δείπνα προσφέρεται ανέρωτο κρασί, το χαιρετίζουν με την προσφώνηση «Στον καλό θεό!», κι όταν, μετά το δείπνο, προσφέρεται κρασί ανακατεμένο με νερό, με το επιφώνημα «Στον Δία τον Σωτήρα!» 1 0 . Διότι, όταν το κρασί πίνεται ανέρωτο, προκαλεί μανιώδεις διαθέσεις, ενώ, αν έχει ανακατευτεί με τη βροχή του Δία, η ευχαρίστηση και η ηδονή παραμένουν, ενώ οι βλαβερές επιδράσεις της μανίας και της χαύνωσης διορθώνονται. Και γενικά, λέει ο μύθος, οι θεοί που τυγχάνουν της μεγαλύτερης αποδοχής από τους ανθρώπους είναι εκείνοι που ξεπέρασαν στις ευεργεσίες τους άλλους με την ανακάλυψη αγαθών, δηλαδή ο Διόνυσος και η Δήμητρα, επειδή ο πρώτος ανακάλυψε το πλέον ευχάριστο ποτό, ενώ η δεύτερη παρέδωσε στο ανθροί»πινο γένος την καλύτερη ξηρά τροφή".
4. Μερικοί παραδίδουν τον μύθο πως υπήρξε και δεύτερος Διόνυσος, σε πολύ προγενέστερη εποχή από αυτόν. Λένε, λοιπόν, πως από τον Δία και την Περσεφόνη γεννήθηκε Διόνυσος, επονομαζόμενος από μερικούς Σαβάζιος, του οποίου η γένεση, οι θυσίες και οι τιμές γιορτάζονται κρυφά τη νύχτα, για την ντροπή που ακολουθεί μετά τη συνουσία. Λένε επίσης γι ' αυτόν ότι ξεχώριζε για την οξύνοιά του και ότι ήταν ο πρώτος που επιχείρησε να ζέψει βόδια και μ' αυτά να κάνει τη σπορά των σιτηρών
35
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗ!
36
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
εξ αυτού, άλλωστε, τον παρουσιάζουν με κέρατα. Όσο για τον Διόνυσο που γεννήθηκε από τη Σεμέλη κατά τους νεότερους χρόνους, λένε πως το σώμα του ήταν τρυφερό και πολύ απαλό, πως ξεχώριζε κατά πολύ από τους υπόλοιπους σε ομορφιά, πως ήταν επιρρεπής στις ηδονές του έρωτα και πως κατά στις εκστρατείες είχε μαζί του πλήθος γυναικών εξοπλισμένων με λόγχες που είχαν μετατραπεί σε θύρσους12. Λένε επίσης πως τον ακολουθούσαν στα ταξίδια του και οι Μούσες, που ήταν παρθένες με ξεχωριστή παιδεία" αυτές με τα τραγούδια, τους χορούς και τα άλλα ταλέντα που είχαν αποκτήσει ψυχαγωγούσαν τον θεό. Λένε, ακόμη, πως τον ακολουθούσε στις εκστρατείες του ο παιδαγωγός και τροφέας του, ο Σειληνός, που ήταν ο σύμβουλος και δάσκαλος του στις ασχολίες του τις άριστες, ο οποίος συνέβαλε σημαντικά στην αρετή και δόξα του Διονύσου. Για τις πολεμικές μάχες ήταν αρματωμένος με όπλα πολεμικά και με δέρματα λεοπαρδάλεων, ενώ στα πανηγύρια και στις γιορτές σε καιρό ειρήνης φορούσε ρούχα λουλουδάτα, απαλά και μαλακά. Επίσης, για την αντιμετώπιση του πονοκεφάλου που πάθαιναν όσοι έπιναν παραπάνω κρασί, λένε πως έδεσε ταινία («μίτρα») γύρω από το κεφάλι του" γι' αυτό τον λόγο ονομάστηκε και μιτρη-φόρος, και από αυτή την ταινία, λένε, προήλθε αργότερα το διάδημα των βασιλέων. Διηγούνται, επίσης, πως προσα-γορεύτηκε και «διμήτωρ» 1 3, επειδή από έναν πατέρα γεννήθηκαν δύο Διόνυσοι από δύο μητέρες. Ο νεότερος κληρονόμησε τα κατορθώματα του προγενέστερου, και γι' αυτό οι μετέπειτα γενιές των ανθρώπων, αγνοώντας την αλήθεια και παραπλανημένοι από την ομωνυμία, πίστεψαν πως υπήρξε ένας μόνο Διόνυσος. Τον συσχετίζουν και με τον νάρθηκα14 για τις εξής περίπου αιτίες. Στην αρχή, όταν ανακαλύφθηκε το κρασί, δεν είχε ανακαλυφθεί ακόμη η ανάμειξη του με νερό και το έπιναν ανέρωτο, στις συνα-
37
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
38
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
ναστροφές, λοιπόν, και στα τραπέζια των φίλων οι συνε-ορτάζοντες έπιναν άφθονο το ανέρωτο κρασί, τους έπιανε μανία κι άρχιζαν να χτυπιούνται μεταξύ τους με τα ξύλινα μπαστούνια τους. Έτσι, άλλοι τραυματίζονταν κι άλλοι σκοτώνονταν κιόλας από κάποια καίρια χτυπήματα, ο Διόνυσος δυσαρεστημένος μ' αυτές τις καταστάσεις δεν σκέφτηκε βέβαια να τους απαγορεύσει την ευχαρίστηση να πίνουν άφθονο το ανέρωτο κρασί, αλλά τους έδειξε να χρησιμοποιούν καλαμένια και όχι ξύλινα μπαστούνια.
5. Οι άνθρωποι του απέδωσαν πολλά επίθετα, παίρνοντας αφορμές από τις συνήθειες και τα έθιμα που σχετίζονται μ' αυτόν. Για παράδειγμα, τον ονόμασαν «Βακχείο» από τις βάκχες που τον ακολουθούν, «Ληναίο» από το πάτημα των σταφυλιών στους ληνούς [πατητήρια], «Βρόμιο» από τη βροντή που συνόδευε τη γέννηση του' για τον ίδιο λόγο, επίσης, ονομάστηκε και «πυριγενής». Τον είπαν, λένε, και Θρίαμβο, επειδή ήταν ο πρώτος απ' όσους μνημονεύει η ιστορία, που τέλεσε θρίαμβο στην πατρίδα του μετά από εκστρατεία, όταν επέστρεψε από τις Ινδίες με μεγάλο πλήθος λαφύρων. Με παρόμοιο τρόπο που αποδόθηκαν και άλλοι επιθετικοί προσδιορισμοί, για τους οποίους θα πήγαινε πολύ να μιλήσουμε και δεν θα ταίριαζε με την προκείμενη ιστορία. Πιστεύεται επίσης πως έχει δυο μορφές, επειδή υπήρχαν δύο Διόνυσοι, όπου ο παλαιότερος είχε γενειάδα, επειδή όλοι οι αρχαίοι έτρεφαν γενειάδες15, ενώ ο νεότερος ήταν ωραίος, τρυφερός και νέος, όπως ειπώθηκε παραπάνω. Μερικοί, όμως, ισχυρίζονται ότι επειδή οι μεθυσμένοι έχουν διττές διαθέσεις, άλλοι καταλαμβάνονται από χαρά και άλλοι από οργή, γι' αυτό ονομάστηκε δίμορ-φος ο θεός. Λένε, επίσης, πως μαζί του περιφέρονται και Σάτυροι, οι οποίοι, ντυμένοι τράγοι, ψυχαγωγούν και διασκεδάζουν με χορούς και τραγούδια τον θεό. Γενικά, οι
39
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
40
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
Μούσες με τα αγαθά της παιδείας τους ωφελούσαν και ευχαριστούσαν τον θεό, ενώ οι Σάτυροι χρησιμοποιώντας μέσα που φέρνουν γέλιο, παρείχαν στον Διόνυσο βίο ευτυχισμένο και ευχάριστο. Όλοι, επίσης, λένε πως ήταν ο εφευρέτης των θυμελικών αγώνων 1 6, πως αυτός εισήγαγε τα θέατρα και οργάνωσε τις μουσικές εκδηλώσεις. Επί πλέον, απάλλαξε από κάθε υποχρέωση προς το κράτος όσους θεράπευαν οποιαδήποτε από τις τέχνες των Μουσών, κατά τις εκστρατείες του' γι' αυτούς τους λόγους, στις μετέπειτα γενιές συστήθηκαν μουσικοί όμιλοι από τεχνίτες του Διονύσου17, ενώ ταυτόχρονα απαλλάσσονταν από τους φόρους όσοι ακολουθούσαν τα σχετικά επαγγέλματα. Για τον Διόνυσο, λοιπόν, και τους σχετικά μ' αυτόν μύθους ας αρκεστούμε στα παραπάνω, έχοντας στον νου μας τη συμμετρία.
6. Τώρα, θα εκθέσουμε τα σχετικά με τον Πρίαπο και όσα μυθολογούνται17α γι' αυτόν, καθόσον θεωρούμε πως ο λόγος περί Πριάπου συγγενεύει με τις ιστορίες περί Διονύσου. Οι παλαιοί, λοιπόν, λένε στους μύθους τους ότι ο Πρίαπος είναι γιος του Διονύσου και της Αφροδίτης και εξηγούν πιθανολογικά τούτη τη γέννηση, επειδή οι ευρισκόμενοι υπό την επήρεια κρασιού αισθάνονται σωματική διέγερση προς τις ερωτικές απολαύσεις. Μερικοί, μάλιστα, λένε πως όταν οι αρχαίοι ήθελαν να αναφέρουν στους μύθους τους το ανδρικό σεξουαλικό όργανο το ονόμαζαν Πρίαπο. Κάποιοι, όμως, λένε πως το γεννητικό μόριο, δεδομένου πως είναι αίτιο της γέννησης των ανθρώπων και της διατήρησης του είδους στον αιώνα τον άπαντα, έγινε αντικείμενο τιμής αθάνατης. Ενώ οι Αιγύπτιοι στους μύθους περί Πριάπου λένε πως τα παλαιά χρόνια, όταν οι Τιτάνες επιβουλεύτηκαν τον Όσιρι και τον σκότωσαν, έκοψαν το σώμα του σε ισάριθμα κομμάτια, τα μοιράστηκαν και το έβγαλαν
41
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
42
\
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
κρυφά από το σπίτι του και μόνο το γεννητικό του μόριο πέταξαν στον ποταμό, γιατί κανείς δεν ήθελε να το πάρει μαζί του 1 8 . Στη συνέχεια, η Ίσις, ερευνώντας τον φόνο του άντρα της, σκότωσε τους Τιτάνες και τα μέρη του σώματος του τα έπλασε σε ανθρώπινο σχήμα, δίνοντας τα στους ιερείς να τα θάψουν και προστάζοντας τους να τιμάνε τον Όσιρι ως θεό, το γεννητικό μόριο μόνο, που δεν μπόρεσε να βρει, τους έδειξε πώς να το τιμούν ως θεό και να το τοποθετούν τεταμένο στο ιερό19. Για τη γένεση του Πριάπου και της τιμής που του αποδίδεται αυτά μυθολογούνται από τους αρχαίους Αιγυπτίους. Τούτο, λοιπόν, τον θεό μερικοί τον ονομάζουν Ιθύφαλλο ενώ άλλοι Τύχωνα. Τιμές δεν του απονέμονται μόνο στις πόλεις, στα ιερά, αλλά και στην ύπαιθρο, όπου στήνουν το άγαλμα του για να φυλάει τους αμπελώνες και τα περιβόλια, και τον εισάγουν ως εκείνον που τιμωρεί όσους «ματιάζουν» κάτι από τα αγαθά τους. Στις τελετές επίσης, όχι μόνο τις διονυσιακές αλλά και σχεδόν σ' όλες τις υπόλοιπες, τούτος ο θεός δέχεται κάποιες τιμές, καθώς εισάγεται στις θυσίες με τη συνοδεία γέλιων και παιχνιδιών. Παρόμοια γέννηση με τον Πρίαπο αποδίδουν μερικοί μυθογράφοι στον λεγόμενο Ερμαφρόδιτο, ο οποίος, καθόσον γεννήθηκε από τον Ερμή και την Αφροδίτη, πήρε το όνομα που συντέθηκε από τα ονόματα των γονιών του. Γι' αυτόν, άλλοι λένε πως είναι θεός και εμφανίζεται κάθε μερικά χρόνια στους ανθρώπους και πως γεννιέται με σώμα που έχει ανακατεμένη την ανδρική και τη γυναικεία φύση' η ομορφιά και η απαλότητα του σώματος του είναι παρεμφερής με τη γυναικεία, ενώ έχει την αρρενωπότητα και την ενεργητικότητα του άντρα· γεννιέται, επίσης, με τα φυσικά όργανα τόσο της γυναίκας όσο και του άντρα" ενώ άλλοι δηλώνουν πως τέτοια πλάσματα με διπλές φύσεις είναι τέρατα και, καθώς γεννιούνται σπάνια, η γέννηση τους σημαίνει πως θα συμβούν είτε κακά είτε καλά. Αλλά αρκετά είπαμε γι' αυτά.
43
/
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
44
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
7. Όσο για τις Μούσες, επειδή τις μνημονεύσαμε στις πράξεις του Διονύσου, καλό θα ήταν να μιλήσουμε επί τροχάδην και γι' αυτές. Οι περισσότεροι, λοιπόν, μυθογρά-φοι, και μάλιστα οι πλέον δόκιμοι, λένε πως είναι θυγατέρες του Δία και της Μνημοσύνης· υπάρχουν όμως και λίγοι ποιητές, μεταξύ των οποίων και ο Αλκμάν 1 9 α , που αποφαίνονται πως είναι θυγατέρες του Ουρανού και της Γης. Κατά τον ίδιο τρόπο, διαφωνούν και για τον αριθμό τους· άλλοι λένε πως είναι τρεις, ενώ άλλοι εννέα, επικράτησε όμως ο αριθμός εννέα, καθόσον επιβεβαιώθηκε από τους πλέον επιφανείς άνδρες, και εννοώ τον Όμηρο, τον Ησίοδο και τους άλλους σαν κι αυτούς. Διότι, παραδείγματος χάριν, ο Όμηρος λέει20
Οι Μούσες όλες κι οι εννιά μιλώντας μεταξύ τους
με φωνή γλυκιά
Ενώ ο Ησίοδος δίνει και τα ονόματα τους, όταν λέει21
Κλειώ, Ευτέρπη, Θάλεια, Μελπομένη, Τερψιχόρη, Ερατώ, Πολυμνία, Ουρανία και Καλλιόπη, που είναι η πρεσβύτερη απ' όλες.
Σε καθεμιά από αυτές προσάπτουν τις αντίστοιχες επιδόσεις στους κλάδους των τεχνών, όπως ποίηση, τραγούδι, παντομίμες και χορούς, αστρονομία και τις λοιπές τέχνες. Οι περισσότεροι συγγραφείς μύθων τις περιγράφουν παρθένες, επειδή οι άνθρωποι πιστεύουν πως οι αρετές που προκύπτουν από την παιδεία είναι αδιάφθορες. Τις ονόμασαν Μούσες επειδή «μυούν» τους ανθρώπους, που σημαίνει τους διδάσκουν τα καλά και συμφέροντα που αγνοούν οι απαίδευτοι22. Όσο για το όνομα της καθεμιάς, λένε, απονέμοντας τους τον αντίστοιχο όρο, ονομάζουν την Κλειώ από τον έπαινο που αποδίδει η ποίηση σ' εκείνους που
45
/ ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
46
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
εγκωμιάζονται και περιποιεί μεγάλη δόξα [κλέος] στους επαινούμενους, την Ευτέρπη από την τέρψη που παρέχει στους ακροατές με τα αγαθά που προσφέρει η παιδεία, τη Θάλεια, επειδή όσοι εγκωμιάζονται στα ποιήματα «βάλλουν» επί χρόνους πολλούς, τη Μελπομένη από τη μελωδία με την οποία ψυχαγωγεί τους ακροατές, την Τερψιχόρη από την τέρψη που παρέχει στους μαθητές της με τα αγαθά που προέρχονται από την παιδεία, την Ερατώ από το ότι κάνει τους μορφωμένους ποθητούς και αξιέραστους, την Πολυμνία από το ότι με τους πολλούς ύμνους κάνει διάσημους εκείνους των οποίων η φήμη απαθανατίζεται με τα ποιήματα, την Ουρανία από το ότι όσοι μορφώνονται από αυτήν ανεβαίνουν στα ουράνια" διότι με τους στοχασμούς και τις σκέψεις αιωρούνται οι ψυχές σε ύψη ουράνια" και την Καλλιόπη από την καλή της φωνή [οπα], που σημαίνει ότι με την εξαιρετική της ευφράδεια γίνεται αποδεκτή από τους ακροατές.
Μιας και αρκετά μιλήσαμε για όλα ετούτα, ας μεταφέρουμε τον λόγο στα κατορθώματα του Ηρακλή2 3.
8. Δεν αγνοώ πως όσοι εξιστορούν αρχαίες μυθολογίες συναντούν μεγάλες δυσκολίες, κι αυτό συμβαίνει κατ' εξοχήν στην περίπτωση του Ηρακλή. Διότι, κατά την παράδοση, αυτός ομολογουμένως ξεπέρασε σε μέγεθος κατορθωμάτων όλους όσων η ανάμνηση έφτασε ως εμάς από τα πανάρχαια χρόνια" κατά συνέπεια, δύσκολα μπορεί κάποιος να περιγράψει επάξια την κάθε του πράξη και ο λόγος του να είναι ισάξιος με τόσο μεγάλα έργα, το μέγεθος των οποίων είχε έπαθλο την αθανασία. Επί πλέον, επειδή λόγω της αρχαιότητας και της παραδοξότητας όσων ιστορούνται, οι περισσότεροι δυσπιστούν ως προς τους μύθους, είναι αναγκαίο είτε παραλείποντας τα μεγαλύτερα από τα κατορθώματα να μειώσουμε κατά κάποιο τρόπο τη δόξα
47
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
48
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
του θεού είτε αναφέροντας τα πάντα να κάνουμε την ιστορία τους απίστευτη. Διότι μερικοί αναγνώστες θέτουν άδικα κριτήρια επιζητώντας στους αρχαίους μύθους την ίδια ακρίβεια μ' αυτή που έχουν τα πραττόμενα στους καθ' ημάς χρόνους, αμφιβάλλουν για το μέγεθος των έργων κρίνοντας από τη δική τους τη ζωή και βλέπουν τη δύναμη του Ηρακλή από τη σκοπιά της αδυναμίας των σύγχρονων ανθρώπων, με αποτέλεσμα, ένεκα του τεράστιου μεγέθους των έργων, να μην πιστεύουν τα γραφόμενα. Γιατί, γενικά, στις ιστορίες της μυθολογίας με κανέναν τρόπο δεν πρέπει να αναζητά κάποιος αυστηρά την αλήθεια. Άλλωστε και στα θέατρα, αν και ξέρουμε καλά πως ούτε Κένταυροι με σώματα σύνθετα από διαφορετικά είδη υπήρξαν ούτε Γηρυόνης με τρία σώματα, παρ' όλ' αυτά δεχόμαστε ευχαρίστως τις σχετικές μυθολογίες και με τις επιδοκιμασίες μας συμβάλλουμε στην αύξηση της τιμής προς τον θεό. Εκτός αυτού, θα ήταν άτοπο, ενώ ο Ηρακλής, που όσο βρισκόταν ακόμη στις τάξεις των ανθρώπων, εξημέρωσε με τον ίδιο του τον μόχθο την οικουμένη, οι άνθρωποι ξεχνώντας τις ευεργεσίες που πρόσφερε σε όλους να συκοφαντούν τον έπαινο που κατέκτησε με τις λαμπρές του πράξεις και, ενώ οι πρόγονοι συμφώνησαν ανενδοίαστα να του αποδώσουν για την εξαιρετική του αρετή την αθανασία, εμείς να μη διαφυλάσσουμε ούτε την πατροπαράδοτη ευσέβεια προς τον θεό. Ας αφήσουμε όμως τούτες τις σκέψεις και ας αφηγηθούμε από την αρχή τις πράξεις του ακολουθώντας τους αρχαιότατους ποιητές και συγγραφείς μύθων.
9. Από τη Δανάη, λοιπόν, την κόρη του Ακρισίου, και τον Δία, λένε, γεννήθηκε ο Περσέας" σμίγοντας μ' αυτόν η Ανδρομέδα, η κόρη του Κηφέα, γέννησε τον Ηλεκτρύωνα, μ' αυτόν, ύστερα, παντρεύτηκε η Ευρυδίκη του Πέλοπα
49
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
50
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
και γέννησε την Αλκμήνη, με την οποία έσμιξε ο Δίας με απάτη και απέκτησε τον Ηρακλή. Η ρίζα της γενιάς του, λοιπόν, κι από τους δυο γονείς, λέγεται πως φτάνει με τον παραπάνω τρόπο στον μέγιστο των θεών. Έτσι, η αρετή που γεννήθηκε μέσα του δεν πρέπει να θεωρείται μόνο από τη σκοπιά των πράξεων του, αλλά να αναγνωρίζεται και πριν τη γέννηση του. Διότι ο Δίας, για να σμίξει με την Αλκμήνη, έκανε τη νύχτα τριπλάσια και η διάρκεια του χρόνου που αναλώθηκε στην παιδοποιία δήλωνε από τα πριν την πρωτόφαντη δύναμη του παιδιού που θα γεννιόταν. Και γενικά, τούτο το σμίξιμο δεν το έκανε από ερωτική επιθυμία, όπως με τις άλλες γυναίκες, αλλά ως επί το πλείστον προς χάρη της τεκνοποίησης. Γι' αυτό ήθελε το ερωτικό σμίξιμο να είναι νόμιμο, δεν ήθελε ως εκ τούτου να υπάρξει βία, αλλά πάλι η φρονιμάδα της δεν του άφηνε καμιά ελπίδα να την πείσει- προτίμησε, λοιπόν, την εξαπάτηση και παραπλάνησε την Αλκμήνη παίρνοντας τη μορφή του Αμφιτρύονα. Όταν πέρασε ο φυσιολογικός χρόνος της εγκυμοσύνης, ο Δίας, που το μυαλό του ήταν στη γέννηση του Ηρακλή, προανήγγειλε παρουσία όλων των θεών πως το βρέφος που θα γεννηθεί εκείνη την ημέρα στη γενιά του Περσέα θα το κάνει βασιλιά. Η Ήρα γεμάτη ζήλια και με συνεργό την κόρη της Ειλείθυια24, καθυστέρησε τις ωδίνες της Αλκμήνης και ταυτόχρονα έφερε στο φως τον Ευρυσθέα25 πριν την ώρα του. Ο Δίας, του οποίου ο λόγος είχε καταστρατηγηθεί, θέλησε και να τιμήσει την υπόσχεση του αλλά και να προνοήσει για τη μελλοντική δόξα του Ηρακλή1 λένε, λοιπόν, πως έπεισε την Ήρα να επιτρέψει να γίνει βασιλιάς ο Ευρυσθέας, σύμφωνα με την υπόσχεση του, ενώ ο Ηρακλής να υπηρετήσει τον Ευρυσθέα και να τελέσει δώδεκα άθλους, όποιους προστάξει ο Ευρυσθέας, και αφού το κάνει, να κερδίσει την αθανασία. Μόλις γέννησε η Αλκμήνη, φοβούμενη τη ζηλο-
51
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
52
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
τυπία της Ήρας, άφησε έκθετο το βρέφος στο μέρος που από εκείνον ονομάζεται σήμερα Ηράκλειο πεδίο. Την ίδια στιγμή, η Αθηνά πλησίασε στο μέρος μαζί με την Ήρα και καθώς έμεινε έκθαμβη από τη φυσική κατάσταση του παιδιού, έπεισε την Ήρα να του προσφέρει τη θηλή του στήθους της. Αρπάζοντας, όμως το παιδί με πολύ μεγαλύτερη ορμή απ' όση αναλογούσε στην ηλικία του τη θηλή, η Ήρα πόνεσε και πέταξε μακριά της το βρέφος, έτσι η Αθηνά το πήρε και το πήγε στη μητέρα του παρακαλώντας τη να το αναθρέψει. Είναι να απορεί κανείς με το παράδοξο του πράγματος, διότι η μητέρα που όφειλε να στέργει το ίδιο της το παιδί το παραπέταγε, ενώ η μητριά που το μισούσε έσωζε από άγνοια τον φυσικό της εχθρό.
10. Μετά από αυτά, η Ήρα έστειλε δύο μεγάλα φίδια να σκοτώσουν το βρέφος, αλλά το παιδί, χωρίς να τρομάξει, άρπαξε από ένα φίδι με το κάθε χέρι από τον λαιμό και τα έπνιξε. Μαθαίνοντας το γεγονός οι Αργείοι τον ονόμασαν Ηρακλή, γιατί είχε κερδίσει δόξα [κλέος] μέσω της Ήρας, ενώ μέχρι τότε ονομαζόταν Αλκαίος. Στα άλλα, λοιπόν, παιδιά δίνουν όνομα οι γονείς τους και μόνο σ' ετούτο χάρισε όνομα η αξία του. Στη συνέχεια, εξορισμένος από την Τίρυνθα ο Αμφιτρύονας μετοίκησε στις Θήβες. Ο Ηρακλής, αφού ανατράφηκε και μορφώθηκε, αλλά κυρίως από την επίμονη σωματική άσκηση, έγινε περιβόητος για την υπεροχή του στη σωματική ρώμη έναντι όλων των άλλων καθώς και για τη λαμπρότητα του πνεύματος του· άλλωστε, έφηβος ακόμη στην ηλικία ελευθέρωσε πρώτα πρώτα τις Θήβες, ανταποδίδοντας στην πόλη, ως να ήταν πατρίδα του, τη χάρη που της όφειλε. Γιατί οι Θηβαίοι ήταν υποταγμένοι στον Εργίνο, τον βασιλιά των Μινυών2 6, και κάθε χρόνο του απέδιδαν ορισμένους φόρους. Χωρίς να τρομάξει ο Ηρακλής από την υπεροχή των κατακτητών,
53
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
54
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
τόλμησε να κάνει πράξη περιβόητη· φτάνοντας οι απεσταλμένοι των Μινυών για να απαιτήσουν τους δασμούς και εισπράττοντας τους με εξευτελιστικό τρόπο, τους ακρωτηρίασε27 και τους έδιωξε από την πόλη. Ο Εργίνος απαίτησε να του παραδοθεί ο υπαίτιος και ο Κρέων, που ήταν βασιλιάς των Θηβαίων, πανικόβλητος από τη δύναμη του Εργίνου, ήταν έτοιμος να εκδώσει τον υπαίτιο του εγκλήματος. Ο Ηρακλής, όμως, πείθοντας τους συνομηλίκους του να ελευθερώσουν την πατρίδα, απέσπασε από τους ναούς τις καρφωμένες στους τοίχους πανοπλίες, που είχαν αφιερώσει οι πρόγονοι στους θεούς ως λάφυρα πολέμων διότι δεν ήταν δυνατόν να βρεθούν ιδιωτικά όπλα στην πόλη, καθόσον οι Μινύες την είχαν παροπλίσει, για να μην περάσει ποτέ από το μυαλό των Θηβαίων η ιδέα της επανάστασης. Όταν έμαθε ο Ηρακλής πως ο Εργίνος, ο βασιλιάς των Μινυών, πλησίαζε με στρατό στην πόλη, βγήκε και τον συνάντησε σε ένα μέρος στενό, όπου, αχρηστεύοντας την υπέρτερη δύναμη του εχθρού, σκότωσε τον ίδιο τον Εργίνο και κατέσφαξε ολόκληρο σχεδόν τον στρατό του. Επιτιθέμενος, στη συνέχεια, αιφνιδιαστικά στην πόλη των Ορχομενίων και περνώντας από τις πύλες του τείχους, έβαλε φωτιά στα ανάκτορα των Μινυών και ισοπέδωσε την πόλη. Το ανδραγάθημα του μαθεύτηκε σ' ολόκληρη την Ελλάδα κι όλοι εξεπλάγησαν από το αναπάντεχο γεγονός, ενώ ο βασιλιάς Κρέων, από τον θαυμασμό του για την αξία του νεαρού, του έδωσε γυναίκα την κόρη του Μεγάρα και του ανέθεσε τις υποθέσεις της πόλης σαν να ήταν γνήσιος γιος του, ο Ευρυσθέας, όμως, που κατείχε τον θρόνο του Αργούς, αντιμετωπίζοντας με υποψία την αύξηση της δύναμης του Ηρακλή, τον κάλεσε και τον πρόσταξε να εκτελέσει άθλους. Καθώς ο Ηρακλής δεν υπάκουσε, ο Δίας του παρήγγειλε να υπηρετήσει τον Ευρυσθέα, έτσι ο Ηρακλής πήγε στους Δελφούς για να ρω-
55
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
56
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
τήσει περί αυτών τον θεό και έλαβε χρησμό που έλεγε πως το θέλημα των θεών ήταν να εκτελέσει δώδεκα άθλους σύμφωνα με τις προσταγές του Ευρυσθέα και πως αφού το έκανε θα λάμβανε το δώρο της αθανασίας.
11. Όπως είχαν έρθει τα πράγματα, ο Ηρακλής έπεσε σε μεγάλη βαρυθυμία' διότι το να υπηρετεί έναν κατώτερο το έκρινε εντελώς ανάξιο της δικής του αρετής, μα πάλι το να μην υπακούσει τον Δία και πατέρα του του φαινόταν και ασύμφορο και αδύνατο. Έτσι, καθώς βρισκόταν σε μεγάλη αμηχανία και δεν ήξερε τι να κάνει, η Ήρα του έστειλε λύσσα, και μέσα στο ψυχικό του άγχος τον έπιασε μανία. Η κατάσταση του χειροτέρευε και χάνοντας τα λογικά του πήγε να σκοτώσει τον Ιόλαο, και ο μεν Ιόλαος ξέφυγε αλλά, καθώς τα παιδιά που είχε αποκτήσει με τη Μεγάρα βρίσκονταν εκεί κοντά, έριξε εναντίον τους με το τόξο ως να ήταν εχθροί και τα σκότωσε. Μόλις του πέρασε η μανία και συναισθάνθηκε την πράξη που είχε κάνει εν αγνοία του, έπεσε σε θλίψη μεγάλη για την τεράστια συμφορά που τον βρήκε. Οι πάντες τον συλλυπούνταν και πενθούσαν μαζί του, αλλά εκείνος έμενε συνέχεια σπίτι του αδρανής, αποφεύγοντας συναναστροφές και συναπαντήματα με ανθρο)-πους- τελικά, καθώς ο χρόνος καταπράυνε τον πόνο του, αποφάσισε να υποστεί τους κινδύνους και πήγε στον Ευρυσθέα. Ως πρώτο άθλο ανέλαβε να σκοτώσει το λιοντάρι της Νεμέας. Αυτό ήταν ένα θηρίο τεραστίου μεγέθους, άτρωτο στο σίδερο, τον χαλκό και τις πέτρες κι έπρεπε να δαμαστεί μόνο με τη δύναμη των χεριών. Ζούσε κυρίους στην περιοχή μεταξύ Μυκηνών και Νεμέας κοντά σ' ένα βουνό που λόγω της ιδιότητας του ονομαζόταν Τρητό, διότι στα ριζά του είχε σήραγγα διαμπερή, όπου συνήθιζε να φωλιάζει το θηρίο. Φτάνοντας στην περιοχή ο Ηρακλής του επιτέθηκε, το θηρίο κατέφυγε στη σήραγγα, αλλά εκεί-
57
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
58
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
νος το ακολούθησε και, αφού έκλεισε το άλλο της στόμιο, συνεπλάκη με το θηρίο και το έπνιξε, σφίγγοντας του τον αυχένα με τα μπράτσα του. Γύρω στο σώμα του τύλιξε το δέρμα του θηρίου, που λόγω του μεγέθους του τον κάλυπτε ολόκληρο, και το είχε στο εξής προστασία για τους μελλοντικούς κινδύνους.
Δεύτερο άθλο ανέλαβε να σκοτώσει τη Λερναία ύδρα, από το σώμα της οποίας σχηματίζονταν εκατό αυχένες που στην άκρη τους είχαν κεφάλια φιδιών. Αν ένα από αυτά καταστρεφόταν, το μέρος απ' όπου κόπηκε έβγαζε δύο άλλα- αιτία για την οποία, όπως ήταν λογικό, θεωρούνταν αήττητη, καθόσον το μέρος που υποτασσόταν απέφερε διπλάσια βοήθεια στο θηρίο. Μπρος στη δύσκολη αυτή κατάσταση, επινοώντας ένα κόλπο πρόσταξε τον Ιόλαο να καίει με αναμμένη δάδα το μέρος που κοβόταν, για να σταματάει τη ροή του αίματος. Κι αφού υπέταξε μ' αυτό τον τρόπο το ζώο, εμβάπτισε τις αιχμές των βελών του στη χολή του, ώστε, όταν θα ριχνόταν το βέλος, η πληγή που θα προκαλούσε να είναι ανίατη.
12. Η τρίτη προσταγή που έλαβε ήταν να φέρει ζωντανό τον Ερυμάνθιο κάπρο, ο οποίος ζούσε στο όρος Λάμπεια της Αρκαδίας. Τούτη η προσταγή θεωρούνταν πολύ δύσκολη να εκτελεστεί, γιατί έπρεπε όποιος αγωνιζόταν με κείνο το θηρίο να έχει τόση υπεροχή, ώστε να συλλάβει με ακρίβεια την κατάλληλη ευκαιρία κατά τη διάρκεια της μάχης. Διότι αν τον άφηνε, ενώ εκείνος εξακολουθούσε να διατηρεί τη δύναμη του, θα κινδύνευε άμεσα από τους χαυλιόδοντές του, ενώ αν τον πολεμούσε περισσότερο απ' όσο έπρεπε, θα τον σκότωνε κι έτσι ο άθλος θα έμενε ανεκτέλεστος. Κατά τη μάχη, όμως, ζυγίζοντας με ακρίβεια την κατάσταση διαχειρίστηκε με επιτυχία το όλο θέμα και έφερε τον κάπρο ζωντανό στον Ευρυσθέα- μάλι-
59
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
60
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
στα, μόλις είδε τον Ηρακλή ο βασιλιάς να τον κουβαλάει στους ώμους του, φοβήθηκε τόσο που πήγε και κρύφτηκε μέσα σε χάλκινο πιθάρι.
Την εποχή που έκανε όλα τούτα ο Ηρακλής, νίκησε σε μάχη και τους λεγόμενους Κενταύρους για τις εξής αιτίες28. Ο Φόλος ήταν Κένταυρος, από τον οποίο, μάλιστα, ονομάστηκε Φολόη το βουνό κοντά στο οποίο ζούσε, αυτός, λοιπόν, υποδέχτηκε τον Ηρακλή φιλόξενα και άνοιξε προς τιμήν του το κρασοπίθαρο που είχε παραχώσει μέσα στο χώμα 2 9 . Τούτο το πιθάρι, σύμφωνα με τον μύθο, το είχε αφήσει, κάποτε τα παλαιά χρόνια, σε κάποιον Κένταυρο ο Διόνυσος, με την εντολή να ανοιχτεί μόνο όταν έρθει ο Ηρακλής. Έτσι, τέσσερις γενιές αργότερα, φτάνοντας ο Ηρακλής να φιλοξενηθεί, θυμήθηκε ο Φόλος την παραγγελία του Διονύσου. Μόλις ανοίχτηκε όμως το πιθάρι, η ευωδιά του κρασιού από την παλαιότητα και τη δύναμη του έφτασε στους Κενταύρους που κατοικούσαν εκεί γύρω και τους έκανε να καταληφθούν από οίστρο. Έτσι, πέφτοντας όλοι μαζί στο κατάλυμα του Φόλου όρμησαν να αρπάξουν το κρασί. Ο Φόλος φοβήθηκε και κρύφτηκε, αλλά ο Ηρακλής έμεινε να αντιμετωπίσει τους άρπαγες προς μεγάλη τους κατάπληξη, γιατί είχε να αγωνιστεί εναντίον πλασμάτων που από τη μητέρα τους ήταν θεοί, είχαν την ταχύτητα αλόγων, τη δύναμη δισώματων θηρίων και την εμπειρία και τη σύνεση του ανθρώπου. Οι Κένταυροι ορμούσαν κατ' επάνω του άλλοι κρατώντας πεύκα που είχαν ξεριζώσει, άλλοι πελώριους βράχους, μερικοί με αναμμένες δάδες και άλλοι με τα τσεκούρια που σκότωναν τα βόδια. Εκείνος, χο^ρίς να τρομάξει, στάθηκε να δώσει μάχη αντάξια με τους προηγούμενους άθλους του. Στο πλευρό των Κενταύρων αγωνιζόταν και η μητέρα τους, η Νεφέλη, ρίχνοντας πυκνή βροχή, πράγμα που δεν τους ενοχλούσε μιας κι είχαν τέσσερα πόδια, αλλά για τον Ηρακλή που
61
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΑΙΩΤΗΣ
62
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
στηριζόταν σε δύο έκανε τη βάση στήριξης του ολισθηρή. Παρ' όλα όμως τα πλεονεκτήματα που είχαν οι Κένταυροι, ο Ηρακλής κατήγαγε εκπληκτική νίκη, σκότωσε τους περισσότερους και έτρεψε τους υπόλοιπους σε φυγή. Ανάμεσα στους Κενταύρους που σκοτώθηκαν οι επιφανέστεροι ήταν οι Δάφνις, Αργείος, Αμφίων, επίσης οι Ιπποτίων, Όρειος, ίσοπλής, καθώς και οι Θηρεύς, Δούπων, Φρίξος. Όσο για εκείνους που ξέφυγαν και γλίτωσαν τιμωρήθηκαν αργότερα ο καθένας όπως του άξιζε - ο Όμαδος, για παράδειγμα, σκοτώθηκε στην Αρκαδία, ενώ επιχειρούσε να βιάσει την Αλκυόνη την αδελφή του Ευρυσθέα. Πράξη για την οποία, άλλωστε, ο Ηρακλής απέσπασε μεγάλο θαυμασμό, διότι είχε κάθε λόγο να μισεί τον εχθρό του, και με το να συμπονέσει την αδελφή του που υπέστη προσβολή θεωρήθηκε ανώτερος από όλους σε ανθρωπιά. Κάτι ιδιαίτερο συνέβη και στον φίλο του Ηρακλή τον ονομαζόμενο Φό-λο. Διότι ενώ έθαβε, ένεκα της συγγένειας, τους Κενταύρους που είχαν πέσει και καθώς τράβηξε ένα βέλος από κάποιον, τραυματίστηκε από την αιχμή του και, επειδή το τραύμα ήταν ανίατο, πέθανε. Ο Ηρακλής του απέδωσε μεγαλοπρεπείς τιμές και τον έθαψε στους πρόποδες του βουνού που διασφαλίζει τη δόξα του πολύ καλύτερα από επιτύμβια στήλη - δεδομένου ότι ονομάστηκε Φολόη, διατηρεί τη μνήμη του θαμμένου με το όνομα του κι όχι με επιγραφή. Παρομοίως, σκότωσε και τον Χείροινα, που ήταν θαυμαστός για την ιατρική του τέχνη, κατά λάθος με το τόξο του. Αλλά αρκετά είπαμε για τους Κενταύρους.
13. Στη συνέχεια, το πρόσταγμα που έλαβε ήταν να φέρει τη χρυσοκέρατη λαφίνα που είχε εκπληκτική ταχύτητα στα πόδια3 0. Στην εκτέλεση τούτου του άθλου η επινοητικότητα του δεν του ήταν λιγότερο χρήσιμη από τη σωματική του ρώμη. Μερικοί λένε πως την έπιασε με δίχτυα,
63
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
64
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
άλλοι π ω ς ακολουθώντας τα ίχνη της τη συνέλαβε ενώ κοιμόταν και άλλοι π ω ς την καταπόνησε με συνεχή κατα δίωξη" πλην ό μ ω ς , τούτον τον άθλο τον εκτέλεσε χωρίς βία και κινδύνους μόνο με την εξυπνάδα του μυαλού του.
Όταν , στη συνέχεια, ο Ηρακλής έλαβε το πρόσταγμα να διώξει τις Στυμφαλίδες όρνιθες από την ομώνυμη λίμνη 3 1 , εκτέλεσε τον άθλο εύκολα με τέχνη και επινοητικότητα. Φαίνεται, λοιπόν, π ω ς η λίμνη είχε πλημμυρίσει από απίστευτο πλήθος πουλιών που αφάνιζαν κάθε καρπό που υπήρχε στη γύρω περιοχή. Με τη βία ήταν αδύνατον να χειραγωγηθούν τούτα τα πλάσματα , μιας και το πλήθος τους ήταν απίστευτο, το εγχείρημα, επομένως, απαιτούσε να επινοηθεί κάποιο τέχνασμα. Κατασκεύασε , λοιπόν, χάλκινο κρόταλο και μ' αυτό προκαλούσε τρομακτικό θόρυβο που φόβιζε τα πουλιά, έτσι τελικά με τον συνεχή κρότο εύκολα τα ανάγκασε να εγκαταλείψουν το μέρος που είχαν καταλάβει και καθάρισε τη λίμνη.
Αφού εκτέλεσε κι ετούτο τον άθλο, έλαβε προσταγή από τον Ευρυσθέα να καθαρίσει τον στάβλο του Αυγεία μόνος του, χωρίς τη βοήθεια κανενός 3 2. Ο στάβλος ήταν γεμάτος με τεράστιες ποσότητες κοπριάς που είχαν μαζευτεί με τα χρόνια, αυτή την κοπριά τον πρόσταξε ο Ευρυσθέας να καθαρίσει, με σκοπό να τον προσβάλει. Ο Ηρακλής απέρριψε την ιδέα να τη βγάλει μεταφέροντας τη στους ώμους του, για να αποφύγει την ντροπή από την προσβολή, έστρεψε, λοιπόν, τον ονομαζόμενο Αλφειό ποταμό , ώ σ τ ε να πε ράσει από τον στάβλο και με τα ορμητικά νερά του τον καθάρισε, εκτελώντας τον άθλο, χωρίς να υποστεί την παραμικρή προσβολή, μέσα σε μία μέρα. Γι ' αυτό και είναι αξιοθαύμαστη η επινοητικότητα του, δεδομένου ότι εκτέλεσε το αλαζονικό πρόσταγμα χωρίς να ντροπιαστεί και χωρίς να υποστεί το παραμικρό που θα ήταν ανάξιο της αθανασίας.
65
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
66
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
Μετά από αυτά, ανέλαβε τον άθλο να φέρει από την Κρήτη τον ταύρο, τον οποίο, λένε, είχε ερωτευτεί η Πασιφάη 3 3 . Έπλευσε στην Κρήτη και εξασφαλίζοντας τη συνεργασία του βασιλιά Μίνωα τον έφερε στην Πελοπόννησο, διαπλέ-οντας όλο εκείνο το πέλαγος πάνω στην πλάτη του.
14. Μετά την εκτέλεση και τούτου του άθλου, οργάνωσε τους πρώτους Ολυμπιακούς αγώνες , διαλέγοντας την ωραιότερη τοποθεσία για την τόσο σπουδαία πανήγυρη, που ήταν η πεδιάδα πλάι στον Αλφειό ποταμό , όπου αφιέρωσε τούτο τον αγώνα στον Δία πατέρα του. Έπαθλο για τους νικητές όρισε στεφάνι, διότι και ο ίδιος ευεργέτησε το ανθρώπινο γένος χωρίς να λάβει κανένα μισθό. Νίκησε σε όλα τα αθλήματα χωρίς συναγωνισμό, μιας και κανείς δεν τόλμησε να συγκριθεί μαζί του λόγω της υπέρτερης αξίας του , μολονότι τα αθλήματα είναι αντίθετα μεταξύ τους - διότι ο πυγμάχος ή ο παγκρατιαστής 3 4 δύσκολα νικάει τον δρομέα, καθώς επίσης δύσκολα γίνεται κατανοητό ο πρωταθλητής στα ελαφρά αθλήματα να βάλει κ ά τ ω εκείνους που υπερέχουν στα βαριά. Είναι, λοιπόν, φυσικό να γίνουν τούτοι οι αγώνες οι πιο τιμημένοι α π ' όλους, αφού ξεκίνησαν από έναν γενναίο άντρα.
Δεν είναι σ ω σ τ ό , όμως , να παραλείψω τα δώρα που του χάρισαν οι θεοί για την αξία του. Διότι όταν επέστρεψε από τους πολέμους και στράφηκε στις ανέσεις και στους πανηγυρισμούς, στις γιορτές και στους αγώνες , κάθε θεός τον τίμησε και με δικό του δώρο , έτσι η Αθηνά του χάρισε πέπλο, ο Ή φ α ι σ τ ο ς ρόπαλο και θώρακα - τούτοι οι δυο θεοί συναγωνίστηκαν μεταξύ τους στην τέχνη τους και το δώρο της μιας ήταν για τις απολαύσεις και τις τέρψεις σε καιρό ειρήνης, ενώ του άλλου για την προστασία από τους κινδύνους του πολέμου. Από τους λοιπούς, ο Ποσειδώνας του δώρισε άλογα, ο Ερμής ξίφος, ο Απόλλων του έδωσε τόξο
67
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
68
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
και τον έμαθε να τοξεύει, ενώ η Δήμητρα , για να τον κα-Οάρει από τον φόνο των Κενταύρων, συνέστησε τα Μικρά Μυστήρια προς τιμήν του Ηρακλή 3 5 .
Κάτι ιδιαίτερο συνέβη επίσης και σχετικά με τη γέννηση τούτου του θεού. Η πρώτη θνητή γυναίκα με την οποία έσμιξε ο Δίας ήταν η Νιόβη του Φορωνέα και η τελευταία ήταν η Αλκμήνη, την οποία οι μυθογράφοι βεβαιώνουν πως ανήκε στη δέκατη έκτη γενιά απογόνων της Νιόβης - ώ σ τ ε ο Δίας άρχισε από τους δικούς της προγόνους να γεννάει ανθρώπους και μ' αυτήν κατέληξε, γιατί μετά από αυτή έπαψε να σμίγει με θνητές - δεδομένου ότι δεν ήλπιζε πως στα κατοπινά χρόνια θα γεννιόταν παιδί ισάξιο με τα προηγούμενα και δεν θέλησε τα καλύτερα να ακολουθηθούν από τα χειρότερα.
15. Στη συνέχεια, οι γίγαντες στην περιοχή της Παλλήνης αποφάσισαν να κηρύξουν πόλεμο στους αθανάτους. Ο Ηρακλής αγωνίστηκε στο πλευρό των θεών και σκοτώνο ντας πολλά από τα παιδιά της γης έτυχε μεγίστης αποδοχής. Διότι ο Δίας μόνο όσους αγωνίστηκαν με τους θεούς ονόμασε Ολύμπιους, ώ σ τ ε ο καλός, κοσμημένος μ' αυτή την επωνυμία, να ξεχωρίζει από τον χειρότερο - απ όσους γεννήθηκαν από θνητές γυναίκες αξιώθηκαν να λάβουν αυτή την προσηγορία ο Διόνυσος και ο Ηρακλής, όχι μόνο επειδή ήταν πατέρας τους ο Δίας , αλλά και γιατί επιδίωξαν τους ίδιους στόχους στη ζωή τους, ευεργετώντας τα μάλα τον ανθρώπινο βίο.
Ο Δίας , όταν ο Προμηθέας παρέδωσε τη φωτιά στους ανθρώπους, τον έβαλε στα δεσμά κι έστειλε τον αετό που του έτρωγε το συκώτι . Βλέποντας τον ο Ηρακλής να τιμωρείται επειδή ευεργέτησε τους ανθρώπους, έριξε με το τόξο του στον αετό και τον σ κ ό τ ω σ ε και, πείθοντας ταυτόχρονα τον Δία να πάψει την οργή του, έσωσε τον ευεργέτη όλων.
69
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
70
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
Μετά από αυτά, ανέλαβε τον άθλο να φέρει τις φοράδες του Διομήδη του Θράκα 3 6 . Αυτές επειδή ήταν πολύ άγριες είχαν χάλκινα παχνιά κι επειδή ήταν πολύ δυνατές ήταν δεμένες με σιδερένιες αλυσίδες, η τροφή που έπαιρναν δεν φύτρωνε από τη γη, αλλά έκαναν κομμάτια τα σ ώ μ α τ α των ξένων και τρέφονταν από τη συμφορά των δύστυχων ανθρώπων. Ο Ηρακλής, θέλοντας να τις χειραγωγήσει, τους πέταξε τον κύριο τους τον Διομήδη και ικανοποιώντας την πείνα τους με τις σάρκες εκείνου που τις έμαθε να παραβιάζουν τον [φυσικό] νόμο τις έκανε υπάκουες. Φτάνοντας οι φοράδες στον Ευρυσθέα, τις αφιέρωσε στην Ή ρ α " η γε νιά τους, μάλιστα, έτυχε να διατηρηθεί μέχρι τη βασιλεία του Αλέξανδρου του Μακεδόνα.
Μετά την εκτέλεση και τούτου του άθλου έπλευσε μαζί με τον Ιάσονα, μετέχοντας κι αυτός στην εκστρατεία για το χρυσόμαλλο δέρας στην Κολχίδα. Τα σχετικά ό μ ω ς θα τα περιγράψουμε με λεπτομέρειες στα κεφάλαια για την Αργοναυτική εκστρατεία 3 7 .
16. Παίρνοντας εντολή να φέρει τη ζώνη της Αμαζόνας Ιππολύτης, ο Ηρακλής έκανε την εκστρατεία εναντίον των Αμαζόνων. Έπλευσε , λοιπόν, στον Πόντο, που από εκείνον ονομάστηκε Εύξεινος, και φτάνοντας στις εκβολές του ποταμού Θερμώδοντα , στρατοπέδευσε κοντά στην πόλη Θεμίσκυρα, όπου βρισκόταν το ανάκτορο των Αμαζόνων . Στην αρχή, τους ζήτησε τη ζώνη που τον είχαν προστάξει να πάρει, καθώς όμως εκείνες δεν υπάκουσαν, συνήψε μαζί τους μάχη. Το μεγάλο πλήθος τους παρατάχτηκε απέναντι των πολλών, ενώ οι πιο τιμημένες Αμαζόνες στάθηκαν απέναντι στον Ηρακλή κι έδωσαν μάχη σκληρή. Π ρ ώ τ η συγκρούστηκε μαζί του η Αελλα 3 8 , που είχε ονομαστεί έτσι λόγω της ταχύτητας της, αλλά βρήκε ταχύτερο τον αντίπαλο της. Δεύτερη η Φιλιππίς, από την πρώτη κιόλας συμπλοκή, δέχτηκε καίρια πληγή και σκοτώθηκε. Στη
71
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
72
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
συνέχεια, συνήψε μάχη με την Προθόη, η οποία, έλεγαν, είχε νικήσει επτά φορές τους αντιπάλους που είχε προκαλέσει σε μάχη. Αφού έπεσε και αυτή, τέταρτη υπέταξε την ονομαζόμενη Ερίβοια. Αυτή που καυχιόταν π ω ς από την ανδραγαθία της στους πολεμικούς αγώνες δεν είχε ανάγκη κανενός βοηθού, απέδειξε ψεύτικο τον ισχυρισμό πέφτο ντας σε καλύτερο της. Μετά από αυτές, η Κελαινώ, η Ευρυβία και η Φοίβη, που συντρόφευαν την Αρτεμη στα κυνήγια της και ακόντιζαν τα πάντα με ευστοχία, τον ένα στόχο δεν τον πέτυχαν τότε και κατακόπηκαν όλες συνασπισμένες πλάι πλάι. Μετά από αυτές, κατέβαλε τη Δηιάνειρα, την Αστερία και τη Μάρπη, καθώς και την Τέκμησ -σα και την Αλκίππη. Η τελευταία που είχε ορκιστεί να παραμείνει παρθένα τήρησε μεν τον όρκο της, αλλά τη ζωή της δεν τη διατήρησε. Η στρατηγός των Αμαζόνων Μελα-νιππη, που ήταν ιδιαίτερα θαυμαστή για την ανδρεία της, έχασε την αρχηγία. Σκοτώνοντας ο Ηρακλής τις επιφανέστερες Αμαζόνες και τρέποντας το πλήθος των υπολοίπων σε φυγή, κατάκοψε τις περισσότερες, με αποτέλεσμα να συντριβεί το έθνος τους παντελώς. Από τις αιχμάλωτες , δώρισε την Αντιόπη στον Θησέα, ενώ ελευθέρωσε τη Μ ε -λανίππη παίρνοντας λύτρα τη ζώνη της.
17. Στη συνέχεια, ο Ευρυσθέας τον πρόσταξε ως δέκατο άθλο να φέρει τα βόδια του Γηρυόνη 3 9 , που τύχαινε να βόσκουν στα μέρη της Ιβηρίας προς την πλευρά του ω κ ε ανού. Ο Ηρακλής, κρίνοντας π ω ς τούτος ο άθλος απαιτούσε μεγάλη προπαρασκευή και σκληρές δοκιμασίες, συγκρότησε αξιόλογο εκστρατευτικό σ ώ μ α με πλήθος σ τρατ ιω τών ικανών για μια τέτοια εκστρατεία. Γιατί ήταν γνωστό σ ολόκληρη την οικουμένη π ω ς ο Χ ρ υ σ ά ω ρ 4 0 , που είχε πάρει τ ' όνομα του από τα πλούτη του , βασίλευε σ' ολόκληρη την Ιβηρία και π ω ς είχε συναγωνιστές τους τρεις γιους του, που ξεχώριζαν για τη σωματική τους ρώμη και
73
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
74
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
τα ανδραγαθήματα στους πολεμικούς αγώνες, κι εκτός από αυτά π ω ς ο κάθε γιος είχε μεγάλες δυνάμεις στη διάθεση του συγκροτημένες από έθνη πολεμικά" χάρη στα οποία, άλλωστε , ο Ευρυσθέας θεώρησε πολύ δύσκολη την εκστρατεία εναντίον τους και γι ' αυτό πρόσταξε τον εν λόγω άθλο. Ο Ηρακλής, πάλι, υπέμεινε θαρραλέα τους κινδύνους, όπως είχε κάνει και στα προηγούμενα κατορθώματα . Μάζεψε τις δυνάμεις του στην Κρήτη, έχοντας αποφασίσει να εξορμήσει από εκεί· διότι η θέση του νησιού είναι εξαιρετικά καίρια και προσφέρεται για εκστρατεία σε οποιοδήποτε μέρος της οικουμένης. Προ της αναχωρίσεώς του, όμως , οι ντόπιοι τον τίμησαν μεγαλοπρεπώς, θέλοντας, λοιπόν, να δείξει την ευγνωμοσύνη του στους Κρήτες, καθάρισε το νησί από τα θηρία. Γι ' αυτό τα μετέπειτα χρόνια στο νησί δεν υπήρξε άγριο ζ ώ ο , όπως αρκούδα, λύκος, φίδι ή ό,τι αλλο παρόμοιο. Κι αυτά τα έκανε για να τιμήσει το νησί, όπου σύμφωνα με τον μύθο γεννήθηκε και ανατράφηκε ο Δίας. Αποπλέοντας από την Κρήτη, άνοιξε πανιά για τη Λιβύη, όπου π ρ ώ τ α απ ' όλα προκάλεσε σε μάχη τον Ανταίο, που ήταν διαβόητος για τη σωματική του ρώμη και την πείρα του στην παλαίστρα και που σκότωνε όσους ξένους νικούσε, παλεύοντας, λοιπόν, μαζί του τον σ κ ό τ ω σ ε . Στη συνέχεια, εξημέρωσε στη Λιβύη, που ήταν γεμάτη άγρια θηρία, μεγάλο μέρος της ερημικής περιοχής και παρέδωσε τη χώρα στη γεωργία και τις άλλες καλλιέργειες που αποδίδουν καρπούς, με αποτέλεσμα ένα μεγάλο μέρος της χ ώ ρας να γεμίσει αμπέλια κι ένα άλλο με ελαιώνες - γενικά, τη Λιβύη, που πιο πριν ήταν ακατοίκητη από το πλήθος των θηρίων που τη λυμαίνονταν, την εξημέρωσε και την έκανε να μην υπολείπεται από καμιά άλλη χώρα σε ευδαιμονία. Με τον ίδιο τρόπο, τους ανθρώπους που παρανομούσαν και τους δυνάστες που ήταν αλαζόνες τους σκότωσε και χάρισε στις πόλεις την ευδαιμονία. Ο μύθος, μάλιστα, λέει π ω ς μίσησε και πολέμησε το γένος των αγρίων θηρίων και των
75
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
76
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
παράνομων ανθρώπων, επειδή παιδί ακόμη νήπιο συνέβη να τον επιβουλευτούν τα φίδια, ενώ μεγάλος έπεσε στην εξουσία αλαζόνα και άδικου μονάρχη που τον πρόσταζε να κάνει τους άθλους.
18. Μετά τον θάνατο του Ανταίου, πέρασε στην Αίγυ πτο , όπου σ κ ό τ ω σ ε τον Βούσιρι, τον βασιλιά που σκότωνε τους ξένους που πήγαιναν στη χ ώ ρ α τ ο υ 4 1 . Αφού διέσχισε το άνυδρο μέρος της Λιβύης, συνάντησε χώρα εύφορη και γεμάτη νερά, όπου ίδρυσε πόλη θαυμαστή για το μέγεθος της, την ονομαζόμενη Εκατόμπυλο, που της έδωσε αυτό το όνομα από τον αριθμό των πυλών της. Η ευδαιμονία τού της της πόλης διατηρούνταν μέχρι τη νεότερη εποχή, οπότε οι Καρχηδόνιοι, με αξιόλογες δυνάμεις και καλούς στρατηγούς, εκστράτευσαν εναντίον της και την κατέλαβαν. Αφού επισκέφτηκε μεγάλο μέρος της Λιβύης, ο Ηρακλής έφτασε στον ωκεανό, στα Γάδειρα, και έστησε στήλες πάνω και στις δυο ηπείρους. Με τον στόλο του , που τον ακολουθούσε κατά μήκος των ακτών, πέρασε στην Ιβηρία και, βρίσκοντας τους τρεις γιους του Χρυσάορα με μεγάλες δυνάμεις στρατοπεδευμένους σε κάποια απόσταση μεταξύ τους, προκάλεσε σε μάχη έναν έναν και τους τρεις αρχηγούς, τους σκότωσε και, αφού υπέταξε την Ιβηρία, πήρε μαζί του τις περιώνυμες αγέλες των βοδιών. Κ α θ ώ ς διέσχιζε τη χώρα των Ιβήρων, τον τίμησε κάποιος από τους ντόπιους βασιλιάδες, άνθρωπος ξεχωριστός για την ευσέβεια και τη δικαιοσύνη του , στον οποίο άφησε μέρος των αγελάδων ως δωρεά προς τον βασιλέα. Εκείνος τις δέχτηκε αφιερώνοντας τες όλες στον Ηρακλή και κάθε χρόνο θυσίαζε προς τιμήν του τον καλύτερο ταύρο της αγέλης - όσο για τις αγε λάδες συμβαίνει να παραμένουν ιερές στην Ιβηρία μέχρι των ημερών μας.
Αλλά μιας και μνημονεύσαμε τις Ηράκλειες στήλες, καλό θα ήταν να μιλήσουμε και γι ' αυτές. Φτάνοντας ο
77
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
78
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
Ηρακλής στις άκρες των ηπείρων της Λιβύης και της Ευρώπης προς τον ωκεανό αποφάσισε να στήσει τούτες τις στήλες σε ανάμνηση της εκστρατείας. Επειδή ήθελε να φτιάξει μνημείο στον ωκεανό που να μην ξεχαστεί ποτέ , λένε π ω ς έκανε προσχώσεις και στις δυο άκρες των ηπείρων που προχωρούσαν σε μεγάλο βάθος μέσα στη θάλασσα - γι ' αυτό, ενώ μέχρι τότε απείχαν μεγάλη απόσταση η μία από την άλλη, στένεψε το πέρασμα, ώ σ τ ε , καθώς έγινε ρηχό και στενό, να εμποδίζει τα μεγάλα κήτη να περνάνε από τον ωκεανό στη μέσα θάλασσα και ταυ τόχρονα με το μέγεθος του έργου του να παραμείνει στον αιώνα τον άπαντα η φήμη του κατασκευαστή - μερικοί, όμως , λένε το αντίθετο, πως οι ήπειροι ήταν ενωμένες, πως εκείνος τις έσκαψε και ανοίγοντας πέρασμα έκανε τον ωκεανό να ενώνεται με τη δική μας θάλασσα. Αλλά περί αυτών μπορεί ο καθένας να πιστεύει ό,τι προτιμάει. Έ ρ γ α παραπλήσια μ' αυτά είχε κάνει προηγουμένως και στην Ελλάδα. Διότι στα λεγόμενα Τέμπη, όπου η περιοχή είναι πεδινή και στο μεγαλύτερο μέρος της λίμναζαν νερά, άνοιξε κανάλι στην άκρη και διοχετεύοντας σ' αυτό όλο το νερό της λίμνης, αποκάλυψε τις πεδιάδες της Θεσσαλίας κατά μήκος του Πηνειού ποταμού - ενώ, αντίθετα, στη Βοιωτία φράζοντας το ρεύμα που κυλούσε κοντά στον Ορχομενό των Μινυών μετέτρεψε τη χ ώ ρ α σε λίμνη και προκάλεσε την καταστροφή ολόκληρης της περιοχής. Τα έργα, όμως , που έκανε στη Θεσσαλία σκοπό είχαν να ευεργετήσουν τους Έλληνες, ενώ εκείνα στη Βοιωτία έγιναν για να τιμωρήσει τους κατοίκους της Μινυάδας, επειδή είχαν υποδουλώσει τους Θηβαίους.
19. Ο Ηρακλής, λοιπόν, παρέδωσε τη βασιλεία των Ιβήρων στους άριστους μεταξύ των εγχωρίων, ενώ ο ίδιος πήρε τον στρατό του και, περνώντας στην Κελτική και διασχίζοντας την ολόκληρη, έθεσε τέλος στις συνήθεις
79
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΑΙΩΤΗΣ
80
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
μέχρι τότε παρανομίες και ξενοκτονίες, και, επειδή μεγάλο πλήθος ανθρώπων α π ' όλα τα έθνη συστράτευαν εκούσια μαζί του , ίδρυσε μια πόλη αρκετά μεγάλη που ονομάστηκε Αλησία, από την περιπλάνηση κατά την εκστρατεία. Με τους κατοίκους, όμως , της πόλης ανακάτεψε και πολλούς από τους ντόπιους, οι οποίοι ένεκα του πλήθους τους επικράτησαν και το αποτέλεσμα ήταν να εκβαρβαριστούν όλοι. Οι Κέλτες, μάλιστα, τιμάνε μέχρι σήμερα εκείνη την πόλη, θεωρώντας την εστία και μητρόπολη ολόκληρης της Κελτικής. Παρέμεινε, επίσης, ελεύθερη και απόρθητη όλο το χρονικό διάστημα από τους χρόνους του Ηρακλή μέχρι την εποχή μας· τελευταία, μόνο, ο Γάιος Καίσαρας, που για το μέγεθος των κατορθωμάτων του προσαγορεύ-τηκε θεός, την κατέλαβε με έφοδο και την ανάγκασε, μαζί με όλους τους υπόλοιπους Κέλτες, να υποταγεί στους Ρ ω μαίους 4 2 . Ο Ηρακλής μετά την Κελτική πορεύτηκε στην Ιταλία και καθώς περνούσε την ορεινή περιοχή των Άλπε ων έκανε λεωφόρο τον δύσβατο και κακοτράχαλο δρόμο, ώ σ τ ε να γίνει βατός για στρατεύματα και υποζύγια με αποσκευές. Οι βάρβαροι που κατοικούσαν σ' εκείνη την ορεινή περιοχή συνήθιζαν στα δύσβατα σημεία να περικόπτουν και να καταληστεύουν τα στρατεύματα που περνούσαν, όλους όμως τους υπέταξε ο Ηρακλής και σκοτώνοντας τους αρχηγούς στις παρανομίες έκανε ασφαλή την οδοιπο-ρία για τους μεταγενέστερους. Αφού πέρασε τις Άλπεις και διέσχισε την πεδιάδα της καλούμενης σήμερα Γαλατίας , συνέχισε την πορεία του δία μέσου της Λιγουρίας.
20. Οι Λιγούριοι που κατοικούν τούτη τη χώρα νέμονται εδάφη τραχιά και παντελώς άθλια" σε αντάλλαγμα του μόχθου και της ανείπωτης κακοπάθειας των ντόπιων η γη μόλις και μετά βίας παράγει κάποιους λιγοστούς καρπούς. Γι ' αυτό και οι κάτοικοι είναι μικροκαμωμένοι και
81
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
80
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
μέχρι τότε παρανομίες και ξενοκτονίες, και, επειδή μεγάλο πλήθος ανθρώπων απ ' όλα τα έθνη συστράτευαν εκούσια μαζί του , ίδρυσε μια πόλη αρκετά μεγάλη που ονομάστηκε Αλησία, από την περιπλάνηση κατά την εκστρατεία. Με τους κατοίκους, όμως , της πόλης ανακάτεψε και πολλούς από τους ντόπιους, οι οποίοι ένεκα του πλήθους τους επικράτησαν και το αποτέλεσμα ήταν να εκβαρβαριστούν όλοι. Οι Κέλτες, μάλιστα, τιμάνε μέχρι σήμερα εκείνη την πόλη, θεωρώντας την εστία και μητρόπολη ολόκληρης της Κελτικής. Παρέμεινε, επίσης, ελεύθερη και απόρθητη όλο το χρονικό διάστημα από τους χρόνους του Ηρακλή μέχρι την εποχή μας' τελευταία, μόνο, ο Γάιος Καίσαρας, που για το μέγεθος των κατορθωμάτων του προσαγορεύ-τηκε θεός, την κατέλαβε με έφοδο και την ανάγκασε, μαζί με όλους τους υπόλοιπους Κέλτες, να υποταγεί στους Ρ ω μαίους 4 2 . Ο Ηρακλής μετά την Κελτική πορεύτηκε στην Ιταλία και καθώς περνούσε την ορεινή περιοχή των Αλπε ων έκανε λεωφόρο τον δύσβατο και κακοτράχαλο δρόμο, ώ σ τ ε να γίνει βατός για στρατεύματα και υποζύγια με αποσκευές. Οι βάρβαροι που κατοικούσαν σ' εκείνη την ορεινή περιοχή συνήθιζαν στα δύσβατα σημεία να περικόπτουν και να καταληστεύουν τα στρατεύματα που περνούσαν, όλους όμως τους υπέταξε ο Ηρακλής και σκοτώνοντας τους αρχηγούς στις παρανομίες έκανε ασφαλή την οδοιπο-ρία για τους μεταγενέστερους. Αφού πέρασε τις Αλπεις και διέσχισε την πεδιάδα της καλούμενης σήμερα Γαλατίας , συνέχισε την πορεία του δία μέσου της Λιγουρίας.
20. Οι Λιγούριοι που κατοικούν τούτη τη χώρα νέμονται εδάφη τραχιά και παντελώς άθλια - σε αντάλλαγμα του μόχθου και της ανείπωτης κακοπάθειας των ντόπιων η γη μόλις και μετά βίας παράγει κάποιους λιγοστούς καρπούς. Γι ' αυτό και οι κάτοικοι είναι μικροκαμωμένοι και
81
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
82
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
από τη συνεχή άσκηση νευρώδεις - καθώς είναι εντελώς ξένοι προς τις απολαύσεις της αργίας, είναι ελαφροί και ευκίνητοι και ξεχωρίζουν στους πολεμικούς αγώνες για την τόλμη τους. Και γενικά, καθώς οι κάτοικοι των γύρω περιοχών είναι εξασκημένοι στη συνεχή καταπόνηση και καθώς η γη απαιτεί αδιάκοπη εργασία, συνήθισαν τις γ υ ναίκες τους να συμμετέχουν στις κακουχίες που απαιτεί η καλλιέργεια. Δεδομένου ότι εργάζονται έναντι μισθού άντρες και γυναίκες πλάι πλάι, κάτι ιδιαίτερο και ταυτόχρονα παράδοξο έτυχε να συμβεί με μια γυναίκα στις ημέρες μας. Ή τ α ν έγκυος και εργαζόταν έμμισθα μαζί με τους άντρες, την ώ ρ α , όμως , της δουλειάς την έπιασαν οι ωδίνες του τοκετού, έφυγε, λοιπόν, αθόρυβα και πήγε σε κάτι θάμνους - εκεί γέννησε, τύλιξε το παιδί με φύλλα και το έκρυψε, ενώ η ίδια ξανάσμιξε με τους εργάτες και συνέχισε να υπομένει τις ίδιες κακουχίες μ' εκείνους, χωρίς να πει τίποτα για το συμβάν. Καθώς το βρέφος άρχισε να κλα-ψουρίζει, το πράγμα φανερώθηκε, αλλά ο επιστάτης δεν κατάφερνε με κανένα τρόπο να την πείσει να σταματήσει την εργασία - όσο για εκείνη δεν έλεγε να πάψει τη σκληρή δουλειά, μέχρις ότου τη λυπήθηκε ο εργοδότης, την πλήρωσε και την απάλλαξε από την εργασία 4 3 .
21. Ο Ηρακλής πέρασε τη χώρα των Λιγουρίων και των Τυρρηνών, έφτασε στον ποταμό Τίβερη και στρατοπέδευσε εκεί που τ ώ ρ α βρίσκεται η Ρ ώ μ η . Η πόλη, βέβαια, κτίστηκε μετά από πολλές γενιές, από τον Ρωμύλο τον γιο του Άρη, αλλά εκείνο τον καιρό κατοικούσαν στον λόφο που σήμερα ονομάζεται Παλατινός μερικοί ντόπιοι, εγκαταστημένοι σε μια πολύ μικρή κωμόπολη. Εκεί, δυο επιφανείς άντρες, ο Κάκιος και ο Πινάριος, δέχτηκαν τον Ηρακλή πολύ φιλόξενα και τον τίμησαν με ωραία δώρα . Ενθύμια από εκείνους τους άντρες παραμένουν μέχρι και
83
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
84
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
τούτη την εποχή στη Ρ ώ μ η , διότι στους Ρωμαίους εξακολουθεί να υπάρχει στους ευγενείς το γένος των Πιναρίων, και θεωρείται μάλιστα αρχαιότατο, όσο για τον Κάκιο υπάρχει κάθοδος στον Παλατινό λόφο με πέτρινα σκαλιά που ονομάζεται από εκείνον Κακία, γιατί βρίσκεται κοντά στο τότε σπίτι του Κάκιου. Ο Ηρακλής δέχτηκε με ικανοποίηση τα φιλικά αισθήματα των κατοίκων του Παλατινού και τους προείπε ότι μετά τη μετάσταση του στους θεούς, όποιος τάξει να αφιερώσει το δέκατο της περιουσίας του στον Ηρακλή θα ζήσει πολύ πιο ευτυχισμένη ζ ω ή . Κι ετούτη η συνήθεια όντως διατηρήθηκε στα κατοπινά χρόνια και συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας - καθόσον πολλοί Ρ ω μαίοι, όχι μόνο άνθρωποι που είχαν μέτριες περιουσίες αλλά και κάποιοι πάμπλουτοι, έταξαν το ένα δέκατο της περιουσίας τους στον Ηρακλή κι όταν στη συνέχεια έγιναν ευτυχισμένοι, του αφιέρωσαν όντως το δέκατο της περιουσίας τους, που έφτανε τα τέσσερις χιλιάδες τάλαντα. Ο Λεύκολλος, για παράδειγμα, που ήταν ίσως ο πλουσιότερος Ρωμαίος του καιρού του , έκανε εκτίμηση της περιουσίας του και προσέφερε στον θεό πραγματικά το ένα δέκατο, κάνοντας συνεχή και πολυδάπανα συμπόσια. Προς τιμήν αυτού του θεού κατασκεύασαν και οι Ρωμαίοι αξιόλογο ιερό, πλάι στον Τίβερη, με σκοπό να τελούνται εκεί οι θυσίες για την προσφορά της δεκάτης.
Ο Ηρακλής, τ ώ ρ α , κίνησε από τον Τίβερη, πέρασε την παραλία της λεγόμενης σήμερα Ιταλίας κι έφτασε στην πεδιάδα της Κύμης, όπου, σύμφωνα με τον μύθο, υπήρχαν άντρες που διακρίνονταν για τη σωματική τους ρώμη κι ήταν φημισμένοι για την παρανομία τους, που ονομάζονταν γίγαντες. Η πεδιάδα, επίσης, ονομαζόταν Φλεγραία, από τον λόφο που τα παλαιά χρόνια ξερνούσε πελώριες φωτιές , όπως περίπου η Αίτνα στη Σικελία" σήμερα ο λόφος αυτός ονομάζεται Βεζούβιος κι έχει πολλά σημάδια από τη φωτιά που έβγαζε τα αρχαία χρόνια. Οι γίγαντες, λοιπόν, μόλις
85
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
86
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
έμαθαν για την εμφάνιση του Ηρακλή, μαζεύτηκαν όλοι και παρατάχτηκαν να τον αντιμετωπίσουν. Η μάχη που ακολούθησε ήταν θαυμαστή για τη δύναμη και την τόλμη των γιγάντων και λένε π ω ς ο Ηρακλής συμμάχησε με τους θεούς για να επικρατήσει κι έτσι, αφού σκότωσε τους περισσότερους, εξημέρωσε την περιοχή. Ο μύθος αναφέρει πως οι γίγαντες ήταν παιδιά της γης, ένεκα του τεράστιου μεγέθους των σ ω μ ά τ ω ν τους. Αυτά αναφέρουν μερικοί συγγραφείς μύθων για τους γίγαντες που φονεύτηκαν στη Φλέγρα, την εκδοχή των οποίων ακολουθεί και ο ιστορικός Τίμαιος 4 4 .
22. Από τη Φλεγραία πεδιάδα ο Ηρακλής κατέβηκε στη θάλασσα, όπου έκανε έργα στη λίμνη που ονομάζεται Ά-ορνος και θεωρείται ιερή λίμνη της Περσεφόνης. Αυτή η λίμνη βρίσκεται μεταξύ Μισηνού και Δικαιαρχείων, κοντά στις θερμές πηγές 4 5 , η περίμετρος της φτάνει τα πέντε στάδια και το βάθος της είναι απίστευτο" καθώς τα νερά της είναι πεντακάθαρα, το χρώμα τους είναι κυανό λόγω του μεγάλου βάθους. Ο μύθος αναφέρει π ω ς παλιά υπήρχε πλάι της νεκρομαντείο, το οποίο, λένε, καταργήθηκε τα κατοπινά χρόνια. Η λίμνη είχε άνοιγμα προς τη θάλασσα και λέγεται π ω ς ο Ηρακλής παράχωσε την εκροή και κατασκεύασε τον δρόμο που σήμερα πηγαίνει παράλληλα με τη θάλασσα, που πήρε το όνομα του και ονομάζεται Ηράκλειος.
Αυτά έκανε, λοιπόν, σ' εκείνα τα μέρη, α π ' όπου ξεκινώντας έφτασε στη χώρα των Ποσειδωνιατών, σ ' ένα βράχο για τον οποίο ο μύθος αναφέρει πως κάποτε έγινε εκεί κάτι ιδιαίτερο και παράξενο. Στους κατοίκους της περιοχής υπήρχε κάποιος κυνηγός που ήταν ονομαστός για τα κατορθώματα του στο κυνήγι. Τα προηγούμενα χρόνια, λοιπόν, συνήθιζε να αφιερώνει στην Αρτεμη τα
87
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
88
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
κεφάλια και τα πόδια των θηρίων που σκότωνε καρφώνοντας τα στα δέντρα. Κάποτε , ό μ ω ς , έπιασε έναν κάπρο τ ό σο μεγάλο που περιφρόνησε ακόμα και τη θεά και λέγοντας πως το κεφάλι του θηρίου το αφιερο')νει στον εαυτό του το κρέμασε σύμφωνα με τα λόγια του σε κάποιο δέντρο, ενώ ο ίδιος, καθώς έκανε πολύ ζέστη, έπεσε να κοιμηθεί για μεσημέρι. Την ώ ρ α όμως που κοιμόταν, ο κόμπος λύθηκε από μόνος του και το κεφάλι έπεσε πάνω στον κοιμισμένο και τον σ κ ό τ ω σ ε . Αλλά δεν έχει νόημα να εκπλήσσεται κανείς από το γεγονός, γιατί πολλές περιστάσεις που μνημονεύονται σχετικά μ' αυτή τη θεά αναφέρονται στην τιμωρία των ασεβών . Ενώ με τον Ηρακλή συνέβη το αντίθετο λόγω της ευσέβειας του. Γιατί μόλις έφτασε στα σύνορα Ρηγίνης και Λοκρίδας και ξεκουραζόταν από την κόπωση της οδοιπορίας, λένε π ω ς , επειδή τον ενοχλούσαν τα τζιτζίκια, ευχήθηκε στους θεούς να εξαφανιστούν, και γι αυτό οι θεοί εκπλήρωσαν την ευχή του εξαφανίζοντας τα όχι μόνο για εκείνη την ώ ρ α , αλλά κι όλα τα επόμενα χρόνια δεν εμφανίστηκε τζιτζίκι στην περιοχή 4 6 .
Φτάνοντας ο Ηρακλής στον πορθμό, στο στενότερο σημείο της θάλασσας, πέρασε το κοπάδι στη Σικελία, ενα') ο ίδιος κρατημένος από το κέρατο ενός ταύρου πέρασε κολυμπώντας απέναντι, διανύοντας απόσταση δεκατριών σταδίων, όπως λέει ο Τίμαιος 4 7 .
23. Στη συνέχεια, θέλοντας να κάνει όλο τον γύρο της Σικελίας, κίνησε από την Πελωριάδα προς τον 'Ερυκα 4 8 . Καθώς προχωρούσε κατά μήκος των παραλίων του νησιού, λέει ο μύθος, οι Νύμφες έκαναν ν' αναβλύσουν θερμά λουτρά για να ξεκουράσουν την ταλαιπωρία του από την οδοιπορία. Τούτα τα λουτρά ήταν διπλά και τα μεν ονομάστηκαν Ιμεραία ενώ τα άλλα Εγεσταία , παίρνοντας τ ' όνομα τους από τις τοποθεσίες τους. Πλησιάζοντας ο Η-
89
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
90
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
ρακλής στην περιοχή του Έ ρ υ κ α 4 9 , τον προκάλεσε σε α γ ώ να πάλης ο Έρυκας , που ήταν γιος της Αφροδίτης και του Βούτα, βασιλιά τότε του τόπου 5 0 . Ο αγώνας των δύο αντιπάλων συνοδευόταν και από πρόστιμο, αν έχανε ο Έρυκας θα του παραχωρούσε τη χώρα κι αν έχανε ο Ηρακλής θα του έδινε τα γελάδια. Στην αρχή ο Έρυκας αγανάκτησε, διότι τα γελάδια υπολείπονταν κατά πολύ σε αξία από ολόκληρη χ ω ρ α ' όταν όμως ο Ηρακλής του απάντησε π ω ς αν τα χάσει θα στερηθεί την αθανασία, ευδόκησε ο Έρυκας να συγκατατεθεί, κι έτσι πάλεψε, νικήθηκε και έχασε τη χ ώ ρα. Ο Ηρακλής παραχώρησε τη χ ώ ρ α στους ντόπιους και τους επέτρεψε να παίρνουν τους καρπούς της, μέχρις ότου φτάσει εκεί κάποιος από τους απογόνους του και την απαιτήσει - πράγμα που έγινε. Πολλές γενιές αργότερα, ο Δωριεύς ο Λακεδαιμόνιος ήρθε στη Σικελία, πήρε π ίσω τη χώρα και ίδρυσε την πόλη Ηράκλεια 5 1 . Καθώς η πόλη αυ ξανόταν γρήγορα, οι Καρχηδόνιοι τη φθόνησαν, μήπως φτάσει και γίνει ισχυρότερη από την Καρχηδόνα και αφαιρέσει την ηγεμονία από τους Φοίνικες, έτσι εκστράτευσαν εναντίον της με ισχυρές δυνάμεις, την κατέλαβαν κατά κράτος και την ισοπέδωσαν. Λεπτομέρειες όμως γι' αυτά θα δώσουμε , όταν φτάσουμε στην αντίστοιχη περίοδο 5 2 . Κι ενώ ο Ηρακλής συνέχιζε τον γύρο της Σικελίας, έφτασε στην πόλη που σήμερα είναι οι Συρακούσες, όπου έμαθε τα μυθολογούμενα για την αρπαγή της Κόρης. Πρόσφερε μεγαλοπρεπείς θυσίες στις θεές και τον ωραιότερο ταύρο εξαγνίζοντας τον στην πηγή Κυάνη 5 3 κι έδειξε στους ντόπιους να θυσιάζουν κάθε χρόνο στην Κόρη και να κάνουν λαμπρό πανηγύρι και θυσία στην Κυάνη. Στη συνέχεια, διασχίζοντας με τα γελάδια τα μεσόγεια, αντιμετώπισε ντόπιους Σικελούς που του αντιπαρατάχτηκαν με ισχυρές δυνάμεις, τους νίκησε σε λαμπρή μάχη εκ παρατάξεως και σκότωσε πολλούς, μεταξύ των οποίων, μερικοί μυθογράφοι
91
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
92
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
αναφέρουν, και επιφανείς στρατηγούς που μέχρι σήμερα δέχονται τιμές ηρώων , όπως ο Λεύκασπις, ο Πεδιακρά-της, ο Βουφόνας, ο Γλυχάτας καθώς και ο Βυταίας και ο Κρυτίδας.
24. Περνώντας, στη συνέχεια, από την πεδιάδα των Λεοντίνων, θαύμασε την ομ.ορφιά της περιοχής και, για να δείξει τη συμπάθεια του στους ανθρώπους που τον τιμούσαν, άφησε πίσω του αθάνατα μνημεία της παρουσίας του. Κάτι ιδιαίτερο, μάλιστα, έτυχε να συμβεί στην πόλη των Αγυριναίων 5 4 . Σ' αυτή την πόλη δέχτηκε τιμές σαν τους Ολύμπιους θεούς, με πανηγύρεις και θυσίες λαμπρές, μολονότι, λοιπόν, τα προηγούμενα χρόνια δεν είχε δεχτεί καμιά θυσία, τότε συγκατατέθηκε για πρώτη φορά, ως να του προμηνούσε ο θεός την αθανασία. Διότι υπήρχε όχι πολύ μακριά από την πόλη ένας δρόμος βραχώδης , όπου αποτυπώνονταν πάνω του τα ίχνη από τα γελάδια σαν να ήταν σε κερί. Το ίδιο συνέβη και με τα ίχνη του Ηρακλή και καθώς ο δέκατος άθλος του τελείωνε, θ ε ω ρ ώ ντας πως ήδη αγγίζει κάπως την αθανασία, δέχτηκε τις θυσίες που τελούσαν κάθε χρόνο οι ντόπιοι. Για ν' ανταποδώσει τις χάρες που του έκαναν από καλοσύνη τους οι κάτοικοι, κατασκεύασε πριν από την πόλη λίμνη με περίμετρο τέσσερα στάδια, που πρόσταξε να πάρει τ' όνομα του - δίνοντας, επίσης, και στα αποτυπωμένα ίχνη των βοδιών τ ' όνομα του, κατασκεύασε τέμενος αφιερωμένο στον ήρωα Γηρυόνη, που τιμάται μέχρι σήμερα από τους ντόπιους. Αξιόλογο τέμενος έφτιαξε και για τον Ιόλαο, τον ανεψιό του, που τον συνόδευε στην εκστρατεία, και όρισε να του αποδίδονται κάθε χρόνο τιμές και θυσίες, οι οποίες διατηρούνται μέχρι σήμερα' γιατί όλοι οι κάτοικοι αυτής της πόλης απ ' όταν γεννιούνται αφήνουν τα μαλλιά τους άκοπα για να τα αφιερώσουν στον Ιόλαο, όταν μετά από
93
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
94
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
καλούς οιωνούς εξευμενίσουν τον θεό με μεγαλοπρεπείς θυσίες. Είναι τόση η αγιότης και η σεμνότης του τεμένους, ώ σ τ ε τα αγόρια που δεν τελούν τις καθιερωμένες θυσίες χάνουν τη φωνή τους και μοιάζουν με πεθαμένα. Αλλά κι αυτά, όταν κάποιο, που υποφέρει από την παραπάνω αρ ρώστια, τάξει να αποδώσει τη θυσία και να αφήσει ενέχυρο της θυσίας [τα μαλλιά του] στον θεό, αποκαθίσταται, λένε, αμέσως η υγεία του. Οι ντόπιοι, λοιπόν, σύμφωνα μ' αυτά, την πύλη, στην οποία συνάντησαν τον θεό και του πρόσφε ραν τις θυσίες, την ονόμασαν Ηράκλεια και κάθε χρόνο διοργανώνουν με μεγάλη προθυμία γυμναστικούς και ιππικούς αγώνες. Καθώς πάνδημος ο λαός, ελεύθεροι και δούλοι, αποδέχεται τον θεό, όρισαν να τον τιμούν χωριστά και οι υπηρέτες, συγκροτώντας θιάσους, και να συγκεντρώνονται σε συμπόσια και θυσίες που προσφέρουν στον θεό.
Ο Ηρακλής, τ ώ ρ α , πέρασε με τα γελάδια στην Ιταλία και προχωρούσε κατά μήκος της παραλίας· σ κ ό τ ω σ ε τον Λακίνιο 5 5 , που πήγε να κλέψει τις αγελάδες, και, χωρίς να το θέλει, τον Κρότωνα 5 6 , τον οποίο έθαψε με μεγαλοπρέπεια και του κατασκεύασε τάφο" επίσης, προείπε στους ντόπιους ότι τα κατοπινά χρόνια θα γινόταν σπουδαία πόλη που θα έφερε το όνομα του πεθαμένου.
25. Αφού έκανε το γύρο της Αδριατικής και πέρασε με τα πόδια ολόκληρη την παραλία του εν λόγω κόλπου, έφτασε στην Ήπειρο , απ ' όπου πορεύτηκε στην Πελοπόννησο, όπου ολοκληρώνοντας και τον δέκατο άθλο, πήρε τη διαταγή από τον Ευρυσθέα να ανεβάσει στο φως τον Κέρβερο από τον Αδη . Πιστεύοντας π ω ς αυτό θα τον συνέφερε σ' αυτό τον άθλο, πήγε στην Αθήνα και πήρε μέρος στα Ελευσίνια μυστήρια, όπου τελετάρχης τότε ήταν ο Μου σαίος, ο γιος του Ορφέα.
95
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
96
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
Μιας και μνημονεύσαμε τον Ορφέα, δεν θα ήταν άσχημο να κάνουμε μια μικρή παρέκβαση και να μιλήσουμε γι αυτόν. Αυτός , λοιπόν, ήταν γιος του Οίαγρου, θρακικής καταγωγής , που στη μόρφωση, στο μελωδικό τραγούδι και στην ποίηση ξεπερνάει κατά πολύ όλους όσους μνημονεύει η παράδοση - διότι συνέθεσε ποίημα θαυμαστό που ξεχώριζε και για τη μελωδικότητα του όταν τραγουδιόταν. Η φήμη του έφτασε σε τέτοια ύψη που οι άνθρωποι πίστευαν π ω ς με τη μελωδία του γοήτευε τα θηρία και τα δέντρα. Αφοσιωμένος στη μόρφωση του, αφού έμαθε ολα όσα έλεγαν οι μύθοι για τους θεούς, πήγε στην Αίγυπτο όπου έμαθε κι άλλα περισσότερα κι έγινε ο μεγαλύτερος των Ελλήνοιν σε θέματα θεολογίας, τελετών, ποιημάτων και τραγουδιών. Εκστράτευσε μαζί με τους Αργοναύτες και για τον έρωτα που έτρεφε για τη γυναίκα του τόλμησε πέρα από κάθε λογική να κατέβει στον Άδη , όπου, επειδή ψυχαγώγησε την Περσεφόνη με το τραγούδι του, την έπεισε να συνεργήσει στις επιθυμίες του και να του επιτρέψει να πάρει την πεθαμένη γυναίκα του από τον Αδη , όπως είχε κάνει ο Διόνυσος - γιατί και για εκείνον λέει ο μύθος π ω ς ανέβασε τη μητέρα του από τον Άδη , της μετέδωσε την αθανασία του και τη μετονόμασε θ υ ώ ν η . Τ ώ ρ α , όμως , που μιλήσαμε για τον Ορφέα, ας επιστρέψουμε πάλι στον Ηρακλή.
26. Αυτός , λοιπόν, σύμφωνα με τους μύθους που μας παραδόθηκαν, κατέβηκε στους τόπους του Άδη , όπου τον υποδέχτηκε η Περσεφόνη σαν αδελφό, ελευθέρωσε από τα δεσμά και ανέβασε στον επάνω κόσμο τον Θησέα και τον Πειρίθοο 5 7 , πράγμα που του έκανε χάρη η Κόρη, πήρε τον σκύλο δεμένο, τον απομάκρυνε προς γενική κατάπληξη 5 8
και τον φανέρωσε στους ανθρώπους 5 9 .
97
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
98
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
0 τελευταίος άθλος που ανέλαβε ήταν να φέρει τα χρυσά μήλα των Εσπερίδων κι έτσι έπλευσε πάλι για τη Λιβύη. Γι ' αυτά τα μήλα έχουν διαφωνήσει οι μυθογράφοι και άλλοι λένε πως σε κάποιους κήπους των Εσπερίδων στη Λιβύη υπήρχαν όντως χρυσά μήλα που τα επιτηρούσε άγρυπνα ένας δράκος φοβερός, ενώ άλλοι λένε π ω ς οι Εσπερίδες είχαν κοπάδια με πρόβατα εξαιρετικής ομορφιάς και π ω ς ποιητικά τα ονόμασαν χρυσά μήλα 6 0 από την ομορφιά τους, όπως χρυσή αποκαλείται και η Αφροδίτη για την ομορφιά της. Μερικοί, επίσης, λένε π ω ς τα πρόβατα είχαν ένα ιδιάζων χ ρ ώ μ α προς το χρυσαφί και γι ' αυτό ονομάστηκαν έτσι, και π ω ς ο Δράκοντας που είχε αναλάβει τα κο πάδια είχε εξαιρετική δύναμη και τόλμη, φύλαγε τα πρόβατα και σκότωνε όποιον πήγαινε να τα κλέψει. Σχετικά όμως με αυτά, μπορεί καθείς να πιστεύει ό,τι προτιμάει. 0 Ηρακλής, όμως , σκότωσε τον φύλακα των μήλων, τα πήγε στον Ευρυσθέα κι έχοντας τελειώσει με τους άθλους περίμενε να λάβει την αθανασία, όπως είχε προφητέψει ο Απόλλωνας.
27. Αλλά δεν πρέπει να παραλείψουμε τα μυθολογούμε-να για τον Άτλαντα και τη γενιά των Εσπερίδων. Στη χώρα , λοιπόν, που ονομάζεται Εσπερίτις, γεννήθηκαν, λένε, δυο αδέλφια, ο Έσπερος και ο Άτλαντας, που η φήμη τους ήταν πασίγνωστη. Αυτοί απόκτησαν πρόβατα ξ ε χ ω ριστά για την ομορφιά τους που είχαν χρώμα ξανθό χρυσαφί· και γι ' αυτό τον λόγο, οι ποιητές που ονομάζουν τα πρόβατα «μήλα» τα είπαν χρυσά μήλα. Ο Έσπερος , τ ώ ρ α , γέννησε θυγατέρα που ονομάστηκε Εσπερίδα, την οποία πάντρεψε με τον αδελφό του, και από αυτήν η χ ώ ρ α ονομάστηκε Εσπερίτις. Ο Ατλαντας απόκτησε από αυτήν επτά θυγατέρες, που από τον πατέρα τους ονομάστηκαν Α τ λ α -ντίδες ενώ από τη μητέρα τους Εσπερίδες. Επειδή αυτές οι
99
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
100
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
Ατλαντίδες ξεχώριζαν για την ομορφιά και τη φρονιμάδα τους, λένε π ω ς ο Βούσιρις, ο βασιλιάς των Αιγυπτίων, θέλησε να έχει υπό την εξουσία του τις παρθένες, γι ' αυτό τους έστειλε ληστές από τη θάλασσα, με την εντολή να αρπάξουν τις κόρες και να του τις πάνε. Την ίδια περίοδο, ο Ηρακλής, κατά την εκτέλεση του τελευταίου του άθλου, σ κ ό τ ω σ ε στη Λιβύη τον Ανταίο που ανάγκαζε τους ξένους να παλεύουν μαζί του , ενώ τον Βούσιρι στην Αί γυπτο, που θυσίαζε με καλούς οιωνούς στον Δία τους ξένους που επισκέπτονταν τη χ ώ ρ α του , τον τ ιμώρησε με τον τρόπο που του άξιζε. Στη συνέχεια, ανέβηκε τον Νείλο μέχρι την Αιθιοπία, όπου σ κ ό τ ω σ ε τον βασιλιά των Αιθιόπων Ημαθίωνα, που του επιτέθηκε αναίτια, και, τέλος, επέστρεψε στην εκτέλεση του τελευταίου άθλου. Σ τ ο με ταξύ , οι ληστές είχαν αρπάξει τις κόρες που τις βρήκαν να παίζουν σε κάποιο κήπο και τρέχοντας γρήγορα στα καράβια απέπλευσαν. Καθώς δειπνούσαν σε κάποια ακτή, τους βρήκε ο Ηρακλής, έμαθε από τις παρθένες τι είχε συμβεί κι έτσι σκότωσε όλους τους ληστές, ενώ τις κόρες τις οδήγησε στον Άτλαντα τον πατέρα τους· ο Άτλαντας , για να του ανταποδώσει τη χάρη της ευεργεσίας που του είχε κάνει, δεν του έδωσε μόνο πρόθυμα ό,τι χρειαζόταν για την εκπλήρωση του άθλου του αλλά τον δίδαξε και ό,τι ήξερε από την αστρονομία. Διότι , επειδή ο Άτλας είχε μελετήσει περισσότερο απ ' όλους την αστρονομία και είχε ανακαλύψει μετά από πολύ δουλειά τη σφαίρα όπου βρίσκονται τα άστρα 6 1 , η εντύπωση που επικρατούσε ήταν πως εκείνος σήκωνε ολόκληρο τον κόσμο στους ώμους του. Έ τ σ ι , επειδή έφερε τον σφαιρικό λογισμό στους Έ λ ληνες, απόκτησε και ο Ηρακλής μεγάλη δόξα , σαν να είχε διαδεχτεί τον Άτλαντα στο κράτημα του κόσμου, καθώς με αυτό τον τρόπο οι άνθρωποι υπαινίχτηκαν το πραγματικό γεγονός 6 2 .
101
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
102
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
28. Σ τ ο διάστημα, λένε, που ο Ηρακλής ήταν απασχο λημένος με αυτά, οι Αμαζόνες που είχαν απομείνει στην περιοχή του Θερμώδοντα ποταμού συγκεντρώθηκαν πάνδημες σπεύδοντας να πάρουν εκδίκηση από τους Έλληνες για τα όσα τους είχε κάνει ο Ηρακλής κατά την εκστρατεία του. Κυρίως όμως από τους Αθηναίους, επειδή ο Θησέας είχε πάρει σκλάβα την αρχηγό των Αμαζόνων Αντιόπη, ή σύμφωνα με άλλους την Ιππολύτη. Καθώς μαζί με τις Αμαζόνες εκστράτευσαν και οι Σκύθες, η δύναμη που μαζεύτηκε ήταν σημαντική, και μ' αυτήν οι αρχηγοί των Αμαζόνων πέρασαν τον Κιμμέριο Βόσπορο 6 3 και προχωρούσαν διασχίζοντας τη Θράκη. Τέλος , αφού πέρασαν μεγάλο μέρος της Ευρώπης , έφτασαν στην Αττική, όπου στρατο πέδευσαν στο καλούμενο από αυτές σήμερα Αμαζονείο 6 4 . Μαθαίνοντας ο Θησέας για την έφοδο των Αμαζόνων , ήρθε να βοηθήσει τις δυνάμεις των πολιτών, έχοντας μαζί του την Αμαζόνα Αντιόπη, από την οποία είχε αποκτήσει τον γιο του Ιππόλυτο. Ο Θησέας έδωσε μάχη με τις Αμαζόνες , στην οποία οι Αθηναίοι υπερείχαν σε ανδραγαθία, κι έτσι νίκησε το στρατόπεδο του Θησέα, ενώ τις Αμαζόνες που τους αντιτάχτηκαν άλλες τις σκότωσαν κι άλλες τις έδιωξαν από την Αττική. Έτυχε , μάλιστα, η Αντιόπη, που αγωνίστηκε στο πλευρό του άντρα της Θησέα , να αριστεύσει στη μάχη αλλά να χάσει ηρωικά τη ζωή της. Οι Αμαζόνες που απέμειναν αποκήρυξαν τα πάτρια εδάφη τους, επέστρεψαν με τους Σκύθες στη Σκυθία κι έμειναν μαζί τους. Αρκετά όμως είπαμε γι' αυτές, ας γυρίσουμε πάλι στις πράξεις του Ηρακλή.
29. Έχοντας εκτελέσει τους άθλους του, ο θεός έδωσε χρησμό π ω ς καλό θα ήταν, πριν περάσει στους θεούς, να στείλει αποικία στη Σαρδηνία και να κάνει ηγεμόνες της αποικίας τους γιους που είχε αποκτήσει από τις Θεσπια-
103
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
104
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
δες, έτσι ο Ηρακλής αποφάσισε να στείλει τον ανεψιό του Ιόλαο μαζί με τα παιδιά του , επειδή ήταν ακόμη πολύ μικρά. Φαίνεται, όμως , αναγκαίο να μιλήσουμε π ρ ώ τ α για τη γέννηση των παιδιών, για να μπορέσουμε να εκθέσουμε καλύτερα τα του αποικισμού. Ο Θέσπιος ήταν άντρας από επιφανή γενιά των Αθηνών, γιος του Ερεχθέα, και βασιλιάς της ομώνυμης χ ώ ρ α ς 6 5 , που είχε αποκτήσει από πολλές γυναίκες πενήντα θυγατέρες. Όταν ο Ηρακλής ήταν παιδί στην ηλικία ακόμη, αλλά είχε ήδη αποκτήσει υπερφυσική σωματική ρώμη, ο βασιλιάς επιδίωξε ώ σ τ ε οι κόρες του να αποκτήσουν παιδιά από εκείνον. Έ τ σ ι , τον κάλεσε σε κάποια θυσία, τον δεξιώθηκε με λαμπρότητα και του έστελνε μία μία τις θυγατέρες του ' ο Ηρακλής έσμιξε με όλες τους, τις κατέστησε εγκύους κι έγινε πατέρας πενήντα γιων. Οι γιοι αυτοί πήραν κοινό όνομα από τις Θε -σπιάδες και, όταν ενηλικιώθηκαν, αποφάσισε να τους στείλει στην αποικία στη Σαρδηνία σύμφωνα με τον χρησμό. Καθώς αρχηγός της αποστολής ήταν ο Ιόλαος, που είχε συνοδεύσει τον Ηρακλή σ' όλες του σχεδόν τις εκστρατείες, του ανέθεσε τη φροντίδα των Θεσπιάδων και της αποικίας. Από τους πενήντα γιους, δύο παρέμειναν στις Θήβες, τους απογόνους των οποίων λένε π ω ς τιμάνε μέχρι σήμερα, και επτά στις Θεσπιές, τους οποίους ονομάζουν δημούχους 6 6 , και οι απόγονοι των οποίων ήταν, λένε, ηγέτες της πόλης μέχρι τη νεότερη εποχή. Όλους τους υπόλοιπους τους ανέλαβε ο Ιόλαος, καθώς και όσους άλλους θέλησαν να συμμετάσχουν στον αποικισμό, και έπλευσε στη Σαρδηνία. Εκεί, νίκησε σε μάχη τους ντόπιους, μοίρασε με κλήρο το καλύτερο μέρος του νησιού, και κυρίως την πεδινή περιοχή που μέχρι και σήμερα ονομάζεται Ιολαείον. Εκχέρσωσε τη χώρα και φυτεύοντας τη με καρποφόρα δέντρα την έκανε περιζήτητη - το νησί έγινε τόσο ονομαστό για την αφθονία των καρπών που παρήγε, ώ σ τ ε , όταν αργότερα αυξήθηκε η
105
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
106
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
δύναμη τους, οι Καρχηδόνιοι επιθύμησαν σφόδρα το νησί και μπήκαν σε μεγάλους κινδύνους και αγώνες για να το αποκτήσουν. Αλλά γι' αυτά θα γράψουμε στην αντίστοιχη
' ϊ 67 περιοοο .
30. Τότε ο Ιόλαος, αφού ίδρυσε την αποικία, κάλεσε τον Δαίδαλο από τη Σικελία και κατασκεύασε πολλά και μεγάλα έργα που παραμένουν μέχρι τη σύγχρονη εποχή και ονομάζονται από τον κατασκευαστή τους Δαιδάλεια. Οικοδόμησε μεγάλα και πολυτελή γυμναστήρια, ίδρυσε δικαστήρια κι έκανε κάθε τι άλλο που συντελεί στην ευδαιμονία. Ονόμασε επίσης τους λαούς Ιολαείους, δίνοντας τους το δικό του όνομα, έχοντας την άδεια γι' αυτό από τους Θεσπιάδες που του έκαναν τούτη την τιμή ως να ήταν πατέρας του. Για τη φροντίδα, μάλιστα, που τους έδειξε, τον αγάπησαν τόσο ώ σ τ ε του απένειμαν την προσωνυμία που αποδίδεται στον γονιό' γι ' αυτό και στα κατοπινά χρόνια, όσοι προσφέρουν θυσίες σ' αυτό τον θεό τον προ-σαγορεύουν «πατέρα Ιόλαο» , όπως οι Πέρσες τον Κύρο. Μετά από αυτά, ο Ιόλαος, επιστρέφοντας στην Ελλάδα, έριξε άγκυρα στη Σικελία, όπου και έμεινε αρκετόν καιρό. Αυτό το διάστημα, αρκετοί από εκείνους που ταξίδευαν μαζί του γοητεύτηκαν από την ομορφιά της χώρας και έμειναν στη Σικελία, όπου ανακατεύτηκαν με τους Σικε λούς και εγκαταστάθηκαν εκεί, τιμώμενοι ιδιαίτερα από τους ντόπιους. Ό σ ο για τον Ιόλαο έγινε δεκτός με ενθουσιασμό και, καθώς ευεργέτησε πολλούς, πολλές πόλεις τον τίμησαν με τεμένη και τιμές ήρωα . Έτυχε , μάλιστα, να συμβεί και κάτι ιδιαίτερο και παράδοξο μ' αυτή την αποικία" ο θεός τους είχε δώσει χρησμό ότι όλοι όσοι μετάσχουν της αποικίας καθώς και οι απόγονοι τους θα παραμείνουν ελεύθεροι στον αιώνα τον άπαντα και το αποτέλεσμα είναι να παραμένουν ελεύθεροι σύμφωνα με τον χρη-
107
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
108
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
σμό μέχρι την εποχή μας. Γιατί με την πάροδο του χρόνου ο πληθυσμός της αποικίας, καθώς οι βάρβαροι ήταν πε ρισσότεροι από όσους συμμετείχαν στον αποικισμό, εκβαρ-βαρώθηκε και μετοίκησε στα δύσβατα μέρη της ορεινής περιοχής, όπου οι άνθρωποι συνήθισαν να τρέφονται με γάλα και κρέας και, καθώς διατηρούσαν μεγάλα κοπάδια με ζ ώ α , δεν χρειάζονταν σιτάρι" κατασκεύασαν υπόγειες κατοικίες και ζώντας μέσα σε ορύγματα απέφυγαν τους κινδύνους των πολέμων. Γι ' αυτό και π ρ ώ τ α οι Καρχηδόνιοι κι αργότερα οι Ρωμαίοι , μολονότι τους πολέμησαν πολλές φορές, δεν κατάφεραν να πετύχουν τους σκοπούς τους 6 8 .
Αλλά σχετικά με τον Ιόλαο, τους Θεσπιάδες και την αποικία που ιδρύθηκε στη Σαρδηνία, ας αρκεστούμε στα λεχθέντα για να συνεχίσουμε με την ιστορία του Ηρακλή από το σημείο που την αφήσαμε.
31. Αφού τελείωσε με τους άθλους ο Ηρακλής, πάντρεψε τη γυναίκα του , Μεγάρα, με τον Ιόλαο, επειδή ήταν καχύποπτος σχετικά με τα παιδιά που θα έκανε μαζί της, ένεκα της συμφοράς που τον είχε βρει με τα προηγούμενα, κι έτσι έψαχνε να βρει άλλη που να μην του γεννάει καχυποψία για να κάνει παιδιά. Ζήτησε , λοιπόν, την Ιόλη, την κόρη του Εύρυτου που ήταν κύριος της Οιχαλίας. Ο Εύ -ρυτος, όμως , φοβούμενος για το ατύχημα που είχε συμβεί με τη Μεγάρα, του απάντησε π ω ς θα ήθελε να το σκεφτεί για τον γάμο . Αποτυχαίνοντας ο Ηρακλής στον αρραβώνα του , ένεκα της προσβολής που υπέστη, απήγαγε τις φοράδες του Εύρυτου. Ο Ίφιτος , ο γιος του Εύρυτου, υποπτεύθηκε το πράγμα και πήγε στην Τίρυνθα προς ανεύρεση των φοράδων. Εκεί, ο Ηρακλής τον ανέβασε σ' ένα πύργο ψηλό λέγοντας του να κοιτάξει από εκεί μήπως τύχαινε να βό σκουν κάπου" μην μπορώντας να τις ανακαλύψει ο Ίφιτος ,
109
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
110
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
ο Ηρακλής ισχυρίστηκε πως ψευδώς τον κατηγόρησε για την κλοπή και τον γκρέμισε από τον πύργο. Για τον θάνατο του Ίφιτου ο Ηρακλής αρρώστησε και πήγε στην Πύλο στον Νηλέα να τον παρακαλέσει να τον εξαγνίσει από τον φόνο. Ο Νηλέας έκανε συμβούλιο με τους γιους του , στο οποίο συμφώνησαν όλοι, εκτός από τον μικρότερο τον Νέστορα, να μην δεχτεί τον καθαρμό. Τότε ο Ηρακλής πήγε στον Δηίφοβο , τον γιο του Ιππόλυτου, και τον έπεισε να τον εξαγνίσει, αλλά μην μπορώντας να απαλλαγεί από την αρρώστια ρώτησε τον Απόλλωνα για τη θεραπεία της. Όταν ο θεός του έδωσε τον χρησμό ότι θα απαλλασσόταν εύκολα από την αρρώστια , αν πουλιόταν σκλάβος και απέδιδε δίκαια το αντίτιμο της πώλησης του στα παιδιά του Ίφιτου , αναγκάστηκε να σκύψει το κεφάλι στον χρησμό και να πλεύσει με μερικούς φίλους στην Ασία . Εκεί, υπέμεινε με τη θέληση του να πουληθεί από κάποιον φίλο του κι έγινε δούλος της Ομφάλης, της κόρης του Ιαρδάνου, που ήταν παρθένα και βασίλισσα των Μαιό-νων, οι οποίοι τ ώ ρ α ονομάζονται Λυδοί. Ο άνθρωπος που πούλησε τον Ηρακλή απέδωσε , σύμφωνα με τον χρησμό, το αντίτιμο της αξίας του στα παιδιά του Ίφιτου , ενώ ο Ηρακλής, που βρήκε την υγεία του , δούλευε για την Ο μ φάλη τιμωρώντας όσους λήστευαν τη χώρα . Τους λεγόμενους Κέρκωπες , για παράδειγμα, που λήστευαν και προκαλούσαν μεγάλες συμφορές, άλλους σ κ ό τ ω σ ε κι άλλους αιχμαλώτισε και τους παρέδωσε δεμένους στην Ομφάλη -
τον Συλέα που άρπαζε τους ξένους που περνούσαν και τους ανάγκαζε να σκάβουν τ ' αμπέλια του τον σ κ ό τ ω σ ε χ τ υ π ώ ντας τον με την ίδια του την αξίνα - όσο για τους Ιτώνους που λεηλατούσαν μεγάλο μέρος της χώρας της Ομφάλης, τους πήρε και τα λάφυρα και την πόλη από την οποία εξορμούσαν, που, αφού την κατέλαβε, την ισοπέδωσε και εξανδραπόδισε τους κατοίκους της. Η Ομφάλη ευχαριστη-
111
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
112
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
μένη από την ανδρεία του Ηρακλή και μαθαίνοντας ποιος είναι και ποια είναι η γενιά του , τον θαύμασε για την αξία του, τον ελευθέρωσε, τον παντρεύτηκε και γέννησε μαζί του τον Λ ά μ ο . Υπήρχε, όμως , κι άλλος γιος του Ηρακλή, που είχε αποκτήσει από μια δούλη, την εποχή που ήταν κι εκείνος δούλος, ο Κλεόδαιος 6 9 .
32. Μετά από αυτά, επέστρεψε στην Πελοπόννησο, α π ' όπου εκστράτευσε εναντίον του Ιλίου, καταγγέλλοντας τον βασιλιά Λαομέδοντα. Γιατί αυτός, όταν ο Ηρακλής είχε εκστρατεύσει μαζί με τον Ιάσονα για το χρυσόμαλλο δέρας και σκότωσε το θαλάσσιο κήτος, δεν του έδωσε τις φοράδες που του είχε υποσχεθεί, αλλά γι' αυτά θα μιλήσουμε με λεπτομέρειες λίγο πιο κάτω στα σχετικά με τους Α ρ γ ο ναύτες. Τότε ο Ηρακλής δεν είχε χρόνο, απασχολημένος με την εκστρατεία του Ιάσονα, αργότερα όμως που βρήκε, εκστράτευσε εναντίον της Τροίας, όπως λένε μερικοί, με δεκαοκτώ πολεμικά πλοία, ενώ όπως λέει ο Όμηρος , με έξι συνολικά, εκεί που βάζει τον γιο του Ηρακλή, Τληπό -λεμο, να λέει 7 0
αλλά τι άντρας ήταν, λένε, ο γενναίος Ηρακλής, ο δικός μου ο πατέρας, ατρόμητος και λεοντόκαρδος, που κάποτε είχε έρθει εδώ για τ' άλογα του
Λαομέδοντα και μ' έξι μόνο πλοία και άντρες λιγοστούς κατέστρεψε την πόλη του Ιλίου κι ερήμωσε τους
δρόμους.
Φτάνοντας, λοιπόν, ο Ηρακλής με τα πλοία του στην Τ ρ ω άδα, ο ίδιος μαζί με τους επίλεκτους άντρες του προχώρησε εναντίον της πόλης, ενώ υπεύθυνο των πλοίων άφησε τον
113
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
114
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
Οικλέα, τον γιο του Αμφιάραου. Καθώς η εμφάνιση των εχθρών ήταν απροσδόκητη, ο Λαομέδων δεν μπορούσε να συγκεντρώσει αξιόλογη στρατιωτική δύναμη, γιατί δεν είχε χρονικά περιθώρια, έτσι συγκεντρώνοντας όσους μπό ρεσε επιτέθηκε μ' αυτούς στα πλοία, ελπίζοντας π ω ς , αν καταφέρει να τα κάψει, θα βάλει τέλος στον πόλεμο. Ο Οι-κλής βγήκε να τον αντιμετωπίσει, αλλά όταν ο Οικλής, που ήταν ο αρχηγός, έπεσε, οι υπόλοιποι το έβαλαν στα πόδια κι έφτασαν στα πλοία με τα οποία και απομακρύνθηκαν από την ξηρά. Τότε ο Λαομέδων ξαναγύρισε προς την π ό λη, κοντά στην οποία συνεπλάκη με τους άντρες του Ηρα κλή και σκοτώθηκε μαζί με τους περισσότερους από τους συναγωνιστές του. Ο Ηρακλής κατέλαβε την πόλη με έφοδο και, αφού έσφαξε πολλούς στη μάχη που ακολούθησε , απέδωσε τη βασιλεία των κατοίκων του Ιλίου στον Πρίαμο, για τη δικαιοσύνη του - γιατί αυτός ήταν ο μόνος από τους γιους του Λαομέδοντα που είχε εναντιωθεί στον πατέρα του και τον είχε συμβουλεύσει να δώσει τις φοράδες που είχε υποσχεθεί στον Ηρακλή. Ο Ηρακλής στεφάνωσε , επίσης, τον Τελαμώνα με το στεφάνι της ανδρείας, δίνοντας του σύζυγο την κόρη του Λαομέδοντα Ησιόνη 7 1 , γιατί στην πολιορκία ήταν ο πρώτος που όρμησε με φόρα και μπήκε στην πόλη, ενώ ο Ηρακλής έκανε επίθεση στο ισχυρότερο σημείο του τείχους της ακροπόλεως.
33. Μετά από αυτά, επιστρέφοντας ο Ηρακλής στην Πελοπόννησο εκστράτευσε εναντίον του Αυγεία, επειδή δεν του είχε αποδώσει τον μισθό τ ο υ 7 2 . Έ δ ω σ ε μάχη με τους Ηλείους, αλλά εκείνη τη φορά γύρισε άπρακτος στον Δεξαμενό 7 3 στον Ώλενο. Η κόρη του η Ιππολύτη παντρευόταν τον Αζάνα , ο Ηρακλής, που παρακάθησε στο γαμήλιο δείπνο, βλέποντας στον γάμο τον Κένταυρο Ευρυτίωνα να
115
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
116
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
προσβάλει και να συμπεριφέρεται βίαια προς την Ιππολύτη, τον σ κ ό τ ω σ ε . Επιστρέφοντας ο Ηρακλής στην Τίρυνθα, ο Ευρυσθέας τον κατηγόρησε π ω ς επιβουλευόταν την εξουσία του και πρόσταξε να φύγει από την Τίρυνθα, τόσο ο ίδιος όσο και οι Αλκμήνη, Ιφικλής και Ιόλαος. Έ τ σ ι , αναγκασμένος να εξοριστεί μαζί τους, εγκαταστάθηκε στον Φενεό της Αρκαδίας. Με ορμητήριο τούτη την πό λη, μαθαίνοντας π ω ς έχει σταλεί πομπή από την Ή λ ι δ α προς τιμήν του Ποσειδώνα στον Ισθμό και π ω ς αρχηγός της είναι ο Εύρυτος, ο γιος του Αυγεία, τους χτύπησε αιφνιδιαστικά και σ κ ό τ ω σ ε τον Εύρυτο κοντά στις Κ λ ε ω -νές, όπου σήμερα υπάρχει ιερό του Ηρακλή. Στη συνέχεια, εκστράτευσε εναντίον της Ήλιδας , όπου φόνευσε τον βασιλιά Αυγεία και παίρνοντας την πόλη με έφοδο, κάλεσε τον Φυλέα, τον γιο του Αυγεία, να έρθει και του παρέδωσε τη βασιλεία· γιατί ο Φυλέας είχε εξοριστεί από τον πατέρα του, τον καιρό που μπαίνοντας διαιτητής ανάμεσα στον πατέρα του και τον Ηρακλή για το θέμα της αμοιβής, έδωσε δίκιο στον Ηρακλή. Μετά από αυτά, ο Ιπποκόων εξόρισε από τη Σπάρτη τον αδελφό του, Τυνδάρεω, ενώ οι γιου του Ιπποκόωντα, είκοσι τον αριθμό, σκότωσαν τον Οιωνό που ήταν γιος του Λικύμνιου και φίλος του Ηρα κλή. Ο Ηρακλής αγανάκτησε μαζί τους κι εκστράτευσε εναντίον τους, στη μεγάλη μάχη που δόθηκε τους νίκησε και τους σ κ ό τ ω σ ε όλους. Παίρνοντας τη Σπάρτη εξ εφόδου, αποκατέστησε στη βασιλεία τον Τυνδάρεω, τον πατέ ρα των Διοσκούρων, και του εμπιστεύτηκε τη βασιλεία που είχε κατακτήσει ο ίδιος με πόλεμο, με την εντολή να τη φυλάει για τους απογόνους του Ηρακλή. Πολύ λίγοι από τους συντρόφους του Ηρακλή έπεσαν στη μάχη, με ταξύ των οποίων, όμως , ήταν ο Ίφικλος, ο Κηφέας και δεκαεπτά τον αριθμό γιοι του Κηφέα" γιατί μόνο τρεις
117
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
118
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
διασώθηκαν από τους είκοσι. Α π ό τους αντιπάλους σκο τώθηκαν ο ίδιος ο Ιπποκόων μαζί με δέκα γιους του καθώς και μεγάλο πλήθος Σπαρτιατών . Μετά από εκείνη την εκστρατεία, επιστρέφοντας στην Αρκαδία, βρήκε κατάλυμα στον βασιλιά Αλεο , με τη θυγατέρα του οποίου, την Α ύ γη, έσμιξε κρυφά και αφού την κατέστησε έγκυο, επέστρεψε στη Στύμφαλο . Ο Άλεος αγνοώντας το γεγονός, καθώς ο όγκος της κοιλιάς του φανέρωσε τη φθορά της κόρης του, ζητούσε να βρει τον διαφθορέα. Όταν η Αύγη του αποκάλυψε πως την είχε βιάσει ο Ηρακλής, αρνήθηκε να πιστέψει τα λόγια της και την παρέδωσε στον Ναύπλιο που ήταν φίλος του , με την εντολή να την καταποντίσει. Στην πορεία προς τη Ναυπλία και φτάνοντας στο όρος Παρθένιο, η Α ύ γη βάρυνε από τις ωδίνες του τοκετού και πήγε στο κοντινό δάσος, τάχα για την ανάγκη της" εκεί γέννησε ένα αγόρι που το εγκατέλειψε κρύβοντας το στους θάμνους. Μετά απ ' αυτό, η Αύγη γύρισε ελεύθερη στον Ναύπλιο, αλλά φτά νοντας στο λιμάνι της Ναυπλίας στην Αργολίδα σώθηκε αναπάντεχα από τον θάνατο. Διότι ο Ναύπλιος δεν αποφάσιζε να την καταποντίσει σύμφωνα με τις εντολές που είχε λάβει και τη δώρισε σε κάτι ξένους, Κάρες, που έφευγαν για την Α σ ί α - ετούτοι παίρνοντας τη στην Ασία έδωσαν την Αύγη στον βασιλιά της Μυσίας Τεύθραντα. Ό σ ο για το βρέφος που είχε παρατήσει η Αύγη στο Παρθένιο, το βρήκαν κάτι βουκόλοι του βασιλιά Κόρυθου να βυζαίνει τον μαστό μιας λαφίνας και το δώρισαν στον κύριο τους. Ο Κόρυθος δέχτηκε με μεγάλη χαρά το παιδί και το ανάθρεψε σαν γιο του , δίνοντας του το όνομα Τήλεφος από το ελάφι που τον έθρεψε. Όταν ο Τήλεφος ανδρώθηκε, επιθυμώντας διακαώς να μάθει ποια είναι η μητέρα του , πήγε στους Δελφούς, όπου έλαβε χρησμό να πλεύσει στη Μυσία στον βασιλιά Τεύθραντα. Εκεί βρήκε τη μητέρα του κι όταν μαθεύτηκε ποιος ήταν ο πατέρας του, τον δέχτηκαν
119
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
120
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
όλοι με τη μεγαλύτερη εγκαρδιότητα. 0 Τεύθραντας που δεν είχε αρσενικά παιδιά πάντρεψε την κόρη του Αργιόπη με τον Τήλεφο και τον ανέδειξε διάδοχο της βασιλείας.
34. Μετά το πέμπτο έτος της εγκατάστασης του στον Φενεό, ο Ηρακλής φέροντας βαρέως τον θάνατο του Ο ι ω νού, του γιου του Λικύμνιου, και του Ίφικλου, του αδελφού του , εγκατέλειψε με τη θέληση του την Αρκαδία κι ολόκληρη την Πελοπόννησο. Καθώς έφυγαν μαζί του και πολλοί άλλοι από την Αρκαδία, πήγε και εγκαταστάθηκε στην Καλυδώνα της Αιτωλίας . Δεδομένου ότι δεν είχε γνήσια τέκνα ούτε νόμιμη σύζυγο, παντρεύτηκε τη Δηιάνειρα, την κόρη του Οινέα, μιας κι ο Μελέαγρος είχε ήδη πεθάνει. Δεν βρίσκουμε όμως πως είναι έ ξω από το θέμα μας να ιστορήσουμε την περιπέτεια του Μελέαγρου, κάνοντας μια μικρή παρέκβαση. Ο Οινέας, λοιπόν, μια φορά που έτυχε να έχει εξαιρετικά μεγάλη σοδειά στο σιτάρι, τέλεσε θυσίες σ' όλους τους άλλους θεούς, αλλά αμέλησε να προσφέρει θυσία και στην Άρτεμη. Γι ' αυτό τον λόγο η θεά θύμιοσε και έστειλε εναντίον του τον διαβόητο ΚαλυδοΊνιο χοίρο, του οποίου το μέγεθος ήταν υπερφυσικό. Αυτός καταστρέ φοντας τη γειτονική περιοχή λυμαινόταν τα κτήματα· έτσι ο Μελέαγρος, ο γιος του Οινέα, που βρισκόταν στην ακμή της ηλικίας του και ξεχώριζε για τη σωματική ρώμη και την ανδρεία του, πήρε μαζί του πολλούς από τους καλύτερους άντρες και βγήκε να τον κυνηγήσει. Καθώς πρώτος το πέτυχε με το ακόντιο του ο Μελέαγρος, του αποδόθηκε κατά γενική ομολογία το πρωτείο , που ήταν η δορά του ζ ώ ο υ . Σ τ ο κυνήγι συμμετείχε και η Αταλάντη, η κόρη του Σχοινέα, που την ερωτεύτηκε ο Μελέαγρος και γι ' αυτό της παραχώρησε τη δορά και τον έπαινο του βραβείου. Οι γιοι του Θεστία , που συμμετείχαν επίσης στο κυνήγι, αγανάκτησαν μ' αυτά τα πράγματα , που ο Μελέαγρος
121
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
122
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
προτίμησε την ξένη γυναίκα από αυτούς, παραβλέποντας τη μεταξύ τους συγγένεια. Έ τ σ ι , ακυρώνοντας τον απόφαση τους για τη δωρεά , έστησαν ενέδρα στην Αταλάντη κατά την επιστροφή της στην Αρκαδία και της αφαίρεσαν τη δορα. Ο Μελέαγρος ερεθισμένος από τον έρωτα του για την Αταλάντη αλλά και από την ατιμία που γινόταν, βοήθησε την Αταλάντη. Στην αρχή, παρακάλεσε τους άρπαγες να επιστρέψουν στη γυναίκα το βραβείο που της είχε δοθεί, καθώς, όμως , εκείνοι δεν του έδιναν σημασία, τους σκό τ ω σ ε , παρ ' όλο που ήταν αδέλφια της Αλθαίας 7 4 . Η Αλθαία βουτηγμένη στη συμφορά από τον φόνο των ομοαίματων αδελφών της έστειλε κατάρες αξιώνοντας τον θάνατο του Μελέαγρου" οι αθάνατοι την άκουσαν κι έβαλαν τέλος στη ζωή του. Μερικοί, όμως , παραδίδουν τον μύθο πως όταν γεννούσε η Αλθαία τον Μελέαγρο, ήρθαν οι Μοίρες στον ύπνο της και της είπαν ότι τότε θα πεθάνει ο γιος της Μελέαγρος, όταν καεί το δαυλί στη φωτιά . Όταν, λοιπόν, γέννησε, πιστεύοντας π ω ς η σωτηρία του παιδιού της έγκειτο στη διατήρηση του δαυλιού, φύλαγε το δαυλί με μεγάλη φροντίδα. Έξαλλη μετά τον φόνο των αδελφών της, έκαψε το δαυλί κι έγινε αιτία του θανάτου του Μελέαγρου - αλλά η θλίψη για την πράξη της όλο και μεγάλωνε, ώσπου στο τέλος κρεμάστηκε και αυτοκτόνησε.
35. Την εποχή που γίνονταν όλ' αυτά, ο Ιππόνοος στον Ώλενο θύμωσε με τη θυγατέρα του, Περίβοια, που του έλεγε π ω ς είχε μείνει έγκυος από τον Αρη, και την έστειλε στον Οινέα στην Αιτωλία , παραγγέλνοντας του να την αφανίσει το γρηγορότερο. Ο Οινέας, όμως , που είχε πρόσφατα χάσει και τον γιο και τη γυναίκα του, δεν εννοούσε να σκοτώσει την Περίβοια, αντίθετα την παντρεύτηκε κι απόκτησε από αυτήν γιο, τον Τυδέα.
Για τον Μελέαγρο, λοιπόν, την Αλθαία και τον Οινέα
123
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
124
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
αυτά είχαμε να πούμε. 0 Ηρακλής, τ ώ ρ α , θέλοντας να ευχαριστήσει, τους Καλυδώνιους, εξέτρεψε τον ποταμό Αχελώο και κατασκευάζοντας του άλλη κοίτη εξοικονόμησε μεγάλη και εύφορη περιοχή που αρδευόταν από το εν λόγω ρεύμα. Γι ' αυτό και μερικοί από τους ποιητές μυθοποίησαν το γεγονός και βάζουν τον Ηρακλή να δίνει μάχη με τον Α χ ε λ ώ ο , εξομοιώνοντας τον ποταμό με ταύρο, να σπάζει ένα από τα κέρατα του κατά τη συμπλοκή και να το δ ω ρίζει τους Αιτωλούς , κι αυτό το κέρατο ονομάστηκε κέρας της Αμάλθειας. Το πλάθουν να περιέχει πληθώρα φθινοπωρινών φρούτων, σταφύλια, μήλα και τα άλλα παρόμοια, υπαινισσόμενοι οι ποιητές με το κέρας το ρεύμα του Α χ ε λώου που περνάει από την κοίτη, ενώ με τα μήλα, τα ρόδια και τα σταφύλια υποδηλώνουν την καρποφόρα έκταση που αρδεύεται από τον ποταμό και το πλήθος των καρποφόρων φ υ τ ώ ν η φράση, επίσης, «κέρας της Αμάλθειας» σημαίνει κάτι που δεν έχει σχέση με μαλθακότητα και δηλώνει το νεύρο του κατασκευαστή του έργου 7 5 .
36. Ο Ηρακλής εκστράτευσε μαζί με τους Καλυδώνιους εναντίον των Θ ε σ π ρ ω τ ώ ν , κατέλαβε την πόλη Εφύρα εξ εφόδου και σ κ ό τ ω σ ε τον Φυλέα, τον βασιλιά των Θ ε σ π ρ ω τών. Πήρε αιχμάλωτη τη θυγατέρα του Φυλέα, έσμιξε μαζί της και απέκτησε τον Τληπόλεμο. Κάποια φορά, τρία χρόνια μετά τον γάμο του με τη Δηιάνειρα, δειπνούσε στον Οινέα, ενώ το σερβίρισμα είχε αναλάβει ο Ευρύνομος, ο γιος του Αρχιτέλη, παιδί ακόμη στην ηλικία, αλλά καθώς ο Ευρύνομος 7 6 έκανε κάποιο λάθος στο σερβίρισμα, του έριξε μια γροθιά, αλλά το χτύπημα ήταν πιο δυνατό και σκότωσε το παιδί κατά λάθ$&. Περίλυπος για το ατύχημα, με τη θέληση του πάλι έφυγε από την Καλυδώνα μαζί με τη γυναίκα του Δηιάνειρα και τον 'Τλλο, που είχε α π ' αυ τήν, παιδί στην ηλικία. Στην πορεία του έφτασε στον π ο -
125
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
126
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
ταμό Εύηνο, όπου βρήκε τον Κένταυρο Νέσσο που περνούσε τους ανθρώπους απέναντι έναντι αμοιβής. Π ρ ώ τ η πέ ρασε απέναντι τη Δηιάνειρα, που από την ομορφιά της την ερωτεύτηκε και πήγε να τη βιάσει. Με τις φωνές που έβαλε να την ακούσει ο άντρας της, ο Ηρακλής έριξε με το τόξο του στον Κένταυρο και ο Νέσσος , που πάνω στη συνουσία δέχτηκε πλήγμα καίριο, έπεσε ψυχορραγώντας, πρόλαβε να πει, όμως , στη Δηιάνειρα π ω ς θα της δώσει φίλτρο, ώ σ τ ε ο Ηρακλής να μη θελήσει να πλησιάσει καμιά άλλη γυναίκα. Την παρότρυνε, λοιπόν, να πάρει το σπέρμα που είχε πέσει α π ' αυτόν, να το ανακατέψει με λάδι και με το αίμα που έσταζε από τη σαϊτιά, και να αλείψει μ' αυτό τον χιτώνα του Ηρακλή. Μ' αυτή την τελευταία συμβουλή που έδωσε στη Δηιάνειρα, ξεψύχησε 7 7 . Εκείνη, έκανε όπως τη δασκάλεψε ο Νέσσος , μάζεψε το σπέρμα σε δοχείο, εμβάπτισε μέσα την αιχμή του βέλους και το φύλαγε κρυφά από τον Ηρακλή. Εκείνος, αφού πέρασε τον ποταμό , έφτασε στον Κήυκα, τον βασιλιά της Τραχίνας, και εγκαταστάθηκε σ' αυτόν, έχοντας μαζί και τους Αρκάδες που πάντα τον συνόδευαν στις εκστρατείες του.
37. Μετά απ ' αυτά, ο Φύλαντας, ο βασιλιάς των Δρυό πων, παρανόμησε κατάφωρα έναντι του ιερού των Δ ε λ φών 7 8 . Ο Ηρακλής εκστράτευσε μαζί με Μηλιείς, σ κ ό τ ω σε τον βασιλιά των Δρυόπων, έδιωξε τους υπόλοιπους κατοίκους από τη χώρα και την παρέδωσε στους Μηλιείς 7 9 ,
πήρε αιχμάλωτη τη θυγατέρα του Φύλαντα και σμίγοντας μαζί της, απέκτησε έναν γιο, τον Αντίοχο. Από τη Δηιά νειρα απόκτησε δυο γιους, νεότερους από τον Ύλλο , τον Γληνέα και τον Οδίτη. Από τους Δρύοπες που εκδιώχτηκαν από την πόλη τους, άλλοι φτάσανε στην Εύβοια και ίδρυσαν την πόλη Κάρυστο κι άλλοι πήγαν με πλοία στην Κύπρο, όπου αναμείχτηκαν με τους ντόπιους κι εγκατα-
127
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
128
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
στάθηκαν εκεί, οι υπόλοιποι Δρύοπες κατέφυγαν στον βασιλιά Ευρυσθέα που τους βοήθησε λόγω της έχθρας που έτρεφε προς τον Ηρακλή* με τη βοήθεια του, ίδρυσαν τρεις πόλεις στην Πελοπόννησο, την Ασίνη, την Ερμιόνη και την Ηιόνα. Μετά την εκδίωξη των Δρυόπων, ξέσπασε πόλεμος ανάμεσα στους Δωριείς , που κατοικούσαν στη λεγόμενη Εστιαιώτιδα 8 0 κι είχαν βασιλιά τον Αιγίμιο, και στους Λαπίθες, που ήταν εγκαταστημένοι στην περιοχή του Ολύμπου και τους κυβερνούσε ο Κόρωνος, ο γιος του Καινέα. Καθώς οι Λαπίθες υπερείχαν κατά πολύ σε στρατιωτική δύναμη, οι Δωριείς κατέφυγαν για βοήθεια στον Ηρακλή και του ζήτησαν να συμμαχήσει μαζί τους με αντάλλαγμα το ένα τρίτο της περιοχής της Δωρίδας και τη βασιλεία -
κατάφεραν να τον πείσουν και εκστράτευσαν μαζί εναντίον των Λαπιθών. Ο Ηρακλής, έχοντας πάντα τους Αρκάδες που τον συντρόφευαν στις εκστρατείες, κατάφερε μαζί τους να νικήσει τους Λαπίθες, σκότωσε τον βασιλιά τους Κ ό -ρωνο και κατέσφαξε τους περισσότερους από τους υπόλοιπους, αναγκάζοντας τους να εκχωρήσουν την υπό αμφισβήτηση περιοχή. Αφού γίνανε αυτά, εμπιστεύτηκε στον Αιγίμιο το ένα τρίτο της χώρας που του ανήκε με την εντολή να το φυλάει για τους απογόνους του. Επιστρέφοντας στην Τραχίνα, τον προκάλεσε σε αγώνα ο Κύκνος, ο γιος του Αρη, τον οποίο σ κ ό τ ω σ ε 8 - . Προχωρώντας από την περιοχή της Ί τ ω ν α ς 8 2 και διασχίζοντας την Πελασγιώτι -δα 8 3 ήρθε σε επαφή με τον βασιλιά Ορμένιο και του ζήτησε σε γάμο τη θυγατέρα του, Αστυδάμεια. Όταν εκείνος του αρνήθηκε, επειδή είχε ήδη γυναίκα τη Δηιάνειρα, την κόρη του Οινέα, ο Ηρακλής του επιτέθηκε με τον στρατό του, πήρε την πόλη και σ κ ό τ ω σ ε τον απρόθυμο βασιλιά, όσο για την Αστυδάμεια , την πήρε αιχμάλωτη και σμίγοντας μαζί της απέκτησε τον γιο του , Κτήσιππο. Μετά απ ' αυτά τα κατορθώματα , εκστράτευσε εναντίον της Οιχαλίας 8 4 και
129
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
130
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
των γιων του Εύρυτου, επειδή δεν είχε καταφέρει να μνη-στευτεί την Ιόλη. Και πάλι οι Αρκάδες αγωνίζονταν στο πλευρό του ' πήρε, λοιπόν, την πόλη και σ κ ό τ ω σ ε τους γιους του Εύρυτου, Τοξέα , Μολίονα και Κλυτίο. Πήρε αιχμάλωτη την Ιόλη κι έφυγε από την Εύβοια για το ακρωτήριο το λεγόμενο Κηναίο 8 5 .
38. Εκεί, ο Ηρακλής θέλοντας να προσφέρει θυσία έστειλε τον υπηρέτη του , Λίχα, στη γυναίκα του Δηιάνειρα στην Τραχΐνα 1 τον είχε προστάξει να της ζητήσει τον χιτώνα και το ιμάτιο που συνήθιζε να φοράει για να κάνει θυσίες. Η Δηιάνειρα, όμως , μαθαίνοντας από τον Λίχα την αγάπη που έτρεφε ο Ηρακλής για την Ιόλη και θέλοντας να αγαπάει την ίδια περισσότερο, άλειψε τον χ ιτώνα 8 6 με το φίλτρο που της είχε δώσει ο Κένταυρος για να τον ε ξοντώ σει. Μόλις ο Ηρακλής φόρεσε τον χιτώνα κι άρχισε σιγά σιγά να επενεργεί η δράση του τοξικού φαρμάκου, τον βρήκε συμφορά μεγάλη. Γιατί η αιχμή του βέλους είχε πάνω της το δηλητήριο της έχιδνας 8 7 και γι ' αυτό ο χ ι τ ώ νας από τη θερμότητα του κορμιού του άρχισε να δ ιαβρώνει τις σάρκες του. Οι πόνοι έζωσαν τον Ηρακλή τόσο που σκότωσε τον Λίχα, που τον είχε υπηρετήσει, μάζεψε το στρατόπεδο και γύρισε στην Τραχίνα. Ενώ ο Ηρακλής υπέφερε όλο και περισσότερο από την αρρώστια , έστειλε στους Δελφούς τον Λικύμνιο και τον Ιόλαο να ρωτήσουν τον Απόλλωνα τι έπρεπε να κάνει για την αρρώστια , ενώ η Δηιάνειρα, χτυπημένη από το μέγεθος της συμφοράς του Ηρακλή, συνειδητοποιώντας το λάθος της, απαγχονίστη-κε. Ο θεός έδωσε τον χρησμό να μεταφερθεί ο Ηρακλής με την πολεμική του εξάρτυση στην Οίτη, πλάι του να κατα σκευαστεί πυρά μεγάλη και για τα υπόλοιπα, είπε, θα φρόντιζε ο Δίας . Ο Ιόλαος εκτέλεσε τα προστάγματα κι από μακριά κοίταζε να δει τι θα γινόταν, ενώ ο Ηρακλής σε
131
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
132
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
απόγνωση για την κατάσταση του ανέβηκε στην πυρά και παρακαλούσε όποιον πλησίαζε να την ανάψει. Κανείς δεν τολμούσε να υπακούσει και μόνο ο Φιλοκτήτης πείστηκε" χάρισμα για την υπηρεσία που θα προσέφερε πήρε δώρο τα τόξα του Ηρακλή και άναψε την πυρά. Την ίδια στιγμή, έπεσε κεραυνός από τον ουρανό και λ^αμπάδιασε ολόκληρη η πυρά. Μετά απ ' αυτά, ο Ιόλαος και οι σύντροφοι του ήρθαν να συλλέξουν τα οστά , μην βρίσκοντας όμως κανένα απολύτως, συμπέραναν πως ο Ηρακλής είχε μεταβεί, σύμφωνα με τους χρησμούς, από τις τάξεις των ανθρώπων στους θεούς.
39. Γι ' αυτό τον λόγο του πρόσφεραν αφιερώματα ως σε νεκρό ήρωα, κατασκεύασαν μεγάλο ανάχωμα κι έφυγαν για την Τραχίνα. Μετά από αυτούς, ο Μενοίτιος, ο γιος του Άκτορα , που ήταν φίλος του Ηρακλή, του θυσίασε κάπρο, ταύρο και κριάρι και όρισε στον Οπούντα κάθε χρόνο να θυσιάζουν και να τιμάνε τον Ηρακλή ως ήρωα. Το ίδιο πράγμα έκαναν και οι Θηβαίοι, ενώ πρώτοι α π ' όλους οι Αθηναίοι τίμησαν με θυσίες ως θεό τον Ηρακλή και, δίνοντας παράδειγμα με τη δική τους ευσέβεια προς τον θεό στους υπόλοιπους ανθρώπους, προέτρεψαν π ρ ώ τ α όλους τους Έλληνες κι ύστερα τους ανθρώπους σ' ολόκληρη την οικουμένη να τιμούν τον Ηρακλή ως θεό. Σ τ α παραπάνω πρέπει να προσθέσουμε π ω ς μετά την αποθέωση του , ο Δίας έπεισε την Ή ρ α να κάνει γιο της τον Ηρακλή και στο εξής, στον αιώνα τον άπαντα, να του χαρίζει μητρική στοργή" λένε, επίσης, π ω ς η υιοποίηση έγινε με τον εξής τρόπο. Η Ή ρ α ανέβηκε σ' ένα κρεβάτι και τραβώντας τον Ηρακλή πάνω στο σ ώ μ α της τον άφησε να πέσει στο έδαφος μέσα από τα ρούχα της, μιμούμενη την αληθινή γέννηση" πράγμα που κάνουν μέχρι σήμερα οι βάρβαροι, όταν θέλουν να υιοθετήσουν παιδί. Η Ή ρ α , συνεχίζει ο
133
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
134
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
μύθος, μετά την υιοποίηση, πάντρεψε την Ή β η με τον Ηρακλή, στην οποία αναφέρεται και ο ποιητής στη Νεκυία 8 8 :
το φάντασμα του - ενώ αυτός με τους αθάνατους θεούς χαίρεται τα συμπόσια κι έχει γυναίκα την Ή β η την
καλλίσφυρη.
Λένε, επίσης, για τον Ηρακλή π ω ς ο Δίας τον κατέταξε στους δώδεκα θεούς, αλλά εκείνος δεν δέχτηκε τούτη την τιμή" γιατί ήταν αδύνατον να συγκαταλεχτεί σ' εκείνους, αν πρώτα δεν αποβαλλόταν ένας από τους δώδεκα ' ήταν άτοπο, λοιπόν, να δεχτεί μια τιμή που θα ατίμαζε κάποιον άλλο θεό.
Σχετικά, λοιπόν, με τον Ηρακλή, αν και μιλήσαμε εκτεταμένα, δεν παραλείψαμε τίποτα από όσα μυθολογού-νται γι ' αυτόν. Τ ώ ρ α , καλό θα ήταν να μιλήσουμε για τους Αργοναύτες, μιας και ο Ηρακλής συμμετείχε στην εκστρατεία τους.
40. Ο Ιάσονας ήταν, λένε, γιος του Αίσονα και ανεψιός του Πελία, του βασιλιά των Θεσσαλών . Μεγαλώνοντας, καθώς ξεχώριζε από τους συνομηλίκους του σε σωματική ρώμη και ευγένεια ψυχής, θέλησε να κάνει κάτι αξιομνημόνευτο. Βλέποντας, λοιπόν, π ω ς από τους προγενεστέρους του, ο Περσέας και μερικοί άλλοι, για τις πέρα από τα σύνορα εκστρατείες τους και το ριψοκίνδυνο των άθλων τους, κέρδισαν αθάνατη δόξα, ζήλεψε το παράδειγμα τους. Έ τ σ ι , μόλις ανακοίνωσε την απόφαση του στον βασιλιά, εκείνος του έδωσε αμέσως τη συγκατάθεση του, όχι βέβαια γιατί ο Πελίας είχε διάθεση να βγάλει από την αφάνεια τον νεαρό, αλλά επειδή ήλπιζε πως θα σκοτωθεί στις παράτολμες εκστρατείες· διότι ο ίδιος είχε στερηθεί τα αρσενικά
135
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
136
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
παιδιά εκ φύσεως και φοβόταν μήπως ο αδελφός του με συνεργό τον γιο του βάλει χέρι στη βασιλεία. Κρύβοντας τούτη την υποψία και υποσχόμενος να του χορηγήσει τα αναγκαία για την εκστρατεία, τον παρακάλεσε να εκτελέσει άθλο με το να πλεύσει στην Κολχίδα για το διαβόητο χρυσόμαλλο δέρας του κριαριού. Ο Πόντος, γύρω από τον οποίο εκείνη την εποχή κατοικούσαν έθνη βαρβάρων και παντελώς αγρίων ανθρώπων, προσαγορευόταν άξενος, καθώς οι ντόπιοι σκότωναν κάθε ξένο που ερχόταν α π ' τη θάλασσα. Ο Ιάσονας, λαχταρώντας τη δόξα και κρίνοντας πως ο άθλος ήταν μεν δύσκολος αλλά όχι και ανέφικτος, πράγμα μάλιστα για το οποίο θα κέρδιζε ακόμα μεγαλύτερη φήμη, άρχισε τις προετοιμασίες της επιχείρησης.
41. Π ρ ώ τ ' α π ' όλα, ναυπήγησε στην περιοχή του Π η λίου σκάφος, πολύ μεγαλύτερο σε μέγεθος και εξοπλισμό από τα τότε συνήθη, γιατί οι άνθρωποι τότε έπλεαν με σχεδίες και με πολύ μικρά βαρκάκια. Γι ' αυτό κι όσοι το έβλεπαν έμεναν κατάπληκτοι, και καθώς διαδόθηκε στην Ελλάδα η φήμη για τον άθλο και για το εγχείρημα της ναυπήγησης, ουκ ολίγοι διακεκριμένοι νέοι θέλησαν να λάβουν μέρος στην εκστρατεία. Μετά την καθέλκυση του σκάφους και αφού το αρμάτωσε περίλαμπρα με κάθε τι που προκαλεί θαυμασμό, ο Ιάσονας διάλεξε από εκείνους που λαχταρούσαν το ίδιο πράγμα μ' αυτόν τα πιο φημισμένα παλικάρια, ώστε όλοι μαζί να είναι πενήντα τέσσερις. Οι πιο ένδοξοι ανάμεσα τους ήταν ο Κάστορας και ο Πολυδεύκης, ο Ηρακλής κι ο Τελαμώνας, καθώς επίσης και ο Ορφέας με την Αταλάντη, την κόρη του Σχοινέα, οι γιοι του Θέσπιου και ο ίδιος, αρχηγός του ταξιδιού για την Κολχίδα. Το πλοίο ονομάστηκε Αργώ , από τον κατασκευαστή, σύμφωνα με μερικούς μυθογράφους, του σκάφους, Άργο, που συμμετείχε στο ταξίδι γ ια να επισκευάζει τα
137
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
138
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
καταπονημένα μέρη του πλοίου, ή, όπως λένε άλλοι, από την υπερβολική του ταχύτητα, καθώς οι αρχαίοι ονόμαζαν το ταχύ αργό 8 9 . Όταν, λοιπόν, συγκεντρώθηκαν τα παλικάρια, εξέλεξαν στρατηγό τους τον Ηρακλή, προκρίνοντας τον για την ανδρεία του.
42. Σ τ η συνέχεια, απέπλευσαν από την Ιωλκό και, αφού πέρασαν τον Αθω και τη Σαμοθράκη, έπεσαν σε θύελλα που τους έριξε στο Σίγειο της Τρωάδας. Μετά την αποβίβαση τους εκεί, λένε, βρήκαν μια κόρη δεμένη στον γιαλό για τους εξής λόγους. Λέγεται πως ο Ποσειδώνας είχε οργιστεί με τον βασιλιά Λαομέδοντα 9 0 , για τη μυθολογού-μενη κατασκευή των τειχών της Τροίας, κι είχε στείλει ένα κήτος από το πέλαγος να καταστρέφει τη χώρα. Αυτό το κήτος εμφανιζόταν ξαφνικά κι άρπαζε τους ανθρώπους που ζούσαν στον γιαλό καθώς κι εκείνους που καλλιεργούσαν χωράφια κοντά στην παραλία. Επ ί πλέον, έπεσε λοιμός στον λαό και πλήρης καταστροφή στους καρπούς, τόσο που είχαν μείνει όλοι άναυδοι από το μέγεθος της συμφοράς. Γι ' αυτό κι όταν ο λαός συγκεντρώθηκε σε συνέλευση απαιτώντας να απαλλαγεί από τις δυστυχίες, λέγεται πως ο βασιλιάς έστειλε στον Απόλλωνα να ρωτήσουν για τα όσα τους είχαν συμβεί. Σύμφωνα με τον χρησμό που βγήκε υπήρχε οργή του Ποσειδώνα που θα έληγε μόνο όταν οι Τρώες έδιναν με τη θέληση τους βορά στο κήτος το παιδί που θα του λάχαινε ο κλήρος. Λένε, λοιπόν, πως μολονότι όλα τα παιδιά μπήκαν στην κλήρωση, ο κλήρος έπεσε στην Ησιόνη, τη θυγατέρα του βασιλιά. Έ τ σ ι , ο Λαομέδοντας αναγκασμένος να παραδώσει την κόρη, την άφησε δεμένη με αλυσίδες στην ακτή. Τότε ήταν που αποβιβάστηκε εκεί και ο Ηρακλής με τους Αργοναύτες, κι αφού έμαθε από την κόρη την περιπέτεια της, έσπασε τα δεσμά που τύλιγαν το
139
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
140
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
σώμα της κι ανεβαίνοντας στην πόλη πρότεινε στον βασιλιά να σκοτώσει το κήτος. Ο Λαομέδοντας αποδέχτηκε την πρόταση και προσφέρθηκε, μάλιστα, να του δώσει δώρο τις ανίκητες φοράδες του, λένε, λοιπόν, πως το μεν κήτος το σκότωσε ο Ηρακλής, στη δε Ησιόνη δόθηκε το ελεύθερο να φύγει, αν θέλει, με τον σωτήρα της ή να μείνει με τους γονείς της στην πατρίδα. Η κόρη διάλεξε να ζήσει με τον ξένο, όχι μόνο γιατί προτίμησε την ευεργεσία απο τη συγγένεια αλλά και επειδή φοβόταν μην εμφανιστεί πάλι κάποιο κήτος και εκτεθεί από τους πολίτες στην ίδια τιμωρία. Όσο για τον Ηρακλή, που τιμήθηκε λαμπρά με δώρα και με την αρμόζουσα φιλοξενία, άφησε την Ησιόνη και τις φοράδες στον Λαομέδοντα, κανονίζοντας να τα πάρει κατά την επάνοδο του από την Κολχίδα, κι έφυγε εσπευσμένα με τους Αργοναύτες για την εκτέλεση του άθλου.
43. Πέσανε, όμως, σε μεγάλη τρικυμία, τα παλικάρια έχασαν κάθε ελπίδα σωτηρίας, όταν ο Ορφέας 9 1 , λένε, που ήταν ο μόνος από τους άντρες που είχε μυηθεί στα μυστήρια, έκανε τις ευχές υπέρ σωτηρίας στους θεούς τής Σα μοθράκης. Ευθύς αμέσως ο άνεμος κόπασε και δυο αστέρια έπεσαν στο κεφάλι των Διοσκούρων 9 2 , όλοι έμειναν έκπληκτοι από το θαύμα και συμπέραναν πως η θεία πρόνοια τους απάλλαξε από τους κινδύνους. Γι ' αυτό τον λόγο, με την παράδοση στους μεταγενέστερους της περιπέτειας των Αργοναυτών, πάντα όταν οι ναυτικοί πέφτουν σε φουρτούνα, κάνουν ευχές στους θεούς της Σαμοθράκης και αποδίδουν την παρουσία των αστέρων στην εμφάνιση των Διοσκούρων 9 3 . Μετά τη λήξη, λοιπόν, της τρικυμίας, τα παλικάρια αποβιβάστηκαν στη Θράκη, στην περιοχή όπου βασιλιάς ήταν ο Φινέας, κι έπεσαν πάνω σε δυο νεανίσκους οι οποίοι για τιμωρία τους ήταν χωμένοι στο χωμα και
141
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
142
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
τους χτυπούσαν συνέχεια με μαστίγιο" αυτοί ήταν γιοι του Φινέα και της Κλεοπάτρας, που λένε πως είχε γεννηθεί από την Ωρείθυϊα, την κόρη του Ερεχθέα, και τον Βορέα, και πως από τις διαβολές της αδίστακτης μητριάς τους υπέστησαν άδικα την παραπάνω τιμωρία από τον πατέρα τους. Γιατί ο Φινέας είχε παντρευτεί την Ιδαία, την κόρη του Δάρδανου του βασιλιά των Σκυθών, και από τον έρωτα του γ ι ' αυτήν της έκανε όλα τα χατίρια, έτσι πίστεψε πως οι γιοι του, από προηγούμενο γάμο , είχαν φερθεί προσβλητικά και βίαια στη μητριά τους για να ευχαριστήσουν τη μητέρα τους. Όταν ξαφνικά φάνηκε ο Ηρακλής και οι φίλοι του, λένε πως τα παιδιά που υπέφεραν ικέτευαν τα παλικάρια σαν να ήταν θεοί και, φανερώνοντας τους τις αιτίες της άδικης μεταχείρισης από τον πατέρα τους, παρακαλούσαν να τους απαλλάξουν από τη δυστυχία τους.
44. Ο Φινέας αντιμετώπισε τους ξένους με κακό τρόπο και τους παράγγειλε να μην ασχολούνται με τις υποθέσεις του - γ ιατί κανείς πατέρας δεν τιμωρεί τους γιους του με τη θέληση του, αν το μέγεθος των αδικημάτων δεν ξεπερνάει τη φυσική φιλοστοργία που τρέφουν οι γονείς προς τα παιδιά τους. Τότε , όμως, οι λεγόμενοι Βορεάδες, που ταξίδευαν μαζί με τον Ηρακλή και ήταν αδελφοί της Κλεοπάτρας, λέγεται πως ένεκα της συγγένειας όρμησαν πρώτοι να βοηθήσουν, έσπασαν τα δεσμά που τύλιγαν τους νεανίσκους και σκότωσαν τους βαρβάρους που τους εναντιώθηκαν. Καθώς όρμησε κι ο Φινέας στη μάχη βοηθούμενος από το πλήθος των Θρακών, λένε πως ο Ηρακλής, που αγωνίστηκε καλύτερα από όλους, σκότωσε τον ίδιο τον Φινέα και πολλούς από τους υπόλοιπους· τέλος, κατέλαβε τα ανάκτορα, έβγαλε την Κλεοπάτρα από τη φυλακή και αποκατέστησε τους Φινεάδες στην πατρογονική τους εξουσία. Εκείνους, πάλι, που ήθελαν να σκοτώσουν τη μητριά τους
143
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
144
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
με βασανιστήρια, τους έπεισε να αποφύγουν να την τ ιμωρήσουν μ αυτό τον τρόπο και στέλνοντας τη στον πατέρα της στη Σκυθία να παρακαλέσουν εκείνον να αναλάβει την τιμωρία των ανομημάτων της. Αυτό και έγινε. Ο Σκύθης καταδίκασε την κόρη του σε θάνατο, ενώ οι γιοι της Κλεοπάτρας απέκτησαν καλή φήμη στους Θράκες για την επιείκεια τους. Αλλά δεν αγνοώ ότι μερικοί μυθογράφοι λένε πως οι Φινεάδες τυφλώθηκαν από τον πατέρα τους και πως ο Φινέας πληρώθηκε με το ίδιο νόμισμα από τον Βορέα. Καθώς και πως μερικοί παραδίδουν ότι ο Ηρακλής βγήκε στην Ασία στη στεριά για να φέρει νερό και πως τον παράτησαν εκεί οι Αργοναύτες. Γενικά, όμο^ς, συμβαίνει οι αρχαίοι μύθοι να μη μας δίνουν απλές και σύμφωνες εκδοχές, γ ι ' αυτό δεν πρέπει να απορούμε, αν συγκρίνοντας κάποια από τις αρχαίες παραδόσεις δεν τη βρίσκουμε να συμφωνεί με όλους τους ποιητές και τους ιστορικούς 9 4 . ' 0 7 τ ω ς κι αν έχει το πράγμα, λέγεται πως οι γιοι του Φινέα παρέδωσαν τη βασιλεία στη μητέρα τους και οι ίδιοι ακολούθησαν τους Αργοναύτες. Φεύγοντας από τη Θράκη και μπαίνοντας στον Πόντο προσέγγισαν στη χ ώ ρα των Ταύρων 9 5 , αγνοώντας την αγριότητα των ντόπιων. Διότι οι βάρβαροι που κατοικούσαν εκείνη τη χώρα είχαν το έθιμο να θυσιάζουν στην Ταυροπόλο Άρτεμη όσους ξένους κατέπλεαν στη χώρα τους· σ' εκείνους, λένε, έγινε τα κατοπινά χρόνια η Ιφιγένεια ιέρεια της εν λόγω θεάς και θυσίαζε τους αιχμαλώτους.
45. Καθώς έργο της ιστορίας είναι να ψάξει να βρει τις αιτίες της ξενοκτονίας, αναγκαίο είναι να τις εξετάσουμε εν συντομία, τούτη άλλωστε η παρέκβαση είναι σχετική με τα κατορθώματα των Αργοναυτών. Λένε, λοιπόν, π ως ο Ήλιος απόκτησε δυο γιους, τον Αιήτη και τον Πέρση - απ ' αυτούς ο Αιήτης έγινε βασιλιάς της Κολχίδας και ο Πέρ-
145
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
146
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
σης της Ταυρικής, ενώ και οι δυο ξεχώριζαν για την ωμότητα τους. Ο Πέρσης απέκτησε μια θυγατέρα, την Εκάτη , που ξεπερνούσε τον πατέρα της στην τόλμη και την ανομία - καθώς της άρεσε το κυνήγι, όταν δεν έβρισκε θήραμα έστρεφε το τόξο της σε ανθρώπους αντί σε θηρία. Καθώς η κλίση της την οδήγησε στο να συνθέτει θανατηφόρα φάρμακα, πέραν του ότι ανακάλυψε το λεγόμενο ακόνιτο 9 6 , δοκίμαζε τις επιδράσεις του καθενός ανακατεύοντας τα με τις τροφές που πρόσφεραν στους ξένους. Αφού απόκτησε μεγάλη εμπειρία σ' αυτά, πρώτα σκότωσε με φαρμάκι τον πατέρα της και τον διαδέχτηκε στη βασιλεία κι έπειτα ίδρυσε ιερό αφιερωμένο στην Αρτεμη και όρισε να θυσιάζονται στη θεά οι ξένοι που κατέπλεαν, πράγμα που την έκανε ονομαστή για την ωμότητα της. Στη συνέχεια, παντρεύτηκε τον Αιήτη κι έκανε δυο κόρες, την Κίρκη και τη Μήδεια, καθώς κι έναν γιο, τον Αιγιαλέα. Για την Κίρκη, λοιπόν, λένε πως αφοσιώθηκε στην επινόηση κάθε λογής φαρμάκων και ανακάλυψε ρίζες πάσης φύσεως με απίστευτες ιδιότητες - μιας και διδάχτηκε ουκ ολίγα από τη μητέρα της και ταυτόχρονα ανακάλυψε και η ίδια με την επινοητικότητα της κι άλλα περισσότερα, δεν άφησε περιθώριο σε άλλη γυναίκα να την ξεπεράσει σε εφευρετικότητα ως προς τα δηλητήρια. Την έδωσαν γυναίκα στον βασιλιά των Σαρ-ματών, τους οποίους μερικοί ονομάζουν Σκύθες. Κι αφού πρώτα φαρμάκωσε τον άντρα της, στη συνέχεια τον διαδέχτηκε στη βασιλεία κι έκανε πολλές πράξεις ωμότητας και βίας εναντίον των υπηκόων της. Γι ' αυτό εξέπεσε της βασιλείας και, σύμφωνα με μερικούς μυθογράφους, κατέφυγε στον ωκεανό, όπου κατέλαβε ένα έρημο νησί κι εκεί εγκαταστάθηκε μαζί με τις γυναίκες που είχαν εκδιωχτεί μαζί της, ενώ, σύμφωνα με κάποιους ιστορικούς, εγκατέλειψε τον Πόντο και κατοίκησε στο ακρωτήριο της Ιταλίας που μέχρι σήμερα έχει τ' όνομα της και λέγεται Κίρκαιο.
147
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
148
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
46. Για τη Μήδεια εξιστορούν πως έμαθε από τη μητέρα και την αδελφή της όλες τις ιδιότητες των φαρμάκων, αλλά τα χρησιμοποίησε για εντελώς αντίθετους σκοπούς· γιατί έβαλε στόχο της να γλιτώνει από τους κινδύνους τους ξένους που κατέπλεαν, πότε με το να παρακαλεί τον πατέρα της να χαρίσει τη ζωή στους μελλοθάνατους και πότε να τους απελευθερώνει η ίδια από τη φυλακή και να προνοεί γ ια την ασφάλεια των άτυχων ανθρώπων γιατί ο Αιήτης, τόσο ένεκα της δικής του ωμότητας όσο και από την επίδραση της γυναίκας του της Εκάτης , είχε δεχτεί το έθιμο της ξενοκτονίας. Καθώς όμως η Μήδεια αντιτασσόταν όλο και περισσότερο στις αποφάσεις των γονιών της, λένε ότι μπήκαν υποψίες στον Αιήτη πω ς η κόρη του τον επιβουλευόταν και την έθεσε υπό «ελευθέρα φυλακή» 9 7 -
λένε, επίσης, πως η Μήδεια κατάφερε να δραπετεύσει και κατέφυγε σε κάποιο τέμενος του Ήλιου κοντά στη θάλασσα. Τότε ήταν που μια νύχτα κατέπλευσαν στην Κολχίδα στο εν λόγω τέμενος και οι Αργοναύτες ερχόμενοι από την Ταυρική'. Εκεί, λοιπόν, συνάντησαν τη Μήδεια να περιπλανιέται στην ακτή κι έμαθαν από αυτή για το έθιμο της ξενοκτονίας, χάρηκαν με την πολιτισμένη στάση της κοπέλας και, αφού της φανέρωσαν τον σκοπό τους, έμαθαν, πάλι από εκείνη, τον κίνδυνο που αντιπροσώπευε για κείνη ο πατέρας της, επειδή η ίδια σεβόταν τους ξένους. Βλέποντας πως το συμφέρον τους ήταν κοινό, η Μήδεια υποσχέθηκε να τους βοηθήσει μέχρις ότου εκτελέσουν τον προκείμενο άθλο, και ο Ιάσονας της έδωσε όρκο πίστης ότι θα την παντρευτεί και θα την έχει σύζυγο για όλη του τη ζωή. Μετά απ ' αυτά, οι Αργοναύτες άφησαν φύλακες στο πλοίο και ξεκίνησαν νύχτα μαζί με τη Μήδεια για το χρυσόμαλλο δέρας, για το οποίο καλό θα ήταν να μιλήσουμε λεπτομερέστερα, ώστε να μην αγνοηθεί τ ίποτα σχετικό με την ιστορία που αναλάβαμε.
149
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
150
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
47. 0 Φρίξος, ο γιος του Αθάμαντα, λέει ο μύθος, επειδή τον επιβουλευόταν η μητριά του, πήρε την αδελφή του την Έλλη κι έφυγε από την Ελλάδα. Περνώντας από την Ευρώπη στην Ασία, σαν να τους κατεύθυνε κάποια θεία πρόνοια, πάνω σ' ένα χρυσόμαλλο κριάρι, η κόρη γλίστρησε κι έπεσε στη θάλασσα, που πήρε τ' όνομα της κι ονομάστηκε Ελλήσποντος, ενώ ο Φρίξος συνέχισε για τον Πόντο κι έφτασε στην Κολχίδα, όπου σύμφωνα με κάποιο χρησμό θυσίασε το κριάρι και αφιέρωσε το δέρας του στο ιερό του Αρη. Αργότερα, όταν βασιλιάς της Κολχίδας ήταν ο Αιήτης, δόθηκε χρησμός ότι τότε θα τελειώσει η ζωή του, όταν έρθουν ξένοι με πλοία και πάρουν το χρυσόμαλλο δέρας. Γι' αυτές, λοιπόν, τις αιτίες αλλά και από τη δική του ωμότητα, όρισε να θυσιάζουν τους ξένους, ώστε να εξαπλωθεί σ' όλο τον κόσμο η φήμη για την αγριότητα των Κόλχων και να μην τολμήσει κανένας ξένος να αποβιβαστεί στη χώρα. Περιέκλεισε το τέμενος με τείχος κι έβαλε πολυάριθμους φύλακες από τη χώρα των Ταύρων, και λόγω αυτών ακριβώς των φρουρών έπλασαν οι Έλληνες τερατώδεις μύθους. Εξαπλώθηκε, για παράδειγμα, η φήμη πως γύρω από το τέμενος υπήρχαν ταύροι που έβγαζαν φωτιές από τα ρουθούνια και πως ένας ακοίμητος δράκος φύλαγε το δέρας, όπου η ομωνυμία μεταφέρθηκε από τους Ταύρους στη δύναμη των βοδιών και από το άγριο έθιμο της ξενοκτονίας ο μύθος ήθελε τους ταύρους να βγάζουν φωτιές απ' τα ρουθούνια" με τον ίδιο τρόπο, ο φύλακας του τεμένους που ονομαζόταν Δράκοντας μεταφέρθηκε από τους ποιητές ως φοβερό και τρομερό ζώο. Παρόμοια μυθολογική επεξεργασία υπέστησαν και τα λεγόμενα για τον Φρίξο. Γιατί, όπως λένε κάποιοι, ταξίδευε με πλοίο που στην πρώρη του είχε προτομή κριαριού και πως η 'Ελλη νιώθοντας δυσφορία από τη ναυτία και σκύβοντας γι ' αυτό τον λόγο από την κουπαστή του πλοίου
151
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
152
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
έπεσε στη θάλασσα. Ενώ άλλοι λένε πως ο βασιλιάς των Σκυθών, που ήταν γαμπρός του Αιήτη, είχε πάει να επισκεφτεί τους Κόλχους τον ίδιο καιρό που ο Φρίξος πιάστηκε αιχμάλωτος μαζί με τον παιδαγωγό του, πως καθώς ερωτεύτηκε το παιδί, το πήρε δώρο από τον Αιήτη και πως το αγάπησε σαν να ήταν δικός του γιος και του άφησε το βασίλειο του. Ο παιδαγωγός, όμως, που ονομαζόταν Κριός, θυσιάστηκε στους θεούς, και αφού τον έγδαραν, κάρφωσαν το δέρμα του στον ναό, σύμφωνα με κάποιο έθιμο. Έπειτα από αυτά, που βγήκε ο χρησμός για τον Αιήτη, σύμφωνα με τον οποίο τότε θα ερχόταν το τέλος του, όταν έφταναν από τη θάλασσα ξένοι κι έπαιρναν το δέρμα του Κριού, λένε πως ο βασιλιάς περιτείχισε το τέμενος και εγκατέστησε φρουρά, επί πλέον δε χρύσωσε και το δέρας, ώστε οι στρατιώτες να το φυλάνε με μεγαλύτερη επιμέλεια λόγω της λαμπερής του εμφάνισης. Όλα αυτά, λοιπόν, επαφίενται στους αναγνώστες να τα κρίνουν σύμφωνα με τις προτιμήσεις τους.
48. Η Μήδεια, συνεχίζει η ιστορία, οδήγησε τους Αργοναύτες στο τέμενος του Άρη που απείχε εβδομήντα στάδια από την πόλη που ονομαζόταν Σύβαρις και σ' αυτήν βρίσκονταν τα ανάκτορα των Κόλχων. Φτάνοντας στις 7τύλες
που είχαν κλείσει για τη νύχτα, προσφώνησε τους φρουρούς στην ΤΓαυρική γλώσσα. Καθώς οι στρατιώτες της άνοιξαν πρόθυμα, εφόσον ήταν η κόρη του βασιλιά, τους όρμησαν, λένε, οι Αργοναύτες κραδαίνοντας τα ξίφη και σκότωσαν πολλούς βαρβάρους ενώ τους υπόλοιπους, που είχαν μείνει κατάπληκτοι από το απίστευτο γεγονός, τους πέταξαν έξω από το τέμενος, πήραν το δέρας κι έτρεξαν γρήγορα προς το πλοίο. Από κοντά και η Μήδεια, που μέσα στο τέμενος είχε σκοτώσει με τα φαρμάκια της τον μυθικό άυπνο δράκοντα που ήταν τυλιγμένος γύρω από το
153
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
154
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
δέρας, έτρεξε να κατέβει με τον Ιάσονα στη θάλασσα. Οι Ταύροι που είχαν γλιτώσει ανάγγειλαν στον βασιλιά την επίθεση που δέχτηκαν και λένε πως ο Αιήτης με τους στρατιώτες του έτρεξε πίσω από τους Έλληνες και τους πρόλαβε κοντά στη θάλασσα" τους επιτέθηκε αιφνιδιαστικά και σκότωσε έναν από τους Αργοναύτες, τον Ίφιτο τον αδελφό του Ευρυσθέα που διέταξε τον Ηρακλή να κάνει τους άθλους, αλλά μετά, όταν με το πλήθος των συναγωνιστών του περικύκλωσε και τους υπόλοιπους και τους πίεζε όλο και πιο πολύ, τον σκότωσε ο Μελέαγρος. Μόλις, λοιπόν, έπεσε ο βασιλιάς και οι Έλληνες αναθάρρησαν, οι Κόλχοι τράπηκαν σε φυγή και στην καταδίωξη που ακολούθησε σκοτώθηκαν οι περισσότεροι. Από τα παλικάρια τραυματίστηκαν ο Ιάσονας, ο Λαέρτης, η Αταλάντη και οι λεγόμενοι Θεσπιάδες. Λένε, λοιπόν, πως η Μήδεια με ρίζες και κάποια βότανα τους θεράπευσε μέσα σε λίγες μέρες, ενώ οι Αργοναύτες, αφού συγκέντροισαν προμήθειες, απέπλευσαν είχαν φτάσει ήδη στο μέσο της θάλασσας του Πόντου, όταν έπεσαν σε θύελλα εξαιρετικά επικίνδυνη. Ο Ορφέας, όπως και προηγουμένως, έκανε ευχές στους θεούς της Σαμοθράκης και καταλάγιασε τους ανέμους, ενώ αναδύθηκε πλάι στο πλοίο ο λεγόμενος θαλάσσιος Γλαύκος98. Αυτός, λοιπόν, συνόδευσε το πλοίο ασταμάτητα επί δύο μερόνυχτα και πρόβλεψε στον Ηρακλή τους άθλους και την αθανασία, ενώ στους γιους του Τυνδάρεω ότι θα ονομάζονταν Διόσκουροι και ότι θα δέχονταν ισόθεες τιμές από όλους τους ανθρώπους. Γενικά, προσφώνησε όλους τους Αργοναύτες με τα ονόματα τους και τους είπε πως εμφανίστηκε από τις ευχές του Ορφέα σύμφωνα με τη θεία πρόνοια για να τους φανερώσει τα μελλούμενα" τους συμβούλεψε επίσης, μόλις φτάσουν σε στεριά, να αναπέμψουν προσευχές στους θεούς, η επέμβαση των οποίων τους είχε ήδη σώσει δύο φορές.
155
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
156
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
49. Στη συνέχεια, ο Γλαύκος καταδύθηκε πάλι στη θάλασσα, ενώ οι Αργοναύτες φτάνοντας στην είσοδο του Πόντου βγήκαν στη στεριά· βασιλιάς τότε της περιοχής ήταν ο Βύζαντας, από τον οποίο ονομάστηκε και η πόλη Βυζάντιο. Εκεί, αφού ίδρυσαν βωμούς και ανέπεμψαν προσευχές στους θεούς, καθιέρωσαν τον τόπο που τιμάται μέχρι και σήμερα από τους ναυτικούς που περνούν. Μετά από αυτά, έκαναν πανιά και περνώντας την Προποντίδα και τον Ελλήσποντο, φτάσανε στην Τρωάδα. Εκεί, ο Ηρακλής έστειλε στην πόλη τον αδελφό του τον Ίφικλο και τον Τελαμώνα για να ζητήσουν τις φοράδες και την Ησιό-νη. Λέγεται, λοιπόν, πως ο Λαομέδοντας έβαλε στη φυλακή τους πρεσβευτές και συγκάλεσε συμβούλιο για να εξοντώσει με ενέδρα τους υπόλοιπους Αργοναύτες- συνεργούς στην πράξη του είχε όλους του τους γιους, εκτός από τον Πρίαμο που ήταν ο μόνος που εναντιώθηκε" γιατί αυτός δήλωσε πως πρέπει να τηρούνται τα δίκαια προς τους ξένους και να τους αποδοθούν τα άλογα και η αδελφή του. Καθώς κανείς δεν του έδωσε σημασία, λένε πως έβαλε κρυφά δύο ξίφη στη φυλακή και τα έδωσε στον Τελαμώνα και τους δικούς του και αποκαλύπτοντας τους τις προθέσεις του πατέρα του έγινε υπαίτιος της σωτηρίας τους. Γιατί αμέσως ο Τελαμώνας κι οι δικοί του σκότωσαν τους φρουρούς που τους αντιστάθηκαν, έτρεξαν στη θάλασσα και ανήγγειλαν τα καθέκαστα στους Αργοναύτες. Έτσι κι αυτοί ετοιμάστηκαν για μάχη και αντιμετώπισαν τις δυνάμεις που ξεχύθηκαν από την πόλη με τον βασιλιά. Η μάχη που ακολούθησε ήταν ισχυρή, αλλά επικράτησαν τα παλικάρια για την ανδρεία τους" ο μύθος λέει, επίσης, πως ο Ηρακλής αγωνίστηκε γενναιότερα απ' όλους, γιατί και τον Λαομέδοντα σκότωσε και την πόλη κατέλαβε με έφοδο και τιμώρησε όσους συμμετείχαν στο σχέδιο του βασιλιά, ενώ στον Πρίαμο, για τη δικαιοσύνη
157
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
158
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
του, του παρέδωσε τη βασιλεία και, αφού συνήψε μαζί του φιλία, απέπλευσε με τους Αργοναύτες. Μερικοί όμως από τους αρχαίους ποιητές παραδίδουν πως δεν πήγε με τους Αργοναύτες, αλλά πως ο Ηρακλής εκστράτευσε μόνος του με έξι καράβια και κατέλαβε την Τροία εξ αφορμής των αλόγων σ' αυτά προσθέτει τη μαρτυρία του και ο Όμηρος με τα εξής λογία ,
αλλά τι άντρας ήταν, λένε, ο γενναίος Ηρακλής, ο δικός μου ο πατέρας, ατρόμητος και
λεοντόκαρδος, που κάποτε είχε έρθει εδώ για τ' άλογα του
Λαομέδοντα και μ' έξι μόνο πλοία και άντρες λιγοστούς κατέστρεψε την πόλη του Ιλίου κι ερήμωσε
τους δρόμους.
Για τους Αργοναύτες λένε, λοιπόν,, πως απέπλευσαν από την Τρωάδα κι έφτασαν στη Σαμοθράκη, όπου αναπέμποντας ξανά προσευχές στους μεγάλους θεούς αφιέρωσαν στο τέμενος τις φιάλες που παραμένουν μέχρι σήμερα.
50. Κι ενώ η επιστροφή των παλικαριών δεν είχε ακόμη γίνει γνωστή στη Θεσσαλία, κυκλοφόρησε, λένε, η φήμη πως όλοι όσοι εκστράτευσαν μαζί με τον Ιάσονα στα μέρη του Πόντου χάθηκαν. Έτσι ο Πελίας, πιστεύοντας πως βρήκε την ευκαιρία να ξεμπερδέψει με τους διεκδικητές του θρόνου τους σκότωσε όλους ανεξαιρέτως· τον πατέρα
I t ι ι ι loo / ασονα τον ανάγκασε να πιει αιμα ταύρου , ενω τον
αδελφό του, τον Πρόμαχο, που ήταν παιδί ακόμη στην ηλικία, τον σκότωσε. Η Αμφινόμη, όμως, η μητέρα του, όταν επρόκειτο να σκοτο^θεί, έκανε, λένε, πράξη ανδρεία και αξιομνημόνευτη· γιατί κατέφυγε στην εστία του βασι-
159
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
160
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
λιά και, αφού τον καταράστηκε να πάθει ό,τι του άξιζε για την ασέβεια του, κάρφωσε στο στήθος της ξίφος και πέθανε ηρωικά. Όσο για τον Πελία, που σκότωσε μ' αυτό τον τρόπο όλους τους συγγενείς του Ιάσονα, σύντομα έλαβε την τιμωρία που ταίριαζε στις ασεβείς του πράξεις. Γιατί ο Ιάσονας που κατέπλευσε νύχτα στη Θεσσαλία, σ' έναν όρμο όχι μακριά από την Ιωλκό, αλλά που δεν φαινόταν από την πόλη, έμαθε από κάποιον χωρικό τις συμφορές που βρήκαν τους συγγενείς του. Όλα τα παλικάρια ήταν έτοιμα να βοηθήσουν τον Ιάσονα και να αναλάβουν κάθε κίνδυνο, αλλά διαφώνησαν ως προς τον τρόπο που θα έκαναν την επίθεση" γιατί οι μεν τον συμβούλεψαν να ξεκινήσουν αμέσως για την πόλη και να επιτεθούν αιφνιδιαστικά στον βασιλιά, ενώ οι άλλοι αποφάσισαν πως έπρεπε να μαζέψει καθένας στρατό από την πατρίδα του και να κηρύξουν γενικό πόλεμο" διότι ήταν αδύνατο πενήντα τρεις άντρες να τα βάλλουν μ' έναν βασιλιά που διέθετε στρατό και πόλεις αξιόλογες. Είχαν περιπέσει σε τέτοια απορία περί του πρακτέου, που η Μήδεια ανακοίνωσε πως θα σκοτώσει μόνη της τον βασιλιά με δόλο και θα παραδώσει το παλάτι στα παλικάρια χωρίς να κινδυνεύσουν. Όλοι ξαφνιάστηκαν από τα λόγια της και ζήτησαν να μάθουν τον τρόπο που θα εκτελούσε το σχέδιο της, κι εκείνη τους είπε ότι φέρνει μαζί της πολλές και απίστευτες ιδιότητες φαρμάκων που είχαν βρει η μητέρα της η Εκάτη και η αδελφή της η Κίρκη και πως αυτές ποτέ πριν δεν τις είχε χρησιμοποιήσει για να σκοτώσει ανθρώπους, αλλά τώρα με τη βοήθεια τους εύκολα θα έπαιρνε εκδίκηση από εκείνους που άξιζαν την τιμωρία. Στη συνέχεια, αφού αποκάλυψε στα παλικάρια από τα πριν τις λεπτομέρειες της επίθεσης της, τους υποσχέθηκε πως θα έδινε σήμα, αν ήταν ημέρα, με καπνό, κι αν ήταν νύχτα, με φωτιά, προς την κατεύθυνση της σκοπιάς που βρισκόταν πάνω απ' τη θάλασσα.
161
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
162
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
51. Αφού κατασκεύασε ένα κούφιο άγαλμα της Άρτεμης, έκρυψε μέσα του κάθε λογής φάρμακα, ενώ η ίδια με κάποιες ισχυρές αλοιφές έβαψε τα μαλλιά της λευκά και γέμισε το πρόσωπο και το σώμα της με ρυτίδες, ώστε όποιος την έβλεπε τη θεωρούσε εντελώς γριά - τέλος, πήρε στα χέρια της το άγαλμα της θεάς, διασκευασμένο έτσι που να προκαλεί τον τρόμο και τον φόβο των θεών στα πλήθη, και μπήκε στην πόλη με το ξημέρωμα. Παριστάνοντας πως έχει καταληφθεί από τη θεά και καθώς το πλήθος απ' τους δρόμους συνέρρεε προς το μέρος της, εκείνη παράγγελνε σε όλους να δεχτούν τη θεά με ευσέβεια, γιατί η θεά είχε έρθει από τους Υπερβορείους για να φέρει καλοτυχία στην πόλη και στον βασιλιά. Καθώς οι πάντες προσκυνούσαν και τιμούσαν τη θεά με θυσίες και γενικά ολόκληρη η πόλη είχε καταληφθεί από θρησκευτικό πυρετό, μπήκε η Μήδεια στο παλάτι κι έριξε τον Πελία σε τέτοια κατάσταση δεισιδαιμονίας και προκάλεσε στις κόρες του, με τα μαγικά της κόλπα, τόση κατάπληξη, που πίστεψαν πως όντως εμφανίστηκε η θεά για να φέρει την ευδαιμονία στον οίκο του βασιλιά. Διότι δήλωνε πως η Άρτεμη καβάλα σε δράκοντες πέταξε πάνω από πολλά μέρη της οικουμένης και πως επέλεξε τον ευσεβέστερο όλων των βασιλέων για να εγκατασταθεί και να της αποδίδονται αιώνιες τιμές, και πως η θεά την είχε προστάξει να αφαιρέσει το γήρας του Πελία με κάποιες δυνάμεις και να τον κάνει εντελώς νέο στο σώμα και να του δωρίσει πολλά άλλα με σκοπό να γίνει η ζωή του μακάρια και αρεστή στους θεούς. Έκπληκτος ο βασιλιάς από τα παράδοξα λόγια, διέταξε τη Μήδεια να του τα αποδείξει επί τόπου πάνω στο δικό της σώμα. Είπε, λοιπόν, σε μια θυγατέρα του Πελία να της φέρει καθαρό νερό, εκείνη εκτέλεσε αμέσως την εντολή της, και λένε πως κλείστηκε σ' ένα μικρό δωμάτιο, όπου πλένοντας ολόκληρο το σώμα
163
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
164
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
της το καθάρισε από τις επιδράσεις των φαρμάκων. Όταν αποκαταστάθηκε στην προηγούμενη κατάσταση κι εμφανίστηκε στον βασιλιά, προκάλεσε τεράστια κατάπληξη σ' όσους την είδαν, που πίστεψαν πως από κάποια θεία πρόνοια μεταλλάχτηκαν τα γηρατειά σε νεότητα κόρης και ομορφιά περίβλεπτη. Με κάποια φάρμακα, επίσης, έκανε να φανούν και οι εικόνες των δρακόντων, πάνω στους οποίους δήλωσε πως ήρθε η θεά πετώντας από τους Υπερβορείους για να φιλοξενηθεί από τον Πελία. Καθώς οι ενέργειες της Μήδειας φάνηκαν να ξεπερνούν την ανθρώπινη φύση και ο βασιλιάς θεώρησε πως έπρεπε να την αποδεχτεί πλήρως και να πιστέψει ως αληθινά όλα όσα έλεγε, λένε πως κάποια στιγμή που τον συνάντησε μόνο του παρακάλεσε τον Πελία να δώσει εντολή στις κόρες του να τη βοηθήσουν και να κάνουν 6,τι κι αν τις προστάξει, διότι δεν αρμόζουν στο σώμα του βασιλιά χέρια δούλων αλλά οι υπηρεσίες από τα χέρια των παιδιών του για να δεχτεί την ευεργεσία των θεών. Έτσ ι , ο Πελίας είπε κατηγορηματικά στις θυγατέρες του να κάνουν όλα όσα τις προστάξει η Μήδεια σχετικά με το σώμα του πατέρα τους, και οι κόρες ήταν έτοιμες να εκτελέσουν τις εντολές.
52. Η Μήδεια, όταν έπεσε η νύχτα και κοιμήθηκε ο Πελίας, είπε πως έπρεπε να βράσουν σε καζάνι το σώμα του Πελία. Οι κόρες δέχτηκαν τα λόγια της εχθρικά, κι εκείνη επινόησε άλλο κόλπο για να πειστούν στα λεγόμενα της - στον οίκο έτρεφαν ένα κριάρι που ήταν αρκετά μεγάλο στην ηλικία, και είπε στις κόρες πως θα το βράσει για να το ξανακάνει αρνί. Εκείνες συγκατατέθηκαν κι ο μύθος λέει πως η Μήδεια διαμέλισε το κριάρι και το έβρασε και, προκαλώντας τους παράκρουση με κάποια φάρμακα, έβγαλε από το καζάνι το είδωλο ενός αρνιού. Τότε πια οι κόρες εξεπλάγησαν και νομίζοντας πως είχαν λάβει απόδειξη των
165
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
166
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
επαγγελιών της, εκτέλεσαν τα προστάγματα της. Όλες οι άλλες, λοιπόν, βάλθηκαν να χτυπάνε τον πατέρα τους μέχρι να τον σκοτώσουν και μόνο η Αλκηστις, από τον υπερβολικό σεβασμό που του έτρεφε, δεν άπλωσε χέρι στον γεννήτορα της. Στη συνέχεια, λένε, η Μήδεια απέφυγε να διαμελίσει και να βράσει το σώμα, αλλά προσποιούμενη πως πρέπει πρώτα να κάνει ευχές στη σελήνη, ανεβάζοντας τις κόρες με λαμπάδες στο ψηλότερο σημείο της στέγης του παλατιού, η ίδια άρχισε να λέει και να ξαναλέει κάποια μακροσκελή ευχή στη γλώσσα της Κολχίδας, δίνοντας έτσι χρόνο σ' εκείνους που επρόκειτο να κάνουν την επίθεση. Έτσι , οι Αργοναύτες βλέποντας τη φωτιά από τη σκοπιά και θεωρώντας πως συντελέστηκε η δολοφονία του βασιλιά, όρμησαν τρέχοντας προς την πόλη, μπήκαν κραδαίνοντας τα ξίφη στο τείχος, έφτασαν στο παλάτι και σκότωσαν τους φρουρούς που τους αντιστάθηκαν. Οι κόρες του Πελία που είχαν μόλις κατέβει από τη στέγη για το βράσιμο, βλέποντας αναπάντεχα μέσα στο παλάτι τον Ιάσονα και τα παλικάρια του, γέμισαν συντριβή για τη συμφορά που τις βρήκε - διότι ούτε είχαν τη δύναμη να εκδικηθούν τη Μήδεια ούτε να διορθώσουν την απαίσια πράξη στην οποία οδηγήθηκαν με απάτη. Γι ' αυτό όρμησαν, λένε, να τερματίσουν τη ζωή τους, αλλά ο Ιάσονας τις λυπήθηκε για τη συμφορά τους και τις συγκράτησε, παροτρύνοντας τες να δείξουν θάρρος μιας και δεν αμάρτησαν από κακία, αλλά παρά τη θέληση τους εξαπατήθηκαν και τις βρήκε τούτη η συμφορά.
53. Ο Ιάσονας υποσχόμενος πως θα φερθεί με επιείκεια και μεγαλοψυχία προς όλους τους συγγενείς, κάλεσε τον λαό σε συνέλευση. Εκεί, αφού απολογήθηκε για τις πράξεις του και εξήγησε ότι εκδικήθηκε εκείνους που τον αδίκησαν πρώτοι και, μάλιστα, με τιμωρία μικρότερη απ ' όσα έπαθε
167
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
168
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
ο ίδιος, παρέδωσε στον Ακαστο, τον γιο του Πελία 1 0 1 , την πατρογονική του βασιλεία και σχετικά με τις κόρες του βασιλιά είπε πως έβρισκε σωστό να αναλάβει ο ίδιος τη φροντίδα τους. Τέλος, λενε, εκπλήρωσε την υπόσχεση του και μετά από λίγο καιρό τις πάντρεψε όλες με τους επιφανέστερους άντρες. Την Αλκηστη, τη μεγαλύτερη, την έδωσε σε γάμο με τον Άδμητο, τον γιο του Φέρητα, από τη Θεσσαλία, την Αμφινόμη με τον Ανδραίμονα, τον αδελφό του Λέοντα, και την Ευάδνη με τον Κάνη, τον γιο του Κέφαλου, που τότε ήταν βασιλιάς των Φωκέων. Αυτά, όμως, τα έκανε αργότερα, ενώ τότε έπλευσε με τα παλικάρια στον Ισθμό της Πελοποννήσου και αφού πρόσφερε θυσία στον Ποσειδώνα, του αφιέρωσε την Αργώ. Καθώς ο βασιλιάς των Κορινθίων, ο Κρέοντας, τον υποδέχτηκε με μεγάλη εγκαρδιότητα, έγινε πολίτης της πόλεως και εγκαταστάθηκε για το υπόλοιπο της ζωής του στην Κόρινθο.
Όταν οι Αργοναύτες επρόκειτο να χωριστούν και να πάνε στις πατρίδες τους, λένε πως ο Ηρακλής συμβούλεψε τα παλικάρια, εν όψει των αναπάντεχων γυρισμάτων της τύχης, να δώσουν μεταξύ τους όρκους συμμαχίας, για την περίπτωση που κάποιος μπορεί να χρειαστεί βοήθεια, και πως έπρεπε να εκλέξουν την καλύτερη τοποθεσία της Ελλάδας, κατάλληλη για αγώνες και θυσίες, και να αφιερώσουν τους αγώνες στον μεγαλύτερο των θεών, στον Ολύμπιο Δία. Αφού τα παλικάρια ορκίστηκαν περί της μεταξύ τους συμμαχίας και ανέθεσαν τη διοργάνωση των αγώνων στον Ηρακλή, εκείνος, λένε, διάλεξε τόπο της πανήγυρης την περιοχή πλάι στον Αλφειό ποταμό στη χώρα των Ηλείων. Γι ' αυτό και η παραποτάμια περιοχή που αφιερώθηκε στον μέγιστο των θεών, ονομάστηκε από εκείνον Ολυμπία. Αφού εισηγήθηκε τη διενέργεια ιππικών και γυμναστικών αγώνων και όρισε τους κανόνες των αγωνισμάτων, έστειλε θεωρούς στις πόλεις για να ανακοινώσουν
169
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
170
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
την έναρξη των αγώνων για όσους ήθελαν να τους παρακολουθήσουν. Στην Ηρακλή, που είχε ήδη αποκτήσει μεγάλη φήμη ένεκα της αποδοχής που έτυχε από τους Αργοναύτες στη διάρκεια της εκστρατείας, προστέθηκε τώρα και η δόξα της Ολυμπιακής γιορτής, με αποτέλεσμα να γίνει ο επιφανέστερος των Ελλήνων και, γνωστός όπως ήταν στις περισσότερες πόλεις, υπήρχαν πολλοί που επιθυμούσαν τη φιλία του, πρόθυμοι να μοιραστούν μαζί του κάθε κίνδυνο. Καθα>ς σύντομα έγινε αντικείμενο θαυμασμού για την ανδρεία και τις στρατηγικές του ικανότητες, συνέστησε ισχυρότατο στρατό και γύρισε ολόκληρη την οικουμένη ευεργετώντας το γένος των ανθρώπων, από τους οποίους ομόφωνα έλαβε σε αντάλλαγμα το δώρο της αθανασίας. Αλλά οι ποιητές με τις συνήθεις τερατολογίες τους παρέδωσαν τον μύθο πως ο Ηρακλής μόνος του και χωρίς όπλα εκτέλεσε τους θρυλικούς άθλους.
54. Έχουμε όμως αναπτύξει όλους τους μύθους που παραδίδονται για τούτο τον θεό, έτσι τώρα πρέπει να προσθέσουμε ό,τι απομένει να ειπωθεί για τον Ιάσονα. Λένε, λοιπόν, πως εγκαταστάθηκε στην Κόρινθο, όπου έζησε δέκα χρόνια μαζί με τη Μήδεια κι απέκτησε μαζί της τρια παιδιά, οι δυο πρώτοι δίδυμοι γιοι του ήταν ο Θεσσαλός και ο Αλκιμένης και ο τρίτος, πολύ μικρότερος απ ' αυτούς, ο Τίσανδρος. Όλο εκείνο το χρονικό διάστημα, συνεχίζει η ιστορία, η Μήδεια αξιώθηκε μεγάλη αποδοχής απο τον άντρα της, όχι μόνο επειδή διακρινόταν για την ομορφιά της αλλά και γ ιατί είχε επιπλέον κοσμήματα τη φρονιμάδα και τις άλλες αρετές· στη συνέχεια, όμως, καθώς το πέρασμα του χρόνου αφαιρούσε λίγο λίγο τη φυσική ομορφιά, λέγεται πως ο Ιάσονας ερωτεύτηκε τη Γλαύκη, την κόρη του Κρέοντα, και ζήτησε να την παντρευτεί. Όταν ο πατέρας της έδωσε τη συγκατάθεση του και ορί-
171
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
172
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
στηκε η ημέρα του γάμου, ο Ιάσονας, λένε, προσπάθησε πρώτα να πείσει τη Μήδεια να αποχωρήσει με τη θέληση της από τον γάμο τους, γ ιατί εκείνος ήθελε να παντρευτεί όχι επειδή αποδοκίμαζε τη μεταξύ τους σχέση αλλά επειδή επιθυμούσε να αποκτήσουν τα παιδιά του δεσμούς συγγένειας με τον βασιλικό οίκο. Η γυναίκα αγανάκτησε και επικαλέστηκε τους θεούς που ήταν μάρτυρες των όρκων του, αλλά ο Ιάσονας, λένε, περιφρονώντας τους όρκους παντρεύτηκε την κόρη του βασιλιά. Η Μήδεια, που διώχτηκε από την πόλη, έχοντας λάβει από τον Κρέοντα μία ημέρα διορία για να ετοιμάσει τα πράγματα της, μπήκε νύχτα στο παλάτι , έχοντας αλλάξει την όψη της με φάρμακα, κι έβαλε φωτιά στο οίκημα, προσθέτοντας και μια ρίζα που είχε ανακαλύψει η Κίρκη η αδελφή της και είχε την ιδιότητα άπαξ και ανάψει να μη σβήνει εύκολα. Αξαφνα το παλάτι τυλίχτηκε στις φλόγες, αλλά ο Ιάσονας πρόλαβε και πήδησε έξω, ενώ η Γλαύκη και ο Κρέοντας, που τους πρόλαβε η φωτιά , σκοτώθηκαν. Μερικοί, όμως, συγγραφείς λένε πως οι γιοι της Μήδειας πήγαν στη νύφη δώρα εμποτισμένα σε δηλητήρια, πως η Γλαύκη τα καλοδέχτηκε και τα φόρεσε και μετά απ ' αυτό τη βρήκε συμφορά και πέθανε, τόσο εκείνη όσο και τον πατέρα της που πήγε να τη βοηθήσει κι άγγιξε κι εκείνος το σώμα της. Μολονότι η Μήδεια πέτυχε στην πρώτη της επιχείρηση, δεν παραιτήθηκε από την τιμωρία του Ιάσονα. Διότι έφτασε σε τέτοια κατάσταση οργής και ζηλοτυπίας αλλά και ωμότητας, ώστε επειδή είχε ξεφύγει από τον κίνδυνο που τον απείλησε μαζί με τη γυναίκα του, αποφάσισε να τον βυθίσει, με τη σφαγή των παιδιών του, στις μεγαλύτερες συμφορές" διότι, εκτός από έναν που ξέφυγε, έσφαξε τους υπόλοιπους γιους, έθαψε το σώμα τους στο τέμενος της Ήρας, έφυγε μες στη νύχτα από την Κόρινθο, με τις πιστές τις θερα-παινίδες, και κατέφυγε στον Ηρακλή στις Θήβες" γ ιατ ί
173
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
174
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
εκείνος ήταν μεσολαβητής στη συμφωνία που είχαν κάνει στην Κολχίδα και είχε υποσχεθεί να τη βοηθήσει στην περίπτωση που ο Ιάσονας θα παρασπονδούσε.
55. Στο μεταξύ, τον Ιάσονα που έχασε γυναίκα και παιδιά η κοινή γνώμη τον καταδίκασε πως δίκαια τα έπαθε, γ ι ' αυτό και μην μπορώντας να σηκώσει το μέγεθος της συμφοράς έβαλε τέλος στη ζωή του. Οι Κορίνθιοι είχαν μείνει κατάπληκτοι από την τρομερή μεταστροφή της τύχης και κυρίως δεν ήξεραν τι να κάνουν με την ταφή των παιδιών. Γι ' αυτό έστειλαν ανθρώπους στην Πυθία να ρωτήσουν τον θεό τι έπρεπε να γίνει με το σώμα των παιδιών. Η Πυθία τους πρόσταξε να τα θάψουν στο τέμενος της Ήρας και να τους αποδώσουν τιμές ηρώων. Όταν οι Κορίνθιοι εκτέλεσαν το πρόσταγμα, λένε πως ο Θεσσαλός, που διέφυγε τον φόνο από τη μητέρα του, ανατράφηκε στην Κόρινθο και στη συνέχεια επανήλθε στην Ιωλκό, που ήταν η πατρίδα του Ιάσονα" όπου φτάνοντας την εποχή που μόλις πριν λίγο είχε πεθάνει ο Ακαστος, ο γιος του Πελία, παρέλαβε τη βασιλεία που του ανήκε κληρονομικά κι έδωσε τ' όνομα του στους υπηκόους του, που ονομάστηκαν Θεσσαλοί. Δεν αγνοώ, επίσης, πως αυτή δεν είναι η μόνη παράδοση για την ονομασία των Θεσσαλών, και πως έχουν παραδοθεί και άλλες εκδοχές για τις οποίες θα μιλήσουμε στις αντίστοιχες εποχές 1 0 2 . Όσο για τη Μήδεια, λένε πως φτάνοντας στις Θήβες βρήκε τον Ηρακλή να έχει πάθει μανία και να έχει σκοτώσει τους γιους του και πως τον γιάτρεψε με τα φάρμακα της. Επειδή, όμως, ο Ευρυσθέας τον πίεζε με τις εντολές του, έχασε προς το παρόν κάθε ελπίδα πως θα τη βοηθούσε και κατέφυγε στην Αθήνα, στον Αιγέα, τον γιο του Πανδίονα. Εκεί, άλλοι λένε πως παντρεύτηκε τον Αιγέα και γέννησε τον Μήδο, που αργότερα έγινε βασιλιάς της Μηδίας, ενώ άλλοι παραδί-
175
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
176
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
δουν την ιστορία πως όταν ζήτησε να την δικάσει ο Ιππότης, ο γιος του Κρέοντα, πέρασε από δίκη και απαλλάχτηκε από τα εγκλήματα. Μετά απ ' αυτά, όταν επέστρεψε ο Θησέας στην Αθήνα από την Τροιζήνα, κατηγορήθηκε ως δηλητηριάστρια και εξορίστηκε από την πόλη" δίνοντας της, όμως, ο Αιγέας συνοδεία για να πάει σε όποια χώρα ήθελε, μεταφέρθηκε στη Φοινίκη. Από εκεί ανέβηκε στο εσωτερικό της Ασίας και παντρεύτηκε κάποιον επιφανή βασιλιά, με τον οποίο γέννησε έναν γιο, τον Μήδο" ο γιος, μετά τον θάνατο του πατέρα του, τον διαδέχτηκε στη βασιλεία, θαυμάστηκε για την ανδρεία του και ονόμασε τους υπηκόους του Μήδους, από τ' όνομα του.
56. Γενικά, όμως, λόγω της τερατολογίας των τραγικών ποιητών υπάρχουν πολλές και ποικίλες εκδοχές της ιστορίας της Μήδειας, μερικοί, μάλιστα, που ήθελαν να ευχαριστήσουν τους Αθηναίους, λένε πως η Μήδεια πήρε τον Μήδο που είχε κάνει με τον Αιγέα και έφτασε σώα στην Κολχίδα" εκείνη την εποχή ο Αιήτης, που τον είχε ρίξει από τον θρόνο ο αδελφός του ο Πέρσης, ανέκτησε την αρχή, όταν ο Μήδος, ο γιος της Μήδειας, σκότωσε τον Πέρση. Στη συνέχεια, όταν απέκτησε ισχυρές δυνάμεις ο Μήδος, πάτησε μεγάλο μέρος της Ασίας πάνω από τον Πόντο κι έγινε κύριος της Μηδίας, όπως ονομάστηκε από αυτόν. Αλλά επειδή το να γράψουμε όλες τις εκδοχές των μύθων για τη Μήδεια δεν το κρίνουμε αναγκαίο ενώ ταυτόχρονα θα τράβαγε σε μάκρος, θα προσθέσουμε μόνο όσα υπολείπονται από την ιστορία των Αργοναυτών. Είναι αρκετοί οι αρχαίοι αλλά και οι μεταγενέστεροι ιστορικοί, μεταξύ των οποίων και ο Τίμαιος 1 0 3 , που λένε πως οι Αργοναύτες, μετά την αρπαγή του δέρατος, μαθαίνοντας ότι ο Αιήτης είχε κλείσει με πλοία την έξοδο του Πόντου, έκαναν ένα κατόρθωμα πρωτάκουστο και αξιομνημόνευτο.
177
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
178
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
Ανέβηκαν με το πλοίο τον ποταμό Τάναϊ ' 0 4 μέχρι τις πηγές του, εκεί σε κάποιο σημείο, έσυραν το πλοίο μέχρι ένα άλλο ποτάμι που κυλούσε μέχρι τον ωκεανό κι ακολουθώντας το ρεύμα του έφτασαν στη θάλασσα, στη συνέχεια, έπλευσαν από τον βορρά προς δυσμάς έχοντας τη στεριά στ ' αριστερά τους κι αφού έφτασαν στα Γάδειρα 1 0 5 , μπήκαν στη δική μας θάλασσα. Φέρνουν, μάλιστα, αποδείξεις γ ι ' αυτά και δείχνουν τους Κέλτες που κατοικούν στα παράλια του ωκεανού να τιμούν περισσότερο απ ' όλους τους θεούς τους Διόσκουρους. Διότι παραδίδεται σ' αυτούς από τα αρχαία χρόνια πως οι θεοί παρουσιάστηκαν ανάμεσα τους ερχόμενοι από τον ωκεανό. Επί πλέον, λένε πως η περιοχή πλάι στον ωκεανό έχει ουκ ολίγα ονόματα που προέρχονται από τους Αργοναύτες και τους Διόσκουρους. Το ίδιο και η ήπειρος στη δώθε μεριά των Γαδείρων έχει φανερά σημάδια από την επιστροφή των Αργοναυτών. Γιατί καθώς περιέπλεαν την Τυρρηνία κι έφτασαν στο νησί που ονομάζεται Αιθάλεια 1 0 6 , το λιμάνι της, που είναι το ωραιότερο σ' εκείνα τα μέρη, το ονόμασαν Αργώο 1 0 7 από το όνομα του πλοίου κι αυτή η ονομασία διατηρείται μέχρι αυτά τα χρόνια. Με τον ίδιο τρόπο που λέμε, ονόμασαν το λιμάνι της Τυρρηνίας που απέχει οκτακόσια στάδια από τη Ρώμη Τελαμώνα, ενώ στη Φόρμια της Ιταλίας ονόμασαν Αιήτη το λιμάνι που σήμερα ονομάζεται Καιήτης 1 0 8 . Πέρα απ ' αυτά, καθώς οι άνεμοι τους έριξαν στις Σύρτεις κι έμαθαν από τον Τρίτωνα, που βασίλευε τότε στη Λιβύη, τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της θάλασσας, πράγμα που τους έσωσε από τον κίνδυνο, του δώρισαν έναν χρυσό τρίποδα με εγχάρακτη επιγραφή με τα αρχαία, βέβαια, γράμματα που σωζόταν μέχρι τους νεότερους χρόνους στους κατοίκους της Ευεσπερίας' 0 9 . Αλλά δεν πρέπει να αφήσουμε χωρίς κριτική την ιστορία εκείνων που δηλώνουν ότι οι Αργοναύτες έπλευσαν κόντρα στο ρεύμα του Ίστρου 1 1 0
179
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
180
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
μέχρι τις πηγές του κι από εκεί, ακολουθώντας ένα ποτάμι που έτρεχε προς την αντίθετη κατεύθυνση, κατέβηκαν στον Αδριατικό κόλπο. Γιατί ο χρόνος διέψευσε όσους υποθέτουν πως ο Ίστρος, που χύνεται από πολλά στόμια στον Πόντο, και ο Ίστρος που εκβάλλει στην Αδριατική ρέουν από τις ίδιες περιοχές. Διότι, όταν οι Ρωμαίοι υπέταξαν το έθνος των Ιστρίων, βρέθηκε να έχει ο ποταμός [που χύνεται στην Αδριατική] τις πηγές του σε απόσταση σαράντα στάδια από τη θάλασσα. Αιτία, όμως, αυτού του σφάλματος των ιστορικών είναι, λένε, η ομωνυμία των δύο ποταμών.
57. Τώρα, αφού αρκετά ασχοληθήκαμε με την ιστορία των Αργοναυτών και με τα κατορθώματα του Ηρακλή, καλό θα ήταν να περιγράψουμε, σύμφωνα με την υπόσχεση μας, και τα κατορθώματα των γ ιων του. Μετά, λοιπόν, τη θεοποίηση του Ηρακλή, τα παιδιά του κατοικούσαν στην Τραχίνα, στον βασιλιά Κήυκα. Στη συνέχεια, όταν ο 'Τλλος και μερικοί άλλοι ανδρώθηκαν, ο Ευρυσθέας φοβούμενος μήπως, όταν ενηλικιωθούν όλοι, εκπέσει από τον θρόνο των Μυκηνών, αποφάσισε να εξορίσει τους Ηρακλείδες απ ' ολόκληρη την Ελλάδα. Έτσ ι , προειδοποίησε τον Κύηκα να εξορίσει τους Ηρακλείδες και τους γιους του Λικύμνιου 1", καθώς και τον Ιόλαο και την ομάδα των Αρκάδων που συντρόφευαν τον Ηρακλή στις εκστρατείες, αλλιώς, αν δεν το έκανε, θα του κήρυσσε τον πόλεμο. Οι Ηρακλείδες και οι σύντροφοι τους, επειδή δεν θεώρησαν τον εαυτό τους ικανό να αντιμετωπίσουν σε πόλεμο τον Ευρυσθέα, αποφάσισαν να φύγουν με τη θέληση τους από την Τραχίνα και πηγαίνοντας στις πιο αξιόλογες πόλεις παρακαλούσαν να τους δεχτούν να μείνουν μαζί τους. Κι ενώ καμιά πόλη δεν τολμούσε να τους δεχτεί, μόνο οι Αθηναίοι, λόγω της έμφυτης αίσθησης δικαίου που τους διέκρινε, δέχτηκαν τους Ηρακλείδες. Τους εγκατέστησαν,
181
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
182
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
λοιπόν, μαζί με τους συνεξόριστούς τους, στην πόλη Τρι-κόρυθο, που είναι μία από την ονομαζόμενη τετράπολη 1 1 2 . Όταν μετά από λίγο καιρό ανδρώθηκαν όλα τα παιδιά του Ηρακλή και απόκτησαν υψηλό φρόνημα για την ένδοξη γενιά τους, ο Ευρυσθέας βλέποντας με υποψία την ανάπτυξη τους εκστράτευσε εναντίον τους με μεγάλη δύναμη στρατού. Οι Ηρακλείδες, βοηθούμενοι και από τους Αθηναίους, έβαλαν αρχηγό τον ανεψιό του Ηρακλή Ιόλαο και παραδίνοντας τη στρατηγία σ' αυτόν, στον Θησέα και στον Ύλλο, νίκησαν τον Ευρυσθέα σε μάχη εκ παρατάξεως. Στη μάχη, σκοτώθηκαν πολλοί από τον στρατό του Ευρυσθέα, ενώ ο ίδιος ο Ευρυσθέας, καθώς το άρμα του συνετρίβη ενώ είχε τραπεί σε φυγή, σκοτώθηκε από το χέρι του 'Υλλου του γιου του Ηρακλή· στη μάχη σκοτώθηκαν επίσης και όλοι οι γιοι του Ευρυσθέα.
58. Μετά απ ' αυτά, τώρα που οι Ηρακλείδες είχαν νικήσει σε περίφημη μάχη τον Ευρυσθέα και είχαν λόγω της επιτυχίας τους άφθονους συμμάχους, εκστράτευσαν στην Πελοπόννησο με στρατηγό τον Ύλλο. Ο Ατρέας, που μετά τον θάνατο του Ευρυσθέα κατέλαβε τον θρόνο των Μυκηνών, παίρνοντας συμμάχους τους Τεγεάτες και μερικούς άλλους βγήκε προς συνάντηση των Ηρακλείδων. Όταν οι δυο στρατοί συγκεντρώθηκαν στον Ισθμό, ο 'Υλ-λος, ο γιος του Ηρακλή, προκάλεσε σε μονομαχία όποιον από τους αντιπάλους ήθελε να τον αντιμετωπίσει , με τη συμφωνία πως αν νικήσει ο 'Υλλος τον αντίπαλο, θα πάρουν οι Ηρακλείδες τον θρόνο του Ευρυσθέα, ενώ αν ο 'Υλλος νικηθεί, οι Ηρακλείδες δεν θα κατέβουν στην Πελοπόννησο επί πενήντα χρόνια. Απαντώντας στην πρόκληση ο 'Εχεμος, ο βασιλιάς των Τεγεατών, έγινε η μονομαχία και ο 'Υλλος σκοτώθηκε, έτσι οι Ηρακλείδες παραιτήθηκαν, όπως είχε συμφωνηθεί, από την κάθοδο και επέστρε-
183
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
184
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
ψαν στην Τρικόρυθο. Μετά από μερικά χρόνια, ο Λικύ-μνιος με τα παιδιά του και με τον Τληπόλεμο, τον γιο του Ηρακλή, εγκαταστάθηκαν στο Άργος, καθώς οι Αρ-γείοι τους δέχτηκαν με τη θέληση τους - όλοι οι υπόλοιποι έμειναν στην Τρικόρυθο και μόλις πέρασε η περίοδος των πενήντα ετών, κατέβηκαν στην Πελοπόννησο· όσο για τις πράξεις τους θα τις περιγράψουμε, όταν φτάσουμε σ' εκείνη την εποχή 1 1 3 . Η Αλκμήνη, τώρα, που επέστρεψε στις Θήβες κι ύστερα από λίγο καιρό έγινε άφαντη, δέχτηκε από τους Θηβαίους θεϊκές τιμές. Οι υπόλοιποι Ηρακλείδες, λένε, ερχόμενοι στον Αιγίμιο, τον γιο του Δώρου, απαίτησαν να πάρουν τη χώρα που τους είχε αφήσει ο πατέρας τους 1 1 4 και εγκαταστάθηκαν μαζί με τους Δωριείς. Αλλά ο Τληπόλεμος, ο γιος του Ηρακλή, την εποχή που κατοικούσε στο Άργος, σκότωσε τον Λικύμνιο, τον γιο του Ηλεκτρύωνα, σ' έναν καβγά που είχαν για κάτ ι - εξόριστος από το Άργος για τον φόνο μετοίκησε στη Ρόδο, τότε το νησί το κατοικούσαν Έλληνες που το είχαν αποικήσει με αρχηγό τον Τρίοπα, τον γιο του Φόρβαντα. Ο Τληπόλεμος, λοιπόν, από κοινού με τους ντόπιους, χώρισε τη Ρόδο σε τρία μέρη και ίδρυσε τρεις πόλεις, τη Λίνδο, την Ιάλυσο και την Κάμειρο' βασιλιάς όλων των Ροδίων έγινε αυτός ένεκα της δόξας του πατέρα του, ενώ τα κατοπινά χρόνια εκστράτευσε μαζί με τον Αγαμέμνονα κατά της Τροίας.
59. Μιας, όμως, και μιλήσαμε για τον Ηρακλή και τους απογόνους του, καλό θα ήταν να πούμε και για τον Θησέα, που ζήλεψε τους άθλους του Ηρακλή. Ο Θησέας, λοιπόν, που ήταν γιος της Αίθρας, της κόρης του Πιτθέα, και του Ποσειδώνα, ανατράφηκε στην Τροιζήνα κοντά στον παππού του τον Πιτθέα και, αφού πήρε τα σύμβολα που σύμφωνα με τον μύθο είχε βάλει ο Αιγέας κάτω από έναν
185
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
186
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
βράχο, πήγε στην Αθήνα 1 1 5 . Ακολουθώντας, όπως λένε, τον παραθαλάσσιο δρόμο και καθώς είχε πρότυπο του την αρετή του Ηρακλή, σκεπτόταν να εκτελέσει άθλους που να του φέρουν αναγνώριση και δόξα. Πρώτον, λοιπόν, σκότωσε τον λεγόμενο Κορυνήτη, που χρησιμοποιούσε, όπως λέει και τ' όνομα του, κορύνη, που ήταν όπλο επιθετικό, και σκότωνε τους διαβάτες, και δεύτερο τον Σίνη που κατοικούσε στον Ισθμό. Αυτός λύγιζε δυο πεύκα 1 1 6 , έδενε το ένα στο δεξί και το άλλο στο αριστερό χέρι του θύματος κι απότομα άφηνε τα πεύκα ελεύθερα, έτσι, καθώς τα σώματα σκίζονταν από την ορμή, όσοι είχαν την ατυχία να τον συναντήσουν πέθαιναν με φρικτό θάνατο. Τρίτος του άθλος ήταν να σκοτώσει το αγριογούρουνο που ζούσε στην περιοχή του Κρωμμυώνα" 7 , του οποίου το μέγεθος αλλά και η δύναμη ήταν τεράστια και είχε σκοτώσει πολλούς ανθρώπους. Επίσης τιμώρησε και τον Σκείρωνα, που έμενε στις λεγόμενες από αυτόν «Σκειρωνίδες πέτρες» της Με-γαρίδας - αυτός υποχρέωνε όσους περνούσαν από εκεί να του πλύνουν τα πόδια σ' ένα μέρος απόκρημνο και ξαφνικά τους έδινε μια κλοτσιά και τους έριχνε κάτω απ ' τον γκρεμό στη θάλασσα, στο μέρος που ονομαζόταν Χελώνη. Σκότωσε, επίσης, και τον Κερκύονα στα. περίχωρα της Ελευσίνας, που πάλευε με τους περαστικούς και τους σκότωνε. Στη συνέχεια, σκότωσε τον ονομαζόμενο Προκρού-στη, που έμενε στον λεγόμενο Κορυδαλλό της Αττικής -
αυτός ανάγκαζε τους οδοιπόρους που περνούσαν να ξαπλώσουν σε κρεβάτι και, αν ήταν μακρύτεροι απ ' αυτό, τους έκοβε το μέρος που εξείχε, αν ήταν κοντύτεροι, σφυροκό-παγε τα πόδια τους για να απλώσουν, και εξ αυτού ονομάστηκε Προκρούστης. Μετά απ ' αυτά τα κατορθώματα, έφτασε στην Αθήνα, όπου έκανε τον Αιγέα να τον αναγνωρίσει από τα σύμβολα. Στη συνέχεια, πάλεψε με τον ταύρο του Μαραθώνα, που είχε μεταφέρει ο Ηρακλής κατά την
187
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
188
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
εκτέλεση του άθλου του από την Κρήτη στην Πελοπόννησο, και αφού υπέταξε το ζώο, το πήγε στην Αθήνα, όπου το πήρε ο Αιγέας και το θυσίασε στον Απόλλωνα.
60. Τώρα μένει να μιλήσουμε για τον Μινοίταυρο που σκότωσε ο Θησέας, για να ολοκληρώσουμε τα κατορθώματα του. Πρέπει, όμως, να ανατρέξουμε σε προηγούμενα χρόνια για να ιστορήσουμε τα γεγονότα που συνδέονται μ' αυτό τον άθλο, για να γίνει σαφής η όλη διήγηση.
Ο Τέκταμος του Δώρου, του γιου του Έλληνα που ήταν γιος του Δευκαλίωνα, κατέπλευσε στην Κρήτη μαζί με Αιολείς και Πελασγούς κι έγινε βασιλιάς του νησιού, παντρεύτηκε την κόρη του Κρηθέα κι απόκτησε τον Αστέριο. Όταν, λοιπόν, ήταν αυτός βασιλιάς στην Κρήτη, ο Δίας, όπως λένε, άρπαξε την Ευρώπη από τη Φοινίκη, την έφερε στην Κρήτη πάνω στη ράχη ενός ταύρου και σμίγοντας μαζί της απόκτησε τρεις γιους, τον Μίνωα, τον Ραδάμαν-θυ και τον Σαρπηδόνα. Μετά από αυτό, παντρεύτηκε την Ευρώπη ο Αστέριος, ο βασιλιάς της Κρήτης" καθώς αυτός δεν είχε παιδιά, υιοθέτησε τους γιους του Δία και τους έκανε διαδόχους της βασιλείας του. Από αυτούς, ο Ραδά-μανθυς έδωσε στους Κρήτες νόμους, ο Μίνωας διαδέχτηκε τον Αστέριο στη βασιλεία, παντρεύτηκε την Ιτώνη, την κόρη του Λυκτία, και γέννησε τον Λύκαστο, ο οποίος τον διαδέχτηκε στον θρόνο, παντρεύτηκε την Ίδη, την κόρη του Κορύβαντα, και γέννησε τον Μίνωα τον δεύτερο, τον οποίο μερικοί αναφέρουν ως γιο του Δία. Αυτός, πρώτος από τους Έλληνες, συνέστησε αξιόλογη ναυτική δύναμη και έγινε θαλασσοκράτορας. Παντρεύτηκε δε την Πασιφάη, την κόρη του Ήλιου, και γέννησε τον Δευκαλίωνα, τον Κατρέα, τον Ανδρόγεω και την Αριάδνη, αλλά απέκτησε και πολλά άλλα νόθα παιδιά. Από τα παιδιά του Μίνωα, ο Ανδρόγεως πήγε στην Αθήνα την εποχή των
189
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
190
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
Παναθηναίων, ενώ βασιλιάς ήταν ο Αιγέας, εκεί νίκησε στους αγώνες όλους τους αθλητές κι έγινε φίλος με τους γιους του Πάλλαντα 1 1 8 . Ο Αιγέας είδε με καχυποψία τη φιλία του Ανδρόγεω, φοβούμενος μήπως βοηθήσει ο Μίνωας τους γιους του Πάλλαντα να του πάρουν την εξουσία, και κατέστρωσε σχέδιο κατά της ζωής του Ανδρόγεω. Καθώς πήγαινε στις Θήβες με τα πόδια για να παρακολουθήσει μια γιορτή, έβαλε να τον δολοφονήσουν κάποιοι ντόπιοι στα περίχωρα της Οινόης στην Αττική.
61. Μαθαίνοντας ο Μίνωας τη συμφορά που βρήκε τον γιο του έφτασε στην Αθήνα απαιτώντας ικανοποίηση για τον φόνο του Ανδρόγεω. Καθώς κανείς δεν του έδωσε σημασία, κήρυξε τον πόλεμο στους Αθηναίους και τους καταράστηκε στ ' όνομα του Δία να πέσει στην πόλη των Αθηναίων ξηρασία και πείνα. Πράγματι μετά από λίγο έπεσε ξηρασία στην Αττική και στην Ελλάδα και καταστράφηκαν οι σοδειές, μαζεύτηκαν, λοιπόν, οι ηγεμόνες των πόλεων και ρώτησαν τον θεό πώς θα απαλλάσσονταν από τα κακά. Ο θεός τους έδωσε χρησμό να πάνε στον Αιακό, τον γιο του Δία και της Αίγινας, της κόρης του Ασωπού, και να του ζητήσουν να κάνει ευχές για λογαριασμό τους. Εκείνοι έκαναν ό,τι τους πρόσταξε ο θεός, ο Αιακός έκανε τις ευχές και η ξηρασία έπαψε σ' όλους τους άλλους Έλληνες, στους Αθηναίους όμως παρέμεινε - έτσι οι Αθηναίοι αναγκάστηκαν να ρωτήσουν τον θεό για το πώς θα απαλλαγούν από τα κακά. Τότε ο θεός έδωσε τον χρησμό πως τα κακά θα πάψουν άμα δώσουν ικανοποίηση στον Μίνωα για τον φόνο του Ανδρόγεω ό,τι ζητήσει - οι Αθηναίοι υπάκουσαν στον θεό και ο Μίνωας τους ζήτησε να του δίνουν επτά νέους και ισάριθμες νέες κάθε εννιά χρόνια για να τρώει ο Μινώταυρος, επί όσα χρόνια ζει το τέρας. Όταν οι Αθηναίοι τους έδωσαν, απαλλάχτηκαν από τα κακά οι
191
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
192
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
κάτοικοι της Αττικής και ο Μίνωας σταμάτησε να πολεμάει την Αθήνα. Μόλις πέρασαν τα εννιά χρόνια, ήρθε πάλι ο Μίνωας στην Αττική με μεγάλο στόλο και ζητώντας τους δεκατέσσερις νέους και νέες τους πήρε. Αυτή τη φορά ήταν και ο Θησέας σ' εκείνους που επρόκειτο να αποπλεύσουν, ο Αιγέας έκανε συμφωνία με τον κυβερνήτη και τον πρόσταξε στην περίπτωση που ο Θησέας θα νικήσει τον Μινώταυρο, να επιστρέψει το πλοίο με λευκά πανιά, και αν σκοτωθεί, με μαύρα, όπως συνήθιζαν να κάνουν και πριν. Φτάνοντας στην Κρήτη, η Αριάδνη, η θυγατέρα του Μίνωα, ερωτεύτηκε τον Θησέα που είχε εξαίρετο παρουσιαστικό, ο Θησέας μίλησε μαζί της κι εξασφαλίζοντας τη βοήθεια της σκότωσε τον Μινώταυρο και μαθαίνοντας απ ' αυτή την έξοδο του λαβυρίνθου σώθηκε. Για την επιστροφή στην πατρίδα έχοντας κλέψει την Αριάδνη απέπλευσε νύχτα και κρυφά κι έφτασε στο νησί που τότε ονομαζόταν Δία ενώ σήμερα Νάξος. Εκείνον τον καιρό, σύμφωνα με τον μύθο, εμφανίστηκε ο Διόνυσος στο νησί και λόγω της ομορφιάς της Αριάδνης πήρε την κόρη από τον'Θησέα να την έχει νόμιμη σύζυγο και να την αγαπάει πάνω απ ' όλες. Πράγματι, μετά τον θάνατο της, από την αγάπη του την έκρινε άξια αθάνατων τ ιμών κι έβαλε στ ' αστέρια του ουρανού το στέμμα της Αριάδνης 1 1 9 . Ο Θησεάς και οι φίλοι του, λένε, στενοχωρήθηκαν πολύ από την αρπαγή της κόρης κι από τη λύπη τους ξέχασαν την παραγγελία του Αιγέα, έτσι κατέπλευσαν στην Αττική με ανοιχτά τα μαύρα πανιά. Ο Αιγέας, μόλις είδε το πλοίο να πλησιάζει, πιστεύοντας πως ο γιος του πέθανε, έκανε μια πράξη που ήταν ηρωική αλλά ήταν και συμφορά" γ ιατ ί ανέβηκε στην ακρόπολη κι απελπισμένος από τη ζωή του ένεκα της υπερβολικής του λύπης έπεσε στον γκρεμό και σκοτώθηκε. Μετά τον θάνατο του Αιγέα, στη βασιλεία τον διαδέχτηκε ο Θησέας που κυβέρνησε τον λαό σύμφωνα με τους νόμους
193
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
194
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
κι έκανε πολλά για την ανάπτυξη της πατρίδας του. Το επιφανέστερο έργο που έγινε ήταν το σχετικό με τους δήμους που καθώς ήταν μικροί αλλά πολυάριθμοι τους ενσωμάτωσε στην Αθήνα" κι ήταν από εκείνα τα χρόνια που οι Αθηναίοι απέκτησαν υψηλό φρόνημα από τη σπουδαιότητα της πόλης τους και θέλησαν ν' αναλάβουν την ηγεμονία των Ελλήνων. Τώρα, όμως, που αναπτύξαμε αρκετά όλ' αυτά, θα αναφέρουμε όσα υπολείπονται σχετικά με τον Θησέα.
62. Ο Δευκαλίωνας, ο μεγαλύτερος γιος του Μίνωα, όταν ήταν κυβερνήτης της Κρήτης, συμμάχησε με τους Αθηναίους κι έδωσε την αδελφή του, Φαίδρα, σύζυγο του Θησέα. Μετά τον γάμο, ο Θησέας έστειλε τον Ιππόλυτο, τον γιο που είχε αποκτήσει με την Αμαζόνα 1 2 0 , στην Τροιζήνα να ανατραφεί κοντά στα αδέλφια της Αίθρας, και με τη Φαίδρα απέκτησε τον Ακάμαντα και τον Δημοφώντα. Λίγο αργότερα, που ο Ιππόλυτος επέστρεψε στην Αθήνα για τον εορτασμό των μυστηρίων, η Φαίδρα τον ερωτεύτηκε για την ομορφιά του, τότε κι εκείνος ξανάφυγε για την Τροιζήνα, όπου ίδρυσε ιερό της Αφροδίτης στην ακρόπολη, απ ' όπου φαινόταν ολόκληρη η Τροιζήνα. Αργότερα όμως, όταν εκείνη κατέλυσε μαζί με τον Θησέα στο σπίτι του Πιτθέα, απαίτησε από τον Ιππόλυτο να σμίξει μαζί της. Εκείνος της αρνήθηκε και λένε πως η Φαίδρα αγανάκτησε, επιστρέφοντας, λοιπόν, στην Αθήνα είπε στον Θησέα ότι ο Ιππόλυτος της πρότεινε να σμίξουν. Ο Θησέας δεν πείστηκε από τις κατηγόριες της κι έστειλε να φέρουν τον Ιππόλυτο για να εξετάσει το πράγμα" η Φαίδρα φοβήθηκε την εξέταση και κρεμάστηκε, ενώ ο Ιππόλυτος, που οδηγούσε το άρμα του, όταν έμαθε για τις κατηγορίες, συγχύστηκε τόσο που ταράχτηκαν τ' άλογα και μην μπορώντας να κρατήσει τα ηνία, το άρμα έγινε
195
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
196
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
κομμάτια και το παιδί σύρθηκε μπλεγμένο στα λουριά και σκοτώθηκε. 0 Ιππόλυτος, λοιπόν, καθότι έχασε τη ζωή του από τη φρονιμάδα του, δέχτηκε απο τους κατοίκους της Τροιζήνας τιμές θεϊκές, ενώ ο Θησέας, που ανατράπηκε ύστερα απ ' αυτά από στάση κι εξορίστηκε από την πατρίδα του, πέθανε στα ξένα 1 2 1 . Οι Αθηναίοι, που μετα-μελήθηκαν, έφεραν πίσω τα οστά του και τον τίμησαν με τιμές θεού, έφτιαξαν στην Αθήνα προς τιμήν του τέμενος το οποίο ήταν άσυλο και ονομάστηκε από εκείνον Θησείο.
63. Αφού αποδώσαμε την ιστορία του Θησέα, θα μιλήσουμε για την αρπαγή της Ελένης και για την επιδίωξη του Πειρίθοου να παντρευτεί την Περσεφόνη, γ ιατ ί αυτές οι πράξεις είναι συνυφασμένες με εκείνες του Θησέα. Ο Πειρίθοος, λοιπόν, ο γιος του Ιξίονα, αφού πέθανε η γυ ναίκα του η Ιπποδάμεια αφήνοντας του έναν γιο τον Πο-λυποίτη, ήρθε στην Αθήνα να επισκεφθεί τον Θησέα. Βρίσκοντας εκεί πως η Φαίδρα η γυναίκα του Θησέα είχε πεθάνει, τον έπεισε να αρπάξουν την κόρη της Λύδας και του Δία, την Ελένη, που ήταν μεν μόλις δέκα ετών αλλά ξεπερνούσε όλες τις άλλες στην ομορφιά. Φτάνοντας στη Λακεδαίμονα μαζί με αρκετούς άλλους και βρίσκοντας την ευκαιρία, άρπαξαν μαζί την Ελένη και την απήγαγαν στην Αθήνα. Στη συνέχεια, συμφώνησαν να βάλουν κλήρο και όποιος κερδίσει να παντρευτεί την Ελένη και να βοηθήσει τον άλλο να βρει άλλη γυναίκα υπομένοντας κάθε κίνδυνο. Αφού αντάλλαξαν όρκους περί του πράγματος, έριξαν τον κλήρο κι έτυχε να τον κερδίσει ο Θησέας. Αυτός, λοιπόν, μ' αυτό τον τρόπο έγινε κύριος της κόρης 1 επειδή όμως οι Αθηναίοι αγανάκτησαν με το γεγονός, ο Θησέας φοβήθηκε κι έστειλε την Ελένη στην Άφιδνα, που ήταν μια από τις πόλεις της Αττικής. Πλάι της έβαλε τη μητέρα του την Αίθρα και τους πιο ανδρείους από τους φίλους του για να
197
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
198
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
φυλάνε την παρθένα. 0 Πειρίθοος αποφάσισε να ζητήσει γυναίκα την Περσεφόνη και παρακάλεσε τον Θησέα να τον συνοδεύσει στο ταξίδι. Ο Θησέας στην αρχή προσπάθησε να τον μεταπείσει από το εγχείρημα του λόγω της ασέβειας·, ο Πειρίθοος όμως επέμενε και ο Θησέας, δεσμευμένος από τους όρκους, αναγκάστηκε να μετάσχει στο εγχείρημα. Όταν, τέλος, κατέβηκαν στους τόπους του Αδη, εκείνο που έγινε ήταν να τους δέσουν και τους δυο για την ασέβεια τους, και ο Θησέας μεν αργότερα απελευθερώθηκε χάρη στον Ηρακλή, ενώ ο Πειρίθοος παραμένει στον Αδη και τιμωρείται αιώνια για την ασέβεια του· μερικοί, μάλιστα, μυθογράφοι λένε πως κανείς από τους δυο δεν επέστρεψε. Τον ίδιο καιρό, λένε πως οι Διόσκουροι αδελφοί της Ελένης εκστράτευσαν κατά της Άφιδνας, κατέλαβαν την πόλη, την οποία ισοπέδωσαν, πήραν την Ελένη πίσω στη Λακεδαίμονα, παρθένα ακόμη, και μαζί της πήραν δούλη τη μητέρα του Θησέα την Αίθρα.
64. Τώρα που μιλήσαμε αρκετά γ ι ' αυτό το θέμα, θα εξιστορήσουμε τα σχετικά με τους Επτά επί Θήβες, αρχίζοντας από τις πρώτες αιτίες του πολέμου. Ο Λάιος, ο βασιλιάς των Θηβών, παντρεύτηκε την Ιοκάστη του Κρέοντα, μένοντας όμως αρκετόν καιρό χωρίς παιδιά, ρώτησε τον θεό σχετικά με την απόκτηση τέκνων. Η Πυθία του έδωσε χρησμό πως δεν θα ήταν προς συμφέρον του να γεννήσει παιδιά (γιατί ο γιος που θα αποκτούσε θα γινόταν πατροκτόνος και θα έφερνε μεγάλες συμφορές στο σπίτι του), ξεχνώντας όμως εκείνος τον χρησμό κι αποκτώντας γιο, άφησε το βρέφος έκθετο, αφού πρώτα του τρύπησε τους αστραγάλους με σιδερένιο καρφί - και γ ι ' αυτή την αιτία αργότερα ονομάστηκε Οιδίποδας. Οι υπηρέτες που πήραν το παιδί δεν θέλησαν να το παρατήσουν έκθετο και το δώρισαν στη γυναίκα του Πόλυβου, που δεν
199
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
200
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
μπορούσε ν' αποκτήσει παιδιά. Στη συνέχεια κι αφού το παιδί είχε γίνει άντρας, ο Λάιος αποφάσισε να ρωτήσει τον θεό για το βρέφος που είχε εκτεθεί, ενώ ταυτόχρονα ο Οιδίποδας, που είχε μάθει από κάποιον τα της υιοθεσίας του, κίνησε να ρωτήσει την Πυθία για τους αληθινούς του γονείς. Οι δυο τους συναντήθηκαν στη Φωκίδα κι εκεί ο Λάιος τον πρόσταξε αλαζονικά να παραμερίσει για να του κάνει δρόμο να περάσει, ο Οιδίποδας οργίστηκε και σκότωσε τον Λάιο, αγνοώντας ότι ήταν πατέρας του. Τον ίδιο καιρό, σύμφωνα με τον μύθο, μια σφίγγα, θηρίο δίμορφο 1 2 2, είχε φτάσει στις Θήβες κι έβαζε ένα αίνιγμα να το λύσει όποιος μπορούσε, και πολλοί είχαν σκοτωθεί από τη σφίγγα γιατί δεν είχαν τη λύση του. Μολονότι το έπαθλο για όποιον το έλυνε ήταν μεγάλο, να παντρευτεί, δηλαδή, την Ιοκάστη και να γίνει βασιλιάς στις Θήβες, κανείς άλλος δεν μπόρεσε να βρει το ζητούμενο και μόνο ο Οιδίποδας έλυσε το αίνιγμα. Το ερώτημα που έθετε η σφίγγα ήταν τι είναι αυτό που είναι δίποδο, τρίποδο και τετράποδο. Κι ενώ όλοι οι άλλοι απορούσαν, ο Οιδίποδας απάντησε πως το ζητούμενο είναι ο άνθρωπος - γ ιατί όταν είναι νήπιο είναι τετράποδο, όταν μεγαλώσει είναι δίποδο κι όταν γεράσει έχει τρία πόδια, καθώς από την αδυναμία του χρησιμοποιεί μαγκούρα. Τότε η σφίγγα, σύμφωνα με τον χρησμό που λέει ο μύθος, γκρεμίστηκε, ενώ ο Οιδίποδας παντρεύτηκε την άγνωστη σ' αυτόν μητέρα του και γέννησε δυο γιους, τον Ετεοκλή και τον Πολυνείκη, και δυο θυγατέρες, την Αντιγόνη και την Ισμήνη.
65. Όταν οι γιοι ανδρώθηκαν κι έγιναν γνωστές οι αμαρτίες της οικογένειας, ο Οιδίποδας αναγκάστηκε από τους γιους του να παραμείνει έγκλειστος για την ντροπή και οι νέοι, αναλαμβάνοντας την εξουσία, συμφώνησαν μεταξύ τους να ασκούν την εξουσία εκ περιτροπής κάθε
201
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
202
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
χρόνο. Καθώς μεγαλύτερος ήταν ο Ετεοκλής, άρχισε πρώτος, όταν όμως πέρασε το έτος, δεν θέλησε να παραδώσει τον θρόνο. Ο Πολυνείκης, όμως, απαιτούσε την εξουσία, όπως είχαν συμφωνήσει, και καθώς ο αδελφός του δεν συμμορφωνόταν, έφυγε για το Άργος και πήγε στον βασιλιά Άδραστο. Τον ίδιο καιρό, λένε, ο Τυδέας, ο γιος του Οινέα, έχοντας σκοτώσει στην Καλυδώνα τους ανεψιούς του, Αλκάθοο και Αυκωπέα, είχε φύγει από την Αιτωλία κι είχε πάει στο Άργος. Ο Άδραστος τους υποδέχτηκε και τους δυο φιλικά και υπακούοντας σε κάποιο χρησμό τους πάντρεψε με τις θυγατέρες του, τον Πολυνείκη με την Αργεία και τον Τυδέα με τη Δηιπύλη. Καθώς οι δυο νέοι απόκτησαν καλή φήμη και κέρδισαν την εκτίμηση του βασιλιά, λένε πως ο Άδραστος για να τους δείξει την ευχαρίστηση του τους υποσχέθηκε να αποκαταστήσει και τους δυο στις πατρίδες τους. Αποφασίζοντας πρώτο να αποκαταστήσει τον Πολυνείκη, έστειλε αγγελιαφόρο στις Θήβες τον Τυδέα να διαπραγματευτεί με τον Ετεοκλή τα της επιστροφής. Τότε, λένε, πως ο Τυδέας, στον οποίο ο Ετεοκλής είχε στήσει ενέδρα με πενήντα άντρες στον δρόμο, τους σκότωσε όλους κι έφτασε σώος στο Άργος, προς γενική κατάπληξη, οπότε μαθαίνοντας ο Άδραστος τα συμβάντα άρχισε τις προετοιμασίες για την εκστρατεία, πείθοντας, μάλιστα, και τον Καπανέα, τον Ιππομέδοντα και τον Παρθενοπαίο, τον γιο της Αταλάντης του Σχοι-νέα, να μετάσχουν στον πόλεμο. Ο Πολυνείκης, επίσης, προσπαθούσε να πείσει τον Αμφιάραο τον μάντη να εκ-στρατεύσει μαζί τους στις Θήβες" αλλά επειδή εκείνος, που ήξερε εκ των προτέρων πως θα πέθαινε αν εκστράτευε μαζί τους, δεν συμφωνούσε, λένε πως ο Πολυνείκης έδωσε στη γυναίκα του Αμφιάραου το χρυσό περιδέραιο, που σύμφωνα με τον μύθο είχε δωρίσει η Αφροδίτη στην Αρμονία, για να πείσει τον άντρα της να συμμαχήσει μαζί τους. Τον ίδιο καιρό, ο Αμφιάραος μάλωνε με τον Άδραστο
203
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
204
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
για τη βασιλεία και συμφώνησαν να βάλουν κριτή στις διαφορές τους την Εριφύλη, που ήταν γυναίκα του Αμφιάραου και αδελφή του Αδράστου. Όταν εκείνη έδωσε τη νίκη στον Αδραστο και αποφάσισε πως έπρεπε να γίνει η εκστρατεία εναντίον των Θηβαίων, ο Αμφιάραος θεωρώντας πως προδόθηκε από τη γυναίκα του, συμφώνησε να συμμετάσχει στην εκστρατεία, αλλά παράλληλα έδωσε εντολές στον γιο του τον Αλκμαίωνα να σκοτώσει την Εριφύλη μετά τον θάνατο του. Αυτός, λοιπόν, αργότερα, σύμφωνα με τις εντολές του πατέρα του σκότωσε τη μητέρα του, αλλά έχοντας συνείδηση της μιαρής του πράξης καταλήφθηκε από μανία. Ο Αδραστος, τώρα, ο Πολυνείκης και ο Τυδέας προσθέτοντας στις τάξεις τους τέσσερις αρχηγούς, τον Αμφιάραο, τον Καπανέα, τον Ιππομέδοντα και τον Παρθενοπαίο, τον γιο της Αταλάντης του Σχοινέα, κίνησαν εναντίον των Θηβών με αξιόλογες δυνάμεις. Μετά από αυτά, ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης αλληλοσκοτώθηκαν, ο Καπανέας σκοτώθηκε σε έφοδο ανεβαίνοντας με σκάλα στα τείχη, όσο για τον Αμφιάραο, άνοιξε η γη , έπεσε στο χάσμα με το άρμα του κι έγινε άφαντος. Καθώς χάθηκαν, επίσης, και οι υπόλοιποι ηγεμόνες, εκτός από τον Άδραστο, και σκοτώθηκε πλήθος στρατιωτών, οι Θηβαίοι δεν τους επέτρεψαν να πάρουν τους νεκρούς τους, και ο Άδραστος αφήνοντας άταφους τους νεκρούς επέστρεψε στο Άργος. Τα σώματα των πεσόντων έμεναν άταφα κάτω από την Καδμεία 1 2 3 και κανείς δεν τολμούσε να τους θάψει, μόνο οι Αθηναίοι που ξεχωρίζουν απ ' όλους για τη χρηστότητα τους, έθαψαν όλους όσους είχαν πέσει στην Καδμεία 1 2 4 .
66. Αυτό, λοιπόν, ήταν το τέλος των «Επτά επί Θήβας». Όσο για τα παιδιά τους, που ονομάστηκαν επίγονοι, θέλοντας να εκδικηθούν τον θάνατο των πατέρων τους, αποφάσισαν να εκστρατεύσουν όλοι μαζί εναντίον των Θηβών, έχοντας λάβει χρησμό από τον Απόλλωνα να πολεμήσουν
205
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
206
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
την εν λόγω πόλη με στρατηγό τον Αλκμαίωνα, τον γιο του Αμφιάραου. Όταν ο Αλκμαίωνας εκλέχτηκε στρατηγός τους, ζήτησε από τον θεό χρησμό για την εκστρατεία και για την τιμωρία της μητέρα του Εριφύλης. Ο Απόλλωνας χρησμοδότησε πως έπρεπε να τα κάνει και τα δυο, όχι μόνο γιατί η μητέρα του δέχτηκε να πάρει το χρυσό περιδέραιο έναντι της απώλειας του πατέρα του αλλά και γ ιατ ί ειχε πάρει πέπλο έναντι του θανάτου του γιου της - επειδή, οπως λένε, η Αφροδίτη την παλαιά εποχή είχε δωρίσει στην Αρμονία, την κόρη του Κάδμου, το περιδέραιο και το πέπλο και η Εριφύλη τα είχε δεχτεί και τα δυο, έχοντας πάρει το περιδέραιο από τον Πολυνείκη και το πέπλο από τον γιο του Πολυνείκη τον Θέρσανδρο, για να πείσει τον γιο της να εκστρατεύσει εναντίον των Θηβών. Έτσ ι , λοιπόν, ο Αλκμαίωνας δεν συγκέντρωσε μόνο από το Άργος στρατιώτες αλλά και από τις γύρω πόλεις και εκστράτευσε στις Θήβες με σημαντική δύναμη. Οι Θηβαίοι αντιτάχτη-καν και δόθηκε μάχη σκληρή, στην οποία νίκησε το στρατόπεδο του Αλκμαίωνα - οι Θηβαίοι έχοντας ηττηθεί στη μάχη κι έχοντας χάσει πολλούς πολίτες, βρέθηκαν σε απελπιστική κατάσταση. Καθώς δεν ήταν πλέον αξιόμαχοι, συμβουλεύτηκαν τον μάντη Τειρεσία, ο οποίος τους είπε να εγκαταλείψουν την πόλη τους, γ ιατ ί μόνο έτσι θα σώζονταν. Έτσ ι , λοιπόν, οι Καδμείοι, ακολουθώντας τη συμβουλή του μάντη, εγκατέλειψαν την πόλη και νύχτα κατέφυγαν όλοι μαζί σ' ένα χωριό της Βοιωτίας που ονομάζεται Τιλφωσσαίο. Στη συνέχεια, οι επίγονοι κυρίευσαν και λεηλάτησαν την πόλη και αιχμαλωτίζοντας την κόρη του Τειρεσία τη Δάφνη την πήγαν, σύμφωνα με κάποιο τάμα, αφιέρωμα στους Δελφούς ως προσφορά των απαρχών 1 2 5
της λεηλασίας. Αυτή, που κατείχε τη μαντική τέχνη όσο τουλάχιστον και ο πατέρας της, κατά την παραμονή της στους Δελφούς ανέπτυξε περισσότερο την τέχνη της και
207
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
208
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
καθώς διέθετε αξιοθαύμαστα χαρίσματα, έγραψε χρησμούς όλων των ειδών, που διακρίνονταν για τη σύνθεση τους -
απ' αυτήν, λένε, πως πήρε και ο ποιητής Όμηρος πολλούς στίχους με τους οποίους διάνθισε την ποίηση του. Επειδή, μάλιστα, αυτή έπεφτε συχνά σε έκσταση και χρησμοδοτούσε, λένε πως επικλήθηκε Σίβυλλα - γ ιατί το να εκστασιάζεσαι εκφράζεται στη γλώσσα με το «σιβυλλαίνειν».
67. Οι επίγονοι, μετά την ένδοξη εκστρατεία τους, επέστρεψαν με πολλά λάφυρα στις πατρίδες τους. Από τους Καδμείους που κατέφυγαν στο Τιλφωσσαίο, ο Τειρεσίας πέθανε εκεί - οι Καδμείοι τον έθαψαν με λαμπρότητα και τον τίμησαν με θεϊκές τιμές, ενώ οι ίδιοι εγκαταλείποντας την πόλη εκστράτευσαν κατά των Δωριέων, νίκησαν τους ντόπιους σε μάχη, τους έδιωξαν από τις πατρίδες τους και εγκαταστάθηκαν για αρκετά χρόνια - απ ' αυτούς άλλοι παρέμειναν εκεί κι άλλοι επανήλθαν στις Θήβες, επί βασιλείας του Κρέοντα, του γιου του Μενοικέα. Εκείνοι που είχαν εκδιωχθεί από τις πατρίδες τους κατέβηκαν μετά από μερικά χρόνια στη Δωρίδα και εγκαταστάθηκαν στον Ερινεό, στο Κυτίνιο και στο Βοιό.
Πριν από εκείνα τα χρόνια, ο Βοιωτός, γιος της Αρνας και του Ποσειδώνα, φτάνοντας στην τότε λεγόμενη Αιολί-δα και σήμερα Θεσσαλία, ονόμασε αυτούς που είχε μαζί του Βοιωτούς. Τα σχετικά όμως μ' ετούτους τους Αιολείς πρέπει να εκτεθούν αναλυτικά κάνοντας μια αναδρομή στο παρελθόν. Πριν από εκείνα τα χρόνια, οι γιοι του Αιόλου, γιου του Έλληνα που ήταν γιος του Δευκαλίωνα, εγκαταστάθηκαν όλοι στους εν λόγω τόπους, εκτός από τον Μ ιμάντα που έμεινε και βασίλεψε στην Αιολίδα. Ο Ιππότης, που απέκτησε ο Μίμαντας με τη Μελανίππη, γέννησε τον Αιόλο - ετούτου η θυγατέρα η Αρνη γέννησε τον Βοιωτό με τον Ποσειδώνα. Ο Αιόλος μην πιστεύοντας πως έσμιξε με
209
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
210
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
τον Ποσειδώνα και κατηγορώντας τη για τη φθορά της παρθενίας της, παρέδωσε την Αρνη σ' έναν ξένο από το Μεταπόντιο που έτυχε να παρεπιδημεί εκεί προστάζοντας τον να την πάει στο Μεταπόντιο. Εκείνος εκτέλεσε την εντολή και η Αρνη στο Μεταπόντιο γέννησε τον Αιόλο και τον Βοιωτό, ο Μεταπόντιος, που δεν είχε ο ίδιος παιδιά, τους υιοθέτησε υπακούοντας σε κάποιο χρησμό. Τα παιδιά ανδρώθηκαν κι όταν εκδηλώθηκε κάποια στάση στο Μεταπόντιο, κατέλαβαν τον θρόνο με τη βία. Αργότερα, όμως, που η Αρνη βρισκόταν σε διένεξη με την Αυτολύτη, τη γυναίκα του Μεταποντίου, πήραν το μέρος της μητέρας τους και σκότωσαν την Αυτολύτη. Ο Μεταπόντιος πήρε το πράγμα πολύ άσχημα κι έτσι ετοίμασαν πλοία και παίρνοντας την Αρνη, έφυγαν με αρκετούς φίλους τους. Ο Αιόλος, λοιπόν, κατέλαβε τα νησιά του Τυρρηνικού πελάγους που ονομάστηκαν από αυτόν Αιολίδες και ίδρυσε πόλη την οποία ονόμασε Λιπάρα 1 2 6 . Ενώ ο Βοιωτός πήγε στον Αιόλο, τον πατέρα της Αρνας και, μετά την υιοθεσία του από εκείνον, παρέλαβε τον θρόνο της Αιολίδας, τη χώρα ονόμασε από τη μητέρα του Αρνη ενώ τους κατοίκους Βοιωτούς από τον ίδιο. Ο γιος του Βοιωτού ο Ίτωνος απέκτησε τέσσερις γιους, τον Ιππάλκιμο, τον Ηλεκτρύωνα, τον Αρ-χίλυκο και τον Αλεγήνορα. Απ ' αυτούς ο Ιππάλκιμος γέννησε τον Πηνέλεω, ο Ηλεκτρύωνας τον Λήιτο, ο Αλεγή-νορας τον Κλονίο και ο Αρχίλυκος τον Προθοήνορα και τον Αρκεσίλαο, που εκστράτευσαν στην Τροία ηγεμόνες όλων των Βοιωτών.
68. Τώρα που διευκρινίσαμε αυτά, θα κάνουμε μια προσπάθεια να εκθέσουμε τα περί του Σαλμωνέα και της Τυρούς και των απογόνων τους μέχρι τον Νέστορα που συμμετείχε στην εκστρατεία της Τροίας. Γιατί ο Σαλμω-νέας ήταν γιος του Αιόλου, γιου του Έλληνα που ήταν γιος του Δευκαλίωνα - αυτός, λοιπόν, κινώντας από την Αιολίδα
211
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
212
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
μαζί με πλήθος Αιολέων ίδρυσε μια πόλη στην Ηλεία, πλάι στον Αλφειό ποταμό, στην οποία έδωσε τ' όνομα του και την ονόμασε Σαλμωνία. Παντρεύτηκε την Αλκιδίκη του Αλέα και απόκτησε θυγατέρα εξαιρετικής ομορφιάς που ονομάστηκε Τυρώ. Όταν, όμως, πέθανε η γυναίκα του η Αλκιδίκη, ξαναπαντρεύτηκε την ονομαζόμενη Σιδηρώ' εκείνη, όμως, φερόταν πολύ άσχημα στην Τυρώ, ως μητριά. Στη συνέχεια, ο Σαλμωνέας, καθότι υβριστής και ασεβής, μισήθηκε από τους υπηκόους του και κατακεραυνώθηκε από τον Δία για την ασέβεια του. Με την Τυρώ, που τότε ήταν παρθένα, έσμιξε ο Ποσειδώνας και γέννησε δυο παιδιά, τον Πελία και τον Νηλέα. Η Τυρώ παντρεύτηκε τον Κρηθέα και γέννησε τον Αμυθάονα, τον Φέρητα και τον Αίσονα. Μετά τον θάνατο του Κρηθέα, ο Πελίας και ο Νηλέας ήρθαν σε σύγκρουση μεταξύ τους για τον θρόνο -
απ ' αυτούς, ο Πελίας βασίλεψε στην Ιωλκό και τις γύρω περιοχές, ενώ ο Νηλέας παίρνοντας τον Μελάμποδα και τον Βίαντα, τους γιους του Αμυθάονα, και μερικούς άλλους Αχαιούς, Φθιωτούς και Αιολείς εκστράτευσε στην Πελοπόννησο. Ο Μελάμποδας, που ήταν μάντης, θεράπευσε τις γυναίκες του Αργούς, που είχαν πέσει σε μανία επειδή είχε οργιστεί ο Διόνυσος, και σε αντάλλαγμα της ευεργεσίας του έλαβε από τον βασιλιά των Αργείων Αναξαγόρα, τον γιο του Μεγάπενθου, τα δύο τρίτα της βασιλείας - εγκαταστάθηκε στο Αργός όπου μοιράστηκε τη βασιλεία με τον αδελφό του τον Βίαντα. Παντρεύτηκε την Ιφιάνειρα του Μεγάπενθου και απέκτησε τον Αντιφάτη και τη Μαντώ, καθώς και τον Βίαντα και την Προνόη - από τον Αντιφάτη και τη Ζευξίππη του Ιπποκόωντα γεννήθηκαν ο Οικλής και ο Αμφάλκης, από τον Οικλέα και την Τπερμνήστρα του Θέσπιου γεννήθηκαν η Ιφιάνειρα, η Πολύβοια και ο Αμφιάραος. Έτσ ι , λοιπόν, μετείχαν στη βασιλεία του Αργούς ο Μελάμποδας, ο Βίαντας και οι απόγονοι τους, ενώ ο Νηλέας φτάνοντας μαζί μ' εκείνους που τον ακολούθησαν
213
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
214
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
στη Μεσσήνη ίδρυσε την πόλη Πύλο, όπου οι ντόπιοι του παραχώρησαν το μέρος. Βασιλιάς σ' εκείνη την πόλη παντρεύτηκε τη Χλώρη του Αμφίονα, γιου του Θηβαίου, και γέννησε δώδεκα παιδιά, από τα οποία μεγαλύτερος ήταν ο Περικλύμενος και μικρότερος ο Νέστορας που εκστράτευ-σε στην Τροία.
Αλλά σχετικά με τους προγόνους του Νέστορα ας αρκεστούμε στα παραπάνω προς χάρη της συμμετρίας του έργου.
69. Τώρα θα μιλήσουμε λίγο για τους Λαπίθες και τους Κενταύρους. Σύμφωνα με τους μύθους, ο Ωκεανός και η Τηθύς έκαναν πολλά παιδιά, που έδωσαν τ' όνομα τους σε ποταμούς, μεταξύ των οποίων και ο Πηνειός, από τον οποίο πήρε τ' όνομα του ο ποταμός Πηνειός της Θεσσαλίας. Αυτός, λοιπόν, έσμιξε με μια νύμφη, την ονομαζόμενη Κρέουσα, και απόκτησε παιδιά τον ΐ ψ έ α και τη Στίλβη, με την οποία έσμιξε ο Απόλλωνας και γέννησε τον Λαπίθη και τον Κένταυρο. Ο Λαπίθης εγκαταστάθηκε κοντά στον ποταμό Πηνειό και βασίλεψε σ' εκείνα τα μέρη, παντρεύτηκε την Ορσινόμη του Ευρύνομου κι απόκτησε δυο γιους, τον Φόρβαντα και τον Περίφαντα. Αυτοί, λοιπόν, βασίλεψαν εκεί κι όλοι οι λαοί της περιοχής ονομάστηκαν Λαπίθες από τον Λαπίθη. Από τους γιους του Λαπίθη, ο Φόρβαντας πήγε στην Ώλενο, απ ' όπου τον κάλεσε σε βοήθεια ο Αλέκτορας, ο βασιλιάς της Ηλείας, φοβούμενος τη δυναστεία του Πέλοπα, και του μεταβίβασε τον θρόνο της Ηλείας 1 από τον Φόρβαντα γεννήθηκαν δυο γιοι, ο Αιγέας και ο Άκτορας, που παρέλαβαν τον θρόνο της Ηλείας. Ο άλλος γιος του Λαπίθη, ο Περίφαντας παντρεύτηκε την Αστυάγυια του Τψέα και γέννησε οκτώ παιδιά, με μεγαλύτερο τον Αντίονα, ο οποίος έσμιξε με την Περίμηλα του Αμυθάονα και γέννησε τον Ιξίονα. Αυτός, όπως λένε, υ-
215
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
216
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
ποσχόμενος στον Ηΐονέα να δώσει μεγάλη προίκα παντρεύτηκε τη θυγατέρα του Ηΐονέα τη Δία, με την οποία γέννησε τον Πειρίθοο. Έπειτα , όμως, ο ίξίονας δεν έδωσε την προίκα για τη γυναίκα και ο Ηϊονέας αντ' αυτής πήρε ενέχυρο τις φοράδες του. Ο Ιξίονας κάλεσε τον Ηΐονέα υποσχόμενος να συμμορφωθεί σε όλα, αλλά μόλις έφτασε ο Ηϊονέας τον έριξε σ' ένα λάκκο με φωτιά. Για το μέγεθος της παρανομίας, κανείς δεν θέλησε να τον καθάρει από τον φόνο. Τέλος, όμως, σύμφωνα με τη μυθολογία, τον εξάγνισε ο Δίας, αλλά εκείνος ερωτεύτηκε την Ήρα κι έφτασε στο σημείο να τολμήσει να της κάνει προτάσεις για συνουσία. Τότε ο Δίας έφτιαξε ένα ομοίωμα της Ήρας από σύννεφο και του το έστειλε, κι ο Ιξίονας που έσμιξε με τη νεφέλη γέννησε τους λεγόμενους Κενταύρους που ήταν ανθρωπόμορφοι. Τέλος, λέει ο μύθος, ο Ιξίονας, από το μέγεθος των αμαρτημάτων του, δέθηκε σε τροχό από τον Δία και μετά τον θάνατο του υποφέρει την τιμωρία του στον αιώνα τον άπαντα.
70. Για τους Κενταύρους, άλλοι λένε πως ανατράφηκαν στο Πήλιο από Νύμφες και πως με την άνδρωσή τους έσμιξαν με θηλυκά άλογα και γέννησαν τους Ιπποκένταυ-ρους που είχαν διπλή φύση, ενώ άλλοι λένε πως οι Κένταυροι που γεννήθηκαν από τη. Νεφέλη και τον Ιξίονα ήταν οι πρώτοι που επιχείρησαν να ιππεύσουν άλογα και γ ι ' αυτό ονομάστηκαν Ιπποκένταυροι, που ο μύθος τους κατέταξε στα πλάσματα με διπλή φύση. Λένε, λοιπόν, πως αυτοί, ως συγγενείς που ήταν, απαίτησαν μέρος της πατρικής εξουσίας από τον Πειρίθοο' επειδή ο Πειρίθοος δεν τους το παραχώρησε, άρχισαν πόλεμο εναντίον εκείνου και των Λαπίθων. Στη συνέχεια, μετά τη διάλυση των διαφορών τους, ο Πειρίθοος παντρεύτηκε την Ιπποδάμεια του Βούτα και κάλεσε στον γάμο τον Θησέα και τους Κενταύρους,
217
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
218
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
αλλά λένε πως εκείνοι μέθυσαν και ρίχτηκαν στις προσκεκλημένες γυναίκες προσπαθώντας να τις βιάσουν. Ο Θησέας και οι Λαπίθες εξοργίστηκαν από την προσβολή και σκότωσαν αρκετούς ενώ τους υπόλοιπους τους έδιωξαν από την πόλη. Γι ' αυτό τον λόγο, εκστράτευσαν πάνδημοι οι Κένταυροι εναντίον των Λαπίθων και σκότωσαν πολλούς, ενώ όσοι απέμειναν φύγανε γ ια τη Φολόη της Αρκαδίας και καταλήγοντας τελικά στον Μαλέα εγκαταστάθηκαν εκεί. Οι Κένταυροι, που πήραν αέρα από τις επιτυχίες τους, με ορμητήριο τους τη Φολόη, καταλήστευαν τους Έλληνες που περνούσαν από εκεί και σκότωναν πολλούς από τους περίοικους 1 2 7 .
71. Μετά τις διευκρινίσεις αυτές, θα αποπειραθούμε να δώσουμε τα σχετικά με τον Ασκληπιό και τους απογόνους του. Κατά τη μυθολογία, λοιπόν, ο Ασκληπιός ήταν γιος του Απόλλωνα και της Κορωνίδας και, καθώς ξεχώριζε για τον χαρακτήρα και την οξύνοιά του, αφοσιώθηκε στην ιατρική επιστήμη και έκανε πολλές ανακαλύψεις που συντείνουν στην υγεία των ανθρώπων. Η φήμη που απέκτησε ήταν τόσο μεγάλη ώστε λεγόταν ότι θεράπευε προς γενική κατάπληξη πολλούς που είχαν χάσει κάθε ελπίδα, και γ ι ' αυτό πολλοί πίστευαν πως ξαναζωντάνευε και πεθαμένους. Γι ' αυτό και λέει ο μύθος πως ο Άδης απήγγειλε ενώπιον του Δία κατηγορία εναντίον του Ασκληπιού ότι περιόριζε τη δική του επικράτεια - γ ιατί λιγόστευαν οι πεθαμένοι, επειδή θεραπεύονταν από τον Ασκληπιό. Έτσ ι , ο Δίας οργισμένος και κατακεραυνώνοντας τον Ασκληπιό τον σκότωσε, ενώ στη συνέχεια οργισμένος ο Απόλλωνας για τον θάνατο του σκότωσε τους Κύκλωπες που είχαν κατασκευάσει τους κεραυνούς για τον Δία - οργισμένος για τον φόνο τους ο Δίας πρόσταξε τον Απόλλωνα να υπηρετήσει κάποιον άνθρωπο κι αυτή να είναι η τιμωρία του για τα
219
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
220
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
εγκλήματα του a. Οι γιοι, λένε, που απέκτησε ο Ασκληπιός, ο Μαχάονας και ο Ποδαλείριος, που ανέπτυξαν επίσης την ιατρική τέχνη, συμμετείχαν με τον Αγαμέμνονα στην εκστρατεία στην Τροία, πως προσέφεραν μεγάλες υπηρεσίες κατά τον πόλεμο στους Έλληνες, με το να θεραπεύουν έμπειρα τους πληγωμένους, και πως γ ι ' αυτές τις ευεργεσίες απέκτησαν εξαιρετική φήμη στους Έλληνες, που τους απάλλαξαν από τη συμμετοχή στις μάχες και κάθε άλλη υποχρέωση για τη μεγάλη χρησιμότητα τους στη θεραπεία των πληγωμένων.
Για τον Ασκληπιό, λοιπόν, και τους γιους του ας αρκεστούμε στα λεχθέντα.
72. Τώρα θα μιλήσουμε για τις θυγατέρες του Ασωπού και για τους γιους που απέκτησε ο Αιακός. Σύμφωνα με τους μύθους, ο Ωκεανός και η Τηθύς απέκτησαν πολλά παιδιά που έδωσαν το όνομα τους σε ποτάμια, μεταξύ των οποίων ο Πηνειός και ο Ασωπός. Ο Πηνειός που εγκαταστάθηκε, λοιπόν, στη σημερινή Θεσσαλία έδωσε τ' όνομα του στον παραπάνω ποταμό - ενώ ο Ασωπός, που εγκαταστάθηκε στον Φλιούντα, παντρεύτηκε τη Μετώπη , την κόρη του Λάδωνα, η οποία γέννησε δυο γιους, τον Πελασγό και τον Ισμηνό, και δώδεκα θυγατέρες, την Κέρκυρα και τη Σαλαμίνα, καθώς και τις Αίγινα, Πειρήνη και Κλεώνη, επίσης τις Θήβη, Τανάγρα, Θέσπεια, Ασω-πίδα και Σινώπη και, τέλος, την Ορνία και τη Χαλκίδα. Από τ' αγόρια, ο Ισμηνός ήρθε και εγκαταστάθηκε στη Βοιωτία κοντά στον ποταμό ο οποίος πήρε τ' όνομα του, ενώ από τις κόρες, τη Σινώπη την άρπαξε ο Απόλλωνας και την πήγε στον τόπο όπου σήμερα βρίσκεται η πόλη Σινώπη που πήρε τ' όνομα της - ο γιος που γέννησε με τον Απόλλωνα, ο Σύρος, βασίλεψε εκείνους που ονομάστηκαν από αυτόν Σύροι. Την Κέρκυρα την απήγαγε ο Ποσειδώ-
221
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
222
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
νας και την πήγε στο νησί που ονομάστηκε απ ' αυτήν Κέρκυρα1 η οποία γέννησε με τον Ποσειδώνα τον Φαία-κα, από τον οποίο έτυχε να πάρουν την ονομασία τους οι Φαίακες. Ο Φαίακας απέκτησε τον Αλκίνοο που οδήγησε τον Οδυσσέα στην Ιθάκη 1 2 8 . Τη Σαλαμίνα την άρπαξε επίσης ο Ποσειδώνας και τη μετέφερε στη νήσο Σαλαμίνα που πήρε τ' όνομα της 1 αυτή έσμιξε με τον Ποσειδώνα και γέννησε τον Κυχρέα, ο οποίος βασίλεψε στο νησί και απέκτησε μεγάλη φήμη, επειδή σκότωσε ένα φίδι υπερφυσικού μεγέθους που λυμαινόταν τους κατοίκους. Την Αίγινα την άρπαξε από τον Φλιούντα ο Δίας και την πήγε στο νησί που ονομάστηκε από εκείνη Αίγινα, και σμίγοντας αυτή με τον Δία γέννησε τον Αιακό, που βασίλεψε στο νησί. Ο Αιακός απέκτησε γιους τον Πηλέα και τον Τελα-μώνα. Απ ' αυτούς ο Πηλέας ρίχνοντας ένα δίσκο σκότωσε κατά λάθος τον Φώκο που ήταν αδελφός του από τον ίδιο πατέρα αλλά από άλλη μάνα. Εξορισμένος ο Πηλέας από τον πατέρα του γ ι ' αυτό τον φόνο, έφυγε από τη λεγόμενη σήμερα Θεσσαλία και πήγε στη Φθία, όπου εξαγνισμένος από τον βασιλιά Ακτορα τον διαδέχτηκε στη βασιλεία, καθώς ο Ακτορας ήταν άτεκνος. Από τον Πηλέα και τη Θέτιδα γεννήθηκε ο Αχιλλέας που εκστράτευσε μαζί με τον Αγαμέμνονα στην Τροία. Ο Τελαμώνας εξόριστος, επίσης, από την Αίγινα κατέληξε στη Σαλαμίνα, όπου παντρεύτηκε τη θυγατέρα του βασιλιά των Σαλαμινίων Κυχρέα, τη Γλαύκη, κι έγινε βασιλιάς του νησιού. Όταν πέθανε η γυναίκα του η Γλαύκη, παντρεύτηκε την Αθηναία Ερίβοια, κόρη του Άλκαθου, με την οποία γέννησε τον Αίαντα που εκστράτευσε στην Τροία.
73. Μετά τη διευκρίνιση όλων αυτών, θα επιχειρήσουμε να εκθέσουμε τα σχετικά με τον Πέλοπα, τον Τάνταλο και τον Οινόμαο1 αναγκαστικά, όμως, πρέπει να κάνουμε ανα-
223
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
224
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
δρομή στο παρελθόν για να τα δούμε περιληπτικά από την αρχή. Στην πόλη Πίσα της Πελοποννήσου, ο Αρης έσμιξε με την Αρπίνη, την κόρη του Ασωπού, και γέννησε τον Οινόμαο. Το μοναδικό παιδί που απέκτησε αυτός ήταν μια θυγατέρα που ονόμασε Ιπποδάμεια. Όταν ρώτησε για τον θάνατο του, ο θεός του έδωσε χρησμό πως θα πεθάνει όταν παντρευτεί η θυγατέρα του Ιπποδάμεια. Φοβούμενος, λοιπόν, τον γάμο της κόρης του αποφάσισε να την κρατήσει παρθένα, θεωρώντας πως μόνο έτσι θα γλιτίόσει τον κίνδυνο. Έτσ ι , καθώς ήταν πολλοί εκείνοι που ζητούσαν την κόρη του, πρότεινε σ' όποιον ήθελε να την παντρευτεί ένα αγώνισμα με τους εξής όρους: ο ηττημένος έπρεπε να πεθάνει, ενώ ο νικητής να παντρευτεί την κόρη. Όρισε αγώνα την ιπποδρομία από την Πίσα μέχρι τον βωμό του Ποσειδώνα στον Ισθμό της Κορίνθου 1 2 9, ενώ κανόνισε την έναρξη της κούρσας των αλόγων ως εξής. Ο Οινόμαος θυσίαζε ένα κριάρι στον Δία, ενώ ο μνηστήρας εξορμούσε οδηγώντας άρμα με τέσσερα άλογα" όταν τελείωνε η θυσία, τότε άρχιζε να τρέχει ο Οινόμαος και να κυνηγάει τον μνηστήρα κρατώντας δόρυ και με ηνίοχο τον Μυρτίλο' αν κατάφερνε να προλάβει το διωκόμενο άρμα, χτυπούσε με το δόρυ και σκότωνε τον μνηστήρα. Μ' αυτό τον τρόπο προλάβαινε πάντα τους μνηστήρες λόγω της ταχύτητας των αλόγων του κι είχε σκοτώσει πολλούς. Όταν, λοιπόν, ο Πέλοπας, ο γιος του Ταντάλου, έφτασε στην Πίσα και είδε την Ιπποδάμεια, θέλησε να την παντρευτεί" δωροδοκώντας τον Μυρτίλο τον ηνίοχο του Οινόμαου κι εξασφαλίζοντας τη βοήθεια του για τη νίκη, έφτασε πρώτος στον Ισθμό, στον βωμό του Ποσειδώνα. Ο Οινόμαος, πιστεύοντας πως εκπληρώθηκε ο χρησμός, μελαγχόλησε από τη θλίψη του και αυτοκτόνησε. Μ' αυτό, λοιπόν, τον τρόπο παντρεύτηκε ο Πέλοπας την Ιπποδάμεια και ανέλαβε το βασίλειο της Πί-σας, και καθώς λόγω της ανδρείας και της φρόνησης του
225
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
226
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
αύξανε ολοένα τη δύναμη του, πήρε με το μέρος του τους περισσότερους κατοίκους της Πελοποννήσου κι έδωσε τ' όνομα του στην περιοχή που ονομάστηκε Πελοπόννησος.
74. Αφού μνημονεύσαμε τον Πέλοπα, πρέπει να μιλήσουμε και για τον πατέρα του, τον Τάνταλο, ώστε να μην παραλείψουμε τίποτα απ ' όσα αξίζουν να μαθευτούν. Ο Τάνταλος ήταν γιος του Δία που διακρινόταν για τα πλούτη και τη φήμη του και κατοικούσε στην περιοχή της Ασίας που σήμερα ονομάζεται Παφλαγονία. Λόγω της ευγενικής καταγωγής από τον πατέρα του, Δία, έγινε, όπως λένε, και πολύ στενός φίλος των θεών. Τελικά, όμως, δεν μπόρεσε ν' αντέξει την ευτυχία του σαν άνθρωπος, γ ιατί καθώς συμμετείχε στο τραπέζι των θεών και στις συζητήσεις τους, ανακοίνωνε στους ανθρώπους τα απόρρητα των θεών. Γι ' αυτό τον λόγο τιμωρήθηκε όσο ζούσε αλλά και, όταν πέθανε, σύμφωνα με τους μύθους, καταδικάστηκε σε αιώνια τιμωρία, γ ιατ ί κατατάχτηκε στους ασεβείς. Αυτός, λοιπόν, απέκτησε γιο τον Πέλοπα και κόρη τη Νιόβη· αυτή με τη σειρά της γέννησε επτά γιους κι επτά θυγατέρες ξεχωριστής ομορφιάς. Πολύ περήφανη για το πλήθος των παιδιών της συχνά καυχιόταν κι έλεγε πως ξεπερνούσε σε ευτεκνία ακόμα και τη Λητώ . Μετά απ ' αυτό, χόλωσε, σύμφωνα με τους μύθους, η Λητώ και πρόσταξε τον Απόλλωνα να σκοτώσει με το τόξο του τους γιους της Νιόβης και την Άρτεμη τις θυγατέρες της. Αυτοί υπάκουσαν τη μητέρα τους κι έριξαν ταυτόχρονα με τα τόξα τους στα παιδιά της Νιόβης, με αποτέλεσμα την ίδια στιγμή η Νιόβη να είναι και εύτεκνη και άτεκνη. Επειδή, όμως, ο Τάνταλος, όταν τον μίσησαν οι θεοί, έχασε τον θρόνο της Παφλαγονίας από τον Ίλο, τον γιο του Τρώα, πρέπει να μιλήσουμε και για τον Ίλο και τους προγόνους του.
227
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚ.ΕΛΙΩΤΗΣ
228
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
75. Πρώτος βασιλιάς της χώρας της Τρωάδας ήταν ο Τεύκτρος, που ήταν γιος του ποταμού Σκάμανδρου και μιας νύμφης της Ίδης, άνδρας σπουδαίος που ονόμασε τους υπηκόους του Τεύκτρους από τ' όνομα του. Ο Τεύκτρος απόκτησε θυγατέρα τη Βάτεια, την οποία παντρεύτηκε ο Δάρδανος, ο γιος του Δία, που διαδέχτηκε τον Τεύκτρο στη βασιλεία και ονόμασε τους υπηκόους του απ ' αυτόν Δαρδά-νους, ενώ ίδρυσε και πόλη παραθαλάσσια την οποία επίσης ονόμασε απ ' αυτόν Δάρδανο. Ο γιος που απόκτησε, ο Ε-ριχθόνιος, διακρίθηκε για την ευδαιμονία και τα πλούτη του, για τον οποίο, μάλιστα, ο ποιητής Όμηρος λέει 1 3 0 ,
ο πλουσιότερος έγινε από τους θνητούς ανθρώπους -
τρεις χιλιάδες φοράδες του βόσκαν στα βαλτερά λιβάδια.
Ο γιος που γέννησε ο Εριχθόνιος, ο Τρώας, ονόμασε τον λαό από αυτόν Τρώες. Αυτός απόκτησε τρεις γιους, τον Ίλο, τον Ασσάρακο και τον Γανυμήδη. Ο Ίλος, λοιπόν, ίδρυσε σε μια πεδιάδα την επιφανέστερη πόλη της Τρωάδας, το Ίλιο, όπως την ονόμασε απ ' τ' όνομα του. Ο γιος του Ίλου, ο Λεομέδοντας γέννησε τον Τιθωνό και τον Πρίαμο· απ ' αυτούς ο Τιθωνός εκστράτευσε στα μέρη της Ασίας προς την ανατολή και φτάνοντας μέχρι την Αιθιοπία, απέκτησε από την Ηώ, σύμφωνα με τον μύθο, τον Μέμνονα που βοήθησε τους Τρώες και σκοτώθηκε από τον Αχιλλέα. Ο Πρίαμος, τώρα, παντρεύτηκε την Εκάβη και απέκτησε, ανάμεσα σε πολλούς άλλους γιους, τον 'Ε-κτορα που διακρίθηκε πάνω απ ' όλους στον Τρωικό πόλεμο. Ο Ασσάρακος έγινε βασιλιάς των Δαρδάνων και γέννησε τον Κάπυ, ο οποίος γέννησε τον Αγχίση που απέκτησε με την Αφροδίτη τον Αινεία, τον επιφανέστερο των Τρωών. Τον Γανυμήδη, που τους ξεπερνούσε όλους σε ομορφιά, τον άρπαξαν οι θεοί για να γίνει οινοχόος του Δία.
229
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
230
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
Τώρα που διευκρινίσαμε κι αυτά, θα επιχειρήσουμε να αναπτύξουμε τα σχετικά με τον Δαίδαλο, τον Μινώταυρο και την εκστρατεία του Μίνωα στη Σικελία εναντίον του βασιλιά Κώκαλου.
76. Ο Δαίδαλος ήταν Αθηναίος την καταγωγή και ήταν ονομαστός ως ένας από τη γενιά των Ερεχθειδών γ ιατ ί ήταν γιος του Μητίονα που ήταν γιος του Ευπάλαμου του γιου του Ερεχθέα' καθώς από φύση του ήταν πολύ ανώτερος απ' όλους τους άλλους, αφοσιώθηκε στην αρχιτεκτονική, στην κατασκευή αγαλμάτων και στην επεξεργασία της πέτρας. Τπήρξε ο εφευρέτης πολλών που συνέβαλαν στην ανάπτυξη της τέχνης του και κατασκεύασε έργα θαυμαστά σε πολλά μέρη της οικουμένης. Ως προς την κατασκευή, μάλιστα, των αγαλμάτων, ξεπέρασε τόσο πολύ όλους τους άλλους, ώστε οι μεταγενέστεροι έπλασαν γ ι ' αυτόν τον μύθο ότι τα αγάλματα που κατασκεύαζε ήταν απολύτως όμοια με τα ζωντανά πρότυπα τους· διότι έβλεπαν, περπατούσαν και γενικά διατηρούσαν συνολικά μια τέτοια κατάσταση σώματος, ώστε να θεωρείται πως το κατασκεύασμα είναι ζωντανό και έμψυχο. Καθώς πρώτος εκείνος έβαλε μάτια κι έφτιαξε τα πόδια ανοιχτά, κατασκεύαζε επίσης και τα χέρια απλωμένα, είναι φυσικό που οι άνθρωποι τον θαύμαζαν" διότι, πριν από εκείνον, οι τεχνίτες κατασκεύαζαν τα αγάλματα με μάτια κλειστά και με χέρια πεσμένα, κολλημένα στα πλευρά. Ο Δαίδαλος, λοιπόν, μολονότι τον θαύμαζαν για την τέχνη του, εκδιώχτηκε από την πατρίδα του, όταν καταδικάστηκε για φόνο για τις εξής αιτίες. Ο Τάλως, ο γιος της αδελφής του Δαιδάλου, μαθήτευε πλάι στον Δαίδαλο, παιδί ακόμη στην ηλικία" καθώς ήταν πιο ευφυής από τον δάσκαλο του, ανακάλυψε τον τροχό της κεραμικής και κάποτε που βρήκε ένα σαγόνι φιδιού, πριόνισε μ' αυτό ένα ξυλαράκι και προσπάθησε να μιμηθεί την
231
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
232
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
τραχύτητα των δοντιών του φιδιού - έτσι, λοιπόν, κατασκεύασε πριόνι σιδερένιο, με το οποίο πριόνιζε τα ξύλινα μέρη των έργων του, και απέκτησε τη φήμη πως ανακάλυψε κάτι πολύ χρήσιμο στην ξυλουργική τέχνη. Καθώς ανακάλυψε τον τόρνο και μερικά άλλα εργαλεία απέκτησε μεγάλη φήμη. Ο Δαίδαλος, που φθόνησε το παιδί και θεώρησε πως θα ξεπεράσει σε φήμη τον δάσκαλο του, το δολοφόνησε. Την ώρα που το έθαβε κάποιος τον είδε, κι όταν ρωτήθηκε ποιον θάβει, απάντησε πως παραχώνει ένα φίδι. Αξίζει να θαυμάσει κανείς το παράδοξο του πράγματος, ότι, δηλαδή, το ζώο που οδήγησε στην ανακάλυψη του πριονιού ήταν εκείνο μέσω του οποίου έτυχε να αποκαλυφθεί ο φόνος. Μετά την κατηγορία και την καταδίκη για φόνο από τους Αρεοπαγίτες, στην αρχή κατέφυγε σ' έναν από τους δήμους της Αττικής, του οποίου οι κάτοικοι ονομάστηκαν από εκείνον Δαιδαλίδες.
77. Στη συνέχεια, διέφυγε στην Κρήτη, όπου τον θαύμαζαν για τη δόξα που είχε αποκτήσει με την τέχνη του κι έγινε φίλος με τον βασιλιά Μίνωα. Σύμφωνα, τώρα, με τον μύθο που μας παραδόθηκε, η Πασιφάη, η γυναίκα του Μίνωα, ερωτεύτηκε τον ταύρο και ο Δαίδαλος της έφτιαξε ένα μηχανικό ομοίωμα αγελάδας, βοηθώντας την Πασιφάη να ικανοποιήσει την επιθυμία της. Οι συγγραφείς μύθων λένε πως πριν από εκείνα τα χρόνια, ο Μίνωας, σύμφωνα με τη συνήθεια, αφιέρωνε τον ωραιότερο ταύρο που γεννιόταν στον Ποσειδώνα και τον θυσίαζε στον θεό - καθώς ο ταύρος που γεννήθηκε τότε ήταν σπάνιας ομορφιάς, ο Μίνωας θυσίασε έναν άλλο μικρότερης αξίας - ο Ποσειδώνας θύμωσε με τον Μίνωα κι έκανε τη γυναίκα του την Πασιφάη να ερωτευτεί τον ταύρο. Με την ευρηματικότητα του Δαίδαλου, η Πασιφάη έσμιξε με τον ταύρο και γέννησε τον Μινώταυρο της μυθολογίας. Αυτός είχε, λένε, διπλή
233
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
234
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
φύση, και το πάνω μέρος του σώματος του μέχρι τους ώμους ήταν ταύρου ενώ το υπόλοιπο ανθρώπου. Λέγεται , λοιπόν, πως για να μένει το τέρας, ο Δαίδαλος κατασκεύασε τον Λαβύρινθο, του οποίου οι δίοδοι ήταν ελικοειδείς και δεν μπορούσαν να βρουν την άκρη τους όσοι δεν τις ήξεραν, κι εκεί ζούσε ο Μινώταυρος που έτρωγε τους επτά νέους και τις επτά νέες που έστελναν οι Αθηναίοι, για τους οποίους μιλήσαμε παραπάνω. Ο Δαίδαλος, όμως, μαθαίνοντας πως ο Μίνωας είχε εκτοξεύσει απειλές εναντίον του για την κατασκευή της αγελάδας, φοβήθηκε, λένε, την οργή του βασιλιά κι έφυγε με πλοίο από την Κρήτη, με τη βοήθεια της Πασιφάης που του έδωσε το πλοίο. Μαζί του έφυγε κι ο γιος του Ίκαρος, κι έβαλαν πλώρη για κάποιο νησί στη μέση του πελάγους, καθώς όμως αποβιβαζόταν απρόσεκτα εκεί, ο Ίκαρος έπεσε στη θάλασσα και πνίγηκε, έτσι το πέλαγος ονομάστηκε από αυτόν Ικάριο και το νησί Ικαρία. Ο Δαίδαλος απόπλευσε πάλι από το νησί κι έφτασε στη Σικελία, σε μια περιοχή όπου βασίλευε ο Κώκαλος που δέχτηκε ευγενικά τον Δαίδαλο κι επί πλέον, λόγω της εξυπνάδας και της φήμης του, τον έκανε φίλο του. Μερικοί, όμως, συγγραφείς μύθων παραδίδουν ότι, ενώ ο Δαίδαλος ήταν ακόμη στην Κρήτη και τον έκρυβε η Πασιφάη, θέλοντας ο βασιλιάς Μίνωας να τ ιμωρήσει οπωσδήποτε τον Δαίδαλο αλλά μην μπορώντας να τον βρει, ερευνούσε όλα τα πλοία στο νησί και υποσχέθηκε να δώσει πάρα πολλά χρήματα σε όποιον βρει τον Δαίδαλο. Τότε, λοιπόν, ο Δαίδαλος έχασε κάθε ελπίδα διαφυγής με πλοίο και κατασκεύασε φτερούγες με τέχνη θαυμαστή, σοφά σχεδιασμένες και κολλημένες άψογα με κερί 1 αφού τις προσάρμοσε στο σώμα του γιου του και στο δικό του, μπόρεσαν να πετάξουν με τρόπο απίστευτο και να δραπετεύσουν πάνω από το Κρητικό πέλαγος. Ο Ίκαρος, όμως, με την απειρία της νιότης πετούσε πολύ ψηλά κι έπεσε στη
235
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
236
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
θάλασσα, γ ιατί ο ήλιος έλιωσε το κερί που συγκρατούσε τα φτερά του, ενώ ο Δαίδαλος, που πετούσε κοντά στη θάλασσα βρέχοντας κάθε τόσο τις φτερούγες κατάφερε να φτάσει, ως εκ θαύματος, στη Σικελία. Μολονότι ο μύθος σχετικά μ' αυτά είναι παράδοξος, κρίναμε πως δεν πρέπει να παραλειφθεί.
78. Ο Δαίδαλος έμεινε αρκετό καιρό στον Κώκαλο και στους Σικελούς, όπου θαυμάστηκε για την εξαιρετική του τέχνη. Σ' αυτό το νησί, μάλιστα, κατασκεύασε και κάποια έργα που διασώζονται μέχρι σήμερα. Κοντά στη Μεγαρί-δα, για παράδειγμα, έφτιαξε με μεγάλη τέχνη την ονομαζόμενη κολυμπήθρα 1 3 1 , από την οποία μέγας ποταμός εκ-βάλλει στην κοντινή θάλασσα, ο λεγόμενος Αλαβών. Στην περιοχή, επίσης, του Ακράγαντα, στον λεγόμενο Καμικό ποταμό 1 3 2 , έχτισε πάνω σε βράχους πόλη, την πιο οχυρή της Σικελίας, απόρθητη και στις πιο βίαιες επιθέσεις" γιατί σχεδίασε και κατασκεύασε τον δρόμο που ανέβαζε σ' αυτή στενό και ελικοειδή, ώστε να μπορούν να τον φρουρούν τρεις τέσσερις άνθρωποι. Γι ' αυτό ακριβώς και ο Κώκα-λος σ' εκείνη την πόλη έκανε το παλάτι του και αποθήκευσε τους θησαυρούς του και την κράτησε απόρθητη χάρη στην επινοητικότητα του τεχνίτη. Τρίτο, κατασκεύασε σπήλαιο στην περιοχή του Σελινούντα, όπου ρύθμιζε τον ατμό που έβγαινε από τη φωτιά μέσα του με τόση επιτυχία ώστε από τη βαθμιαία επενέργεια της θερμότητας να ιδρώνουν σιγά σιγά και ανεπαίσθητα όσοι κάθονταν στη σπηλιά και να θεραπεύουν με ευχαρίστηση το σώμα τους, χωρίς να ενοχλούνται στο παραμικρό από τη θερμοκρασία. Στον Έρυκα, επίσης, που υπάρχει βράχος απότομος που φτάνει σε ύψος δυσθεώρητο και το στενό μέρος όπου βρίσκεται το ιερό της Αφροδίτης ανάγκαζε να οικοδομηθεί πάνω στον απόκρημνο βράχο, κατασκεύασε τοίχο πάνω
237
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
238
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
στον ίδιο τον γκρεμό, αυξάνοντας κατά θαυμαστό τρόπο το επίπεδο της κορυφής του βράχου. Λένε ακόμη πως φιλοτέχνησε χρυσό κριάρι για την Αφροδίτη την Ερικύ-νη, δουλεμένο με τέχνη περισσή, όμοιο και απαράλλαχτο με αληθινό κριάρι. Μιλάνε και για πολλά άλλα έργα του στη Σικελία, που καταστράφηκαν όμως από τον χρόνο.
79. Ο Μίνωας, τώρα, ο βασιλιάς της Κρήτης, που εκείνα τα χρόνια ήταν θαλασσοκράτορας, μαθαίνοντας τη διαφυγή του Δαιδάλου στη Σικελία, αποφάσισε να εκστρατεύσει εναντίον της. Αφού ετοίμασε αξιόλογη ναυτική δύναμη, απέπλευσε από την Κρήτη κι έφτασε στην περιοχή του Ακράγαντα, που ονομάστηκε από εκείνον Μινώα. Αποβίβασε τον στρατό από τα πλοία κι έστειλε αγγελιαφόρους στον βασιλιά Κώκαλο, ζητώντας τον Δαίδαλο για να τον τιμωρήσει. Ο Κώκαλος, απ ' τη μεριά του, τον κάλεσε σε σύσκεψη και υποσχόμενος να κάνει τα πάντα τον πήρε στο σπίτι του να τον φιλοξενήσει. Κι ενώ έπαιρνε το λουτρό του, ο Κώκαλος κρατώντας τον περισσότερη ώρα στο καυτό νερό σκότωσε τον Μίνωα κι έδωσε το σώμα του στους Κρήτες, προφασιζόμενος για τον θάνατο του ότι γλίστρησε στο λουτρό και πέφτοντας στο καυτό νερό πέθανε. Μετά απ ' αυτά, οι σύντροφοι του έθαψαν με μεγαλοπρέπεια το σώμα του βασιλιά κι αφού κατασκεύασαν τάφο διπλό, στο κρυφό υπόγειο μέρος έβαλαν τα οστά ενώ στο ανοιχτό μέρος έφτιαξαν ναό της Αφροδίτης. Εδώ ο Μίνωας δέχονταν τιμές επί σειρά γενεών, καθώς οι ντόπιοι πρόσφεραν θυσίες αφού ο ναός ήταν της Αφροδίτης· στα νεότερα, όμως, χρόνια, μετά την ίδρυση της πόλης του Ακράγαντα που έγινε γνωστό ότι εκεί είχαν αποτεθεί τα οστά του Μίνωα, συνέβη να καταργηθεί ο τάφος και να αποδοθούν τα οστά στους Κρήτες, πράγμα που έγινε όταν άρχοντας των Ακραγαντίνων ήταν ο Θήρωνας 1 3 3 . Αλλ' όμως οι
239
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
240
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
Κρήτες της Σικελίας μετά τον θάνατο του Μίνωα στασίασαν, επειδή δεν είχαν αρχηγό, και καθώς το πλοία τους είχαν καεί από τους Σικελούς του Κώκαλου κι έχασαν κάθε ελπίδα επιστροφής στην πατρίδα, αποφάσισαν να μείνουν στη Σικελία, όπου οι μεν ίδρυσαν εκεί μια πόλη την οποία ονόμασαν Μινώα από τον βασιλιά τους, ενώ οι υπόλοιποι περιπλανήθηκαν στα μεσόγεια του νησιού και, αφού κατέλαβαν έναν φυσικά οχυρωμένο τόπο, ίδρυσαν πόλη την οποία ονόμασαν Έγγυο 1 3 4 από την πηγή που έτρεχε σ' αυτήν. Αργότερα, μετά την άλωση της Τροίας, όταν ο Μηριόνης ο Κρητικός έφτασε στη Σικελία και καλοδέχτηκαν, λόγω της συγγένειας που είχαν μαζί τους, τους Κρήτες που κατέπλευσαν και τους έκαναν συμπολίτες τους, με ορμητήριο την οχυρή τους πόλη υπέταξαν μερικούς περιοίκους και κατέκτησαν αρκετά μεγάλη περιοχή. Με τη δύναμη τους συνεχώς να αυξάνει, έχτισαν ιερό των Μητέρων και τιμούσαν με ιδιαίτερο σεβασμό, στολίζοντας το ιερό τους με πλήθος αναθημάτων. Η λατρεία τούτων των θεοτήτων είχε μεταφερθεί, λένε, από την Κρήτη, καθόσον και οι Κρήτες αποδίδουν σ' ετούτες τις θεές ξεχο^ριστές τιμές.
80. Κατά τη μυθολογία, αυτές οι θεές ανάθρεψαν παλιά τον Δία, κρυφά από τον πατέρα του τον Κρόνο, και σε αντάλλαγμα ανέβηκαν στον ουρανό κι έγιναν οι αστερισμοί που ονομάζονται Αρκτοι. Μ' αυτά συμφωνεί και ο Αρατος 1 3 5 , όταν λέει γ ι ' αυτές στο ποίημα του για τ' αστέρια,
ώμο με ώμο στέκονται στραμμένες" αν είν' αλήθεια, βέβαια,
από την Κρήτη εκείνες χάρη στο θέλημα του Δία του μεγάλου
241
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
242
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
στον ουρανό ανέβηκαν, γ ιατ ί τότε που ήταν νιούτσικος,
στο μοσχομύριστο Δικταίο, πλάι στο βουνό της Ίδης,
άντρο τον έβαλαν κι ένα χρόνο τον ανάθρεφαν, κι απ ' έξω οι Κουρήτες οι Δικταίοι τον Κρόνο
ξεγελούσαν.
Αλλά δεν είναι δίκαιο να παραλείψουμε την αγιότητα των θεών και τον σεβασμό που απολαμβάνουν από τους ανθρώπους. Γιατί τούτες τις θεές δεν τις τιμάνε μόνο οι κάτοικοι αυτής της πόλης, αλλά και αρκετοί από τους περίοικους με θυσίες μεγαλοπρεπείς και με όλες τις άλλες τιμές δοξάζουν τις θεές. Μερικές, μάλιστα, πόλεις έλαβαν χρησμούς απ ' την Πυθία που τους προστάζουν να τιμούν τις θεές· χρησμούς που τους βεβαίωναν πως έτσι η ζωή των πολιτών θα είναι ευτυχισμένη και οι πόλεις θα ευημερήσουν. Τέλος, καθώς όλο και περισσότερο μεγάλωνε ο σεβασμός προς αυτές τις θεές, οι κάτοικοι της περιοχής συνεχίζουν να τις τιμούν με αναθήματα πολλά, ασημένια και χρυσά, μέχρι τώρα που γράφεται τούτη η ιστορία. Τους έχτισαν ναό που δεν ξεχωρίζει μόνο για το μέγεθος του αλλά προκαλεί και τον θαυμασμό για την πολυτέλεια της κατασκευής του' γ ιατί μην έχοντας στη χώρα τους πέτρα ιδιαίτερης αξίας, έφεραν πέτρες από τους γείτονες τους, τους κατοίκους του Αγύριου, που η πόλη τους απέχει εκατό σχεδόν στάδια και ο δρόμος απ ' όπου πρέπει να μεταφερθούν οι πέτρες είναι κακοτράχαλος και πάρα πολύ δύσκολος· γ ι ' αυτό τον λόγο, κατασκεύασαν άμαξες με τέσσερις τροχούς και μετέφεραν τις πέτρες με εκατό ζευγάρια βοδιών. Αλλά επειδή διέθεταν πολλά χρήματα από αφιερώματα, η αφθονία των πόρων τούς έκανε να μη λογαριάσουν τις δαπάνες 1
243
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
244
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
άλλωστε, δεν είναι πολλά χρόνια που οι θεές είχαν τρεις χιλιάδες ιερές αγελάδες καθώς και μεγάλες εκτάσεις, περιουσία που έδινε μεγάλα έσοδα.
81. Αρκετά, όμως, μιλήσαμε γ ι ' αυτά, ας επιχειρήσουμε τώρα να γράψουμε για τον Αρισταίο. Ο Αρισταίος, λοιπόν, ήταν γιος του Απόλλωνα και της Κυρήνης, της κόρης του Τψέα που ήταν γιος του Πηνειού" σχετικά με τη γέννηση του μερικοί μυθογράφοι λένε τα εξής. Στην περιοχή του Πηλίου μεγάλωνε μια κόρη που την έλεγαν Κυρήνη, και ο Απόλλωνας, που την ερωτεύτηκε, την πήρε και την πήγε σ' εκείνη την περιοχή της Λιβύης όπου τα κατοπινά χρόνια ίδρυσε πόλη που την ονόμασε από εκείνη Κυρήνη. Σ' εκείνο το μέρος, λοιπόν, ο Απόλλωνας απόκτησε από την Κυρήνη γιο με τ' όνομα Αρισταίος, που τον έδωσε νήπιο ακόμη στις Νύμφες να τον αναθρέψουν, αυτές, όμως, έδωσαν στο παιδί τρία ονόματα - τον αποκαλούσαν Νόμιο, Αρισταίο και Αγρέα. Αυτός, τώρα, έμαθε από τις Νύμφες πώς πήζει το γάλα και πώς γίνονται τα μελίσσια, καθώς και πώς καλλιεργούνται οι ελιές, και πρώτος τα δίδαξε στους ανθρώπους. Λόγω της χρησιμότητας τούτων των ανακαλύψεων, οι άνθρωποι που ευεργετήθηκαν τίμησαν τον Αρισταίο αποδίδοντας του θεϊκές τιμές, όπως ακριβώς έγινε και με τον Διόνυσο. Μετά από αυτά, λένε πως πήγε στη Βοιωτία και παντρεύτηκε την κόρη του Κάδμου την Αυτονόη, από την οποία γεννήθηκε, λένε, ο Ακτέωνας, που σύμφωνα με τους μύθους, κατασπαράχτηκε από τα ίδια του τα σκυλιά. Την αιτία τούτης της δυστυχίας άλλοι την αποδίδουν στο ότι με την αφιέρωση στο ιερό της Άρτεμης των καλύτερων θηραμάτων του απέβλεπε σε γάμο με τη θεά, ενώ άλλοι στο ότι δήλωσε πως είναι καλύτερος κι από την Άρτεμη στο κυνήγι. Δεν είναι απίθανο να οργίστηκε η θεά και για τους δυο αυτούς λόγους" γιατί είτε χρησιμοποιούσε τα θηράματα
245
t
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
246
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
του για να ικανοποιήσει την επιθυμία του με τη θεά που δεν ήθελε να έχει σχέση με τον γάμο, είτε τόλμησε να πει πως είναι καλύτερος κυνηγός από εκείνη που της έδωσαν οι θεοί το χάρισμα να είναι απαράμιλλη στο κυνήγι, η οργή που ένιωσε η θεά ήταν ομολογουμένως δίκαιη. Και γενικά είναι πολύ πιθανό να μεταμορφώθηκε και να πήρε την όψη των θηρίων που κυνηγούσε και να σκοτώθηκε από τα σκυλιά που ήταν συνηθισμένα να επιτίθενται στ ' αγρίμια.
82. Μετά τον θάνατο του Ακτέωνα, λένε πως ο Αρι-σταίος πήγε στο μαντείο του πατέρα του και πως ο Απόλλωνας του προφήτεψε τη μετάβαση του στη νήσο Κέα και τις τιμές που θα δεχτεί εκεί από τους κατοίκους της. Εκείνος πήγε, λοιπόν, στο νησί κι επειδή είχε πέσει λοιμός στην Ελλάδα, έκανε θυσία υπέρ όλων των Ελλήνων. Καθώς η θυσία προσφέρθηκε την εποχή της ανατολής του σείριου, οπότε συμβαίνει να φυσάνε τα μελτέμια, πέρασε το λοιμώδες νόσημα. Αυτό και μόνο να συλλογιστεί κανείς, φυσικό είναι να εκπλαγεί με την απροσδόκητη τροπή της τύχης" γιατί εκείνος που είδε τον γιο του να κατασπαράζεται από σκυλιά, ο ίδιος έθεσε τέρμα στην επίδραση εκείνου του άστρου του ουρανού που έχει το ίδιο όνομα 1 3 6 και πιστεύουν πως φέρνει τον θάνατο στους ανθρώπους, κι έγινε η αιτία να σωθούν οι άλλοι 1 3 7 . Λένε, επίσης, πως ο Αρισταίος άφησε απογόνους στην Κέα, ενώ στη συνέχεια που επέστρεψε στη Λιβύη, απ ' όπου αναχώρησε οδηγούμενος στο ταξίδι από τη Νύμφη μητέρα του, έφτασε στη νήσο Σαρδηνία. Εκεί εγκαταστάθηκε και καθώς τον κέρδισε με την ομορφιά του, φύτεψε και καλλιέργησε το μέχρι τότε άγριο νησί εξημερώνοντας το. Μάλιστα, σ' αυτό το νησί γέννησε δυο παιδιά, τον Χάρμο και τον Καλλίκαρπο. Στη συνέχεια, επισκέφτηκε κι άλλα νησιά κι έμεινε αρκετό καιρό στη Σικελία, όπου λόγω της αφθονίας των καρπών του νησιού και της πλη-
247
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
248
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
θώρας των κοπαδιών που έβοσκαν εκεί, θέλησε να δείξει στους κατοίκους τα ευεργετήματα των ανακαλύψεων του. Γι αυτό και ο Αρισταίος, λένε, τιμήθηκε με λαμπρότητα ως θεός από τους κατοίκους της Σικελίας και κυρίως από τους ελαιοπαραγωγούς. Τέλος, σύμφωνα με τους μυθογρά-φους, επισκέφτηκε τη Θράκη για να λάβει μέρος στις οργιαστικές τελετές του Διονύσου και μένοντας μαζί με τον θεό αποκόμισε από αυτόν πολλές χρήσιμες γνώσεις -
αφού έμεινε αρκετό καιρό κοντά στο όρος που ονομάζεται Αίμος, έγινε άφαντος και τιμήθηκε με τιμές αθάνατες όχι μόνο από τους βαρβάρους εκείνης της περιοχής αλλά και από τους Έλληνες.
83. Για τον Αρισταίο ας αρκεστούμε στα λεχθέντα κι ας δοκιμάσουμε να πούμε την ιστορία του Δάφνη και του Έρυκα. Ο Έρυκας, λένε, ήταν γιος της Αφροδίτης και του Βούτα, κάποιου τοπικού βασιλιά της Σικελίας ιδιαίτερα φημισμένου - αυτός, λοιπόν, θαυμάστηκε από τους ντόπιους για την ευγενική καταγωγή που είχε από τη μητέρα του και βασίλεψε σ' ένα τμήμα του νησιού. Ίδρυσε και πόλη αξιόλογη που είχε τ' όνομα του που την έχτισε πάνω σε τόπο ψηλό 1 3 8 - στο ψηλότερο σημείο της πόλης ίδρυσε ιερό της μητέρας του περίλαμπρο όχι μόνο για την κατασκευή του ναού αλλά και για το πλήθος των αναθημάτων. Η θεά, πάλι, τόσο για τον σεβασμό που της έδειχναν οι ντόπιοι όσο και προς τιμή του γιου της, αγάπησε ιδιαίτερα την πόλη και γ ι ' αυτό ονομάστηκε Ερυκίνη Αφροδίτη. Κι είναι λογικό να θαυμάσει κανείς αν αναλογιστεί τη δόξα που απόκτησε τούτο το ιερό - διότι όλα τα άλλα τεμένη γνωρίζουν περίοδο μεγάλης άνθησης και φήμης, αλλά συχνά παρακμάζουν εξ αιτίας κάποιων περιστάσεων, και μόνο αυτό, από τότε που ιδρύθηκε προ αιώνων, όχι μόνο δεν έπαψε στιγμή να τιμάται αλλά τουναντίον συνέχιζε
249
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
250
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
αδιάκοπα να αναπτύσσεται. Διότι μετά από τις παραπάνω τιμές που δέχτηκε από τον Έρυκα, αργότερα, όταν ο Αινείας, ο γιος της Αφροδίτης, έφτασε με το πλοίο του στην Ιταλία και προσορμίστηκε στο νησί, κόσμησε το ιερό με πολλά αφιερώματα, καθώς ήταν ιερό της μητέρας του" μετά από αυτόν και επί πολλές γενιές, οι Σικελοί τιμούσαν τη θεά με μεγαλοπρεπείς θυσίες και συνεχώς τη στόλιζαν με αφιερώματα - στη συνέχεια, όταν οι Καρχηδόνιοι κατέλαβαν μέρος της Σικελίας, δεν παρέλειπαν να αποδίδουν ιδιαίτερες τιμές στη θεά. Τέλος, όταν οι Ρωμαίοι κυρίευσαν ολόκληρη τη Σικελία, ξεπέρασαν στις προς αυτήν τιμές όλους τους προηγούμενους. Και είναι λογικό που το έκαναν, διότι, επειδή σ' αυτήν αναφέρουν την καταγωγή τους και γ ι ' αυτό τον λόγο είχαν επιτυχία σε ό,τι επιχειρούσαν, δεν έκαναν άλλο από το να ανταμείβουν την αιτία της ανάπτυξης τους με τις ευχαριστίες και τις τιμές που της όφειλαν. Γιατί οι ύπατοι και οι στρατηγοί που φτάνουν στο νησί αλλά και όλοι όσοι μένουν εκεί έχοντας κάποιο αξίωμα, όποτε πηγαίνουν στον Έρυκα, κοσμούν το τέμενος με μεγαλοπρεπείς θυσίες και τιμές κι αφήνοντας κατά μέρος το σκυθρωπό ύφος της εξουσίας το ρίχνουν μετά χαράς στα παιχνίδια και στις συνομιλίες με γυναίκες, πιστεύοντας πως μόνο έτσι θα κάνουν την παρουσία τους ευχάριστη στη θεά - ακόμα και η σύγκλητος των Ρωμαίων έδειξε τέτοιο ζήλο για τις τιμές προς τη θεά, που αποφάσισε γ ια τις δεκαεπτά πόλεις της Σικελίας, που είναι οι πιο πιστές στη Ρώμη, να πληρώνουν φόρο χρυσού στην Αφροδίτη και όρισε διακόσιους στρατιώτες φρουρά στο ιερό.
84. Μολονότι μακρηγορήσαμε σχετικά με τον Έρυκα, διηγηθήκαμε τουλάχιστον την ιστορία της θεάς όπως της άρμοζε. Τώρα, όμως, ας επιχειρήσουμε να δώσουμε τα
251
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
252
ΒΙΒΛΟΙ ΤΕΤΑΡΤΗ
μυθολογούμενα για τον Δάφνη. Στη Σικελία υπάρχουν τα Ηραία όρη, τα οποία, λένε, είναι από τη φύση τους κατάλληλα, λόγω της ομορφιάς και της φυσικής τους διαμόρφωσης, για θερινή ανάπαυση και απόλαυση. Γιατί διαθέτουν πολλές πηγές με νερά εξαιρετικής γλυκύτητας κι είναι κατάφυτα με κάθε λογής δέντρα. Υπάρχουν, επίσης και πολλές μεγάλες δρυς που δίνουν καρπούς εκπληκτικού μεγέθους, διπλάσιου από τους καρπούς που δίνουν οι δρυς που φύονται στις άλλες περιοχές. Τούτα τα όρη έχουν και αυτοφυείς ήμερους καρπούς, όπως κλήματα που φυτρώνουν άφθονα και απίστευτο πλήθος από μηλιές. Γι ' αυτό, άλλωστε, η περιοχή μπόρεσε κάποτε να θρέψει ένα ολόκληρο στρατόπεδο Καρχηδονίου που υπέφερε από πείνα, καθώς τούτα τα όρη παρείχαν αποθέματα τροφής που έφταναν να συντηρήσουν πολλές μυριάδες στρατιωτών. Σ' ετούτη την περιοχή, υπάρχει φαράγγι θεϊκό γεμάτο δέντρα και άλσος αφιερωμένο στις Νύμφες κι εκεί, σύμφωνα με τους μύθους, γεννήθηκε ο λεγόμενος Δάφνης, γιος του Ερμή και μιας Νύμφης, που ονομάστηκε Δάφνης από τη δάφνη που φύτρωνε πλούσια και πυκνή. Αυτός ανατράφηκε από Νύμφες κι απόκτησε μεγάλες αγέλες βοδιών, που τις φρόντιζε με μεγάλη επιμέλεια· γ ι ' αυτή, μάλιστα, την αιτία ονομάστηκε και Βουκόλος. Προικισμένος με το χάρισμα το μελωδικού τραγουδιού, εφεύρε τη βουκολική ποίηση και μελωδία, που μέχρι σήμερα εξακολουθούν να είναι αγαπητά στη Σικελία. Οι μύθοι λένε, επίσης, πως ο Δάφνης κυνηγούσε μαζί με την Αρτεμη, υπηρετώντας τη θεά με χάρη και διασκεδάζοντας τη με τον αυλό και τα βουκολικά τραγούδια. Λένε, λοιπόν, πως τον αγάπησε μια Νύμφη και του είπε εκ των προτέρων πως αν πλησίαζε άλλη γυναίκα, θα έχανε το φως του - εκείνος, που μια φορά τον μέθυσε κάποια κόρη βασιλιά, πλάγιασε μαζί της κι έχασε το φως του σύμφωνα με την προφητεία.
253
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
254
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
85. Αρκετά όμως είπαμε πάλι για τον Δάφνη. Τώρα ας μιλήσουμε για τα μυθολογούμενα περί του Ωρίωνα. Λέγεται , λοιπόν, γ ι ' αυτόν πως επειδή υπερείχε κατά πολύ σε σωματική διάπλαση και ρώμη απ ' όλους τους ήρωες που μνημονεύονται, απόκτησε πάθος με το κυνήγι και κατασκεύασε μεγάλα έργα από την ισχύ και την αγάπη του για δόξα. Έτσι , λοιπόν, στη Σικελία έκανε για τον Ζάγκλο, που βασίλευε στην ονομαζόμενη τότε από αυτόν Ζάγκλη που σήμερα λέγεται Μεσσήνη, πολλά έργα μεταξύ των οποίων και την κατασκευή του λιμανιού που το έφτιαξε σχηματίζοντας με προσχώσεις τη λεγόμενη Ακτή. Μιας, όμως, και μνημονεύσαμε τη Μεσσήνη, δεν νομίζουμε πως θα ήταν άσχετο αν προσθέταμε στα παραπάνω και τις διηγήσεις για τον πορθμό της. Οι αρχαίοι μυθογράφοι, λοιπόν, λένε για τη Σικελία πως πρώτα ήταν χερσόνησος και μετά έγινε νησί για τις εξής αιτίες. Ο ισθμός στο στενότερο μέρος του, καθώς το χτυπούσε κι από τις δυο πλευρές η θάλασσα, ράγισε κι από αυτό ονομάστηκε ο τόπος Ρήγιον, αλλά και η πόλη που μετά από πολλά χρόνια ιδρύθηκε εκεί πήρε την ίδια ονομασία. Αλλοι πάλι λένε πως έγιναν μεγάλοι σεισμοί και ράγισε ο αυχένας της ηπειρωτικής χώρας κι έγινε θαλάσσιος πορθμός που χώρισε τη στεριά από το νησί. Ο Ησίοδος όμως ο ποιητής παραδίδει το αντίθετο, ότι, δηλαδή, τα χώριζε η θάλασσα και πως ο Ωρίωνας έκανε προσχώσεις στο ακρωτήριο στην περιοχή της Πελωρίδας 1 3 9 , όπου κατασκεύασε και το τέμενος του Ποσειδώνα που τιμάται ξεχωριστά από τους ντόπιους. Αφού έκανε όλ' αυτά, μετανάστευσε στην Εύβοια όπου εγκαταστάθηκε. Από τη δόξα που απόκτησε συναριθμήθη-κε στ ' αστέρια τ' ουρανού και η μνήμη του έμεινε αθάνατη. Αυτόν μνημονεύει και ο ποιητής Όμηρος στη Νεκυία 1 4 0 , λέγοντας,
255
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
256
ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ
Μετά απ ' αυτόν τον πελώριο Ωρίωνα αντιλήφθηκα να στρώνει όλα μαζί τ' αγρίμια στων ασφοδέλων
το λιβάδι, τ' αγρίμια που ο ίδιος σκότωσε στα έρημα βουνά, κρατώντας τ' ολόχαλκο ρόπαλο το άθραυστο στο χέρι.
Θέλοντας πάλι να δείξει το μέγεθος του, αφού πρώτα εκθέτει τα περί των Αλωάδων"", και λέει πως σε ηλικία εννιά ετών είχαν πλάτος εννέα πήχεις και ύψος εννιά οργιές, προσθέτει 1 4 2 ,
που γιγαντόσωμους έθρεψε η σιτοδότρα η γη και πανέμορφους, μα μετά από τον ξακουστό
Ωρίωνα.
Όσο για μας, αφού μιλήσαμε αρκετά, σύμφωνα με την πρόθεση μας στην αρχή, για τους ήρωες και τους ημιθέους, ας κλείσουμε εδώ τούτο το βιβλίο.
257
Σ X Ο Λ Ι Α
1. Ο Έφορος γεννήθηκε στην Κύμη της Αιολίδας το 405 και πέθανε το 334 π.Χ. Μαθήτευσε στη Χίο, στη ρητορική σχολή του Ισοκράτη, αλλά δεν είχε καμιά επίδοση στη ρητορική. Ταξίδεψε, όμως, σε πολλές χώρες και ήταν ο πρώτος Έλληνας που συνέλαβε την ιδέα να συγγράψει παγκόσμια ιστορία. Το σύγγραμμα του, που αποτελούνταν από 30 βιβλία, άρχιζε από το πρώτο καθαρά ιστορικό γεγονός, την κάθοδο των Ηρακλείδων, περιλάμβανε την ιστορία 750 περίπου ετών, μέχρι την πολιορκία, δηλαδή, της Περίνθου (340 π.Χ.) , και είχε τίτλο Ιστορικά. Το κύριο χαρακτηριστικό του έργου του ήταν ότι απέκλειε τη μυθολογία καθώς και τις ηρωικές γενεαλογίες ως μυθικές. Χρησιμοποίησε πολλές πηγές με ευσυνειδησία και κριτική στάση και υπήρξε ο ίδιος η ασφαλέστερη πηγή και αφετηρία των ιστοριογράφων της εποχής των Διαδόχων καθώς και του Διόδωρου.
2. Ο Καλλισθένης ήταν ιστοριογράφος από την Όλυνθο. Ο χρόνος της γέννησης του δεν είναι ακριβώς γνωστός, αλλά έζησε, κατά πάσα πιθανότητα, από το 370 μέχρι το 328 π.Χ. Ήταν ανεψιός του Αριστοτέλη, ο οποίος και τον εκπαίδευσε, όταν μάλιστα ο Αριστοτέλης πήγε στην Πέλλα να διδάξει τον Αλέξανδρο, τον συνόδευσε και ο Καλλισθένης, ο οποίος στη συνέχεια έμεινε στην αυλή του Αλεξάνδρου με σκοπό να περιγράψει σε ιστορικό έργο τα κατορθώματα του νέου Αχιλλέα και να τα κάνει γνωστά στον ελληνικό κόσμο. Ο Καλλισθένης μνημονεύεται ως φιλόσοφος αλλά κυρίως ως ιστο-
261
ΣΧΟΛΙΑ
ρικός, δεδομένου ότι και το έργο του ήταν ιστορικό. Συνέγραψε: Περι τον Ίεροΰ πολέμου (356-345), Ελληνικά ή Ελληνικοί ίστορίαι (387-357) και Αλεξάνδρου πράξεις.
3. Ο Θεόπομπος γεννήθηκε στη Χίο το 377 π.Χ. Περί το 360 μαθήτευσε κι αυτός στη σχολή του Ισοκράτη και έγινε ικανός ρήτορας πριν επιδοθεί στην ιστοριογραφία. Ιστορικά έργα του παραδίδονται τρία: Επιτομή τών Ηροδότου ιστοριών, σε δύο βιβλία, Ελληνικά, σε δώδεκα βιβλία, όπου συνέχιζε το έργο του Θουκυδίδη και περιλάμβανε την ιστορία από το 410 μέχρι το 394 π.Χ., και Φιλιππι-κά, σε πενήντα οκτώ βιβλία, που περιλάμβαναν την ιστορία ολόκληρης της Ελλάδας από το 362 μέχρι τον θάνατο του Φιλίππου, το 336 π.Χ.
4. Βλ. και Πρώτο Βιβλίο κεφ. 15 και εξής. 5. Βλ. και Πρώτο Βιβλίο κεφ. 19. 6. Ο Κάδμος είναι γιος του Αγήνορα και της Τηλέφασσας
(ή κατ ' άλλες εκδοχές της Αργιόπης) και αδελφός του Κί-λικα, του Φοίνικα και της Ευρώπης. Μετά την αρπαγή της Ευρώπης, ο Αγήνορας στέλνει τους γιους του να τη βρουν και τους απαγορεύει να εμφανιστούν μπροστά του, αν δεν τη φέρουν π ίσω. Η μητέρα τους πηγαίνει μαζί τους και εγκαταλείπει την Τύρο, όπου βασίλευε ο Αγήνορας. Δεν πέρασε καιρός και οι νέοι είδαν πως η αναζήτηση τους ήταν μάταιη. Καθώς οι αδελφοί του εγκαταστάθηκαν σε διάφορες χώρες, ο Κάδμος πήγε με τη μητέρα του στη Θράκη, όπου έγιναν ευνοϊκά δεκτοί από τους κατοίκους. Μόλις πέθανε η Τηλέ-φασσα, ο Κάδμος πήγε να συμβουλευτεί το μαντείο των Δελφών, το οποίο του είπε να εγκαταλείψει την καταδίωξη της Ευρώπης και να ιδρύσει μια πόλη. Για να διαλέξει, όμως, την τοποθεσία της έπρεπε να ακολουθήσει μιαν αγελάδα, ώσπου αυτή να πέσει εξαντλημένη από την κούραση. Έτσι ο Κάδμος πήρε τον δρόμο και καθώς διέσχιζε τη Φωκίδα, είδε στα κοπάδια του Πελάγοντα, του γιου του Αμφι-
262
ΣΧΟΛΙΑ
δάμαντα, μιαν αγελάδα που έφερε στα δυο πλευρά της το σημάδι της σελήνης (μια άσπρη στρογγυλή κηλίδα που θύμιζε πανσέληνο). Την ακολούθησε και η αγελάδα τον οδήγησε στη Βοιωτία, όπου έπεσε από την κούραση στη θέση της μελλοντικής πόλης των Θηβών.
7. Βλ. Όμηρικοι Ύμνοι Α 8-9. 8. Τούτες οι γιορτές γίνονταν χρόνο παρά χρόνο, γιατί
στον υπολογισμό της τριετηρίδας πρώτος χρόνος, που ήταν το έτος της εκστρατείας, συνέπιπτε με τον τρίτο, πρώτο της επόμενης τριετηρίδας, που ήταν το έτος επανόδου.
Δεδομένου ότι ο Διόνυσος ήταν αρχικά θεός της βλάστησης οι μελετητές αναρωτήθηκαν για την αιτία που οι γιορτές προς τιμήν του δεν γίνονταν κάθε χρόνο. Η πιθανότερη εκδοχή γι' αυτό είναι ότι οι Θράκες, από τους οποίους ήρθε η λατρεία του Διονύσου στην Ελλάδα, έσπερναν πιθανώς τα χωράφια τους χρόνο παρά χρόνο.
9. Βλ. Τρίτο Βιβλίο, κεφ. 65. 10. Η συνήθεια στην Αθήνα ήταν κάπως παραλλαγμένη"
η πρόποση «Στον καλό θεό» γινόταν με ανέρωτο κρασί που όμως προσφερόταν στο τέλος του δείπνου, και η πρόποση «Στον Δία τον Σωτήρα» λίγο πριν αναχωρήσουν οι συνδαι-τυμόνες.
11. Εννοείται το σιτάρι. 12. Βλ. Βιβλίο Τρίτο, κεφ. 65. 13. Πρβλ. Δεύτερο Βιβλίο, κεφ. 62, όπου δίδεται άλλη
εξήγηση της ίδιας προσηγορίας. 14. Ο νάρθηκας ήταν το καλάμι που αποτελούσε το κο
ντάρι των θύρσων. 15. Στο Τρίτο Βιβλίο, κεφ. 63, όμως, η γενειάδα αποδί
δεται στο γεγονός ότι ο πρώτος Διόνυσος ήταν Ινδός. 16. Η «θυμέλη» στο θέατρο ήταν βωμός αφιερωμένος
στον Διόνυσο, που βρισκόταν στο κέντρο της ορχήστρας, γύρω από τον οποίο εκινείτο ο χορός· στις βαθμίδες της
263
ΣΧΟΛΙΑ
θυμέλης στεκόταν ο κορυφαίος του χορού. Στα ρωμαϊκά θέατρα, που δεν είχαν πλέον καμιά σχέση με τη λατρεία του Διονύσου ούτε είχαν χορό, δεν υπήρχε βωμός και «θυμέλη» λεγόταν το μέρος όπου στέκονταν οι μουσικοί και, αργότερα, ολόκληρη η σκηνή.
Οι «θυμελικοί αγώνες» , στην αρχή, δεν περιλάμβαναν μόνο θεατρικά έργα αλλά και διαγωνισμούς στο τραγούδι, στον χορό, στην ακροβασία κ.λπ.
17. Από τον τέταρτο αιαινα π.Χ. και επί οκτώ τουλάχιστον αιώνες, οι «τεχνίτες του Διονύσου» συνιστούσαν ισχυρές συντεχνίες. Τούτες οι συντεχνίες έκλειναν συμβόλαια με πόλεις της περιφερείας τους για κάθε λογής θεατρικές εκδηλώσεις, ενώ, συνήθως, τα μέλη τους ήταν απαλλαγμένα από στρατιωτικές υποχρεώσεις καθώς και από φορολογίες, όπως αναφέρεται πιο κάτω.
17α. Οι «μυθογράφοι εμφανίστηκαν στην ελληνική λογοτεχνία περί τα τέλη του τέταρτου προ Χριστού αιώνα. Την εποχή εκείνη οι μύθοι άρχιζαν να αποκλείονται από την καθαρή ιστοριογραφία και να γίνονται αντικείμενο χωριστών συγγραμμάτων, οι συγγραφείς των οποίων ονομάστηκαν μυθογράφοι.
18. Πρβλ. Πρώτο Βιβλίο, κεφ. 21-22, όπου δολοφόνος του Όσιρι είναι ο Τυφώνας και όχι οι Τιτάνες.
19. Ο Διόδωρος εδώ εξισώνει τον Πρίαπο με τον αιγυπτιακό θεό της γονιμότητας Μιν, του οποίου τα αγάλματα ήταν ιθυφαλλικά.
19". Έλληνας ποιητής από τις Σάρδεις, που ήκμασε κατά το δεύτερο ήμισυ του 7ου π.Χ. αιώνα. Έζησε στη Σπάρτη, που ευημερούσε μετά τη νίκη της στους πολέμους κατά των Μεσσηνίων, όπου αναγνωρίστηκε επίσημα ως διδάσκαλος του άσματος, και ήταν ο πρώτος που μελοποίησε ερωτικά ποιήματα (Λεξικό Σούδας: εΰρετής γεγονε τών ερωτικών μελών). Βλ. και Παυσανία, Γ, IV,2.
264
ΣΧΟΛΙΑ
20. Βλ. Όδνσσεια ω 60. 21. Βλ. Θεογονία 77-9. 22. Ο Πλάτων, όμως στον Κρατύλο (406 a) ετυμολογεί το
όνομα των Μουσών εκ του μώσθαι, που σημαίνει «έρευνα και φιλοσοφία».
23. Η περιγραφή των πράξεων του Ηρακλή που ακολουθεί θεωρείται πως έχει ληφθεί από το έργο Ηρακλέους εγκα>μιον του Μάτρι του Θηβαίου. Αυτός ήκμασε πιθανώς περί τον τρίτο π.Χ. αιώνα και γνωρίζουμε πως όλη του τη ζωή τρεφόταν με μυρσίνες και έπινε μόνο νερό, λόγος για τον οποίο ονομάστηκε και Ύδροπότης. Βλ. και ε ισαγωγή.
24. Η Ειλείθυια είναι το θηλυκό πνεύμα που προστατεύει τον τοκετό. Είναι κόρη του Δία και της Ήρας, αδελφή της Ήβης, του Αρη και του Ηφαίστου. Ως πιστή υπηρέτρια της μητέρας της υπηρετεί τα μίση της, εμποδίζοντας, για παράδειγμα, τον τοκετό της Λητώς και της Αλκμήνης. Μερικοί ποιητές μιλούν για Ειλείθυιες, που τότε θεωρούνται ως σύνολο πνευμάτων περί τον τοκετό.
25. Ο Ευρυσθέας ήταν κι αυτός απόγονος του Περσέα, εγγονός του από τον Σθένελο. Μητέρα του ήταν η Νικίπ-πη, κόρη του Πέλοπα. Ήταν πρώτος ξάδελφος του Αμφιτρύωνα και της Αλκμήνης. Όταν γεννήθηκε ο Ευρυσθέας, η μητέρα του βρισκόταν στον έβδομο μήνα της κύησης, επειδή όμως γεννήθηκε πριν τον Ηρακλή, ευεργετήθηκε από την υπόσχεση του Δία.
26. Ο Εργίνος ήταν βασιλιάς των Μινυών στον Ορχομενό της Βοιωτίας. (Μινύες ονομάζονταν, από τον γενάρχη ήρωα τους, Μινύα, οι κάτοικοι του Ορχομενού κατά την ομηρική εποχή). Όταν ο πατέρας του σκοτώθηκε από κάποιον Θηβαίο, ο Εργίνος βάδισε εναντίον των Θηβών. Στη μάχη που ακολούθησε σκότωσε πολλούς Θηβαίους και τέλος συνήψε συνθήκη με τον βασιλιά της πόλης, σύμφωνα με την οποία απαιτούσε για είκοσι χρόνια ετήσιο φόρο από εκατό βόδια.
265
ΣΧΟΛΙΑ
27. Τους έκοψε τη μύτη και τα αυτιά και τους τα κρέμασε στον λαιμό.
28. Οι Κένταυροι είναι τερατώδη όντα, μισοί άνθρωποι και μισοί άλογα. Έχουν κορμί ανθρώπου, μερικές φορές μάλιστα και ανθρώπινα πόδια, ενώ το πίσω μέρος του κορμιού τους, από τη μέση και κάτω, είναι κορμί αλόγου και — τα κλασικά κυρίως χρόνια— έχουν τέσσερα πόδια αλόγου και δύο χέρια ανθρώπου. Ζουν στα βουνά και τα δάση, τρέφονται με ωμό κρέας και είναι πολύ άγριοι.
Πιστεύεται, γενικά, πως οι Κένταυροι γεννήθηκαν από τους έρωτες του Ιξίονα κι ενός σύννεφου, της Νεφέλης, στο οποίο ο Δίας έδωσε τη μορφή της Ήρας και το έστειλε στον Ιξίονα, για να δει αν εκείνος θα τολμούσε να πραγματοποιήσει τους ανόσιους πόθους του για την Ήρα. Δύο Κένταυροι, ο Χείρωνας και ο Φόλος, διαφορετικοί στον χαρακτήρα από τους άλλους, έχουν άλλη προέλευση. Ο Χείρωνας γεννήθηκε από τους έρωτες της Φιλύρας και του Κρόνου, ενώ ο Φόλος ήταν γιος του Σιληνού και μιας Νύμφης των Μελιών (Μελιάδας). Ο Χείρωνας και ο Φόλος δεν έχουν τον άγριο χαρακτήρα των ομογενών τους, είναι φιλόξενοι, αγαθοεργοί, αγαπούν τους ανθρώπους και δεν χρησιμοποιούν βία.
29. Οι σύγχρονες ανασκαφές δείχνουν πως οι αρχαίοι Έλληνες έχωναν πιθάρια με κρασί, σε κατάλληλα εδάφη, με σκοπό την παλαίωση τους.
30. Η Κερυνίτης έλαφος, που είχε αφιερώσει η νύμφη Ταϋγέτη στην Άρτεμη, είχε χρυσά κέρατα και χάλκινα πόδια που την έκαναν ακούραστη στο τρέξιμο. Στον Αιλιανό {Περι ζώων ιδιότητος, Ζ 39), δίνονται περικοπές για το ίδιο θέμα από τους Ευριπίδη, Πίνδαρο και Ανακρέοντα.
31. Οι Στυμφαλίδες όρνιθες ήταν τα πουλιά που ζούσαν μέσα σ' ένα πυκνό δάσος στις όχθες της Στυμφαλίας λίμνης στην Αρκαδία. Τα χάλκινα κρόταλα, που αναφέρονται πιο
266
ΣΧΟΛΙΑ
κάτω, σύμφωνα με μια παράδοση τα κατασκεύασε ο ίδιος, ενώ σύμφωνα με άλλη τα είχε κατασκευάσει ο Ήφαιστος και τα έδωσε στον Ηρακλή η Αθηνά.
32. Ο Αυγείας ήταν βασιλιάς της Ήλιδας στην Πελοπόννησο. Ήταν γιος του Ήλιου και είχε κληρονομήσει από τον πατέρα του πολυάριθμα κοπάδια, αλλά παραμελούσε να βγάλει την κοπριά από τους στάβλους του, στερώντας έτσι τη γη από λίπασμα και καταδικάζοντας τη χώρα να παραμένει άγονη. Πριν εκτελέσει τον άθλο του ο Ηρακλής, συμφώνησε με τον Αυγεία να πάρει αμοιβή. Μερικοί λένε πως ο βασιλιάς έδωσε την υπόσχεση να του δώσει ένα μέρος του βασιλείου του, αν κατόρθωνε να καθαρίσει τους στάβλους σε μια μέρα. Άλλοι λένε πως του υποσχέθηκε, με τους ίδιους όρους, το ένα δέκατο από τα κοπάδια του. Μετά την εκτέλεση του άθλου, ο Αυγείας αρνήθηκε την αμοιβή που είχαν συμφωνήσει. Σύμφωνα με τον Απολλόδωρο, ο Ευρυσθέας δεν θέλησε να υπολογίσει αυτή την εργασία μέσα στους άθλους που είχε να του επιβάλει, με το επιχείρημα πως ο Ηρακλής είχε πάρει (ή τουλάχιστον είχε ζητήσει) αμοιβή και πως κατά συνέπεια είχε πάψει να βρίσκεται στην υπηρεσία του.
Σύμφωνα με μια εκδοχή, ο Ευρυσθέας είχε το δικαίωμα να ζητήσει από την Ηρακλή να εκτελέσει δέκα και όχι δώδεκα άθλους, επειδή, όμως, δεν υπολόγισε το καθάρισμα της κόπρου του Αυγεία, για τον παραπάνω λόγο, και την εξόντωση της Λερναίας 'Τδρας, επειδή βοήθησε ο Ιόλαος τον Ηρακλή, οι άθλοι τελικά έγιναν δώδεκα.
33. Ο ταύρος της Κρήτης είναι το ζώο που σύμφωνα με ορισμένους είχε απαγάγει την Ευρώπη για λογαριασμό του Δία (στην εκδοχή που δεν δέχεται τη μεταμόρφωση του ίδιου του θεού σε ταύρο) - σύμφωνα με άλλους, ήταν ο εραστής της Πασιφάης. Τέλος, μια τρίτη παράδοση τον θέλει να είναι ο θαυματουργός ταύρος που βγήκε από τη θάλασσα, την ημέρα που ο Μίνωας υποσχέθηκε να θυσιάσει στον Πο-
267
ΣΧΟΛΙΑ
/ σειδώνα ό,τι θα εμφανιζόταν επάνω στα νερά. Ο Ηρακλής έπιασε ζωντανό τον ταύρο, για τον οποίο μερικοί συγγραφείς βεβαιώνουν πως έβγαζε φωτιές από τα ρουθούνια, και γύρισε πίσω στην Πελοπόννησο μαζί του, ίσως μάλιστα επάνω στην πλάτη του ζώου που κολυμπούσε, όπως τότε που κουβαλούσε επάνω του την Ευρώπη.
34. Το παγκράτιο ήταν αγώνισμα των αρχαίων Ελλήνων, συνδυασμός πυγμαχίας και πάλης, θεωρούνταν το άκρον άωτον της αθλητικής τέχνης, καθόσον απαιτούσε ταυτόχρονα εξαιρετική δύναμη και μεγάλη τεχνική εξάσκηση.
35. Τα Μικρά Μυστήρια τελούνταν την άνοιξη στο προάστιο Αγρα, πλάι στον Ιλισό ποταμό, και αποτελούνταν από σειρά καθαρμών και προ-μυητικές τελετές, χωρίς τα οποία δεν ήταν δυνατόν να προχωρήσει κάποιος κατά τις τελετές των Ελευσίνιων (Μεγάλα Μυστήρια) στον βαθμό του μύστη και του επόπτη.
36. Ο Διομήδης ήταν βασιλιάς της Θράκης, που είχε στην κυριότητα του φοράδες οι οποίες τρέφονταν με ανθρώπινη σάρκα. Ήταν τέσσερις και ονομάζονταν Πόδαγρος, Λαμπών, Ξάνθος και Δείνος.
37. Βλ. παρακάτω κεφ. 41-56. 38. 'Άελλα σημαίνει θύελλα, ανεμοστρόβιλος. 39. Ο Γηρυόνης ήταν γίγαντας με τρία κεφάλια και τρι
πλό σώμα μέχρι τη μέση, γιος του Χρυσάορα και της Καλ-λιρόης, κόρης του Ωκεανού, και κατοικούσε στο νησί Ερύ-θεια, που βρίσκεται στις ομίχλες της Δύσης, πέρα από τον απέραντο ωκεανό. Τα πλούτη του αποτελούνταν από κοπάδια βοδιών που τα φύλαγε ένα βοσκός, ο Ευρυτίων, και ένας σκύλος, ο 'Ορθος ή Όρθρος, όχι μακριά από το μέρος όπου ο Μενοίτιος φύλαγε τα κοπάδια του Άδη.
40. Ο Χρυσάωρ, ο «άνθρωπος με το χρυσό σπαθί», είναι γιος του Ποσειδώνα και της Μέδουσας (Γοργώς) , όπως και ο Πήγασος, το φτερωτό άλογο. Βγήκαν και οι δύο από τον
268
ΣΧΟΛΙΑ
λαιμό της Γοργώς, όταν τη σκότωσε ο Περσέας. Κατά τη γέννηση του ο Χρυσάορας κράδαινε ξίφος.
41. Πρβλ. Πρώτο Βιβλίο, κεφ. 88. . 42. Το 52 π.Χ. Η περιγραφή της πολιορκίας και της κα
τάληψης της Αλησίας γίνεται από τον ίδιο τον Καίσαρα, Bello Gallico, VII 68 κ.ε.
43. Παρόμοια ιστορία για τις γυναίκες της Λιγουρίας βρίσκουμε στον Στράβωνα (Γ IV 17), που την αποδίδει στον Ποσειδώνιο.
44. Ο Τίμαιος ο Ταυρομενίτης ήταν ιστορικός της Σικελίας, έζησε από το 345 μέχρι το 250 π.Χ. και είχε σπουδάσει στην Αθήνα. Σε ηλικία σαράντα δύο ετών εξορίστηκε από τον τύραννο Αγαθοκλή και κατέφυγε στην Αθήνα, όπου ασχολήθηκε με τη συλλογή ιστορικού υλικού και τη σύνταξη ιστορίας, την οποία ολοκλήρωσε στη Σικελία, όταν επέστρεψε επί τυραννίας του Ιέρωνα Β' . Το σύγγραμμα του επιγράφεται Ίστορίαι και αποτελούνταν από 68 βιβλία 1 άρχιζε από τα αρχαιότατα χρόνια και κατέληγε με την καταστροφή του τυράννου Αγαθοκλή, το 289 π.Χ. Το έργο του περιείχε την ιστορία όχι μόνο της Σικελίας και της Ιταλίας αλλά και της Καρχηδόνας. Ο Τίμαιος ήταν ο πρώτος που εισήγαγε το κοινό σύστημα χρονολόγησης με τις Ολυμπιάδες, ενώ μέχρι τότε κάθε πόλη είχε το δικό της σύστημα, όπως, για παράδειγμα, η Αθήνα τους επώνυμους άρχοντες, η Σπάρτη τους εφόρους και το Άργος τους ιερείς.
45. Κατά τον Στράβωνα (Ε IV 5), τα θερμά λουτρά στις Βαίες είναι «κατάλληλα τόσο για ψυχαγωγία όσο και για θεραπεία ασθενειών».
46. Σύμφωνα με τον Αιλιανό (Περί ζώων ιδιότητος, Ε 9), υπήρχαν τζιτζίκια στην περιοχή αλλά ήταν άφωνα.
47. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή του μύθου, ξέφυγε από τον Ηρακλή ένας ταύρος από το κοπάδι και διέσχισε κολυμπώντας τον πορθμό που χωρίζει την Ιταλία από τη Σικελία.
269
ΣΧΟΛΙΑ
Λένε, μάλιστα, πως σ' αυτόν τον ταύρο οφείλει η Ιταλία τ' όνομα της (από τη λατινική λέξη vitulus που σημαίνει «μοσχάρι».
48. Από το ανατολικό, δηλαδή, άκρο της βορινής ακτής προς το δυτικό.
49. Το όρος Έρυξ βρίσκεται στη βορειοδυτική άκρη της Σικελίας - σήμερα ονομάζεται Σαν Τζουλιάνο.
50. Ο Έρυκας είναι ο ήρωας που έδωσε τ' όνομα του στο σικελικό βουνό, το ονομαστό για το ιερό της Αφροδίτης που βρισκόταν στην κορυφή του. Σύμφωνα με παραλλαγή του μύθου είναι γιος της Αφροδίτης και του Βούτα που ήταν Αργοναύτης και τον άρπαξε η θεά τη στιγμή που ήταν έτοιμος να υποκύψει στο τραγούδι των Σειρήνων. Σύμφωνα με άλλους συγγραφείς, είναι γιος της Αφροδίτης και του Ποσειδώνα.
51. Λεπτομέρειες για τη ζωή του Δωριέα δίνει ο Ηρόδοτος· βλ. Ε 41-8.
52. Δεν υπάρχει άλλη αναφορά σ' αυτό το γεγονός στο σωσμένο έργο του Διόδωρου. Τούτη η Ηράκλεια, επίσης, στην περιοχή του όρους 'Ερυξ, δεν πρέπει να συγχέεται με τη γνωστή Ηράκλεια στον Ακράγαντα.
53. Η Κυάνη ή Κυανή πριν γίνει πηγή ήταν Νύμφη, που προσπάθησε να αντισταθεί στην αρπαγή της Περσεφόνης από τον Αδη, ο Αδης θύμωσε και τη μετέτρεψε σε τέλμα με χρώμα βαθύ μπλε, όμοιο με τη θάλασσα - βλ. και Πέμπτο Βιβλίο, κεφ. 4.
54. Πρόκειται για το Αγύριον της Σικελίας που ήταν και η γενέτειρα του Διόδωρου.
55. Ο Λακίνιος είναι ο επώνυμος ήρωας του ακρωτηρίου Λακινίου, στην περιοχή της ελληνικής αποικίας του Κρότωνα, στη Νότια Ιταλία. Άλλοτε θεωρείται βασιλιάς της χώρας, που ήρθε από την Κέρκυρα και που είχε φιλοξενήσει τον Κρότωνα, όταν εκείνος περιπλανιόταν εξόριστος, και άλλοτε ληστής, γιος της Νύμφης Κυρήνης, που επιχείρησε να κλέ-
270
ψει τα βόδια του Ηρακλή. Όταν ο Ηρακλής σκότωσε τον
Λακίνιο, έχτισε ναό αφιερωμένο στην Ήρα, τον ναό της
Ήρ'ας Λακινίας πάνω στο ομώνυμο ακρωτήριο. Άλλοι ισχυ
ρίζονται πως τον ναό τον είχε χτίσει ο ίδιος ο Άακίνιος, για
να προσβάλει τον Ηρακλή, τ ιμώντας την εχθρά του. 56. Ο Κρότωνας είναι ο μυθικός ήρωας που συνδέεται με
την ίδρυση της πόλης του Κρότωνα στη Νότια Ιταλία. Σύμφωνα με την εκδοχή του Διόδωρου και άλλων, σκοτώθηκε κατά λάθος από τον Ηρακλή στη συμπλοκή του με τον Άα-κίνιο. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, είναι αδελφός του Αλκίνοου, του βασιλιά των Φαιάκων, παράδοση που σχετίζεται με την παράδοση του Λακίνιου.
57. Ο Θησέας και ο Πειρίθοος ήταν ζωντανοί, αλλά ο Άδης τους είχε αλυσοδέσει, γ ιατ ί είχαν πάει να κλέψουν την Περσεφόνη. Ο Ηρακλής τους ελευθέρωσε με την άδεια της Περσεφόνης.
58. Ο Ηρακλής ζήτησε από τον θεό Άδη να πάρει μαζί του τον Κέρβερο. Ο θεός έδωσε τη συγκατάθεση του με τον όρο πως θα δάμαζε το ζώο, χωρίς να καταφύγει στα συνηθισμένα του όπλα, αλλά φορώντας μόνο τον θώρακα και τη λεοντή του. Πράγματι, ο ήρωας επιτίθεται στον Κέρβερο, αρπάζει τον λαιμό του στα χέρια του και, μολονότι η ουρά του σκύλου, που καταλήγει σε κεντρί όμοιο με του σκορπιού, τον χτυπάει πολλές φορές, εκείνος δεν χαλαρώνει το σφίξιμο, προτού ο Κέρβερος υποκύψει.
59. Ο Ηρακλής ανέβηκε με τον Κέρβερο, περνώντας από το στόμιο του Άδη που βρισκόταν στην Τροιζήνα. Ο Ευρυσθέας, όταν είδε τον σκύλο, τρόμαξε τόσο πολύ που κρύφτηκε μέσα στο πιθάρι του, συνηθισμένη του, άλλωστε, κρυψώνα. Ο Ηρακλής μην ξέροντας τι να κάνει με τον Κέρβερο, τον πήγε πάλι π ίσω στον θεό του Άδη.
60. Η λέξη μήλον εκτός από καρπό δέντρου σημαίνει και «πρόβατο».
61. Πρβλ. Τρίτο Βιβλίο, κεφ. 60.
271
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ
/ 62. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Προμηθέας είχε πει στον
Ηρακλή πως δεν έπρεπε να κόψει ο ίδιος τα μήλα αλλά να ζητήσει να του τα κόψει ο Άτλαντας. Έτσ ι , λοιπόν, ο Ηρακλής βρήκε τον Άτλαντα που κρατούσε τον κόσμο στους ώμους του και προσφέρθηκε να τον ανακουφίσει από το φορτίο του για όση ώρα ο γίγαντας θα πήγαινε να κόψει τρία χρυσά μήλα από τον κήπο των Εσπερίδων, που ήταν εκεί κοντά. Ο Άτλαντας δέχτηκε, αλλά όταν επέστρεψε με τα μήλα είπε στον Ηρακλή πως θα πήγαινε ο ίδιος να τα δώσει στον Ευρυσθέα. Ο Ηρακλής προσποιήθηκε πως δεχόταν, ζήτησε μονάχα να τον ανακουφίσει για μια στιγμή ο Άτλαντας για να βάλει ένα μαξιλάρι στους ώμους του. Ο γίγαντας δεν πονηρεύτηκε κι έτσι ο Ηρακλής, μόλις απελευθερώθηκε, άρπαξε τα μήλα κι έφυγε τρέχοντας.
63. Είναι τα στενά του Κερτς, μεταξύ Αζοφικής και Μαύρης θάλασσας.
64. Το μέρος αυτό πρέπει να βρισκόταν στον λόφο του Αρείου πάγου" πρβλ. Αισχύλος, Ευμενίδες, 685-690: «Εδώ στο βράχο αυτόν του Αρη οι Αμαζόνες στήσανε τις σκηνές τους, όταν από έχθρα στο Θησέα ενάντια για πόλεμο ήρθαν κι αντίκρυ στην πόλη καινούριο κι αψηλό πύργωσαν κάστρο και θυσιάζανε στον Αρη, που έτσι πήρε από τότε τ' όνομα του ο βράχος Άρειος πάγος.. .» (Μετ. Τάσος Ρούσσος, εκδ. ΚΑΚΤΟΣ).
65. Πρόκειται για την περιοχή της πόλης των Θεσπιών στη Βοιωτία.
66. Η λέξη σημαίνει «προστάτης του δήμου», κατά το σύγχρονο «πολιούχος».
67. Η σχετική περιγραφή δεν έχει σωθεί . 68. Πρβλ. Πέμπτο Βιβλίο, κεφ. 15. 69. Ο Διόδωρος παραθέτει την «ιστορίζουσα» εκδοχή του
μύθου της Ομφάλης. Σύμφωνα με την πιο «μυθιστορηματική» παραλλαγή, η Ομφάλη ερωτεύτηκε αμέσως τον Ηρα-
272
ΣΧΟΛΙΑ
κλή και ο Ηρακλής όλο το διάστημα που ήταν σκλάβος της έζησε μέσα στη μαλθακότητα. Η Ομφάλη φορούσε τη λεοντή και κράδαινε το ρόπαλο, ενώ ο Ηρακλής φορούσε μακριά λυδική φορεσιά κι έκλωθε μαλλί στα πόδια της βασίλισσας.
70. Βλ. Ίλιάς Ε 638-42. 71. Ο Ηρακλής είχε σκοτώσει μαζί με τον Λαομέδοντα
και όλους τους γιους του, εκτός από τον Ποδάρκη. Όταν έδωσε την Ησιόνη γυναίκα στον Τελαμώνα, της επέτρεψε να διαλέξει όποιον ήθελε από τους αιχμαλώτους. Εκείνη διάλεξε τον αδελφό της, Ποδάρκη και καθώς ο Ηρακλής της είπε πως ήταν σκλάβος και έπρεπε να εξαγοραστεί από αυτή, εκείνη έβγαλε το πέπλο της και το έδωσε ως λύτρα για τον αδελφό της, που χροιστούσε στο γεγονός αυτό το καινούριο του όνομα Πρίαμος, από τη λέξη «πρίαμαι» που σημαίνει «αγοράζω».
72. Βλ. παραπάνω κεφ. 13. 73. Ο Δεξαμενός («αυτός που δέχεται») ήταν βασιλιάς
της πόλης Ώλενος της Αχαΐας. Σύμφωνα με άλλη παραλλαγή του μύθου, ο Δεξαμενός είχε υποσχεθεί στον Ηρακλή, πριν φύγει για την εκστρατεία, να του δώσει γυναίκα την κόρη του, Μνησιμάχη. Όταν επέστρεψε ο Ηρακλής, βρήκε τη Μνησιμάχη αρραβωνιασμένη με τη βία με τον Κένταυρο Ευρυτίωνα που είχε αναγκάσει τον Δεξαμενό να του τη δώσει γυναίκα. Ο Ηρακλής σκότωσε τον Ευρυτίωνα και παντρεύτηκε τη Μνησιμάχη.
74. Η Αλθαία ήταν μητέρα του Μελέαγρου. 75. Για άλλη ερμηνεία της φράσης βλ. Τρίτο Βιβλίο, κεφ.
68. 76. Ο Ευρύνομος, Εύνομος και κάποτε Κύαθος, ήταν γιος
του Αρχιτέλη, κάποιου συγγενή του Οινέα. Ο Ευρύνομος ήταν οινοχόος στο εν λόγω δείπνο κι έκανε το λάθος να χύσει στα χέρια του Ηρακλής χλιαρό νερό αντί να του πλύνει τα πόδια. Ο Ηρακλής πήγε να του δώσει ένα χαστούκι αλλά η
273
ΣΧΟΛΙΑ
δύναμη του ήταν τόσο μεγάλη που τον σκότωσε αμέσως. Ο Αρχιτέλης συγχώρησε την αθέλητη ανθρωποκτονία, αλλά ο ήρωας αυτοεξορίστηκε, με τη γυναίκα και το παιδί του, και κατέφυγε στην Τραχίνα.
77. Πρβλ. Σοφοκλής, Τραχίνιαι, 569-577: «Κόρη του γε-ρο-Οινέα, άκου με και μεγάλο κέρδος θα 'χεις από το πέρασμα σου αυτό, γ ιατ ί 'ναι το τελευταίο που έκανα. Αν μαζέψεις απ ' την πληγή μου το πηγμένο αίμα, εκεί που χτύπησε το βέλος και το μαύρο φαρμάκι εχύθη της Λερναίας 'Τδρας, ίσως σου χρησιμέψει αυτό πιστό κοντά σου τον Ηρακλή για πάντα να κρατήσεις, ώστε ποτέ του να μη στέρξει άλλη γυναίκα». (Μετ. Τάσος Ρούσσος, εκδ. ΚΑΚΤΟΣ).
78. Σύμφωνα με μια παράδοση είχε κάνει συμπόσιο μέσα στο ιερό τέμενος.
79. Μηλιείς ή Μαλιείς ήταν οι κάτοικοι ομώνυμης κωμόπολης της Αρκαδίας.
80. Το όνομα της περιοχής γύρω από την Εστιαία της Θεσσαλίας.
81. Ο Κύκνος είναι γιος του Άρη και της Πελοπίας, μιας κόρης του Πελία. Ο μύθος τον παρουσιάζει άνθρωπο αιμοβόρο και βίαιο, έναν ληστή, που έπιανε τους ταξιδιώτες, τους σκότωνε και από τα λάφυρα τους πρόσφερε θυσίες στον πατέρα του. Οι επιθέσεις του στρέφονταν κυρίως εναντίον των προσκυνητών που πήγαιναν στους Δελφούς, πράγμα που προκαλούσε την οργή του Απόλλωνα, ο οποίος και παρακίνησε εναντίον του τον Ηρακλή.
82. Πόλη της Φωκίδας. 83. Επαρχία της Θεσσαλίας. 84. Η Οιχαλία είναι μια πόλη που τοποθετούν άλλοτε στη
Θεσσαλία, άλλοτε στη Μεσσηνία κι άλλοτε στην Εύβοια. 85. Το ακρωτήριο αυτό βρίσκεται επίσης στην Εύβοια. 86. Ο χιτώνας ήταν εσωτερικό ενώ το ιμάτιο εξωτερικό
ένδυμα. 87. Της Λερναίας, δηλαδή, 'Τδρας.
274
ΣΧΟΛΙΑ
88. Βλ. Όμηρος, Όδνσσεια, λ 602-3. 89. Για παράδειγμα, κννες πόδας αργοί σημαίνει τα γορ
γοπόδαρα σκυλιά, καθώς αργός είναι ο λαμπρός, ο αργυρό-χρωμος και κάθε γρήγορη κίνηση συνοδεύεται από κάποιο είδος μαρμαρυγής, λάμψης που δονείται.
90. Ο Λαομέδοντας, ένας από τους πρώτους βασιλιάδες της Τροίας, είναι γιος του Ίλου και της Ευρυδίκης. Είχε πολλά παιδιά, μεταξύ των οποίων ο Πρίαμος, που πρώτα ονομαζόταν Ποδάρκης, και η Ησιόνη. Διαδέχτηκε τον πατέρα του στον θρόνο της Τροίας κι είναι εκείνος που έχτισε τα τείχη της ακρόπολης με τη βοήθεια δύο θεών του Απόλλωνα και του Ποσειδώνα, τους οποίους όμως αρνήθηκε να πληρώσει μετά την αποπεράτωση του έργου. Σύμφωνα με μια παράδοση, ο Δίας είχε παροτρύνει τους θεούς να τον βοηθήσουν στο χτίσιμο, επειδή ο Λαομέδοντας ήταν πατέρας του Γανυμήδη, και του είχε χαρίσει τα ιερά άλογα που αναφέρονται παρακάτω.
91. Στην Αργοναυτική εκστρατεία, ο Ορφέας, που είναι ο πιο αδύναμος από τους ήρωες, δεν κωπηλατεί . Εκτελεί το χρέος του αρχικελευστή και δίνει τον ρυθμό στους κωπηλάτες. Στη διάρκεια της εν λόγω θύελλας, ηρεμεί τα μέλη του πληρώματος και ημερώνει τα κύματα με το τραγούδι του. Μόνος αυτός μυημένος στα Μυστήρια της Σαμοθράκης, ικετεύει τους Κάβειρους, που είναι οι θεοί τούτων των μυστηρίων, στο όνομα των συντρόφων του, τους οποίους αναγκάζει να μυηθούν κι εκείνοι. Ο κυριότερος ρόλος του στάθηκε το ότι τραγούδησε, όταν οι Σειρήνες προσπαθούσαν να γοητεύσουν τους Αργοναύτες, και κατάφερε να τους συγκρατήσει, γ ιατί το τραγούδι του ήταν πιο γλυκό από εκείνο που τραγουδούσαν οι μάγισσες. Στο ποίημα Άργοναυτι-κοί των Ορφικών του αποδίδονται κι άλλα κατορθώματα, ότι ξόρκιζε τρ κακό με μάγια κ .λπ. Με λίγα λόγια, ο Ορφέας ήταν ο ιερέας των Αργοναυτών.
275
ΣΧΟΛΙΑ
92. Διόσκουροι ήταν ο Κάστορας και ο Πολυδεύκης, που συμμετείχαν στην αργοναυτική εκστρατεία.
93. «Διοσκούρους» ονόμαζαν τις φωτεινές λάμψεις με τις δύο αιχμές που εμφανίζονται κάποτε στα κατάρτια των πλοίων και οι ναυτικοί τις θεωρούσαν καλό οιωνό.
94. Ο μύθος του Φινέα, του βασιλιά της Θράκης, είναι αρκετά πολύπλοκος και παρουσιάζει πολυάριθμες παραλλαγές. Εκτός από αυτές που αναφέρει ο Διόδωρος, ο Φινέας παρουσιάζεται να έχει μαντικές ιδιότητες και πως κάποτε προτίμησε τη μακροζωία με αντάλλαγμα τα μάτια του. Ο Ήλιος θύμωσε κι έστειλε τις Άρπυϊες να τον βασανίζουν ή, επειδή έδειξε στον Φρίξο τον δρόμο για την Κολχίδα ή στα παιδιά του Φρίξου τον δρόμο για την Ελλάδα, θύμωσε ο Δίας και του έστειλε τις Άρπυϊες. Οι Αργοναύτες πήγαν να τον ρωτήσουν ποιο δρόμο να ακολουθήσουν κι εκείνος τους είπε με αντάλλαγμα να τον απαλλάξουν από τις Άρπυϊες. Οι δυο αυτές ανεξάρτητες παραδόσεις συνδυάζονται αργότερα από μυθογράφους που διηγούνται πως ο Φινέας τύφλωσε σε άδικη τιμωρία τα παιδιά του, πως γ ι ' αυτό τιμωρήθηκε από τον Δία με τύφλωση και τις Άρπυϊες και πως αργότερα τον ελευθέρωσαν οι Αργοναύτες.
95. Η Ταυρική είναι η σημερινή Κριμαία. 96. Κατά τον Οβίδιο (Μεταμορφώσεις VII 408 κ.ε . ) , το
φυτό που δίνει το ακόνιτο βγήκε από τον αφρό που έσταζε από το στόμα του Κέρβερου, όταν ο Ηρακλής τον έβγαλε από τον Άδη. Πίστευαν, λοιπόν, πως το φυτό φυτρώνει κοντά στην Ηράκλεια του Πόντου, όπου έδειχναν και την είσοδο του Άδη.
97. Η ελευθέρα φυλακή ή libera (ή liberalis) custodia των Ρωμαίων είναι «φυλάκιση χωρίς δεσμά», ένα είδος επιτηρούμενης ελευθερίας, που ως ανάλογο της στις νεότερες νομικές μορφές θα μπορούσαμε να θέσουμε τους περιοριστικούς όρους.
276
ΣΧΟΛΙΑ
98. 0 Γλαύκος που ήταν θαλασσινός θεός, γεννήθηκε κατ ' αρχήν θνητός, αλλά δοκίμασε κατά τύχη ένα χόρτο που έδινε την αθανασία κι έγινε θεός της θάλασσας. Είχε το χάρισμα της προφητείας που το χρησιμοποιούσε, όταν ήθελε, με ιδιόρρυθμο τρόπο. Εκτός του ότι συνόδευσε την Αργώ, που σύμφωνα με ορισμένες παραλλαγές ήταν και ο κατασκευαστής της, εμφανίστηκε και στον Μενέλαο, όταν επιστρέφοντας από την Τροία περνούσε το ακρωτήριο του Μα-λέα. Ο Βιργίλιος τον θέλει πατέρα της Σίβυλλας από την Κύμη που ήταν και αυτή προφήτισσα.
99. Βλ. Ίλιάς Ε 638-42. 100. Κατά τον Αριστοτέλη, Τών περί τά ζώα ιστοριών,
520b 28, το αίμα του ταύρου πήζει γρηγορότερα απ ' όλα τ' άλλα ζώα, επομένως όποιος το πιει πνίγεται .
101. Πρβλ. παραπάνω κεφ. 40, όπου δηλώνεται πως ο Πελίας δεν είχε σερνικά παιδιά.
102. Το σχετικό χωρίο δεν έχει σωθεί. 103. Βλ. παραπάνω κεφ. 21. 104. Ο σημερινός Δον. 105. Σημερινό Κάδιξ. 106. Η σημερινή νήσος 'Ελβα. 107. Η ρωμαϊκή του ονομασία ήταν Portus Argous, ενώ
σήμερα ονομάζεται Portoferreo και είναι η πρωτεύουσα του νησιού.
108. Σημερινή ονομασία Γαέτα. 109. Εννοείται η πιο δυτική πόλη, που αργότερα ονομά
στηκε Βερενίκη, της Κυρηναϊκής Πενταπόλεως. 110. Σημερινός Δούναβις. 111.0 Λικύμνιος ήταν ετεροθαλής αδελφός της Αλκμή
νης και συνεπώς θείος του Ηρακλή. 112. Η Τετράπολις ήταν ένωση τεσσάρων πόλεων της
Αττικής, σπουδαιότερη από τις οποίες ήταν ο Μαραθώνας. 113. Το σχετικό χωρίο δεν σώζεται .
277
ΣΧΟΛΙΑ
114. Βλ. κεφ. 37. 115. Όταν ο Αιγέας υποπτεύθηκε πως η Αίθρα είχε μείνει
έγκυος από αυτόν, έβαλε κάτω από έναν βράχο ένα σπαθί κι ένα ζευγάρι σανδάλια και της είπε, αν το παιδί που θα γεννήσει είναι αγόρι κι αν όταν μεγαλώσει μπορέσει να μετακινήσει τον βράχο, να του το στείλει στην Αθήνα με τα «σύμβολα».
116. Έμεινε, άλλωστε γνοιστός ως «Πιτυοκάμπτης» . 117. Πόλη της Μεγαρίδας. 118. Ο Πάλλαντας ήταν αδελφός του Αιγέα και υπήρχε
συνεχής διαμάχη μεταξύ τους για τη βασιλεία. Σύμφωνα με μια εκδοχή, εξ αιτίας της διαμάχης αυτής ο Αιγέας φοβήθηκε και άφησε τον Θησέα να μεγαλώσει κοντά στην Αίθρα, για να μη γίνει γνωστή η ύπαρξη του στους αντιπάλους του, γ ι ' αυτό και για να έρθει στην Αθήνα έπρεπε να έχει αποδείξει την ανδρεία του, σηκώνοντας τον βράχο κάτω από τον οποίο είχε κρύψει ο πατέρας του το ξίφος και τα σανδάλια.
119. Σύμφωνα με όλες τις εκδοχές του μύθου, ο Θησέας εγκατέλειψε την Αριάδνη κοιμισμένη στην ακτή της Νάξου. Οι εξηγήσεις που δίνονται για την απιστία διαφέρουν ανάλογα με τους συγγραφείς. Άλλοτε λένε πως ο Θησέας την εγκατέλειψε γ ιατ ί αγαπούσε άλλη και άλλοτε πως άκουσε τους θεούς, επειδή οι Μοίρες δεν άφηναν να την παντρευτεί. Η Αριάδνη, όταν ξύπνησε, είδε με πόνο να χάνεται στον ορίζοντα το καράβι του εραστή της. Η λύπη της όμως δεν κράτησε πολύ γιατί έφτασε ο Διόνυσος και η συνοδεία του. Ο θεός ήταν πάνω σε άρμα ζεμένο με πάνθηρες, είδε την κόρη και η ομορφιά της τον γοήτευσε. Την παντρεύτηκε και την ανέβασε στον Όλυμπο. Γαμήλιο δώρο έδωσε στην Αριάδνη ένα χρυσό στέμμα, έργο του Ηφαίστου. Αυτό ακριβώς το στέμμα έγινε αργότερα αστερισμός.
120. Με την Αντιόπη ή την Ιππολύτη· πρβλ. κεφ. 28. 121. Στο νησί της Σκύρου - πρβλ. Πλούταρχος, Θησεΰς,
35.
278
ΣΧΟΛΙΑ
122. Οι αρχαίοι απεικόνιζαν τη σφίγγα με κεφάλι και στήθος γυναίκας και σώμα λιονταριού.
123. Καδμεία ονομαζόταν η ακρόπολη των Θηβών. 124. Σύμφωνα με την παράδοση των Αθηναίων, ο Θησέας
πολέμησε με τους Θηβαίους για να πάρει τα σώματα των Επτά και να τα θάψει στην Ελευσίνα.
125. Απαρχές ήταν οι πρώτοι ώριμοι καρποί που προσφέρονταν στους θεούς ή στους νεκρούς, πριν ακόμα τους γευτούν οι άνθρωποι.
126. Ο Διόδωρος στο Πέμπτο Βιβλίο, κεφ. 7, δηλώνει πως την πόλη ονόμασε ο Λίπαρος.
127. Το παραπάνω χωρίο δημιουργεί αμφιβολίες για την αυθεντικότητα του, επειδή ο Διόδωρος, αντίθετα με τη γενικά αποδεκτή παράδοση, παρουσιάζει τους Κενταύρους νικητές και όχι τους Λαπίθες, και τοποθετεί τους Λαπίθες και όχι τους Κενταύρους στον Μαλέα.
127°'. Ο Δίας για τον θάνατο των Κυκλώπων σκέφτηκε να τον ρίξει στα Τάρταρα, με την παρέμβαση όμως της Λητώς του ελάφρυνε την τιμωρία. Έτσ ι ο Απόλλωνας πήγε να υπηρετήσει επί ένα χρόνο ως δούλος τον βασιλιά Αδμητο στις Φερές και μπήκε στην υπηρεσία του ως αγελαδοβοσκός.
128. Πρβλ. Όμηρος, Όδΰσσεια ν 13 κ.ε. 129. Η απόσταση σε ευθεία είναι περίπου εκατόν είκοσι
χιλιόμετρα, αλλά βέβαια δεν υπήρχε απ ' ευθείας δρόμος που να ενώνει τους δυο τόπους.
130. Βλ. Ίλιάς Τ 220-221. 131. Ήταν πιθανώς αποχετευτική δεξαμενή ή κάποιο
έργο για τον έλεγχο της ροής του ποταμού. 132. Πρβλ. Στράβων, ΣΤ II 6. 133. Ο Θήρωνας πέθανε το 472 π.Χ., αφού υπήρξε τύραν
νος του Ακράγαντα επί δεκαέξι χρόνια" πρβλ. Ενδέκατο Βιβλίο, κεφ. 53.
134. Ο Πλούταρχος, βλ. Μάρκελλος 20, αποκαλεί την
279
ΣΧΟΛΙΑ
πόλη Εγγύιο, και περιγράφει ένα συμβάν που δείχνει τον σεβασμό και τον φόβο που έτρεφαν οι κάτοικοι της γ ια τις Μητέρες που αναφέρονται παρακάτω.
135. Ο Άρατος ο Σολεύς, ήταν διάσημος ποιητής του λεγόμενου διδακτικού έπους και ήκμασε κατά την Αλεξανδρινή εποχή (305-240 π.Χ.) . Το σύγγραμμα που τον έκανε γνωστό, όχι μόνο στους μεταγενέστερους αλλά και στους συγ χρόνους του, ήταν το επιγραφόμενο Φαινόμενα, που είναι και το μόνο που έχει σωθεί πλήρες. Το αστρονομικό αυτό έπος το συνέθεσε κατ ' εντολή του βασιλιά Αντίγονου, ο οποίος του έδωσε το πεζό αστρονομικό σύγγραμμα του διάσημου αστρονόμου Εύδοξου από την Κνίδο, που επιγραφόταν Κάτοπτρον ή Φαινόμενα, και του είπε: «Ενδοξότερον ποιήσεις Ενδοξον έντείνας τά παρ' αντω κείμενα μετρώ». Οι στίχοι που αναφέρονται πιο κ ά τ ω είναι από το έργο Φαινόμενα, 30-35.
136. Ο σείριος ανήκει στον αστερισμό του Κυνός (σκύλου).
137. Και όχι ο γιος του. 138. Πάνω στο όρος 'Ερυξ. 139. Στο βορειοανατολικό άκρο της Σικελίας. 140. Είναι η λ ραψωδία της «Οδύσσειας», που εξιστορεί
την κάθοδο του Οδυσσέα στον Άδη και τ ις συναντήσεις που είχε με τους πεθαμένους· βλ. Όδνσσεια λ 572-575.
141. Οι Αλωάδες είναι οι γιοι που απόκτησε ο Ποσειδώνας με την ϊφ ιμέδεια που ήταν παντρεμένη με τον Αλωέα . Ήταν γ ίγαντες και τ' όνομα τους ήταν Ώτος και Εφιάλτης, κάθε χρόνο τα παιδιά μεγάλωναν έναν πήχη σε πλάτος και μια οργιά σε ύψος. Όταν έγιναν εννιά χρονών, είχαν πλάτος εννιά πήχεις (γύρω στα τέσσερα μέτρα), και ύψος εννιά οργιές (δεκαεπτά μέτρα).
142. Βλ. Όμηρος, Όδνσσεια λ 309-310.
280
Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α
Μ Ο Ν Α Δ Ε Σ Μ Ε Τ Ρ Η Σ Ε Ω Σ Μ Η Κ Ο Υ Σ
Δ α κ τ ύ λ ι ο ς 9,3 χ ι λ ι ο σ τ ά Πους 0,308 μέτρα Πήχυ ς 0,462 μέτρα Β ή μ α 0,77 μέτρα Οργ ιά 1,83 μέτρα Πλέθρο 30,83 μέτρα Σ τ ά δ ι ο 184,94 μέτρα
Top Related