Zrzeszenie Artystów Plastyków-Zwornik
-
Upload
wojciech-sladowski -
Category
Documents
-
view
231 -
download
3
description
Transcript of Zrzeszenie Artystów Plastyków-Zwornik
1
2
3
ZRZESZENIE ARTYSTÓW PLASTYKÓW
„ZWORNIK”
Muzeum Górnośląskie w Bytomiu
4
Zrzeszenie Artystów Plastyków „Zwornik”, jedno z najaktywniejszych
ugrupowań artystycznych dwudziestolecia międzywojennego, powstało
w 1928 roku z inicjatywy Emila Krchy , Kacpra i Stanisława Pochwal-
skich oraz Kazimierza Rutkowskiego – absolwentów krakowskiej Akade-
mii Sztuk Pięknych, działało do 1939 roku.
Ugrupowanie nie posiadało sztywnego programu, akcentując swo-
bodę postaw artystycznych skupionych w nim twórców. Członków grupy
łączyła dążność do osiągnięcia doskonałości artystycznej, fascynacja
kolorem oraz rozwiązaniami fakturalnymi obrazu, przy jednoczesnym
odejściu od rygorów kompozycji i marginalizacji znaczenia tematu. Jego
godłem stał się przetransponowany w znak graficzny przez Marię Ritte-
równę gotycki zwornik z Kamienicy Hetmańskiej w Krakowie, jako sym-
bol zespolenia różnorodnych postaw artystycznych. Na przestrzeni dzie-
sięciu lat istnienia skład „Zwornika” ulegał wielokrotnym zmianom.
Ekspozycja zaprezentuje dzieła najbardziej znanych ze swych indy-
widualnych dokonań członków grupy: Tytusa Czyżewskiego, Jerzego Fed-
kowicza, Eugeniusza Gepperta, Emila Krchy, Zygmunta Menkesa, Kacpra
Pochwalskiego, Zbigniewa Pronaszki, Czesława Rzepińskiego, Emila
Schinagla oraz Mariana Szczyrbuły. Ugrupowanie w ciągu 10 lat aktyw-
ności zorganizowało ponad dwadzieścia wystaw w Polsce i za granicą i
wywarło niebagatelny wpływ na ukształtowanie oblicza polskiej sztuki
okresu międzywojennego.
5
Członkowie Zrzeszenia Artystów Plastyków „Zwornik” 1928-1939
Lucjan Adwentowicz, Tadeusz Cieślewski (syn), Tadeusz Cybulski, Tytus Czyżewski,
Jerzy Fedkowicz, Karol Förster, Eugeniusz Geppert, Adam Gerżabek, Henryk Gotlib,
Jadwiga Hoffmanówna, Janusz Janowski, Franciszek Kalwas, Zenon Kononowicz,
Emil Krcha, Zygmunt Król, Hanna Krzetuska, Jan Krzyszkowski, Stefan Kontski, Jan
Książek, Stanisław Majchrzak, Stanisław Marcinow, Wanda Markiewiczówna, Zygmunt
Menkes, Zygmunt Milli, Karol Muszkiet, Norbert Nadel, Andrzej Oleś, Jerzy Piwko, Zbi-
gniew Pronaszko, Kasper Pochwalski, Stanisław Pochwalski, Maria Ritterówna, Kazi-
mierz Rutkowski, Czesław Rzepiński, Jan Rychter, Natalia Rumińska-Gerżabkowa,
Emil Schinagel, Jadwiga Sperling, Władysław Stapiński, Janina Süsle-Muszkietowa,
Marian Szczyrbuła, Wanda Śledzińska, Stanisław Tracz, Jerzy Wolff, Władysław Za-
krzewski, Romuald Zerych.
6
Wystawy:
- Pałac Sztuki we Lwowie, maj 1929
- Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, październik 1929
- Łódź, 1930
- Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, sierpień 1930
- Pałac Sztuki we Lwowie, listopad 1930
- Pałac Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, marzec 1931
- Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Poznaniu, grudzień 1931
- Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, 1932
- Salon Sztuki Współczesnej w Poznaniu, styczeń 1933
- Pałac Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, maj-czerwiec 1933
- Związek Artystów Plastyków w Zakopanem, lipiec 1933
- Instytut Krzewienia Sztuki w Poznaniu, maj-czerwiec 1934
- Galeria Cvijete Zuzuvić w Belgradzie, luty 1935
- Pałac Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, czerwiec 1935
- Instytut Propagandy Sztuki w Warszawie, listopad 1935
- Galeria Sztuki w Łodzi, grudzień 1935
- Malmö-Sztokholm-Gӧteborg, 1936
- Salon 35 w Poznaniu, kwiecień 1936
- Instytut Propagandy Sztuki w Warszawie, luty 1938
7
Eksponowane obrazy pochodzą ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krako-
wie, Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu oraz kolekcji prywatnych.
Muzeum Górnośląskie w Bytomiu składa podziękowania instytucjom i oso-
bom, które wypożyczyły prace na wystawę oraz Fundacji Dell’ Arte, wydaw-
cy katalogu internetowego.
Wystawa prezentowana będzie od 26 kwietnia do 30 czerwca 2013 roku.
Kurator: Iwona Mohl
Współpraca: Fundacja DELL’’ARTE, Aleksander Sławomir Harkawy,
Galeria Polonia Art. Katowice,
8
KATALOG
9
Tytus Czyżewski
Tytus Czyżewski (1880 Przyszowa-1945 Kraków)
Był człowiekiem wielu talentów: malarzem, dramatopisarzem,
teoretykiem sztuki, poetą. Czyżewski należał do Formistów,
pierwszej polskiej grupy awangardowej lat 20-tych. Studiował
na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych pod opieką m. in.
Józefa Mehoffera i Leona Wyczółkowskiego. Po studiach wyje-
chał do Paryża, gdzie duże wrażenie zrobiła na nim sztuka
Cézanne'a. Tam też zapoznał się z zasadami kubizmu. Po
wybuchu I wojny światowej wyjechał do Wiednia, zwiedził rów-
nież Hiszpanię, Włochy, południe Francji. Czyżewski tworzył
wywodzące się z kubizmu obrazy wielopłaszczyznowe. Łączył uproszczone, zgeometryzowane
kształty nie raz w sposób zaskakujący i dziwny, dążąc do znalezienia pierwotnych instynktów i emo-
cji. Tematem jego prac były instrumenty muzyczne, pięciolinie z nutami ujęte w sposób fragmenta-
ryczny, a także motyw tańca. Artysta inspirował się polskim folklorem. Wśród jego dzieł istotną rolę
pełniły także portrety o sprymitywizowanej stylistyce, często zdobione dodatkowo kwiatami, ptakami
czy motylami. W twórczości malarskiej Czyżewskiego znaleźć można nawiązania do sztuki bizantyj-
skiej i włoskiego quattrocenta (wizerunki Madonny i sceny Ukrzyżowania). Malarz inspirował się,
szczególnie w latach 1922-1930, hiszpańskim folklorem oraz obrazami El Greca. W dziełach z tego
okresu dostrzec można elementy groteski czy pastiszu. Kolejnym motywem w jego twórczości były
martwe natury, w których ważną rolę odgrywały wzajemne relacje między przedmiotami. Istotnym
momentem w życiu Czyżewskiego był rok 1917 i przystąpienie do Grupy Ekspresjoniści Polscy (od
1919 roku znanej jako Formiści), która zapoczątkowała dzieje polskiej awangardy. Artysta był z nią
mocno związany: uczestniczył we wszystkich wystawach grupy w Krakowie, Lwowie, Poznaniu,
Warszawie, był współredaktorem pisma „Formiści” i jednym z twórców krakowskich klubów futury-
stycznych „Katarynka” i „Gałka Muszkatułowa”. Czyżewski brał udział w licznych wystawach arty-
stycznych: Salonach Jesiennych, Salonach Niezależnych i Tuileries. Swoje obrazy prezentował tak-
że m. in. na Salonach Instytutu Propagandy Sztuki, na Międzynarodowej Wystawie Sztuki i Techniki
w Paryżu w 1937 r., a także na wystawach grupy Nowa Generacja we Lwowie i Grupy Plastyków
Nowoczesnych w Warszawie.
10
Tytus Czyżewski
Akt modelki w pracowni gwasz, papier, 47,3 x 30,3 cm, sygn. własność Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu
11
Jerzy Fedkowicz
Jerzy Fedkowicz (1891 Stefanówka-1959 Kraków)
Był twórcą reprezentującym nurt koloryzmu, związanym przede
wszystkim z Krakowem. Wiedzę artystyczną zdobywał początko-
wo w pracowniach I. Bolszakowa i K. Juona w Moskwie, a na-
stępnie w Szkole Zachęty Sztuk Pięknych, na prywatnych kur-
sach w Petersburgu, krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, a
nawet w Paryżu, jako stypendysta rządu francuskiego. Ogromny
wpływ na twórczość Fedkowicza wywarło malarstwo Wojciecha
Weissa, Jana Stanisławskiego, Fryderyka Pautscha i Kazimierza
Sichulskiego. Jako młody twórca inspirował się również kubi-
zmem. Dla artysty ważna była kompozycja obrazu. Stosował
delikatne gradacje tonów, przede wszystkim szarości i bieli. W jego twórczości artystycznej dostrzega
się często elementy nowego klasycyzmu. Lata 30-te w malarstwie Fedkowicza wiążą się z wyzwole-
niem koloru, nadaniem mu głębi i mocy. W swoich obrazach stosował efekty fakturowe, uwypuklał
chropowatość tkanki malarskiej. W twórczości Fedkowicza, szczególnie od lat 40-tych, ważną rolę
pełniły martwe natury, w których rozszerzył nieco paletę stosowanych barw. W latach 50-tych głów-
nym motywem jego prac były kobiece akty, charakteryzujące się linearyzmem i zrytmizowaniem
kształtów. Późny okres twórczości Fedkowicza to także inspiracje sztuką abstrakcyjną oraz posługi-
wanie się motywem maski, zaczerpniętym z malarstwa Weissa. Artysta był profesorem i dziekanem
Wydziału Malarstwa krakowskiej ASP, a także kierował Wolną Szkołą Malarstwa i Rysunków Ludwiki
Mehofferowej. Pracował również jako ilustrator tygodnika „Maski”. Zajmował się scenografią
(współpracował z Teatrem Miejskim im. J. Słowackiego w Krakowie) i publicystyką (pisał do „Głosu
Plastyków”, „Sztuk Pięknych”, „Przeglądu Artystycznego”). Prace Jerzego Fedkowicza były pokazywa-
ne na wystawach Towarzystwa Artystów Polskich "Sztuka", Formistów, Grupy Dziesięciu i Nowej Ge-
neracji. Brał udział w ogólnopolskich ekspozycjach w Wiedniu, Brukseli, Hadze czy Wenecji. Artysta
należał do ugrupowania „Zwornik” i Cechu Artystów Plastyków „Jednoróg”. Aktywnie działał również w
Związku Polskich Artystów Plastyków. Twórczość Fedkowicza uhonorowano m. in. Złotym Krzyżem
Zasługi (1952 r.), Krzyżem Kawalerskim Odrodzenia Polski (1954 r.) i Nagrodą Plastyczną Miasta Kra-
kowa (1959 r.)
12
Jerzy Fedkowicz
Martwa natura z posążkiem olej, płótno, tektura, 47,5 x 63,8 cm, sygn. nr inw, MGB/Sz 7268 ze zbiorów Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu
13
Jerzy Fedkowicz
Łodzie, ok. 1929 olej, płótno, 60 x 69,5 cm, sygn.
nr inw, MGB/Sz 3952 ze zbiorów Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu
14
Jerzy Fedkowicz
Martwa natura z kwiatami, ok. 1938 olej, płótno, 74 x 60,5 cm, sygn. nr inw. MGB/Sz 3644 ze zbiorów Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu
15
Eugeniusz Geppert
Eugeniusz Geppert (1890 Lwów-1979 Wrocław)
Uważa się go za przedstawiciela koloryzmu i abstrakcji alu-
zyjnej w malarstwie, a także reprezentanta nowego klasycy-
zmu. Studia artystyczne podjął w Szkole Leonarda Stroynow-
skiego w Krakowie, a potem kontynuował je na Akademii
Sztuk Pięknych (jego profesorami byli m. in. Jacek Malczew-
ski i S. Dębicki). Został także stypendystą Związku Polskich
Artystów Plastyków i przez trzy lata przebywał w Paryżu. W
twórczości Gepperta znaleźć można odwołania do patriotycz-
nej ikonografii Malczewskiego, malarstwa Juliusza i Wojcie-
cha Kossaków czy Piotra Michałowskiego. Obrazy artysty to także przedstawienia jeźdźców w pejza-
żu, walk i powstań o niepodległość Polski. Jego malarstwo w prosty sposób odwołuje się tym samym
do konwencji malarstwa batalistycznego. Motywem dzieł artysty były również sceny z wyścigów kon-
nych, polowań, wątki mitologiczne. Inspiracji Geppert poszukiwał u malarzy dojrzałego renesansu
(Veronese'a), fowistów i impresjonistów. W jego martwych naturach widać zainteresowanie folklorem,
a w tworzonych po II wojnie światowej pejzażach - Paulem Cézanne. W latach 50-tych ujawnia się w
jego malarstwie abstrakcja aluzyjna i przedstawianie ludowych rzeźb czy jeźdźców w przestrzeni nie-
rzeczywistej, wykreowanej przez wyobraźnię twórcy. Eugeniusz Geppert prezentował swoje malar-
stwo kilkakrotnie na paryskim Salonie Jesiennym, w krakowskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięk-
nych, Instytucie Propagandy Sztuki, Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie czy Salonie
Garlińskiego. Indywidualne pokazy odbyły się w galeriach Au Sacré du Printemps i Carmine w Paryżu.
Był także uczestnikiem wystawy sztuki w Los Angeles i Międzynarodowej Wystawy Sztuki w Pittsbur-
gu. Geppert należał do Nowej Generacji i grupy „Zwornik”, współpracował z takimi czasopismami, jak:
„Głos Plastyków”, „Przegląd Artystyczny”, „Czas”. Ważnym jego dokonaniem było stworzenie organi-
zacyjnych podstaw Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych we Wrocławiu, w której następnie
pełnił funkcje profesora i rektora. Do dokonań artysty zaliczyć można także współtworzenie Grupy
Wrocławskiej oraz publikacje autorskich książek: "Formalne i nieformalne zagadnienia w malarstwie
polskim" (1947), "Moja droga" (1968) i "Przeszłość daleka i bliska" (1977).
16
Eugeniusz Geppert
Bitwa gwasz, tektura, 51,5 x 83,5 cm, sygn. kolekcja Elżbiety i Mariana Biesiada
17
Eugeniusz Geppert
Pegazy olej, tektura, 69,5 x 93,5 cm
własność prywatna w dyspozycji ANTYKI s.c. Katowice
18
Emil Krcha
Emil Krcha (1894 Kałusz-1972 Kraków)
Zasłynął jako malarz-kolorysta i jeden z założycieli krakowskiego Zrzeszenia Artystów Plastyków
„Zwornik”. Pochodził z rodziny utalentowanej artystycznie (w jego rodzinie było kilku zdolnych muzy-
ków, sam grał na wiolonczeli). Studia artystyczne podjął na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie u
takich profesorów, jak Teodor Axentowicz, Stanisław Kamocki czy Ignacy Pieńkowski. W okresie stu-
diów Krcha zapoznał się z zasadami formizmu. Podróżował do Francji, Belgii i Holandii, gdzie również
uzupełniał swoją wiedzę i doskonalił umiejętności. Tworzył pejzaże, martwe natury utrzymane w cie-
płych tonacjach, sceny rodzajowe. Na jego działalność artystyczną oddziaływały m. in. wpływy fla-
mandzko-holenderskie, twórczość ludowa (posiadał kolekcje malowideł ludowych) czy gotyk. Jedno-
cześnie Krcha był malarzem-indywidualistą (np. w kolorystyce jego obrazów charakterystyczne były
barwy brunatno-czerwono-zielone z akcentami czerwieni i bieli, które były odstępstwem od malarstwa
postimpresjonistycznego, dominującego w tym okresie wśród malarzy-kolorystów). W swoich obra-
zach często naśladował malarstwo ludowe, stosował uproszczone formy, zniekształcał świat przedsta-
wiony. II wojna światowa odcisnęła piętno na obrazach artysty. Zaczęły pojawiać się w nich marionetki
oraz sceny bitew i pobojowisk. Istotnym motywem w malarstwie Krchy były kwiaty i martwe natury.
Tytus Czyżewski na jednej z wystaw „Zwornika” w 1938 r. powiedział, że „jego kwiaty to eksperyment
malarski, który w swej świeżości kolorystycznej jest doskonałym obrazem współczesnym”. Pierwsza
indywidualna wystawa malarza odbyła się w 1931 roku w Galerii Zborowskiego w Paryżu. Warto pa-
miętać, że Emil Krcha wspólnie z Eugeniuszem Geppertem i innymi artystami był założycielem wro-
cławskiej Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Pięknych, w której następnie wykładał (jako pedagog
pracował również na ASP w Krakowie).
19
Emil Krcha
Pejzaż olej, tektura, 50,5 x 70,5 cm, sygn.
kolekcja Galerii Polonia Art.
20
Zygmunt Menkes
Zygmunt Menkes (1896 Lwów-1986 Riverdale)
Był malarzem żydowskiego pochodzenia tworzącym
kompozycje figuralne, martwe natury, akty, portrety i
pejzaże. Edukację artystyczną rozpoczął w Szkole
Przemysłowej we Lwowie, a następnie kontynuował w
krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Zalicza się go
do przedstawiciela nurtu ekspresyjnego koloryzmu.
Twórczość Menkesa początkowo nawiązywała do fo-
wizmu. Artystycznym autorytetem był dla niego Henri
Matisse. W malarstwie powracał do żydowskich korze-
ni, przedstawiając sceny religijnych obrzędów, wize-
runki rabinów i życia codziennego ludności żydowskiej. Niezwykle ważny w tej tematyce jest cykle ob-
razów z okresu II wojny światowej, ukazujący Żydów w warszawskim gettcie. Charakterystyczne dla
twórczości artysty są wydłużone szyje malowanych postaci oraz gruszkowate zarysy ich głów. W obra-
zach z okresu amerykańskiego widać swoiste wtapianie się przedmiotu i postaci w tło i nostalgiczny
nastrój związany ze stosowaną kolorystyką (głównie błękity, czerń i biel). W późniejszych latach, arty-
sta mocno geometryzuje formy i stosuje intensywne, przeciwstawne barwy. Menkes posługiwał się
techniką olejną, ale też rysunkiem, gwaszem i akwarelą. Artysta działał w środowisku École de Paris,
które tworzyli przede wszystkim artyści z Europy Środkowo-Wschodniej, mieszkający i tworzący na
Montparnassie. Przyjaźnił się z Eugeniuszem Zakiem i Markiem Chagallem. Działalność artystyczną
prezentował na licznych wystawach w Paryżu (Salony: d'Automne, Independants, Tuileries, galerie:
Bernheim, de France, Le Portique), Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Anglii i Polsce (wystawy w
Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie i Żydowskim Towarzystwie Krzewienia Sztuk
Pięknych w Warszawie). Pierwsza indywidualna wystawa artysty w Nowym Jorku miała miejsce w
1936 r. Malarz współpracował z Associated American Artists Gallery i French Art Gallery, pracował
jako pedagog w Art Students League. Menkes był również członkiem Nowej Generacji i „Zwornika”
oraz uczestniczył w ich wystawach. Wyróżniono go licznymi nagrodami, m. in. Carol H. Beck Medal of
the Pennsylvania Academy of Fine Arts (Filadelfia, 1943 r.), Gold Medal of the Corcoran Gallery
(Waszyngton, 1947 r.), Anrew Carnegie Award from the National Academy of Design (Nowy Jork,
1955 r.).
21
Zygmunt Menkes
Autoportret we wnętrzu olej, płótno, 73 x 63 cm, sygn.
kolekcja Marka Roeflera „Villa la Fleur”
22
Zygmunt Menkes
Czerwony pejzaż (Paysage rouge), ok. 1928 olej, płótno, 44 x 54 cm, sygn.
kolekcja Marka Roeflera „Villa la Fleur”
23
Zygmunt Menkes
Pejzaż (Landscape) olej, płótno, 66 x 80 cm, sygn.
kolekcja Marka Roeflera „Villa la
24
Zygmunt Menkes
Siedząca kobieta (Seated woman) olej, płótno, 94 x 73 cm, sygn. kolekcja Marka Roeflera „Villa la Fleur”
25
Zygmunt Menkes
Przystań z żaglówkami (La Ciôtat) olej, płótno, 50 x 73,5 cm, sygn.
nr inw. MGB/Sz 3490 ze zbiorów Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu
26
Kasper Pochwalski
Kasper Pochwalski (1899 Kraków-1971)
Malarz, poeta, dramaturg, konserwator dzieł
sztuki pochodził z kilkupokoleniowej dynastii
artystycznej. Był artystą, który wyrósł z młodo-
polskiej krakowskiej tradycji, a równocześnie
pozostał wiernym swojej subiektywnej wizji
świata, która wyraźnie oddzielała go od ówcze-
snego pokolenia artystów. Ulubiony uczeń
J.Mehoffera, co roku nagradzany, uchodził na
ASP w Krakowie za swoisty fenomen artystycz-
ny ze względu na wyjątkowe uzdolnienia. Był
już wówczas doskonałym rysownikiem i mala-
rzem, który w trakcie studiów wykrystalizował
swój własny styl, mieszczący się w obrębie for-
malnej i tematycznej tradycji polskiego moder-
nizmu. Jako stypendysta rządu francuskiego
kontynuuje studia w Paryżu w Akademie Ranson, pod kierunkiem Maurice Denisa który doceniał
jego talent i stawiał za wzór reszcie swych uczniów. Po powrocie, w swojej pracowni, w 1928 r.
inicjuje powstanie ugrupowania „Zwornik”, nakreślając jego program, cele i dążenia. Pojmował
świat w kategoriach specyficznej wyobraźni, która zacierała różnicę między realnym światem, a
fantazją. Główną domeną wszechstronnej twórczości były kompozycje figuralne, z reguły wielopo-
staciowe, symboliczne alegorie, niewolne od wątków literackich. Kompozycje te powtarzają w licz-
nych wariantach takie motywy jak Miłość na dachu czy Przeprowadzka artystów . Wplata w swoim
koloryzmie jakości rysunkowo-linearne z malarskimi; lekko modelowane płaszczyzny otacza nie-
kiedy falistymi, czasem manierycznymi liniami. Stosowaną gładką fakturę wzbogaca często o chro-
powatość powierzchni powodując efekt drgania plam kolorystycznych. Tworzył również pełne ta-
jemniczości pejzaże, akty oraz symboliczne w swej wymowie martwe natury.
27
Kasper Pochwalski
Przeprowadzka, 1925 olej, płótno, 66 x 46 cm, sygn.
własność prywatna
28
Kasper Pochwalski
Marzenie, 1926 olej, płótno, 68 x 49 cm, sygn. własność prywatna
29
Kasper Pochwalski
Pożegnanie artysty, 1927 olej, płótno, 79 x 69 cm
własność prywatna
30
Kasper Pochwalski
Moja muza, 1929 olej, płótno, 108 x 75 cm, sygn. własność prywatna
31
Kasper Pochwalski
Odnowa obrazu, 1929 olej, płótno, 108 x 89 cm, sygn.
własność prywatna
32
Kasper Pochwalski
Sen monarchy, 1930 olej, płótno, 97 x 69 cm, sygn. własność prywatna
33
Kasper Pochwalski
W zaciszu, 1930 olej, płótno, 152 x 100 cm, sygn.
własność prywatna
34
Kasper Pochwalski
Sztuka na cenzurowanym, 1930 olej, płótno, 104 x 118 cm, sygn. własność prywatna
35
Kasper Pochwalski
Syreny, 1931 olej, płótno, 61 x 79 cm, sygn.
własność prywatna
36
Zbigniew Pronaszko
Zbigniew Pronaszko (1885 Debreczyn-1958 Kraków)
Był jednym z głównych przedstawicieli formistycznej awangardy (lata
1917-1922) i nurtu kolorystycznego (lata 30. i 40. XX wieku), a także
malarzem, rzeźbiarzem, scenografem. Studiował w Szkole Sztuk
Pięknych w Kijowie i krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych (m. in. u
Jacka Malczewskiego i Teodora Axentowicza). Tematem jego malar-
stwa były sceny rodzajowe, pejzaże, akty, portrety. Zajmował się rów-
nież rzeźbą. Początkowo na postawę artystyczną Pronaszki wpływało
symboliczne malarstwo Malczewskiego. Jako formista nawiązywał do Cézanne'a i estetyki kubizmu,
łącząc je z polską sztuką średniowieczną i podhalańskim malarstwem naiwnym. Dla Pronaszki forma
dzieła była niezwykle ważna. Zgodnie z założeniami kubizmu akcentował płaskość obrazu, niwelował
iluzję głębi przestrzennej w obrazie poprzez przedstawianie różnych fragmentów rzeczywistości z
kilku punktów widzenia i odległości. W jego obrazach dominują błękity i brązy, zgeometryzowane
kształty o rytmicznych układach kompozycyjnych. Artysta stworzył także nowatorską formułę rzeźby
formistycznej, charakteryzującą się dynamiczną rytmiką rozczłonkowanych brył. W 1925 roku artysta
zwrócił się w kierunku koloryzmu (zestawiał ze sobą barwy intensywne, często kontrastowe tony cie-
płe i zimne). Wspólnie z bratem Andrzejem Pronaszką i Tytusem Czyżewskim był pomysłodawcą
wystaw Niezależnych w Krakowie. Zbigniewa Pronaszkę uważa się za teoretyka formizmu. Jego arty-
kuł „Przed wielkim Jutrem”, opublikowany na łamach czasopisma „Rydwan” w 1914 roku stał się ma-
nifestem młodej sztuki. Artysta był współzałożycielem awangardowej grupy Ekspresjoniści Polscy (od
1919 r. Formiści). Zajmował się także scenografią i pracą dydaktyczną (wykładał w Wolnej Szkole
Malarstwa Ludwiki Mehofferowej w Krakowie i na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana
Batorego w Wilnie). Pronaszko był członkiem Towarzystwa Artystów Polskich "Sztuka", z którym wy-
stawiał swoje prace. Brał udział także w ekspozycjach grupy Zero, Nowej Generacji i „Zwornika”. Ob-
razy Pronaszki wystawiane były w kraju (np. Kraków, Lwów) i poza jej granicami (m. in. w Paryżu,
Wiedniu, Stanach Zjednoczonych, Sztokholmie i Wenecji). Indywidualne wystawy artysty odbyły się
w warszawskim Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w 1922 i 1957 roku. Artysta został wyróżniony
złotym medalem za malarstwo na Międzynarodowej Wystawie "Sztuka i Technika" w Paryżu (1937
r.), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1954 r.), Orderem Sztandaru Pracy I klasy i
Nagrodą Państwową I stopnia (1955 r.).
37
Zbigniew Pronaszko
Czytająca, ok. 1938 akwarela, gwasz, 37 x 28, 5 cm, sygn.
z kolekcji Galerii Polonia Art
38
Zbigniew Pronaszko
Szachista olej, płótno, 60 x 54,7 cm, sygn. nr inw. MGB/Sz 7392 ze zbiorów Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu
39
Czesław Rzepiński
Czesław Rzepiński (1905 -1995 Kraków)
W 1923 roku rozpoczął studia w Wolnej Szkole Malarstwa
Ludwiki Mehofferowej, prowadzonej przez Z. Pronaszkę i J.
Fedkowicza. Następnie studiował na ASP w Krakowie w
latach 1925-1929 i w Oddziale Paryskim ASP, prowadzo-
nym przez prof. Józefa Pankiewicza. Od 1931 roku wysta-
wiał z grupą „Zwornik”. Czesław Rzepiński w latach 1945-
1947 pełnił funkcję prezesa ZPAP. Pracował także jako pe-
dagog, m. in. prowadził kursy dla nauczycieli rysunku w Li-
ceum Krzemienieckimi i wykładał w macierzystej uczelni (od
1948 roku jako profesor).
W latach 1954-1967 był rektorem ASP w Krakowie. W
swym malarstwie odwoływał się do tradycji postimpresjonizmu, jego koncepcja malarstwa wywodziła
się ze sztuki P. Bonnarda i P.Matisse’a. Przez całe życie był konsekwentnym kolorystą. Traktował
motyw czy temat obrazu jako pretekst do swobodnej gry barw, a czasem rozwiązań dekoracyjnych,
czemu sprzyjało właściwe mu prowadzenie pędzla drobnymi, kolistymi ruchami. Malował wibrujące
barwami pejzaże, martwe natury i portrety na wzorzystych tłach, w których kształt postaci dookreślał
konturem. Pulsującą barwami materię malarską wzbogacał impastami. W latach 60. i 70. malarstwo
Rzepińskiego zbliżyło się do abstrakcji aluzyjnej. Do spopularyzowania sztuki artysty przyczynił się
Wiesław Ochman, oddany kolekcjoner jego prac.
40
Czesław Rzepiński
Martwa natura z dynią, 1930 olej, płótno, 38 x 46 cm, sygn. własność prywatna
41
Czesław Rzepiński
Pejzaż z Radziszowa, 1928 olej, płótno, 58,5 x 67,5 cm, sygn.
własność prywatna
42
Czesław Rzepiński
Portret w czarnym kapeluszu, 1937 olej, płótno, 65 x 81 cm, sygn. własność prywatna
43
Czesław Rzepiński
Sąd Parysa olej, płótno, 35 x 27 cm, sygn.
własność prywatna
44
Emil Schinagel
Emil Schinagel (1899 Drohojów-1943 Lwów)
Był malarzem, grafikiem, ale także lekarzem medycyny. Współ-
tworzył słynną grupę „Zwornik”, z którą prezentował swoje prace.
Studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie pod okiem
Axentowicza, w Brukseli u Van Haalema oraz na Wydziale Lekar-
skim Uniwersytetu Jagiellońskiego. Tworzył malarstwo ścienne,
ilustracje do książek, grafiki, a nawet pisał artykuły o tematyce
artystycznej (m. in. w czasopiśmie „Głos Plastyków”). Tematem
jego dzieł były także martwe natury, portrety, pejzaże i sceny ro-
dzajowe. Artystę zalicza się do orientacji kolorystycznej. Zwiedził
wiele europejskich krajów, na dłużej zamieszkał w Paryżu i An-
twerpii (miał tam indywidualną wystawę swoich prac). Brał udział w wystawach w Instytucie Propagan-
dy Sztuki i Zrzeszeniu Żydowskich Artystów Malarzy i Rzeźbiarzy.
45
Emil Schinagel
Akt olej, płótno, 131 x 81,5 cm, sygn.
własność Nikodem Gaj
46
Emil Schinagel
Gospoda pod Jarosławiem, ok. 1930 olej, płótno, 60 x 73 cm, sygn. własność prywatna
47
Emil Schinagel
Młyn w Wenduyne olej, płótno, 65 x 50,5 cm, sygn.
własność Nikodem Gaj
48
Emil Schinagel
Podwórko olej, płótno, 60 x 45 cm, sygn. nr inw. MGB/Sz 3903 ze zbiorów Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu
49
50
Emil Schinagel
Na targu olej, płótno, 55,8 x 69 cm, sygn. własność Nikodem Gaj
51
Marian Szczyrbuła
Marian Szczyrbuła (1899-1942)
Studia artystyczne podjął w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie pod opieką Józefa Mehoffera i Woj-
ciecha Weissa. Malował przede wszystkim pejzaże z rejonów Wileńszczyzny, Stryja i Drohobycza, a
także Krakowa. Tworzył także portrety. Szczyrbuła w swoich obrazach stosował delikatną geometry-
zację, wyraźny kontur oraz zróżnicowaną fakturę malarską. Wykorzystywał głównie ciemną tonację
barwną z elementami intensywnego koloru. Artysta należał do grupy Formistów i grupy „Zwornik”.
Przynależał także do grupy uczniów Pankiewicza z tzw. Komitetu Paryskiego. Szczyrbuła wykładał w
Seminarium Nauczycielskim w Tarnopolu, a także w gimnazjach w Stryju, Wilnie, Dziśnie i Wilejce.
Wystawy prac malarza odbywały się wspólnie z grupą „Zwornik” (Kraków, Lwów). Oprócz tego,
uczestniczył w ekspozycjach krakowskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych i warszawskiego
Instytutu Propagandy Sztuki. W czasie II wojny światowej większość prac artysty spłonęła. Szczyrbuła
został wywieziony do Tobolska w roku 1941 i tam zmarł.
52
Marian Szczyrbuła
Portret żony artysty, 1927-1930 olej, tektura, 56 x 38 cm nr inw. MGB/Sz 7799 ze zbiorów Muzeum Górnośląskiego
53
Marian Szczyrbuła
Widok ze Stryja , 1926-1929 olej, tektura, 65 x 91, 5 cm
nr inw. MGB/Sz 7800 ze zbiorów Muzeum Górnośląskiego