2Język polskiPODRĘCZNIK

LICEUM I TECHNIKUM

zakres podstawowy i rozszerzony

ZROZUMIEĆ TEKSTzrozumieć człowieka

Autorzy: Dariusz Chemperek, Adam Kalbarczyk, Dariusz Trześniowski

Podręcznik dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania i wpisany do wykazu podręczników przeznaczonych do kształcenia ogólnego do nauczania języka polskiego, na podstawie opinii rzeczoznawców: dr hab. Jadwigi Bednarek, dr. Wojciecha Kaliszewskiego, mgr Teresy Zawiszy-Chlebowskiej.

Zakres kształcenia: podstawowy i rozszerzonyEtap edukacyjny: IVTyp szkoły: szkoły ponadgimnazjalneRok dopuszczenia: 2014

Numer ewidencyjny w wykazie (dla tradycyjnej i elektronicznej formy podręcznika): 703/3/2014

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o.Warszawa 2014

Wydanie pierwsze (2014)

ISBN 978-83-02-14703-6

Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Magdalena Kopeć-Kubit (redaktor koordynator), Małgorzata Magenta-SiemiaszkoWspółpraca redakcyjna: Anna RogowskaRedakcja językowa: Rozalia SłodczykRedakcja techniczna: Iwona BiałkowskaProjekt okładki: Joanna PlakiewiczProjekt graficzny i opracowanie graficzne: Katarzyna TrzeszczkowskaFotoedycja: Natalia MarszałekSkład i łamanie: Recontra Studio Graficzne

Zalecane wymagania systemowe i sprzętowePodręcznik elektroniczny w formacie PDF otwierany na komputerach PC i MAC wymaga zainstalowania bezpłatnego programu Adobe Reader (http://get.adobe.com/reader/); otwierany na tabletach i telefonach z systemem Apple iOS wymaga zainstalowania bezpłatnego programu iBooks (do pobrania ze sklepu App Store); otwierany na tabletach i telefonach z systemem Android wymaga zainstalowania bezpłatnego programu Adobe Reader (do pobrania z Google Play).

Pomoc techniczna: epomoc@wsip.com.plMateriały, do których masz dostęp, nie mogą być rozpowszechniane publicznie, nie mogą być przedmiotem dalszego obrotu. Rozporządzanie ich opracowaniem wymaga uzyskania zgody.

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne spółka z ograniczoną odpowiedzialnością 00-807 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96Tel.: 22 576 25 00Infolinia: 801 220 555www.wsip.pl

Publikacja, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty.

Szanujmy cudzą własność i prawo.Więcej na www.legalnakultura.pl

Polska Izba Książki

3S P I S T R E ś C I

R O M A N T Y Z M

tablica chronologicZna – romantyzm i pozytywizm ..................................................... 10

1 Romantyzm, czyli inna nowoczesność ................................................................................. 16

2 Skały kredowe na Rugii. Nastrój w malarstwie romantycznym S ..................................... 21

3 W dziedzinie Ducha. Filozofia epoki romantyzmu .............................................................. 24

• Georg Wilhelm Friedrich Hegel Wykłady z filozofii dziejów 4 Wszyscy ludzie będą braćmi… Hymn zjednoczonej Europy ................................................. 28

• Friedrich Schiller Do Radości 5 Jednością silni, rozumni szałem... Pierwiastki klasyczne i romantyczne w Odzie do młodości R ............................................................................................................ 32

• Adam Mickiewicz Oda do młodości 6 Miej serce i patrzaj w serce… Miłość i śmierć w balladach Mickiewicza i Tuwima .............. 38

• Adam Mickiewicz Romantyczność • Julian Tuwim Śmierć 7 Gwiazdy nad tobą i gwiazdy pod tobą… Romantyczny subiektywizm i przeżycie historii R ............................................................................................................. 43

• Adam Mickiewicz Świteź 8 Bywam albo w niebiosach, albo w piekła mękach... Obraz miłości romantycznej w utworach Mickiewicza ........................................................................................................ 50

• Adam Mickiewicz Dziady, część IV • Adam Mickiewicz Niepewność • Adam Mickiewicz Dobranoc 9 Będę pamiętał ten wieczór przez całe życie... Tradycja romantyczna w prozie Konwickiego R ........................................................................................................ 57

• Tadeusz Konwicki Kronika wypadków miłosnych 10 Jedźmy, nikt nie woła… Nastrojowość i refleksyjność Sonetów krymskich R ...................... 61

• Adam Mickiewicz Stepy akermańskie • Adam Mickiewicz Burza 11. Gdzież jesteś, o miłości, potęgo i chwało? Refleksje historiozoficzne w Sonetach krymskich .............................................................................................................. 65

• Adam Mickiewicz Bakczysaraj • Adam Mickiewicz Bakczysaraj w nocy 12 Trzeba być lisem i lwem... O walce moralnej i niemoralnej .................................................. 69

• Adam Mickiewicz Konrad Wallenrod infografika: Bohaterowie romantyczni i ich twórcy .......................................................... 74 13 Taka pieśń jest nieśmiertelność! Wizja poety i poezji w Wielkiej Improwizacji .................... 76

• Adam Mickiewicz Dziady, część III • Andrzej Bursa Poeta 14. Dzień, noc śpiewamy... Dziady jako dramat romantyczny R ............................................... 83

• Adam Mickiewicz Dziady, część III

4

nowe zrozumieć tekst – zrozumieć człowieka | spis treści

15. Obowiązek cierpieć za was, przyjaciele... Zbiorowy wymiar cierpienia w Dziadach drezdeńskich ...................................................................................................... 90

• Adam Mickiewicz Dziady, część III 16. A imię jego czterdzieści i cztery... Myśl mesjanistyczna Adama Mickiewicza ...................... 95

• Adam Mickiewicz Dziady, część III 17. Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi… Lawa Tadeusza Konwickiego S .................... 102

18. Co się stało z mitologią słowiańską? Romantyzm polski wobec wierzeń dawnych Słowian .................................................................................................................. 105

•Maria Janion Co się stało z mitologią słowiańską? 19. Do tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych… Idea małej ojczyzny w Panu Tadeuszu ................................................................................................................... 108

•Adam Mickiewicz Pan Tadeusz (Inwokacja) 20. Stary Dąbrowskiego posłyszeć mazurek… Historia i współczesność w poemacie Mickiewicza ...................................................................................................... 113

•Adam Mickiewicz Pan Tadeusz 21. Jestem szlachcic…; jestem Polak… Droga od rodów do narodu w Panu Tadeuszu ............. 118

•Adam Mickiewicz Pan Tadeusz 22. U nas dość głowę podnieść: ileż to widoków! Obraz przyrody Północy w Panu Tadeuszu i powieści Miłosza R .............................................................................. 125

• Adam Mickiewicz Pan Tadeusz • Czesław Miłosz Dolina Issy 23. Zamknij drzwi… Sąd nad Jackiem Soplicą ......................................................................... 133

24. Ojczyzna myśli mojej… Pejzaż wewnętrzny w lirykach lozańskich .............................. 136

•Adam Mickiewicz [Nad wodą wielką i czystą…] •Adam Mickiewicz [Gdy tu mój trup…] 25. Jezioro z niebem dzielić… Romantyczny kreacjonizm Słowackiego R .............................. 140

•Juliusz Słowacki Rozłączenie 26. Boże! zdejm z mego serca jaskółczy niepokój… Dylematy egzystencjalne Kordiana R ..... 144

•Juliusz Słowacki Kordian 27. Obym się sam ocenił, skoro świat ocenię… Kordian w poszukiwaniu wartości R ............ 150

•Juliusz Słowacki Kordian 28. Polska Winkelriedem narodów! Kordian jako polemika z III częścią Dziadów R ............. 154

•Juliusz Słowacki Kordian infografika: Koncepcje narodowowyzwoleńcze romantyzmu ....................................... 158

29. Ty chciałeś zabić widmo, poświęcić się za nic… Dramat o przyczynach upadku powstania listopadowego R ................................................................................................. 160

•Juliusz Słowacki Kordian •Ernest Bryll Lekcja polskiego – Słowacki 30. Płynąc po świecie… Modlitwa poetycka w poezji romantycznej i współczesnej .............. 165

•Juliusz Słowacki Hymn •Anna Kamieńska Prośba 31. Sięgnę do wnętrza twych trzew… Słowackiego bolesny rozrachunek z narodem .............. 170

•Juliusz Słowacki Grób Agamemnona

5S P I S T R E ś C I

32. Wieszcza najjaśniejsza chwała… Jak poeci żegnają się ze światem ................................... 176

•Juliusz Słowacki [Bo to jest wieszcza najjaśniejsza chwała…] •Jarosław Iwaszkiewicz Do prawnuczki 33. Żegnaj mi, ogródku i domku... Dramat rodzinny w Nie-Boskiej komedii R ....................... 179

•Zygmunt Krasiński Nie-Boska komedia 34. Sztuka dyskusji J ................................................................................................................. 184

35. Gdybym był tobą, wiem, co bym uczynił… Dialektyka racji cząstkowych w Nie-Boskiej komedii R ........................................................................................................ 187

•Zygmunt Krasiński Nie-Boska komedia 36. Słowo pociechy i mordu… Obraz rewolucji w dramacie Krasińskiego R .......................... 191

•Zygmunt Krasiński Nie-Boska komedia 37. Bym z rozpaczy nie oszalał... Obraz miłości romantycznej w listach Zygmunta Krasińskiego R ................................................................................................... 197

•Zygmunt Krasiński List do Delfiny Potockiej z 18 lipca 1843 r. •Zygmunt Krasiński Listy do Jerzego Lubomirskiego 38. Jak gdyby głazom tylko wierzyć można… Wartość inności w wierszach Norwida ............ 204

•Cyprian Norwid Adam Krafft •Cyprian Norwid W Weronie 39. Czemu, Cieniu, odjeżdżasz… Jednostka w dziejach ............................................................ 209

•Cyprian Norwid Bema pamięci żałobny-rapsod 40. I była w tem Polska… Cypriana Norwida myśl o sztuce R ................................................ 214

•Cyprian Norwid Fortepian Szopena 41. Już my im pokażemy! O romantycznej roli pisarza – z dystansem R .............................. 218

•Witold Gombrowicz Trans-Atlantyk 42. Nie lepsza Synczyzna? Refleksja kulturowa w Trans-Atlantyku R .................................... 224

•Witold Gombrowicz Trans-Atlantyk 43. Miłość jest cygańskim dzieckiem… O sytuacjach egzystencjalnych w języku opery S R ... 228

•Georges Bizet Carmen 44. Wędrówka przez sprzeczności i paradoksy literatury romantyzmu ................................... 233

umiem WiĘceJ. ZaDania testoWe i WYPoWieDZi Pisemne ............................................ 238

umiem WiĘceJ. WYPoWieDZi Pisemne – PoZiom roZsZerZonY ...................................... 254

umiem WiĘceJ. WYPoWieDŹ ustna ............................................................................... 258

romantYZm. Polecenia na koniec DZiału .................................................................. 264

P O Z Y T Y W I Z M

45 Pozytywizm, czyli literatura na miarę „wieku pary i elektryczności” .............................. 266

46 Józef Chełmoński – przedstawiciel realizmu w malarstwie polskim XIX w. S ............. 272

47. Duch fizyki społecznej… Filozofia pozytywizmu ................................................................. 276

•Auguste Comte Wykład filozofii pozytywnej infografika: Miejsca pozytywistów ................................................................................... 280

6

nowe zrozumieć tekst – zrozumieć człowieka | spis treści

48. Prawdziwa mądrość niechaj was pogodzi… Wiersz programowy Adama Asnyka ............. 282

• Adam Asnyk Do młodych 49. U zbiegu dwu dróg… Nadniemeńska epopeja ...................................................................... 285

•Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem 50. Tu jest moje i twoje miejsce… Epopeja Orzeszkowej na dużym ekranie S ......................... 290

• Nad Niemnem, reż. Zbigniew Kuźmiński 51. Idź na mogiłę ojca… Dyskusja o patriotyzmie w Nad Niemnem ........................................ 293

• Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem 52. W korczyńskim dworze… Obraz dworu u Orzeszkowej i Mickiewicza .............................. 298

• Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem • Adam Mickiewicz Pan Tadeusz 53. Jak być powinno… Program pozytywizmu polskiego w powieści Orzeszkowej ............... 304

• Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem 54. Nie ma domu… Obraz domów dzieciństwa w poezji współczesnej ................................. 308

• Czesław Miłosz Dwór • Adam Zagajewski Dom 55. Za co oni mają wszystkich Żydów bić? Przeciw antysemityzmowi ..................................... 312

• Maria Konopnicka Mendel Gdański 56. Obowiązki względem ludzkości i cywilizacji. Hasła pozytywizmu w felietonie .................. 317

• Bolesław Prus Jubileusz i współczesność (Kroniki) 57. Powieściowe traktaty moralne. Poetyka realizmu ............................................................... 323

• Michał Głowiński Powieść i autorytety 58. Cały ten świat lalek… Poetyka polskiej powieści realistycznej ........................................... 327

• Bolesław Prus Lalka • Jan Kochanowski O żywocie ludzkim R 59 I Bóg wie, co by dla kraju mógł zrobić taki jak on człowiek... Wokulski jako bohater nowych czasów ....................................................................................................................... 331

• Bolesław Prus Lalka 60. Zmarnowaliście życie moje... Zatruliście dwa pokolenia! Miłość w czasach nieromantycznych ................................................................................................................ 335

• Bolesław Prus Lalka 61. Z komórki przy sklepie do buduaru hrabiny, co za skok! Obraz społeczeństwa w Lalce ..... 340

• Bolesław Prus Lalka infografika: Bohaterowie pozytywizmu ........................................................................... 344

62. Przypnę ludzkości skrzydła... Utopia naukowa w Lalce ....................................................... 346

• Bolesław Prus Lalka 63. Stylowe zróżnicowanie języka polskiego J ....................................................................... 351

• Bolesław Prus Lalka • Agata Tuszyńska Rosjanie w Warszawie 64. Wszyscy chorujemy na nerwy... Pozytywistyczne rewizje Jana Tomkowskiego ................ 356

• Jan Tomkowski Neurotyczni bohaterowie Prusa 65. Wzorzec damy i rycerza. Emancypacja w oczach feministki ............................................. 360

• Sławomira Walczewska Damy, rycerze i feministki

7S P I S T R E ś C I

S

7

66. Pani Bovary to ja... Nowoczesny portret kobiety R ............................................................ 364

• Gustave Flaubert Pani Bovary 67. Wszystko zdawało się pogrążone w głębokim śnie… Obraz prowincji w Pani Bovary R ...... 369

• Gustave Flaubert Pani Bovary 68. Chciałbym napisać książkę o niczym… Nowatorska konstrukcja powieści Flauberta R ..... 373

• Gustave Flaubert Pani Bovary 69. Kolor tak i kolor nie. Poetycka rozprawa o realizmie i – z realizmem R .......................... 377

• Zbigniew Herbert Trzy studia na temat realizmu 70. Prawdziwy koniec XIX wieku. Wędrówka po motywach i tematach pozytywizmu ...... 381

umiem WiĘceJ. WYPoWieDZi Pisemne ........................................................................... 385

umiem WiĘceJ. WYPoWieDZi Pisemne – PoZiom roZsZerZonY ..................................... 389

umiem WiĘceJ. WYPoWieDŹ ustna ................................................................................ 397

PoZYtYWiZm. Polecenia na koniec DZiału ................................................................. 402

Więcej o tekstach i kontekstach. Lektury ............................................................................ 403

Indeks pojęć .......................................................................................................................... 405

Spis tekstów zamieszczonych w podręczniku ................................................................... 407

Źródła ilustracji ..................................................................................................................... 408

J

Treści zakresu rozszerzonego

Zagadnienia z nauki o języku

R Analiza dzieła sztuki

10

1815 – kongres wiedeński ustanawia w Europie porządek polityczny, który przetrwa do 1914 roku (święte Przymierze); – restauracja Burbonów we Francji, Ludwik XViii królem

1822 – proklamowanie niepod­ległości Grecji

1825 – powstanie dekabrystów w Rosji

1830 – rewolucja lipcowa we Francji; abdykacja Karola X

1815 – utworzenie Królestwa Polskiego z ziem Księstwa War­szawskiego; unia personalna między Rosją a Polską; – utworzenie Wolnego miasta Krakowa oraz Wielkiego Księstwa Poznańskiego (w obrębie Prus)

1823–1824 – proces Towarzy­stwa Filomatów i Filaretów w Wilnie

1829 – koronacja w Warszawie cara mikołaja i na króla Polski1830–1831 – powstanie listo­padowe (25.02.1831 – bitwa pod Olszynką Grochowską; odwrót Rosjan spod Warszawy; 26.05.1831 – klęska pod Ostro­łęką; 8.09.1831 – kapitulacja Warszawy)

1807 – Fenomenologia ducha Georga Wilhelma Friedricha (czytaj: giorga wilhelma fridrisia) Hegla1808 – Faust cz. 1 Johanna Wolf­ganga Goethego (czytaj: getego); – Krzyż w górach caspara davida Friedricha (czytaj: kaspara dawida fridrisia)1813 – Giaur George’a Byrona (czytaj: dżordża bajrona)1814 – Rozstrzelanie powstańców madryckich Francisca (czytaj: fransiska) Goi

1818 – Tratwa meduzy Théodore’a Géricault (czytaj: teodora żeriko)

1824 – Ludwig van Beethoven (czytaj: ludwich fan betofen) kończy iX Symfonię

1829 – Wilhelm Tell Gioacchina (czytaj: dzioakina) Rossiniego1830 – czerwone i czarne Stendhala [czytaj: stądala; właściwie: Henri Beyle (czytaj: ąri bel)]1830 – Wolność prowadząca lud na barykady Eugène’a delacroix (czytaj: eżena delakrua)1830–1842 – Kurs filozofii pozytywnej Auguste’a comte’a (czytaj: ogiusta kąta)1833 – Eugeniusz Oniegin Aleksandra Puszkina

1816 – utworzenie Uniwersyte­tu Warszawskiego (zamknięty w 1831 r.)1817 – powstanie Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie: biblioteki, muzeum, placówki naukowej i wydawniczej

1822 – Ballady i romanse Adama mickiewicza w pierwszym tomie Poezji1823 – dziady cz. ii i iV mickie­wicza w drugim tomie Poezji1825 – maria Antoniego malczewskiego1828 – Konrad Wallenrod mickiewicza

1830 – Koncert e­moll Fryderyka chopina

1832 – dziady cz. iii mickiewicza

1834 – Pan Tadeusz mickiewicza; – Kordian Juliusza Słowackiego; – Zemsta Aleksandra Fredry

Najważniejsze wydarzenia Najważniejsze wydarzenia historyczne i polityczne z dziejów kultury

Europa i świat ZiEmiE polskiE Europa ZiEmiE polskiE

Michał Elwiro Andriolli, ilustracja do Pana Tadeusza

Wojciech Kossak, Noc listopadowa, XX w., Muzeum Wojska Polskiego, Warszawa

Jean Godefroy (czytaj: żą godfrła), Kongres wiedeński, miedzioryt, 1819, Ermitaż, Petersburg

11R O M A N T y Z M I P O Z y T y W I Z M

Najważniejsze wydarzenia Najważniejsze wydarzenia historyczne i polityczne z dziejów kultury

Europa i świat ZiEmiE polskiE Europa i świat ZiEmiE polskiE

1835 – Ojciec Goriot Honoré de Balzaca (czytaj: onore de balzaka)

1836 – Rewizor mikołaja Gogola1837 – Klub Pickwicka charlesa dickensa (czytaj: pikłika czarlsa dikensa)

1839 – wynalezienie dageroty­pii, prototypu fotografii1842 – Parowiec w burzy śnieżnej Williama Turnera (czytaj: łiliema ternera)1847 – Wichrowe wzgórza Emily Brontë (czytaj: emili bronty)1848 – manifest komunistycz­ny Karola marksa i Fryderyka Engelsa1848 – dama kameliowa Alexandre’a dumasa (czytaj: aleksądra dimasa) syna1849 – dziewczęce lata Panny marii dantego Gabriela Rosset­tiego; malarstwo prerafaelitów1851 – moby dick Hermana melville’a (czytaj: melwila); – pierwsza wystawa świa­towa (Londyn) prezentująca dorobek kulturalny, naukowy i techniczny krajów świata1853 – Traviata Giuseppe Verdie­go (czytaj: dżjuzepe werdiego)1856 – ślepa dziewczynka Johna Everetta millaisa (czytaj: milesa)1857 – Pani Bovary Gustave’a Flauberta (czytaj: bowari giustawa floberta); – Kwiaty zła charles’a Baudelaire’a (czytaj: szarla bodlera)1862 – Nędznicy Victora Hugo (czytaj: igo)

1837 – wstąpienie na tron bry­tyjski królowej Wiktorii; począ­tek tzw. epoki wiktoriańskiej; Wielka Brytania mocarstwem kolonialnym

1848 – Wiosna Ludów w Eu­ropie (głównie w Niemczech, na Węgrzech i we Włoszech); – Algieria posiadłością francuską

1852 – koronacja Napoleona iii na cesarza Francji1853–1856 – wojna krymska, przegrana Rosji z Anglią i Francją

1859 – stłumienie powstania sipajów, indie pod panowa­niem angielskim1860 – Francja i Anglia podpo­rządkowują sobie chiny1859–1870 – proces zjed­noczenia Włoch pod wodzą Garibaldiego

1833–1855 – stan wojenny w Królestwie Polskim

1838 – założenie przez Karola marcinkowskiego spółki „Ba­zar” w Poznaniu; aktywizacja ekonomiczna i narodowa Polaków

1846 – rabacja galicyjska pod wodzą Jakuba Szeli; powstanie krakowskie; wcielenie Wolnego miasta Krakowa do Austrii

1848 – powstanie wielkopol­skie, zlikwidowanie przez Prusy autonomii Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1849)

1835 – Nie­Boska komedia Zygmunta Krasińskiego (portret poniżej)

1837 – Bitwa pod Somosierrą Piotra michałowskiego1838 – założenie Biblioteki Polskiej w Paryżu

1842 – Ulana Józefa ignacego Kraszewskiego

1848 – utworzenie przez mickiewicza legionu polskiego we Włoszech, Skład zasad (patrz: Wiedzieć więcej..., lekcja 19.)

1851 – Promethidion (czytaj: prometidion) cypriana Norwida (portret powyżej)

1862–1869 – działalność Szkoły Głównej w Warszawie (ilustracja powyżej)

George Hayter (czytaj: dżordż hajter), Królowa Wiktoria, 1840, Royal Collection (czytaj: rojal kolekszyn), Londyn

Cosette (czytaj: kozet), ilustracja do Nędzników Victora Hugo