Zob. okładka, spis treści i wstęp
Transcript of Zob. okładka, spis treści i wstęp
redakcja naukowa
Ryszard Zięba
Bezp|eczeństwomiędzynarodowe
p0 zlmnej WOJ nle
redakcja naukowa
Ryszard Zięba
m§xp§§cx§ńsXw&m§ędxyrx&rxxdmwre
p0 ilmneJ WOJ nle
Redakcia naukowa serii
dr Agnieszka Bryc, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
dr Justyna Zając, Uniwersytet Warszawski
Wydawca: EwaSkuzaRedakcja merytorycz na: Andrzej Brzozowski
Projekt okładki, stron tytułowych
i opracowanie typograficzne serii: Iacek Staszewski
Korekta: Mar i a Aleks andr o w
Indeks: Andrzej Brzozowski
ISBN 978 -8 3 - 6050I-92- 4
@ Copyright by Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne
Warszawa 2008
Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne Spółka z o,o,
Grupa Kapitałowa \MSiP S.A,
00-696 Warszawa, ul. }. Pankiewicza3
www.waip.com.pl
Wydanie pierwsze
Arkuszy drukarskich: 38
Skład i łamanie: ErykStawińskiDruk i oprawa: Drukarnia TREND
Spis treści
W§tęp RyuardZięba tt
Wplowadzenie Ryszard Zięba
pozimnowojenny paradygmat bezpieczeństwa międzynarodowego 15
1. Pojęcie i istota bezpieczeństwa międzynarodowego 15
2. Doświadczenie zbadania bezpieczeństwa w latach zimnej wojny:
przydatność teorii realistycznej 22
3. Nowe rodzaje ryzyka d|abezpieczeństwa międzynarodowego
po zimnejwojnie 25
4. środki i metody kształtowan ia bezpieczeństwa międzynarodowego
po zimnej wojnie: przydatność teorii neoliberulnej 32
5. Dialektyka regionalizacji i globaliz acjibezpieczeństwa
międzynarodowego 36
CZĘŚĆ PIERWSZA
Rozdział l lustyna Zajqc
Koncepcja bezpieczeństwa USA 43
l. Przesłanki redefinicji bezpieczeństwa po zimnej wojnie 43
2. Dokumenty programowe 45
3. Ewolucja koncepcji bezpieczeństwa 53
4. Konkluzje 59
Rozdział ll Agnieszka Bryc
Koncepcja bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej 62
1. Przesłanki redefinicji bezpieczeństwa po zimnej wojnie 62
2. Dokumenty programowe 64
3. Ewolucja i nowe tendencje w koncepcji bezpieczeństwa 76
4. Konkluzje 8l
,:ł*3#łi§tEb
Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej wojnie
Rozdział lll Bartosz wiśniewski
Koncepcja bezpieczeństwa Wielkiej Brytanii 83
l. Przesłanki redefinicji bezpieczeństl^/a po zimnej wojnie 83
2. Główne dokumenty programowe 88
3. Ewolucja koncepcji bezpieczeństwa 92
4. Nowe elementy w koncepcji bezpieczeństwa:
idea ,,dyplomacji obronności" 102
5. Konkluzje 102
Rozdział lY lrmaSłomczyńska
Koncepcja bezpieczeństwa Francji 105
1. Przesłanki redefinicji bezpieczeństwa po zimnej wojnie l05
2. Dokumenty programo\ĄIe; redefi nicj a bezpieczeństwa l07
3. Ewolucja koncepcji bezpieczeństwa 116
4. Konkluzje l20
RozdziałV AleksandraZięba
Koncepcja bezpieczeństwa Niemiec 122
1. Przesłanki redefinicji bezpieczeństwa po zimnej wojnie l22
2. Dokumenty programowe |27
3. Program reformy Bundeswehry 134
4. Ewolucja koncepcji bezpieczeństwa 140
5. Konkluzje 143
RozdziałVl Ryuord Zięba
Koncepcja bezpieczeństwa Unii Europejskiej 147
l. przesłanki ustanowienia polityki b ezpieczeństwa unii Europejskiej
2. Podstawy programowe polityki bezpieczeństwa UE 150
3. Europejska strategia bezpieczeństwa 16l
4. Konkluzje 164
RozdziałVll Dominik Mierzejewski
Koncepcja bezpieczeństwa Chińskiej Republiki Ludowej 167
l. Przesłanki redefinicji bezpieczeństwa 168
2. Główne dokumenty programowe l73
3. Ewolucja i nowe tendencje l844. Konkluzje 190
l47
RozdziałV!ll Renata Włoch
Koncepcja bezpieczeństwa Indii 192
1. Zewnętrzne determinanty pozimnowojennej zmiany
koncepcjibezpieczeństwa Indii l93
2. Wewnętrzne determinanty pozimnowoj ennej zmiany
koncepcji bezpieczeństwa Indii l95
3. Redefinicj abezpieczeństwa w głównych dokumentach programowych l99
4. Ewolucja polityki bezpieczeństwa Indii i nowe tendencje
w koncepcji polityki bezpieczeństwa 206
5. Nowe środki i metody polityki bezpieczeństwa Indii 212
6. Konkluzje 214
Rozdział lX Marcin Florion Gawrycki
Koncepcja bezpieczeństwa Brazylii 2|6
1. Przesłanki redefinicji bezpieczeństwa 216
2. Główne dokumenty programowe: redefinicja bezp\eczeństwa 220
3. Ewolucja koncepcji bezpieczeństwa 227
4.Konkluzje 232
CZĘŚ( DRUGA
Rozdział x paweł Frankowski
Bezpieczeństwo globalne w warunkach transformacji ładu
międzynarodowego 237
!. Zmianaparadygmat lbezpieczeństwa globaln ego? 237
Z.Zagrożenta globalne po zimnejwojnie 240
3. Zmianapercepcji zagr ożeń globalnych po zimnej wojnie 252
4. Instytucje kształtujące bezpieczeństwo globalne 254
5. Rola aktorów niepaństwowych w kształtowaniu
bezpieczeństwa globalne go ż57
6. Nowe tendencje w ewolucji globalnego ładu bezpieczeństwa 259
7.Konkfuzje 26l
Rozdział Xl Ryuard Zięba
Bezpieczeństwo państw zrzeszonychwNATO i Unii Europejskiej 263
l. Główne zagrożeniaiwyzwania ż63
2. Adaptacjawielostronnych instytucji bezpieczeństwa
do nowych uwarunkowań 264
Bezpieczeństwo międzynarodowe po zi m nej woj n ie
3. Działania państw i instytucji międzynarodowych
l|a rzecz bezpieczeństw a 27 5
4 Rezultaty i nowe tendencje ewolucji bezpieczeństwa państw
wNATO iUE 290
5. Konkluzje 295
RozdziałXll Marko Mihojić
Bałkański kompleks niestabilnoś ci ibezpieczeństwa 297
1. Wyzwania i zagrożenia d|abezpieczeństwa 298
2. Główne obszary niestabilności na Bałkanach 307
3. D ziaŁania państw i instytucj i międzynarodowych
na rzecz bezpieczeństwa 3l24. Efektywność inicjatyw i działań Ia tzeczbezpieczeństwa 327
5. Nowe tendencje ewolucji bezpieczeństwaBałkanów 327
6. Konkluzje 328
Rozdział Xlll MociejRaś, Agata Włodkowska
Bezpieczeństwo obszaru WNP 33r
1. Wyzwania i zagrożenia dlabezpieczeństwa obszaru WNP 332
2. Główne obszary niestabilności i konflikty w regionie 337
3. D ziałaria państw i instytucj i międzynarodowych
narzeczumacniania bezpieczeństwa na obszarze WNP 347
4. Nowe tendencje ewolucji ładu międzynarodowego w regionie 353
5. Konkluzje 360
Rozdział XlV lustyna Zajqc
Bliskowschodni kompleks niestabilności i bezpieczeństwa 363
l. Wyzwania izagrożentadlabezpieczeństwa na Bliskim Wschodzie 363
2. Główne obszary niestabilności i konflikty w regionie 374
3. Działaniapaństw i instytucji międzynarodowych na tzecz
umacniania b ezpieczeństwa 383
4. Nowe tendencje ewolucji ładu międzynarodowego w regionie 393
5. Konkluzje 396
Rozdziałxv Marcin kaczmarski
Bezpieczeństwo Azji Wschodniej i Pacyfiku 398
l. Wyzwania i zagrożenia dlabezpieczeństwa w regionie 398
2. Główne źródła niestabilności i konflikty w regionie 40l
3. Działania państw i instytucji międzynarodowych
na rzecz umacniania bezpieczeństwa 4O7
4. Nowe tendencje ewolucji bezpieczeństwa międzynarodowego
w regionie 419
5. Konkluzje 42l
Rozdziałxvl Renatawłoch
Bezpieczeństwo Azji Południowej 424
l. Stare i nowe zagrożenia oraz nowe wyzwania 424
2. Główne konflikty i obszary niestabilności w regionie 429
3. D ziaŁania państw i instytucj i międzynarodowych
na tzecz umacniania bezpieczeństwa 440
4. Nowe tendencje ewolucji ładu międzynarodowego w regionie 442
5. Konkluzje 443
Rozdziałxvll wiesław Lizak
Bezpieczeństwo Afryki 446
1. Wyzwania izagrożeniad|abezpieczeństwa w Afryce 447
2. Główne obszary niestabilności w regionie 457
3.Działania na rzecz umacniania bezpieczeństwa 467
4. Konkluzje _ główne trendy ewolucji bezpieczeństwa w regionie 478
Rozdział XVlll Beata Wojna
Bezpieczeństwo Ameryki Łacińskiej i Karaibów 482
|. Zagr ożenia i wyzw ania 482
2. Główne obszary niestabilności 490
3. D ziałania państw i instytucj i międzynarodowych
narzecz umacniania bezpieczeństwa w regionie 498
4. Nowe tendencje ewolucji ładu międzynarodowego w regionie 514
5. Konkluzje 517
Rozdziałxlx Marcin kaczmarski
Problematyka zbrojeń i rozbrojenia 520
1. Dialog strategiczny Rosja-Stany Zjednoczone 52O
2. Nier ozpr zestrzenianie broni masowe go r ażenia 532
3. Ograniczeniaw dziedzinie broni konwencjona|nej 537
4. }akościowy wyścig zbrojeń 540
5. Konkluzje 543
Bezpieczeństwo m iędzyna rodowe po zi m nej woj nie
RozdziałoXXY!:::::r;::::r"_^organŁac jidosprawbezpieczeństwa547
1. Przesłanki a,"l|u,t,organizacli międzynarodowych
w dziedzinie bezpieczeństwa 5Ę
2. Role organizacjimiędzynaro_dol1ch do spraw bezpieczeństwa 549
3. Zagt ożenlu i,vy"*u "ia dla d ziałalno ś ci or ganizacj i
mię dzynaro ao*y,t, do sprlw be zp.ieczeństw a 569
4. Nowe,""d";;; i;"*";" .or organizacjimiędzYnarodowYch
do spraw be zpieczeilstwa 57ż
5. Konkluzje 579
Noty biograficzne o autorach sgt
lndeks sae
Wstęp
p roblematyk a b ezpie czeństwa międzynaro dowe go należy do centralny ch za_
gadnieńvr'nauceostosunkachmiędzynarodowych.Wynikatozokoliczności,żeirork" państw i zbiorowych uczestników życia międzynarodowego o zapewnie_
niewłasnegobezpieczeństwajestpotrzebąocharakterzeegzystencjalnym.Bezjej zaspokojenia nie jest możliwe realizowanie wszystkich innych celów i aspiracji
zarhwno państw, narodów jak i jednostek, Z tego względu w badaniach zawsze
poświęcanonajwięcejuwagiwłaśniezagadnieniombezpieczeństwa.WokresiezimnowojennegopodziałuEuropyiświatabezpieczeństwomiędzynarodowebyło bardzo zmilitaryzowane i w zasadzie za\eżne od stanu stosunków między
dwoma supermocarstwami: związkiem Radzieckim a stanami zjednoczony_
miAmeryki.NawetwregionachodległychodgłównejosirywalizacjiWschód-_Zachód'dawałyosobieznaćobawywynikającezniebezpieczeństwaglobalnejwojny, z możliwym użyciem broni jądrowej, Do połowy lat 80, XX wieku świat
znajdował się w cieniu zagrożeniawielką wojną, która mogła zakończyć się znisz_
czeniem życia naZiemi. W wyniku zmiany polityki jednego z dwóch supermo-
carst* ZSRR, w stosunkach Wschód-Zachód ponownie nastąpiło odPręŻenie,
które ułatwiło dojrzewaj ące przemiany demokratyczne w krajach bloku wschod_
niego.JesieńLudów1989rokubyłasymptomemzałamaniasięsystemówpoli-tycznychpaństw realnego socjalizmu, Ieżącychna wschód od Łaby, Na początku
lat 90. blok wschodni, a następnie ZSRR przestały istnieć. Rozpoczęła się nowa
epoka w rozwoju politycznym państw Europy Środkowej i Wschodniej, a w kon-
sekwencji w historii świata.
Załamanie się zimnowojennego ładu międzynarodowego stworzyło nowe
wielkie szanse dla wielu narodów ale zarazemnowe wyzwania dla polityki państw
i instytucji międzynarodowych oraz dlabezpieczeństwa międzynarodowego, Naj_
ważniejsi gracze sceny międzynarodowej dokonali redefinicji swoich koncepcji
bezpieczeńst\,v'a,anastępniepodjęlinowąpolitykękształtowaniaporządkumię-dzynarodowego-wpierwszejkolejnościwłaśniebezpieczeństwa.Przejściowo
Bezpieczenstwo międzynarodowe po zimnej wojnie
świat stał się policentryczny (niezbyt właściwy jest termin ,;wielobiegunowy"), Od
połowy lat 90. zaczął się wyłaniać nowy układ sił, w którym pozycję hegemona
w kwestiach bezpieczeństwa zajęły stany zjednoczone. powstała ,,jednobiegu_
nowość,, jest jednak kwestionowana przez wielu pretendentów do współdecydo_
wania o losach świata. Na początku xxl wieku wyraźnie widać wzrastającą rolę
międzynarodową i ambicje takich mocarstw, jak Rosja, Chiny, Indie, Brazylia
czy |Jnia Europejska. Bezpieczeństwo międzynarodowe z jednej strony podlega
wszechogarniającym procesom globalizacji (właściwie internacjonalizacji), a z
drugiej - regionalizacji.powżsr" względy wskazują, że istnieje potrzeba opisu i ana|izy całokształ_
tu zjawisk składających się na bezpieczeństwo międzynarodowe pozimnowojen_
nego świata, z uwzględnieniem specyfiki wszystkich regionów. }est to ważne ze
względów poznawczych, a także z lwagi na rosnące zapotrzebowanie społeczne,
cĄi potrzebę dostarczenia wiedzy i andriz dla decydentów polskiej polityki za_
granicznej i bezpieczeństwa. problematykę bezpieczeństwa międzynarodowego
powinni przede wszystkim poznawać ludzie kształcący się, Niniejsza książka
została przygotowana w formie podręcznika do przedmiotu o nazwie ,,Bezpie_
czeństwo międzynarodowe", wykładanego w szkołach wyższych na kierunku
stosunki międzynarodowe. Może być przydatna także dla studentów europeisty_
ki i politologii.celem podręcznika jest ukazanie nowych koncepcji bezpieczeństwa sfor_
mułowanych przez główne państwa świata, a następnie systemów bezpieczeń_
stwa w poszczegóInych regionach: atlantyckim (zintegrowanej Europy oraz usA
i Kanady), Bałkanów, Wspólnoty Niepodległych Państw, Bliskiego Wschodu, Azji
Wschodniej i Pacyfiku, Azji Południowej, Afryki, Ameryki Łacińskiej i Karaibów,
w ujęciu regionalnym chodzi o przedstawienie zagrożeń i wyzwań, głównych ob_
szarów niestabilności i konfliktów, działańpodejmowanychprzez państwa i insty-
tucje międzynarodowe natzeczumacniania bezpieczeństwaoraznowych tendencji
w dziedzinie bezpieczeństwa międzynarodowego. praca podejmuje także zagadnie_
nia globalnych aspektów bezpieczeństwa, zbrojeń i rozbrojenia, a także nowych ról
organizacjimiędzynarodowych w sferze bezpieczeństwa,
zespółautorski stanowią uczestnicy specjalnie zorganizowanej ,,grupy zada_
niowej", złożonejw większości z młodych b adaczy z kilku ośrodków akademickich
w kraju: Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Marii_Curie Skłodowskiej
w Lublinie, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uniwersytetu Łódzkie-
go, Akademii świętokrzyskiej _ Filii w Piotrkowie Trybunalskim, Szkoły Głównej
Gospodarstwa wiejskiego w warszawie, polskiego Instytutu spraw Międzyna_
rodowych i centrurn stosunków Międzynarodowych w warszawie. większość
z nich na|eży do grupy uczestników seminariów doktorskiego i habilitacyjnego
pro]^radzonych przez redaktora tej pracy _ prof. dr. hab. Ryszarda Ziębę. Wszyscy
altorzy mają zauważalny dorobek publikowany z zakresu polityki zagranicznej
państw i problematyk i b ezpieczeństwa międzynarodowe go.
Zastosowana metodologia oparta jest na podejściu interdyscyplinarnym, wła-
ściwym dla nauki o stosunkach międzynarodowych, które pozwalałączyć różne
metody analizy charakterystyczne dla nauk społecznych, a mianowicie metody:
obserwacyjną, ana|izy i krytyki źródłowej, porównawczą, analizy i krytyki litera-
tury przedmiotu,Struktura treści podręcznika odpowiada kolejnym etapom analizy. We wpro-
wadzeniu przedstawiono pozim nowoj enny p aradygmat bezpieczeństwa między-
narodowego, wskazując na zmieniającą się przydatność głównych podejść teore-
tycznychdo badań, czyli teorii realistycznej i liberalnej. Praca składa się z dwóch
zasadniczych części. W pierwszej zostały przedstawione koncepcje bezpieczeństwa
głównych graczy międzynarodowych, czyli usA, Federacji Rosyjskiej, wielkiej
Brytanii, Francji, Niemiec, Unii Europejskiej, Chin, Indii i Brazylii. W drugiej
części ukazano obraz bezpieczeństwa globalnego w warunkach transformacji
ładu międzynarodowego oraz praktykę bezpieczeństwa międzynarodowego we
wszystkich regionach świata i jego wspomniane wyżej aspekty uniwersalne. I tak
otrzymujemy analizę regionalnych podsystem ów bezpleczeństwa: państw zrze-
szonych w NATo i Unii Europejskiej (wspólnoty atlantyckiej), BałkanóW WNŁszeroko rozumianego Bliskiego Wschodu, Azji Wschodniej i Pacyfiku, Azji Połu-
dniowej, Afryki, Ameryki Łacińskiej i rejonu karaibów. każdy zrozpatrywanych
regionów został przeanalizowany według w miarę jednolitego schematu obej-
mującego: wyzwania i zagrożenia, główne obszary niestabilnoŚci i ewentualnie
konflikty, działania państw i instytucji międzynarodowych na rzeczbezpieczeń-
stwa, nowe tendencje ewolucji ładu międzynarodowego. W tej częścizamieszczo-
no także rozdział poświęcony problematyce zbrojeń i rozbrojenia, a także inny
ukazujący nowe role międzynarodowych organizacji do spraw bezpieczeństwa.
Generalnie można więc stwierdzić, że prezentowana książka dostarcza obszernej,
pogłębionej i całościowej wiedzy na temat subiektywnych i obiektywnych aspek-
tów bezpieczeństwa międzynarodowego, ujmowanego w wymiarach narodowym,
regionalnym i globalnym.podstawę Źrodłowąksiążki stanowią oficjalne dokumenty głównych uczestni-
ków stosunków międzynarodowych. Wykorzystano także bogate piśmiennictwo
naukowe na tematy teorii i praktyki bezpieczeństwa międzynarodowego, w więk-
szości publikacje w językach obcych, w tym tak mało w Polsce znanych, jak chiń-
ski czy portugalski.
|
- międzynarodowe po zimnej wojnie
;,ap"ffif*nłp&ęcznik p,E*y*aje,ma konstrukcję ułatwiającą przyswajanies!illr kśu@Ęflo.rudzały naią podobną konstrukcję. Tekst urozmaicony jestrpt*nleniami, trbeeani a-tawieniami, rysunkami i mapkami. Na końcu każ-dęo rozaziału zn4Ę,Ńę prania kontrolne i problemy do omówienia, a także bi-bliografia, która mż: poezyć bardziei dociekliwym czytelnikom jako poradnik,odsyłaczdo pogl$ieniashrdiólrnadprroblemaĘką bezpieczeństwa międzynarodo_wego nI pozimnowojennym świecią
i--ĘF.=
Ęszard Zięba