Ktos przyniosl makulature z Polskiej biblioteki . Jak wiem duzo polakow czyta ksiazki zeby zabicsamotnosc w obcym kraju . Mieszkam w Australi i polskie ksiazki sa dla mnie cenne . Przegladajactytuly odrzucalem te kryminalne historie ,

i sercowe wyciskacze lez . Podreczniki szkolne zatrzymalem jako ze bedac fizykiem i badaczem zjawisk , czestoposzukuje wiadomosci starych dobrych podrecznikow na ktorych sam sie wychowalem . Pozostaly te porwane beztytulow i okladek ale ciagle po polsku . Poskladalem jak umialem . Pragne aby ktos czytajac te fragmenty napisal domnie , podajac , czyje to sa dziela ? . Moj adres jest na mojej stronie internetowej Paradoks Besslera .Tresc - jest warta wszystkich wynalazkow na tym ziemskim padole . Ludzie zajmujacy sie , Wolna Energia i szukajacyrozwiazan nietypowych lub malo znanych musza sie opierac na zjawiskach ktore wystepuja juz w naturze . Kartkiktore znalazlem mowia o tym jak nalezy podejsc do tematu od strony wlasnego Ja . Psychika i zrozumienie oraz naszawpojona wiedza czesto nam przeszkadza w osiagnieciu celu . O.K. Proponuje , sami poczytajcie te kartki a zrozumiecie na czym polega wynalazczosc . Osobiscie jestem zafascynowany . Sprawdzilem -scanowanie stron i powstal problem polskiej czcionki i ogonkow . Moj CANON od szesciulat sprawowal sie bez zarzutu . Program jakims cudem wydrukowal litery i jakies obce znaki w miejscach ogonkow .Niestety nie moge tego zmienic . Praktycznie CANON kompletnie wysiadl a nie mam nastepnego .Postanowilem umiescic tak jak jest z uwagi na wartosc przeslania .

Jan Rutkowski .

O czym jest ta ksia/ka

Dzieki tej ksi^zce poznasz wartosciowe metody tworczego rozwi^zy- wania problemow. Temetody przydadz^ ci si? niezaleznie od tego, czy zastosujesz je do rozwi^zywania problemowzwiqzanych z przelozonymi, pracownikami, dziecmi, klientami, sa.siadami, komputerami, rolnictwem,wojskowosciaj architekturaj zarz^dzaniem, zdrowiem, finansami, uczu-ciami, transportem, produkcja^marketingiem czy tez w stosunkach in-terpersonalnych.

Narz?dzia w tej ksia_zce s% prezentowane w dzialaniu dzi^ki ciekawym przykladom z zycia.Mi dzy innymi poznasz zakulisow^ histori? alfabetu Braille'a i koszykowki. Dowiesz si?, jak pewienwlasciciel firmy podniosl morale swoich pracownikow pozwalaj^c im na ustalanie wlasnych pensji.Przeczytasz tez, w jaki sposob 500 lat temu Leonardo da Vinci, autor Many Lizy i Ostatniejwieczerzy, zdolal naszkicowac prymitywny smiglowiec!

Narz?dzia opisywane w tej ksia.zce to konkretne metody, ktorych kazdy moze si? nauczyc. Liczneprzyklady wyjasniajaj jak zastosowac te metody w napotykanych problemach.

Szkoly z reguly nie ucza^ tworczego rozwi^zywania problemow, a inne ksia,zki na ten temat sa.niekompletne, uproszczone albo abstrakcyjne. Ska.d wi?c pochodzi material wykorzystany w tejksia,zce? Autor poznal umiejetnosci tworczego rozwiqzywania problemow dzi?ki tworczym dzia-laniompodejmowanym w cia_gu swojego zycia, pocz^tkowo zach?cany do tego przez uznanie, z jakim jegorodzice przyjmowali uzyteczne tworcze pomysly. Zdobywszy wyj^tkow%wiedz? dzi?ki starannejautoanalizie swe-go procesu myslowego i uzyskawszy doswiadczenie w nauczaniu tych za-gadnien nakursach i seminariach, poswie.cil pi?c lat na napisanie ksia_zki, by podzielic si? swa. wiedz^ z wi?ksz^liczb^ osob.

Jesli masz w^tpliwosci co do przydatnosci poszczegolnych metod pre- zentowanych w ksia.zce,

przekartkuj j% i przeczytaj kilka .przykiadow, oznaczonych symbolem ^»- na marginesie. Czytaja.c teprzyklady, zasta-now si? nad korzysciami, jakie mogtoby ci przyniesc poprawienie wJa-snej

umiej?tnosci tworzenia skutecznych rozwi^zan problemow, z jakimi masz do czynienia.: Otwieramy skrzynke z narzf dziami

Czym jest tworcze rozwia/ywanie problemow?

Najlatwiej wytlumaczyc tworcze rozwia_zywanie problemow na pod-stawie przykladow.Przez otwarte okno wlecial do klasy ptak, potem nie potrafit si? stam-ta.d wydostac. Nauczyciel i

uczniowie znajdujacy si? w klasie probowali go zap?dzic w stron? otwartego okna, ale bez skutku.Nastepnie usilowa-li go schwytac, zeby wypuscic na dworze, lecz nie zdoiali go zlapac. Na szcz?scie dlaprzerazonego ptaka nauczyciel zaproponowal, zeby zosta-wic go w spokoju i obmyslic lepszy sposobprzywrocenia mu wolnosci. Wkrotce uczniowie wpadli na m%dre i btyskotliwe rozwi^zanie. Zasunelizaluzje na wszystkich oknach z wyj^tkiem jednego i zgasili lampy. Na-prowadzony przez jedyne zrodloswiatla w ciemnym pomieszczeniu ptak wyfrunal przez otwarte okno!

Ten przyklad pokazuje, ze kiedy nie ma zadnego oczywistego czy wczesniej znanego rozwiqzaniajakiegos problemu, a ty nie chcesz si? pogodzic z istniej^ca, sytuacjaj musisz stworzyc nowe rozwi^zanie.Zatem tworcze rozwi^zywanie problemow jest procesem tworzenia rozwiazania danego problemu.

Jakie rodzaje problemow mozna rozwia,zywac przy uzyciu narzfdzi przedstawionych w tejksia.zce?

Wszelkie problemy, ktorym jestes gotow poswiecic czas. Mog^ bye wielkie lub drobne, w pracy albow domu. Aby pomoc ci dostrzec zadzi-wiaj^ca. roznorodnosc problemow, z jakimi mozna sobie poradzicdzi?ki

15 tworczemu rozwiazywaniu problemow, przedstawiamy trzy przyklady z roznych dziedzin -marketingu, kierowania pracownikami i opieki nad dziecmi.

Gdy firma Xerox zaczela produkowac fotokopiarki, dzial marketingu z niepokojem obserwowalkiepskie wyniki sprzedazy. W sytuacji, kiedy zdolnosci produkcyjne przedsiebiorstwa znacznieprzewyzszaly istniejacy popyt, ludzie z Xer-oxa wymyslili nowatorska^ strategi? marketingu. Zamiastsprzedawac maszyny proponowali, ze ustawi^ swoje urzadzenia w biurach, ktore zechcq placic pokilka centow za kazd$ wykonan^ odbitk?. Zamiast fotokopiarek sprzedawali fotokopie. Ta innowacjaokazala si? tak skutecz-na, ze firma zaczela preferowac wlasnie takie transakcje. Widac tu, zetra-dycyjne podejscie nie zawsze jest najbardziej skuteczne.

Obserwujac niskie morale zalogi i wysluchujac skarg na niskie place, wlasciciel pewnej malej firmy

postanowil pozwolic, zeby jego pracowni- cy sami decydowali o tym, ile majq zarabiac i jak dlugopowinni praco-wac. Zaiste, duze ryzyko! I co si? stalo? Zona wlasciciela jako pierwsza poprosila opodwyzk? - o dolara za godzin?. Inni pracownicy zadali pod-niesienia placy o 50-60 dolarowtygodniowo. Jeden z zatrudnionych, wcale niczym si? nie wyrozniajqcy w pracy, wniosl o dodatkowe100 dolarow na tydzien; za to przychodzil wczesniej do pracy i pracowal ci?zej. L^cznie nowe placebyly nieco powyzej poziomu zarobkow osob na po-dobnych posadach zatrudnionych gdzie indziej.Przez nast?pne pi?c lat nikt nie odszedl z zakladu, a pracownicy niezwykle rzadko korzystali zezwolnien lekarskich. Inaczej mowiqc, nowatorska metoda wplyni?cia na morale zalogi sprawdzila si?.Oczywiscie, taka nowinka nie bylaby sto-sowna w wielu przedsi?biorstwach, ale widac, ze istniej^proste, choc nie-oczekiwane sposoby rozwiazywania bardzo powszechnych problemow.

Pewna matka miala syna, ktory dostawal napadow szalu - kladl si? na podlodze, walil pi?sciami,kopal i wyl domagajqc si? tego, na co aku-rat poczul ochot?. Kiedys, gdy byli w supermarkecie, rzucilsi? na ziemi? w kolejnym ataku. Zdesperowana matka tez polozyla si? na podlodze, zacz?la bicpi?sciami i kopac wolajac: - Och, przestan wariowac! Nie mog? tego wytrzymac, kiedy doprowadzaszsi? do szalu!

Gdy to si? stalo, syn wstal i powiedzial sciszonym glosern: - Mamu- siu, ludzie patrzaj Wstydz? si?za ciebie! - Matka spokojnie wstala, otrze-pala ubranie i powiedziala gtosno i spokojnie: - Tak wlasniewygladasz, kiedy doprowadzasz si? do szalu.

16 Czasami tradycyjne podejscie - przekupywanie, grozenie, niezwraca-nie uwagi czy dawanie za

wygrana, - wydaje si? tak naturalne, ze nie do- strzegamy, iz inne zachowanie, na przykladwywolanie zaktopotania, rowniez moze dac wyniki.

Zapewne mozesz pomyslec o kilku sytuacjach w swoim zyciu, ktore chcialbys poprawic.Umiej?tnosci wyjasniane w tej ksi^zce mozna w tych sytuacjach zastosowac niezaleznie od tego, oco w nich chodzi.

•s

Jaka jest roznica mi?dzy rozwia.zywaniem problemow a tworczym roz- wi^zywaniemproblemow?

Roznica polega glownie na tym, co moze oznaczac stowoproblem. Na-uczyciele i podrecznikipowszechnie uzywaj^ go w kontekscie zadan ma-tematycznych lub podobnych zagadnien. Ale nie otakie problemy nam tu chodzi. To prawda, ze problemy rozwazane w szkole sa. problemami w takimsensie, ze trzeba sie nauczyc je rozwiqzywac. Niemniej problemy prezentowane w szkole maja.tylko jedno rozwia.zanie, ktorego cza-sami mozna si? po prostu domyslic, co nie zdarza si? wprzypadku wi^kszosci prawdziwych problemow pojawiaja.cych si? w zyciu (tabela na stronie 308.wskazuje jeszcze inne roznice mi?dzy problemami napoty-kanymi w szkole i w prawdziwym zyciu).

W rzeczywistym swiecie spotykamy problemy, na ktore- o ile wiemy - nie ma gotowejodpowiedzi w jakiejs ksi^zce czy w czyjejs gtowie. Jesli to wlasnie mamy na mysli uzywaj^c slowaproblem, to nie ma zadnej roz-nicy miedzy rozwi^zywaniem problemow a tworczymrozwi^zywaniem problemow. Inaczej mowiqc, wyraz tworcze podkresla, ze slowo problem wwyrazeniu tworcze rozwiqzywanie problemow odnosi si? do problemow, ktorych (wedle danejosoby) dota,d jeszcze nie rozwi%zano.

Zalozmy, ze ktos tworzy rozwia.zanie, a potem dowiaduje si?, ze ktos inny juz wczesniejwpadt na to samo. Czy nadal jest to tworczym roz-wia.zywaniem problemow?

Niezaleznie od tego, czy jestes pierwsz^, dziesi^t% czy milionowa. oso-baj ktora znalazlarozwiqzanie, musisz przebrnqc przez caly proces twor-czego rozwiqzywania problemow - chyba zewczesniej ktos ci je podpowie. Chociaz bycie pierwszym ma znaczenie w zapisach historycz-

2 - Pomysl na kazdii okazje

17

Przyjmowanie nowych pomyslow

Pobudzanie nowych, tworczych pomyslow i przyjmowanie ich, gdy sie pojawiaj mazasadnicze znaczenie w tworczym rozwiazywaniu pro-blemow.

SZUKANIE ZALET W SUROWYCH POMYSLACH

Wielu ludzi nie potrafi rozpoznac uzytecznyeh pomyslow tworczych przychodzqcych imdo glowy, poniewaz takie mysli pojawiaja. sie w po-staci surowej, niema.drej iniewykonalnej. Osoba kreatywna umie do-strzec, co naprawd? si? w nich kryje, i poudoskonaleniu takiego pomyslu tworzy uzyteczne rozwia.zanie. Osoba pozbawionazdolnosci tworczych maja,c do czynienia z takimi samymi myslami uznaje, ze do niczego si?nie nadajaj i odrzuca je.

Jak potraktowalbys nastepujqcy pomysl? Wyobraz sobie dwie windy pracuja.ce oboksiebie. Przychodzi ci do glowy, ze gdyby pol^czyc obie windy lina^ to ciezar osobyzjezdzaj^cej jedna. wind^ mozna by wykorzy-stac do wciqgni?cia osoby jada.cej w gor?drug^ windq.

Naturalnie ten pomysl jest z wielu wzgl^dow niepraktyczny, na przy-klad dlatego, zeosoba jad^ca na gore nie chciataby czekac, az ktos b?dzie zjezdzac na dot. Wskutek takichniedostatkow wi?kszosc ludzi uznalaby ten pomysl za bezuzyteczny i odrzucilaby go. Aleosoba kreatywna za-uwazylaby, ze w tej mysli tkwi pewna wartosc. Taka metodapozwolilaby na oszcz?dzanie energii!

To wlasnie jest ,,tajemnica" tworzenia uzytecznyeh rozwi^zan. Kiedy jakas tworczaidea wpadnie ci do glowy, poszukaj ukrytych w niej zalet.

29

w taki sposob, zeby znacznie zmniejszyc ilosc prqdu potrzebnego do funk- cjonowania urza.dzenia. Ten przyklad pokazuje, ze to, co na poczqtku jest tylko niem^dr^ myslaj moze si? stopniowo

przeksztalcic w praktyczne rozwiazanie. Wla-snie tak powstajq tworcze pomysly - nie jako gotowe douzytku, ale raczej jako gotowe do modyfikacji.

Ten proces modyfikacji moze bye tak szybki, ze wyjsciowa mysl zostaje predko zapomniana.Moze si? wydawac, nawet samemu autorowi, ze pomysl pojawil si? od razu w ostatecznej postaci. Winnych przypadkach modyfika-cja moze zachodzic tak powoli, ze trudno przesledzic proces ewolucji.

Rower stanowi dobry przyklad powolnych zmian. Na samym poczat-ku bylo siodelko na dwochkolach. Rowerzysta odpychal si? stopami od ziemi, zeby jechac, i rowniez stopami hamowal.

Pozniej dodano pedaly na przednim kole, ktore rownoczesnie powi?k-szono, zeby wygodnapr?dkosc pedatowania pozwalata na jazd? w roz-s^dnym tempie.

32 Wreszcie pedaly polaczono lancuchem z tylnym kolem, przednie zas zmnejszono do

praktycznych rozmiarow i dodano hamulec. Rower bez yoemitki wlasciwie wygl^da tak samo idzis. Pierwsze bicykle w porow-

iTi z nim wydaJ3 si? prymitywne i prawie nie do uzytku.

Jak powiedzial filozof i matematyk Alfred Whitehead: ,,Prawie ysikie naprawd? nowe pomyslymajq w sobie na samym poczatku siupiego".za gtupi pomysl!okazj?

33 Oczywiscie dostrzeganie zalet trzeba rownowazyc umiej?tnoscia. widze- nia wad i niedostatkow. W

innym wypadku bylibysmy sklonni wdrazac w zy-cie pomysly, ktore nie zostaly dostatecznieudoskonalone. Narzedzia pozwa-lajqce na znajdywanie i usuwanie wad i slabych punktow zostana^wyjasnione pozniej, w rozdziale 5 zatytulowanym ,,Udoskonalanie pomyslow".

PODSUMOWANIE

Dostrzeganie zalet nowych pomyslow jest najwazniejsza^ umiejetno-scia^ w procesie tworczegorozwiqzywania problemow, poniewaz bez niej odrzucalbys tworcze idee, pojawiaj^ce si? w niedoskonalejpostaci.

Cwiczenie 1. Aby poprawic zdolnosc dostrzegania wartosci w suro-wych pomyslach, pocwiczznajdywanie zalet w pozornie niepraktycznych koncepcjach. Na przyklad zastanow sie, co by bylo, gdybyzamiast opie-rac wysokosc podatku na wielkosci dochodow danej osoby, wyznaczac go zaleznie odwskazan ruletki. W pierwszej chwili wydaje si?, ze to zupel-nie bez sensu. Ale gdyby naprawd?wprowadzono taka^ zasad?, jakie mia-laby zalety? Przyjmijmy, ze na kole ruletki s^ wartosci podatku od 0

do 50 procent. Oto kilka mozliwych korzysci wyplywaj^cych z tej, poza tym absurdalnej, propozycji: Niektorzy nie musieliby w ogole placic podatkow w danym roku. Bogaci i biedni mieliby takie same szanse. Pomaganie tym, ktorzy nie mieli szczescia, wzmocniloby wiezy rodzinne. Pojawilby si? nowy temat do rozmow przy roznych okazjach, na przy

klad na przyjeciach. Firmy ubezpieczeniowe na pewno ch?tnie zaoferowalyby nowy rodzaj

ubezpieczenia: ,,ubezpieczenie od podatku".

Ponizej przedstawiamy jeszcze kilka pozornie bzdurnych propozycji. Niektore z nich majq rzeczywistezalety, a w przypadku innych nega-tywy przewazaja. nad pozytywami. Przecwicz zdolnosc dostrzeganiaich

34 wartosci, abys mogl wskazac, czy dany pomysi moze prowadzic do prak- tycznego ulepszenia czy tez nie.Jeszcze wazniejsze jest, zebys nauczyl si? dostrzegac zalety w tych propozycjach po to, by pozniej latwiejznajdy-wac pozytywy w rzeczach przychodz^cych ci do glowy. Oplat? za list lub paczk? powinien uiszczac odbiorca. Staraj si? zarabiac mniej pieni?dzy, a nie wi?cej. Pracownikow nalezy awansowac losowo, a nie na podstawie starannej

oceny. Cz?sc przedmiotow licealnych i uniwersyteckich nalezy przeniesc do

szkol podstawowych. Autorow politycznych rysunkow satyrycznych powinno si? zach?cac

do zostawania politykami. Nie nalezy latac dziur w jezdni.

Jesli b?dzie ci trudno dostrzec pozytywy w tych (albo innych) pomy-stach, sprobuj na nie spojrzec nietylko ze swojego osobistego punktu widzenia, lecz rowniez z perspektywy innej osoby lub grupy ludzi.

SZUKANIE NOWYCH PUNKTOW WIDZENIA

Punktem przelomowym w rozwiazywaniu problemu jest zazwyczaj moment, kiedy uda si? spojrzec nadane zagadnienie z nowej perspektywy.

Kierownictwo firmy Federal Express, zajmuj^cej si? ekspresowym dor?czaniem poczty, martwilo si?cz?stymi opoznieniami przy przelado-wywaniu przesylek mi?dzy nocnymi samolotami Iqduj^cymi wcentral-nej rozdzielni w Memphis w stanie Tennessee. Aby zrealizowac harmo-nogram, nalezaloprzeladowac wszystkie paczki w ci^gu czterech godzin. Zwykle ledwo udawalo si? to osiajnac. Bylooczywiste, ze pracownicy nie pracuj% tak szybko, jak to mozliwe, ale wszystkie proby zach?cenia ich doszybszej pracy pozostawafy bez rezultatu. W koncu kierownictwo dowiedzialo si?, ze pracownicy celowoprzedluzaja, czas pracy, zeby do-stac zaplat? za nadgodziny. Innymi slowy, kierownictwo stworzylosystem plac, ktorypremiffwalwolnqpracel Kiedy to stalo si? jasne, latwo bylo znalezc rozwiazanie.Pracownikom zagwarantowano wynagrodzenie za wyznaczonq liczb? godzin; jezeli jednak skonczyliszybciej, mogli wcze-sniej isc do domu. W ciaju miesi^ca usuni?to spoznienia.

35 Kiedy pomyslisz ,,Wiec tak to si? stalo!" albo ,,Aha, to dziala w taki sposob!", to znak, ze udalo

ci si? spojrzec na sytuacj? z innego punktu widzenia. Cz?sto takie spojrzenie automatycznie odsiania

rozwiqzanie problemu. Nowa perspektywa przydaje si? w rozwi zywaniu problemow wszel- kiego rodzaju. Ale

potrzebny punkt widzenia bywa tak schowany, ze moglbys nigdy go nie odnalezc. Pewna^ matk?bardzo martwity klopoty, jakie czasami sprawial jej syn. W szczerej rozmowie syn wyznal: ,,Dosta-j?to, czego chc?, bo matka si? boi, ze mog? narozrabiac. Oczywiscie musz? rozrabiac odpowiedniocz?sto, zeby j^ przekonac, ze nie placi mi za nie".

Moze tez bye tak, ze znajdziesz nowy punkt widzenia, ale nie uda ci si? osi^gn^c praktycznegorozwiqzania. W takich wypadkach czasami trzeba wi?cej niz tylko jednego swiezego spojrzenia.

Pomysl o stosunkowo niskich placach nauczycieli i o uznanym fak-cie, ze istnieje potrzebajakosciowej poprawy systemu edukacji publicz-nej (od przedszkola po szkol? sredniaj. Wiele osobspoza pionu edukacji uwaza, ze pensje nauczycieli 53 wystarczaja_ce, poniewaz gdyby bylo ina-czej,to brakowaloby ch?tnych do pracy w tym zawodzie. Takie podejscie, by placic tylko tyle, abyprzycia_gn$c wystarczaj^cq liczb? pracownikow, sprawdza si? w przypadku linii montazowych, gdziewi?ksze zdolnosci intelektualne zatrudnionych nie wplywaj^ na popraw? jakosci wytwarza-nychproduktow. Ale w nauczaniu jest inaczej: wyjqtkowym nauczy-cielom zawdzi?czamy lepiejwyksztalconych uczniow. Z tego wzgl?du placenie pensji odpowiadaj^cych jakosci pracy danegonauczyciela po-prawiloby poziom szkolnictwa publicznego, przyciajaja,c do zawodu wi?kszy odsetekswietnych nauczycieli. To nowe spojrzenie sugeruje kie-runek nowych rozwia_zan: zwi?kszyc placewybijaj^cych si? nauczycieli. Jednakze to nowe spojrzenie nie przynosi pelnego rozwi^zania, poniewazwydaje si?, ze nie ma wiarygodnej i sprawiedliwej metody oceniania wybitnosci. Jesli jednak zaczniemymyslec kreatywnie, znajdziemy nowy punkt widzenia: bye moze istnieje sposob stworzeniawiarygodnej i sprawiedliwej metody oceniania, kto jest wybitny, a kto nie. Nadal nie mamyrozwia,zania, ale jestesmy na dobrej drodze. Konieczne sa, jeszcze dalsze nowe punkty widzenia,bysmy w pelni udoskonalili t? propozycj? poprawy jakosci szkolnictwa publicznego. Ale nawet toposrednie stadium sta-nowi ilustracj? tezy, ze poszukiwanie tylko jednego nowego spojrzenia

36

^2 jakis problem moze nie bye wystarczaj^ce. Trzeba stale szukac nowych ranktow widzenia, azwreszcie pojawi si? praktyczne rozwiazanie.

Szukanie nowych punktow widzenia mozna okreslic innymi slowami. Rownie dobrze mozemypowiedziec dobrze zrozumiec albo spojrzec na •uko. Wybor sformulowania zalezy od ciebie.Niezaleznie jednak od na-zwy pami?taj, by wdrazac t? postaw^ w zycie.

Teraz, kiedy juz wiesz o potrzebie szukania nowych punktow widze- ~ia, mozesz si?zastanawiac: ,Jak to osiqgnac?". Szczegolowe techniki s-\-jasniono w rozdziaiach 3 i 4 oraz wrozdziaiach 6-9 (,,Ponowne rozwa-zenie wlasnych celow", ,,Szukanie nowych mozliwosci", ,,R6znesposoby aiyslenia", ,,Myslenie kategoriami wielkosci", ,,Wlasciwe rozumienie pro-biemu", ,Jeszcze ozastanawianiu si? nad celami").

Pewien m?drzec powiedzial kiedys: ,,Zadnego problemu nie mozna rozwi^zac z tego samegopunktu widzenia, z jakiego go stworzo-no".

PODSUMOWANIE

Problemy z reguly majq rozwi^zania, ale te rozwiqzania nie zawsze iatwo dostrzec. Aby jeznalezc, staraj si? spojrzec gl?biej i poszukac no- wego punktu widzenia, ktory sprawi, ze

rozwi zanie okaze si? oczywiste. W wypadku bardziej skomplikowanych problemow jeden nowy punkt widzenia moze nie

wystarczyc. Szukaj dalej, az pomyslisz: ,,Aha, teraz to wreszcie ma sens!". Szczegolowe sposoby poszukiwania nowych punktow widzenia wy- jasniono w rozdziatach 3, 4

oraz 6-9.

Cwiczenie 1. W Stanach Zjednoczonych nie ma praw ograniczaj^- cych liczb? istniej^cychpartii, ale ilekroc jakas trzecia partia zdobywa popularnosc, to w ci gu zaledwie kilku lat jedna z tychtrzech partii traci na znaczeniu i dochodzi do przywrocenia systemu dwupartyjnego. Dla-czego?

37 Odpowiedz na to pytanie wymaga dtuzszego zastanowienia. Pami?-taj, ze szukasz nowych

punktow widzenia, dzi?ki ktorym bedziesz mogl powiedziec: ,,Aha!". Jesli potrzebujesz podpowiedzi,na jedn$ z przyczyn tego stanu rzeczy naprowadzi ci§ przyklad w sekcji ,,Wyobrazanie sobieprzesadzonych konkretnych wypadkow dla okreslenia skutkow".

Cwiczenie 2. Wybierz problem, ktory ci? interesuje, i poswi?c czas i wysilek, by spojrzec nanglebiej i zrozumiec lepiej danq sytuacj?. Ilekroc znajdziesz nowy punkt widzenia, poszukaj ptynacych zniego korzysci.

OCENA PUNKTOW WIDZENIA ZALEZNIE OD ICHPRZYDATNOSci

Zamiast okreslac punkty widzenia po prostu jako stuszne lub niesiusz- ne, oceniaj je zaleznie odtego, czy odslaniajq korzystne rozwiazania.

Cz?sto kierownictwo przedsi?biorstwa szukaj^c odpowiedniej osoby do obj?cia jakiegoskluczowego stanowiska uwaza za konieczne znalezie-nie kogos spoza firmy. Pozornie wydaje sie, ze toskutek braku odpowied-nich kandydatow w obr^bie instytucji. Gt^bsze spojrzenie prowadzi jednak doinnych wnioskow. Pracownicy, ktorzy poslusznie spetniaj^ polecenia szefa, zwykle awansuj^ cz^sciejniz ich koledzy, ktorzy wskazuj^ bl?dy w niedoskonalych zarzadzeniach przelozonego. Jezeli tatendencja okazuje si? silna, wiele osob ze zdolnosciami przywodczymi odchodzi z danegoprzedsi^biorstwa, zeby objac stanowiska kierownicze w innych firmach albo zalozyc wlasny interes. Wrezultacie kierownicy sredniego szczebla 53 raczej wykonawcami polecen niz liderami. To nowespojrzenie prowadzi do nastejmjacych zalecen dotyczacych przypadkow, gdy jest zbyt malokandydatow do obj?cia kluczowej pozycji kierowniczej: Nalezy przyswajac zdolnosci przywodcze kierownikom, ktorzy ich po-

trzebuj^, ale nie majq. Trzeba uczyc kierownictwo odrozniania pracownikow, ktorzy tylko na-

rzekajaj od tych, ktorzy maj^ potencjalne mozliwosci kierownicze -i jedni, i drudzy ch^tnie wskazujq bt^dy innych.

Konieczne jest uzyskanie informacji, dlaczego kompetentni pracowni- cy odchodz^ z firmy.

Nalezy popierac awanse kompetentnych pracownikow, ktorzy ze wzgl?- du na zajmowane aktualnie stanowisko mogliby zostac przy tym pomi-ni^ci. Bye moze nie osi^gn^li jeszcze szczebla, na jaki zasluguj^.

38 Czy fakt, ze te praktyczne rozwiazania wynikajq z nowego spojrzenia, lacza, iz kierownicy

sredniego szczebla sq raczej wykonawcami pole-niz liderami? Nie! To, ze nowy punkt widzenia pozwala dostrzec praktyczne rozwiqza- [ xu, wcale jeszcze nie oznacza,

iz ten punkt widzenia jest sluszny. Najwaz-ejsze jest to, zeby dotrzec do rozwiazania. Jak do niegodojdziemy, nie : znaczenia (tak jak nie ma znaczenia fakt, ze jakis pomysl jest na po-itku niem^dry lubsmieszny).

Dla lepszego zrozumienia zapoznaj si? z nastepujacq analogic Zaloz- •ty. ze ktos pokazal ten samprzedmiot trzem roznym osobom i poprosil « ?ego opisanie. Przyjmijmy, ze odpowiedzi brzmiaty tak: r:erwszy obserwator: ,,to jest kwadratowe"; irugi obserwator: ,,to jest okra.gle"; rzeci obserwator: ,,to jest trojk%tne".

Jakie wnioski wyciqgniesz? Prawdopodobnie takie, ze przynajmniej cdna z tych osob klamie albopowinna nosic okulary. A jednak taki przed-acot istnieje! Zaleznie od ka,ta, pod jakim na niegopatrzymy, jego profil cs: kwadratowy, okrggly lub trojk^tny. Aby zobaczyc, jak takie cos wy-jjada,spojrz na rysunek ze s. 41. Jesli nadal nie potrafisz sobie wyobrazic •kiej bryty, skonstruuj jej modelwedlug wskazowek w cwiczeniu 1 na fcacu tej sekcji.

Kiedy juz b^dziesz wiedziat, jak taka bryta wygl^da, postaw sobie lie: ,,Czy ten przedmiot jestokrajjly, kwadratowy czy trojk^tny?"

awiedz brzmi, ze kazdy z tych opisow jest rownoczesnie prawdziwy t sjeprawdziwy. Kazdy opispo prostu dotyczy tylko jednego z kilku moz-rych punktow widzenia.

Podobnie jak nie ma jednego profilu, ktory odpowiadalby calej tej tak nie ma jednego stusznegopunktu widzenia, z ktorego mozna

liac kierownikow sredniego szczebla w danej firmie.

39PODSUMOWANIE

Zamiast oceniac dany punkt widzenia jako stuszny lub niestuszny, skoncentruj si? na przydatnoscidanego spojrzenia. Czy ten punkt widzenia pozwala dostrzec rozwiazanie, czy nie? Tylko to si? liczy.

Cwiczenie 1. Wykonaj model bryiy o trzech roznych przekrojach wykorzystujac wzor na nast?pnejstronie. Przerysuj ten wzor na kartk? papieru, wytnij i sklej tasma^ klejacq. Jesli chcesz, zeby bryia bylawi?k-sza, uzyj fotokopiarki z funkcja^ powi?kszania. Kiedy bryia b?dzie goto-wa, obejrzyj j z roznychstron i przekonaj si?, ze jej profil jest kwadratem, kolem lub trojkatem zaleznie od kierunku, z jakiego nani% patrzysz.

Cwiczenie 2. Zalozmy, ze zrobiles cos, czego ktos inny nie lubi, a zlosc tej osoby jest znaczniewi?ksza, niz mozna by si? spodziewac. Je-den ze sposobow poradzenia sobie z t^ sytuacj^ polega na tym,by wy-obrazic sobie, ze za tob^ stoi brat, ojciec, siostra albo matka tej osoby i ze jej gniew ponad twoimiramionami przechodzi na tego czlonka rodziny. Slyszysz slowa, ale nie bierzesz ich do siebie. Czy takaperspektywa po-maga? Czy taki punkt widzenia jest sluszny?

40ZNACZENIE POCZUCIA HUMORU

Przy poszukiwaniu tworczych rozwia.zan przydaje si? poczucie hu- moru. Wyobraz sobie, ze w twoim dywanie zal?gly si? pchly. Jeden ze spo- sobow pozbycia si? ich, jaki

moglbys wymyslic, polega na tym, zeby po-zyczyc kota od sqsiadow i kazac mu przejsc si? podywanie. Jezeli nie masz poczucia humoru, odrzucisz ten pomysl, nie dostrzegajqc swiezegospoj-rzenia, jakie on oferuje - moze przeciez istniec cos innego (nieozywione-go), co scia,gnie pchly ztwojego dywanu.

Kazdy pomysl, nawet smieszny czy niema.dry, moze naprowadzic na praktyczne rozwia.zanie.Oczywiscie nie kazda mysl, ktora przyjdzie ci do glowy, zastuguje na rozwini?cie - zwlaszczanieetyczny plan prowa-dzqcy do wyrzqdzenia krzywdy kotu s^siada.

Jest jeszcze jeden powod, dla ktorego warto cenic poczucie humoru. Spojrzenie swiezym okiem,tak istotne w tworczym rozwiqzywaniu pro-blemow, wiqze si? ze zmianq punktu widzenia zblizon^ dotej, jaka wy- st?puje w dowcipach. Widac to w ponizszych przykladach.

W przeszlosci architekci traktowali budynki jako uklad scian, podlog i sufitow. Z pewnoscia. mato sens, poniewaz murarze wznoszq wlasnie te elementy, a my rowniez mozemy je zobaczyc i ichdotknqc. Ale budynki mozna takze traktowac jako przestrzenie ograniczone scianami, sufitami ipodlogami. To w przestrzeniach ludzie si? poruszajaj przestrzefi jest row-nie wazna jak elementy, ktoreja_ wyznaczaj^. Ta zmiana perspektywy sta-la si? podstawa_ licznych innowacji w architekturze,wprowadzonych mi?dzy innymi przez Franka Lloyda Wrighta.

Porownajmy teraz opisana. powyzej zmian? perspektywy z nast?pujq- cym dowcipem. Bojazliwa kobieta z malego miasteczka przyjechala na konferencj?, odbywajqca. si? w wielkim

miescie o wysokim wskazniku przest?pczosci. Wracajqc poznym wieczorem z konferencji, wsiadla dohotelowej windy, zeby wrocic do pokoju. Zanim drzwi windy si? zamkn?ly, do srodka wszedl pot?znym?zczyzna z groznie wygl^daj^cym psem i stanal za ni^. Kobieta byla przerazona i bala si? odwrocic.Kiedy tylko winda ruszyla, m?zczyzna powiedzial: ,,Kladz si?!" Pospiesznie usluchala. Lez^c napodlodze windy uslyszala smiech m?zczyzny i jego stowa: ,,Nie mowi-lem do pani. To bylo do mojegopsa!". Zwroc uwag?, ze humor wynika

42

z dramatycznej i nieoczekiwanej zmiany perspektywy. Znaczenie stow -,kladz si?" nagle iniespodziewanie zmienia si? na koncu dowcipu.

Przyklad z dziedziny architektury oraz ten dowcip pokazuja_, ze zart daje okazj? doswiadczeniatakiego samego sposobu myslenia, jaki wyste-puje w istotnych momentach rozwia_zywania problemu -chodzi tu o nagle i niespodziewane przesuniecie perspektywy. Jezeli to rozumowanie wyda ci si? zbyt

abstrakcyjne, zwroc uwag? na fakt, ze zarowno dowcipy, jak i tworcze rozwi^zywanie problemowmajq wspolny eel: chodzi o to, zeby zycie staio si? przyjemniejsze!

PODSUMOWANIE

Pomysiy budz^ce wesolosc cz?sto wyst?puja_ w tworczym mysleniu. Daj si? im rozsmieszac! Alepoza tym zauwaz, ze zawieraja, taka. sam$ zmian? punktu widzenia, jaka wyst?puje w chwilachprzeblysku genialnosci.

NA POCZATKU TRZYMAJ SWOJE POMYSLY W TAJEMNICY

We wczesnym stadium tworczej ekscytacji moze ci? kusic, zeby opo-wiedziec komus o nowym,obiecuj^cym pomysle. Ale warto pami?tac, ze wiele osob szuka mankamentow, nie zajmuja_c si?pozytywami.

Aby si? przekonac, ze nowosci sq z reguly krytykowane, niezaleznie od ich wartosci, przeczytaj teprzyklady: Propozycja Steve'a Wozniaka, zeby produkowac mate, stosunkowo ta-

nie komputery, zostala odrzucona przez jego przelozonych w wielkiejfirmie elektronicznej Hewlett-Packard. By moc zrealizowac swojq kon-cepcj?, rzucil prac? i wspolnie ze Stevem Jobem zalozyi Apple Computer, Inc.

Podobnie jak wielu innych ludzi w XVI wieku pewien niemiecki du- chowny krytykowal innowacj? polegaja.C3 na jedzeniu widelcem, mo-wia.c: ,,B6g nie dalby nam palcow, gdyby chcial, zebysmy si? poslugi-wali takim diabelskim narz?dziem".

Samolot braci Wright powszechnie krytykowano, nazywaja_c go bezu- zytecznaj kosztownq i niebezpieczna. zabawk^. Nawet dowodztwo ar-mii amerykanskiej pocz%tkowo nie dostrzeglo w mm zadnej wartosci(generatowie zmienili zdanie, kiedy wynalazkiem zainteresowalo si?wojsko francuskie).

43

Te przyklady pokazuja,, ze negatywne uwagi krytyczne jeszcze nie oznaczajq, iz jakis pomysl jestniepowazny czy niedorzeczny. Oznacza to tylko, ze krytykuja.cy nie dostrzegaja^ w propozycjipozytywow.

Kiedy jakis tworczy pomysl przychodzi ci do glowy, jest zwykle zbyt kruchy, by wytrzymac uwagikrytyczne, nawet jezeli nie sq uzasadnione. Dlatego raczej nie dziel si? nim z innymi, dopoki sam godokladnie nie ocenisz. Pozniej, kiedy zdasz sobie spraw? z jego najbardziej widocznych zalet i wad ikiedy moze cz?sciowo go udoskonalisz, b?dziesz juz gotow, zeby poprosic innych o sugestie. W tejfazie zapewne rowniez spotkasz si? z krytykaj ale 84 na to sposoby. Wczesniej jednak unikajniepotrzeb-nego wystawiania si? na uwagi krytyczne.

Jezeli chcesz zagwarantowac sobie prawa autorskie do danego pomy- stu i oglosic go w wybranymprzez siebie momencie, zachowaj szczegoln^ ostroznosc i nie mow o nim za wczesnie. Odnosi si? to

zwlaszcza do wy-nalazkow, poniewaz pierwsza osoba, ktora opatentuje wynalazek, naby-wa wszelkieprawa do niego.

Posuwaj^c si? jeszcze dalej w zachowywaniu tajemnicy, mozesz nawet unikac ujawniania, nadczym pracujesz. Krytyczne uwagi typu: ,,Mu- sisz bye niespelna rozumu, jezeli w ogole probujeszrozwiqzac ten problem!" wywoluja, zniech?cenie.

NOTOWANIE NOWYCH POMYSLOW

Kiedy dostrzezesz cos wartosciowego w nowym pomysle tworczym, zapisz go, zeby niezapomniec.

Pewien paleontolog zobaczyl kiedys skamienialy szkielet prehisto- rycznej ryby zachowany wskale. Szkielet byl niekompletny i uczony poswi?cil wiele czasu na dociekania, jak mogly wygl^dacbrakuj^ce ele-menty. Pewnej nocy przysnil mu si? caly szkielet. Naukowiec przebudzil si?podekscytowany swoim odkryciem. Po chwili zasnaj znowu w rado-snym przekonaniu, ze nazajutrzspokojnie sprawdzi obraz ze snu. Nie-stety, kiedy si? rano obudzil, nie mogl sobie przypomniecszczegolow. Kilka nocy pozniej ponownie mial ten sam sen. I lym razem zbudzil si? podniecony, apotem dlugo myslal o tym, co mu si? przysnilo, zeby do-brze to zapami?tac. Wreszcie znowu zasn^l.Ale jak poprzednio nie mogl rano zbyt wiele sobie przypomniec. Po tym zdarzeniu trzymal kartk? idlugopis przy lozku w nadziei, ze obraz szkieletu ryby powroci w snach.

44

ok si? rzeczywiscie stalo. Tym razem uczony po ciemku narysowal szkie-jet na papierze. Rano tenszkic pozwolil mu przypomniec sobie szczego-hr obrazu - wkrotce potwierdzilo si?, ze pasuja. doskamienialego izkieletu.

Notuj kazdy pomysl, ktory moze doprowadzic tie do nowego rozwia_-zania. Tworzenieuzytecznych koncepcji w umysle nic nie daje, jezeli nie mozesz sobie ich pozniej przypomniec.

PQDSUMOWANIE

Aby unikn^c zapominania tworczych pomyslow, koniecznie je zapisuj.

Cwiczenie 1. Czy podczas lektury tej ksiqzki przyszedl ci do glowy jakis ciekawy pomyst?Jesli tak, zapisz go teraz.

Cwiczenie 2. Czy masz w tej chwili pod r?ka_ kartk? i dhigopis? Jesli nie, przygotuj je.WybierZ taki rozmiar papieru i takie przybory do pisa-nia, jakie lubisz, a nie takie, jakie ktos innyuwaza za najlepsze. Jezeli nie masz wlasnych preferencji co do formatu kartek, to zastanow si?nad fisz-kami o wymiarach ok. 7x12 cm. Mozna je potem umiescic w przewidzia-nym do tegopudelku, rodzielaja.c przekladkami, ktore uporzqdkuj^ material tematycznie (nie alfabetycznie).

Cwiczenie 3. Kladz zawsze kartk? i dlugopis pod reka, obok lozka, a takze w innychmiejscach, gdzie przebywasz.

Ponowne rozwazenie wlasnych celow

Cele istnieja. niezaleznie od faktu, czy jestesmy ich swiadomi. Cz^sto sa. odmienne od tego, co o nichmyslimy lub mowimy. Nawet kiedy je znamy, moga. w nieoczekiwany sposob ograniczac nasze wysilkitworcze-go rozwiajzywania problemow.

Aby wi?c otworzyc si? na tworcze mozliwosci rozwia.zania problemu, najpierw trzeba uswiadomicsobie swoje cele i je uscislic.

PONOWNE SPOJRZENIE NA PUNKT WYJSCIA

Moze sie zdarzyc, ze jakis pomysl nie rozwi^zuje sprawy zgodnie z two- imi oczekiwaniami, a jednakstanowi rozwia.zanie tego wtasnie problemu.

Gaz ziemny w stanie naturalnym nie ma zapachu. We wczesnych la-tach jego stosowania zdarzalo si&ze ktos zapalil zapatk? nie zdajqc sobie sprawy z tego, iz wczesniej wskutek nieszczelnosci przewodow gazwy-pelnil cale pomieszczenie. I dochodzilo do wybuchu. Byl to naprawd? problem wart uwagi. Wynalazcyzacz^li opracowywac urza_dzenia wykry-waj^ce obecnosc gazu w powietrzu i wla.czaja.ee alarm.Projekty tych przy-rz^dow byly imponuja.ce; zawieraly nawet ulepszenia stanowia.ce gwaran-cje, ze sameurza,dzenia nie wytworza. iskier, ktore moglyby doprowadzic do zapalenia gazu. Najlepsze rozwia.zaniemialo jednak zupelnie inny charakter. Do gazu ziemnego zacz^to dodawac substancj? o wyraznymzapachu, latwo wykrywanym przez czujnik, jakim dysponuje kazdy czlo-wiek - przez nasz nos!

Pomysl nie stanowia.cy rozwia.zania problemu, jaki okresliles, moze jed nak rozwiazywac kwesti?, oktora. rzeczywiscie ci chodzi. Jezeli wi^c szukasz

46 rozwia_zania, postaw sobie pytanie: ,,Co naprawd? chc? osiajma.c?". Nast?p-nie rozwaz wszystkiemozliwosci prowadza_ce do tego celu, nawet jesli ktoras z nich nie rozwia_ze pierwotnie okreslonegoprzez ciebie problemu.

Popatrzmy, jak przebiega ponowne okreslenie punktu wyjscia w przy- padku drobnego problemu.Przypuscmy, ze malujesz hall w domku jed-norodzinnym. Zeby dosiegna.c sufitu i gornej czesci scian,uzywasz drabiny. Ale kiedy dochodzisz do schodow, musisz zadac pytanie: ,Jak postawic drabine nastopniach, zeby moc pomalowac sufit nad schoda-mi?". Moze rozwazysz uzycie pudel, ktore podlozyszpod dwie nogi drabiny, zeby znalazly si? na tej samej wysokosci, co pozostate nogi oparte na stopniu,ale to nie jest bezpieczne. Moze zastanowisz si? nad skroce-niem dwoch nog drabiny, zeby wyrownacroznic? poziomow, lecz nie ma sensu niszczyc drabiny. Wreszcie przyjdzie ci do glowy, ze abydosi?gna_c sufitu nad schodami wcale nie trzeba stawiac drabiny na stopniach. Do takiego wnioskudojdziesz, kiedy ponownie zastanowisz sie nad punk-tern wyjscia: zrozumiesz, ze wystarczy przedluzycr^czk? watka do malo-wania. Zwroc uwag?, ze przedtuzenie r^czki nie rozwiajzuje problemu

ustawienia drabiny na schodach, a jednak przynosi rozwiqzanie problemu malowania sufitu nadschodami.

PODSUMOWANIE

Ponownie zastanow si? nad punktem wyjscia. Zeby to osi^gna.c, za- pomnij o wszystkim, coprobowales osiqgnqc dota.d, i spojrz na spraw? z szerszej perspektywy. Dobry pomysl moze nie byerozwia.zaniem pierwotnie okreslonego problemu, a jednak rozwiqzywac kwesti?, na ktorej cinaprawd? zalezalo.

Cwiczenie 1. Cz?sto proponowanq innowacjq jest zainstalowanie mi- niaturowych wycieraczekna okularach; dzieki temu osoba nosza_ca szkla moglaby dobrze widziec rowniez podczas deszczu.Zwolennik roznych gadzetow mechanicznych probowalby opracowac szczegoly takiego wy-

47 nalazku, zeby nadac mu walory praktyczne. Co poradzilbys takiemu wy- nalazcy? Jakie inne wyjsciamoglbys mu zasugerowac?

Cwiczenie 2. Jak poprawic stosunek liczby nauczycieli do liczby uczniow w klasie nie zmieniajacliczby nauczycieli ani uczniow? (Jedna, z mozliwych odpowiedzi znajdziesz na stronie 317).

Cwiczenie 3. Co bezskutecznie probowales osiajnqc? Jakie metody wykluczyies dqzac doosiqgniecia wqsko zakreslonego celu?

GOTOWOSC DO PONOWNEGO ZASTANOWIENIA SIE NAD SWOIMI CELAMI

Sztywno okreslone cele znacznie ograniczaja^ kreatywnosc, wiec zwiejksz wlasne mozliwoscitworcze przez ciajlq gotowosc do zmiany swoich celow.

Kierownictwo odkrywkowej kopalni miedzi w stanie Utah polecilo swiezo upieczonemuinzynierowi, zeby znalazl lepszy sposob rozmiesz-czenia torow kolejowych uzywanych przez pociajiwoz^ce rude. W mia-r? eksploatacji rudy nalezalo przektadac tory, by je dostosowac do zmieniajacejsi? konfiguracji kopalni. Bylo to bardzo kosztowne. Kierownictwo nie spodziewalo sie, ze mlodemuinzynierowi si? uda, on jednak przedstawil szczegolowa, propozycje, ktor^ potem udoskonalono.Prze-konal szefow, ze pociqgi trzeba zast^pic ciezarowkami i zamiast torow uzywac drog. Wazkimargumentem wplywaj^cym na zmian? poglqdow kierownictwa byty sporzqdzone przez niego wyliczeniakosztow zastoso-wania ci?zarowek; okazalo sie, ze b?dzie to tansze od eksploatacji poci^-gow.Zwroc uwage, ze eel w tym przykladzie zostal rozszerzony -nastajilo przejscie od stworzenia tanszegosposobu przekladania torow do znalezienia tanszego sposobu wywozenia rudy z kopalni.

Jest to dobra ilustracja tego, ze elastycznosc w doborze celow powo- duje pojawienie si? nowychmozliwosci. Dlatego bqdz zawsze gotowy do zmiany celow.

Jezeli pracujemy w grupie, sugestia zmiany lub ponownego okresle- nia celow cz?sto wywolujespojrzenie mowi^ce: ,,Chyba zartujesz?". Cz?-sciowo wynika to z faktu, ze grupa poswi?cila juz wieleczasu na wypra-cowanie starannie okreslonego celu. Jest wi?c oczywiste, ze jej czlonkowie nie maJ3ochoty odrzucic wszystkiego, nad czym tak dlugo pracowali. Inna przyczyna niech?ci grupy domodyfikacji celow wiqze sie z tym, ze starannie sprecyzowane cele cz?sto wyznaczaj^ granice tego, co

osoby je

48 ustalaja.ce sa_ sklonne zaakceptowac. Czasami takie granice sa, potrzebne, ale cz?sto staja. si?filtrami nie dopuszczaja.cymi rozwiqzan potencjalnie korzystnych.

Istnieje przeklenstwo mowia.ce: ,,Obys dostal to, o co prosisz". Na- prawd? przeklenstwo,poniewaz zazwyczaj ludzie prosza. o to, co - jak im si? wydaje - jest potrzebne, a kiedy juz dostana^mowia.: »To nie o to mi chodzilo".

W pierwszej fazie rozwia.zywania problemu zbyt malo jeszcze wiado- mo, by mozna bylorozsa.dnie wybrac eel. Dlatego rownolegle ze zdoby-waniem lepszego rozeznania w sytuacji staraj si?lepiej zrozumiec swoj rzeczywisty eel.

Najwlasciwszy moment na ponowne rozwazenie celu nadchodzi, kiedy pojawi si? choc troch?obiecuja.cy pomysi, ktory jednak nie odpowia- da naszemu celowi. Gdy to si? stanie, rozszerz swoj eeltak, by obja,l nowe rozwia,zanie, nawet jesli nie ma ono praktycznego znaczenia. To rozsze-rzenieotworzy twoj umysl na inne, moze lepsze pomysly, ktore nie paso-walyby do zaw?zonego celu.

Przy pracy w grupie mozna zach?cic innych do poszerzenia celu mo- wiqc: ,,Zgoda, ten pomysiwykracza poza nasz eel, ale czy nie rozwiqzat-by naszego problemu?". Takie pytanie zwraca uwag? nafakt, ze - bye moze - wazniejszy jest problem niz dostosowanie si? do celow.

PODSUMOWANIE

Niezaleznie od tego, czy pracujesz indywidualnie, czy tez w grupie, b^dz gotow do ponownegorozwazenia swoich celow w kazdym momen-cie procesu tworczego rozwia.zywania problemow. Jezelizlapiesz si? na mysli: ,,Cos jest w tym pomysle, ale nie odpowiada on moim celom", nie ulegaj pokusieodrzucenia tej koncepcji. Zamiast tego zastanow si?, czy nie doszlo do bl?du przy wyznaczaniu celow -bez wzgl?du na to, jak starannie je okresliles.

PRZEKSZTALCANIE CELOW NEGATYWNYCH W POZYTYWNE

Zwykle jest jasne, czego nie chcesz, ale okreslenie tego, czego chcesz, moze pozwolic nazobaczenie sprawy z innej, nowej perspektywy.

4 - Pomysi na kazda. okazje ' 49

Oto kilka przykladow wyrazonych w kategoriach tego, czego nie chce- my. Zwroc uwag?, zeslowa wydrukowane kursywa^ wyrazajq nastawienie negatywne. Skonczmy z wojnami. Usunmy glod. Rozwiajzmy problem narkotykow. Zwalczajmy dyskryminacj?.

Cele negatywne przypominajq tak$ sytuacj?, jakbysmy wskazali ja- kies miejsce i powiedzieli:,,Nie chodz tarn!". Natomiast cA pozytywny odpowiada zwroceniu si? w innym kierunku istwierdzeniu: ,,Chodz-my tarn!".

Wyrazanie naszych pragnien w kategoriach pozytywnych nie jest prosta^ sprawq. Zastanowmy si?nad pierwszym przykladem: ,,Skoncz-my z wojnami". Przeksztalcenie tego hasta w eel pozytywnyprowadzi do stwierdzenia: ,,Niech zapanuje pokoj". Rzeczywiscie? Nie. Haslo ,,Niech zapanuje pokoj

" brzmi jak eel pozytywny, ale wcale nim nie jest. Pokoj to po prostu brak wojen. Tak wi?c ,,Niechzapanuje pokoj" daje sie przelozyc na ,,Niech nastanie brak wojen". To z pewnosci^ war-tosciowy eel,ale nie zostal wyrazony w kategoriach pozytywnych. Za-uwaz, ze wojna jest traktowana jako metodarozstrzygania konfliktow. Dlatego, by j^ zlikwidowac, trzeba znalezc rozsqdniejszy sposobrozwiq-zywania sporow. Takie przeksztalcenie celu ,,Skonczmy z wojnami" w wartosc pozytywnqujawnia, ze nalezy stworzyc cos nowego - a tego nie uswiadamiamy sobie, myslqc jedynie wkategoriach wyeliminowa-nia wojen. Cz^sciowo skuteczne wyjscie polegalo na utworzeniu Orga-nizacjiNarodow Zjednoczonych. Zwroc uwag?, ze to cialo pozwala na rozwi^zywanie wielu konfliktowmi^dzynarodowych za pomoc^ gloso-wania, a nie wojen.

Poniewaz ludzie cz?sto myl bunt z innowacjaj warto zauwazyc, ze bunt opiera sie na dazeniu dorealizacji celow negatywnych, podczas gdy innowacje wiqza^ si? z celami pozytywnymi. Innowacje s^nie tylko bar-dziej produktywne od buntu; dokladne zrozumienie ostatecznego celu pozytywnegoulatwia rowniez utrzymanie jednolitego kursu podczas prob osi^gniecia tego celu. Natomiast kiedyludzie koncentruj^ swoj^ uwage na tym, od czego uciekajq, istnieje wi?ksza szansa, ze wpadn^ wnieocze-kiwan^ - i niepozqdana, - sytuacj?.

50PODSUMOWAHIE

Oczywiscie wiesz, czego nie chcesz. Ale czy wiesz, czego chcesz? Kiedy ostalisz, dok^d chcesz isc,odkrycie prowadza_cej tarn drogi b?dzie tatwiej-sze.

Cwiczenie 1. Przeksztaic eel negatywny ,,Pol6zmy kres narkomanii" w pozytywny.Cwiczenie 2. Zastosuj t? technik? w sytuacji, ktoa_ chciaibys popra-wic. Najpienv okresl sytuacj?

wymagaja.ca, poprawy. Nast?pnie zapisz swoj eel w takiej postaci, w jakiej przyjdzie ci do gtowy. Jezeliten eel w jakis sposob odnosi si? do tego, czego nie chcesz, a nie do tego, czego chcesz, przeksztalc go zcelu negatywnego w pozytywny. Zwroc uwag? na nowe mozliwosci, jakie si? w zwiajzku z tym pojawi^.

DAZENIE W KIERUNKUIDEALNEGO ROZWIAZANIA

Myslenie idealistyczne jest dobrym sposobem rozpocz?cia pracy nad skutecznym rozwia.zaniem. Pomysl, jak August Dvorak probowal poprawic uklad klawiatury maszyny do pisania. Mogl

zaprpjektowac ulepszona. klawiatur? przesta-wiaj%c po prostu niektore z niewygodnie rozmieszczonychliter, na przy-klad przesuwaja.c cz?sto wykorzystywana. liter? A, ktora obecnie znajdu-je si? pod slabymmalym palcem lewej r?ki. Zamiast tego Dvorak zacza.1 idealistycznie - ustalil, jak cz?sto jest uzywanakazda z liter angielskie-go alfabetu, a potem ocenit, jakiego wysilku wymaga dotarcie do po-szczegolnychklawiszy, Na podstawie tych informacji przyporza_dkowal najcz?sciej uzywane litery najlatwiejszym wobsludze klawiszom, a rza-dziej wykorzystywane litery - mniej wygodnym. Wprowadzil tez po-prawki,zeby cz?sto wyst?puj^ce w tekstach angielskich pary liter, np. T i H, S i H czy W i H, nie znajdowaly si?pod klawiszami obshigiwa-nymi tym samym palcem. W ten sposob zaprojektowat uktad klawiaturyzaczynaja.c calkowicie od nowa - da_za.c do ideatu polegaj^cego na tym, ze najcz?sciej uzywaneklawisze b?da_ si? znajdowac w najdogodniej-szym polozeniu. Jak widac na tym przykladzie, kiedy eelstanie si? juz jasny, kroki prowadza.ce do zaprojektowania rozwia.zania tez stajq si? jasne.

•

51 kasz, pami?taj, ze mozesz je sam stworzyc - to wyjscie, ktorego prozno szukac w rubryce ogloszen.

Kiedy stworzyles swoj ideal, daz do niego. Nie chodzi o to, zeby go koniecznie osiagnac - wazne

jest, zeby zmierzac w kierunku, jaki wyzna-cza. Chociaz powinienes dokladnie okreslic swoj ideal, madrze jest zacho- wac rezerw? w dzieleniu si?

jego wizjq z innymi osobami. Wielu ludzi nie docenia znaczenia idealow. Cz?sto nazywaja^ je,,bezuzytecznymi mrzon-kami".

Podczas wypracowywania swego idealu nie boj si? rozmachu. Celem myslenia o ideale jestposzerzenie swiadomosci wlasnych mozliwosci. Im bardziej ambitne bedzie twoje idealne rozwiazanie,tym silniej poszerzysz swoj^ swiadomosc. W koncu slowo ideal sugeruje brak wszelkich ograni-czen.

Przypuscmy, ze masz dzieci i nie podobajq ci si? telewizyjne kreskow- ki, w ktorych moznaznalezc zach?t? do kupowania zabawek i slodyczy. Przypuscmy rowniez, ze razem z innymi rodzicamichcesz znalezc twor-cze rozwi^zanie tego problemu, rozwiqzanie, ktore nie sprowadza si? tyl-ko doograniczania liczby programow, jakie dzieciom wolno ogl^dac w telewizji. Przychodzi ci do glowy, zemoglbys sam tworzyc wtasne kre-skowki. To oczywiscie myslenie z rozmachem. Pomysl jestidealistyczny i pozbawiony realizmu. A jednak w miare, jak o tym myslisz, dochodzisz do wniosku, zezamiast poslugiwac si? rysunkami, moglbys wykorzystac gr? samych dzieci. W ten sposobwypracowujesz realistyczny pomysl, zeby pomoc dzieciom w wystawieniu sztuki, takiej, ktora niezach?ca do kupowania zabawek i slodyczy. Oto jak powstajq niektore drobne pomy-sly tworcze -wszystko zaczyna si? od myslenia z rozmachem.

Tworzenie idealu nie oznacza tworzenia fantazji. W swiecie, w kto- rym zyjemy, obowiazuja^pewne oczywiste prawa fizyki. Na przyklad, nie mozesz si? spodziewac, ze skoczysz w gor? i niespadniesz z powrotem. Z drugiej strony niektore ograniczenia mozna przezwyci?zyc. Prostymprzykladem jest mysl: ,,Nigdy nie b?d? w stanie wymyslic niczego sensownego". To przekonanie jestprawdziwym ograniczeniem. Jednak w przeciwienstwie do prawa powszechnego ciazenia mozna jepokonac. Dlatego odrozniaj rzeczywiste ograniczenia, ktorych nie mozna przezwy-ci?zyc, odograniczen natury mentalnej, istniej^cych tylko w ludzkich umyslach.

54

PODSUMOWANIE

Ideal jest jak kompas, ktory pozwala ci nie zabladzic. Wskazuje ogol- ny kierunek, w jakimpowinienes zmierzac probuj^c znalezc drog? na nie-znaych terenach, ktore przemierzasz. Ale nie mylidealu z fantazj^. Ideal ogranicza sie tylko do tego, co jest naprawde mozliwe, podczas gdy fanta-zjanie ma zadnych granic.Cwiczenie 1. Ktore z ponizszych wyjsc byloby z punktu widzenia firmytworzacej programy komputerowe najlepszym rozwiazaniem pro-blemu polegajacego na tym, ze klienciskarza^ sie, iz jej programy s$ trud-ne w uzyciu?

Zaproponowac darmowe kursy poslugiwania si? tymi programami. Dostarczyc przejrzyste, dobrze napisane podr^czniki towarzysz^ce pro-

gramom. Sprawic, ze programy b?d^ latwe w uzyciu.

Cwiczenie 2. Oto cwiczenie, ktore da ci szanse praktycznego rozroz-nienia mi dzy idealami afantazjami. Uloz ponizsze zagadnienia w kolej- nosci odpowiadajacej stopniowi trudnosci ichzmienienia.

Liczba godzin w ci^gu doby.

Zakres dzialania poszczegolnych wydzialow przedsi§biorstwa. Wytwarzanie energii elektrycznej nie wymagajace zuzycia innego ro-

dzaju energii (chemicznej, slonecznej czy jadrowej). Zasada, ze pracownicy przychodza. do pracy o godzinie 8 i wychodzq o 16. Zlikwidowanie przepisu zabraniaj^cego smiecenia.

(Jedna^ z mozliwych odpowiedzi znajdziesz na stronie 317).

Cwiczenie 3. Wybierz sytuacj?, ktorq chcialbys polepszyc. Nastej)-nie wyobraz sobie idealnerozwiazanie. Ukonkretnij ten ideal. Kiedy juz bedziesz wiedzial, na czym polega twoj ideal, postawsobie pytanie: ,Jak mog? si? do niego zblizyc?".

55PODSUMOWANIE

Rozbicie celu na kilka konkretnych punktow i ustalenie ich hierar-chii waznosci pozwala nastworzenie lepszych warunkow do pracy nad rworczymi rozwiazaniami, spelniajacymi twojenajwazniejsze pragnienia, ale nie realizujacymi twoich mniej istotnych preferencji.

Cwiczenie 1. Okresl jakis wazny eel w swoim zyciu, eel, ktorego nie udato ci si? jeszcze osiagnac.Nast?pnie okresl inne cele, ktore uznales za istotniejsze od niego. Stanowia. one wyjasnienie, dlaczegonie osiajjnaj:es swego waznego celu.

Cwiczenie 2. Wybierz jaka_s dziedzin? zycia, taka^ jak jedzenie, zycie towarzyskie, sp?dzaniewolnego czasu czy warunki pracy. Okresl, co w tej dziedzinie jest dla ciebie istotne. Swojq list?uporz^dkuj wedlug zna-czenia poszczegolnych pozycji. Najwazniejsze cele umiesc na gorze listy, a najmniej istotne na dole.

TWORZENIE ROZWIAZAN NIEMATERIALNYCH

Poniewaz nasza cywilizacja podkresla znaczenie przedmiotow, cz?sto probujemy rozwi^zywacproblemy tworzqc nowe obiekty - urza_dzenia, zabawki czy leki. Nie dostrzegamy przy tym takiejmozliwosci, ze problem mozna rozwi^zac tworz^c cos, co nie ma postaci materialnej.

Kiedy musisz przelac plyn z szerokiego naczynia do pojemnika o w^-skiej szyjce, od razu mysliszo lejku. Gdy nie b?dzie lejka, zaczniesz pew- nie myslec o zrobieniu go z dost?pnych materialow.Zupelnie odmienne podejscie polega na skierowaniu cieczy do szyjki przy uzyciu jakiegos dlugiego,cienkiego przedmiotu, na przyklad r^czki lyzki - ciecz b?dzie splywac po rqczce, jak to widac narysunku na nast?pnej stronie.

Jezeli nie znales tej metody, to teraz wiesz, o co tu chodzi. Rozne tech- niki poznaje si? zwykleobserwuj^c kogos albo czytaj^c o nich w ksia.z-kach, co ogranicza liczb? ludzi, ktorzy dowiaduj^ si?o rozwia,zaniach

5-Pomysl nakazd^ okazj^ 65

niematerialnych. Natomiast produkty rozwiazujace ten sam problem s% widoczne na niezliczonych

polkach i wystawach sklepowych oraz w ka-talogach. Nowatorskie przedmioty sq tak wazne w naszejgospodarce, ze maJ3 specjalnq nazw?: wynalazki. Jednakze rozwiazania niematerialne mogq byerownie skuteczne, chociaz nie maj% specjalnej nazwy.

Czym mogq bye rozwiazania niematerialne? Kategoria ta obejmuje techniki, strategic, zwyczaje,procesy, systemy, sposoby przedstawiania, j?zyki (mowione i maszynowe), slowa, postawy, pomysly isposoby robie-nia roznych rzeczy. Oto kilka przykladow rozwiazan niematerialnych: Czekanie w jednej kolejce do kilku okienek kasowych. Ustalenie przez czlonkow rodziny, ze jezeli ktos oddali si? od pozosta-

lych w wesolym miasteczku, to b?dzie czekac tarn, gdzie go inni ostat- nio widzieli.

Jezdzenie po prawej stronie drog i zatrzymywanie si? przed znakiemSTOP.

Zapobieganie rozprzestrzenianiu si? choroby zakaznej przez kwaran-tann?, kiedy to chora osoba zostaje odizolowana od innych.

Zwilzenie wod% brzegu zaslony przy natrysku, zeby przykleic j^ do scia- ny kabiny.

Zauwaz, ze rozwiazania niematerialne tym si? zasadniczo rozniq od wynalazkow, ze latwo mozna jekopiowac. W naszym systemic ekono- micznym trudno zarabiac pieni^dze tworzqc to, co inni mogq zlatwosciq kopiowac, wi?c duze przedsi?biorstwa wol^ koncentrowac si? na tworze-niu przedmiotow.Te przedmioty (wynalazki) 54 dochodowe, poniewaz

66 rrma moze zarejestrowac pomysl w urz^dzie patentowym i podac do s^du tazdego innegoproducenta, ktory b^dzie wytwarzac taki wyrob; w ten ;?osob mozna wyeliminowac konkurencje.Chociaz przedsi§biorstwa nie loceniaj^ tworzenia rozwi^zan niematerialnych, ty ich nie lekcewaz. "5"gruncie rzeczy sq bogatym zrodlem tworczych rozwi^zan. Nie przy-~osz^ zyskow fmansowych, alemoga^ bye bardzo skuteczne przy radze- zm sobie z problemami.

Panie Izaaku, kiedy pana zatrudnialismy, oczekiwalismy czegos wigcej. Tego ,,rachunku wzniczkowego", ktory panwymyslil, nie mozemy opatentowac, nie mo- zemy produkowac, a dzial marketingu musialby sif strasznie namgczyc,zeby prze-konac ludzi do kupowania go! Niech pan teraz wraca do roboty i tym razem proszf wymyslic cosuzytecznego, panie Newton!

67POMYSL O POCIAGANIU ZAMIAST POPYCHANIA

Pociqganie jest cz?sto skuteczniejsze odpopychania.Niektorym specjalistom od akupunktury w starozytnych Chinach placono, kiedy pacjent by! zdrow,

ale przestawano placic, kiedy zachoro-wal. Taki uklad polegaja_cy na pociqganiu stanowil skuteczn^motywacj? dla medyka, by szybko wyleczyc pacjenta i w ten sposob odzyskac prawo dowynagrodzenia. Natomiast wspolczesni lekarze nie maja_ motywacji fmansowej do szybkiegowyleczenia pacjenta. W gruncie rzeczy lekarz zarabia tym wi?cej, im dluzej trwa choroba. Tokonkurencja wsrod lekarzy, ktora jest rodzajem popychania, sprawia, ze nie przedtuzaj^ oni zbytnioczasu kuracji. Oczywiscie lekarzy pocia_ga rowniez pragnienie wyleczenia pacjenta, ale to pragnienie

nie jest nagradzane finansowo, jak w starozytnych Chinach. Warto pamie^ac o tym rozroznieniu, kiedy projektuje si? jakies kre- atywne rozwi^zanie,

poniewaz pocia_ganie jest cz§sto lepsze od popychania. Czy zauwazyles, ze ostatni stupek ogrodzenia mozna wzmocnic uzy- waj^c albo drutu, ktory

b?dzie ciqgnqc gorny koniec slupka, albo ukosne-go wspornika, ktory b^dziepc/iacgor? slupka? Wobu wypadkach slupek jest utrzymywany w tym samym polozeniu; roznica polega na tym, z kto-rejstrony przymocowano element wzmacniaja,cy. Zwroc uwag^, ze zasto-sowanie drutu, ktory b^dzieciajna.c, wymaga uzycia mniejszej masy niz w przypadku duzo ci^zszego wspornika ukosnego, ktoryb?dzie pchac.

W kategoriach fizycznych przyciqganie daje korzysc wynikaja.c^ z koniecznosci uzycia mniejszejmasy, natomiast w kategoriach spolecz-nych korzysc polega na wykorzystaniu mniejszego wysilku.

Rodzice szybko si? przekonujaj ze nagradzanie dobrego zachowania dziecka, na przyktad lodami,moze bardziej zwi?kszac jego motywacj? niz zniech^canie do zlego zachowania przez grozenie karaj naprzyklad la-niem.

69 nacje tych zmiennych. Potem trzeba dokladnie rozwazyc wyjscie lub wyjscia odpowiadajqcekazdej kratce tabeli.

Jezeli dwie zmienne nie sa, oczywiste, poszukaj kilku konkretnych rozwia,zan, zeby si?przekonac, czym si? roznia, mi?dzy sobq. Zeby okre-slic druga. cech?, ponownie przyjrzyj si?konkretnym rozwiazaniom i sprobuj znalezc inna, roznic?. Jezeli ta druga cecha nie wia.ze si? wspo-sob konieczny z pierwszaj to sa, one wzajemnie niezalezne.

fWCwiczenie 1. Narysuj tabel? przedstawiaja.c% rozne rodzaje ogrodze- nia. Posluz si? nast?puja,cymi

dwiema zmiennymi: Lokalizacja - na przyklad ogrodzenie wokol psa jest inaczej zlokalizo-

wane niz parkan wokol domu i podworza. Typ ogrodzenia - na przyklad zywoplot rozni si? od plotu z siatki.

Kiedy narysujesz tabel?, przyjrzyj si? kolejno kazdej z kratek i wy-obraz sobie, co oznacza danakombinacja.

L^CZENIE POMYSLOW

Bardzo uzytecznym sposobem tworzenia nowych pomyslow jest do-konywanie kombinacji

istnieja.cych koncepcji. Prostq form? la,czenia pomyslow stanowi kombinowanie istniejacych przedmiotow tak, by powstala

nowa, przydatna rzecz. Na przyklad radio z zegarem stworzono przez pola,czenie radia i budzika. Zwrocuwag?, ze powstala kombinacja ma zalet?, ktora nie wyst?puje, jezeli po prostu po-stawimy obok siebieradio i budzik - chodzi o to, ze zegar moze wlaczyc radioodbiornik.

La,czenie przedmiotow jest przydatne przy tworzeniu wynalazkow^ natomiast l%czenie pomyslow -obejmuja.ce l^czenie przedmiotow - j jeszcze bardziej pomocne we wszystkich rodzajach tworczegorozwi^zy-1 wania problemow.

Scenarzysta i aktor, Woody Allen, w swojej komedii filmowej Anrni Hall wykorzystal napisy dowyrazenia mysli bohatera i bohaterki pod-czas rozmowy, w ktorej rodzi si? ich wzajemne uczucie.Kontrast mi?dzr pewnymi siebie slowami wypowiadanymi przez nich na glos a niesmia-

98iymi, niepewnymi myslami ujawnianymi w napisach stanowi zrodlo hu-noru. Zwroc uwage, ze Allenskopiowal pomysl umieszczania napisow xa ekranie stosowany w filmach obcoj?zycznych, ale w tymprzypadku ezyk napisow i j?zyk dialogow s^ takie same.

Nie zawsze udaje si? rozpoznac zrodlo pomyslow pol^czonych w no- wym rozwi^zaniu. Zapierwsze centrum handlowe w USA uznaje si? Country Club Plaza, zbudowane w 1922 r. w KansasCity. Zaprojektowal •e Jesse Nichols, ktory podrozowal po Europie zbieraj^c doswiadczeniaiotycz^ce zagospodarowania terenu. Wiedz? zdobyta^ na starym konty- aencie Nichols wykorzystal wprojekcie centrum handlowego w Kansas City. Jednakze rezultat byl odmienny od wszystkiego, comozna bylo w tym czasie znalezc w Europie. W gruncie rzeczy dzielo Nicholsa moz-•23. okreslic jakotypowo amerykanskie.

Tworzenie kombinacji na chybil trafil nie przynosi duzych korzysci, poniewaz wi^kszosc pol^czenpomystow nie ma wartosci. Dlatego warto si? nauczyc sposobow rozpoznawania, jakie pomyslyzasluguj na l^cze-nie. Wyjasnienie jednej z takich metod znajdziesz w nast?pnej sekcji. Dalszerozdzialy zawieraj^ wi?cej wiadomosci na ten temat.

PODSUMOWANIE

L^czenie istniej^cych pomysiow w nowe kombinacje moze bye zro-dlem pozytecznych rozwi^zani wynalazkow. Frosty wariant tej metody polega na pol^czeniu dwoch lub wi?cej przedmiotow wjednq rzecz} kto-ra ma zalety, jakich brak poszczegolnym przedmiotom. Kluczem do skutecznegoodnajdywania przydatnych kombinacji jest nauczenie si? rozpoznawania, ktore koncepcje zasluguj napolaczenie; jest to umiej?t-nosc wyjasniona w nast?pnej sekcji i dalszych rozdzialach.

Cwiczenie 1. Wyobraz sobie, ze l czysz dwa rodzaje telefonow w je-den, ktory b?dziewygodniejszy od kazdego z wyjsciowych typow; te ro dzaje to:

99Jesli utknaies, oto kilka sugestii, ktore mogq ci pomoc:

Sprobuj lepiej zrozumiec sytuacje, co opisano w rozdziale 8, zatytulo- wanym ,,Wlasciwe rozumienie problemu". Moze ci to umozliwic uzy-skanie jakiegos przeoczonego, a bardzo waznego spostrzezenia.

Zastosuj narz?dzia opisane w rozdziale 3, ,,Ponowne rozwazenie wla- snych celow".

Wez pod uwag?, ze kazde z uwzgl?dnionych przez ciebie wyjsc moze zawierac elementy dobrego rozwi^zania i ze mozesz stworzyc lepsze roz-wi^zanie wybierajqc z nich najlepsze cechy i Iqczqc je w jedna^ calosc.To narzedzie przedstawiono w sekcji ,,Wybor przez eliminacj? z zacho-waniem wartosciowych cech" rozdzialu 4, zatytulowanego ,,Szukanienowych mozliwosci". Rozdzial ten wykorzystuje narz?dzia opisanew sekcji ,,L^czenie pomyslow" (rowniez w rozdziale 4) i ,,Wl%czaniekorzystnych cech innych pomyslow" (rozdzial 5, ,,Udoskonalanie po-mystow").

Dotrzyj do swoich nieswiadomych mysli, jak to wyjasniono w sekcji ,,Wykorzystywanie myslenia nieswiadomego do dokonania nowych spo-strzezen" (rozdzial 6, ,,R6zne sposoby myslenia"), zeby si? przekonac,czy twoja nieswiadomosc juz ustalila to, czego jeszcze nie wie twoj swia-domy umysl.

Odloz problem na bok i wroc do niego pozniej ze swiezym umyslem. Pozostala cz^sc tego rozdzialu zapozna ci? ze sposobami przezwyci?- zania oporu innych wobec

nowych rozwi^zan; jednakze zadne z pre-zentowanych narz^dzi nie zdola przezwyci?zyc niedostatkowsamego rozwi^zania.

PODSUHOWANIE

Jezeli masz jakiekolwiek zastrzezenia wobec projektu, ktory zamie- rzasz zrealizowac, wstrzymajsi? z t^ realizacj^ - jeszcze nie zakonczyles procesu tworczego. Jesli jednak twoje rozwiazanie mialobypolozyc kres cierpieniu, nie powoduj^c jednoczesnie nowego bolu, to moze warto pod-j^c ryzyko.Jesli zas stworzyles rozwiazanie, do ktorego nie masz zadnych zastrzezen, jestes gotow do dzialania!

264POSTEPOWANIE WOBEC KRYTYKI

Krytyka, sluszna czy niesluszna, jest nieunikniona, wi?c spodziewaj si?, ze twoje tworczerozwiazania b?d^ krytykowane.

Historia jest pelna przykladow innowacji, ktore na poczqtku byly bardzo krytykowane, a potemzyskaly wielkie uznanie. Oto kilka takich przypadkow.

Wielu renomowanych chemikow poczqtkowo mocno si? sprzeciwialo idei ukladu okresowego pierwiastkow stworzonej przez Mendelejewa.

Pierwszemu statkowi parowemu w Stanach Zjednoczonych, zbudowa-nemu przez Roberta Fultona, nadano przydomek ,,szalenstwo Fulto-na".

Przeklady Biblii na j?zyki dost?pne dla ogolu wiernych poczatkowo po- wszechnie przyjmowano z oburzeniem.

Od wynalezienia szampana przez Doma Perignona (w 1714 r.) musialo uplyn^c 56 lat, nim Francuzi uznali, ze ten napoj im smakuje.

Ksiqzka kucharska Fannie Farmer, zatytutowana Boston Cooking School Cook Book, byla z pocz^tku uznawana za bardzo kontrowersyjnaj po-niewaz uzywala takich miar jak jedna filizanka zamiast jedna garsc.

Firma Eastman-Kodak odrzucila stworzony przez Edwina Landa po-mysl aparatu fotograficznego natychmiast dajqcego odbitki. W tej sy-tuacji Land zalozyl wlasne przedsi?biorstwo, Polaroid, ktore stalo si^powaznym rywalem Kodaka.

Te. list? mozna by ciajna/: i ciqgn^c, ale juz chyba wiesz, o co chodzi. Przewaznie pomysl b?dziedopoty krytykowany, dopoki nie ujawni si? jego wartosc. Jak powiedzial Mark Twain: ,,Czlowiekmajacy jakis orygi-nalny pomysl jest wariatem, dopoki ten pomysl nie odniesie sukcesu".

Dlaczego ludzie przeciwstawiajq si? zmianom? Oto kilka typowych powodow:

Zmiana niesie ryzyko, ze nastqpi pogorszenie zamiast polepszenia. Wprowadzenie zmiany zawsze wymaga wysilku umyslowego, a cz?sto

rowniez fizycznego. Niektorym ludziom nie przeszkadza istniej^ca sytuacja. Zazwyczaj pro

blem musi stac si? naprawd? nieznosny, zeby ludzie zacz?li si? intere-sowac wprowadzeniem zmian.

265 mozliwe, poniewaz jeden produkt moze bye przedmiotem wielu roz- nych patentow, w tym i takich,ktore nie naleza^ do ciebie.

Innymi slowy, kiedy dokonasz jakiegos wynalazku, musisz dodatko-wo poswi?cic czas i pieni^dze,zeby czerpac z niego zyski.

Bracia Wright podali do sa_du osoby naruszaj^ce ich prawa patentowe do samolotu. Wydalimas? pieni?dzy na pokrycie oplat sa_dowych i stra-cili wiele czasu podczas rozpraw. Wilbur Wrightzmarl, zanim najwaz-niejszy proces zostal rozstrzygni?ty - na ich korzysc.

Mimo istnienia tych przeszkod, niektorzy wynalazcy zostaja^ boga-czami. Jednakze czasami dziejesi? tak z zupelnie innych powodow, niz oczekiwano.

Robert McCormick wynalazl zniwiark?, a jego syn, Cyrus McCor- mick, opatentowal jaj zaczaj:jej sprzedaz i stal si? bogaty. Jednak duza cz?sc jego dochodow wynikala z nowego sposobu placeniaza zakupy -dzis nazwalibysmy to ratami miesi cznymi - i z rozwini cia sieci przed-stawicielihandlowych. Inaczej mowi^c, waznymi skladnikami jego suk-cesu finansowego byly innowacje wzakresie marketingu.

Tak, niektorzy wynalazcy rzeczywiscie duzo zarabiaj^ na swoich wy- nalazkach. Ale czy s^ w tensposob wynagradzani za trud wlozony w stwo-rzenie i udoskonalenie swojego pomyslu, czy za wysilekkonieczny do pokonania przeszkod prawnych, finansowych i marketingowych?

Oprocz juz wymienionych przeszkod wynalazca moze napotkac, mi§- dzy innymi, nastejjuj^cetrudnosci:

Nie jestes sam w poszukiwaniu wynalazku. 14 lutego 1876 r. AlexanderGraham Bell wystajnl o patent na wynaleziony przez siebie telefon.Kilka godzin pozniej do urz^du patentowego przybyl Elisha Grey, kto-ry rowniez chcial opatentowac telefon.

Zazwyczaj firmy nie b?d^ chcialy nawet si? zapoznac z twoimwynalazkiem, dopoki nie podpiszesz umowy mowi^cej, ze nie b?dqzobowi^zane do zaplaty za ten pomysl. Taka umowa chroni je przednieslusznym pozwaniem do s^du za skopiowanie twojego wynalazku,gdyby przypadkiem juz same pracowaly nad podobnym rozwi^za-niem.

Cz?sto nawet rewelacyjny wynalazek nie zostaje doceniony za pierw- szym razem. To zadziwiaja_ce, ale niewiele osob traktowalo lataj^ca. ma-szyn? braci Wright jako cos, co moze miec wartosc nie tylko zabawki.

300 Im bardziej wartosciowy jest wynalazek, tym wi^cej czasu, wysilku i pie-

ni^dzy beda^ gotowi poswiecic rywale na znalezienie legalnych sposobowobejscia lub podwazenia twojego patentu.

Patent daje prawny monopol jedynie w panstwie, ktore go wydalo.

To tylko niektore z wyzwan, jakie czekaja^ wynalazce probuja,cego cia,- gna.c zyski ze swegowynalazku. Sa_ tez inne, ale juz wiesz, o co chodzi. Przyszle zmiany systemu prawnego moze kiedysulatwia^ indywidualnym wynalazcom dzielenie sie uzytecznymi pomyslami z innymi, a takze zy-skanieuznania i, bye moze, wynagrodzenia za swoje pomysly. Na razie istnieja_ce przeszkody stanowia.dodatkowe wyzwanie.

Jezeli chcesz mice zyski z wynalazkow, szukaj ich! Jest to calkiem mozliwe. Ale nie zakladajslepo, ze swiat nie moze si? doczekac, zeby wynagrodzic ci? fmansowo za twoje tworcze dokonania.

Na szcz^scie zyski finansowe nie 53 jedynym powodem dokonywania wynalazkow. Takadzialalnosc moze bye milyrn zaj?ciem uprawianym dla wlasnej przyjemnosci. Mozesz na przykladskonstruowac now^ zabawk? dla swoich dzieci albo zrobic cos, co rozwi^ze jakis domowy problem.Jezeli zastosowanie swojego wynalazku ograniczysz do osobistego uzyt-ku w domu, to kwestie prawnezwia,zane z patentami nie b?da_ wchodzic wgr?.

Dokonuj^c wynalazkow dla przyjemnosci, odnosisz dodatkow^ ko- rzysc. Zyskujesz bowiemdoskonal^ okazj? do cwiczenia umiejetnosci tworczego rozwi^zywania problemow.

Tworzenie niewielkich obiektow jest szczegolnie wartosciowe jako zaj^cie dla dzieci, poniewazumozliwia im praktyk? w stosowaniu pod- stawowych umiejetnosci tworczego rozwi^zywaniaproblemow w od-niesieniu do przedmiotow, ktore dziecko moze zobaczyc, wzia,c w r^k? i zrozumiec.Nawiasem mowia.c, to wlasnie dzi^ki prostym wynalazkom poznalem jako dziecko niektore z narz^dziopisanych w tej ksia,zce.

PODSUMOWAHIE

Jest wiele okazji do dokonywania wynalazkow na wlasne potrzeby. Ciesz sie tworzeniem rzeczy,

ktore dot^d nie istnialy (przynajmniej we-dlug twojej wiedzy) i obserwowaniem ich dzialania. Jezeli jestes przekonany, ze stworzyles cos, co moze przyniesc pozy- tek wielu osobom, a do tego

masz przedsiebiorcza, nature, zastanow si?,

301

czy nie sprobowac pokonac przeszko d fmansowych, prawnych i marke-tingowych,by uzyskac korzysci materialne ze swojego wynalazku.

Cwiczenie 1. Zaprojektuj nowe okulary- albo dostosuj juz istniej^ce - w taki sposob, zebydaltonista mogl rozpoznac kolor przedmiotu,-na ktory patrzy. (Wskazowka: najpierw dokladnie poznajmechanizm, dzie-ki ktoremu oko rozpoznaje kolory).

ORGANIZOWANIE SESJI GRUPOWEGO TWORCZEGO ROZWIAZYWANIAPROBLEMOW

Wspoldzialanie z innymi osobami przy tworzeniu tworczych pomy- slow moze przyniesc wi?ksze ilepsze skutki niz praca indywidualna. Poza tym, przy wlasciwym podejsciu, moze to bye bardzosympatyczne!

Sesje grupowe tworczego rozwiazywania problemow (czasami nazy- wane burzq mozgow)mozna organizowac w sposob oficjalny lub prywatny. Sesje oficjalne odbywaj^ sie na ogol wprzedsiebiorstwach i organizacjach rz^dowych, podczas gdy sesje prywatne zawi^zuj^ si?spontanicznie w gronie przyjaciol. Do pierwszej kategorii nalezy tez nowa metoda wy-korzystania siecikomputerowych, la_cz^cych uczestnikow nie przebywa-j^cych rownoczesnie w tym samympomieszczeniu. Wiekszosc uwag w tej sekcji odnosi si? do wszystkich rodzajow sesji grupowych.

Glowna przyczyna faktu, ze myslenie grupowe moze podsun^c po- mysly, ktore inaczej by si? niepojawily, tkwi w tym, ze kazdy z uczestnikow ma inne nawyki myslowe. Korzysci plynqce zroznorodnosci nawykow myslowych wyjasniono w sekcji ,,Wyobrazanie sobie, co ktos inny moglbyzaproponowac" w rozdziale 6, ,,R6zne sposoby myslenia". Inna zaleta takiej metody polega na tym, zedost?pny zasob wiedzy i do-swiadczenia jest duzo wi?kszy niz w przypadku jakiejkolwiekpojedyn-czej osoby.

Najwi?ksz3 przeszkod^ w mysleniu grupowym moze bye brak wspol- pracy. Pozostala cz?scsekcji opisuje sposoby pokonywania lub przynaj-mniej minimalizowania tej przeszkody.

302 Do powaznego braku wspolpracy dochodzi woczas, gdy ktorykolwiek z cztonkow grupy

krytykuje niedoskonale pomysfy. Tworcze pomysiy s^ latwym celem krytyki, poniewaz pojawiaj^ si?w surowej, niedoskonalej postaci, maj^cej wiele wad i niedostatkow.

Zamiast reagowac krytycznie na pomysiy obarczone usterkami, nale- zy je oceniac, wskazuj^c ichzalety i wady. Zalety i wady powinno si? omawiac oddzielnie, tak jak to robisz w odniesieniu dowlasnych pomy-slow. Chodzi o to, zeby surowe pomysty udoskonalic przez modyfikacje, ktorezachowaja_ ich zalety, a jednoczesnie usuna^ wady. Mozna tez zapo-zyczac wartosciowe cechy zniepraktycznych pomyslow i wt^czac je do innych, bardziej obiecuj^cych koncepcji. Natomiast

l czenie zalet i wad w jedn^ ocen? ,,dobry" lub ,,zly" nie pozwala na osi^gni^cie zadnych kon-kretnychkorzysci podczas danej sesji.

Jezeli ktos nie potrafi si? powstrzymac od krytykowania, lepiej nie zapraszac go na nastepne sesje. Jezeli jakas osoba krytykuje jeden z twoich pomystow, mozesz jej dyplomatycznie przypomniec,

ze surowe pomysiy cz?sto mozna prze-ksztalcic w cos lepszego albo wykorzystac jako bodziec dostworzenia bardziej udanych koncepcji. Mozesz na przyklad powiedziec:

,,Wprawdzie to, co zaproponowalem, nie jest praktyczne, ale gdyby byla metoda, zeby uczynic to bardziej uzytecznym, chyba rozwi^zalibysmyproblem".

,,Tak, ten pomysl jest niepraktyczny, ale przedstawiam go z nadziejaj ze moze zasugerowac komus cos podobnego, tyle ze lepszego".

Podczas oficjalnych sesji grupowego rozwiajzywania problemow jest zwykle osobaprzewodniczqca obradom, ktora moze ustanowic zasad? zabraniaj^c^ krytyki. Jezeli przyjmie si? takiepodejscie, to kazdy moze powiedziec: ,,Byla umowa, ze nie krytykujemy", ilekroc zajdzie takapo-trzeba. Jednakze taka metoda ma pewne ograniczenia, poniewaz krytyka jest podobna dowskazywania slabych punktow, co czasami bywa koniecz-ne jako cz?sc udoskonalania pomyslu. Naprzyklad przypuscmy, ze ktos mowi: ,,Ta koncepcja ma taka^ wade, ze nie sprawdza si? w odniesieniudo duzych grup ludzi. Jak mozemy ja. zmodyfikowac, zeby usun^c t? niedo-skonalosc?". Czy pierwszez tych dwoch zdan mozna nazwac krytykq? Bye moze. Ale czy cala. wypowiedz tej osoby trzebauznac za krytyk?? Nie.

303 Podczas oficjalnych sesji skionnosc do krytykowania mozna ograni- czyc, jesli prowadza_cy

przeprowadzi rozgrzewk?, wykorzystuj^c cwicze-nie podobne do podanego na koncu sekcji,,Szukanie zalet w surowych pomyslach" w rozdziale 2, ,,Przyjmowanie nowych pomyslow". Chodzi0 to, zeby zaproponowac jakis niema_dry i smieszny pomysl jako rozwiq-zanie zupelnie innego problemu i poprosic wszystkich o wskazanie zalettej nierozs^dnej idei. Wysluchawszy wielu pozytywnych opinii o koncep-cji, ktora niew^tpliwie jest obarczona wadami, uczestnicy b?d^ bardziejskorzy do ujawniania swoich pomyslow, oczekuja_c, ze nie spotkaja_ si?one z krytyk%.

Jesli uda si? zlikwidowac grozb? krytykanctwa, to nie tylko wszyscy poczuja^ si? swobodnie, ale inikt nie b?dzie mial potrzeby rozpoczynania swojej propozycji od slow: ,,Wiem, ze to glupio zabrzmi ipewnie si? nie sprawdzi, ale przypuszczam, ze...".

Podczas sesji grupowych moze tez pojawic si? inny problem - uczestnicy moga^ starac si?przypisac sobie autorstwo najlepszego rozwi^zania. W trakcie wspolnych obrad pomysly ulegaja.wymieszaniu, wi?c zwykle trud-no jednoznacznie wskazac pojedyncz^ osob? jako autora trafnejkoncepcji.

Pewnej grupie zlozonej z pi?ciu osob zlecono wynalezienie szczel-nego zapi?cia do skafandrowkosmicznych. W czasie sesji jedna z osob zaproponowala uzycie owada, ktory przeciajnie nitk? przezotwory w kazdym z bokow zapi?cia. Wi?kszosc ludzi odrzucilaby zaraz taki pomysl jakoniepraktyczny, niem^dry i bezwartosciowy. Na szcz?scie czlonkowie grupy byli dostatecznie m^drzy,zeby natychmiast z niego nie zrezygnowac. Owad zasugerowal komus, zeby pomyslec o zastoso-waniustalowego drutu w ksztalcie spr?zyny, ktory bylby obracany

1 w ten sposob przechodzilby kolejno przez wszystkie otwory na obubokach zapi?cia. Bylo oczywiste, ze przesuwanie spiralnego drutu o je-den obrot na kazd^ par? otworow zajmowaloby zbyt duzo czasu. Ktosjednak wpadl na pomysl, ze mozna wykorzystac dwa spiralne druty,ktore b?d^ si? wzajemnie zaz?biac, a w srodek wsunqc sztywny drut,ktory pola_czy obie spirale, jak to pokazano na rysunku. Ktora z osobw tym przykladzie zasluguje na miano wynalazcy nowego zapi?cia doskafandrow kosmicznych? Ta, ktora zaproponowala, zeby wykorzystacowada? Ta, ktora zasugerowala wykorzystanie spiralnego drutu? A mozeta, ktora wpadla na pomysl uzycia dwoch spiralnych drutow i sztywne-go drutu wsuwanego w srodek?

304do jednej cz§£ci stroju

spirala przymocowanaprosty drut wsuwany w srodek did potqczenia spiral

spirala przymocowana do drugiej czijsci stroju

Podobnie jak w pilce noznej czy koszykowce to caly zespol jest tworc$ sukcesu. Ostatecznerozwiazanie wypracowane w grupie najcz?sciej sta-nowi kombinacj? elementow pochodz^cych zpropozycji kilku ludzi, tak wi?c zwykle nie mozna uznac tylko jednej osoby za autora.

Podobny problem pojawia si?, kiedy ktos oswiadcza, ze ,,jego" pomy-slu nie nalezy l^czyc zinnymi koncepcjami. Przemilczanym glosno celem jest tu zachowanie czystosci pomyslu, zeby

potem, jesli si? go wybierze do realizacji, autor mogl dumnie powiedziec: ,,To moj projekt!". Ztakim egocentrycznym podejsciem mozna sobie zazwyczaj poradzic, przypomi-najqc tej osobie, zecelem grupy jest rozwiazanie problemu, a nie kreowa-nie bohaterow. Czlonkowie grupy, ktorzynie chc$ si? podporz^dkowac takiej hierarchii celow, moga^ oczekiwac, ze nie zostana^zaproszeni na nast?pne spotkania.

Mozna by jeszcze wi?cej powiedziec o metodach przyjmowania i do-skonalenia tworczychpomyslow w grupie, ale 53 one bardzo zblizone do metod odnoszqcych si? do pracyindywidualnej. Jesli wi?c jestes powaz-nie zainteresowany poprawq sposobow pracy podczas sesjigrupowych, przeczytaj nast?pujqce rozdzialy, zwracajqc szczegoln^ uwag? na mozli-woscizastosowania narz?dzi tworczego rozwiqzywania problemow w sy-tuacjach grupowych:

,,Przyjmowanie nowych pomyslow" ,,Ponowne rozwazenie wlasnych celow" ,,Szukanie nowych mozliwosci" ,Jeszcze o zastanawianiu si? nad celami".

20 - Pomyst na kazd^ okazj?

305Podczas lektury tych rozdzialow zastap wyobrazenie jednostki ucz^-cej si?, jak bye tworczaj

obrazem grupy ludzi dazqcych do kreatywnosci. W obu wypadkach maj^ zastosowanie te samezasady.

PODSUMOWANIE

Wartosc myslenia grupowego w pelni docenisz dopiero wtedy, kiedy go sprobujesz. Jeslisesja przebiegnie w duchu wspolpracy, b?dzie efek-tywna i przyjemna.

Krytyk?, ktora tlumi grupowego ducha tworczego, mozna ograniczyc, skupiaj^c si? wocenie pomyslow na ich zaletach i wadach, a nie wyraza-jac opinii, czy cos jest dobre lub zle.Dqzenia do przypisania sobie au-torstwa pomyslow nie uwzgl?dniaj faktu, ze w mysleniugrupowym dochodzi do wymieszania koncepcji.

ZACHECANIE DZIECI DO TWORCZEGO ROZWIAZYWANIAPROBLEMOW

fW Kiedy tylko nadarza si? okazja, zach?caj dzieci do tworczego rozwiq- zywania problemow. Malych dzieci nie trzeba uczyc myslenia tworczego. Z natury s^ kre- atywne. Przyjrzyj si?

zabawom dzieci w wieku od mniej wi?cej dwoch do siedmiu lat, a zobaczysz, jak wyobrazajqsobie samolot tam, gdzie ty do-strzegasz tylko skrzynki, i jak bawia^ si? w szkol?, poslugujac si?wyima-ginown^ tablic^ i nie istniejacymi lawkami. Kreatywnosc i wyobraznia przychodzq wsposob naturalny. Ale szybko uczy si? dzieci, zeby przesta-ly myslec tworczo. Slysza; ,,Toniem^dry pomysl" albo ,,Ale to si? nie uda". Dorosli oceniaj^ dzieci swoj^ miarq, a dzieci?cepomysly s^ zwykle obarczone bl?dami.

Jesli jakis chlopiec wpadnie na pomysl uzycia promieni lasera do t?- pienia komarow, nieb?dzie sobie zdawac sprawy z jego niewykonalnosci spowodowanej trudnosci^ wykryciakomarow i dokladnego wycelowania promienia laserowego, nie mowiac juz o wysokich kosztachpotrzebnej do tego energii elektrycznej. Jednak wyjsciowy pomysl jest tworczy (jesli chlopiec nie

zaczerpnql go od kogos innego). Kiedy slyszymy, ze dzieci tworczo myslaj mozemy je zach?cic,mowiac: ,,To sprytny pomysl" albo ,,Podoba mi si? sama idea, ale ma pewne wady". Takiekomentarze oddzielaj^ twor-

306 czy wklad od niepraktycznego charakteru danej koncepcji i jasno poka- zuJ3, ze tworcze myslenie mawartosc. Jednakze nie przesadzaj z pochwala-mi - niezasluzony podziw podwaza znaczeniezasluzonego uznania.

Spogla.daja.c wstecz na wlasne doswiadczenia, widz? teraz, ze nie stra- cilem umiejetnoscitworczego myslenia dzi?ki temu, iz zachowywalem swoje pomysly dla siebie. Szybko zrozumialem, zeopowiadanie o twor-czych myslach wywoluje krytyke. Na szcz?scie pojajem, ze nie musz? przestacmyslec tworczo - wystarczy, ze przestan? ujawniac swoje pomysly. W miar? jak poprawialo si? mojerozumienie swiata, pomysly stawa-ly si? bardziej praktyczne.

Oprocz zach?ty dzieci potrzebuj^ okazji do wykorzystywania umie- JStnosci rozwiqzywaniaprawdziwych problemow. Mogloby si? wydawac, ze prace zadawane uczniom do domu zapewniq imodpowiednia, prakty-k?, ale wi?kszosc szkolnych problemow zostala juz rozwi^zana niezliczo-n^ iloscrazy przy uzyciu utartych sposobow. Zamieszczona na stronie 308 tabela wyraznie pokazuje roznicemi?dzy problemami szkolnymi a ta-kimi, jakie wyst?pujq w prawdziwym zyciu. Kiedy si? uwzgl?dni teroznice, typowe problemy szkolne lepiej chyba okreslic jako cwiczenia, zadania, pytania i zagadki.

Przypomnij sobie z rozdzialu 1, zatytulowanego ,,Otwieramy skrzyn- k? z narz?dziami", ze jeden zpowodow obecnosci slowa tworczy w wyra-zeniu tworcze rozwiqzywania problemow polega natym, zeby podkreslic, iz wyraz problem odnosi si? do problemow napotykanych w zyciu, a nie takich,z jakimi mamy do czynienia w szkole.

Ironia losu sprawia, ze przez to, iz szkoly nie ucza, dzieci rozwiqzywa nia prawdziwychproblemow, firmy i organizacje rzqdowe muszq finan-sowac prace badawcze maj^ce ,,nauczyc"komputery metod symulacji zaawansowanych operacji myslowych, takich jak rozwi^zywanieproblemow. Ironia jest tym silniejsza, ze szkoly koncentrujq si? na nauczaniu umiej?tnosci dost?pnychdla komputerow, na przyklad zapami?tywania faktow, wykonywania dzialan arytmetycznych,rozpoznawania zle napi-sanych slow i znajdowania bl?dow gramatycznych w tekstach. W pew-nymsensie chodzi tu o wprowadzanie sztucznej inteligencji do umyslow dzieci i proby wprowadzeniaprawdziwej inteligencji do komputerow.

Jakie sa. skutki niezapewniania dzieciom praktyki w rozwi zywaniu prawdziwych problemow?Szefowie firm wiedzaj jak trudno znalezc pra-cownikow, ktorzy potrafi^ radzic sobie z dotychczas nierozwi zanymi

307Problemy szkolne Problemy napotykane w zyciu

Problem zostat juz wielokrotnie rozwia.zany przezwiele osob.

Gdyby problem zostal juz rozwiazany, przestatby byeproblemem.

Motywacj a do rozwiazania problemu Motywacja do rozwiazywania problemujest niska, poniewaz nie si§ nie stanie, jesli si? go nierozwiaze.

jest wysoka, poniewaz niepozadana sytuacja b?dzietrwac, dopoki sie, go nie rozwiaze.

Cel jest jasno okreslony. / Sami musimy okreslic i sprecyzowac cele. Wszystkie potrzebne informacje sq dostepne.Sa_poprawne oraz istotne.

Informacje, jakimi dysponujemy, mog^ bye nieprawdziwe,nieistotne albo mog% wprowadzacw bia.d. Brakuje namczesci potrzebnych informacj i.

Istnieja, zasady, ktorych przesttzeganie pozwala osiagnacpozadany wynik.

Nie ma zadnych zasad, na ktorych mozna si? oprzec.

Zazwyczaj jest tylko jedno prawidlowe rozwiazanie. Jest wiele rozwiazan, a zadne z nich nie jest w oczywistysposob lepsze od pozostarych.

Ktos moze ci powiedziec, czy twoje rozwiazanie jestdobre, czy zle. Jezeli istnieje kilka poprawnychrozwiazan, ktos moze ocenic twoj wynik.

O ile wiesz, nikt niepotrafi powiedziec, czy twojerozwiazanie sie sprawdzi ani czy jest najlepsze z mozliwych.

Rozwiazanie zwykle jest gdzies zapisane, na przyklad nakoncu ksiazki.

Trzeba stworzyc nowe rozwiazanie. Gdybyrozwiazanie juz istniato, to nie byloby problemu.

Problem zazwyczaj obejmuje tylko obiektywnie istniejaceelementy, ktore mozna okreslic i zmierzyc.

Problem obejmuje niejednoznaczne informacje orazpreferencje, interpretacje i odczucia roznych ludzi.

Fakt istnienia problemu jest oczywisty. Cz?sto problemjest nawet oznaczony kolejnym numerem.

Czasami fakt istnienia problemu pozostaje matowidoczny do czasu, az ktos znajdzie rozwiazanie.

308 problemami, oraz ile kosztuje ich zatrudnienie. Co gorsza, dzieci si?, ze ktos inny rozwia,ze za nie ichproblemy; przez to staJQ si? podatne na manipulacj? ze strony ludzi, ktorzy obiecaja, im uwolnienie odklopo-tow. W szerszym kontekscie warto sobie przypomniec, ze Adolf Hitler doszedl do wladzy dzi?kiobietnicy rozwia,zania wielu problemow, z jaki-mi Niemcy mialy do czynienia po pierwszej wojnieswiatowej.

Jesli wi?c sp?dzasz sporo czasu z dziecmi, pomoz im osiqgnqc spraw- nosc w tworczyrarozwi zywaniu problemow, robiac z nimi to samo, co czynisz, zeby uaktywnic wlasne umiej?tnosci tegotypu:

Dostrzegaj zalety w ich surowych pomyslach. Przyjmuj z zainteresowaniem ich sugestie dotyczqce radzenia sobie

w sytuacjach, gdzie nie ma slusznych ani nieslusznych odpowiedzi. Zach^caj je do tworzenia rzeczy, ktore jeszcze nie istniejaj ale ktore mo-

glyby dzialac. Pozwalaj im w poczqtkowej fazie myslec idealistycznie. Zgodz si?, zeby zachowywaly swoje tworcze pomysly dla siebie, jesli

b?d^ mialy na to ochot?.

PODSUMOWANIE

Ilekroc masz okazj?, zach?caj dzieci do tworzenia tworczych rozwi^- zan prawdziwychproblemow. Takie umiej?tnosci b?d^ im potrzebne bar-dziej niz poprzednim pokoleniom.

Cwiczenie 1. Jezeli organizujesz dzieciom zabaw?, postaraj si? posta-wic im zadanie osiajni?ciaczegos konkretnego, prostego i zwiqzanego z ruchem, co mozna wykonac na wiele sposobow - naprzyklad, niech si? zastanowia^ jak przemiescic okrqgly magnes z jednego konca pokoju na drugi.Wyraz entuzjazm dla ich koncepcji. Pozwol im zaraz wyprobowac nowe pomysly.

309UCZENIE TWORCZEGO ROZWIAZYWANIA PROBLEMOW

Istnieje coraz wieksze zapotrzebowanie na nauczanie i tworczego roz- wia_zywania problemowpodczas roznych kursow i seminariow. Dzieje si? tak dlatego, ze szkoly oraz przedsi?biorstwa corazbardziej zdaja, sobie spraw? z tego, ze dzieci i dorosli musza. wiedziec, jak rozwia_zywac problemynapotykane w zyciu, a nie tylko problemy akademickie, maja.ce juz ustalone poprawne rozwiqzania.

Jezeli masz doswiadczenie nauczycielskie, mozesz sam sprobowac poprowadzic taki kurs. Jesli budzitwoje obawy mysl, ze musisz bye tworczym geniuszem potrafia.cym znalezc wspaniaie rozwia,zaniekazdego pro-blemu, odpr?z si?. To nie jest konieczne.

Nauczanie tworczego rozwiqzywania problemow rozni si? od ucze-nia konwencjonalnychprzedmiotow, takich jak j?zyk ojczysty, biologia czy matematyka. Nauczyciele tradycyjnych przedmiotowmusza, bye ekspertami znaja_cymi wlasciwe odpowiedzi na wi?kszosc pytan zwiqza-nych z dana,dziedzina.. Natomiast nauczyciel tworczego rozwiqzywania problemow powinien umiec ulatwiac praceuczniom. Nie musi natych-miast odpowiedziec na pytanie: ,Jak rozwia.zac ten problem?", ale madostatecznie dobrze rozumiec umiejetnosci potrzebne przy tworczym rozwiqzywaniu problemow, zeby mocwytlumaczyc, w jaki sposob je wy-korzystac w roznych rodzajach problemow.

Co jeszcze jest potrzebne?

Zarazliwy entuzjazm dla tworczego rozwia_zywania problemow. Umiej?tnosc szybkiego dostrzegania zalet w tworczych pomyslach

uczniow pozwalajqca na formulowanie zach?caja_cych komentarzy w ro-dzaju: ,,To jeszcze jedno mozliwe podejscie" lub ,,Kto widzi zalet? za-wart^ w koncepcji Mary?". Dzi?ki temu unika si? zdan typu: ,,No tak,to nie nie da, ale dobrze, ze probowales".

Brak sklonnosci do irytacji, dzi?ki czemu ton nauczyciela jest zgodnyz wyglaszanymi opiniami. Krytyczna nuta w glosie moze przekazac ne-gatywnq opini? nawet wtedy, gdy nie padna. zadne slowa krytyki.

Wysoka samoocena. To powstrzymuje nauczyciela od rywalizacjiz uczniami polegajqcej na pokazywaniu, ze potrafi wpasc na pomyslo-we i praktyczne rozwiqzanie przed nimi.

Szerokie zainteresowania. To poszerza mozliwosc doboru przykladow i bardziej odpowiada roznorodnosci problemow wybieranych przezuczniow do cwiczen.

310 Podstawowa^ rol^ takiego nauczyciela jest zapewnianie mozliwosci cwiczenia konkretnych

technik tworczego rozwiazywania problemow. Przy wyborze cwiczen i problemow do rozwiazaniastaraj si?, zeby zain-teresowaly one uczniow. Dlatego czasami warto im polecic, zeby wybrali cos, coich osobiscie interesuje (zwroc uwag?, ze problem, ktory kogos osobiscie interesuje, wcale nie musibye problemem osobistym).

Dobieraj^c material nauczania, nie nalezy si? rozpraszac przez kon- centrowanie uwagi naterminologii uzywanej do mowienia o tworczym rozwiqzywaniu problemow. Znajomosc terminologii tonie to samo, co umiej?tnosc rozwiazywania problemow. Uczniowi naprawd? potrzebne jest rzeczywisterozwia^zywanie problemow i zdobywanie praktyki dzi?ki rozwiqzywaniu cwiczen.

Jezeli trzeba wystawiac oceny, unikaj pokusy wykorzystywania pisem- nych testow, w ktorych

mozna podac dobre lub zle odpowiedzi. Takie sprawdziany powodujaj ze zamiast rozwijac sprawnoscimyslenia wyzsze-go rz?du (takie jak tworcze rozwi^zywanie problemow) kladzie si? nacisk narozwijanie sprawnosci myslenia nizszego rzedu (takich jak znajomosc ortografii czy arytmetyka), ktoremozna programowac w komputerach.

B^dz tworczy w sprawdzaniu post?pow uczniow i wystawianiu ocen. Na przyklad, mozeszpolecic kazdemu uczniowi, zeby sam wystawil so-bie ocen?, a potem uzasadnil swoja. propozycj? (jestto zastosowanie me-tody, ktora^ poznales w sekcji ,,Uczenie si? od ludzi, ktorzy rozumieja," wrozdziale 8, ,,Wlasciwe rozumienie problemu")- Mozesz tez poprosic uczniow o sporz^dzenie schematumozliwych podejsc do zagadnienia wy-stawiania ocen, a innym razem postawic im zadanieudoskonalenia jed-nej z tych mozliwosci. Jesli zapomniales, czego si? nauczyles w sekcji ,,Elastycznosczamiast standaryzacji" (w rozdziale 9, ,Jeszcze o zastana-wianiu si? nad celami"), zastanow si? nadstosowaniem roznych metod oceniania w odniesieniu do roznych uczniow. Jezeli ktoras z tych suge-stiiwydaje ci si? niewlasciwa, wez pod uwag?, ze:

Standaryzowane testy pisemne bylyby mniej sprawiedliwe, poniewaz nie sprawdzalyby umiej?tnosci tworczego rozwiazywania problemow.

Stopnie stanowiq przyklad nadmiernie uproszczonego myslenia jed-nowymiarowego, jak to objasniono w sekcji ,,Dostrzeganie braku wza-jemnych zaleznosci mi?dzy wielkosciami" w rozdziale 7, ,,Mysleniekategoriami wielkosci". Ocena to pojedyncza wielkosc, ktora musi ob-

mi?dzy innymi, nast?puja_ce wielkosci: obecnosc, zdolnosc zapa-

311

Zamykamy skrzynke z narzed/iami

W tym rozdziale znajdziesz: Przypomnienie najwazniejszych zagadnien. Podzifkowania.

PRZYPOMNIENIE NAJWAZNIEJSZYCH ZAGADNIEN

Nie jest mozliwe podsumowanie tresci calej ksia,zki, ale mozna przed- stawic list? niektorychzagadnien, o ktorych czytales:

Slowo problem, w znaczeniu tu uzywanym, odnosi si? do sytuacji, w ktorych jest miejsce na poprawe, - nawet jesli normalnie takiej sytuacji nieokreslilibysmy mianem problemowej.

Wykorzystuj narz?dzia tworczego rozwia,zywania problemow w dowol- nej kolejnosci. Nie traktuj kolejnosci ich prezentacji w ksi%zce jako

wskazowki, w jakim porzqdku nalezy je stosowac w praktyce. Nie ist-nieje zadna zalecana sekwencja krokow przy tworzeniu rozwiqzania.

Kiedy jakis nowy pomyst przyjdzie ci do glowy, poszukaj jego zalet. Badz tez przygotowany na to, ze taki pomysl wymaga udoskonalenia.

Udoskonalaj pomysly, usuwaj^c ich wady przy jednoczesnym zachowa- niu zalet. Pami?taj, ze kreatywnosc, pomyslowosc i generalna ocenapomyslu (dobry lub zly) z jednej strony, a zalety i wady z drugiej, tozupelnie inne sprawy.

Opracuj schemat dost?pnych ewentualnosci (na papierze lub w glowie),klada_c nacisk na znajdowanie nowych kategorii. Wykorzystaj schematdo ustalenia przeoczonych mozliwosci i do znalezienia pomyslow, kto-re mozna pol^czyc ze soba^ by powstaly lepsze rozwia,zania.

313• Kiedy l^czysz ze soba_ pomysly, bierz z kazdego to, co najlepsze. > Przeprowadz selekcj?, posluguja_c si? metoda, eliminacji z zachowaniem wartosciowych cech.Konkretnie mowia.c, zanim zdecydujesz, ze nie skorzystasz z jakiegos pomyslu, wybierz z niegozalety i wlqcz je do po-zostafych koncepcji.

Aby pobudzic tworcze pomysly, szukaj wgla_du - to znaczy swiezego spojrzenia ujawniaja_cego tworcze mozliwosci. W tym celu mysl w spo-sob odbiegajqcy od utartych schematow, staraj si? lepiej sobie uswiado-mic wlasne cele i zdobyc lepsze zrozumienie sytuacji, ktora_ chceszpoprawic.

Aby myslec niestandardowo: Nie ograniczaj si? do myslenia slowami i liczbami.

Mysl poj?ciami. Poj?cie mozna okreslic jako podobienstwo w rozni- cy. Zbieraj uzyteczne poj?cia, gdzie tylko si? da.

Mysl wizualnie. Posluguj si? formami graficznymi, zeby pobudzic my- slenie obrazowe.

Rozwijaj swoje oceny intuicyjne. Ulatwiaj sobie dotarcie do ocen in- tuicyjnych przez pozbycie si? szumu myslowego.

Mysl kategoriami wielkosci. Zwtaszcza: Pami?taj, ze kazda wielkosc daje mozliwosc zmian. Unikaj nadmiernego upraszczania wielkosci. Pami?taj, ze ryzyko i wiele innych wielkosci ma nie tylko jeden wymiar. Okreslaj kombinacje dwoch niezaleznych wielkosci rysujqc tabel?.

Dokonuj odpowiednich rozroznieii. Szukaja.c roznic, koncentruj si? na najbardziej adekwatnych, a nie na najbardziej oczywistych.

Nie zapominaj o podstawowych wielkosciach, szczegolnie o czasie,kierunku oraz przeciwienstwach pozytywny - negatywny i wyst?po- wanie - niewyst?powanie.

Aby lepiej zrozumiec swoje cele: Da.z w kierunku idealnego celu. Nie myl go jednak z fantazjami. Zmierzaj raczej do celow pozytywnych niz do negatywnych.

Staraj si? da_zyc do celow koncowych. Bierz przy tym pod uwag? moz liwosc podejscia posredniego. Szczegolnie przydatne formy podejscia

posredniego to: zmiana kierunku, wzmacnianie, zasada dzwigni i po-st?powanie krok po kroku.

Podziel ogolny eel na wiele szczegolowych celow i ustal ich hierar- chi? waznosci.

314 Ponownie zastanow si? nad punktem wyjsciem. Zaoszcz?dz sobie wysilku stosujac pociajanie zamiast popychania. Tworz rowniez rozwi^zania niematerialne. B^dz w kazdej chwili gotow do ponownego rozwazenia swoich celow,

szczegolnie kiedy zamierzasz zrezygnowac z jakiejs ewentualnosci tyl- ko dlatego, ze nie pasuje ona do juz sformulowanego celu.

• Aby lepiej zrozumiec sytuacj?, ktorq chcesz poprawic: Wykorzystaj swojq ciekawosc jako motywacj? do lepszego poznania

sytuacji. Ucz si? przez zdobywanie doswiadczenia i dzi?ki doswiadczeniom in

nych osob. Przeprowadzaj eksperymenty myslowe, celowo przesadzajqc, zeby

okreslic skutki wprowadzenia zmian. Przeprowadzaj bezpieczne eksperymenty i wyciajaj z nich wnioski.

Pami^taj, ze eksperymenty nie muszq bye przeprowadzane formal- nie.

Unikaj nadmiernie uproszczonego myslenia asocjacyjnego. W tymcelu musisz naprawd? zrozumiec, dlaczego i jak poszczegolne rzeczyl%cz^ si? ze sob^ - nie wystarczy poleganie na stereotypach myslo-wych.

Naucz si? rozumiec innych ludzi. Zwlaszcza zdaj sobie spraw? z wla- snych uczuc, zebys umial lepiej rozumiec uczucia i zachowanie innych.

> Aby w pelni udoskonalic rozwiajzanie: Tak dlugo je modyfikuj, az usuniesz wady, nie tracac zadnej z jego

zalet. Szukaj innych wad poza tymi, ktore si? rzucaj^ w oczy. Dla zapobie-

zenia stworzeniu nowego problemu przewiduj skutki negatywne. Wzmocnij rozwi^zanie wl^czaj^c do niego zalety wyst^puj^ce w in

nych pomyslach. Uprose rozwi^zanie, nie mylac przy tym uproszczenia z lenistwem

czy nadmiernym uproszczeniem. Zapewnij most mi?dzy starym a nowym. Chociaz decyzja o dokona-

niu zmiany jest zwykle nagla, to jednak sama zmiana nie musi byeraptowna.

Jesli to konieczne, stworz rozwi^zania pomocnicze.> Podczas realizacji tworczego rozwiazania:

315

Upewnij si?, ze twoje rozwiazanie naprawd? si? sprawdzi i nie b?dzie mialo zadnych skutkow negatywnych, ktore bylyby nie do przyjecia.

Traktuj krytyk? odpowiednio do jej charakteru. Reaguj na uzasad-nione, konkretne uwagi krytyczne przez usuni?cie krytykowanejwady.

Jesli to konieczne, potraktuj realizacj? rozwiazania jako oddzielnyproblem z osobnym rozwiazaniem.

Postaraj si? przezwyci?zyc czyjs opor wobec swojego rozwiazania wy-jasniaj^c, w jaki sposob rozmowca skorzysta z wprowadzenia tej zmia- ny.

Nasladuj odwag? zuchwalca, ale odrzuc jego pospiech; nasladuj tez precyzj? perfekcjonisty, ale odrzuc jego obsesj? na punkcie osia^ni?-cia doskonalosci.

Badz cierpliwy i wytrwaly.• Przeksztalc techniki tworczego rozwiajzywania problemow w umieje> nosci myslowe, poswi?cajqc

czas na stosowanie poszczegolnych narze-dzi do konkretnych problemow, ktore ci? interesuj%

Niech umiej?tnosci tworczego rozwi^zywania problemow przynios^ ci wiele szans zyciowych iradosci!