Zmiany klimatu — o co w tym wszystkim chodzi? · Współczesna klimatologia zajmuje się...
Transcript of Zmiany klimatu — o co w tym wszystkim chodzi? · Współczesna klimatologia zajmuje się...
Zmiany klimatu —o co w tym wszystkim chodzi?Wprowadzenie dla młodzieży
Komisja Europejska
Dyrekcja Generalna ds. Środowiska
Europe Direct to serwis informacyjny, dzięki któremu można uzyskać odpowiedzi na pytania dotyczące Unii Europejskiej
Bezpłatna linia telefoniczna:00 800 6 7 8 9 10 11
© Fotografie uzyskano dzięki:Digital Vision Ltd, str. 6;
E. Johansson, str. 12 (u góry);
Wspólnota Europejska, str.19;
Wspólnota Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Środowiska, Mike St. Maur Sheil, str.17;
Wspólnota Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Badań Naukowych, str.14;
Hans Oerter (EPICA), str.10;
Międzynarodowy Instytut Zrównoważonego Rozwoju (International Institute for Sustainable Development
– IISD), „Earth Negotiations Bulletin”, Leila Mead, str.13;
PhotoDisc, okładka i str.3, 7, 8, 12 (u dołu);
Jack Stein Grove, str. 9.
Wiele dodatkowych informacji o Unii Europejskiej jest dostępnych w Internecie.
Można je uzyskać przez portal Europa (http://europa.eu).
Dane katalogowe znajdują się na końcu niniejszej publikacji.
Luksemburg: Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, 2006
ISBN 92-79-01912-0
© Wspólnoty Europejskie, 2006
Kopiowanie jest dozwolone pod warunkiem podania źródła.
Printed in Belgium
Wydrukowano na papierze z recyklingu, wyrónionym odznak ekologiczn
UE dla papieru graficznego (www.europa.eu.int/ecolabel)
Spis Treści
3
Zmiany klimatu – o co w tym wszystkim chodzi? 4
Co powoduje zmiany klimatu? 4
Efekt cieplarniany 4
Wytwarzane przez nas gazy cieplarniane 5
Dowody na zachodzące zmiany klimatu 7
Zmiany klimatu i ich skutki 8
Jak pracują klimatolodzy? 10
Co należy zrobić, aby zahamować zmiany klimatu? 12
Co robią rządy? 12
Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w
sprawie zmian klimatycznych 12
Protokół z Kioto 13
Co robi UE? 14
Co robią przedsiębiorstwa? 17
Co Ty możesz zrobić? 18
Spojrzenie w przyszłość 19
Użyteczne strony internetowe na temat zmian klimatu 20
Zmiany klimatu postępują, a ich wpływ na nas wszystkich wzrasta.
Czy zauważyłeś, że burze i powodzie stają się coraz częstsze w
Twojej okolicy, że coraz częściej jest o nich mowa w relacjach
telewizyjnych? Czy w zimie wydaje się, że jest cieplej niż kiedyś,
czy jest mniej śniegu, a więcej deszczu? Czy czujesz, że wiosna z
każdym rokiem nadchodzi nieco wcześniej, a kwiaty rozkwitają i
ptaki nadlatują, zanim się tego spodziewasz?
To wszystko oznaki przyspieszenia zmian klimatu – czy też
globalnego ocieplenia, jak czasami określa się to zjawisko.
Jeżeli nie podejmiemy działań, aby temu zapobiec, zmiany klimatu
przyniosą nieodwracalne szkody światu, w którym żyjemy, i
zmienią nasze zachowania, które teraz są dla nas tak oczywiste.
Klimat zmienia się ze względu na sposób, w jaki ludzie żyją w
dzisiejszych czasach, szczególnie w bogatszych, rozwiniętych
gospodarczo krajach – dotyczy to również Unii Europejskiej.
Elektrociepłownie, które wytwarzają energię, aby zapewnić nam
prąd elektryczny i ogrzać nasze domy, samochody oraz samoloty,
których używamy, fabryki, które produkują kupowane przez nas
towary, rolnictwo, które wytwarza dla nas żywność – wszystkie te
elementy odgrywają rolę w zmianach klimatu.
Efekt cieplarniany
Nasza atmosfera pełni rolę przezroczystej, ochronnej
warstwy wokół Ziemi. Wpuszcza światło słoneczne i
zatrzymuje ciepło. Bez niej ciepło słoneczne natychmiast
odbijałoby się od powierzchni Ziemi i wędrowało z
powrotem w kosmos. W takim przypadku na Ziemi byłoby
o około 30° Celsjusza zimniej – wszystko by zamarzło.
Dlatego też atmosfera działa trochę jak szklane ściany cieplarni.
To dlatego mówi się o „efekcie cieplarnianym”. Za efekt ten
odpowiedzialne są „gazy cieplarniane” w atmosferze, które
wyłapują ciepło.
4
Co powoduje zmiany klimatu?
Zmiany klimatu —o co w tym wszystkim
chodzi?
Większość gazów cieplarnianych
występuje w naturze. Niemniej
jednak od czasów rewolucji
przemysłowej w XVIII wieku
społeczność ludzka ma też
swój udział w ich wytwarzaniu.
Stężenie gazów cieplarnianych w
atmosferze jest obecnie wyższe
aniżeli w jakimkolwiek okresie
na przestrzeni ostatnich 420 000
lat. Powodują one wzmocnienie
efektu cieplarnianego. Oznacza to
wzrost temperatury na Ziemi oraz
zmiany klimatu.
Wytwarzane przez nas gazy cieplarniane
Głównym gazem wytwarzanym wskutek działalności człowieka jest
dwutlenek węgla (CO). Odpowiada on za około 75% całkowitej
„emisji gazów cieplarnianych” na świecie. Termin ten opisuje
wszelkie uwolnienia gazów cieplarnianych do atmosfery w postaci
dymu, pary i oparów pochodzących z rur wydechowych, kominów,
palenisk i innych źródeł. Dwutlenek węgla jest uwalniany głównie
wtedy, gdy spalane są paliwa kopalne, takie jak węgiel, olej i gaz
ziemny. Paliwa kopalne są nadal najczęściej wykorzystywanym
źródłem energii. Spalamy je po to, aby wytworzyć prąd
elektryczny i ciepło, używamy ich również jako paliwa do naszych
samochodów, statków i samolotów.
Większość z nas zna dwutlenek węgla z napojów gazowanych
– bąbelki w napojach gazowanych i piwie to oczywiście bąbelki
CO. Odgrywa on również istotną rolę w oddychaniu: wdychamy
tlen, a wydychamy dwutlenek węgla, podczas gdy drzewa i rośliny
wchłaniają CO, a wytwarzają tlen. To z tego względu lasy na
świecie są tak ważne. Wchłaniają one nadmiar CO, który my
wytwarzamy. Mimo to wylesianie – wyrąb, wycinanie i wypalanie
lasów – odbywa się na każdym kontynencie.
5
Źródło: Strona internetowa rządu Kanady poświęcona zmianom klimatu
Energia
słoneczna
przechodzi
przez atmosferę
Powierzchnia Ziemi
jest ogrzewana
przez słońce i
odbija ciepło w
kierunku kosmosu
Gazy cieplarniane
w atmosferze
zatrzymują część
tego ciepła
Część energii jest
przekazywana
z powrotem w
kosmos
Efekt cieplarnianys
6
Innymi gazami cieplarnianymi uwalnianymi przez działalność
człowieka są metan i podtlenek azotu. Stanowią one część
niewidocznych oparów pochodzących z wysypisk śmieci, hodowli
bydła, uprawy ryżu oraz niektórych metod nawożenia gleby w
rolnictwie. Niektóre gazy cieplarniane, tzw. gazy fluorowane,
produkujemy również sztucznie. Używa się ich w chłodzeniu
i systemach klimatyzacji, a do
atmosfery dostają się przez wycieki
oraz wtedy, gdy urządzenia nie są
odpowiednio przetwarzane, po tym
kiedy stają się odpadem.
Źródło: Program Organizacji Narodów Zjednoczonych ds.
ochrony środowiska (UNEP) & GRID Arendal
Stężenie CO2 w atmosferze w skali globalnej
Cząsteczek na milion (ppm)
7
Zmiany klimatu już się rozpoczęły. Na przestrzeni ostatniego
wieku średnia globalna temperatura wzrosła o 0,6° Celsjusza,
podczas gdy średnia temperatura w Europie wzrosła o prawie 1°
Celsjusza. W skali globalnej pięć najgorętszych odnotowanych lat
(mniej więcej od 1860 r., od kiedy wynaleziono instrumenty, które
są w stanie w miarę dokładnie mierzyć temperaturę) wystąpiło w
następującej kolejności:
1. 1998
2. 2002
3. 2003
4. 2004
5. 2001
Tendencja do ocieplania się klimatu wynika ze wzrastającej ilości
gazów cieplarnianych uwalnianych przez działalność człowieka.
Eksperci klimatolodzy prognozują, iż tendencja ta ulegnie
przyspieszeniu przy wzroście średniej globalnej temperatury w
granicach 1,4–5,8° Celsjusza do 2100 r., a temperatury w Europie
w granicach 2–6,3° Celsjusza. Taki wzrost temperatury może
nie robić wrażenia. Ale trzeba pamiętać, że podczas ostatniej
epoki lodowcowej, której koniec miał miejsce 11 500 lat temu,
średnia globalna temperatura wynosiła jedynie 5° Celsjusza mniej
niż dzisiaj. Niemniej jednak większą część Europy pokrywał
lód polarny. Kilka stopni to duża różnica dla naszego klimatu.
Obecna zmiana klimatu już wywiera duży wpływ w Europie
i na całej kuli ziemskiej (patrz następna strona). W dłuższej
perspektywie może nawet wywołać katastrofalne zdarzenia, takie
jak szybko podnoszący się poziom mórz i powodzie, wielkie burze
oraz niedobór żywności i wody w niektórych częściach świata.
Zmiany klimatu wpływają na wszystkie kraje, ale najbardziej
narażone są kraje rozwijające się. Ich ekonomia opiera się często
na działalności uzależnionej od klimatu, takiej jak rolnictwo, i
nie mają one wystarczających środków na przystosowanie się do
konsekwencji zmian klimatu.
Dowody na zachodzące zmiany klimatu
40o
0o
10o
-10o
-20-20o
20o
30o
8
Zmiany klimatu i ich skutki• Podbiegunowe czapy lodowe topnieją. Obszar morza
pokryty lodem arktycznym na Biegunie Północnym zmniejszył się o 10% w ostatnich dziesięcioleciach, a grubość lodu znajdującego się nad wodą zmniejszyła się o około 40%. Po drugiej stronie świata lądolód powyżej kontynentu antarktycznego stał się niestabilny.
• Lodowce cofają się. Jest bardzo prawdopodobne, iż 75% lodowców w Alpach Szwajcarskich zniknie do 2050 r. Władze zimowego kurortu Andermatt w Szwajcarii planują pokrycie lodowca Gurschen, popularnego obszaru narciarskiego, wielką izolującą plastikową powłoką w okresie letnim, aby zapobiec jego topnieniu i ześlizgiwaniu.
• Wraz z topnieniem czap lodowych podnosi się poziom mórz. Poziom ten na przestrzeni ostatniego stulecia już podniósł się o 10–25 centymetrów (w zależności od pomiaru), a przewiduje się, że będzie on nadal wzrastał, nawet o 88 centymetrów do 2100 r.
Spowodowałoby to zalanie nisko położonych wysp i obszarów przybrzeżnych, takich jak Malediwy, delta Nilu czy Bangladesz. W Europie zagrożonych byłoby około 70 milionów mieszkańców obszarów
przybrzeżnych. Woda morska przedostałaby się nawet na tereny położone w głębi lądu, zanieczyszczając ziemię rolną i zasoby świeżej wody.
• Jeżeli ogromny lądolód Grenlandii stopnieje, co może się zdarzyć na przestrzeni kilku kolejnych stuleci, poziom mórz może się podnieść aż o siedem metrów.
• Zmiany klimatu powodują ekstremalne wydarzenia pogodowe, takie jak burze, powodzie, susze i fale gorąca. W ostatnim dziesięcioleciu na świecie było o trzy razy więcej klęsk żywiołowych związanych z pogodą – w większości powodzi i huraganów – aniżeli w latach sześćdziesiątych XX wieku. Klęski żywiołowe nie tylko powodują wiele zniszczeń, ale również przyczyniają się do wzrostu kosztów ubezpieczenia.
• W wielu regionach świata już zaczyna brakować wody. Prawie jedna piąta światowej populacji, tzn. 1,2 miliarda ludzi, nie ma dostępu do czystej wody pitnej. Jeżeli temperatury globalne wzrosną o 2,5° Celsjusza powyżej poziomu sprzed rewolucji przemysłowej, dodatkowo 2,4–3,1 miliarda ludzi na świecie prawdopodobnie będzie cierpieć z powodu niedostatku wody.
• Wzrost temperatury o 2,5° Celsjusza oznaczałby zagrożenie głodem dla 50 milionów ludzi, poza tymi 850 milionami, które już dzisiaj cierpią z powodu chronicznego głodu. W Europie okres wegetacji wydłużył się o dziesięć dni w okresie 1962–1995. Chociaż zmiana ta była korzystna dla rolnictwa w północnej Europie, nawet tam zbiory zaczną się zmniejszać, gdy temperatury wzrosną o więcej niż 2° Celsjusza powyżej poziomu sprzed rewolucji przemysłowej.
• Choroby tropikalne takie jak malaria mogą się rozprzestrzeniać, gdyż obszar, w którym warunki klimatyczne są odpowiednie dla komara przenoszącego malarię, będzie się poszerzał. Wzrost temperatury o 2° Celsjusza może spowodować
zagrożenie dla kolejnych 210 milionów ludzi.
>>>
9
• Począwszy od 2070 r., Europa może co dwa lata
doświadczać fali gorąca takiej, z jaką mieliśmy
do czynienia w 2003 r. Upalne lato przyczyniło
się wówczas do przedwczesnej śmierci 20 000
Europejczyków, wywołało ogromne pożary lasów
w południowej Europie oraz spowodowało straty w
rolnictwie o wartości przewyższającej 10 miliardów
euro.
• Wiele zwierząt i roślin nie będzie w stanie poradzić
sobie ze zmienioną temperaturą ani też przenieść się
do regionów, gdzie klimat byłby dla nich odpowiedni.
Jedno z alarmujących opracowań wskazuje, iż zmiany
klimatu mogą doprowadzić do wyginięcia jednej
trzeciej gatunków na Ziemi do 2050 r. Szczególnie
narażone są ssaki i ptaki żyjące w zimnych warunkach,
takie jak niedźwiedzie polarne, foki, morsy i pingwiny.
W lasach Amazonki naukowcy zauważyli, że większe,
szybciej rosnące drzewa, które pochłaniają więcej
CO2, rozwijają się kosztem innych.
• W perspektywie długoterminowej ogólna zmiana
klimatu może pociągnąć za sobą konflikty regionalne,
głód oraz przemieszczanie się uchodźców, wywołane
zmniejszaniem się zasobów żywności, wody i energii.
• Kolejnym czarnym scenariuszem byłoby zamknięcie
Golfsztromu, prądu zatokowego, który niesie ciepłą
wodę w kierunku północnym do Atlantyku – co było
motywem wykorzystanym w filmie „Pojutrze” z 2003 r.
Chociaż jest mało prawdopodobne, aby stało się to w
obecnym stuleciu, naukowcy zgadzają się, iż operacja
taka zapobiegłaby tendencji do ocieplania klimatu w
Europie północnej i przyczyniłaby się do znacznego
ochłodzenia na tym obszarze (1).
(1) Te i jeszcze wiele innych ciekawych faktów zaczerpnięto z raportu
Europejskiej Agencji Środowiska „Skutki zmieniającego się klimatu w
Europie”, z sierpnia 2004 r., dostępnego na stronie internetowej:
http://reports.eea.europa.eu/climate_report_2_2004/en oraz z
dokumentu informacyjnego Komisji Europejskiej „Zwyciężyć w
walce ze zmianą klimatyczną”, z lutego 2005 r., który można znaleźć
na stronie internetowej: http://ec.europa.eu/comm/environment/
climat/pdf/staff_work_paper_sec_2005_180_3.pdf
10
Jak pracują klimatolodzy?
Współczesna klimatologia zajmuje się analizowaniem przeszłości
oraz dokładną obserwacją i interpretacją tego, co dzieje
się obecnie. Naukowcy korzystają z bardzo wielu źródeł,
aby dowiedzieć się czegoś o warunkach klimatycznych w
przeszłości. Na przykład przewiercają się przez wierzchołek
czapy lodowej na biegunach aż do podłoża skalnego i pobierają
walce lodowe, znane jako rdzenie lodowe. Na Antarktydzie
zespół badaczy europejskich wydobył ostatnio rdzenie lodowe
z głębokości ponad 3 km, które nie doświadczyły światła ani
powietrza od ponad 900 000 lat1! Właściwości fizyczne lodu
i powietrza zawartego w niewielkich pęcherzykach mówią
badaczom o tym, jaki klimat panował w owym czasie i jak
wyglądała atmosfera. Innymi źródłami, które dają pogląd co do
przeszłości, są słoje drzewne i koralowce z czasów starożytnych,
stalagmity oraz stare pyłki kwiatowe, nasiona i liście. Dzięki tym
badaniom wiemy, że epoki lodowcowe występowały naprzemiennie
z okresami cieplejszymi oraz że temperatura na Ziemi wahały się
w granicach 9–22° Celsjusza (obecna średnia globalna temperatura
wynosi 15° Celsjusza). Wahania te były spowodowane przyczynami
naturalnymi, takimi jak zmiany w orbicie Ziemi wokół Słońca
oraz w osi Ziemi, zmiany w aktywności Słońca oraz wybuchy
wulkaniczne.
Przez ostatnie 8000 lat klimat był w miarę stały, przy niewielkich
zmianach wynoszących mniej niż 1° Celsjusza w ciągu stulecia. Te
stabilne warunki umożliwiły rozwój społeczeństwa i ekosystemów,
jakie znamy dzisiaj. Ale obecnie temperatura rośnie w
zatrważającym tempie. Same przyczyny o charakterze naturalnym
nie tłumaczą tak szybkiego ocieplenia, które jest bezprecedensowe
od przynajmniej 1000, a niektóre opracowania podają, że od 2000
lat.
Ogromną część odkryć naukowych wykorzystuje się do
prognozowania klimatu oraz przewidywania skutków zmiany
klimatu.
(1) Więcej informacji na temat tego europejskiego projektu zwanego EPICA, znajduje się na
stronie internetowej:
http://www.esf.org/esf_article.php?activity=1&article=85&domain=3
11
Dokonuje się tego przez
modelowanie i symulacje
komputerowe. Nie mówimy
tutaj o prostych komputerach
osobistych, tzw. pecetach
– komputery, których używa
się do tego, aby spojrzeć 100,
200 lub 300 lat w przyszłość,
to złożone systemy, które
uwzględniają ogromną liczbę
zmiennych. Na przykład
naukowcy nadal nie wiedzą,
jak wrażliwy jest nasz klimat
na wzrastające stężenie
gazów cieplarnianych, tzn.
które stężenie wywołuje
określone zmiany klimatu.
Zależy to również od
innych czynników, takich
jak zanieczyszczenie
powietrza i tworzenie się chmur.
Tak więc naukowcy prowadzą symulacje, opierając się na różnych
założeniach.
Muszą oni również przewidywać wiele innych czynników,
na przykład – ile paliw kopalnych spalimy w przyszłości, ile
ludzi będzie zamieszkiwać Ziemię oraz jak będzie się rozwijała
gospodarka. To dlatego wszystkie prognozy dotyczące przyszłego
rozwoju klimatu mieszczą się w pewnych zakresach. W 1988 r.
Organizacja Narodów Zjednoczonych ustanowiła Międzyrządowy
Zespół ds. Zmian Klimatu (Intergovernmental Panel on Climate
Change – IPCC), który skupia tysiące naukowców z całego
świata. Ich zadaniem jest ocena istniejących badań i wiedzy na
temat zmian klimatu i ich skutków oraz składanie sprawozdań z
tej oceny. Jak do tej pory IPCC opublikował trzy sprawozdania
– w 1990, 1995 i 2001 r. Na podstawie dostępnych materiałów
dowodowych IPCC doszedł do wniosku, iż stężenie gazów
cieplarnianych w atmosferze zwiększyło się głównie w wyniku
działalności człowieka. Również w ocenie IPCC temperatura
wzrośnie do 2100 r. o wartość w granicach 1,4–5,8° Celsjusza
(patrz str. 7).
Temperatura w okresie ostatniego 1000 lat (półkula północna)
oraz prognozowany wzrost temperatury w najbliższych 100 latach
Źródło: Europejska Agencja Środowiska.
Temperatury odtworzone. Dane
na podstawie słojów drzewnych,
koralowców i rdzeni lodowych
(kolor niebieski), dane wygładzone
(kolor czarny) oraz przedział błędu
(kolor szary).
Prognoza przeciętnej temperatury
globalnej na lata 2000–2100, oparta
na różnych scenariuszach IPCC (linie
przerywane) oraz całkowity zakres
wyników (kolor szary).
Dane zarejestrowane
z termometrów (kolor
czerwony).
Ró
żnic
e w
te
mp
era
turz
e (
ºC)
od
śre
dn
iej t
em
pe
ratu
ry w
lata
ch 1
96
1–
19
90
Gadi
12
Po prostu: musimy zredukować emisje gazów cieplarnianych do atmosfery. Niektóre gazy cieplarniane mają długą żywotność, co oznacza, iż pozostają w atmosferze przez całe dziesięciolecia, a nawet dłużej. Nawet jeżeli teraz podejmiemy zdecydowane działania, temperatury będą nadal rosły przez jakiś czas. Niemniej jednak, jeżeli nie podejmiemy żadnych działań, temperatura wzrośnie jeszcze bardziej i w którymś momencie klimat może stać się nieprzwidywalny.
Zredukowanie emisji gazów cieplarnianych będzie wymagało inwestycji i zmian w zakresie tego, jak wytwarzamy i wykorzystujemy energię. Ostatnie opracowania ujawniają, że cena niepodjęcia żadnych działań będzie o wiele wyższa ze względu na szkody i straty, jakie mogą przynieść niekontrolowane zmiany klimatu.
Co robią rządy?
Już w latach osiemdziesiątych XX wieku gromadziły się dowody na zmiany klimatu. Rządy zdały sobie sprawę z tego, jak duże zagrożenie one stanowią i że trzeba coś z tym zrobić. Zdały sobie sprawę również z tego, że muszą ze sobą współpracować, aby mieć szansę na powodzenie. Zmiany klimatu to kwestia o charakterze globalnym, gdyż wszystkie kraje, choć w różnym stopniu, przyczyniają się do emisji gazów cieplarnianych i wszystkie kraje ponoszą skutki tego zjawiska. Tak więc żaden kraj nie jest w stanie rozwiązać tego problemu we własnym zakresie.
Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatycznychW 1992 r. rządy uzgodniły Ramową konwencję Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatycznych (United Nations Framework Convention on Climate Change – UNFCCC). Jak dotąd to międzynarodowe porozumienie zostało formalnie przyjęte przez 189 krajów – czyli prawie przez wszystkie kraje na świecie. Ostatecznym celem tej konwencji jest:
stabilizacja stężenia gazów cieplarnianych w atmosferze na poziomie, który zapobiegałby niebezpiecznej antropogenicznej [powodowanej przez człowieka] ingerencji w układklimatyczny. Poziom taki należałoby osiągnąć w ramach czasowych wystarczających dla umożliwienia ekosystemom naturalnego przystosowania się do zmian klimatu, aby zapewnić, iż wytwarzanie żywności nie jest zagrożone, oraz umożliwić, by rozwój gospodarczy przebiegał w sposób zrównoważony.
Co należy zrobić, aby zahamować zmiany
klimatu?
13
Na mocy konwencji 189 rządów monitoruje emitowanie gazów
i składa sprawozdania o wytwarzanych przez dane kraje gazach
cieplarnianych, opracowuje strategie w zakresie zmian klimatu
oraz pomaga biedniejszym krajom poradzić sobie z kwestią zmian
klimatu. Rządy spotykają się raz do roku, aby omówić kwestie i
zdecydować o tym, co robić w następnej kolejności. Konwencję
zaprojektowano tak, aby stała się rodzajem parasola, pod
którego osłoną można uzgodnić więcej działań w przyszłości.
Protokół z KiotoW 1997 r. w japońskim mieście Kioto rządy zrobiły
kolejny krok i uzgodniły ważny protokół. Umowa
ta zobowiązuje kraje uprzemysłowione wśród
sygnatariuszy do zredukowania lub ograniczenia emisji
gazów cieplarnianych oraz osiągnięcia pewnych celów
emisyjnych do 2012 r. Każdy kraj ma wyznaczony
jakiś cel.
Protokół z Kioto skupia się na krajach
uprzemysłowionych, gdyż to one odpowiadają za
większość emisji gazów cieplarnianych w przeszłości
i obecnie oraz mają wiedzę i pieniądze potrzebne do
zredukowania tych emisji. Na przykład ilość gazów cieplarnianych
wytwarzanych w UE wynosi w skali roku 11 ton na mieszkańca,
podczas gdy kraje rozwijające się wytwarzają w skali roku jedynie
około 1 tony na mieszkańca.
Protokół z Kioto wszedł w życie 16 lutego 2005 r. Jak dotąd 150
rządów, w tym wszystkie 25 krajów UE, formalnie go przyjęło ().
36 krajów to kraje uprzemysłowione, które mają wyznaczone cele z
Kioto. Większość z tych celów nakłada obowiązek redukcji emisji
gazów cieplarnianych do 2012 r. w wysokości 5–8% w stosunku
do poziomu z 1990 r. Jedynie Stany Zjednoczone i Australia
zdecydowały się nie brać udziału w protokole z Kioto, choć
początkowo miały taki zamiar.
(1) Stan na 29 kwietnia 2005 r.
14
Protokół z Kioto to zaledwie pierwszy krok – nawet wtedy
gdy był negocjowany, było jasne, iż nie wystarczy dla
powstrzymania zmian klimatu. Ale jest elementem o zasadniczym
znaczeniu, gdyż sygnalizuje reszcie świata, iż większość krajów
uprzemysłowionych jest gotowa zmienić swoją postawę dla
ratowania światowego klimatu. Wprowadził on również wiele
mechanizmów, w których ramach kraje współpracują na rzecz
redukcji emisji, co przyniesie obniżenie kosztów.
Co robi UE?
Unia Europejska stoi na pierwszej linii w globalnej walce przeciw
zmianom klimatu. Unia jest przekonana, że jako jedna z potęg
gospodarczych ma obowiązek dawać przykład.
W czasie negocjacji protokołu z Kioto 15 państw, należących
wówczas do UE (oznaczone kolorem żółtym, patrz ramka na
następnej stronie), obrało szczególnie ambitny cel – zredukowanie
do 2012 r. ich łącznej emisji gazów cieplarnianych o 8% poniżej
poziomu z 1990 r. Następnie państwa te określiły, jak wiele każde
z nich musi zrobić, aby osiągnąć przyjęty łączny cel, mając na
uwadze sytuację gospodarczą i strukturę przemysłu w każdym z
państw. Większość musi ograniczyć emisje, ale niektóre mogą je
zwiększyć do pewnego pułapu, podczas gdy jeszcze inne muszą
utrzymać emisje na poziomie z 1990 r.
Dziesięć państw, które przystąpiły do UE w dniu 1 maja 2004
r. (oznaczone kolorem niebieskim), ma na mocy protokołu
ustanowionecele indywidualne, z wyjątkiem Cypru i Malty.
15
Cele UE wynikające z protokołu z Kioto
Państwa członkowskie UE, które na mocy
protokołu z Kioto mają wspólny cel redukcji
wynoszący 8%
Państwa członkowskie UE,
które na mocy protokołu z Kioto mają cele
indywidualne
Austria – 13% Republika Czeska – 8%
Belgia – 7,5% Estonia – 8%
Dania – 21% Węgry – 6%
Finlandia 0% Łotwa – 8%
Francja 0% Litwa – 8%
Niemcy – 21% Polska – 6%
Grecja + 25% Republika Słowacka – 8%
Irlandia – 13% Slovēnija – 8%
Włochy – 6,5%
Luksemburg – 28%
Niderlandy – 6%
Portugalia + 27%
Hiszpania + 15%
Szwecja + 4%
Zjednoczone Królestwo – 12,5%
W marcu 2000 r. UE uruchomiła Europejski
program dotyczący zmian klimatycznych
(European Climate Change Program – ECCP).
Wspólnie z przedstawicielami przemysłu,
stowarzyszeń ekologicznych i innych
zainteresowanych grup UE zidentyfikowała 42
środki, które mają pomóc państwom członkowskim
w ograniczeniu emisji gazów cieplarnianych w
opłacalny sposób. Wszystkie te środki zostały już
wdrożone lub są w trakcie przyjmowania.
Kamieniem milowym w europejskiej polityce w zakresie zmian
klimatycznych jest obowiązujący w UE system handlu emisjami,
który został uruchomiony 1 stycznia 2005 r. Rządy państw UE
ustaliły pułapy określające, ile CO może rocznie emitować
każdy zakład z około 12 000 elektrowni i energochłonnych
fabryk. Zakłady te odpowiadają za prawie połowę emisji CO w
UE. Zakłady, które emitują mniej CO niż im dozwolono, mogą
odsprzedać niewykorzystane przydziały emisji innym fabrykom,
które nie radzą sobie tak dobrze. W ten sposób stworzono
finansową zachętę do ograniczania emisji.
System sprawia również, że istnieją potencjalni kupcy na pozwolenia na emisje. Przedsiębiorstwa, które przekraczają swoje pułapy emisyjne i nie pokrywają nadwyżki emisji prawami
nabytymi od innych, muszą płacić dotkliwe kary.
16
System handlu prawami do emisji gwarantuje, że emisje będą
ograniczane tam, gdzie jest to najtańsze, przy obniżeniu całkowitych
kosztów redukcji emisji. Inne środki w ramach ECCP są kierowane
na przykład na poprawę efektywności zużycia paliw w samochodach
oraz racjonalnego wykorzystania energii w budynkach (lepsza
izolacja może ograniczyć koszty ogrzewania nawet o 90%!); na
zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii, takich
jak wiatr, słońce, energia pływowa, biomasa (materiał organiczny
jak na przykład drewno, osady przemysłowe, rośliny, odchody
zwierzęce itp.) czy energia geotermalna (ciepło pochodzące ze
źródeł cieplnych i wulkanów); na promowanie łączenia produkcji
energii cieplnej i elektrycznej, do czego potrzeba łącznie mniej
energii; na kontrolowanie fluorowanych gazów cieplarnianych
wykorzystywanych w systemach klimatyzacji; na ograniczenie emisji
metanu z wysypisk; na podnoszenie świadomości; na umacnianie
działalności badawczo-rozwojowej oraz wykorzystanie technologii
przyjaznych dla klimatu.
Wiele technologii przyjaznych dla klimatu już istnieje, a
żeby były szerzej stosowane, potrzeba jedynie ulepszyć je.
Na przykład możliwe jest pozyskiwanie węgla w czasie
spalania paliw kopalnych, a następnie składowanie go
w starych kopalniach lub byłych polach naftowych.
Technologia ta zwana jest pozyskiwaniem i składowaniem
węgla i ogranicza emisję CO do atmosfery. Inną
obiecującą technologią, która jednakże wymaga dalszych
badań, jest produkcja wodoru z odnawialnych źródeł
energii, a następnie wykorzystanie go w ogniwach
paliwowych. Ogniwa paliwowe przetwarzają wodór
i tlen w wodę, a w procesie tym produkowana jest
energia elektryczna.
UE osiągnie cele z Kioto wyznaczone na 2012 r., jeżeli
zostaną wdrożone wszystkie środki zaplanowane przez UE i jej
państwa członkowskie. Do 2002 r., tj. roku, dla którego dostępne
były najświeższe dane w momencie przygotowywania niniejszego
folderu, 15 państw członkowskich dawnej UE ograniczyło emisje
gazów cieplarnianych o 2,9% w porównaniu do poziomu z 1990
r. (ich celem z Kioto jest 8%). 25 państw obecnej UE łącznie
ograniczyło emisje o 9%.
Sektor energety czny
28%
Pozostali
4%
Rolnictwo
10%
Gospodarstwa
domowe i małe i
średnie
przedsiębiorstwa 17%
Transport
21%
Przemysł
20%
Emisje gazów cieplarnianych w
UE w 2001 r.
Źródło: Europejska Agencja Ochrony Środowiska.
17
Co robią przedsiębiorstwa?
Przedsiębiorstwa odgrywają ważną rolę w walce ze zmianami
klimatu. Zaczynają rozumieć, że przez ograniczanie emisji gazów
cieplarnianych nie tylko chronią klimat, ale również oszczędzają
pieniądze oraz zdobywają dobrą reputację i przewagę nad
konkurencją.
Na przykład duże międzynarodowe przedsiębiorstwo wytwarzające
szeroki asortyment produktów w różnych regionach świata od
1990 r. zaoszczędziło 1,5 miliarda euro dzięki ograniczeniu zużycia
energii i wdrożeniu w swoich fabrykach nowych technologii,
przyjaznych dla klimatu. Ponadto przedsiębiorstwo to oszczędza
7–11 milionów euro rocznie wskutek wykorzystania odnawialnych
źródeł energii. Dzięki tym środkom przedsiębiorstwo od 1990 r.
ograniczyło emisję gazów cieplarnianych o 67% ().
Stowarzyszenia europejskich, japońskich i koreańskich
producentów samochodów dobrowolnie zobowiązały się do
ograniczenia przeciętnej emisji CO w nowych
samochodach osobowych sprzedawanych w
Europie w porównaniu z poziomem z 1995 r.
o około jedną czwartą do 2008 r. (europejscy
producenci samochodów) lub 2009 r. (japońscy
i koreańscy producenci samochodów).
Rozwój technologii przyjaznych dla klimatu
tworzy również nowe miejsca pracy i otwiera nowe rynki.
Dzięki wsparciu programów w zakresie energii wiatrowej w kilku
państwach UE, europejskie przedsiębiorstwa zaopatrują obecnie
90% rozkwitającego globalnego rynku na sprzęt do produkcji tego
rodzaju energii. W Niemczech wprowadzenie energii wiatrowej
stworzyło miejsca pracy dla 40 000 osób. Jeżeli przedsiębiorstwa
europejskie będą w stanie szybko opracować technologie przyjazne
dla klimatu, zapewnią sobie przewagę konkurencyjną na czas, gdy
wzrośnie globalny popyt na takie technologie.
(1) Patrz „Mniej znaczy więcej: 14 pionierów redukcji emisji gazów cieplarnianych”, dokument
opracowany przez Grupę Klimatyczną, koalicję organizacji, które zobowiązały się do
ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Dokument dostępny na stronie: http://www.
theclimategroup.org/tcg_lessmore.pdf
18
Co Ty możesz zrobić?
Zmiany klimatu są problemem globalnym, jednak każdy z nas jest w stanie wpływać na stan rzeczy. Nawet drobne zmiany w naszym zachowaniu mogą przyczynić
się do przeciwdziałania emisji gazów cieplarnianych, bez wpływu na jakość
naszego życia. W rzeczywistości zmiany te mogą być źródłem oszczędności.
• Oddawaj rzeczy do recyklingu. Przy recyklingu 1 kg starych puszek aluminiowych zużywa się o dziesięć razy mniej energii niż przy produkcji nowych puszek, a fabryki zużywają dużo mniej energii do wytworzenia papieru ze starych gazet niż z masy celulozowej.
• Gdy przygotowujesz coś gorącego do picia, gotuj tylko tyle wody, ile potrzebujesz.
• Oszczędzaj ciepłą wodę, korzystając raczej z prysznica niż z wanny – to pochłania cztery razy mniej energii.
• Nie zapominaj o wyłączaniu światła, gdy go nie potrzebujesz. Gospodarstwa domowe są odpowiedzialne za pobór 30% energii elektrycznej zużywanej w UE, więc jeśli wszyscy będziemy ją oszczędzać, różnica będzie znacząca.
• Jeżeli będziesz kupował nowe żarówki, wypróbuj energooszczędne – mają dłuższą żywotność i pobierają pięć razy mniej energii niż żarówki tradycyjne.
• Nie pozostawiaj telewizora, sprzętu stereofonicznego czy komputera w trybie oczekiwania (stand-by), tzn. w trybie sygnalizowanym jarzeniem się małej diody. Odbiornik telewizyjny zużywa średnio 45% energii w trybie oczekiwania. Gdyby wszyscy Europejczycy zaprzestali używania trybu oczekiwania, zaoszczędziliby energię elektryczną wystarczającą do zasilenia kraju wielkości Belgii.
• Nie pozostawiaj ładowarki podłączonej do prądu, jeżeli nie ładujesz telefonu. Marnowane jest wówczas
95% energii elektrycznej – tylko 5% jest wykorzystane do samej czynności naładowania telefonu.
• Jeżeli Ty lub Twoi rodzice kupujecie nowe urządzenie elektryczne, na przykład lodówkę lub pralkę, upewnijcie się, że jest ono oznaczone klasą „A” w ramach europejskiego oznakowania racjonalnego wykorzystania energii, którym musi być opatrzone każde urządzenie. Klasa „A” oznacza, że urządzenie jest bardzo oszczędne pod względem zużycia energii.
• W sklepach i supermarketach szukaj towarów z europejskim oznakowaniem ekologicznym, którego symbolem jest kwiatek (patrz w lewym górnym rogu tej ramki). Oznakowanie to sygnalizuje, że towary zostały wyprodukowane z zachowaniem najwyższych standardów ekologicznych.
• Nie przegrzewaj swojego domu. Zmniejszenie temperatury tylko o 1° C pomoże obniżyć o 7% rachunki, jakie twoja rodzina płaci za energię.
• Gdy wietrzysz pokój, otwórz szeroko okno na kilka minut, po czym zamknij je z powrotem, nie pozwalając, aby ciepło wydostawało się na zewnątrz przez dłuższy czas.
• Prywatne samochody są odpowiedzialne za 10% emisji CO2 w UE. Publiczne środki transportu, rower czy spacer to tańsza i zdrowsza alternatywa.
• Jeżeli Twoi rodzice mają kupić nowy samochód, poproś ich, aby kupili model mniejszy i efektywny pod względem zużycia paliwa. Na mocy prawodawstwa europejskiego producenci samochodów muszą
podawać, ile CO2 emitują ich samochody.
• Przeloty to w skali globalnej najszybciej zwiększające się źródło emisji CO2. W przypadku odległości kilkuset kilometrów korzystaj z alternatywnym środków komunikacji, takich jak pociągi czy autobusy.
• Zasadź drzewko w szkole, w ogrodzie lub w sąsiedztwie. Pięć drzew pochłania zazwyczaj około 1
tonę CO2.
19
W Unii Europejskiej panuje przekonanie, że możemy ograniczać
emisję gazów cieplarnianych, a równocześnie w dalszym ciągu
poprawiać standard i jakość życia ludzi. Te dwa czynniki wcale się
nie wykluczają. Wymaga to jednak dostosowań w sposobie życia
oraz w sposobach produkowania i użycia energii.
Przywódcy europejscy uzgodnili, że nie można dopuścić, aby
temperatura w skali globalnej wzrosła o więcej niż 2° Celsjusza
ponad poziom sprzed rewolucji przemysłowej, ponieważ, gdyby
tak się stało, znacznie wzrosłoby ryzyko zmniejszenia zasobów
żywności i wody oraz występowania klęsk ekologicznych na
świecie. Aby osiągnąć powyższy cel, potrzebne będą dalekosiężne
działania po 2012 r., do którego osiągnięte mają być cele określone
w protokole z Kioto.
Może okazać się konieczne, aby do 2020 r. kraje uprzemysłowione
ograniczyły emisję gazów cieplarnianych w stosunku do
poziomu z 1990 r. o około 15–30%, a do 2050 r. o około 60–80%.
Ważne jest również, aby kraje rozwijające się, które dobrze
sobie radzą pod względem ekonomicznym, uczestniczyły w
przyszłym układzie, ponieważ poziom ich emisji szybko wzrasta.
Obecnie rozpoczyna się międzynarodowa debata na temat
przyszłego systemu związanego z kwestiami zmian klimatu.
Komisja Europejska opublikowała już dokument
przedstawiający podstawowe elementy, które
ten nowy system powinien zawierać, a należą
do nich powszechny udział wszystkich
krajów emitujących znaczne ilości gazów
cieplarnianych i determinacja w zakresie
wykorzystywania nowych technologii
przyjaznych dla klimatu.
Zmiany klimatu nie ustaną natychmiast,
jednak im szybciej wszyscy sobie ten
problem uświadomimy i podejmiemy w tym
względzie odpowiednie działania, tym łatwiej
nam będzie wpłynąć na nasz los, żyć wygodnie
i zachować całe piękno i różnorodność biologiczną
naszej planety dla przyszłych pokoleń.
Spojrzenie w przyszłość
20
Użyteczne strony internetowe na temat zmian klimatu:Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Środowiskahttp://www.europa.eu.int/comm/environment/climat/home_en.htm
Europejska Agencja Środowiskahttp://themes.eea.eu.int/Environmental_issues/climate
Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatycznych i protokołu z Kiotohttp://unfccc.int/2860.php
Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatuhttp://www.ipcc.ch/
Program Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. ochrony środowiskahttp://www.unep.org/themes/climatechange/
Grupa Klimatyczna http://www.theclimategroup.org
Starptautiskais Dabas fondshttp://panda.org/about_wwf/what_we_do/climate_change/index.cfm
Greenpeacehttp://www.greenpeace.net/climate.htm
Niniejszą publikację można zamówić lub pobrać na następującej stronie internetowej:http://europa.eu.int/comm/environment/pubs/home.htm
Komisja Europejska
Zmiany klimatu – o co w tym wszystkim chodzi?Wprowadzenie dla młodzieży
Luksemburg: Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich
2006 – 20 str. – 21 x 21cm
ISBN 92-79-01912-0
SPRZEDAŻ I PRENUMERATA
Odpłatne publikacje, wydane przez Urząd Oficjalnych Publikacji, dostępne są w naszych biurach
sprzedaży w różnych częściach świata.
Jaka jest procedura nabycia dowolnej publikacji? Po otrzymaniu listy biur sprzedaży należy wybrać odpowiednie biuro i skontaktować się
z nim w celu złożenia zamówienia.
Jak dotrzeć do listy biur sprzedaży?• Można ją przejrzeć na stronie internetowej Urzędu http://publications.europa.eu
• Bądź wysłać faksem zamówienie pod numer (352) 292-94-27-58, aby otrzymać jej wersję papierową.