Ziyo istagan qalblar uchun! - Bosh sahifa - ОНn.ziyouz.com/books/jahon_sheriyati/Aleksandr Blok....

А л е к с а н д р

0\ОНШЕЪРЛАР

ҒАФУР ҒУЛО М НО М ИДАГИ

БАДИИЙ АДАБИЕТ НАШРИЁТИ

ТОШКЕНТ 1967

www.ziyouz.com kutubxonasi

Блок Александр.

Ш еърлар. А . М уҳтор, Ш укрулло, Ж. Ж абборов

ва М . И кром лар тарж. қилган. Т., Ғафур Ғулом номидаги бадиий адабиёт нашриёти. Тошкент. 1967. Тираж 10 000.

88 бат.

Блок А . Стихи. Рч

Индекс 7— 4— 2 Б 77


У Н икки

Тим -қора тун.

О ппоқ қор.Ш амол, қую н!

Одамлар, қадамлар беқарор.Ш амол, қуюн —

Тутган олам уйин|

Ш ам олда қор гиркапалак,Майин ва оқ.Қор таги — муз.

Йўллар тайғоқ;Пастлик, ўрлик,

Йўловчилар хар қадамда

Йиқилади —оҳ, оҳ, ш ўрлик!

Бинолардан дарахт айрисига Ип тортилиб Плакат осилган:

«Бутун ҳокимият Таъсис М аж лисига!»

Д еб ёзилган.Кампир гарант — йиғлагудек,

Тушунмайди — бу плакат нега керак, Увол бўпти шунча чит,

3


Чамалаб боқ:

Пайтавалик бўлар эди қанча йигит, Бари, ахир, яланг оёқ...

Кампир курк товуқдай,—О ёқ ости м уз,—

Қорни кечиб, бир амаллаб йўлга чиқади:

— Оқ, оц, Бибимарям, мададкорим из!— Оҳ, оҳ, больш евиклар гўрга тиқади!

Ш ам ол ю лар гоҳ-гоҳида,Совуқ чимчир ундан ош ириб!

Буржуй турар чорраҳада

Бурмин ёқасига яшириб.

иБуниси ким?» Ш ипш иб гапиради,Патак сочи узун, паришон.

— Сотқинлар!

— Россия тугади...А диб бўлса керак —

Ваъэхон...Ана, четлаб ўтиб, қорга бвкинди,

Этагин судраган рўдапо.Ҳ овуринг ж уда паст, нимага энди,

Ўртоқ поп?Эсингдами, бир вақт ўзингдан

Олдинда ю рарди қорининг,

4


Олтин крест билан халқнинг кўзига

Ялтираб турарди қорининг?

Ана, ойимтилла, қундуз ёқалик, Д угонаси билан кўриш ди:

— Биз йиғладик, бирам йиғладик...— Д еди-ю , қоқилиб, узала туш ди!Ҳай, ҳай, бу не ҳол1 Кўтар, қўлтиғидан ол1

Ш ўх шамол олади,

Дарғазаб, хурсанд.Оёқдан илади

Бўш келсанг.Бебош шамол Сиғмай ҳаддисига,

«Бутун қокимият Таъсис М ажлисига!»Деган плакатни

ю лқиб-юлади.

Узоқдан товуш лар олиб келади:

...Бизларда ҳам бўлди мажлис...

...Манов бинода...

...Муҳокамадан сўнг

Қарор қилдик биз:

Тонггача — йигирма беш,бир галга — ўн сўм...


...Камига унаш йўқ...

...Кетдик, ётамиз...Ярим тун яқин.

Кўчалар бўм -бўш .Бир юпун дайди, Букчайган, хомуш,

Ҳам ел бўзлайди...

Ҳей, ш ўринг қурғур, Упишайлик...

Нон|

Ҳой, тўсма, тез юр1Тим-қора осмон.

Ғазаб бу, ғазаб

Дилларда қайноқ...

Ш ум , эзгу ғазаб,

Ҳ уш ёр бўл, Ўртоқ!

Қор тўзғитиб шамол елади.Ўн иккита одам келади.

М илтиқлар қайиши ярақлар, А т р о ф д а — чироқлар, чироқлар...

6


Тишларда папирос, ғиж им картуэнинг

Соябони тагидан мўралашарди.Елкаларга яна ғиштин тузнинг Ш аклини ҳам солса зап ярашарди!

Ҳуррият, ҳуррият,Бебут, бесанам!

Тра-та-та, тра-та-та,Кадамлар шахдам!

Совуқ-ку, ўртоқлар, ҳой, со»уқ1

— Ванька майхонада Катька пинжида...— Керенкаси борм иш пайпоқ ичида.

— Ванюшка ўзи ҳам энди бадавлат...

— Уэимиздан эди, айнипти солдат!

— Ҳай, Ванька, итвачча, бурж уй , твкинхўр, М енинг дилдорим га яқинлашиб кўр!

Ҳуррият, цуррият,Бебут, бесанам!

Катька Ванька билан банд...Т ра-та-та,Бос қадам!

Атроф да — чироқлар, чироқлар...

Елкада қайишлар ярақлар...

Инқилобий сафлар, бос қадам!

Душман тинмас, ухламас бир дам!

7


Милтиқни маҳкам тут, дадил бўл, дўстим, М ўлжаллаб отайлик ҳаром хўр Русни,

Д индор Русни,К ориндор Русни!

Ҳей, бебут, бесанам!

3

Биэнинг йигитлар ҳам кетишди Қизил гвардия сафига.

Қиэил гвардия сафида —

Евқур бош ларини ўққа тутишди!

Ж он ш ирин, ж онон ширин,

Дилда кулфатнинг тиги!Елкада ж ул д ур чопон,

Австрия милтиғи!

Бурж уйнинг дунёсига Ут қўямиз қасоскор,Қонли ёнгин турар жаҳонда,

Ёрлақа, парвардигор!

Л

Қор бўралар. Катька билан Учар Ванька беэори.

8


Иэвош ининг шотисида

Илинтирис фонари...

Оц, оҳ, қарая!.. Ванька, аҳмоқ башара,Ш оп мўйлови қоп-қора.

Эски шинель эгнида...М ўйловини бурайди,

Ўпич сўрайди... Ванька шундай — кенг яғрин!

Ванька шундай — сўзамол!

Катькага очар бағрин,Катька эса — лол...

Бошин ташлар орқага, Тишлари садафдай оқ...

Катя, Катя, тентагим,Аф ти япалоқ...

5

М ом иқ бўйнингда, Катя, Пичоқ изи битмаган. М амманг остида, Катя,

Тирноқ, изи кетмаган!

Уйинда серноз экан, оҳ1

Оёқчаси соэ экан!


Шаф фоф кўйлак кийиб ю рдинг — Ю равер-чи, кўрайлик!

Ю нкер билан давр сурдинг — Сураввр-чи, кўрайлик!

Сен айшингни сурардинг,Ш ув этарди ю рагим !

Эсингдами, у оф ицер —

Пичоғимга дуч келган...

Эслайсанми, жавоб бер,

ё хотиранг эскирган?

Дуч келган пичоғимга!Кел яна қучоғимга!М иньон шоколади ердинг,

С ур этигинг олифта.Ю нкерларга жаэман эдинг, Солдатларга қолибсан!

Эҳ, майлига, эино қил1

О сойиш топар кўнгил!

6

...Яна рўпарадан от қўйиб тикка, Бақириб-чақириб учар извошчи...

10


Тўхта, қой1 Андрю ха, қарашиб ю бор, Петруха, ортидан ўтиб бир бос-чи!..

Пақ-пақ-пақ! Пақ-пақ-пақ! Пақ-пақ-пақ!

Қор қуюни турди осмонда оппоқ!

Ванька тушган иэвош чап бериб қочди... Булар мўлжал олиб яна ўт очди...

Яна: пақ-пақ! Таъэирин еди.

Бировнинг ёрини қучмагин эди.

Йўқ, қочиб кетибди! Қараб тур, қайвон, Барибир мен сени қўймайман омон!

Катькачи? У қани?— Мана, қотибди! Калласидан ўқ еб ётибди!

Ҳа, қалайсан энди?— Ғиқ этмайди-ку... Ёт, қорда ётабер, ғар, кафанинг шу!..

Инқилобий сафлар, ташлайбер қадам!

Душман тинмас, ухламас бир дам!

7

Ўн иккилар келар яна Қўлда милтиқ, белда ўқ.

11


Фақат ш ўрлик қотил, мана, Рухсорида қони йўқ...

У, каловлаб қолмайин деб, Тезлатар қадамини.Ш арф и бўйнидан бўққандек,

Ростлолмайди дамини...

— Хўш, оғайни, ҳовуринг паст?

Ҳа, ўртоқ, шошилдингми?

Хўш, Петруха, яхши эмас, Катькага ачиндингми?

— Нима қилай, ж он оғайни, Севар эдим, куйладим...Ш у қиз билан ўтар эди Сархуш қора тунларим...

— Кўэларида олов чақнар, Ш ўх, шайтони бор эди.

Ш ундоққина ўнг кифтида М ош дек холи б о р эди.Нобуд қилдим, мен аҳмоқ,

Жаҳл устида... оҳ, оҳ!

— Йиғиш тир-э, оҳ-воҳингни1

Нима, Петька, ҳезмисан?

— Ю рагини бўш атмоқчи, Ҳасрати кўп — сезмайсан!

12


— Тиклаб ол умуртқангни!— Ўзингни бос, оғайни!

— Кўнглинг овлаб ўтиргали Хонаси эмас бунда!Қадрдон ўртоқ, ҳали

О ғир кунлар олдинда!

Петруха уқди чоғи,Қўйди жадаллашини...Ранги рўйи очилиб,Кўтарди калласини...

Бас, бас!Уйнаб-кулиш айб эмас!

Қулфлансин қўралар,

Бугун ўғри оралар!

Оч майхона эшигин —

Ю пунлар базми бугун!

8

Оҳ, қайғу-алам!

Ғашлигу кулфат,

Ўлимга улфат!

13


Бир кайфу сафо С урганим бўлсин...Бир ҳузур курсам, Кўрганим бўлсин...

Бир листа бериб,Эркалай, эркалай...

Бир пичоқ солиб,Тилкалай, тилкалай!..

Қонингни ичаман, ҳай бурж уй, Ёнмоқда ичим,Ул қора қошим,

Ж ононим учун...

ё парвардигор, юпат қулингни... Ғашман!

Эшитилмас шаҳар суронлари, Невский уэра оқар булутлар.

Энди йўқдир ж андарм қиронлари, Ичмаёқ ўйнайбер, йигитлар!

Еқасига яшириб бурнини Турар чорраҳада бурж уй қозиқдак.

О рқасига қисиб думини Суйкалади туллаган кўппак.

14


Оч ит каби бурж уй , беэабон,

Худди савол аломатидай.Эски дунё дайди итсимон

Думин қисиб турар ортида. Уйнаб қолди изғирин,

Уҳ, бўрон, бўрон, бўрон! Кўришолмай бир-бирин, Қилишар ш овқин-сурон!

Қор гирдоби тип-тикка, Интилар юксакликка...

— Фалокатдан ўзинг асра!

— Петька, цўй калимангни! Сақлаб қолганми сира Иконанг сени, мени?

О нгсиз экансан, майли,

Уйлаб қара танангга —Катька ишқи туфайлиҚон юқди ахир сенга!— Инқилобий сафлар, оқинг!

Тиним билмас ёв яқин!

Олға талпин, олға қалқ, Ишчи халқ!

15 -


11

Борар ээгу калимасиз Ун иккилар — ш иддаткор.

А ягул ик ҳеч нимасиз,

Ҳамма нарсага тайёр!

М илтиқлари қурч найзалик; Ёв кўринмас, қоронғу...

Тол кўчалар пастқам, холи, Бўрон ўйнайди ғув-ғув...

Қ ор уйими кўпчиган,

Этик ботар қўнжидан...

Қизил байроқ

Ҳилпирайди.

Гурс-гурс оёқ,Ер титрайди...

Ев дам уйғоқ,Дам мудрайди...

Б ўрон тўсар сафлар кўэин, Кун узун,

Тун уэун...

О лға талпин, олға қалқ, Ишчи халқ!

16


12

Ҳокимларча ташлашар оёқни,— Яна ким бор? Чиқақол! Олдинда қизил байроқни

Ҳилпиратади шамол...

Олдинда — қор ую млари;— Қорда ким бор? Қани, чиқ1

О рқада гадо сингари

Каловлайди оч қанжиқ...

Илашма, ҳей қўтир туллак,

ё найзага олайми?Эски дунё, кет кўзимдан,

ё ж ағингга солайми?

Ҳамон қолмас, тишин қисиб,Оч бўридай, совқотган.Дайди итнинг думи қисиқ...

— Ҳай, ким у келаётган?

— Ким ол байроқ силкиган

Қ оронғуда йиқилиб?— Ким ю рипти тулкидай

Пастқамларда биқиниб?

— Аф сус қиласан топсак,

Тирик таслим бўлақол!

2-454 17


— Эй, биродар, чиқ, ўт очсак, ёмон бўлади аҳвол!

— Пақ-пақ1 Фақат бинолардан

Акси садо келади...Фақат бўрон қор тўзғитиб

Қаҳ-қаҳ уриб кулади...

Пақ-пақ-пақ1

Пақ-пақ-пақ1

Ҳокимларча ташлашар оёқ;

О рқада — оч ит, холос.

О лдинда — қонли байроқ Ва қор ичра кўринмай,

Уқни назарга илмай,

Майин ҳатлаб қуюнлардан,Инжу-садаф учқунлардан

О қ тож кийган сарафроз

Келур Исус Христос.

1918 й. Январь.


СКИФЛАР

Панмўғулиэм! Гарчи даҳшатли бу ном,

Ам м о қулоғимга бахш этар ором.

Владимир Соловьев

Биэлар миллионлармиз. Биз — олам жаҳон, Беллашинг сиэда гар бўлса иқтидор.

Ҳа, биэ скифлармиз. Осиёий қон,

Қийиқ кўзларимиэ қаттол ва хунхор.

Сиэга замон-замон. Биэга-чи бир он.

Биэлар итоаткор қулбачча гўё —М ўғуллар бир ёну, О врупо бир ён,

Биз қалқон ушладик икки ирқ аро.

Асрлар, асрлар ўтхонасида Сурон карнайлари қўйилди сиэга.Лиссабон, Мессина бўлганда пайҳон,

Бу машъум эртакдек туюлди сизга.

Асрлар ш арқ томон кўзни тикдингиз,

Бизнинг инжулардан тўлдириб ҳамён.

Асрлар беписанд фурсат кутдингиз

Оч тўпларга бизни этмоққа нишон.

2 * 19


Мана, фурсат етди. Бошимиз узра Қанот қоқди кулфат. Ҳар кун минг алам.

Ам м о вақт келарки, қолмагай сира Сиэнинг Пестумлардан ном у нишон ҳам.

Кўцна дунё1 Тирик экансан ҳали,Ҳали ширин аэоб бераркан ҳаёт,Қадимги дониш м анд Эдип ш оҳ янглиғ

Сфинкс қошида бир лаҳза ж им қот!

Россия — Сфинкс. Хуш нуд ва нолон

Қоп-қаро қонига беланган вуж уд Тикилар, тикилар, тикилар сен томон,

Нафрати беҳудуд, меҳри беҳудуд.

Ҳа, биэнинг қонимиэ севгандай севиш

Сиэга насиб эмас ва бўлмас асло.Сиэга аллақачон бегонадир ишқ,Уртаб ёндиргувчи, қилгувчи адо.

Сеаамиз илоҳий қислар дунёсин,Совуқ рақамларнинг ҳароратин ҳам.

Англаймиз туманли немис даҳосин,Галл сўэин маънию камолатин ҳам.

Эслаймиз Париж нинг дўзах кўчалари,

Венеция салқин саболарини.

Лим онзор боғларнинг хуш бўйларию

Кельннинг туманли биноларини.

20


Виз танни севамиэ, севамиэ дард-ла, Унинг рангу таъмин ва қидин тангсиз.

Бизлар гуноцкорми, сўнгакларингиэ Синса бизнинг оғир, нозик қўлларда?!

Ю ганидан ушлаб асов бияларнинг Белин синдирмоқни қилганмиз одат.Бош эгмаган қайсар жорияларни

Қўлга кўндирм оқни қилганмиз одат.

Қани, келинг бизга! Нечун оташлар? Оташдай бизнинг тинч огуш га келинг. Вақт борида қинга ж о бўлсин ханжар, Бизга оға бўлинг! Бизга дўст бўлинг!

Йўқ эса — бари бир яна биз учун,Ах,дни бузм оқ келар бизнинг ҳам қўлдан.

Сиз тавқи лаънатга қолурсиз бутун Тарихдан, келажак м аж руҳ наслдан.

Биз-чи, ю з бурам из гўзал О вруподан, Бағрига олади ўрм онлар бизни.

Сизга ўгирам иэ сўнг тамоша учун

Кора осиёий башарамизни.

Қани келинг, келинг, барча, Уралга,

Сизга жанглар учун очамиз майдон.

Оқил, кўкси тўла интегралга,Темир машиналар бошласин қирон.

21


Ам м о биз сизларга бўлмаймиз қалқон.

Утга кирмагаймиз энди ўзимиз.Бораркан қиёмат жанги баомон,Четдан боқар сизга қийиқ кўзимиэ.

Сира қўзғалмаймиз қаттол ёвуз хун Ш аҳарлар кулини совурганда ҳам.

Ҳатто ўликларни талаганда ул,О қ танлар гўштини қовурганда ҳам.

Сўнгги бор — кўзни оч, эй кўҳна очун! Тинч меқнат базмига хушнуд, сарафроз

О ғалик базмига сўнгги бор букун Чорлаётир сени ваҳший соз!

1918 й. 30 январь.


* * *

Азиз дўстим! Ёш қалбинг-ла Поксан нақадар!

Тинч ухлайбер! Қалбим сен-ла,

Ухла бехатар!Сен турганда чўкади тун,

А в ж олар бўрон. Сени ёлғиз қўймас у кун

С одиқ дўст, инон.

Санчса ҳам қиш ўз нишини — М ен сенга ҳамдам!

Қиш қақридан ўзим сениАсрагум ҳар дам1

1899 й. 8 февраль.

23


ЁМҒИРДАН СУНГ

Ёмғир букмиш сирень қоматин...

Тинмиш янгроқ булбул хониши;

Эшитилар қулоққа бетин Ирмоқларнинг аччиқ нолиши.

О рзу қилар, кутар табиат:Гуллар очар жамолин, кўркин,

Яна хуш бўй боғим да албат Қушлар сайрар ўқтин ва ўқтин.

1899 (1916?) й. 1 июнь.

24


А. С. Пушкин хотирасига.

Тақдир ўзи менга қилган аасият

Муқаддас эъзоэу эҳтиром билан

Доим ёритмоқни ант Олий М ақсад — Эшигин, туманли машъалим билан.Ва фақат кечқурун — Ээгу Тилакка

Дунёвий ақлим-ла интиламан мен, Илоҳий қўрқувни солиб ю ракка

Илҳом оташида тобланаман мен.

1899 й. 26 май.

25


* * *

Булутлар сузади вазмин, эринчоқ,

М овий осмон бўйлаб мисоли карвон. Йўлларим оғирдир, йўлим кўп йироқ,

Ҳоргандай қилт этмас осуда ўрмон.

Остимда хириллар толиққан отим...Қачон мен қадрдон манзилга етгум?..У, унда, олисда, ким дир бетиним

Қандайдир қўшиқни айтади маъсум.

Наздимда: гар тинса ўша шўх садо, Нафас олишим ҳам бўларди мушкул.

Отим ҳам қуларди ярим йўл аро,Узим ҳам етмасдим манзилга буткул!

Булутлар сузади ваэмин, эринчоқ, Атроф да м удрайди толиққан ўрм он. Йўлларим оғирдир, йўлим кўп йироқ.

Ам м о қўшиқ — менга йўлдош ва дармон.


26


* * *

Ёмғирли тун. Кезардим танҳо,

Кўҳна уйда, дарча ёнида — Кўрдим ўйга чўмган бенаво — Уз ғамимни — блғиз намдийда

Боқар эди олисга маъюс... Тикилдим мен унга дам-бадам,

Гўё кўрдим юэида афсус — Утган ёшлик белгисин шу дам. У бир боқди. Эзилди бағрим,

Ч ироқ ўниб — тонг ҳам оқарди.

Ғамли кўнгил даричасин жим

Ёмғирли тонг аста қоқарди.

1900 й. I I март.

27


* * *

Қувғинда ҳам шубҳада ш оир — Айрилиш да туради холис.

Сўнар тунги таассурот бир-бир, Нажод уфқи хира ва олис.

Йўқ кўкида шамъи шабистон,

Нени истаб, қай томон жилсин? У шубҳа ҳам қувғинда, ҳайрон

Туриб қолди йўлда, на қилсин?

А м м о ақл қилгуси бовар,

Умид ёнар кўэида чақнаб: Уйғониб кун, кўрсатар рухсор Ва олислар боқар чарақлаб.

1900 й. 31 март.

28


Гарчанд аввалгича маромда адиб Довруқсиз, туманли ўз ижодида

Ҳаётнинг кўп қадим нафис ва ажиб

Куйларин элтса-да лира тожида. Бироқ яқинлашар мақсадга шоир, Интилар, ҳақиқат етаклаб, чорлаб

Ва ногоҳ олисда кўрингай нодир, Илгари нотаниш, янги нур порлаб...

1900 й. 5 апрель.


* * *

Чопайлик, чопайлик, эрк ўғли, тезроқ, Азиз ватанга!

Табиат сасига иш ондим мутлоқ,

Сен инон менга!Бунда дуд, тўзондан осмонни кўрмоқ,

М аҳолдир, маҳол!

Чопайлик, чопайлик; эрк ўғли, тезроқ, Кенгликка дарҳол!

Чопишар... О рқада қолмиш майдонлар, А троф дала-туз.

Кўз^илғамас чексиз ува, сайҳонлар Тебранганомуз...

Чопишар фарэандлар қуёш, ҳур айём

Истиқболига... .Ва олди она ю рт эъзозу икром

Ила бағрига...

Олиб эркалади, қучди ардоқлаб,О чиб кенг қучоқ.

Сабза олисларда жаранглаб қутлаб —

Турди қўнғироқ...

О лдию сўнг алдаб, аянчли хатар Йўлда бешафқат

Топш ирди ташвишли, даҳшатли кунлар

Измига абад...

1900 й. 7 май. (1916 й. 12 май.)

30


* * *

О смон ёриш моқда. Тун жонсиз мисол. Теграмдир баҳайбат дарахтзор. Лекин

Олис ва номаълум ш аҳарнинг бетин С урони қулоққа чалинар яққол.

Баҳайбат бинолар кўринар қатор,

М инора, хўмрайган шинаклари ҳам;

Тош девор ўраган қора дарахтзор, Асрий м ағрур қалъа каваклари ҳам.

Ш ундай, синчков ақл азалдан буён, Ҳалок шаҳарларнинг унут суронин Ва борлиқнинг мавжли жўш қин уммонин Тикламоқ истайди, тиклаши аён.

1900 й. 10 июнь.

31


ТУН Б И Н АФ Ш АС И

Туш

Утиб кетди тасодиф кунлар,

Утиб кетди у лоқайд тунлар, Бироқ қолди эсимда абад

Тушда кўрган ажиб хотирот,

Ш уни сиэга айлай ҳикоят.

Кечки шақар қолмиш ортимда,

Томчилармиш оқиста ёмғир.

Ҳу олисда, энг чекка жойда, Яширолмай қамшақарларим

Гуноҳларин, бадбин ўй ларин Ботқоқликка чўккан уфқда

Қизил шафақ товланар эмиш.

М ен шаҳарни тарк этиб бутун,

Кам биноли холи кўчадан Борармишман аста қадамлаб,

Ҳа, дўстим ҳам эмиш ёнимда.Гар бўлса-да мен билан бирга, Чурқ этмасмиш бутун йўл бўйи.

Сўрабманми ж им ю р деб уни, Ёки ўзи эканми ғамнок,

Фақат, бош қа-бош қа нарсани

32


Кўрармиш миэ иккимиэ шу чоқ:

У кўрарм иш ёш ва тепакал —

Олифталар серпардоэ, серноз

Аёлларни бағрига босиб, Ф айтонларда ўпишганини.

Ф икри ёдин тортарм иш унинг

Ю пқагина парда тутилган Ойнаклардан қараган қизлар... Бирдан босди цар ён қоронғу, Ҳамроқимнинг нигоцларин ҳам.

Ва афтидан, ўэга истаклар Олди унинг хаёлин қуршаб,У қалпоғин бостириб олиб М уйилиш да йўқолди кўздан.

(О, нақадар ш од эдим бундан, Чунки, борм и ёруғ жаҳонда Яхши дўстни йўқотишдан ҳам

Кўнгилли ва ёқимли нарса?)

Йўловчилар камайиб борар. Фақат учрар дайди оч итлар,

Фақат масту аласт аёллар Сўкиниш ар эмиш олисда.

Далаларда карам ўзаги,

Тол, қайинлар кўзга ташланиб, Анқир эмиш ботқоқлик ҳиди.

3-454 33


Равшан тортмай ҳали ақл-ҳуш,

Тинди қадам товши ва ғовур,

Турли диннинг сири асрори Ҳақидаги суҳбат ҳам тинди;Ҳар сатрнинг пули ғами ҳам,Ва қачондир бунда бўлганим, Кўрганларим цаммасин тушда,

Ўнгимда қам кўрган эканим О йдинлаш ар эмиш тобора.

Йўл кетганди пастликка қараб,

Кўринмайин қолди бинолар.

Ботқоқликда, дўнгдан-дўнггача

Бижиб ётган кўлмаклар узра Харилардан ташланмиш кўприк

Ва бу сўқмоқ иланг-биланглаб Ғира-ш ира бўзарган, м удроқ Сокинликка элтармиш. Унда — Ҳам пастликда, цам баландликда,

Сўлғин, ҳавол дўнглик устида

Гўё постда турган посбондай Кутар эмиш орзиқиб ҳаво Ел қиэининг майин эсишин,

Сув ж имирин, барглар чапагин, Табиатнинг гуркираш ини.

Ж имлик ҳоким эмасди бакор,

Тантанали дамлар кутарди:

34


Ахир ҳеч ким эшитмаган-ку,

Ота-онасидан ҳеч қачон,Ёки мактаб мураббийсидан;

Ўқимаган китобдан ҳеч ким,

Ш ундоққина пойтахт ёнида, Бўмбўш, хилват ботқоқлик жойда,

Гудок чолган пайтда фабриклар, Тантанали ташрифлар вақти,

Яхши, ёмон унут бўлган чоқ,

Ишрат ҳисси авжга минган чоқ,

М инистрлар янги кенгаши Ва оғриган қорин ҳақида

Бад ва узун суҳбат макали, Эзгуликка нафрат-ла боқиб, Яширмайин тубан кетишин, Баданини сотиб беҳаё Ва тумтароқ чанг кўчаларда Сурбетларча кўзга тикилган...—

Ана шундай таҳқир маҳали

Вожиб экан ҳамма учун туш.

Бинобарин, мендай дарбадар,

ё эқтимол, шу сатрларни Севиб ёки қаҳр-ғазаб-ла,

Ўқиётган китобхон, сен ҳам,

Аж аб эмас, кўкимтир-яш ил, Беташвиш ва ёқимтой, тиниқ

Гулни кўрсанг, қайсики номи

Аталади Тун Бинафшаси.

3 * 35


Сеэган эдим ўзим ҳам шундай, Утаётиб ботқоқликлардан

Кўрдим ём ғир пардаси оша

Чоғроққина уйни дафъатан. Ўзим билмай қайга келганим,

Зил эшикни оҳиста очиб,

Остонада турдим хижолат.

Узун, пастак уш бу уй ичра

Қўйилганмиш гир айлантириб

Бесўнақай скамейкалар.

Чўзиқ стол ёнгинасида Хунуккина, кўрим сиз юзли

Қиз ўлтирар эмиш индамай,Ип йигириб оҳистагина.

Ёшмиди у ё қаримиди

Ва сочлари қандай ранг эди, Кўзи қандай, сифати қандай,

Хотирамда қолмапти асло.

Фақат шуни биламан, у қиз, Ж им ва сокин йигирармиш ип.

Сўнг ишини қўйиб у уэоқ Ултирармиш ҳеч ёққа боқмай, Ўлтирармиш бепарво, беўй.

М ен-чи, унга боқар эмишман Аллақайда кўргандай бўлиб.

Бўлгандир у балки гўзалроқ

Ва ажабмас, келишган ва ёш.

36


Ва эҳтимол ўша, бир вақтлар,

О ёқлари остида унинг Сочига оқ тушган қироллар Ош иқона чеккандир ғам, азоб.

Ҳа, шу нарса тушди ёдимга, Ботқоқликнинг хомуш эснаши Теграм узра кезганиданми,

Ҳаво — кулган Тун Бинафшасин Бўйларига тўлганиданми,

Тун базмига никоҳ либосим — Киймай, ш ундоқ келганимданми,

Пастаккина ана шу уйда Ҳоким эди илиқ жозиба.

Тунги ресторанлар ошиғи, Д евона-ю дайди эдим мен, Йиғилганмиш бунда қироллар; Ам м о аниқ эслайман, бир вақт

Бўлиб шулар даврасида мен Теккизгандим қадаҳига лаб

Қаердадир тоғли қирғоқда.У ерда на денгиз, на замин Аллақачон йўқ бўлиб,

Фақат

Қолган олис қор қуюнлари, Скандинав ҳокимлигининг

Сал ялтираб олтин тожлари.

37


Унутилган тож дор наслга Бурчни ўтаб, таъэим айламоқ — М уш кул эди, ғоятда мушкул. Лекин улар эриш ди шунга

Ва ўкинч-ла куларди юрак Бу кечиккан интизорликка.

Уй ичини айланиб чиқдим,

Эски дўстлар қўлини сиқдим, Бироқ мени танимадилар.

Ниҳоят, мен пайқадим бунда,

(Ҳа, пиволи) катта бочканинг Ортидаги скамейкада

Чолу кампир ўлтирганини.Кўэим илғар тожлари... эҳ-ҳа, Хираланиб эангли ҳавода, Силкинарди кўҳна бошларда.

А ср бўйи ўлтирар улар Ул одатий таъзимни кутиб

Ва жавобан сал-пал силкиб бош. Ултирганлар олдидан ўтиб,

Қиролларга таъзим қилдим мен;

Кўҳна, теран ажинлар узра

Қалқиб ўтди чарчоқ бир соя;Ва одатий улуғвор имо-ла,

Қолишимни амр этдилар.

Ш ундан кейин ўгирилиб мен.

Энг қоронғу бурчакда турган, Кўрдим сўнгги эски курсини.

38


Қинғир, шалоқ ўша курсида Ўлтирарди сокин бир одам, Тирсагини қўйиб тиззига,

Қўли билан тираб юзини. Сезиларди, қаримасдан у, Ўзгармасдан, бир ўйни ўйлаб

А ср бўйи ўлтирар ғамнок, Оқибатда қотмиш аъзоси. Эндиликда, м аҳкумдир, шу ҳол

Ўтиришга бир умр, абад.

Ўша бирдак ўйини ўйлаб, Ёнидаги курсида турган

Ўша пиво ж ом ига қараб.

Борганимда унинг ёнига,

Боқмади у, қилмади жавоб — Таъзимимга, қимир этмади.

Фақат, нурсиз кўзин тубига Аста боқиб, сўнгра туш ундим: Тугамаган пиво олдида,Энг қоронғу чекка бурчакда Ш у одамдек мен ҳам бир ум р

Ўтиришга маҳкумлигимни. Қисматим-да унингдай ўйлаш,

Унинг каби қўл қовуштириш,

Унинг каби нурсиз кўзларим

Тикиш уйнинг чекка бурчига:

Унда, милт-милт чироқ тагида

39


М удраган қўш қирол ёнида Ва ухлаган тўда ёнида

Ип йигириб, эшиб бемақсад Утирарди, унут ўлканинг

Маликаси, номи қайсики Аталади Тун Бинафшаси.

Ўтирибман кулба ичра мен. Ёнимдаги — пиво қадаҳи

Ва қадаҳнинг ғам нок эгаси.

Унинг юзи энгашиб борар,

Тиззасига теккудай бўлиб. Букилишга ож иэ қўллари,Лек шақирлаб фақат суяги

Тушиб кетиб, осилиб қолар. Бу девона мендек қадимда Асилзода эотлардан эди. Ш им ол қиэин шайдо этгувчи,

Скандинав достонин айтган Сарвқомат довю рак эди.

Мана унинг либос лахтаги:

Тарам-тарам турли ранг мато, Қадалгандир олтин безаклар,

Туси эса оқариб кетган.

Сал нарида эса сипоҳлар Қўпол курсиларда ўтирар. Бири мангу уйқу ичида М аҳкам тутган қилич сопини.

40


Бири ш пор таққан оёғин

Чалкаштириб курси тагида,

Қалқонига суянган сокит... Дубулғасин туш ирган бири —

Ш у дубулға ёнида

Чириган полдан Усиб чиқмиш рангсиз ўт-гиёҳ, У баҳорсиз яшашга мацкум,

Нафас олиб бадбўй Кўҳна ҳаводан.

Ундан нари — бочка ёнида

Савлат тўкиб олий одоб-ла Ўлтиради чол ҳамда кампир, Олисдаги шафақдан хиёл

Ш уъла инган тожлари аста Хираланиб боради бошда.

Ва ж им ирлар кўкиш сочлари,

Ураб теран ажинларини;

Ва кўзлари қошлар тагидан Ботқоқ чўғи каби мудрайди.

Ундан нари — малика ж им -ж ит Йигирарди, йигирарди ип.

Чархи узра эгиб бошини. Ш ирин уйқу билан

Овлаб кўнглимиз,

41


Мает айларди ботқоқ бўйи-ла,

Ром этарди тун эртаги-ла.

Узи эса — яшнаб Бинафша Нафас олар эди ботқоқдан,

Чархи эса айланиб чир-чир, Йигирарди, йигирарди ип.

М удрар эдим,Ҳам эдим ма^зун,

Уйлар эдим узоқ ўйимни Ва боқардим нурли чизиққа.

Эҳтимолки ўтарди лаҳза, ё эҳтимол ўтарди ю з йил.

Уйқу ичра эшитар эдим: Ташқарида гувлаган сасни,

Олисларда сув чайқалишин,

Гўё йироқдаги тўлқинни,

Гўё янги ватан садосин,Гўё чайкаларнинг чағ-чуғин, Ёки бўғиқ сиренлар товшин,

Ёки ҳайдаб келарди шамол Кемаларни қувноқ ўлкадан. Ва ногаҳон келарди қувонч,

Пиш қирарди олис кўпиклар Ва яшнарди олисда нурлар.

42


Қадаҳига эгилди қўшним,

Ш арақлади қўллар оҳиста,Бош эгилиб тегди курсига.

Қилич синиб, сочилиб кетди.

Калқон қулаб,

Дубулға тагидан Қочиб кетди вақтичоғ сичқон.

Чол ва кампир курсиларида Бир-бирига суянмиш енгил

Ва уларнинг кекса бошини Тарк этганди қироллик тожи.

Ботқоқликда ўтирардим мен.

Ботқоқ уэра очганди чирой Ҳам қаримас, ҳамда ваф одор М енинг гулим, қайсики номин Атагандим — Тун Бинафшаси.

Ш аҳрим қолди ботқоқ ортида,Ўша оқшом, ўша шафақ ҳам.

Ва эҳтимолДўстим гандираклаб

Бир неча б о р келиб уйимга,М ени сўкиб, лаънатлагандир

Ва донг қотиб ухлагандир ҳам.

Ўтиб кетди ю з йил осуда,Ю з йил хаёл сурибман ғофил,

43


М енман арнинг энг чеккасида,

Болалардек ёлғиз ва оқил. Сўнаётган гумбаз ҳам сокин,Ш у зил олам мени этди ром.

Яшнар Тунги Бинафша локин, Яшнар гули нафармон мудом. Эркаловчи илк субҳи-саҳар

Эшитаман тўлқин жўшганин,

Зўр кемалар яқинлашганин — Янги ердан келгандай хабар.

О рзу қизи тўқийди шундай Аниқ ҳамда лаҳзали тушлар, Н огоҳ Қувонч келар пайдар-пай,

Келар мутлақ Ва дилни хушлар Ва барг ёзгай Тун Бинафшаси.

1905 й. 18 ноябрь.— 1906 й. 6 май.


ИККИНЧИ ЧУҚИНИШ

Қор бўрони ечди менинг эшигим, Совуқдан музлади, музлади хонам.Яна кум уш сим он ж ом ичра шу дам Иккинчи марта мен саждага келдим.

Ва янги олам қўяркан қадам,Биламан одамлар, ишлар борлигин,

Ёвузлик йўлидан юрса гар одам

У дунёда унга жаннат ёрлигин.С овуб бораётган шу ер — тупроқда Толдим жонона лутфидан бецад.Қор бўрон учқуни — яхча яноқда Бвбацо тош янглиғ товланар ялт-ялт.

Иккинчи чўқиниш бахти бу фурсат Қалбимни муз этди, ўртади сийнам.Сен ваъда қилдингми бир оний лаззат?

Башорат этдингми келишин кўклам? Қара, хурсандликдан ю рак тинчимас!

Ерни қоплаб олмиш қор ую м -ую м .Ҳач кўклам .ўлмайди ва керак эмас:

Учинчи дунёга келмоқ бу ўлим.

1907 й. 3 январь.

45


Ш ОИРЛАР

Ш аҳар чеккасида сокин кўча бор,

Бу ерда ш оирлар туриш ар эди.

Улар бир-бирини учратиб ҳар бор.

Нафратли жилмайиб кўриш ар эди.

Қуёш тушмас эди бу заҳ кўчага,

Йил тўрт фасл ботқоқ бўларди бу ер. Бу кўчанинг аҳли тонгдан кечгача Ш а р о б ичар эди, ёзар эди шеър.

М астликда қилишиб иэҳори дўстлик, Бир-бирин кўкларга кўтаришарди.

Ҳуш ёрликда эса, қулфлаб эшик Ҳасад билан шеърга ўтириш арди.

Сўнг кўппак сингари чиқиб инлардан, Денгиз томонга ж им боқиш арди, ё —

Кўз олмай йўловчи хушбичимлардан

Беришарди қадду сочларга баҳо.

Олтин эамонлардан ўй суриш арди,

Барча нош ирларни хўп ерга уриб.Бир чечак кўрсалар, кўзга суриш арди,

Йиғлашарди парча булутни кўриб.

46


Ш ундай яшар эди ш оирлар, аммо —

Уларни таҳқирлаб кулма, китобхон.Ўз турм уш инг билан тенг қилма асло,

Пастга урм а ш оир аҳлин беомон.

Азиз ўқувчим, эй танқидчи нодон,Ҳеч бўлмаса, б о р -ку ш оир кўзида — Томчи шабнам, парча булут ва осмон,

Ш улар ҳам йўқ ахир сенинг ўзингда.

Сенга хотинингу ўзинг бўлсанг бас,

Уз қонунларинг бор, сен шундан мамнун. Ам м о ш оир эса — олам-жаҳон маст,

Қалбига сиғмайди, етмайди қонун.

Майли, итдай ўлай девор остида, Тегжилади ҳаёт майлига бутун.Тангри мени қорга буркаб гоҳида,Ўпди пешонамдан гоҳида қуюн.

1908 й. 24 июль.


* * *

Ж амолинг шунчалар танишки менга, Бирга яшагансан мен билан гўё.

Уйми, меҳмон, кўча... бормай қаерга

Бўлур кўэ олдимда суратинг пайдо.

Қадам ташлагандек бўласан, юрсам,

Қайда бўлсам, сен ҳам шу ерда тайёр.

Сен эмасми, енгил одимлаб, эркам, О ртимдан ю ргувчи тунлари бедор?

Эшикдан бош суқиб, боқмасимданоқ Сен эмасми ўша бўлувчи ғойиб —

На тутиб, на кўриб бўлади мутлоқ,

Сен ёки тушмисан ажиб, ғаройиб?

Ғарам ортидаги гўристон аро,

Қабр тепасида ўраб чит рўмол,Сўзсиз ўтириш инг кўрганда гоҳо —Ўша сенмасми деб ўйлайман дарҳол.

Ўтирганинг кўриб борм оқ бўлдим қам, Яқинлашсам нари сен кетдинг аммо.

Дарё томон туш динг куй айтиб шу дам. Қ ўнғироқлар бериб оқш ом ги садо,

48


Сенинг куйларингга бўлганида ж ўр —

М ен хавф-хатар билан кутдим, йиғладим.

А м м о қўнғироқлар тиниши билан М арғуб овозинг ҳам бирдан бўлди жим...

Ф урсат ўтди, сендан бўлмади хабар, Ҳилпиради дурранг дарё томонда...Қанча дард чекмайин, аммо м уқаррар

Сени кўрм оқликка ум ид б о р менда.

1908 й. 1 август.

4— 454


* ★ ★

М ен не учун атадим Ш айдойи деб ўзимни,Сен не учун келардинг

Икки қилмай сўэимни? Наҳот ҳўнграш учун сўнг Совуқ камин ёнида,

Наҳот ўйнаш учун сўнг

Ўчган ўтин ёнида?

Ёки цақиқатан бахтЯнглиш ва сарсарими?

Ёки чиндан мен эндиЗаиф, касал, қарими?

Асло! Кулда ялтирар Ҳали охирги учқун,

Д емак олов бор экан Ёнғин чиқиши учун!

1908 й. 30 декабрь.

50


* * *

Унутардим ғамгин ерда тамоман Недир ғолиблигу- мардлик, шараф-шон,

Столимда турган оддий у ромдан

Расминг менга кулиб боққани замон.

А м м о вақт етдию, сен уйдан кетдинг, Тунга отдим мен ҳам азиз узукни.

Тақдиринг бўлакка сен инъом этдинг,

М ен ҳам унут қилдим барно юзингни.

Қатор кунлар малъун ва бадбахт,Дарз солди умрим га маю эҳтирос...

Сени хотирамдан чиқармай ҳеч вақт, Сени ёшлигимдай чорлаганим рост.

Мен сени чорладим, ташламадинг кўз,

Кўз ёши қилсам ҳам этмадинг шафқат.

Кўм -кўк плашчингга ўралиб маъюс, Намчил тун бағрида кетардинг фақат...

Билмадим, азизим, гўзалим бир йўл —

Қайдан панох, топдинг шу кетганингча. Уйқуга ғарқман мен: тушимда нуқул

Кўм -кўк плашчингу у намчил кеча...

4 * 51


Нафосат, шарафни этмам ўй-хаёл, Бари-бари ўтди: ёшлигу виқор. Столимдан расминг ўз қўлим ила

Ўэим олиб қўйдим — шу бўлди қарор.



★ * *

Сўзлар ш ивиридан туғилдинг, эркам,

О қш ом ги боғ сари сўнг қўйдинг қадам, Олча гулларига чулғанди-да, боғ, Баҳорий саломинг янгради қувноқ.

Ш ундан бери на кун, на бир тун бордир, Руҳинг бир соядай мен билан ёрдир, Ёрдир менга оппок, боғлар нафаси,Ҳовуз бўйлари, енгил қадаминг саси.

Қ урғур уйқусизлик бўлм иш дир ҳамроҳ, Уни тун қаърига ҳайдаб бўлмас, оҳ!

1908 й. Декабрь.

53


* * *

Ш ундай. Утди йиллар бўрони.

Нам ва қора эгатларга бот Кирди м уж ик. Баҳор сурони Яна қоқди тепамда қанот...

Ҳам даҳшатли, ҳам енгил, ҳам зил; Баҳор менга пичирлар: уйғон...

Севинаман мен унга жон-дил, Ғойибона ўпаман, инон.

Ва бецад тез тепади юрак

Ва ёш арар бениҳоят қон,

Оқ булутлар ортидан юксак Илк муҳаббат ж ило қилган он...

Унут, унут фоний оламни,

Қанот қоқу уч ўш а ёққа...Йўқ, базмда эмасдим якка!

Йўқ, унутмам ҳеч ўша дамни!


54


* * *

Оч, хаста эрксизлик очса қучоқ,Айём айём эмас, йил цам йил эмас.

Қачон туга бош лар далалар бошоқ, Қачон хўрланган халқ олади нафас?

Мана, шитирлади қоронғуда дон

Гоҳ қаддини тиклаб, гох, қилиб сажда. Сўзлар ш аббодага тун бўйи достон:

Дея гуллаш пайти бошланди, авжда.

Халқ — барча гулларнинг гултож и эрур,

Гулларга бахш этар гўзаллик, чирой.

Ҳ укм рон ёз албат ризқу рўз берур, Бизни ҳам — бенасиб этмас ҳойнаҳой.


55


* * *

Мен баҳор кунини ўтказдим диққат,

Ю вилмаган дарча олдида;Рафиқам эерикар, куйлар бетоқат,

Асир қушдай девор ортида.

Йиғардим мен мактуб, эсдаликларим,

Эҳтироссиз ҳамда шошилмай;Аниқ аён бўлиб қолди қисматим:

Умр гувлаб ўтмиш, на қилай.

Ф икр, баҳслар қайтиб келишар яна, Тунлар келар ғамгин, эринчоқ...

Ойна пардаларин туш ирм оқ нега? Қалбда ёғду сўнган-ку бироқ.

1909 й. Март.

56


5Р01ЕТ0ЛИК ҚИЗ

Черковнинг шамидай қоматинг мавзун,

Қиличдай қараш инг ж онга қилур қасд,Ў, қиз, порлоқ висол эмасдир орзум, Зоҳиддай жисмимни ўтга берсам, 6ас1

Вахт талаб қилмайман. Лутфинг на даркор? Қўпол илтифот-ла етказмасман ғам! Панжарангдан боқиб рассомдай бир бор, Гуллар узиш ингни кўрсаму севсам!

Ш ам оллар қаноти, қуёш шуъласи

Сени кўздан йироқ қилар, Мария,Рухсат бер, фариштам, кўзим қувнасин,

Ш ирин бир дард чўксин қалбим қаърига.

Зулфингнинг тим қора жингалагига,Сирли шеърларимдан тақурман олмос.

Қора чашма кўзинг тубсиз тагига,Ошифта қалбимни ташламоғим рост...

1909 й. 3 июнь.

57


МОСКВА ТОНГОТАРИ

Ёқимлидир субҳидам турмоқ,

Нафис изни қумликда кўрмоқ. Ёқимлидир сени эсламоқ,

Мен билан сен хуш рўйим ҳар чоқ.

Севаман мен сени, ғурурим ,

Беғамгина ёшлигим, нурим,

Кремлинг — тиниқ жамолинг,Ш у тонг се н и н г— зебо камолинг.

1909 й. Июль.

58


* * *

Узилдию кўрфаз бағридан,Она тупроқ сох,илларидан —

Ж аҳон сайрин этиб ихтиёр,

Сузиб кетди кемалар қатор. Ҳайцот, худди шулар сингари,Эй, сиз, олтин ёшлик йилларим,

Сиз ҳам мендан кетдингиз йироқ, Қайтмас бўлиб кетдингиз бироқ.

1909 й. Ноябрь <?).

59


Т У Ш

Онамга

Туш кўрдим : қадимий сағанага биз Дафн этилганмиз; тепада ҳаёт Ҳамон серш овқину ҳамон маънисиз; Ва сўнгги кун эшик қоқади ҳайҳот.

М аҳш ар тонги аста оқара бошлар.

Олисда янграйди сури Исрофил. Устимизда эса — қирмизи тошлар

Ва чўян мақбара босиб турар зил.

У келар туманли олисдан, келар Қилич яланғочлаб фаришталар ҳам;

Китоблардан зеркиб, инонмай бизлар Ўқиганимизга ўхшаб чинакам.

Ўша арк гумбази остида овлоқ Ётар осойишта менинг рафиқам.

Унга азиз эмас озодлик бироқ, Тирилиб турмоқни истамас ҳечам...

Ва ёнимда онам пичирлар менга:

«Уғлим, ҳаётда сен эдинг бақувват,

60


Гумбазни қаттиқроц итар қўлинг-ла, Тош қулаб тушади устингдан албат»

«Йўқ, ойи. Табутда димиқдим расо,

Энди қайда менинг аввалги кучим. Сиғиниб, астойдил қилинг илтижо,

Тошни фаришталар қулатсин учун».

1910 й. 20 июнь.


* * *

У, қанча кулдингиз устимиздан сиз,

Нафрат билан бизга боқдингиз хунхор,

Сизни осойиш та шеърлар билан биз Этганимиз учун қаттиқ ш арм исор! Бироқ биз — ўшамиз ҳамон. Ш оирлар, Янгидан қўмсаймиз сизни, сиз учун,

М уқаддас севгини сақлаб муътабар, Такрорлаб қадимий аҳдни бус-бутун... Аввалгидай оддий сокин хонамиз,

Деворларга боқиб вақтни билурмиз...

Майли, кулаверинг, бизга инонманг Ва ернинг остида жилғалар куйлаб,

Ш уъла дайдишини тараннум айлаб

Ёзган ш еърларимиз асло ўқиманг...

Тютчев васиятин унутманг бироқ:

Сукут қил. Яширин ҳамда сир сақла Туйғу-ҳисларингни, орзунгни ҳар чоқ...

1911 й. Январь.

62


★ * ★

Ёшлик йиллар мавжи ж ўш урар яна,Куч қайнар юракда, фикрлар кескин...

Ам м о бахтдан йўқдир ному нишона,

Таажжубларга ҳам ўрин йўқ лекин!

Йиллар даҳшатлидир, тўла хавф-хатар,

Таъқиб, иғволардан муцит иборат. Улардан соғ-ом он ўтолсанг агар,

М уъж иза бор экан, дердинг, ниҳоят,

Ниҳоят, кўрардинг ўз кўзинг билан Бахтга эҳтиётсиз эканин ҳаёт. Сезардинг, ушалмас бу орзунг билан

Ярим ум рингни ҳам этмаслигинг шод,

Завқ, иж од косаси лиммо-лим тўлиб, Тош иб четларидан тўкилганини,М енинг бахтим ҳисси — бизники бўлиб,

Олам-ла мулоқат тўқилганини —

Майин бир жилмайиш ила бемалол Эслаб қўяжаксан баъзи-баъзида:

Ётганин гўдакча оддий бир хаёлБиз бахт деб ўрганган сўэнинг мағзида.

1912 й. 19 июнь.

63


# *

М удраяпсан доя берасан озор, Масхаралаб яна қаттиқ куласан.

«Севаман» сўзини айтмоққа ю з бор М аж б ур қилмоқчи ҳам мени бўласан.

С а си н г— жанубга хос хум ор ва серноз,

Қад-қоматинг кўркда мисоли жайрон. М ен эсам, мангу қор, бўрону аёз —

Эсган ўлкалардан келдим сен томон.

Енгил вальс куйи ва тепангда қалққан

Оппоқ дим булутлар ғалат мен учун.Қот чанглари аро кўринган, балққан

А ж иб тушдай менга қарайсан гулгун.

Отингни аташдан қўрқаман хийла,

Номинг айтишимга борм икин ҳожат? Яхшиси, мен чанқоқ кўзларим ила

Сенинг жамолингдан олайин лаззат.

Ж аиубий чиройинг унутган эдим, Хотирамга солур бенаф у гарчанд.

Қорли тунда бўлмиш парканду парканд,

Кечмишни — у гўзал кунларни энди.


64


* * *

Телбаларча севдим яшашни ғоят. Абадийлаш тирсам бутун борлиқни, Инсонийлаштирсам нобакорликни,

Бўлмаганни бунёд этсам мен абад!

Майли бўлсин оғир ҳаёт уйқуси,

Майли шу уйқуда ололмай нафас — Қувноқ ўғлон кулиб ум ид-орзуси

Келажакда таъриф этса ажабмас!

Ғамноклигин афу этамиз — шони, М ўъж иза қудрати шумиди наҳот?

У э д и — эзгулик ва нур ўғлони,

У — эрк тантанаси эди ум рбод!


5— 454 65


* * *

М ен — Гамлетман. Битар тоқатим,

М акр тўри айласа тутқун.

Ва қалбимда илк муҳаббатим

Яшар — фақат ягонам учун./■

Сени, менинг Офелиямни,

Олиб кетди ўлим қачонлар.

Уз ю ртимда мен шаҳзодани

Заҳарлади оғули ханжар.


66


А Ё Л

Август Стринберг хотирасига

Барча азобларни мен кўрдим, ҳа, рост,

Ўлимга интилдим чанқоқ ва ташна...Йўқ, йўқ! Бу ниятдан тўхтадим бехос,

Яшайман — ғамгинлик юзимга ошна.

Баҳорда қабристон оралаб юриб,

Учратиб қолдим мен кичик бир гўрни...

Майли, бу номаълум қабр мени кўриб, Билсин дедим ҳолин манглайи ш ўрнинг.

Севган гулларимдан бир даста тутиб, Қабрга келтирдим кун ботар чоғи... Сезардим, у ёндан, бу ёндан ўтиб,

М ендан узилмасди биров нигоҳи.

Н огоҳ бу нигоҳни учратиб маъюс,

Унда бир иш ора англадим шу пайт... Йўқ, йўқ, бу дунёда ёлғизман, ёлғиз...

Бурилдим-да, жўнай бош ладим лоқайд.

Раҳм-шафқат қўзғарми мендаги сиймо?

Балки ғамгин чеҳрам, ҳорғин боқиш им

Унга маъқул келиб қолдимикин ё,

Ёлғизликданми ё унга ёқишим?

5 * 67


Йўқ, яхшиси, ю м иб ўтайин кўзни:

У ҳам келиш гандир, қайғулидир ҳам, Ам м о лекин якдил этгувчи бизни

Уртада бўлмагай муш тарак олам...

Ам м о сезмоқдаман: ортим дадир у,

Мана, қадалиб ҳам турар қаршимда... Сўзимга тўлдириб ғазаб ва оғу Ж авоб бермоқчиман шу қарашимда —

Изтиробли бир куч, истак-ла бирдан, А ранг эш иттириб бош лар у гапин:

«Қўрқманг асло, уш бу кичик қабрда М енинг болагинам бўлгандир дафн».

Кечирим сўрадим, ҳамқайғулигим

Бош эгиб мен иэҳор айлаган эдим,

У эса қўлимга тутқазиб гулим:«Олинг, қолдирибсиз унутиб» деди.

«Учраш увимиздан бўлиб бир ёдгор

Болангиз қабрида қолсин даста гул...»У елкасин қисиб совуққон, ночор,

Деди: «Сизга кўпроқ керакроқдир ул».

Ҳа, бу хатойимни кўрдим ўзимдан, А м м о ўлгуним ча кечирмасман (йўқ1)

Такаббурона боқиб м енинг изимдан

Ж илмайиб қолганин нохуш ва совуқ.

1914 й. Август.


* * *

Яна аёз дилга солади гулу,Ам м о мен совуққа кўкракни кергум,

Инсонларга улкан ишқимни бергум,

Танҳолнк синовин ўтган севги бу.

Бу ишқ замирида ғазаб б о р бироқ, Улғайиб келмоқда нафрат ва талаб:

Эру қиэ кўзига боқсанг: унутм оқ

Ё севмоқ меҳрини ўқийсан дастлаб.

Майли айтсинларки: «Ш оир, унут қил! Қайт маъсуд масканга!» дейилсин буйруқ, Совуқда м уз бўлиб қотганим маъқул,

Ҳ узур маскан — йўқдир, осудалик — йўқ1

1911 й. 6 февраль, 1914 й.

69


* * *

Сен ёлғиз яш адинг! На изладинг дуст.На маслакдош топдинг, сен ўтдинг якка.

Уткир пичоғингни аямай рўй-рост

Ботирдинг бахтга ланг очиқ юракка. «Нодон дуст! Сен бахтга етардинг балки!..»

«Нечун? Бу бўронли бахтсизлнкда биз Қанча уринмайлик, барҳаёт бахтни

Барибир ҳеч сақлаб қола олмаймиз!»

1914 й. 26 август.

70


* * *

Гуноҳ қилиб қўйиб беш арму оғир,

Ф арқин қила олмай кеча-кундузин,Бир четдан паналаб, кайфдан бош и зил,

Ибодатхонага киради охир.

Уч б о р таъэим ила эгилар қуйи,

Етти бор чўқинар, соф этиб ўзин,Қизғин манглайини босгани кўйи,

Тупукдан ҳўл полга тегизар юзин.

Лаганчага ташлар-да мис чақасин,

Яна уч карра-ю яна етти бор.

Ю э йиллаб ўпилган икона расмин Устма-уст ўпади, ўпади такрор.

Уйга қайтаётиб, ундириб олар Кимдандир қолдирган пулини шу чоқ. Эшикдан оч итни у ҳайдаб солар,

О ёқ билан тепиб, тутиб ҳиқичоқ.

С ўнг чироқ нурида, икона тагида

Чой ичар, ҳисоблаб чўт айлантирар.

Қ ориндор жавонин сўнг очади-да,

Сўлагин оқизиб нафсин тиндирар.

71


Ва пар тўшакларга бурканиб бегам,

О гир бир уйқуга чўмар шу нафас.

Россиям мен учун шу ҳолича ҳам Барча ўлкалардан аэиэ, муқаддас.

1914 й. 26 август.


* * *

Чуқур гўрга кўм арлар ўлсак, Тепамиздан унар кўм -кўк қир.

Ш унда бизга узоқ, баланддан

Ёққан каби тую лар ёмғир.

Бу эринчак уйқу ичра биз,Не бўлмоқда, сўрамаймиз ҳам. Томчиласа, б и лам и з— кеч куз,

Шариллатса, деймиз, ҳа, кўклам.

Бу м удроқ куй кўнглингга на ғам,

На завқ берар, ў, нақадар соз. Севги, ф ироқ аламидан ҳам

Қабр тоши айламиш халос.

Қайга шошдик, бу тинч масканда

Балки ўйлаб кўрарм из биз ҳам —

Бу дунёда гуноҳ, савоб деб Қандай ишни тушунган одам.

1915 й. 18 октябрь.

6 — 454 73


* * *

Лойгарчилик, кўчада ёмғир,

Не қилсам деб бўласан хуноб. Сиқиласан бўласан дилгир,

Ҳам йиғлагинг келади шу тоб. Қандайдир дард қалбингга кириб,

Хаёл чулғар тутумдек нуқул.Энг яхшиси тараша ёриб, Самоварга ўт ёққан маъқул.

Ш унда чойнинг кайфи элитиб, Валдир-вулдур айтган сўзларим —

Ногоҳоний бир завқ бахш этиб, Ш о яд очса м удроқ кўэларинг. '

Бу цаётда шош маслик учун

Ва ниш онга бўлиш -чун содиқ!

Биз ичган чой, қайғуни бутун Ҳайдаб, шояд, бергуси ҳордиқ.


74


ИБЛИС

Ю р мен билан, ю рабер бирга,

Итоаткор, содиқ қулсимон. Ярқираган чўққилар узра Бирга парвоз қиламиз, инон.

Сени тубсиз ж арлик устида Елдираман ҳайратга солиб.

Сен даҳшатга тушарсан, шунда —

Шодланаман мен илҳом олиб.

Сени ём ғир томчисидан ҳам,

Бош айланиб тинишдан кўзинг, Қанотларим остида ҳар дам

Ташламасдан сақлайман ўзим.

Ярқираган оппоқ тоғликлар Ўтлоқлардан қоққанда қанот,Бир илоҳий гўзал вужуд-ла

Бахш этаман ажиб ҳарорат.

Ёввойи ҳирс вуж удинг ўртаб,

Сен ер узра қилганинг фарёд —

Биласанми, инсонлар ўйлаб Топган қийла, бир зарра, ҳайҳот!

6 * 75


Чўкканида сокин бир оқш ом

Сен сеҳримга ром бўлиб бутун, Саҳро каби ёнувчи осмон —

Узра яна баландроқ шу кун —

Истаркансан қилмоқни парвоз

Сени олиб учаман бирга.Ш унда бу ер ю лдуздек бўлиб,

Ю лдуз ўхшаб кўринар ерга.

Бу беқиёс, янги дунёни

Кўриб ҳайрон қоласан шу чоқ.

М ен ҳазилга қиламан буни,Бундай иж од менга ўйинчоқ.

Сен деҳшатда қўрқиб, бемажол Пичирлайсан: «Қўйиб ю бор» деб. Қанотимни ёзиб бемалол М ен: «Учақол» дейман жилмайиб.

Ва илоҳий кулгим остидан

Учаркансан тош парчасимон,

Ярқираган бўм -бўш осмонда Парча-парча бўласан шу он.

1916 й. 9 июнь.

76


КАЛХАТ

М удроқ сайцон узра ясаб доира Калхат қанот ёзиб қилади парвоз.

Теварак кимсасиз. Ғариб кулбада Она ф арзандига қилар мунгли роз:

«Ма, наннангни егин, эмақол мамма,

Ўс, улғай, бўйин эг, бутни унутма».

Асрлар ўтмоқда ж анг-уруш билан, Исёнлар авжида, ёнмоқда қишлоқ.

Ам м о м енинг гўзал, қадим диёрим

Ҳамон кўз ёшлисан, ўшасан бироқ.

Токайгача чекар оналар ҳасрат

Токай чарх уради бош узра калхат?

1916 й. 22 март.

77


БУЛБУЛ Ч АМ АНИ

1

Сув қайтгвнда, денгиз тубидан

Кўчираман қатма-қат харсанг.

С ўнгра ҳорғин эшагим билан

Ю қорига ташиймиз аранг.

Темир йўлга элтамиз уни, Тахлаймизу, сўнг қайтамиз жим.

Енгил ташлаб ж унд ор оёғин Ҳанграмоққа бош лар эшагим.

Ҳанграйди у бениҳоя шод, Ю кдан озод — шунга вақти чоғ.

Йўл устида эса, б о р обод Соя-салқин ажиб чаман боғ.

Чаман боғни ўраган тўсиқ,

Тўсиқдан-чи, мўралар гуллар. Тинмай куйлар ирмоқлар қўшиқ,

Хониш қилар тинмай булбуллар.

Ҳар гал шу боғ дарвозасига

Яқин келиб ҳанграр эшагим.

78


Унинг хунук овозасига Ичкаридан кулар аллаким.

Куладию, сўнг куйлар аста, М ен-чи, солиб мастона қулоқ,

Қистайману йўрғамни пастга,

Денгиз ёққа боқаман узоқ.

2

Кундуз аста сўна бош лар жим, Бутазорда ўрмалайди тун.

Ҳайрон бўлар ш ўрлик эшагим:

«Ўйга чўмиб қолдинг не учун?»

Айландими иссиқдан бошим,

Ёинки бу оқш ом ги хаёл.— Билолмайман, тушми бу, ё чин,

Кўз олдимда ўзга бир ҳаёт...

Мен бечора тор кулбам ичра Не кутарман, не сўрар кўнгил? Қулоғимдан кетмайди сира

Ўша боғда сайраган булбул.

Эшитилмас у гулбоғ аро

Бу ҳаётнинг таҳқир овози,

79


Кўринади дарчадан х,ар шом

Аллакимнинг ҳарир либоси.

Оқш ом аста ёйганда туман,Боғ ёнидан ўтаман ҳар бор.

Қўшиқ билан, ноз-иш ва билан Ҳар бор мени чорлайди нигор.

Ниманидир тиклар хаёлим, Тинглаганда ўша қўшиқни. Зориқиш ни бўйнимга олдим,

Севиб қолдим баланд тўсиқни.

3

Дам олмоқда чарчоқ эшагим, Ана, ётар қум ичра чўқмор. Узим эсам сайр этаман жим

ё з тунининг кўркига хуш тор —

Ўша бўм -бўш , ўша тошли йўл

Букун сирли кўринар менга. Соя-салқин гулбоғ сари ул

Етаклайди мени олдинга.

Тикиламан боққа интиэор, Билолмайман, ўтди қанча вақт.

80


Ш абнам қўнган чечаклар қатор М аъюсгина эгиб турар қад.

Кутар мени бахтми ё кадар Гулбоғ сари йўлимни бурсам?

Не бўларкин, хушхон булбуллар Наво қилган чаманга кирсам?

Ортда қолди ўтмиш им меним — Ю рак қилар олдинга парвоз.

Кўнглим сезар, булбул чамани Қарши олар мени сарафроз.

4

Алдамаган экан юрагим,Даҳшат эмас экан тўсиқ ҳам.

Эшик қоқдим, м оҳрўй малагим Ўзи очди ва бўлди ҳамдам.

Олиб кирди гулэорга мени,

Йўлларимда лола, сунбуллар.

Қўшиқ айтиб олди кўнглимни Ш ўх ирмоқлар, сайроқ булбуллар.

Бахт макони, ором маскани Ш одон менга очди кенг қучоқ.

81


Ёр ҳалқасин жаранглагани

Қулоғимда гўё қўнғироқ.

Дилбар тутган майи лолагун

Айлантирди тамоман бошим.

Тош лоқ йўлни умутдим бутун Ва унутдим ш ўрлик йўлдошим.

5

Гарчи оғир ҳаёт ғашини Унут қилди гулбоғ \авоси,

А м м о денгиэ шовуллашини

Босолмади булбул навоси.

Тун бағридан эсган шаббода Олиб келди тўлқинлар сасин.

Бирдан пайдо бўлди хаёлда Ўша тош йўл, ҳамроҳим ҳорғин.

Оташ қўл-ла чирмаш иб менга, О ғуш им да тўлғанар дилдор. С ўрар мендан: «Не бўлди сенга,

Ўйга чўм динг нечун, севар ёр?»

Қ оронғуга тикаман нигоҳ —

Қучоғига тортар у сафо —

82


Қулоғимдан кетмайди бироқ

Гумбурлаган, пишқирган садо.

6

Уйғондим мен қоронғу саҳар, Билмам қай кун — менга ноаён.

Гўдак янглиғ тинч ухлар дилбар, Тушида мен балки намоён.

Эҳтиросдан юзлари қирмиэ,

Тонг нурида тин олар сулув Гувиллайди узоқда денгиз,

Демак, унда кўпаймоқда сув.

Аста очдим мовий дарчани, Эшитилди йироқдан гўё

Нажот сўраб, чақириб мени, Инграгандай аянчли нидо.

Чақирарди мени эшагим,

Ф арёд билан ўкириб пастда.Ёр устига чойшаб тортиб ж им —

Ташқарига йўл олдим аста.

Хиёбондан пастга йўл олдим,

Қадамимдан уйғонди гуллар.

83


Этагимдан тортқилаб қолди

Гул шохлари мисоли қўллар.

Ўша таниш, яқингина йўл

М енга узоқ тую лар энди.Мана, уйим жойлашган соҳил, Эшагим ҳам шунда қолганди.

Адаш димми тонг туманида?Ё табиат ҳазилими бу?

Йўқ, ҳаммаси менинг ёдимда,

Қоя, бута... бари ўш а-ку!

Қайда қолди ва лекин уйим? Қоқиламан ногох, чўқморга.

Бир замонлар ташлаган кўйим Занглаб ётар чўкиб қумларга,

Уни олиб пастга ю гурдим , (Ҳамон туш дек тую лар менга) Ш иддат билан чўқморни урдим

Қатлам-қатлам улкан харсангга.

Тош остидан, балки тин олиб, Тонг нурида роҳат қилмоққа —

Қисқичбақа чиқди сургалиб

Ва ёстанди қумли қирғоққа.

84


М ен қўзғалдим, қўзғалди у ҳам, Қисқичини очганича чўнг.

Бошқа бири келдию шу дам, Тишлашдилар, йўқолдилар сўнг.

М ен ю рган тор сўқмоқда секин Уйим ёқдан, енгил, беозор — Аллакимнинг ҳайдаб эшагин,

Ишчи келар, қўлида чўқмор.

1914 й. 6 январь, 1915 й. 14 октябрь.


М УНД АРИЖ Л

Ўн икки. Асқад М ухтор таржимаси . . . 3Скифлар. Эркин Воҳидов таржимаси . . 19«Азиз дўстим...» Мавлон И кром таржимаси 23«Ёмғирдан сўнг». Мавлон И кром таржимаси 24«Тақдир ўзи менга...» Мавлон И кром тарж и

маси .............................................................................25«Булутлар сузади...» Мавлон И кром тарж и

маси ............................................................................. 26«Ёмғирли тун...» М авлон И кром таржимаси 27«Қувғинда қам шубҳада...» Мавлон Икром

т а р ж и м а с и .....................................................28«Гарчанд аввалгича...» Мавлон И кром тар

жимаси .......................................................................29«Чопайлик, чопайлик...» Мавлон И кром тар

жимаси .......................................................................30«Осмон ёришмоқда...» Мавлон И кром тар

жимаси .......................................................................31Тун Бинафшаси. Мавлон И кром таржимаси 32Иккинчи чўқиниш. Мавлон И кром тарж и

маси ■ ■ • • > • . . . . 45Ш оирлар... Эркин Воқидов таржимаси . . 46«Ж амолинг шунчалар...» Ш укрул л о тарж и

маси . » • • » • • • • • 48«Мен не учун атаднм...» Мавлон И кром

т а р ж и м а с и ......................................................50«Унутардим...» Ж уманиёз Ж абборов тарж и

маси .............................................................................51«Сўзлар шивиридан...» Ж уманиёз Ж абборов

т а р ж и м а с и ................................................................53«Ш ундай. Утди йиллар...» Мавлон И кром

т а р ж и м а с и ................................................................54«Оч, хаста эрксизлик...» Мавлон Икром

т а р ж и м а с и .........................................................

86

55


«Мен бақор кунини...» Мавлон Икром тар-ж и м а с и ................................................ 56

5ро1е1олик қиз. Ж уманиёз Ж абборов тар-ж и м а с и ................................................ , , 57

М осква тонготари. Мавлон И кром тарж и-м а с и ...................................................... . . 58

«Узилдию кўрфаэ бағридан» М авлон Икромт а р ж и м а с и ......................................... 59

Туш. Мавлон И кром таржимаси . 60«9, қанча кулдингиз...» Мавлон И кром тар-

62ж и м а с и ................................................пЁшлик йиллар...» Ж уманиёз Ж абборов тар-

63ж и м а с и ................................................«М удраяпсан..... Ж уманиёз Ж абборов тар-

64ж и м а с и ................................................«Тегбаларча севдим...» М авлон Икром тар-

65Ж И М д С И • • • • • • •«Мен — Гамлетман...» Мавлон Икром тар-

ж и м а с и ................................................ . . 66Аёл. Ж уманиёз Ж абборов таржимаси 67«Яна аёз...» Ж уманиёз Ж абборов тарж и

маси ) • • • • • « • 69«Сен ёлгиз яшадинг...» Ж уманиёз Ж аббо

70ров т а р ж и м а с и ................................«Гуноқ қилиб қўйиб» Ж уманиёз Ж абборов

71т а р ж и м а с и ......................................... . ■«Чуқур гўрга кўмарлар...» Ш укрулло тар-

73ж и м а с и ................................................ • ■«Лойгарчилик...» Ш укрулло таржимаси . • 74Иблис. Ш укрул л о таржимаси . . • ■ 75Калхат. Ш укрул л о таржимаси . . . • 77Булбул чамани. Эркин Воцидов таржимаси 7В


На узбекском языке

Александр Александрович Блок

С т и х и

Перевод с издания Гослитиздата 1960 года

Редактор Э. В о ҳ и д о в. Рассом Н. К о м а р о в .

Расмлар редактори П. М у д р а к. Техн. редактор Л. И л ь и н а .

Корректор Т. Нуъмонов.

Босмахонага берилди 20/У-66 й. Босишга рухсат этилди 21/ХП-66 й.

Формати 6 0 Х 9 0 '/з2. Босма л. 2,75. Нашр л. 2,28. Тиражи 10000

Ғафур Ғулом номидаги бадиий адабиёт нашриёти.

Тошкент, Навоий кўчаси, 30. Шартнома № 119— 65

Козоғистон ССР Министрлар Совети Давлат Матбуот

Комитетининг 2-босмахонасида босилдн. Олмаота, Карл Маркс кўчаси, 63.

1967. Заказ 454. Баҳоси д о т.


Ziyo istagan qalblar uchun! - Bosh sahifa - ОНn.ziyouz.com/books/jahon_sheriyati/Aleksandr Blok....

Documents

Transcript of Ziyo istagan qalblar uchun! - Bosh sahifa - ОНn.ziyouz.com/books/jahon_sheriyati/Aleksandr Blok....