Zhvillimi Ekonomik i Kosoves Drejt Be-se

8/13/2019 Zhvillimi Ekonomik i Kosoves Drejt Be-se

1/42

Kolegji ISPE - Studime t Interuara Evropiane

PUNIM DIPLOME

ZHVILLIMI EKONOMIK I KOSOVS DREJTBE-s

BUJQSIA - AGROBIZNESI

Kandidati Mentori:Arianit Sllamniku Prof.Dr. Avni Mazrreku

MSc. Baton Mati


2/42

Punimi shkencor dhe trajtimi i tems q pr baz e ka sfidn e zhvillimitekonomik t qndrueshm t Kosovs drejt BE-s, kemi trajtuar nivelin ezhvillimit ekonomik t vendit por edhe sfidat e ndrtimit t institucioneven retrospektiv t shkurtr bazuar n referenca, prej pas lufts s dytbotrore e deri m sot gjegjsisht deri n vitin 2013.

Shtjellimi I fushave t cilat duhet t zhvillohen n aspektin institucional dheimpakti I fondeve t BE-se pr zhvillimin ekonomik/bujqsor t Kosovs dot jet tema bosht e tems s shtjelluar npr rreshta, ku do t bhen edherekomandimet e caktuara pr prmirsimin dhe fuqizimin institucional dheqasja m e drejt pr drejt n fondet e BE-se dhe mekanizmat tjer meqllim t ngritjes s gjendjes ekonomike si dhe ristrukturimi institucional nt dy nivelet e qeverisjes n vend.

Do t ket edhe rekomandime t cilat duhet t ndodhin ndryshimeinstitucionale n vend me qllim t arritjes s rezultatit jo vetm n letr si

teori por edhe n terren n praktik gjegjsisht npr institucione tniveleve t ndryshme n vend.

HYRJE

ZHVILLIMI I EKONOMIK I KOSOVS DREJT BE-s


3/42

BALLKANI DHE KOSOVA 1945-1990

TRANZICIONI POLITIK I VITEVE 1990-1999 KOSOVA DREJT BE-s 1999-2013 HULUMTIMI PRFUNDIMI

PRMBAJTJA



4/42


5/42


6/42

Paslufta Ballkanin e gjen t shkatrruar n t gjitha sferat e jetse sidomos

humbjen e jetve t njerzve kapitalit t tyre, Baz pr zhvillimin ekonomik-social t vendit, si vijojn:

ish-Jugosllavis kishte 1.000.000 viktima, Shqipria 28.000, Greqia 620.000, Bullgaria 32.000, Rumania 170.000 duke ia shtuar edhe 300.000 hebrenj

BALLKANI EKONOMIK PASLUFTS S DYT BOTRORE



7/42

Ndrsa n aspektin material Jugosllavia, pjes e s cils ishte edheKosova, doli me prmasa shum t mdha shkatrrimtare.

N infrastrukturn hekurudhore e cila ishte plotsisht jashtfunksionit

20% t banesave t shkatrruara, n bujqsi dhe blegtori me asgjsimin e 61% t kuajve,

55,6% t qeve, 63,3% t deshve, 58,7% t derrave, Industria kimike 57,2%, industria e tekstilit 55,4%,

metalurgjia 49,8% si dhe me t gjith sistemin mineral jashtfunksionit.

JUGOSLLAVIA - EKONOMIA PASLUFTS S DYT BOTRORE



8/42

Edhe pse vitet pasuese do t jen edhe m t rnda pr popullatnvendase t Kosovs e q shumica ishte n viset rurale.

Banort e Kosovs n aspektin e zhvillimit ekonomik dhe tmbijetess s tyre nuk bn ndryshime t mdha por vazhduan tmerren ekskluzivisht me bujqsi.

Prkundr asaj se e popullsis iu kthyen punimin t toksgjegjsisht bujqsis dhe blegtoris e q identifikohej edhe si shoqriagrare, rimkembjen e paslufts e nisn n fushn e blegtoriskonkretisht me kultivimin dhe rritjen e deleve.

KOSOVA PAS LUFTS S DYTBOTRORE



9/42


10/42


HEKTAR PRON PRIVATE % PRON SOCIALE % HEKTAR TOTAL

T KULTIVUARA

ar

dru frutor

vresht

livadh

361,631 91

261,045 90

10,312 91

4,433 51

85,841 98

37,377 9

30,407 10

1,056 9

4,285 49

1,629 2

399,008

291,452

11,368

8,718

87,470

KULLOT 50,874 29 127,435 71 178,309

AGROKULTUR 412,505 71 164,812 29 577,317

PYJE 164,000 57 266,000 62 430,000

RURALE 50,874 29 127,435 71 178,309



11/42

N Kosov, sektori i punsimit social shqiptar u rrit nga 58.2% n1974 n 83% n 1978 dhe n vitin 1980 n 92%

(SHKOLLIMI I MESM N GJUHN SHQIPE) Serbia-punsimi social nga 31% ra n 9.3% deri 5% n t njjtat vite. Kriza e kaplon vendin ather kur fillon edhe ndarja e buxhetit t

Kosovs nga Fondi Federal e q jan n fillim t viteve 1970, n mas

prej 70%. Prej vitit 1977 e deri n vitin 1990 u vrejt nj prkushtim m I madh

n angazhimin brenda njsive t rregulluara me ligjin e athershm Kooperativave ku n tr territorin e Kosovs u hapn 142

kooperativa t reja.




12/42

N baz t teoris s sociologut z.Eric Wolf:mund t konkludojm se popullsia shumic shqiptare e Kosovs I

takon grupit t mbyllur fshatar:1. Shoqri agrare fshatare e modelit t mbyllur2. Tradicionale,3. Partiarkale dhe Konservatore

4. N baz t puns dhe angazhimit te vet grupor sht munduarvetm t mbijetoj dhe jo t prodhoj edhe pr shitje

5. E cila I pranon ndryshimet pozitive q vijn nga jasht dhe q Iprshtat ato me vlerat e saja t cilat I ka, pa u ndryshuar n

substancn e tradits.

TEORIA E WOLF-it



13/42

Viti 1945 Shoqria u hap, vazhdoi msimin e obliguar I ciklin e ult N njejtn koh zhvillohej msimi n ciklet m t larta n gjuhn

serbe. Viti 1953 - Shifra prej 5.2% me shkollim t ult, Viti 1968 - shqiptart e Jugosllavis njihen si pakic kombtare

U lejua vijimi I msimit n cikle m t larta si shkolla t mesme

dhe shkollim t lart n gjuhn amtare Viti 1980 - 55.5 % e popullats mbi moshn 15 vjeq kishte mbaruar

shkolln fillore. Viti 1981 - Kosova arriti shkalln m t ult t analfabetizmit, Viti 1982 - tregon prqindje t shkrim-leximit n mas prej 82.4%

ARSIMI N KOSOV PASLUFTS S DYT BOTRORE



14/42


15/42

TRANZICIONI POLITIK

1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990

JUGOSLLAVIA 13.8 13.8 14.4 14.9 15.7 16.3 16.6 16.1 16.8 14.9 15.9 REGJIONET ME PAK T

ZHVILLUARA

BOSNA-HERZEG. 16.6 16.7 17.9 20.3 23.0 24.4 24.3 23.1 24.1 20.3 20.6

MAQEDONIA 27.9 29.0 28.1 26.4 26.7 27.6 27.7 27.3 27.1 21.9 22.9

I ZI 17.5 18.1 19.3 21.6 23.5 24.6 24.6 23.6 26.3 21.6 21.6

KOSOVA 39.0 39.1 41.0 44.5 49.9 54.2 57.1 57.0 57.8 36.3 38.4

REGJIONET E ZHVILLUARA

SLLOVENIA 1.4 1.6 1.7 2.0 1.9 1.8 1.7 1.8 2.5 3.2 4.8

KROACIA 5.7 6.1 6.9 7.4 7.7 7.9 7.9 7.8 8.5 8.0 8.6

Gjendja ekonomiko-sociale n rajon deri n tranzicionin politik



16/42

Ndryshimet e sistemit dhe e lidershipit politik Ardhja n pushtet t lidershipit nacionalist serb n Serbi n krye me

Sllobodan Millosheviqin dhe agjendn e tij nacionale, vazhdoninimplementimin e ligjeve diskriminuese q nga viti 1989 e deri nintervenimin ushtarak t NATO-s n vitin 1999 (1 dekad e plot)

Sfida me t cilat u ballafaqua gjat tr kohs ishte edhe ajo e blerjes

s pronave tokave edhe t para ktyre viteve , Ka pasuar nj marrveshje verbale ndrmjet shitsit dhe blersit I cili

pas pagess, blersi verbal legjistim merr n pronsidokumentacionin e prons.

TRANZICIONI POLITIK



17/42

Derisa shitsi legjitim ishte I regjistruar n institucionet vendoreshtetrore , blersi vebal (zakonisht shqiptar) nuk I ka ndjekur

procedurat ligjore institucionale (deri gjat viteve 90) Prej vitit 1989 kto t drejta t cilat ishin normale u bn edhe ligjore

si ligje diskriminuese t cilat I njeh edhe jurispodenca n prgjithsi. Gjendja u prkeqsua kur filluan edhe luftrat ndrmjet republikave

jugosllave Kosova me kryeqytetin e saj t klass s mesme e cila ishte e rrethuar

me viset rurale t paurbanizuara dhe qytete t cilat n aspektininfrastrukturor kishin bartur madhshtin e monizmit.

TRANZICIONI POLITIK



18/42

Edhe ato pak subvencione t reduktuara q I merrnin nga qeveria eathershme e Jugosllavis u ndaln prfundimisht

Produktet t cilat I depononin npr kombinatet dhe industrit e asajkohe u reduktuan n mas t madhe. N ann tjetr rol vendimtar luajtn remitencat t cilat vinin nga

mrgata shqiptare e Kosovs n diaspor, e cila mbante familjet e

tyre por edhe institucionet e vendit t krijuara paralelisht me atoshtetrore serbe t udhhequra nga LDK dhe presidenti Rugova.

TRANZICIONI POLITIK



19/42

Shkollimi u vijua npr objekte t improvizuara Ekonomia vendore e popullsis shumic u ul n nj mas

shqetsuese Subvencionimi institucional mungonte Tregu I mallrave u diskriminua nga nacionalizmi shtetror Fuqia puntore (rinia) filloi t migroj n perndim

Dritaret e informimit si: Rilindja RTP Bujku Koha Kosova Sot U mbylln prfundimisht nga represioni shtetror

FUNKSIONIMI PARALET NTRANZICIONIN POLITIK



20/42


21/42

TRANZICIONI POLITIK


22/42

TRANZICIONI POLITIK



23/42

KOSOVA N VITIN 2000 Viti 2000 Referohi I gjendjes nga t dhnat e Banks botrore:

Kosova sht e populluar me dendsi gati 200 persona pr km

katror 12 % e popullsis sht skajshmrisht e varfr 40 % sht e varfr. Rreth gjysma e popullsis n Kosov ishte e varfr n vjeshtn e

vitit 2000 Shumica e popullsis jetont n viset rurale e cila merrej me

punimin e toks dhe me kultivimin e bagtive Popullsi e cila arsimimi I saj e mbajti pr nj 1 dekad npr

objekte t iprovizuara dhe pa kushte elementare pune.



24/42

KOSOVA DREJT BE-s Viti 2000

n mbledhjen e Kshillit t mbajtur n Santa Maria da Feira u aktikulua pr

her t par Perspektiva e Ballkanit perndimor brenda Bashkimit Evropian dherikonsolidimi I rajonit Samiti I Zagrebit u krijua Mekanizmi Prcjells pr Stabilizim dhe Asociim (SAP)

pr Kosovn filloi edhe faza e re t rindrtimit t vendit me fondet e BE-s n sektort e

ndryshm n vend t cilat shumica e tyre ishin t shkatrruara nga pas lufta Viti 2003

Samiti I Selanikut i BE-s hap rrugn Ballkanit perndimor Kosova pr her t par n Samit t BE-s e prfaqsuar nga lidershipi vendor N Raportet e Progresit fillohet t raportohet ndaras nga KE pr Kosovn

KOSOVA DREJT BE-s

http://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/00200-r1.en0.htmhttp://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/00200-r1.en0.htmhttp://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/00200-r1.en0.htmhttp://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/00200-r1.en0.htm


25/42

Viti 2007 Fondet IPA hyn n fuqi me 1 janar t vitit 2007 dhe ishte parapar deri n fund

t vitit 2013 pr Shqiprin, Bosnje dhe Hercegovinn, Islandn, Malin e Zi,Serbin prfshir edhe Kosovn dh Turqin.

Kosova antarsohet n CEFTA - E hapur pr nj treg prej afro 20 milionkonsumatorve, pr shkmbim t eksperiencs tregtare, teknologjis,konkurrencs

Eksluzivisht vetm nga viti 1999 dhe deri n vitin 2007, Kosova ka arritur tprjetoj nj investim t donatorve botror nj shum prej 3,5 bilion Euro,70% e ktyre fondeve kan ardhur nga Komisioni Evropian si dhe shtetetantare t BE-s individualisht

KOSOVA DREJT BE-sKOSOVA DREJT BE-s



26/42

Tabela e investimeve t BE-s n Kosov prmes mekanizmit IPA

Komponentet 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Asistencatranzitore dhe

ndrtimi Iinstitucioneve

60,300.000 104,700.000 106,100.000 66,100.000 66,900.000 65.070.995 60,477.942

Bashkpunimindrkufitar

0 0 0 1,200.000 1,800.000 2,929.148 2,987.731

TOTALI 68,300.000 184,700.000 106,100.000 67,300.000 68,700.000 68,800.143 71,465.673

KOSOVA DREJT BE-sKOSOVA DREJT BE-s



27/42


28/42

BUXHETI I KONSOLIDUAR I KOSOVS DHE NDARJA BUXHETORE E SEKTORIT T BUJQ

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Buxheti IKosoves

717,473,939

1,090,332,348

- 1,129,509,680

1,414,927,738

1,508,912,003

1,204,496,976

MBPZHR 6,424,283 8,684,931 - 12,200,000 14,040,328 21.409.230 23,359,230

% ebuxhetitpr BPZHR

0,0089%

0,0079%

- 0,010% 0,0099%

0,014%

8,280,090

SUBVENCIONIM

0.38%

0,019%

KOSOVA DREJT BE-sKOSOVA DREJT BE-sNDARJA BUXHETORE E QEVERIS PR BUJQSI



29/42

2004 2005 EU (25)

Euro/ ton Euro/ ton Euro/ ton

Grur 149,6 109,6 105,8

Misr 124,8 110,4 104,1

Elb 154,5 148,2 -

Luledielli 237,6 110,0 111,5

Patate 90,0 110,0 111,5

Moll 250,0 250,0 410,5

Vjeta pr therrje 1.080,0 - 2.785,7

Derra pr therrje 1.040,0 - 1.268,3

Qengja pr therrje 1.776,0 - -

KOSOVA DREJT BE-sQmimet konkurente t produkteve bujqsore n relacion me qmimet e BE-s



30/42


31/42

VITI PRSHKRIMI DONATORI SHUMA

2004 -------------------------------- -------------------- ------------------- 2005 -------------------------------- -------------------- ------------------

2006 Shkolla f. Zabeli i Sahit Ags AER 400.000

2007 Inkubatorit t biznesit AER SOGES 184.818

2008 1. Kthimin dhe riintegrimin ekomuniteti rom

2. TIKA

AER 3.300.000

2009 -------------------------------- ---------------- ------------------

2010 -------------------------------- ---------------- ------------------

KOSOVA DREJT BE-sSUBVENCIONET E BE-s N KOMUNN E GJILANIT



32/42

Prej vitit 2000 - 2013 jan dhn donacion kjo shum nga BE-ja: Gjithsejt 12.533.384,00 euro Biblioteka 3.400.000,00 euro Asnj projekt konkret nuk e kemi p sektorin e bujqsis!

VITI PRSHKRIMI DONATORI SHUMA

2011 1. Ndrtimi i Bibliotekes RajonaleGjilan

2. Prkrahja e qeverisjeve locale IPA 2010+IPA 2008

IPA

3,400,000

2012 ---------------------------------- ---------------- ------------------

KOSOVA DREJT BE-sSUBVENCIONET E BE-s N KOMUNN E GJILANIT



33/42


34/42

Qllimi i intervistave me aktert e siprprmendur sht q t keminj paqyr reale

institucionet vendore n nivelin qendror si MBPZHR dhe UP institucionet vendore n nivelin lokal si Komuna e Gjilanit dhe Shkolla e mesme

e agrobiznesit n Gjilan

Jan przgjedhur gjithsejt 14 pyetje t njejta pr t gjith tintervistuarit

I kemi nxjerrur edhe konkludimet prfundimtare nga kto prgjegje

METODOLOGJIA



35/42

Prgjegjet e t intervistuarve prgjithsisht

P. 1 Bujqsia, blegtoria dhe agrobiznesi jan sektori pr zhvillimin ekonomik t vendit

P. 2 Duke e pasur pr baz potencialin prodhues si dhe prvojn, bujqsia sht alternativ pr zhvillim

stabil ekonomik t vendit.

P. 3 Sektori i bujqsis sht i injoruar nga qeveria, i degraduar nga privatizimi dhe ridestinimi i toks

bujqsore, i cili nuk sht konkurrent t tregun vendor dhe n rajon por ka nj vetdijesim t

popullats prdallim nga vitet e kaluara.P. 4 Ekziston mbshtetje minimale deri m tani por n ngritje graduale vit pas viti por q nuk tregohet e

mjaftueshme.

P. 5 Tradicionalisht popullsia e Kosovs sht marrur me prodhimet dhe kultivimet bujqsore dhe q ka

ngritur nivelinkadrovik n kt sektor i cili i plotson nevojat pr prodhim dhe kultivim edhe n

aspektin profesional.

METODOLOGJIA


36/42


P. 6 Ndarja buxhetore nga qeveria pr bujqsi tregon nivelin e seriozitetit t qeveris pr kt sektor e q

nnkupton se deri m tani sht neglizuar dhe jo serioze prdallim nga ndarja buxhetore nga BE-ja

pr bujqsin brenda BE-s.

P. 7 Kryesisht BE-ja gjegjsisht Komisioni Evropian, por edhe USAID, DANIDA, FAO.P. 8 PS. Pyetja nuk ka marrur prgjegje adekuate e cila mundet t merret nje konkludim.

P. 9 Niveli qendror ka kapacitete pr absorbimin e fondeve prderisa niveli lokal nuk ka.

P. 10 P.S. Nuk kemi prgjegje pr kt pyetje

P. 11 N nivelin qendror ekzistojn kuadrot profesionale prderisa n nivelin lokal pritet t ndrtohen keta

mekanizma.

METODOLOGJIA



37/42


P. 12 Prparsit: tradita dhe kultura e puns s toks, toka e mjaftueshme, kushtet klimatike t

favorshme.

Mangsit: toka bujqsore e pakt, subvencionimi qeveritar dhe komunal jo i mjaftueshm, prvoja jo e mjaftueshme pr kt sektor

P. 13 Zyre profesionale pr absorbimin e fondeve t BE-s, bashkpunimi dhe koordinimi i komunave me

MBPZHR me qllim t thitjes s fondeve dhe investimit n bujqsi.

P. 14 Rritjen e buxhetit t qeveris dhe atij komunal pr bujqsi, politika zhvillimore, garantim i shitjes s

prodhimeve bujqsore vendore.

METODOLOGJIA



38/42

PRFUNDIM - Prparsit Diskutimit teorik dhe hulumtimit ka gjetur se: Kosova disponon me tok bujqsore t mjaftueshme, Kosova ka klim relativisht t favorshme pr prodhimet bujqsore, Popullata kosovare sht m e reja n rajon e q jep me konkludu se ka edhe

resurse humane t vendore t mjaftueshme pr t zhvilluar qfardo sektoriprofitabil,

Konsolidimi edhe stabilizimi i institucioneve t vendit jan faktor q ndikon ne

komunikimin institucional dhe sidomos orjentimi i asistencs financiareinstitucionale ekziston n dy nivele, qendror dhe at lokal.



39/42


40/42

REKOMANDIM

Nga t gjeturat tona mund t rekomandojm ngritjen e zhvillimit ekonomik stabiln vend, zbutjes s papunsis si dhe arsimit n prgjithsi. 1. SUBVENCIONIM T BUJQSIS N NJ NIVEL ME SUBVENCIONIMIN Q B

ja PR SHTETET ANTARE T SAJ 1. Subvencionim t fars, fidaneve, krerve t kafshve,

Subvencionimin e mekanizmit pr bujqsi/blegtori, sistemeve t serave, 3. Ngritjen e nivelit arsimor/profesional t bujqve, fermerve, agrobiznesit, 4. Mrojtjen dhe promovimin e produkteve vendore, 5. Krijimin e politikave antidamping pr produketet e huaja bujqsore/blegtorale, 6. Intensifikimin e komunikimit t dy niveleve qeverisse, qendror me at lokal, 7. Shkmbimin e t dhnave, prvojave t komunave regjionale-ndrkufitare, 8. Krijimin e zyreve profesionale npr komuna ma qllim t komunikimit me

institucionet e BE-s, 9. Intensifikimin e zhvillimit arsimor t kuadrit profesional npr komuna,

10. Krijimi i OJQve ose Asociacioneve t bujqve gjegjsisht agrobizneseve mellim t komunikimit institucional me insitucionet lokale a o endrore .



41/42

JU FALEMNDERIT PR DURIMIN TUA


42/42

FALEMNDERIT

Zhvillimi Ekonomik i Kosoves Drejt Be-se

Documents

Transcript of Zhvillimi Ekonomik i Kosoves Drejt Be-se