v

ÖZET İÇERİK

KISIM BİR ARAŞTIRMANIN TEMELLERİ 1

Bölüm 1 Bilimsel Psikolojide Açıklama 3

Bölüm 2 Araştırma Teknikleri: Gözlem ve Korelasyon 24

Bölüm 3 Araştırma Teknikleri: Deneyler 51

Bölüm 4 Psikoloji Araştırmalarında Etik Kuralları 82

Bölüm 5 Araştırma Raporları Nasıl Okunur ve

Yazılır 99

KISIM İKİ DENEYSEL PSİKOLOJİNİN İLKELERİ VE UYGULAMALARI 151

Bölüm 6 Psikofizik 153

Bölüm 7 Algı 180

Bölüm 8 Dikkat ve Tepki Süresi 207

Bölüm 9 Koşullama ve Öğrenme 227

Bölüm 10 Hatırlama ve Unutma 261

Bölüm 11 Düşünme ve Problem Çözme 297

Bölüm 12 Bireysel Farklar ve Gelişim 327

Bölüm 13 Sosyal Psikoloji 358

Bölüm 14 Çevre Psikolojisi 388

Bölüm 15 İnsan Etkenleri 410

vii

İÇİNDEKİLER

KISIM BİR ARAŞTIRMANIN TEMELLERİ 1

BÖLÜM 1 BİLİMSEL PSİKOLOJİDE AÇIKLAMA 3

Dünyayı Kavramak 4Sosyal Kaytarma 4Merak: Bilimin Kaynağı 5

Bilgi Kaynakları 6İnanç Oluşturma 6

Bilimsel Açıklamanın Doğası 8Kuram Nedir? 8Tümevarım ve Tümdengelim 9Kuramdan Denenceye 12Kuramların Değerlendirilmesi 14Ara Değişkenler 15Psikoloji Kuramı Etrafında Dönüp Duran Tilki ve Kirpiler 17

Psikoloji Bilimi 18Psikoloji ve Gerçek Dünya 19

Özet 22Anahtar Terimler 23Tartışma Soruları 23Web Bağlantıları 23

BÖLÜM 2 ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ: GÖZLEM VE KORELASYON 24

Doğal Gözlem 26Neyi Gözlemleriz? 28Tepkisellik 30Vaka Çalışması 31Anket Araştırması 32Doğal Gözlemlerin Avantajları ve Dezavantajları 33

Korelatif Yaklaşım 36İzlerlik Araştırması (Bağlantısal Araştırma) 36Korelatif Araştırma 38Korelasyon Katsayısı 38Karmaşık Korelasyon İşlemleri 44

viii İÇİNDEKİLER

Neden: Bir Not 46Özet 48Anahtar Terimler 49Tartışma Soruları 49Web Bağlantıları 50Laboratuvar Kaynakları 50

BÖLÜM 3 ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ: DENEYLER 51

Deney Nedir? 52Deneylerin Avantajları 53Deneylerin Yapılma Nedeni 54

Değişkenler 55Bağımsız Değişkenler 55Bağımlı Değişkenler 56Kontrol Değişkenleri 57Değişkenlerin İsimlendirilmesi 57Birden Fazla Bağımsız Değişken 58Birden Fazla Bağımlı Değişken 63

Deneysel Desenler 64Denekler- Arası ( Gruplar- Arası) Desenler 64Denek- İçi (Grup- İçi) Desenler 65Küçük-n (Grup) Desenleri 66Karma Desenler 67Kontrol Koşulları 67Gizli Tehlikeler 68Yarı Deneysel Desenler 71

Problemden Deneye: İşin Özü 76Bir Deneyin Yapılması 76Problemden Deneye 76

Veri 77Verilerin Toplanması 77Verilerin Analizi 78Verilerin Raporlanması 78

Özet 79Anahtar Terimler 80Tartışma Soruları 81Web Bağlantıları 81

BÖLÜM 4 PSİKOLOJİ ARAŞTIRMALARINDA ETİK KURALLARI 82

İnsan Katılımcılarla Yapılan Araştırmalar 83Bilgilendirilmiş Onam ve Yanıltma 85Geri Çekilme Özgürlüğü 86Zarardan Korunma ve Bilgilendirmeler 87Zararlı Neticelerin Ortadan Kaldırılması 87Gizlilik (Mahremiyet) 88

İÇİNDEKİLER i x

Hayvanlarla Yapılan Araştırmalarda Etik Kuralları 89Hayvanlarla Yapılan Araştırmalara Karşı Tartışmalar 89Hayvanlarla Yapılan Araştırmalara Yönelik Tartışmalar 90Hayvanların Araştırmalarda Kullanılması Hakkında Rehber 91

Bilimsel Aldatmaca 92Etik Uygulamalarının İzlenmesi 94

Özet 95Anahtar Terimler 96Tartışma Soruları 96Web Bağlantıları 96Önerilen Araştırmalar 97

Uygulamadaki Psikoloji: Onam Formlarının Anlaşılması ve Hatırlanması 97

BÖLÜM 5 ARAŞTIRMA RAPORLARI NASIL OKUNUR VE YAZILIR 99Literatür Taraması Nasıl Yapılır 100Bir Makalenin Bölümleri 101

Başlık ve Yazar(lar) 101Özet 101Giriş 102Yöntem 102Bulgular 102Tartışma 105Kaynaklar 105

Eleştirel Okuyucu İçin Kontrol Listesi 105Giriş 106Yöntem 106Bulgular 107Tartışma 107Kontrol Listesi Özeti 108

Bir Dergi Makalesi Örneği 109Araştırma Raporunun Yazılması 118

Format 119Örnek Taslak 121Stil 143Bir Makalenin Yayınlanması 146

Özet 147Anahtar Terimler 147Web Bağlantıları 148Laboratuvar Kaynakları 148

Uygulamadaki Psikoloji: Literatür Taraması 148

x İÇİNDEKİLER

KISIM İKİ DENEYSEL PSİKOLOJİNİN İLKELERİ VE UYGULAMALARI 151

BÖLÜM 6 PSİKOFİZİK 153

Duyumların Ölçümü 1546.1 Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri

İşevuruk Tanım: Eşikler 156Değişkenleri Tanıyalım 1576.2 Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri

Ölçüm Türleri: Fechner Yasası ve Stevens Yasası 1696.3 Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri

Küçük-n Desenleri: Psikofiziksel Yöntemler 174Problemden Deneye: İşin Özü

Güvercinlerin Görsel Eşikleri Var mıdır? 176Özet 177Anahtar Terimler 177Tartışma Soruları 178Web Bağlantıları 178

Uygulamadaki Psikoloji: Weber Yasası (Kesri) 178

BÖLÜM 7 ALGI 180

Algı Konusundaki Sorunlar 181Doğrudan ve Dolaylı Algı 181Farkındalık ve Algı 183

Değişkenleri Tanıyalım 1867.1 Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri

Sözel Bildirim: Farkındalık Olmadan Algı 1877.2 Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri

Aynı Sonuca Giden İşlemler: Farkındalık Olmadan Algı ve Açık Farkındalık Oldu-ğunda Algı 196

Problemden Deneye: İşin ÖzüRenk–Uzaklık Yanılsaması 201

Özet 204Anahtar Terimler 205Tartışma Soruları 205Web Bağlantıları 205Laboratuvar Kaynakları 205

Uygulamadaki Psikoloji: Stroop Etkisi 206

BÖLÜM 8 DİKKAT VE TEPKİ SÜRESİ 207

Tepki Süresinin ABC’si 2088.1 Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri

Karıştırıcı Etki: Etkisiz Eklenme 210Değişkenleri Tanıyalım 211

İÇİNDEKİLER x i

8.2 Deneysel Konular ve Araştırma ÖrnekleriBağımlı Değişken Seçimi: Hız-Keskinlik Takası 215

8.3 Deneysel Konular ve Araştırma ÖrnekleriOrtak Etki: Bilişsel Kontrol 221

Problemden Deneye: İşin ÖzüDikkati Ölçmek 222

Özet 225Anahtar Terimler 225Tartışma Soruları 225Web Bağlantıları 226

Uygulamadaki Psikoloji: Hız-Keskinlik Takası 226

BÖLÜM 9 KOŞULLAMA VE ÖĞRENME 227

Koşullama Türleri 229Klasik Koşullama: Pavlov İsmi Tanıdık Geliyor mu? 229Edimsel (Araçsal) Koşullama 231

Değişkenleri Tanıyalım 2349.1 Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri

Denek-İçi ve Denekler-Arası Desenler: Uyaran Şiddeti 2359.2 Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri

(Karşıt) Dengeleme: Eş Zamanlı Karşıtlık 2409.3 Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri

Küçük-n Desenleri: Çocuklarda Davranış Sorunları 246Problemden Deneye: İşin Özü

Kısmi Pekiştirmede Sönme Etkisi 253Özet 257Anahtar Terimler 258Tartışma Soruları 258Web Bağlantıları 259

Uygulamadaki Psikoloji: Sonuçların Bilinmesinin Pekiştireç Olması 259

BÖLÜM 10 HATIRLAMA VE UNUTMA 261

Ebbınghaus’un Katkısı –Bellek Henüz Gençken 262Bellek Türleri 266Değişkenleri Tanıyalım 26710.1 Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri

Ölçek Daralması: Duyu (Modalite) Farkları 26810.2 Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri

Sonuçların Genellenmesi: İşleme Derinliği 27410.3 Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri

Etkileşim Etkileri (Ortak Etkiler): Örtük ve Açık Bellek Testleri 281Problemden Deneye: İşin Özü

Hangisi Daha Etkilidir? Okumak mı, Dinlemek mi? 291

xii İÇİNDEKİLER

Özet 293Anahtar Terimler 294Tartışma Soruları 295Web Bağlantıları 295Laboratuvar Kaynakları 295

Uygulamadaki Psikoloji:11 Eylül Terör Saldırılarını Hatırlamak 296

BÖLÜM 11 DÜŞÜNME VE PROBLEM ÇÖZME 297

Düşünme Üzerine İki Yaklaşım 299Thorndike’ın Deneme-Yanılma Öğrenmesi 299Köhler’in Şempanzelerinde İçgörü 300

11.1 Deneysel Konular ve Araştırma ÖrnekleriGüvenirlik ve Tekrar: Benzetimsel (Analojik) Akıl Yürütme 301

Değişkenleri Tanıyalım 30311.2 Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri

Deneysel Kontrol: İşlevsel Sabitlik 31111.3 Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri

Sözel Bildirimler: Yargılara Aşırı Güven 315Problemden Deneye: İşin Özü

Problem Çözmede Kuluçka Dönemi 319Özet 323Anahtar Terimler 323Tartışma Soruları 324Web Bağlantıları 325

Uygulamadaki Psikoloji: Doğrulama Yanlılığı 325

BÖLÜM 12 BİREYSEL FARKLAR VE GELİŞİM 327

Bireysel Farklar Yaklaşımları 329Bireysel Farklar Konusuna Yöntemsel Yaklaşımlar 329Bireysel Farklara Yol Açan Değişkenler 330

Değişkenleri Tanıyalım 33212.1 Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri

Ölçüm Geçerliği: Zekâ ve Gelişimsel Araştırma Desenleri 33312.2 Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri

İşevuruk Tanımlar: Zekâ 33912.3 Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri

Regresyon Etkisi: Eğitimde Değerlendirme 345Problemden Deneye: İşin Özü

Motivasyon ve Duygu, Düşünsel Performansta Nasıl Rol Oynar? 350Özet 354Anahtar Terimler 355Tartışma Soruları 355Web Bağlantıları 356

Uygulamadaki Psikoloji: Regresyon Etkilerinin Gösterimi 356

İÇİNDEKİLER x i i i

BÖLÜM 13 SOSYAL PSİKOLOJİ 358

Sosyal Psikolojinin Kökenleri 35913.1 Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri

Deneysel Kontrol: Otoriteye İtaat 362Değişkenleri Tanıyalım 363

İtaat Davranışını Arttıran Durumlar 36713.2 Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri

Talep Karakteristikleri ve Deneyci Yanlılığı 37013.3 Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri

Alan Araştırması: Seyirci Müdahalesi 37413.4 Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri

Bağımlı Değişken Seçimi: Kalıpyargıların ve Ön Yargıların Ölçülmesi 378Problemden Deneye: İşin Özü

Ortamda Diğer Kişilerin Varlığı, Bireyin Bir Görevdeki Performansını Nasıl Etkiler? 381

Özet 384Anahtar Terimler 385Tartışma Soruları 385Web Bağlantıları 386Laboratuvar Kaynakları 386

Uygulamadaki Psikoloji: Deneyde Olmanın Etkisi 386

BÖLÜM 14 ÇEVRE PSİKOLOJİSİ 388

Bilim Gerçeğe Giden Tek Yol Mudur? 389Şehir Yaşamı ile İlgili Gerçekleri Keşfetmek 391

14.1 Deneysel Konular ve Araştırma ÖrnekleriBulguların Genellenmesi: Kalabalıklaşma 393

Değişkenleri Tanıyalım 39414.2 Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri

Yarı Deneysel Desenler: Gürültü ve Bilişsel Performans 40114.3 Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri

Etik Konular: Aldatmaca ve Gizleme 403Problemden Deneye: İşin Özü

Gürültüye Maruz Kalmak Sizin İçin Zararlı mıdır? 405Özet 407Anahtar Terimler 408Tartışma Soruları 408Web Bağlantıları 408Laboratuvar Kaynakları 408

Uygulamadaki Psikoloji: Gürültü ve Bellek 409

BÖLÜM 15 İNSAN ETKENLERİ 410

İnsan Etkenleri ve İnsan Davranışı 411Tanım 411Kullanıcınızı Onurlandırın 412Yaşamın Değeri 413

xiv İÇİNDEKİLER

Değişkenleri Tanıyalım 41415.1 Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri

Küçük-n Desenleri: Hareketli (Dinamik) Görsel Keskinlik 41515.2 Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri

Bağımlı Değişken Seçimi: Zihinsel İş Yükü 41715.3 Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri

Alan Araştırmaları: Ortalanmış ve Yükseğe Yerleştirilmiş Fren Lambası 425

Problemden Deneye: İşin ÖzüPilotların Zihinsel İş Yükünü Uçuş Sırasında Ölçmek 427

Özet 428Anahtar Terimler 428Tartışma Soruları 429Web Bağlantıları 429

Uygulamadaki Psikoloji: Trafik İşaretlerini Anlamak 429

EK A DENEYSEL PSİKOLOJİ: KISA BİR TARİHÇE 432

Deneysel Psikolojinin Kökenleri: Felsefe ve Fizyoloji 433Helmholtz’un Katkıları 435

Erken Dönem Bilimsel Psikoloji 435Ernst Weber 436Gustav Fechner 436Wilhelm Wundt 437Hermann Ebbinghaus 437

Psikoloji Ekolleri 438Yapısalcılık: Zihinsel Yaşamın Yapısı 438İşlevselcilik: Zihnin İşlevleri 439Davranışçılık: Zihinsel Açıklamaların Reddi 440Gestalt Psikolojisi: Bütünün Algısı 441

Bazı Modern Akımlar 442II. Dünya Savaşı ve Psikolojinin Yayılması 442Bilişsel Psikoloji: Zihnin Dönüşü 442Bilişsel Sinirbilim: Beyin Çağı 443Uzmanlaşma 444

Özet 446Anahtar Terimler 447Web Bağlantıları 447

EK B İSTATİSTİKSEL DÜŞÜNME: TEMEL BİLGİLER 448

Betimsel İstatistik: Olduğu Gibi Söylemek 449Merkezi Eğilim 450Yayılım Ölçümleri 451Hesaplama Hakkında Bir Not 453Normal Dağılım 454Korelasyon Katsayısı 456

İÇİNDEKİLER x v

Çıkarımsal İstatistik 458Örnekleme 458Örneklem Ortalamalarının Dağılımı 460Denence Testleri 463İki Grup Arasındaki Farkı Bulmaya Yönelik Testler 469t Test 473Etkinin Büyüklüğü 476Varyans Analizi 477x2 Bağımsızlık Testi 486

İstatistiğin Yanlış Kullanımları 487Küçük ya da Yanlı Örneklemlerin Kullanılması 488Var Olmayan ya da Uygunsuz Olan Karşılaştırmalar 489Kumarbazın Yanılgısı 490

Özet 491Anahtar Terimler 492Web Bağlantıları 492

EK C İSTATİSTİKSEL TABLOLAR 494

Tablo ANormal Eğrinin Altındaki Alanların Oranı 495

Tablo BMann-Whitney U Testinin İstatistiksel Kritik Değerleri 498

Tablo Cİşaret Testi İçin Dağılım 500

Tablo DEşlenmiş Çiftler İşaretli Sıra Testi İçin Wilcoxon T İstatistiğinin Kritik Değerleri 502

Tablo EKritik t Değerleri 503

Tablo FF Dağılımı İçin Kritik Değerler 504

Tablo Gx2 Dağılımı İçin Kritik Değerler 508

Tablo HSeçkisiz Sayılar 509

KAYNAKÇA 511

SÖZLÜK 528

İSİM DİZİNİ 542

KONU DİZİNİ 545