Zeleni Akcioni P lan Sarajevo Green Cantonal Action Plan

Okvir za zelene gradove

Bosna i Her

lan Kantona SarajevoSarajevo Green Cantonal Action Plan

Okvir za zelene gradove TC podrška

Hercegovina

Sadržaj prezentacijePresentation Content

1 – Naš projektni timOur project delivery team

2 – Ciljevi i zadaci ZAPKS-aGCAP aims and objectives

3 – Rezime okvira politike ZAPKS-aSummary of GCAP Political Framework

4 – Pregled baze indikatora ZAPKS-a4 – Pregled baze indikatora ZAPKS-aOverview of GCAP Indicators Database

5 – Pregled tehni čke procjeneOverview of Technical Assessment

6 – Prioritetni “zeleni“ izazovi Kanton SarajevoPriority green canton challenges for Sarajevo Canton

SarajevoPriority green canton challenges for Sarajevo Canton

Naš projektni timOur project delivery team

Catalina Gallego Lopez

Voditelj projekta Project Manager

Preko 10 godina iskustva 10 + years of experience

Sanda Midzic Kurtagic

Lokalni koordinator projekta Local Project Coordinator

Atkins Acuity

Anela Rodic

Ekspert za politike i institucionalneaspekte Policy and Institutional Expert

Preko 8 godina iskustva 8 + years of experience

Coordinator

Preko 24 godine iskustva 24 + years of experience

Mark Hewlett

Vođa tima i stru čnjak za urbanu održivost Team Leader & Urban Sustainability Expert

Preko 36 godina iskustva 36 + years of experience

Dragana Selmanagic

Stru čnjak za u češće zainteresiranih strana Sarajevo GCAP Stakeholder

Atkins Acuity

Natasa Tabori

Stru čnjak za urbano planiranje Urban Planner

Preko 18 godina iskustva 18 + years of experience

strana Sarajevo GCAP Stakeholder Engagement

Preko 22 godine iskustva 22 + years of experience

Širi sastavProjektn og tim aWider project team

Okoliš i klimatske promjene

Interesne strane u KS

St ručnjak za okolišIrem Silajdžić

Stručnjak za čvrst i otpadPaddy Carless

Stručnjak za vode i sanitacijuGraydon Jeal

Stručnjak za okolišConstantinos Nikolopoulos

Irem Silajdžić

Stručnjak za klimatskepromjene

James Dunham

Stručnjak za modeliranje zrakaMuhamed Hadžiabdić

Kanton Sarajevo

Pravni, društveni, inst itucionalni

Direktor projektaSteven Fraser

EBRD

Lokalni koordinatorprojekta i St ru čnjak za

okolišSanda Midžić Kurtagić

Voditelj projektaCatalina Gallego Lopez

Urbano planiranje i održivost

Stručnjak za urban o Stručnjak za ekonom i f inansije

Vođa t imaMark Hewlett

Stručnjak za uklju čivanjejavnost i i okoliš

Dragana Selmanagić

RevidentVassiliki Kravva

Osoblje u zemlji / regionu

Stručnjak za urban oplaniranje i održivost

Natasa Tabori

Stručnjak za urbanoplaniranje

Davide Minniti

Stručnjak za ekonom i f inansijeCasper Van der Tak

St ručnjak za ekonom. i f inansijeSenad Mrkaliević

Pravni st ru čnjakPetar Pavlovic

Polit i čki i inst itucional. st ru čnjakAnela Rodic

Stručnjak za društvena pitanjaLeila Tabakovic

2: Ciljevi i zadaci ZAPKSGCAP aims and objectives

ZAPKS-a

Ciljevi i zadaci ZAPKSGCAP aims and objectives

Izmijeniti i dopuniti usvojeni KEAP-a radi intersektorskog dugoro čnom vremenskom okviruBuild on and enhance work recently completed for KEAP to address environmental challenges with a long term timeframe

Utvrditi jasne uzro čno-posljedi čne veze izme đu prirodnih resursa, ekonomske i društvene dimenzije i ciljeva kako bi pomogli Kantonu da u okviru pris tupa društvene aktivnosti i politikeTo set out clear causal linkages between environmental assets, the economic and social dimensions and objectivesTo set out clear causal linkages between environmental assets, the economic and social dimensions and objectiveshelp the Canton to identify economic and social activities and policies to be addressed under a green city approach

Uraditi studiju utjecaja visokih objekata na urbane ventilacijske koridoreProvide bespoke analysis in terms of urban ventilation corridors

Uvećati prilike za privla čenje sufinansiranja i podrške donatora nakon što bu de jasno kako se konkretni projekat uklapa u šire prioritete i mapu puta ka unapreTo enhance the possibilities to attract donor co-finance and supportbroader priorities and road map for environmental improvement in the

intersektorskog rješavanja okolišnih izazova u

Build on and enhance work recently completed for KEAP to address environmental challenges with a long term

đu prirodnih resursa, ekonomske i društvene dimenzije i ciljeva kako bi pomogli Kantonu da u okviru pris tupa “Zelenog grada ” utvrdi ekonomske i

assets, the economic and social dimensions and objectives to assets, the economic and social dimensions and objectives to help the Canton to identify economic and social activities and policies to be addressed under a green city approach

Uraditi studiju utjecaja visokih objekata na urbane ventilacijske koridoreProvide bespoke analysis in terms of urban ventilation corridors

enje sufinansiranja i podrške donatora nakon što bu de jasno kako se konkretni projekat uklapa u šire prioritete i mapu puta ka unapre đenju stanja okoliša u KS

finance and support when it is clear how a specific project fits into the broader priorities and road map for environmental improvement in the Canton Sarajevo

Izrada ZAPKS

Izvještaj o političkom okviru

Poglavlja ZAPKS o tehničkoj procjeni

Početna faza

Izvještaj o početnoj fazi

Finalizacija procesa odobravanja ZAPKS

Uvodni i formalni sastanci

Plan projekta

Prezentacija

Poglavlja ZAPKSutvrđivanju prioriteta

Metodologija / pregled procesa ZAPKSGCAP methodology / process overview

Prezentacija/ radionica

Poglavlja ZAPKSi strateškim ciljevimaBaza

indikatora

Izgradnja kapaciteta za ZAPKSRadionice 1, 2 i 3

Završni izvještaj ZAPKS i EBRD

Priprema materijala Angažovanje zainteresovanih strana

ZAPKSPoglavlja ZAPKS o regulatornim opcijama i mjerama

Prezentacija/ radionica

ZAPKS o ivanju prioriteta

ZAPKS-a

Plan monitoringa

ZAPKS o viziji i strateškim ciljevima

mjerama

Završni izvještaj ZAPKS i EBRD

Aktivnosti i dinamika izrade ZAPKSGCAP activities and timescales

Rezultati

DeliverablesNov Dec Jan Feb Mar

četni izvještaj i započinjanje projekta

Inception report and kick off

Tehnička procjena

Technical Assessment

Vizija, ciljevi, utvr đivanje prioriteta

Vision, objectives, prioritizationVision, objectives, prioritization

Nacrt ZAPKS izvještaja

GCAP draft report

Ravizija i konsultacije

Review and consultation

Plan pra ćenja i završni izvještaj

Monitoring plan and final report

ZAPKS-a

Mar Apr Maj Jun Juli Aug Sept Okt Nov

Klju čni rezultati i radioniceGCAP key deliverables and workshops

Rezultati

DeliverablesNov Dec Jan Feb Mar

četni izvještaj i započinjanje projektaInception report and kick off

Tehnička procjenaTechnical Assessment

Vizija, ciljevi, utvr đivanje prioritetaVision, objectives, prioritization

Nacrt ZAPKS izvještaja GCAP draft report

Ravizija i konsultacijeReview and consultation

Izvještavanje o rezultatimaReporting deliverables

RadioniceWorkshop deliverable

Apr Maj Juni Juli Aug Sept Okt Nov

Workshop deliverableEBRD RadioniceEBRD Annual General Meeting

3 : Rezime okvira politike Summary of GCAP Political Framework

Rezime okvira politike ZAP-a KS

Pregledinstitucionalnestrukture u oblasti životnesredine u BosniHercegovini

Overview of institutional structure in the field of environmental protection in BiH

Pravna regulativa Legal Acts

2. Podzakonski akti (pravilnici, odluke, uputstva, uredbe, itd.) usvojeni na osnovu zakona u FBiH2. Bylaws (rulebooks, decisions, instructions, decrees, etc.) enacted on the basis of laws by the FBiH Government/ministries

Međunarodne i državne politike, planovi, programi i st rategijeInternational and national policies, plans, program mes and strategies

1. Zakoni koje usvaja FBiH1. Laws adopted by Federal Parliament

Inicijalni pregled Okvira javnih politikaInitial review of Policy Framework

3. Zakoni koje usvaja Kanton Sarajevo3. Laws adopted by the cantonal parliaments

4. Podzakonski akti koje usvaja KS4. Bylaws enacted on the basis of the Laws by the cantonal government/ ministries

5. Gradski i Općinski propisi koje usvajaju Grad i općine na osnovu federalnih i kantonalnih propisa5. Legal acts adopted by municipal or city council based in FBiH and/or cantonal laws and bylaws

Planski dokumenti (strategije, planovi, itd) Non-normative acts (strategies, plans, etc.)

1. Strategije/programi/planovi usvojeni na nivou FBiH1. Strategies/programs/Plans adopted at the FBiH level by the Federal Parliament and/or Federal Government

2. Strategije/programi/planovi usvojeni na nivou KS

unarodne i državne politike, planovi, programi i st rategijeInternational and national policies, plans, program mes and strategies

Inicijalni pregled Okvira javnih politika

2. Strategije/programi/planovi usvojeni na nivou KS2. Strategies/programs/Plans adopted at the cantonal level by the cantonal parliaments and/or cantonal government based in FBiH level policy documents

ZAP KS će predstavljati izmjenjeni i dopunjeni KEAP Anticipated location of GCAP as an updated KEAP

3. Strategije/programi/planovi općina KS2. Strategies/programs/plans adopted at the local level by the municipality/ city council based on FBiH and/or cantonal policy documents

Nove tematske oblastiEmerging themes

Zdravstvo, sigurno okruženje, kvalitetno življenje Healthy, safe environment, high quality of life

Održivi razvoj prirodnih podru čja Sustainable development of natural areas

Održivo upravljanje prirodnim dobrima Sustainable management of natural resources

Poduzetni čko, održivo poslovno okruženje Entrepreneurial, sustainable business environment

Nove tematske oblasti i politike koje nedostajuEmerging themes and gaps

Politike koje nedostajuPolicy gaps

Niskokarbonska energija i održiv sistem saobra ćaja Low carbon energy and sustainable transport

Energetska efikasnost u industriji i zgradarstvu Energy efficiency in industry and buildings

Efikasnost resursa putem cirkularne ekonomije Resource efficiency through circular economy

Pristup pitanju klimatskih promjena Addressing climate change

Healthy, safe environment, high quality of life

Sustainable development of natural areas

Sustainable management of natural resources

Entrepreneurial, sustainable business environment

Nove tematske oblasti i politike koje nedostaju

Low carbon energy and sustainable transport

Energy efficiency in industry and buildings

Resource efficiency through circular economy

KEAP 2017

Zaštita prirode Natural protectionBuka i kvalitet zraka Noise and air qualityProstorno planiranje Spatial planning

Upravljanje otpadom Waste managementVodeni resursi Water resources

KEAP i Zeleni akcioni plan Kantona Sarajevo (ZAPKEAP and Sarajevo Cantonal Green Action Plan (GCAP)

Vodeni resursi Water resourcesEnergetika Energy Proizvodnja Manufacturing

đenje minirala Minerals extractionTurizam i rekreacija Tourism and recreationPoljoprivreda i stočarstvo Agriculture and livestockLov i ribolov Fishing and huntingŠumarstvo ForestryZdravstvo HealthRasvjeta Artificial lighting

*

Ažurirani KEAP (ZAPKS) (Updated KEAP (GCAP)

Kvalitet okolišnih dobara Quality of environmental assets

Korištenje zemljišta Land useRaspoloživost resursa Availability of resources:• Korištenje vode Water use • Zelene površine Green space• Biološka raznolikost i ekosistemi Biodiversity and ecosystemsČvrsti otpad Solid wasteVoda Water

KEAP i Zeleni akcioni plan Kantona Sarajevo (ZAP KS)KEAP and Sarajevo Cantonal Green Action Plan (GCAP)

* Sektori koji će biti preneseni u Plan, ali bez ažuriranja

Voda Water Energetika EnergySaobraćaj TransportObjekti BuildingsIndustrija IndustriesRizici klimatskih promjena Climate change risks

* Vađenje minerala, turizam i rekreacija, poljoprivreda istočarstvo, šumarstvo, zdravstvo, rasvjeta, buka Minerals extraction, tourism and recreation, agriculture and livestock,forestry, health, artificial lighting, noise

KEAP i Zeleni akcioni plan Kantona Sarajevo (KEAP and Sarajevo Green Cantonal Green Action Plan

ZAPKS ima snažan kontinuitet sa KEAP-om, proširivanjem i jaGCAP has strong continuity with KEAP, extending and strengthening the latter

Ključna nova oblast u fokusu ZAPKS-a: klimatske promjene (ublažavanje i prilagođavanje) A key new area of focus in the GCAP: climate change (mitigation and adaptation)

Nova područja sektorskog fokusa u ZAPKS-u: održivi transport, održiva energija, otpornost na katastrofe otpornost na katastrofe New areas of sectoral focus in the GCAP: sustainable transport, sustainable energy, disaster resilience

Snažan fokus u ZAPKS-u na promovisanje integrisanog, holistipristupa za poboljšanje ukupnog učinka održivosti okolišaStrong focus in GCAP on promoting an integrated, holistic, multienvironmental sustainability performance

KEAP i Zeleni akcioni plan Kantona Sarajevo ( ZAPKS) KEAP and Sarajevo Green Cantonal Green Action Plan

om, proširivanjem i jačanjem potonjeg GCAP has strong continuity with KEAP, extending and strengthening the latter

a: klimatske promjene (ublažavanje i

A key new area of focus in the GCAP: climate change (mitigation and adaptation)

u: održivi transport, održiva energija,

New areas of sectoral focus in the GCAP: sustainable transport, sustainable energy, disaster resilience

u na promovisanje integrisanog, holističkog, multi-sektorskog inka održivosti okoliša

Strong focus in GCAP on promoting an integrated, holistic, multi-sectoral approach to improve overall

4: Pregled Baze indikatora konceptazelenih gradova Overview of GCAP Indicators Database

Pregled Baze indikatora koncepta

Overview of GCAP Indicators Database

Model indikatora pritiska, stanja, odgovoraPressure, state, response indicator model

Indikator stanja – odnosi se na indikatore čija je svrha mjerenje stanja, uslova ili kvaliteta okruženja u gradu. Indikatori ’stanja’ takođe mjere raspoloživost i kvalitet prirodnih resursa.State Indicator - refers to indicators that attempt to measure the state, condition or quality of the city’s environment. ‘State’ indicators also measure the stock and quality of natural resources.

Indikator pritiska – odnosi se na indikatore koji mjere izvor pritiska i štetnog uticaja ljudske aktivnosti na životnu sredinu i ekološku učinkovitost grada.Pressure Indicator - refers to indicators measuring the sources of pressure and adverse impacts on the environment from human activity and he environmental performance of the city. environment from human activity and he environmental performance of the city.

Indikator odgovora – svrha je mjerenje korisnog uticaja aktivnosti iskorišćenja resursa ili ulaganja u zaštitu životne sredine. Ova kategorija se odnosi na indikatore kojima se mjere nastojanja, u smislu izrade politika i mjera, da bi grad postao zeleni grad. Response Indicator - attempts to measure beneficial impacts of activities consumption of resources or investment in environmental protection. This category refers to indicators measuring the aspirations, in terms of policymaking and instruments, of a city to become green.

odgovora

ija je svrha mjerenje stanja, uslova ili kvaliteta okruženja u e mjere raspoloživost i kvalitet prirodnih resursa.

refers to indicators that attempt to measure the state, condition or quality of the city’s environment. ‘State’ indicators also measure the stock and quality of natural resources.

odnosi se na indikatore koji mjere izvor pritiska i štetnog uticaja ljudske aktivnosti na

refers to indicators measuring the sources of pressure and adverse impacts on the environment from human activity and he environmental performance of the city. environment from human activity and he environmental performance of the city.

svrha je mjerenje korisnog uticaja aktivnosti – mjere za smanjenje zagađenja ili enja resursa ili ulaganja u zaštitu životne sredine. Ova kategorija se odnosi na indikatore kojima se

mjere nastojanja, u smislu izrade politika i mjera, da bi grad postao zeleni grad. attempts to measure beneficial impacts of activities – actions to reduce pollution or

consumption of resources or investment in environmental protection. This category refers to indicators measuring the aspirations, in terms of policymaking and instruments, of a city to become green.

Vrste indikatora/s ektoriGCAP indicators type / sectors

Indikatori stanja State indicators

• Kvalitet ekoloških dobara Quality of environmental assets

• Raspoloživost resursa Availability of resources

• Rizici klimatskih promjena Climate change risks

Indikatori pritiska i stanja Pressure and response indicators

• Saobraćaj Transport

• Građenje Buildings

• Industrije Industries

• Energetika Energy

• Voda Water

• Čvrsti otpad Solid waste

• Korištenje zemljišta Land-use

Quality of environmental assets

Pressure and response indicators

ZAPKS indikatoriGCAP Indicators

Infrastruktura ikorištenje zemljišta

(Pritisak)

Okoliš(Stanje)

Akteri(Odgovor

Transport

Zgrade

Industrija

Zrak Voda

Zemljište

Zelene površine

Administracija

Domaćinstva

Preduzeć

pritisci blagostanje

Bogatstvoi blagostanje

Energija

WSS

Čvrsti otpad

Korištenje

zemljišta

Biodiverzitet

Klimatske

promjene

Međunarodni

odgovori

odgovoriresursi

Akteridruštva)

Administracija

ćinstva

Preduzeća

đunarodni

ZAPKS indikatoriGCAP Indicators

Indikatori i tehni čka procjena Indicators and Technical Assessment

Indikatori stanja i pritiska State and pressure IndicatorsKako bi ograničili broj indikatora koji su neophodni za procjenu, indikatori stanja i pritiska su grupisani na sljedeći način To limit the number of indicators necessary for assessment, state and pressure indicators are categorised as:

„Osnovni“ indikatori – moraju se uzeti u obzir tokom procesa definisanja prioriteta“Core” indicators – must be taken into account in the prioritisation process

„Fakultativni“ (ili „opcioni“) indikatori – omogućavaju spektar opcija u slurelevantni „osnovni“ indikator nisu dostupni.relevantni „osnovni“ indikator nisu dostupni.“Elective” (or “optional”) indicators - provide a menu of options in the event that data for the related “core” indicator are not available

Indikatori odgovora Response indicatorsZa indikatore odgovora, težište je na identifikaciji prisustva ili odsustva politika i kvaliteta tih politika. For response indicators the focus is on identifying both the presence or absence of policies and the quality of those policies

Indicators and Technical Assessment

State and pressure Indicatorsili broj indikatora koji su neophodni za procjenu, indikatori stanja i pritiska su

To limit the number of indicators necessary for assessment, state and pressure

moraju se uzeti u obzir tokom procesa definisanja prioritetamust be taken into account in the prioritisation process

ćavaju spektar opcija u slučaju da podaci za

provide a menu of options in the event that data for the related “core” indicator

Za indikatore odgovora, težište je na identifikaciji prisustva ili odsustva politika i kvaliteta tih For response indicators the focus is on identifying both the presence or absence of policies and the quality of

5: Pregled tehničke procjeneOverview of Technical Assessment

čke procjeneOverview of Technical Assessment

Za izradu Izvještaja o tehničkoj procjeni korišteni su rezultati dva prethodna zadatka ZAP-a KSDevelopment of the Technical Assessment Report has been based on two preceding GCAP task outputs:

Okvir politike ZAP-a KS – Informacije u prethodnim politikama, planovima i strategijama koje služe kao ulazni podatak za izradu prilikom popunjavanja baze podataka indikatora.GCAP Political Framework – Information in previous policies, plans and strategies, which inform the development of the GCAP, is also used to assist in populating the Indicators Database.

Kontekst tehni čke procjene Background to Technical Assessment

of the GCAP, is also used to assist in populating the Indicators Database.

Baza indikatora za APZG – Prikupljeni podaci za popunjavanje baze su prethodno ocijenjeni pomoću „semafor“ boja Crvene, Žuteuporednih vrijednosti koje je ponudio EBRD za indikatore stanja i pritiska. GCAP Indicators Database - Data collected to populate the database are pre(RYG) traffic light system based on standardised benchmarking values which have been provided by EBRD in the case of the state and pressure indicators.

koj procjeni korišteni su rezultati dva prethodna zadatka

Development of the Technical Assessment Report has been based on two preceding GCAP task outputs:

Informacije u prethodnim politikama, planovima i strategijama koje služe kao ulazni podatak za izradu Zapa-a KS, takođe se koriste prilikom popunjavanja baze podataka indikatora.

Information in previous policies, plans and strategies, which inform the development of the GCAP, is also used to assist in populating the Indicators Database.of the GCAP, is also used to assist in populating the Indicators Database.

Prikupljeni podaci za popunjavanje baze su prethodno Žute, Zelene, na osnovu standardizovanih

uporednih vrijednosti koje je ponudio EBRD za indikatore stanja i pritiska. Data collected to populate the database are pre-evaluated using a Red, Yellow, Green

(RYG) traffic light system based on standardised benchmarking values which have been provided by EBRD in the

Izrada tehničke procjene obuhvata:Development of the Technical Assessment involves:

Utvrđivanje prioritetnih “zelenih“ izazova korišćveza između indikatora različitih vrsta. Identifying priority green canton challenges using the Indicators Database by analysing linkages between indicators of different types.

Metodologij a tehni čke procjene Technical Assessment Methodology

Evidentiranje rezultata na „šemi problema“ zelenog grada povezivanjem indikatora stanja, pritiska i odgovora koji su označenih crvenom / žutom bojom i postavljanje ključnih uzročno-posljedičnih odnosa.Recording results in green canton ‘problem trees’ linking red / yellowresponse indicators and setting out key causal relationships.

zelenih“ izazova korišćenjem baze indikatora putem analize

Identifying priority green canton challenges using the Indicators Database by analysing linkages

Evidentiranje rezultata na „šemi problema“ zelenog grada povezivanjem indikatora čenih crvenom / žutom bojom i postavljanje

Recording results in green canton ‘problem trees’ linking red / yellow-flagged state, pressure and response indicators and setting out key causal relationships.

Prosječne referentne vrijednosti za Kanton Sarajevo oznaAveraged benchmark flags for state indicators by source / topic for Sarajevo Canton

Izbor indikatora stanja Selecting state indicators

Indicator type and topic / source

Quality of Environmental Assets

Air

Water bodies

Drinking water

Water use

Soil

Availability of resources

Green space

Biodiversity and ecosystems

Climate Change Risks

Mitigation of GHG emissions

Adaptation and resilience to natural disasters

* Selected for further analysis as issues were identified

ne referentne vrijednosti za Kanton Sarajevo označene za indikatore stanja po izvoru/temibenchmark flags for state indicators by source / topic for Sarajevo Canton

Benchmark flag Selected*

Yellow Yes

Yellow Yes

Green Yes

Grey No

Yellow Yes

Yellow Yes

Grey Yes

Green Yes

Yellow Yes

Primjer šeme problema – Zagađenje zrakaExample problem tree – Air Pollution

đenje zraka

6: Prioritetni “zeleni“ izazoviPriority green canton challenges for the Sarajevo Canton

izazovi za Kanton SarajevoPriority green canton challenges for the Sarajevo Canton

Kvalitet vazduhaAir Quality

Klju čni „zeleni“ izazovi Key Green Canton Challenges

Kvalitet vazduha u Kantonu Sarajevo je općenito loš, naročito u zimskom period

Air quality in Sarajevo Canton is generally poor, especially in winter.

Najvažniji pritisci su korištenje fosilnih goriva, nedostatak infrastrukture javnog i nemotorizovanog saobravisok nivo potrošnje energije i nemogućnost pristupa sistemima grijanja/hla

Key pressures include use of fossil fuels, lack of public and non-motorised infrastructure, aged car fleet, high energy consumption and lack of access to heating/cooling.

Postojeće politike su nedovoljne za rješavanje pritisaka.

Current policies are insufficient to address pressures.

Industrijske grane kao što su kamenolomi i gradnja doprinose poveć

Industries such as quarries and construction contributing to particulate matter concentrations.

Zastarjela industrijska mehanizacije pogoršava problem.

Outdated industrial machinery exacerbates issues.

Pojačano korištenje fosilnih goriva i alternativnih energenata koji nisu proizvedeni iz obnovljivih izvora za grijanje i kuha

Increased use of fossil fuels and non-renewable options/energy sources for heating and cooking.

Zagušenja saobraćaja.

Traffic congestion.

Key Green Canton Challenges

čito u zimskom period.

Air quality in Sarajevo Canton is generally poor, especially in winter.

Najvažniji pritisci su korištenje fosilnih goriva, nedostatak infrastrukture javnog i nemotorizovanog saobraćaja, starost vozila, nost pristupa sistemima grijanja/hlađenja.

motorised infrastructure, aged car fleet, high energy

Industrijske grane kao što su kamenolomi i gradnja doprinose povećanoj koncentraciji čestičnih tvari.

Industries such as quarries and construction contributing to particulate matter concentrations.

ano korištenje fosilnih goriva i alternativnih energenata koji nisu proizvedeni iz obnovljivih izvora za grijanje i kuhanje.

renewable options/energy sources for heating and cooking.

Preporuke u pogledu k valitetAir Quality Recommendations

� Jačanje održivog i inteligentnog sistema javnog saobraćaja i unapređ

Improve sustainable and smart public transport, and improve wider road infrastructure

� Ispunjavanje uslova eko testa prilikom tehničkog pregleda, izricanje kazni vlasnicima automobila koji ne ispunjavaju uslove z

Fulfil eco-test conditions on technical inspection, and grant penalties where registration is not possible.

� Utvrđivanje mjera koje bi podstakle manje korištenje privatnih automobila, uspostavljanje objekata za ostavljanje automobila javnog prevoza i planova za zajednički prevoz u automobilima.

Establish measures to discourage private car use, establish park and ride facilities and establish car

� Uspostavljanje inteligentnih centara za kontrolu i regulisanje saobrać

Establish smart traffic control and regulation centre.

� Podsticanje nemotorizovanog prevoza poboljšanjem mreže biciklistič� Podsticanje nemotorizovanog prevoza poboljšanjem mreže biciklistič

Encourage non-motorised transport by improving cycle network, accessibility and pedestrian paths.

� Utopljavanje zgrada radi bolje energetske efikasnosti i unapređenje sistema grijana za javne i stambene objekte

Retrofitting buildings to increase energy efficiency, and improving heating systems to public and residential buildings.

� Izrada Strategije razvoja mreže cestovnog prevoza i Energetski plan razvoja

Develop a Road Transport Network Development Strategy and an Energy Development Plan.

� Uspostavljanje inicijativa za čistiju proizvodnju.

Establish incentives for cleaner production.

valitet a vazduha

aja i unapređenje šire cestovne infrastructure.

Improve sustainable and smart public transport, and improve wider road infrastructure.

kog pregleda, izricanje kazni vlasnicima automobila koji ne ispunjavaju uslove za registraciju

test conditions on technical inspection, and grant penalties where registration is not possible.

ivanje mjera koje bi podstakle manje korištenje privatnih automobila, uspostavljanje objekata za ostavljanje automobila i korištenje

Establish measures to discourage private car use, establish park and ride facilities and establish car-sharing schemes.

Uspostavljanje inteligentnih centara za kontrolu i regulisanje saobraćaja.

Podsticanje nemotorizovanog prevoza poboljšanjem mreže biciklističkih staza, pristupačnosti i pješačkih staza.Podsticanje nemotorizovanog prevoza poboljšanjem mreže biciklističkih staza, pristupačnosti i pješačkih staza.

motorised transport by improving cycle network, accessibility and pedestrian paths.

đenje sistema grijana za javne i stambene objekte.

Retrofitting buildings to increase energy efficiency, and improving heating systems to public and residential buildings.

Izrada Strategije razvoja mreže cestovnog prevoza i Energetski plan razvoja.

Develop a Road Transport Network Development Strategy and an Energy Development Plan.

Vodni resursiWater resources

Klju čni „zeleni“ izazovi Key Green City Challenges

� Povećanje investicija potrebnih za prikupljanje otpadnih voda i neophodne izmjene tarifnih struktura

Increase level of investment needed in wastewater collection, and amendment needed to tariff structures.

� Količina vode za koju se ne naplaćuju naknade je značajna i ne investira se u popravke i održavanje vodovodne infrastructure.

The amount of non-revenue water is high and there is a lack of investment in repair and maintenance of water supply infrastructure.

� Kanalizaciona mreža je ograničena, domaćinstva ispuštaju otpadne vode u septi� Kanalizaciona mreža je ograničena, domaćinstva ispuštaju otpadne vode u septi

Sewerage network system is limited, households discharge to septic tanks/directly to water bodies.

� Završna obrada mulja je neriješeno pitanje.

Final treatment of sludge remains an issues.

Key Green City Challenges

anje investicija potrebnih za prikupljanje otpadnih voda i neophodne izmjene tarifnih struktura.

Increase level of investment needed in wastewater collection, and amendment needed to tariff structures.

ajna i ne investira se u popravke i održavanje vodovodne

revenue water is high and there is a lack of investment in repair and maintenance of water supply

instva ispuštaju otpadne vode u septičke jame ili direktno u vodotoke.instva ispuštaju otpadne vode u septičke jame ili direktno u vodotoke.

Sewerage network system is limited, households discharge to septic tanks/directly to water bodies.

PreporukeRecommendations

� Nastavak investiranja u infrastrukture za prikupljanje otpadnih voda

Further investment in wastewater collection infrastructure.

� Revizija tarifne structure.

Revision of tariff structure.

� Program sanacije vodovodne infrastrukture i investiranje u održavanje

Vodni resursiWater resources

Water supply infrastructure rehabilitation programme and investment into maintenance

� Nastavak procjene i investiranja u zbrinjavanje mulja – razmotriti mogu

Further assessment and investment of sludge treatment – considering waste to energy options.

� Razraditi kampanje jačanja svijesti s ciljem podsticanja na štednju vode i odgovaraju

Establish awareness campaign to encourage water saving and appropriate wastewater discharge.

Nastavak investiranja u infrastrukture za prikupljanje otpadnih voda.

Program sanacije vodovodne infrastrukture i investiranje u održavanje.

Water supply infrastructure rehabilitation programme and investment into maintenance.

razmotriti mogućnost primjene koncepta ‚pretvaranja otpada u energiju‘.

considering waste to energy options.

anja svijesti s ciljem podsticanja na štednju vode i odgovarajući način odvođenja otpadnih voda.

Establish awareness campaign to encourage water saving and appropriate wastewater discharge.

ZemljišteSoils

Klju čni „zeleni“ izazoviKey Green City Challenges

� Visoke koncentracije kadmijuma ukazuju na pritisak od poljoprivrede

High concentration of cadmium indicates pressure from agriculture.

� Ne postoji sistem za praćenje kvaliteta tla.

Lack of soil quality monitoring system.

� Nije izrađena politika odgovora i nema podataka za indikatore pritiska od sektora industrije

Lack of Policy responses and data for pressure indicators from industry sector.

� Nema odgovarajuće obrade procjednih voda sa deponija.

Lack of adequate treatment of landfill leachate.

� Ograničen nivo reciklaže i kompostiranja i ne provodi se edukacija o ovim pitanjima

Limited recycling and composting and lack of education around this.

Visoke koncentracije kadmijuma ukazuju na pritisak od poljoprivrede.

High concentration of cadmium indicates pressure from agriculture.

ena politika odgovora i nema podataka za indikatore pritiska od sektora industrije.

Lack of Policy responses and data for pressure indicators from industry sector.

en nivo reciklaže i kompostiranja i ne provodi se edukacija o ovim pitanjima.

Limited recycling and composting and lack of education around this.

PreporukeRecommendations

� Uspostavljanje sistema za praćenje pitanja zemljišta/tla i regulisanje u skladu sa me

Establish a land/soil monitoring system and regulate to international /EU standards.

� Uspostavljanje registra industrijskih grana radi boljeg uvida u način obrade/zbrinjavanja otpada

Create a register of industries to understand how industrial waste is being treated/disposed.

� Utvrđivanje mjera cirkularne ekonomije i razvoj sadržaja koji će podsticati razdvajanje na mjestu nastanka, reciklažu i kompostiranje.

ZemljišteSoils

kompostiranje.

Establish circular economy measures and develop facilities that encourage sorting at source, reuse, recycling and composting.

� Bolje upravljanje i zbrinjavanje otpada na postojećim objektima deponija; rad i održavanje programa prema konceptu ‚pretvaranotpada u energiju‘.

Improve management and treatment at existing landfill facilitiy; operate and maintain waste

� Procjena nekontrolisanih odlagališta otpada i kategorizacija prema nivou opasnosti koju predstavljaju

Assess uncontrolled waste dumping sites and risk categorisation.

enje pitanja zemljišta/tla i regulisanje u skladu sa međunarodnim/EU standardima.

Establish a land/soil monitoring system and regulate to international /EU standards.

čin obrade/zbrinjavanja otpada.

Create a register of industries to understand how industrial waste is being treated/disposed.

će podsticati razdvajanje na mjestu nastanka, reciklažu i

Establish circular economy measures and develop facilities that encourage sorting at source, reuse, recycling and composting.

im objektima deponija; rad i održavanje programa prema konceptu ‚pretvaranja

; operate and maintain waste-to-energy scheme.

Procjena nekontrolisanih odlagališta otpada i kategorizacija prema nivou opasnosti koju predstavljaju.

Assess uncontrolled waste dumping sites and risk categorisation.

Klju čni „zeleni“ izazovi Key Green City Challenges

� Kanton ima veoma ograničene javne zelene površine, naročito u urbanim podru

Provision of green public areas in the canton is poor, especially within urban areas and not easily accessible by all citizen

� Nema informacija i ne prati se rast izgrađenih područja i nezakonita gradnja

Lack of information and monitoring of growth of built-up area and illegal construction.

� Bacanje otpada po zelenim površinama koje bi također moglo predstavljati pritisak na biološku raznolikost

Littering on green spaces, this could also put pressure on biodiversity.

Zelene površineGreen Space

Preporuke Recommendations

� Usvajanje, provedba i regulacija Urbanističkog plana Kantona s ciljem rješavanja problema gustine naseljenosti

Adoption, implementation and regulation of the Canton Urban Plan to address population density.

� Jačanje i unapređenje mreže zelene infrastrukture u urbanim područ

Improve and enhance green infrastructure network within urban areas.

� Unapređenje i provedba Zakona o prostornom planiranju te usaglašavanje institucionalnog i pravnog okvira

Improve and implement Spatial Planning Law, and harmonise the institutional and legal framework.

čito u urbanim područjima, a nisu ni lako dostupne svim građanima.

Provision of green public areas in the canton is poor, especially within urban areas and not easily accessible by all citizens.

ja i nezakonita gradnja.

up area and illegal construction.

er moglo predstavljati pritisak na biološku raznolikost.

Littering on green spaces, this could also put pressure on biodiversity.

kog plana Kantona s ciljem rješavanja problema gustine naseljenosti.

Adoption, implementation and regulation of the Canton Urban Plan to address population density.

enje mreže zelene infrastrukture u urbanim područjima.

Improve and enhance green infrastructure network within urban areas.

enje i provedba Zakona o prostornom planiranju te usaglašavanje institucionalnog i pravnog okvira.

Improve and implement Spatial Planning Law, and harmonise the institutional and legal framework.

Klju čni „zeleni“ izazoviKey Green City Challenges

� Zakonske odredbe o zelenim površinama unutar izgrađenih područ

Low provision of green areas within built-up area.

� Izostanak pročišćavanja otpadnih voda i kontrole emisija.

Lack of industrial wastewater treatment and emission controls.

� Ne postoji mapa biološke raznolikosti ili inventar flore, faune, gljiva i vrsta staništa. Podaci su neta

Biodiverzitet i ekosistemiBiodiversity and ecosystems

� Ne postoji mapa biološke raznolikosti ili inventar flore, faune, gljiva i vrsta staništa. Podaci su neta

No current biodiversity map or inventory of flora, fauna, fungi, and habitat types. Data is inaccurate and outdated.

� Nema praćenja o očuvanju i zaštiti dendroidnih vrijednih vrsta.

Lack of monitoring of preservation and protection of dendroid valuable species.

� Nedovoljan kapacitet resursa za upravljanje zaštićenim područjima i planiranje

Under resourced capacity for protected area management and planning.

enih područja.

Ne postoji mapa biološke raznolikosti ili inventar flore, faune, gljiva i vrsta staništa. Podaci su netačni i zastarjeli.Ne postoji mapa biološke raznolikosti ili inventar flore, faune, gljiva i vrsta staništa. Podaci su netačni i zastarjeli.

No current biodiversity map or inventory of flora, fauna, fungi, and habitat types. Data is inaccurate and outdated.

Lack of monitoring of preservation and protection of dendroid valuable species.

čjima i planiranje.

Under resourced capacity for protected area management and planning.

PreporukeRecommendations

� Procjena nekontrolisanih odlagališta otpada i njihovog utjecaja na okoliš

Assessment of old uncontrolled waste disposal sites and their environmental impacts.

� Poboljšanje propisa o industrijskim otpadnim vodama i emisijama

Improvement of industrial wastewater and emissions regulations.

� Jačanje mreže zelene infrastrukture u urbanim područjima Kantona

Biodiverzitet i ekosistemiBiodiversity and ecosystems

Change Footer here: Insert > Header and Footer (delete if none) Contains sensitive information

� Jačanje mreže zelene infrastrukture u urbanim područjima Kantona

Improve green infrastructure network within the urban areas of the canton.

� Bolje praćenje vrsta, staništa i zaštićenih područja, uspostavljanje baze podataka biološke raznolikosti i poboljšanje podataka, jačanje kapaciteta.

Improve species, habitat and protected area monitoring; creation of biodiversity database and data enhancement; capacity building.

Procjena nekontrolisanih odlagališta otpada i njihovog utjecaja na okoliš.

Assessment of old uncontrolled waste disposal sites and their environmental impacts.

Poboljšanje propisa o industrijskim otpadnim vodama i emisijama.

jima Kantona.

Change Footer here: Insert > Header and Footer (delete if none)

jima Kantona.

Improve green infrastructure network within the urban areas of the canton.

ja, uspostavljanje baze podataka biološke raznolikosti i poboljšanje

Improve species, habitat and protected area monitoring; creation of biodiversity database and data enhancement;

Klju čni „zeleni“ izazoviKey Green City Challenges

� Iako je trenutno nivo emisija nizak, mnogi pokazatelji ukazuju da je neophodno rješavati potencijalno povestakleničkih gasova, zbog faktora kao što su vozila na fosilna goriva, prosjebiciklističkih/pješačkih infrastruktura, zastarjela industrijska oprema, nizak udio energije iz goriva za grijanje/hlađenje, nepostojanje objekata za kompostiranje

Although current emissions are low, many indicators suggest potential GHG emission increases need to be addressed such as high proportion of fossil fuelled vehicles, high average age of the vehicle fleet, low fuel standards, lack of provision of

Ublažavanje emisije SGMitigation of GHG emissions

high proportion of fossil fuelled vehicles, high average age of the vehicle fleet, low fuel standards, lack of provision of cycling/pedestrian infrastructure, outdated industrial equipment, low share of RES, high use of fossil fuels for heating/cooland lack of composting, recycling, waste-to-energy facilities.

� Stiče se utisak da su postojeće politike i mjere nedovoljne za rješavanje trenutnih i potencijalnih budu

Existing policies and measures appear insufficient to address current and potential future pressures.

Iako je trenutno nivo emisija nizak, mnogi pokazatelji ukazuju da je neophodno rješavati potencijalno povećanje emisija kih gasova, zbog faktora kao što su vozila na fosilna goriva, prosječna starost vozila, niski standardi goriva, nedostatak

kih infrastruktura, zastarjela industrijska oprema, nizak udio energije iz OiE, visok nivo korištenja fosilnih kompostiranje, reciklažu i pretvaranje otpada u energiju.

Although current emissions are low, many indicators suggest potential GHG emission increases need to be addressed such as vehicles, high average age of the vehicle fleet, low fuel standards, lack of provision of vehicles, high average age of the vehicle fleet, low fuel standards, lack of provision of

cycling/pedestrian infrastructure, outdated industrial equipment, low share of RES, high use of fossil fuels for heating/cooling,

e politike i mjere nedovoljne za rješavanje trenutnih i potencijalnih budućih pritisaka.

Existing policies and measures appear insufficient to address current and potential future pressures.

PreporukeRecommendations

� Podsticati kombinovani prevoz sa sredstvima javnog prevoza i nemotorizovani prevoz, ukljusaobraćaja i zajedničko korištenje automobile.

Encourage transport modal share for public transport and NMT , including smart public transport and car

� Inteligentni centar za kontrolu i regulisanje saobraćaja.

Smart traffic control and regulation centre.

� Uspostavljanje finansijskih mehanizama za vozila koji su veliki zagađ

Ublažavanje emisije SGMitigation of GHG emissions

� Uspostavljanje finansijskih mehanizama za vozila koji su veliki zagađ

Establish financial mechanisms for high polluting vehicles.

� Proširenje infrastrukture za bicikliste i pješake.

Expand cycling/walking infrastructure.

� Promocija i nastavak ulaganja u projekte obnovljive energije.

Promote and further investment in Renewable Energy projects.

� Utopljavanje zgrada s ciljem bolje energetske efikasnosti; pokretanje sistema certifikacije A

Retrofit buildings to become more energy efficient; roll out A-G building energy efficiency rating certificate system.

Podsticati kombinovani prevoz sa sredstvima javnog prevoza i nemotorizovani prevoz, uključujući programe inteligentnog javnog

Encourage transport modal share for public transport and NMT , including smart public transport and car-sharing schemes.

Uspostavljanje finansijskih mehanizama za vozila koji su veliki zagađivači.Uspostavljanje finansijskih mehanizama za vozila koji su veliki zagađivači.

Utopljavanje zgrada s ciljem bolje energetske efikasnosti; pokretanje sistema certifikacije A-G energetske efikasnosti zgrada.

G building energy efficiency rating certificate system.

Klju čni „zeleni“ izazoviKey Green City Challenges

� Klizišta predstavljaju važno pitanje, ali ne postoje pokazatelji degradacije zemljišta

Landslides are a very significant issue, but land degradation indicators do not exist.

� Stiče se utisak da su postojeće politike i mjere nedovoljne za rješavanje postojebudućih pritisaka.

Prilago đavanje i otpornost na rizike od prirodnih katastrof aAdaptation & resilience to natural disaster risks

budućih pritisaka.

Existing policies and measures appear insufficient to address current and potential future pressures.

� Nepostojanje infrastrukture za otpornost.

Lack of resilience infrastructure.

Klizišta predstavljaju važno pitanje, ali ne postoje pokazatelji degradacije zemljišta.

Landslides are a very significant issue, but land degradation indicators do not exist.

e politike i mjere nedovoljne za rješavanje postojećih i potencijalnih

avanje i otpornost na rizike od prirodnih katastrof aAdaptation & resilience to natural disaster risks

Existing policies and measures appear insufficient to address current and potential future pressures.

PreporukeRecommendations

� Priprema Strategije prilagođavanja uticajima klimatskih promjena.

Preparation of Strategy for Adaptation to Climate Change effects.

� Jačanje svijesti o relevantnim pitanjima i promocija odnosa koji doprinosi otpornosti

Raise awareness of issues and promote resilient attitudes.

� Procjena najvažnijih parametara klimatskih promjena i ugroženost najvažnijih infrastrukturnih dobara

Prilago đavanje i otpornost na rizike od prirodnih katastrof aAdaptation & resilience to natural disaster risks

� Procjena najvažnijih parametara klimatskih promjena i ugroženost najvažnijih infrastrukturnih dobara

Assessment of key climate change parameters, and of vulnerability of main infrastructure assets.

� Izrada profila opasnosti od katastrofa kako bi se identifikovala rizič

Development of disaster risk profiles to identify households, infrastructure and communities at risk.

� Izrada planova upravljanja poplavama i utvrđivanje zona.

Development of flood risk management plans and zoning.

.

Preparation of Strategy for Adaptation to Climate Change effects.

anje svijesti o relevantnim pitanjima i promocija odnosa koji doprinosi otpornosti.

Procjena najvažnijih parametara klimatskih promjena i ugroženost najvažnijih infrastrukturnih dobara.

avanje i otpornost na rizike od prirodnih katastrof aAdaptation & resilience to natural disaster risks

Procjena najvažnijih parametara klimatskih promjena i ugroženost najvažnijih infrastrukturnih dobara.

Assessment of key climate change parameters, and of vulnerability of main infrastructure assets.

Izrada profila opasnosti od katastrofa kako bi se identifikovala rizična domaćinstva, infrastrukture i zajednice.

Development of disaster risk profiles to identify households, infrastructure and communities at risk.

Pitanja i odgovoriQ&A session

Pitanja i odgovoriQ&A session

Pauza za kafuCoffee break

Pauza za kafuCoffee break

Group discussion – key green canton challenges

• Grupa 1 - Kvalitet vazduha, u blažavanje emisije SGGroup 1 – Air quality and mitigation of GHG emissions

• Grupa 2 – Zemljište, p rilago đavanjekatastrofaGroup 2 – Soils, adaptation and resilience to natural disaster risk

• Grupa 3 – Vodni resursiGroup 3 – Water resources

• Grupa 4 – Zelene površine, b odiverzitet i ekosistemiGroup 4 – Green space and Biodiversity and Ecosystems

key green canton challenges

blažavanje emisije SGAir quality and mitigation of GHG emissions

đavanje i otpornost na rizike od prirodnih

Soils, adaptation and resilience to natural disaster risk

odiverzitet i ekosistemi

Šta očekujemo od vas What we need from you

� Prioritizacija ‚zelenih‘ izazova Kantona /Prioritisation of green canton challenges

� Popunite obrasce i vratite/pošaljite ih nekom iz tima za izradu ZAPa KS /Fill up pro-formas and send these back to GCAP team

� Povratne informacije o izvještaju o Okviru politike do kraja � Povratne informacije o izvještaju o Okviru politike do kraja aprila/Feedback on Political Framework report by end of April

Prioritisation of green

Popunite obrasce i vratite/pošaljite ih nekom iz tima za izradu ZAP-and send these back to GCAP team

Povratne informacije o izvještaju o Okviru politike do kraja Povratne informacije o izvještaju o Okviru politike do kraja Feedback on Political Framework report by end of April

HvalaThank youHvala

Thank you

Mark Hewlett and Catalina Gallego Lopez

Nova North, 11 Bressenden Place, Westminster, London SW1E 5BY United Kingdom

T: +44 20 712 12337 M: +44 79 099 97448 E: catalina.gallegolopez@atkinsglobal.com