ZAVRŠNI TEHNIČKI IZVEŠTAJ · Web viewZAVRŠNI TEHNIČKI IZVEŠTAJ KNJIGA I Glavni izveštaj...

ZAVRŠNI TEHNIČKI IZVEŠTAJ

ZAVRŠNI TEHNIČKI IZVEŠTAJ

KNJIGA I Glavni izveštaj

Sadržaj

91.UVODNI DEO

111.1Uvod

121.2Cilj projekta

131.3Primenjena metodologija

141.4Završni tehnički izveštaj

152 POSTOJEĆE STANJE

172.1Prikaz i utvrđivanje postojećeg stanja kanalizacionih sistema

172.1.1Uvod

182.1.2Priključci

182.1.3. Kanalizacione mreže

212.1.4Crpne stanice

242.1.5Podmorski ispusti

272.2Istraživanje velikih institucija

272.2.1Istraživanje

282.2.2Zaključci istraživanja

312.3Istraživanje domaćinstava

312.3.1Tehnički podaci

322.3.2Mišljenje domaćinstava

322.3.3Zadovoljstvo postojećom kanalizacionom infrastrukturom

332.3.4Odnos ispitanika prema plaćanju

332.3.5Prihvatljivost cene vode i kanalizacije

342.3.6Potrošnja vode

342.3.7Spremnost za plaćanje

352.3.8Platežna sposobnost

352.3.9Ostali rezultati

372.4Područja sa ugroženom životnom sredinom

372.4.1Strategija procene stanja životne sredine

372.4.2Procena stanja životne sredine na regionalnom nivou

382.4.3Klasifikacija Vode

382.4.4Područja sa ugroženom životnom sredinom

402.4.5Ograničenja u lociranju infrastrukture sektora otpadnih voda

412.5Postojeći problemi i uska grla – Izvod

412.5.1Opšti problemi

422.5.2Specifični problemi

453.CILJ DUGOROČNOG RAZVOJA

473.1Važeća regulativa koja se odnosi na problematiku otpadne vode

473.1.1Uvod

473.1..2Opcije za ponovnu upotrebu efluenta

483.1.3Opcije za tretman, upotrebu i odlaganje mulja

483.1.4Standardi za efluent

493.1.5Opcije prečišćavanja otpadne vode

513.2Prognoze

513.2.1Uvod

513.2.2Stalni stanovnici

513.2.3Turizam

523.2.4Industrija

533.2.5Količine otpadnih voda

553.3Cilj dugoročnog razvoja

553.3.1Uvod

553.3.2Područja koja će biti pokrivena kanalizacionim sistemima

553.3.3 Broj i lokacija postrojenja za prečišćavanje otpadne vode

563.3.4 Prikaz različitih varijanti za lokacije PPOV

674.FAZNI INVESTICIONI PLAN

694.1Uvod

694.1.1Metodologija

714.1.2Fizičke potrebe

714.1.3Formiranje prioriteta

734.1.4Faznost

774.2Fazni investicioni plan - Herceg Novi

774.2.1 Postojeće stanje

774.2.2Ciljevi i potrebe

784.2.3Fazna implementacija

814.2.4Finansijski aspekti

834.3 Fazni investicioni plan - Kotor

834.3.1Postojeće stanje




894.4Fazni investicioni plan Tivat





954.5Fazni investicioni plan - Budva





1014.6Fazni investicioni plan - Bar





1074.7Fazni investicioni plan - Ulcinj





1154.8Fazni investicioni plan - Cetinje





1214.9Fazni investicioni plan za region

1214.9.1Čišćenje i inspekcija kanalizacionih mreža

1224.9.2GIS u održavanju i upravljanju kanalizacionim sistemima

1234.9.3Septičke jame

1254.10FIP – Izvod

1254.10.1Izvod iz ekonomske analize

1284.10.2Institucionalni aspekti

1335 IMPLEMENTACIJA PROJEKTA

1355.125-ogodišnji program

1365.2Prva faza investicionog plana

1385.3Program hitnih mera

1395.4Mogućnosti implementacije

Spisak priloga

Knjiga III – Sveska 1

Prilog 1Inventar kanalizacione infrastrukture

Prilog 2Istraživanje domaćinstava

Prilog 3Procena stanja životne sredine na regionalnom nivou

Prilog 4Pregled propisa koji se odnose na sektor otpadnih voda

Prilog 5Prognoza

Prilog 6Cilj dugoročnog razvoja

Knjiga III – Sveska 2

Prilog 7Procena stanja životne sredine na nivou sektora otpadnih voda

Prilog 8Analiza uticaja na životnu sredinu za određene lokacije

Prilog 9Jedinične cene

Prilog 10Finansijski izveštaj

Prilog 11Evaluacija varijanti i tehničkih rešenja

Prilog 12Oprema za čišćenje kanlizacije i pražnjenje septičkih jama

Prilog 13Izveštaj o razvoju kadrova u sektoru otpadnih voda

Prilog 14Uputstva za planiranje I projektovanje

Prilog 15Sporazum o ispuštanju industrijskih otpadnih voda

Spisak crteža

Posteri

Poster 1.1Postojeće stanje – 2003.godina

Poster 1.2Cilj dugoročnog razvoja – 2028.godina

Knjiga IV

Crtež 2.1FIP Herceg Novi

Crtež 2.2FIP Kotor

Crtež 2.3FIP Tivat

Crtež 2.4FIP Budva

Crtež 2.5FIP Bar

Crtež 2.6FIP Ulcinj

Crtež 2.7FIP Cetinje

Tabele

2.1

Procenat priključenja stanovnika u 2003. godini

18

2.2

Podaci o kanlizacionim mrežama, postojeće stanje 2003. godina

19

2.3

Stanje kanalizacionih mreža, 2003. godina

20

2.4

Postojeće stanje crpnih stanica u kanalizacionim sistemima

22

2.5

Količine otpadnih voda zimi (2003. godina)

23

2.6

Količine otpadnih voda leti (2003. godina)

24

2.7

Podmorski ispusti

24

2.8

Osnovni podaci o glavnim ispustima

25

2.9

Spisak institucija

27

2.10

Anketni list

28

2.11

Predtretmani za različite privredne aktivnosti

29

2.12

Veza tehničkih karakteristika infrastrukture i prijavljenih problema

32

2.13

Zadovoljstvo infrastrukturom za odvođenje otpadnih voda

32

2.14

Plaćanje računa za vodovod i kanalizaciju

33

2.15

Računi za vodovod i kanalizaciju, euro/mesečno

33

2.16

Prosečna potrošnja vode domaćinstava, maj 2003.god

34

2.17

Klasifikacija vode prema kvalitetu

38

2.18

Klasifikacija vode u posmatranom području

38

3.1

Potencijalna područja za navodnjavanje

47

3.2

Predloženi standardi za effluent u posmatranom području

49

3.3

Stalno stanovništvo, sadašnje i buduće stanje

51

3.4

Turizam, postojeće stanje (2003) i dugoročne projekcije (2028)

52

3.5

Aktivnosti industrije – po opštinama

53

3.6

Godina 2003, norma potrošnje vode (l/st/dan) za domaćinstva (uključivo i institucionalnu potrošnju)

53

3.7

Norme potrošnje vode i faktor generisanja otpadne vode, stalno stanovništvo i turisti

54

3.8

Godina 2003 – Količina otpadne vode – postojeće stanje

54

3.9

Godina 2028 – Količina otpadne vode – dugoročni cilj

54

3.10

Zaključci u vezi lokacija PPOV – dugoročni cilj

56

4.1

Potrebe za prečišćavanje otpadne vode, propisi EU

72

4.2

Tipovi radova prema proceni stanja životne sredine na nivou sektora otpadnih voda

73

4.3

Krediti, donacije i finansiranje iz budžeta ViK-a

75

4.4

Prihodi domaćinstava i računi za vodu i kanalizaciju

76

4.5

Cena vode i kanalizacije, €/m3

76

4.6

Herceg Novi – Investicije

80

4.7

Kotor – Investicije

86

4.8

Tivat – Investicije

92

4.9

Budva – Investicije

98

4.10

Bar – Investicije

104

4.11

Ulcinj – Investicije

111

4.12

Cetinje – Investicije

118

4.13

Oprema za čišćenje i inspekciju i cisterne za čišćenje septičkih jama

121

4.14

Investicije u FIP – prema vrsti radova (u €)

125

4.15

Investicije – po opštinama (u €)

126

4.16

Program i troškovi obuke

131

5.1

25-ogodišnji fazni investicioni plan – po opštinama (u €)

135

5.2

Prva faza investicionog plana

137

5.3

Kratkoročne mere – Lista prioriteta (€)

138

Slike

1.1

Razmatrano područje

11

1.2

Metodologija u pripremi strateškog razvoja

13

2.1

Postojeća potrošnja vode

29

2.2

Način odvođenja otpadnih voda u posmatranom području

31

2.3

Klasifikacija vode, otvoreno more i Boka Kotorska, prosek za poslednjih osam godina

39

2.4

Kvalitet vode za kupanje – Boka Kotorska

39

2.5

Kvalitet vode za kupanje – otvoreno mora

40

3.5

Prognoza razvoja industrije

52

4.1

Koraci u pripremi FIP

70

4.2

Diskontovano cena otpadne vode do kraja projektnog perioda – Herceg Novi

81

4.3

Minimalna cena otpadne vode I cena prihvatljiva za domaćinstva – Herceg Novi

82

4.4

Diskontovana cena otpadne vode do kraja projektnog perioda – Kotor

87

4.5

Minimalna cena otpadne vode i cena prihvatljiva za domaćinstva – Kotor

88

4.6

Diskontovana cena otpadne vode do kraja projektnog perioda – Tivat

93

4.7

Minimalna cena otpadne vode i cena prihvatljiva za domaćinstva – Tivat

94

4.8

Diskontovana cena otpadne vode do kraja projektnog perioda – Budva

99

4.9

Minimalna cena otpadne vode i cena prihvatljiva za domaćinstva – Budva

100

4.10

Diskontovana cena otpadne vode do kraja projektnog perioda – Bar

105

4.11

Minimalna cena otpadne vode i cena prihvatljiva za domaćinstva – Bar

106

4.12

Diskontovana cena otpadne vode do kraja projektnog perioda – Ulcinj

112

4.13

Minimalna cena otpadne vode i cena prihvatljiva za domaćinstva – Ulcinj

113

4.14

Diskontovana cena otpadne vode do kraja projektnog perioda – Cetinje

119

4.15

Minimalna cena otpadne vode i cena prihvatljiva za domaćinstva – Cetinje

119

4.16

Broj stanovnika priključenih na kanalizacione sisteme

125

4.17

Investicije prema tipu radova

126

4.18

Investicije po opštinama I po glavi stanovnika

127

4.19

Diskontovana cena otpadne vode do kraja projektnog perioda po opštinama

127

4.20

Priprema plana institucionalnog razvoja – metodologija

128

4.21

Služba održavanja kanalizacije – obrazovanja

129

4.22

Služba održavanja kanalizacije: potrebni kadrovi sa višim stručnim spremama

129

4.23

Potrebe za inženjerima

130

1.UVODNI DEO

Budva

1.1Uvod

Završni tehnički izveštaj je pripremljen kao deo Master plana odvođenja i prečišćavanja otpadnih voda Crnogorskog primorja i opštine Cetinje. Projekat, finansiran od strane Evropske zajednice i vođen od strane Evropske agencije za rekonstrukciju (EAR), ima za zadatak da pripremi strategiju razvoja sektora otpadnih voda i programa za sprovođenje iste. Razmatrano područje se odnosi na šest primorskih opština Herceg Novi, Kotor, Tivat, Budva, Bar i Ulcinj, i opštinu Cetinje.

Slika 1.1Razmatrano područje

Glavni korisnik projekta je Javno preduzeće Regionalni vodovod Crnogorsko Primorje, a korisnici su i Javna preduzeća Vodovod i kanalizacija sedam navedenih opština. Projekat je urađen od strane DHV Water BV, Holandija u saradnji sa Fideco MG.

1.2Cilj projekta

Cilj projekta je :

podsticanje razvoja turizma na Crnogorskom primorju i kroz njega doprinos ekonomskom razvoju Crne Gore smanjenjem nehigijenskog ispuštanja otpadne vode u regionu.

Za održavanje i razvoj infrastrukture, dva elementa su od izuzetne važnosti: 1) izvori finansiranja razvoja I 2) organizacija u cilju boljeg upravljanja u sektoru otpadnih voda. Tim povodom,ciljevi projekta su formulisani kao :

1. povećanje kapaciteta organizacija odgovornih za problematiku otpadnih voda u cilju planiranja i sprovođenja programa za rehabilitaciju kanalizacionih sistema

2. pružanje tim organizacijama i Vladi Crne Gore mogućnosti da obezbede dodatna finansijska sredstva da sprovedu planove.

Ciljevi ce biti ostvareni kroz strateški plan razvoja sektora otpadnih voda u primorju. Strateški plan razvoja sektora otpadnih voda, uz planove fizičkog razvoja (projekte), sadrži finansijske planove i preporuke za poboljšanje organizacije kako bi se obezbedila dodatna finansijska sredstva. Rezultat projekta je i inventar postojeće infrastrukture, kao i uputstvo koje će se koristiti u budućem planiranju, kako bi se unapredila organizacija u planiranju i sprovođenju plana.

1.3Primenjena metodologija

Metodologija izrade plana razvoja je prikazana na slici 1.2 u nastavku.

Slika 1.2Metodologija u pripremi strateškog razvoja

Prvi korak je bila procena postojeće situacije u sektoru otpadnih voda u primorju. Ona podrazumeva prikaz kapaciteta postojećih sistema, i to: broj i procentualnu zastupljenost stanovnika i institucija priključenih na kanalizacione sisteme, na septičke jame, kao i kvalitet usluga u sektoru otpadnih voda. Opis uključuje i probleme životne sredine nastale usled neadekvatnog rada sektora otpadnih voda.

Drugi korak je bio definisanje dugoročnog cilja razvoja: stanje koje bi trebalo da bude postignuto na kraju 25-ogodišnjeg projektnog perioda (2028.godina). Ciljevi koji su postavljeni rezultiraće infrastrukturom koja treba da obezbedi potrebnu zaštitu životne sredine od otpadne vode. Dugoročni ciljevi su prikazani brojem, lokacijama i kapacitetima postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda (PPOV), primarnim kanalizacionim mrežama i crpnim stanicama, kao i slivnim područjima čiju otpadnu vodu kanališu.

Treći korak je bila formulacija faznog investicionog plana. Njegovo sprovođenje treba da omogući prelaz sa postojećeg stanja u sektoru na buduće, željeno stanje. Međutim, u procesu postizanja dugoročnog cilja postoje i ograničenja. Ova ograničenja su prvenstveno finansijske i institucionalne prirode (kadrovska struktura, organizaciona efikasnost).Usled ograničenja, u sadašnjem trenutku evidentan je deficit u ovoj oblasti. Ovaj deficit ne može biti otklonjen odmah, ali prioriteti treba da budu tako postavljeni i projekti tako sprovedeni da se obezbedi postizanje zacrtanog cilja.

1.4Završni tehnički izveštaj

U završnom tehničkom izveštaju su priloženi rezultati Master plana. Sastoji se iz 4 dela :

Knjiga I je glavni izveštaj I predstavlja obrazlozenja faznog investicionog plana koji daje odgovor na pitanja “zašto, kako i kada”. Nakon uvodnih tekstova, podeljen je u tri celine: analizu postojećeg stanja (Poglavlje 2), opis dugoročnog cilja (Poglavlje 3) i prezentaciju faznih investicionih planova za svaku od sedam opština (Poglavlje 4).

Poglavlja 2 i 3 su izvodi iz Tehničkog izveštaja nakon prve faze projekta, koji je izdat u julu 2003.godine.

Poglavlje 4 je srž izveštaja i odnosi se na strategiju razvoja kanalizacije, formiranje prioriteta sa aspekta zaštite životne sredine i analize finansijske izvodljivosti.

Poglavlje 5 čine predlozi za implementaciju investicionog plana.

Knjiga II sadrži prikaze projekata za svaku od mera koja je u faznom investicionom planu. Pojedinačni prikazi daju skraćene opise projekata: svrhu, tip radova, troškove i efekte na životnu sredinu. Napravljeni su sa namerom da se olakša sprovođenje projekata.

Knjiga III sadrži priloge koji su priloženi u dve sveske.

Prva sveska sadrži revidovanu verziju Tehničkog izveštaja nakon prve faze projekta koji je izdat u julu 2003.godine i to deo koji nije obuhvaćen glavnim izveštajem (knjiga 1)

Drugi deo sadrži priloge koji se odnose na fazni investicioni plan (poglavlje 4, knjiga I) i dokumente koji su u projektnom zadatku zahtevani kao posebni izveštaji)

2 POSTOJEĆE STANJE

ISTRAŽIVANJE INSTITUCIJA - UPITNIK

1

Istra

ž

ivanje izvr

š

io

2

Kontakt osoba (ime, funkcija u firmi)

3

Ime firme

4

Adresa

5

6

Da li firma poseduje jo

š

neko postrojenje / objekat?

7

Broj zaposlenih

8

Radno vreme institucije

9

Proizvodni program - vrsta usluge

* vrsta

* koli

č

ina: dnevno, mese

č

no ili godi

š

nje

10

Proizvodni proces

(opis procesa)

Kapacitet proizvodnje

* godina izgradnje

* projektovan kapacitet

* realizovana proizvodnja u 2000.godini



Da li je predvidjen razvoj ili modifikacija proizvodnog procesa?

uzimaju

ć

i u obzir:

* koli

č

inu otpadne vode

* kvalitet otpadne vode

Snabdevanje vodom

m3/dan

m3/mesec

m3/godina

* vodovod i kanalizacija

* sopstveni bunari

* povr

š

inske vode

Koli

č

ina otpadne vode koja se ispu

š

ta

prose

č

no

maximum

m3/dan

m3/h

m3/dan

m3/h

vr

š

ni meseci

ne industrijske

industrijske

atmosferske

otpadne vode

otpadne vode

vode

* septi

č

ke jame

* propusni

š

aht

* fekalna kanalizacija

* atmosferska kanalizacija

* direktno u povr

š

inske vode

16

Broj priklju

č

aka na kanalizacionu mre

ž

u

(utvrditi na terenu)

Postoje

ć

i na

č

in pre

č

i

šć

avanja otpadnih voda


* re

š

etke

* izravnanje protoka

* neutralizacija (korekcija pH)

* odvajanje ulja i masti

* talo

ž

enje

* recirklacija

* fizi

č

ko-hemijski tretman

* drugo

Sadr

ž

aj otpadnih voda

pre tretmana

posle tretmana

* pH

* Temperatura [°C]

* HPK [mg/l]

* BPK5 [mg/l]

* N-joni [mg/l]

* ime i prezime

* datum

FAX

e-mail

* sati na dan

* dana nedeljno

* dana godi

š

nje

* stalno zaposleni

* sezonski radnici

Telefon

Na

č

in ispu

š

tanja otpadnih voda


15

17

18

12

11

13

14

Poplava u Donjem polju, Cetinje

Kvalitet vode za kupanje - Boka Kotorska

0

5

10

15

20

25

30

1996199719981999200020012002

2003 (zima)

broj lokacija

Kategorija I

Kategorija II

Kategorija >II

Havarijski ispust kanalizacione crpne stanice Port Milena, Velika plaža, Ulcinj

2.1Prikaz i utvrđivanje postojećeg stanja kanalizacionih sistema

2.1.1Uvod

Utvrđivanje postojećeg stanja kanalizacionih sistema je sprovedeno kroz upitnike lokalnim vodovodima i na osnovu obilaska objekata na terenu.

Osnovni cilj ove aktivnosti je bilo pribavljanje informacija za potrebe pripreme faznog investicionog plana.

Drugi cilj je bio stvaranje osnove za buduće planiranje i pripremu projekata u sektoru otpadnih voda. Inventar kanalizacione infrestrukture je bio integrisan kao element upravljanja i održavanja u sektoru.

Za potrebe skladištenja podataka je formirana baza podataka u MS Access®- u. MS Access aplikacije za prikazivanje ovih podataka su napravljene za a) podatke o slivnim područjima, b) podatke o crpnim stanicama, c) podatke o podmorskim ispustima I d) za podatke o industriji i raznim insitucijama. Ova baza podataka će biti osnova za rad u budućnosti i preporučuje se njeno redovno dopunjavanje. Baza podataka u MS Access®- u je direktno vezana sa geografskim informacionim sistemom (GIS). Za prikaz podataka u ovom projektu je korišćen programski paket GeoMedia i sledi njegovo dalje korišćenje nakon izrade projekta od strane JP “Regionalni vodovod Crnogorsko primorje”. Na ovaj način, podaci mogu jednostavno da se dopunjuju i da se njima lako upravlja.

GIS aplikacija omogućva korisniku da izabere na karti lokaciju i tako dobije sve podatke u vezi nje. U prozorima koji se odnose na delove baze podataka može da se izvrši pretraživanje podataka i njihova izmena. Proračuni kapaciteta i protoka se takođe mogu vršiti u samoj bazi podataka. Sa ovakvim paketom svi podaci mogu da budu prikazani na karti na različite načine. GIS aplikacije su posebno opisane u ovom projektu u GIS report-u.

Svrha je bila sledeća:

· Da se proceni fizičko stanje (broj, lokacija, funkcionalno stanje, preostali radni vek) postojeće kanalizacione infrastrukture.

· Da se kreira baza za planiranje rehabilitacije, zamene i prošire komponente (planiranje budućih kapaciteta i priprema za projektovanje).

· Da se obezbedi baza budućeg upravljanja i održavanja kanalizacionih sistema.

· Inventar obuhvata prikaz infrastrukture u sektoru otpadnih voda, i to:

· Primarne, sekundarne i tercijarne kolektore do nivoa koji omogućava da se definišu granice slivnih područja,

· Crpne stanice,

· Podmorske ispuste.

Izvod ovih rezultata je priložen u nastavku. Detaljni rezultati su priloženi u Knjizi III – Prilozi.

2.1.2Priključci

Broj priključaka na vodovod i kanalizaciju je dobijen analizom spiskova priključaka dobijenih iz vodovoda. Da bi se procenio procenat priključenosti stanovništva na vodovod i kanalizaciju, korišćeni su i podaci prikupljeni tokom istraživanje domaćinstava.

Tabela 2.1Procenat priključenja stalnih stanovnika u 2003.godini

Stalni stanovnici

Priključci na vodovod

Priključci na kanalizaciju

Ukupno

u gradskom području

broj

od ukupnog broja stanovnika

broj

od priključenih na vodovod

od gradskog stanovništva

Herceg Novi

31,800

21,600

28,900

90%

16,500

55%

75%

Kotor

22,700

17,800

20,100

90%

8,200

40%

45%

Tivat

13,800

10,000

12,900

95%

4,100

30%

40%

Budva

13,900

11,500

12,800

90%

11,400

90%

100%

Bar

42,600

28,000

31,200

75%

16,600

60%

65%

Ulcinj

26,600

13,000

15,600

60%

10,000

65%

75%

Cetinje

20,100

17,700

17,900

90%

9,500

55%

55%

Ukupno

171,500

119,600

139,400

80%

76,300

55%

65%

Procenat priključenosti na kanalizacione sisteme je relativno mali. Oko 35% stanovnika u gradskim područjima nije priključeno na kanalizaciju. Ovo je delom zbog neizgrađenosti primarnih, ali najviše usled nerazvijenosti sekundarnih sistema. Procenat priključenosti na kanalizaciju u gradskom području Budve je skoro 100%, dok je u Ulcinju i Herceg Novom iznad pomenutog proseka (od 65%). U gradskim područjima Kotora i Tivta na kanalizaciju je priključeno 45%, odnosno 40% stanovnika.

2.1.3.Kanalizacione mreže

Ukupna dužina cevi u kanalizacionim mrežama na posmatranom području je 180 km odnosno 1.25 m’ po gradskom stanovniku. Jedinična dužina je mala, ali odgovara procentu priključenosti i tipična je za gradska područja sa stambenim zgradama. U tabeli 2.2 je prikazan inventar kanalizacionih mreža.

Najveći broj kanalizacionih mreža je izgrađen od 1970. I 1980. godine, posebno primarni sistemi. Najveći broj cevi koje datiraju iz tog perioda je od azbest cementa. Nakon tog perioda, ugrađivane su PVC cevi..

Tabela 2.2

Podaci o kanalizacionim mrežama, postojeće stanje 2003.godina

Herceg N.

Kotor

Tivat

Budva

Bar

Ulcinj

Cetinje

Total

Dužina cevovoda

Gravitacioni cevovodi

Km

18.9

19.5

6.0

10.7

56.9

30.5

15.6

158.1

Potisni cevovodi

Km

3.3

7.6

1.0

3.9

2.3

3.0

0

19.9

Total

Km

22.2

27.1

7.0

14.6

59.2

33.5

15.6

179.2

Dužina gravitacionih po glavi gradskog stanovnika

m/st

0.9

1.1

0.6

0.9

1.6

2.3

0.9

1.25

Godina izgradnje

Do 1950

Km

0

0

0

0

0

1.5

0

1.5

1951-1960

Km

0

0

0

0

0

7.0

0.5

7.5

1961-1970

Km

0

0.8

0

0

1.9

7.0

1.9

11.6

1971-1980

Km

22.2

4.8

4.2

14.6

15.4

7.0

0

68.2

1981-1990

Km

0

18.9

1.0

0

18.2

11.0

10.2

59.3

1991-i kasnije

Km

0

2.6

1.8

0

23.7

0

3.0

31.1

Prečnici u mm

Do 200

Km

0.9

6.6

0

0.5

27.4

22.0

3.4

60.8

201-300

Km

7.1

7.0

4.5

6.8

15.6

9.0

7.3

57.3

301-400

Km

3.0

4.7

2.2

5.1

7.9

1.5

1.7

26.1

401-600

Km

4.8

4.7

0.3

2.2

8.1

0

2.5

22.6

601-800

Km

6.4

4.1

0

0

0.2

0

0.7

11.4

801-1000

Km

0

0

0

0

0

1.0

0

1.0

Preko 1000

Km

0

0

0

0

0

0

0

0

Materijal

Asbest Cement

Km

18.9

1.0

4.2

14.6

29.4

7.0

8.4

83.5

Beton

Km

0

1.0

0.3

0

1.1

4.5

5.6

12.5

Prednapregnuti beton

Km

0

3.0

0

0

0

3.0

0.2

6.2

Keramičke

Km

0

3.5

0

0

3.8

1.5

0

8.8

Liveno gvozdene/ Čelične

Km

0

2.6

0

0

0

0

0

2.6

PVC

Km

0

8.4

2.5

0

24.9

17.5

1.4

54.7

HPE

Km

3.3

7.6

0

0

0

0

0

10.9

Kao indikator pokrivenosti kanalizacionom mrežom u gradskim područjima sračunata je prosečna dužina kolektora po gradskom stanovniku. Najniža je u Tivtu (0,6 m/st.), što je u skladu sa podatkom o niskom realizovanom procentu priključenosti. Bar i Ulcinj imaju najveću jediničnu dužinu kolektora zbog velike dužine deonica sa prečnikom do 300 mm u sekundarnoj i tercijarnoj mreži.

Stanje kanalizacionih mreža je procenjeno sa konstruktivnog i hidrauličkog aspekta, kao i aspekta zaštite životne sredine. Rezultati istraživanja su priloženi u tabeli koja sledi.

Tabela 2.3Stanje kanalizacionih mreža, 2003.godina

Herceg Novi

Kotor

Tivat

Budva

Bar

Ulcinj

Cetinje

Fizičko stanje mreže

Dobro

%

30

20

20

Prosečno

%

100

50

80

50

50

80

Loše

%

70

50

50

50

Stanje šahtova

prosečno

prosečno

loše

loše

loše

loše

dobro

Oštečenje kolektora (incidenti)

ponekad

ponekad

ne

ne

ne

ne

nekoliko

Hidrauličko stanje kolektora

Istaložavanje

da/ne

da

da

da

veoma

da

da

da

Prijavljena zagušenja

da/ne

da

da

da

da

da

da

da

Nedovoljan kapacitet

da/ne

Igalo

ne

malo

ne

da

da

da

Stanje sa aspekta zaštite životne sredine

Prečišćavanje

da/ne

ne

Ne

ne

ne

ne

ne

ne

Kominutor

da/ne

ne

Da

ne

da

ne

ne

ne

Česti ispadi iz pogona crpnih stanica

da/ne

da

Da

da

da

da

da

Isključenje pumpi u zimskom periodu

da/ne

da

Ne

da

da

da

da

Prodor kišnice u kolektore

da/ne

da

Da

da

veoma

veoma

da

veoma

Preliv septičkih jama ponire u zemljište

da/ne

da

Da

ne

ne

da

da

da

Izlivanje preliva septičkih jama u kanale za kišu

da/ne

ne

Da

da

da

ne

ne

ne

Fizičko stanje mreže

Fizičko stanje mreže je prijavljeno kao loše do prosečno, a ponegde i dobro. U lošem stanju su naročito starije azbest cementne cevi iz sedamdesetih godina i betonski kolektori sa oštećenjima.

Povremeni kolapsi cevovoda i ulegnuća puteva iznad kolektora su prijavljeni u Herceg Novom, Kotoru i Cetinju.

Fizičko stanje kolektora je klasificirano u sledeće tri kategorije:

Dobro

Kolektor ima jako mala oštećenja površine zidova cevi, a fizičko stanje cevi nije narušeno.

Prosečno

Kolektor ima znatna oštećenja površine zidova cevi, male pukotine, ali nije do sada bilo incidenata. Očekuje se da kolektor bude u funkciji narednih 15 godine sa malim opravkama. Preporuka: započeti program inspekcije na slučajnim uzorcima – za nasumice izabrane kolektore u cilju nadgledanja starenja cevi uopšte.

Loše

Kolektor ima ozbiljne pukotine sa povremenim kolapsima. Za ove kolektore treba da bude sprovedena detaljna inspekcija i definisane mere rehabilitacije. U slučaju pojedinih deonica neće biti dovoljna rehabilitacija, već je rešenje samo zamena. Ostale deonice mogu da budu obnovljene formiranjem nove unutrašnje obloge cevi.

Redovna inspekcija treba da bude sprovođena posebno za kolektore većih prečnika primarnih sistema. Primarni sistemi su najvažniji deo sistema i svako oštećenje može da dovede do nekontrolisanog izlivanja sa posledicama.

Hidrauličko stanje kolektora

Uopšteno govoreći, kanalizacioni sistemi imaju dovoljan hidraulički kapacitet. Konstatovana su manja izlivanja i plavljenja. Mnogi kanalizacioni sistemi nemaju maksimalan broj priključaka. U slučaju intenzivnijeg priključivanja, doći će do naglog uvećanja protoka u cevima.

Iako je prečnik cevi zadovoljavajuć, do zagušenja cevi dolazi usled istaloženih materija i čvrstog otpada u cevima. Šta više, tokom zime dolazi do značajnog prodora kišnice u kanalizacione sisteme.

Inicijalno, kanalizacioni sistemi nisu projektovani kao separacioni. Predviđeni su za prihvat fekalne vode. Danas, oni prihvataju fekalnu vodu sa značajnim udelom kišnice, ponajviše u zimskom periodu, te se može reći da sada kanalizacioni sistemi funkcionišu kao kombinovani.

Razlog za ovu pojavu su neadekvatno razvijena i neodržavana atmosferska kanalizacija u urbanim područjima.Bespravna izgradnja doprinosi ovoj pojavi značajno.

Kanalizacioni sistem Cetinja doveden do faze potpuno kombinovanog sistema. I fekalna i atmosferska voda se izlivaju u ponor, da bi nakon 5km izbile ponovo na površinu u blizini Skadarskog jezera.

2.1.4Crpne stanice

Na posmatranom području radi 27 crpnih stanica koje održavaju JP-a Vodovod i kanalizacija. Spisak crpnih stanica je priložen u tabeli 2.4. sa prikazom postojećeg stanja. Detaljan inventar crpnih stanica je priložen u knjizi III Prilozi, poglavlje 2.1, i predstavlja izvod iz baze podataka crpnih stanica. Sadrži fotografije crpnih stanica i opise postojećeg stanja.

Tabela 2.4Postojeće stanje crpnih stanica u kanalizacionim sistemima

CRPNE STANICE

Q(l/s)

Godina izgradnje

Postojeće stanje

Gradjevinska k.onstrukcija

El.-mehanička oprema

Gradjevinska k.onstrukcija

El.-mehanička oprema

HERCEG NOVI

Igalo

169

1975

1975

Loše

Loše

Forte mare

311

1975

1975

Loše

Loše

Savina

76

1978

1978

Loše

Loše

Meljine

19

1978

1978

Loše

Loše

KOTOR

Plagente

27

1990

2001

Prosečno

Dobro

Stari grad

25

1984

2002

Dobro

Dobro

Peluzica

100

2001

2001

Dobro

Dobro

Solila

68

1991

1991

Prosečno

U fazi rekonstrukcije

TIVAT

Seljanovo

70

1988

1988

Loše

Nije u funkciji

BUDVA

Bečići 1

60

1975

1975

Loše

Loše

Bečići 2

60

1975

1975

Loše

Loše

Pržno

20

1975

1975

Prosečno

Loše

Miločer

1975

1975

Dobro

Loše

Sveti Stefan

17,5

1975

1975

Loše

Loše

Stari grad

1980

1980

Dobro

Loše

Budva 1

90

1975

1975

Loše

Loše

Budva 2

160

1975

1975

Prosečno

Loše

Petrovac

60

1980

1980

Loše

Loše

Kamenovo

1975

1975

Prosečno

Nije u funkciji

BAR

Botun

72

1979

1981

Prosečno

Loše

Topolica

84

1980

1981

Loše

Loše

Volujica

500

1980

1981

Prosečno

Loše

Čanj

45

1979

1979

Prosečno

Loše

ULCINJ

Valdanos

1981

1981

Prosečno

Loše

Pristan

1984

1984

Prosečno

Loše

Velika plaža

1984

1984

Prosečno

Loše

Velika plaža - hoteli

1975

1975

Loše

Loše

Stanje elektomašinske opreme

Stanje elektomašinske opreme je klasificirano u sledeće tri kategorije:

Dobro

Oprema je u dobrom stanju i zamenjena u skorije vreme savremenijom

Prosečno

Oprema je stara, ali funkcioniše. Očekuje se da bude u upotrebi još najmanje 5 godina.

Loše

Oprema je zastarela i često ispada iz pogona. Potrebna je rehabilitacija crpne stanice sa zamenom opreme u narednih 5 godina.

Generalno, crpne stanice su u funkciji, ali je elektromašinska oprema u lošem stanju. Većina elektromašinske opreme datira iz perioda 1970.-1980.. Uz dobro održavanje opreme, radni vek bi mogao da dosegne 20 godina, što bi značilo da bi najveći deo opreme trebalo da bude zamenjen u narednih 5 godina. Osim toga, crpne stanice treba opremiti i uređajima za praćenje i alarmiranje.

U Kotoru je nedavno puštena u rad nova crpna stanica “Peluzica” sa kompletnom automatikom. Ova crpna stanica potiskuje otpadnu vodu ka podmorskom ispustu Trašte. U okviru projekta regionalnog kanalizacionog sistema je i priključenje Tivta, ali ono još nije realizovano. U nekim crpnim stanicama u Kotoru su zamenjene pumpe, dok su neke opremljene rešetkama.

Stanje građevinskh konstrukcija crpnih stanica

Stanje građevinskih konstrukcija crpnih stanica je prosečno do loše. Uz određenu rekonstrukciju, većina njih bi mogla da bude u funkciji narednih 15 do 20 godina.

Stanje građevinskih konstrukcija je klasificirano u sledeće tri kategorije:

Dobro

Građevinska konstrukcija je u prihvatljiom stanju i potrebne su manje intervencije na zidovima.

Prosečno

Građevinska konstrukcija je u prihvatljiom stanju, ali je potrebna rekonstrukcija.

Loše

Građevinska konstrukcija je pre za kompletnu zamenu nego za rehabilitaciju.

Operativnost crpne stanice

Crpne stanice su često zagušene čvrstim otpadom i van pogona usled prekida napajanja električnom energijom. Tokom zime, mnoge su isključene usled malih protoka. Velike količine kišnice izazivaju izlivanje kroz havarijske ispuste.

Hidraulički kapacitet

Dnevne količine ispumpane otpadne vode su procenjene i priložene u knjizi III Prilozi, poglavlje 3. Rezulatati su prezentirani u tabelama 2.5 i 2.6. Potrebno je napomenuti da nisu sva domaćinstva priključena na kanalizacione sisteme, što je u proračunima uzeto u obzir. U nekim slučajevima industrija nije priključena na kanalizacioni sistem, te je u proračunima ostavljena rezerva za potencijalne priključke.

Tabela 2.5Količine otpadnih voda zimi (2003.godina)

Grad

Otpadne vode

Otpadne vode

Ukupna količina

Instalisani

domaćinstava

industrije

otpadne vode

kapacitet pumpi

m3/dan

m3/dan

m3/dan

M3/10 h

Herceg Novi

3,300

100

3,400

14,000

Kotor

900

100

1,000

3,600

Tivat

500

900

1,400

2,500

Budva

4,000

100

4,100

8,000

Bar

4,800

3,100

7,900

20,000

Ulcinj

1,900

100

2,000

nema podataka

Cetinje

1,200

200

1,400

ponor

Ukupno

16,600

4,600

21,200

Tabela 2.6Količine otpadnih voda leti (2003.godina)

Grad

(1) Otpadne vode

Otpadne vode

Ukupna količina

Instalisani

domaćinstava

industrije

otpadne vode

kapacitet pumpi

m3/dan

m3/dan

m3/dan

M3/10 h

Herceg Novi

6,200

100

6,300

14,000

Kotor

1,200

100

1,300

3,600

Tivat

900

900

1,800

2,500

Budva

7,100

100

7,200

8,000

Bar

7,100

3,100

10,200

20,000

Ulcinj

2,900

100

3,000

nema podataka

Cetinje

1,600

200

1,800

ponor

Ukupno

27,000

4,600

31,600

(1) Otpadne vode domaćinstava uključuju i otpadnu vodu turista i institucija, pretpostavljajući punu priključenost

Sve crpne stanice imaju dovoljan kapacitet za odvođenje otpadne vode u zimskom periodu. Procenjeno je da je sadašnji kapacitet crpnih stanica dovoljan isto tako i za letnji period. Jedino crpna stanica u Budvi radi na granici svog kapaciteta.

Kako se merenje količina otpadne vode sprovodi u Kotoru, izvršeno je poređenje izmerenih količina i procenjenih količina otpadne vode. Tokom sušnog perioda, izmereno je oko 2200m3/dan, što je duplo više od procenjene količine. Ovo ukazuje na činjenicu da dolazi do upliva podzemne vode u fekalnu kanalizaciju. Ista pojava je primećena prilikom merenja kvaliteta otpadne vode. Uočen je visok salinitet otpadne vode, što je posledica dotoka slane podzemne vode u kolektore.

2.1.5Podmorski ispusti

Podmorski ispusti su konstruisani kako bi se otpadna voda ispuštala na propisanom odstojanju od obale. Samo 10 ispusta imaju dužinu veću od 1000 m, što bi značilo da se u mnogo slučajeva otpadna voda ispušta neposredno uz obalu. Pogledati procenu stanja životne sredine na nivou sektora otpadnih voda (knjiga III Prilozi).

Podaci o ispustima su priloženi u knjizi III Prilozi, poglavlje 2.2 i deo je prikazan u tabeli 2.7. Ispusti su svrstani u tri kategorije: a) ispusti održavani od strane JP-a Vodovod i kanalizacija koji evakuišu vodu većih naseljenih područja, b) ispusti održavani od strane JP-a Vodovod i kanalizacija, ali u posedu privatnih lica, i c) ilegalni ispusti.

Tabela 2.7Podmorski ispusti

Opština

JP Vik

Lokalni

Ukupno

Herceg Novi

3

25

28

Kotor

6

26

32

Tivat

5

5

10

Budva

4

2

6

Bar

2

0

2

Ulcinj

3

0

3

Cetinje

0

0

0

Total

23

58

81

Ispusti održavani od strane JP-a Vodovod I kanalizacija

Postoje 23 podmorska ispusta kroz koje se potiskuje otpadna voda kanalizacionim crpnim stanicama, a koje održavaju JP-a Vodovod I kanalizacija. Na taj način sva veća neselja ispuštaju otpadnu vodu u more kroz podmorske ispuste. Ispusti u Kotorskom zalivu nisu duboki i dugački (neki do 10m dubine), što utiče na kvalitet površinskog sloja.

Lokalni ispusti

Lokalni ispusti su legalni i održavani od strane JP-a Vodovod i kanalizacija, ali u posedu privatnih lica. Iako nema informacija o funkcionisanju ovih ispusta pretpostavlja se da su u lošem stanju. Najviše ovakvih ispusta ima u Herceg Novom, Kotoru i Tivtu. Nijedan od njih nije duboko položen niti dugačak.

Ilegalni ispusti

Pored legalnih ispusta, uočeno je da se sa mnoga privatna imanja otpadna voda prikuplja i ispušta u more. Shodno specifičnom reljefu, u Boki Kotorskoj mnoge kuće imaju sopstveni (kratak) ispust. Ovakvi ispusti nisu registrovani.

Glavni ispusti

U tabeli 2.8 je navedeno 11 glavnih ispusta i ostaće u upotrebi, kao elementi kanalizacionih sistema u budućnosti. Analiza njihovog hidrauličkog i fizičkog stanja, kao i njihov uticaj na životnu sredinu je priložena u knjizi III Prilozi, prilog 11. Najveći broj ispusta može da podmiri potrebe kanalizacionih sistema i u budućnosti – neki čak 20 godina i više – nakon inspekcije i sprovedenih popravki.

Tabela 2.8Osnovni podaci o glavnim ispustima

Opština

Ispust

Godina

Dužina

(m)

Dubina

(m)

Prečnik

(mm)

Kapacitet

(ekvivalentnih stan.)

Herceg Novi

Forte Mare

1976

1600

42

500

35-50,000

Kotor / Tivat

Trašte

1994

3600

45

600

50-75,000

Tivat

Seljanovo

1988

980

25

450

30-40,000

Budva

Budva

1976

2550

40

500

35-50,000

Sveti Stefan

1975

1700

40

250

10-15,000

Petrovac

19800

1400

40

260

10-15,000

Bar

Čanj

1979

1500

40

250

10-15,000

Bar

1980

348

70

400

20-35,000

Ulcinj

Valdanos

1981

1850

27

350

15-25,000

Pristan

1984

1700

25

300

10-20,000

Velika plaža

1984

1200

22

500

35-50,000

Stanje ispusta

U poslednjoj dekadi je održavanje sistema bilo drastično zapostavljeno. Inspekcija i održavanje mogu da se sprovedu samo angažovanjem ronilaca. Posebno osetljiv deo ispusta je obalni deo gde su cevi izložene dejstvu talasa. Mnogi ispust nemaju stabilizovan obalski deo, te dolazi do izlivanja uz obalu. U Herceg Novom su konstatovana 4 lokalna ispusta sa oštećenjima blizu obale.

Održavanje ispusta se vrši samo po potrebi, što znači da se sprovodi samo nakon oštećenja. Inspekcija se ne sprovodi redovno, iako su nedavno sprovedene u Baru, Budvi i na ispustu Trašte.

2.2Istraživanje velikih institucija

2.2.1Istraživanje

Ispitivanje velikih institucija je sprovedeno u maju 2003.godine. Cilj ispitivanja je bio da se formira baza izvora informacija najvećih proizvođaca otpadne vode, kao sto je industrija i veći turistički kapaciteti.

Spiskovi priključaka dobijeni od JP-a Vodovod i kanalaizacija su korišćeni u odabiru velikih potrošača vode. Izbor je izvršen uključujući svu industriju, velike hotele, nekoliko bolnica i škola. Posećeno je 52 institucije, od kojih 14 fabrika i 26 hotela. Videti tabelu 2.9.

Istraživanje je podrazumevalo prikupljanje informacija o vrsti proizvoda, proizvodnom procesu, potrošnji vode, kvalitetu i količini otpadne vode, kao i o instalacijama kroz koje se ispušta otpadna voda. Videti tabelu 2.10.

Prikupljene informacije su unesene u MSAccess© bazu podataka i mogu da budu ažurirane kako bi služile kao alatka u organizaciji sektora otpadnih voda.

Tabela 2.9Spisak institucija

Tabela 2.10Anketni list

Kvalitet vode za kupanje - otvoreno more

0

5

10

15

20

25

30

1996199719981999200020012002

2003 (zima)

broj lokacija

Kategorija I

Kategorija II

Kategorija >II

2.2.2Zaključci istraživanja

Prvi pregled prikupljenih informacija ukazuje na činjenicu da je u posmatranom području samo nekoliko pravih industrijskih postrojenja. Postojeća industrija nije “teška” i nije potencijalni veliki zagađivač. Ugradnja manjih predtretmana je neophodna kako bi se otpadna voda industrije upuštala u kanalizacione mreže. U tabeli 2.11 je lista predtretmana za tipove industrije i ostale aktivnosti koje su zastupljene u regionu ili koje bi bile zastupljene u budućnosti.

U okviru Master plana, priložen je predlog sporazuma o kvalitetu industrijskih otpadnih voda. Ovakav sporazum determiniše sastav otpadne vode koju industrija treba da ispušta u gradsku kanalizaciju i da definiše cenu. Predlog sporazuma je priložen u knjizi III Prilozi.

Tabela 2.11Predtretmani za različite privredne aktivnosti

Tip industrije

Predtretman

Turizam: Restorani / Hoteli

Separatori masti i ulja / taloženje

Štavljenje kože

Rešetka, taložnik, otklanjanje hroma

Klanice

Rešetka, taložnik, otklanjanje masti,

Sprečavanje ulaska krvi i krvavih otpadaka u otpadnu vodu

Tekstil

Rešetka, taloženje

Transportni servisni centri, garaže

Separatori masti i ulja / taloženje

Mlekare

Korekcija pH-vrednosti otpadne vode

Destilerija / vinarija

Taložnik, zavisno od tipa sirovina

Pivare

Sprečavanje unosa kvasca i preostalog slada u otpadnu vodu

Keramika

Fabrike jestivih ulja

Separatori ulja

Prerada voća i povrća

Rešetka, taložnik

Obložna / metalna industrija

Snižavanje teških metala

Stočarstvo

Sprečavanje unosa đubriva u otpadnu vodu

Drugi zaključak koji se nameće nakon analize rezultata je da mnoge fabrike rade ispod instalisanog kapaciteta. Izvršeno je poređenje proizvodnje iz 1990. i 2003.godine. Samo Luka Bar, Primorka Bar (proizvodnja ulja) i Solana Ulcinj beleže proizvodnju sličnu proizvodnji iz 1990.godine. Brodogradilište Bijela i Remontni zavod u Tivtu rade sa pola kapaciteta u poređenju sa 1990.godinom. Proizvodnja ostalih je jako smanjena. Ukupna potrošnja vode industrije je 5,200 m3/dan, ili samo 50% od količine koja je zabeležena 1990.godine.

Informacije pribavljene tokom istraživanja hotela su upoređene sa raspoloživim podacima o turističkim kapacitetima u regionu i sa podacima o potrošnji vode dobijenim od JP-a Vodovod i kanalizacija. U proseku, potrošnja vode pravnih lica u posmatranom području je oko 83% od potrošnje vode domaćinstava. Od toga, 32 % se odnosi na turizam, manje od 16% na industriju i 35% na ostala pravna lica, što je priloženo u nastavku.

Slika 2.1Postojeća potrošnja vode

2.3Istraživanje domaćinstava

U maju i junu 2003. je sprovedeno istraživanje 700 domaćinstava u gradskim i seoskim područjima. U svakoj od sedam opština je obavljen razgovor sa 75 domačina, čije su kuće priključene na vodovod održavan od strane JP-a Vodovod i kanalizacija (i Merkura u Tivtu), kao predstavnicima 40.300 domaćinstava. U područjima koja nisu pokrivena vodovodom (sa 6.100 domaćinstava) obavljeno je 125 razgovora.

Kompletan izveštaj o sprovedenom istraživanju je priložen u knjizi III Prilozi, poglavlje XX. U nastavku ovog teksta je izvod iz rezultata istraživanja.

2.3.1Tehnički podaci

Od ukupnog broja ispitanih, oko 56% je priključeno na kanalizaciju. Razlike su od opštine do opštine: Budva 92 %, Tivat samo 31%. Nije ustanovljeno da postoje domaćinstva koja su priključena na kanalizaciju, a da pri tome nisu priključena na vodovod.

Dve su grupe onih koji nisu priključeni na kanalizaciju: unutar i van područja koje je pokriveno vodovodom. Konstatovano je da 65 % od priključenih na vodovod nisu priključeni na kanalizaciju (imaju septičke jame), dok preostalih 35% ima sengrupe. U seoskim područjima je taj odnos 50 : 50. Prikaz načina odvodjenja otpadnih voda u posmatranom području je u nastavku.

Slika 2.2 Način odvodjenja otpadnih voda u posmatranom području

Procentualna zastupljenost problema u odvođenju otpadnih voda, koji su prijavljeni od strane ispitanika, je u direktnoj vezi sa tehničkim aspektom i rezulatati su prikazani u tabeli 2.12.

Obe grupe domaćinstava prijavile su probleme sa zapušenim cevima i lošim mirisom. Ako je ispitanik pomenuo probleme, to znači da se problem dogadja 2 do 4 puta godišnje.

Tabela 2.12 Veza tehničkih karakteristika infrastrukture i prijavljenih problema

Incidentne situacije

(desile se više od jednog puta)

Domaćinstva sa priključkom na kanalizaciju

Domaćinstva priključena na septičke jame ili sengrupe

Zapušenja

19.1%

13.4%

Loš miris

17.5%

15.1%

Izlivanje kanalizacije u kuću

5.8%

2.1%

Izlivanje oko kuće i na ulicu

14.2%

6.6%

2.3.2Mišljenje domaćinstava

Uopšteno govoreći, stanovništvo bi radije bilo priključeno na kanalizaciju nego na septičku jamu ili sengrup. Tako ispada da za domaćinstva koja su već priključena na kanalizaciju spremnost da budu priključena na kanalizaciju iznosi 100%. Od ispitanika koji su priključeni na vodovod i nisu priključeni na kanalizaciju, 94% smatra prednošću priključenost na kanalizaciju. U seoskim područjima je stanovništvo rezervisanog stava: 73% ispitanika bi bilo radije priključeno na kanalizaciju kad bi postojala mogućnost izbora. Osnovni prilog ove trvdnje je da je priključenost na kanalizaciju zdravija od upotrebe septičke jame.

Objašnjenje onih koji bi se opredelili za septičku jamu ili sengrup, kad bi imali mogućnost izbora, je da je jeftinije od kanalizacije (52%), ili da nema potrebe menjati nešto što inače dobro funkcioniše (45%).

2.3.3Zadovoljstvo postojećom kanalizacionom infrastrukturom

Nema velike razlike izmedju zadovoljstva priključenih na kanalizaciju i priključenih na septičke jame i sengrupe, što je prikazano u tabeli 2.13 u nastavku.

Tabela 2.13Zadovoljstvo infrastrukturom za odvođenje otpadnih voda

% ispitanika

Domaćinstva sa priključkom na kanalizaciju

Domaćinstva priključena na septičke jame ili sengrupe

Veoma zadovoljan

15%

14%

zadovoljan

26%

40%

dobro

40%

29%

nezadovoljan

12%

11%

Veoma nezadovoljan

7%

6%

Najpovoljnije mišljenje o kanalizaciji je u Ulcinju (3.9 od 5), neposredno ispred Budve i Herceg Novog. Na poslednjem mestu je Tivat sa 2.9 od 5.

2.3.4Odnos ispitanika prema plaćanju

Tabela 2.14 je prikaz odnosa ispitanika koji su priključeni na vodovod prema plaćanju računa za vodovod i kanalizaciju i procenat naplate iznosi više od 85%.

Tabela 2.14Plaćanje računa za vodovod i kanalizaciju

Priključeni na vodovod

% ispitanih

Da, uvek ceo iznos

66%

Da, pun iznos, ali ne uvek

19%

Da, ali ne uvek i ne ceo iznos

13%

Ne, uopšte ne plaćamo račune

2%

Broj ispitanika koji plaćaju račun je najveći u Baru (95%), a odmah zatim u Ulcinju (92%). Na Cetinju je procenat najmanji i iznosi samo 73%, bilo na vreme ili sa zakašnjenjem.

Kao glavni razlog za neplaćanje, ispitanici navode da ne mogu sebi da priušte tj. nedostatak novca (67%) ili zapažanje da je kvalitet usluge slab (22%). Ovaj poslednji razlog je posebno slučaj u Tivtu (65%).

2.3.5Prihvatljivost cene vode i kanalizacije

U tabeli 2.15 su prikazani iznosi prosečnih računa za vodovod i kanalizaciju plaćani od strane ispitanika. Najviši računi su u Budvi i Herceg Novom, dok je udeo kanalizacije u računu relativno visok u Baru i Kotoru. U Tivtu i Cetinju domaćinstva plaćaju najmanje.

Tabela 2.15Računi za vodovod i kanalizaciju, €/mesečno

Ukupno za vodovod i kanalizaciju

Deo koji se odnosi na kanalizaciju

Udeo kanalizacije u prosečnom računu za celu regiju

Herceg Novi

8.05

1.53

95%

Kotor

4.13

2.07

129%

Tivat

3.06

0.71

44%

Budva

12.53

1.47

91%

Bar

7.17

2.30

143%

Ulcinj

7.26

1.79

112%

Cetinje

3.95

0.98

98%

Prosečno

6.53

1.61

100%

56% ispitanika je mišljenja da iznos koji plaćaju na ime kanalizacije odgovara kvalitetu usluge, dok 26% misli da je iznos preveliki (ekstremno veliki procenat je u Kotoru i Tivtu, i to 40% odnosno 38%). U Budvi 35% ispitanika misli da je iznos koji se odnosi na kanalizaciju nizak u odnosu na uslugu. Posebno je zabrinjavajuć podatak koji se odnosi na Tivat, obzirom da su iznosi koji se odnose na kanalizaciju u Tivtu najniži u poredjenju sa ostalim gradovima.

2.3.6Potrošnja vode

Informacije o mesečnim računima za vodu (videti tabelu 2.15), cenama I broju domaćinstava, omogućavaju sračunavanje prosečne potrošnje vode domaćinstava, kao što je prikazano u tabeli 2.16. Velike su razlike u specifičnim normama potrošnje u različitim opštinama, što je takođe konstatovano u prethodnim projektima. Podaci su upotrebljeni u proceni postojeće potrošnje vode; pogledati poglavlje 3.2, tabela 3.6 ovog izveštaja.

Tabela 2.16Prosečna potrošnja vode domaćinstava, maj 2003.godine

Cena vode & kanalizacije (€/m3)

Broj članova domaćinstava

Potrošnja po članu domaćinstva (l/st.dan)

Herceg Novi

0.60

3.8

117

Kotor

0.65

3.7

57

Tivat

0.47

3.8

58

Budva

0.54

3.8

206

Bar

0.60

3.6

111

Ulcinj

0.26

4.3

217

Cetinje

0.66

3.7

53

Prosečno

0.54

3.8

106

2.3.7Spremnost za plaćanje

Spremnost kada je u pitanju plaćanje je procenjena uzimajući u obzir :

1. Spremnost za plaćanje bolje usluge (za one koji su već prikljućeni na kanalizaciju)

2. Spremnost za plaćanje prečišćavanja otpadne vode (za one koji su već priključeni)

3. Spremnost za plaćanje priključenja (za one koji još nisu priključeni na kanalizaciju)

4. Spremnost za plaćanje mesečnih iznosa (za one koji još nisu priključeni)

Spremnost za plaćanje bolje usluge

Oni koji su već priključeni na kanalizaciju su spremni da plate u proseku dodatnih € 1.80 mesečno za bolju uslugu. Osim toga, najveći broj nije spreman uopšte da plati više. Ona domaćinstva koja su spremna, platila bi dodatnih € 2.70. Spremnost za dodatno plaćanje za bolju uslugu više zavisi od mogućnosti da se plati (pročitati : prihodi) nego od nivoa usluge.

Spremnost za plaćanje prečišćavanja otpadne vode

Spremnost za plaćanje prečišćavanja otpadne vode je veća od spremnosti za plaćanje bolje usluge, oko € 2.70 mesečno. Konstatovana je korelacija spremnosti za plaćanje prečišćavanja otpadne vode i brige o zagađenosti životne sredine (vidi 4.8).

Spremnost za plaćanje priključenja

Ispitanici koji jos nisu priključeni na kanalizaciju su pitani da li bi platili priključenje na kanalizacioni sistem. U proseku, ispitanici koji su priključeni na vodovod, a nisu na kanalizaciju (gradsko stanovništvo) su spremni da plate € 230, a ispitanici koji nisu priključeni ni na vodovod ni na kanalizaciju (seosko stanovništvo) € 141. Maksimalno bi bili spremni da plate € 500 odnosno € 300 (oko 15% bi platilo ove iznose i više). Ovi iznosi su dosta niži od iznosa koji je potrebno platiti za priključenje na kanalizaciju.

Spremnost za plaćanje mesečnih iznosa

Ispitanici koji nisu priključeni na kanalizaciju su pitani koliko su spremni da plaćaju za dosadašnje, uobičajene usluge kada je u pitanju kanalizacija. Prosečan iznos je oko € 4.20 mesečno. Ispitanici koji nisu priključeni ni na vodovod ni na kanalizaciju jedan € manje. Ovi iznosi su iznad prosečnog iznosa koji se trenutno plaća u regionu na ime kanalizacije, a iznosi € 1.61 mesečno.

2.3.8Platežna sposobnost

Prihodi domaćinstava

Rezultati istraživanja ukazuju na to da prosečni lični dohodak priključenih na vodovod iznosi € 271 mesečno, pri čemu je Budva na vrhu liste (€ 303), a Ulcinj na dnu liste (€ 209). Prosečni lični dohodak u seoskim područjima iznosi € 214. Oko 60% ispitanika je ocenilo finansijsku situaciju kao “zadovoljavajuću”. Oko 7% domaćinstava je ocenilo svoju finansijsku situaciju kao “siromašan”, 30% kao “veoma siromašan”.

Odraz visine prihoda na platežnu sposobnost

Ispitanici koji su priključeni na vodovod su pitani da li visina mesečnog računa za vodu predstavlja problem. Da nemaju problema sa plaćanjem, odgovorilo je 35% ispitanika. Da ima problem, ali ne veliki 33%, dok je 27% izjavilo da je račun za vodu ozbiljan problem. Preostalih 4% su naveli da ne mogu sebi da priušte tako visok račun.

Mogućnost plaćanja računa

Kako bi se procenila mogućnost plaćanja, pretpostavljeno je da račun za vodu ne treba da bude više od 3-5% od prihoda domaćinstava. Sadašnji računi u svim opštinama su ispod tog opsega. Prosečni udeo računa za vodu i kanalizaciju u prihodu domaćinstva je 2.4%. U Budvi, gde je cena vode najviša u regionu, udeo ovog računa u prihodu iznosi 4.2%. Najniži je u Tivtu (1%) gde su prihodi (u odnosu na ostale opštine) relativno visoki, a račun za vodu i kanalizaciju veoma nizak.

2.3.9Ostali rezultati

Mišljenje o zaštiti životne sredine

Ispitanici su odgovorili i na pitanje koji aspekti sektora otpadnih voda zaslužuju najviše pažnje. Dva aspekta su prepoznata kao najvažnija, i to se više tiču javnog dobra nego što utiču na ispitanike direktno. Kao najvažnije smatra se prečišćavanje otpadne vode (prosečno 4.8 od 5). Zatim, da više stanovnika treba da bude priključeno na kanalizacionu mrežu (prosečno 4.6). Kao treći aspekt je obezbeđenje bolje usluge od strane JP Vodovod i kanalizacija (4.3). Zagušenja i izlivanja otpadne vode u kuću su na poslednjem mestu.

Ovi rezultati potvrđuju stanovište da je 94% gradskog stanovništva “zabrinuto” ili “veoma zabrinuto” zbog ispuštanja netretirane otpadne vode u životnu sredinu. Za seosko stanovništvo je ovaj procenat niži, oko 58%.

Značaj sektora otpadnih voda

Na pitanje da li smatraju važnim da se unapredi infrastruktura sektora otpadnih voda, gradsko stanovništvo se izjasnilo da je to drugo po važnosti, odmah nakon vodosnabdevanja, prosečno 3.9 (na skali od 1 do 5). Za vodosnabdevanje prosečna ocena iznosi 4.4. Za seosko stanovništvo, infrastruktura u sektoru otpadnih voda je manje bitna (3.6), iza vodosnabdevanja i puteva.

2.4Područja sa ugroženom životnom sredinom

2.4.1Strategija procene stanja životne sredine

Primenjena su tri nivoa procene stanja životne sredine:

I.Nivo za definisanje strategije: procena stanja životne sredine na regionalnom nivou, sa ciljem da se prepoznaju zone unutar posmatranog područja koje su ili mogu da budu u opasnosti od zagađenja. Ovaj nivo je uveden kako bi se definisao cilj dugoročnog razvoja.

II.Nivo sektora: procena stanja životne sredine na nivou sektora otpadnih voda, sa ciljem da se utvrdi generalni uticaj tehničkih rešenja na životnu sredinu i kako bi se izvršilo formiranje liste prioriteta razvoja rešenja za sektor otpadnih voda.

III.Nivo aktivnosti: analiza uticaja na životnu sredinu za određene lokacije i specifične aktivnosti za svaku od predloženih mera koja može da ima značajan uticaj na životnu sredinu (npr. određivanje lokacije i izgradnja kanalizacionih mreža, PPOV i podmorskih ispusta).

Kompletna procena stanja životne sredine na regionalnom nivou je priložena u knjizi III Prilozi, dok je u nastavku priložen izvod iz tog teksta.

Procena stanja životne sredine na nivou sektora i za specifična područja sa aspekta ugrožavanja životne sredine priložena su u knjizi III Prilozi u poglavlju 7 i 8. Zaključci iz procene stanja životne sredine na nivou sektora su korišćeni u formulisanju faznih investicionih planova. Pogledati poglavlje 4 u knjizi I.

2.4.2Procena stanja životne sredine na regionalnom nivou

Procena stanja životne sredine na regionalnom nivou ima poseban akcenat na posebno osetljiva područja i kapacitet samoprečišćavanja u pogledu ispuštanja i prečišćavanja otpadne vode iz domaćinstava i industrije, posebno razmatrajući:

-uticaj septičkih jama i sengrupa, kao i nekontrolisano ispuštanje otpadne vode domaćinstava i industrije u seoskim područjima

- ispuštanje otpadne vode domaćinstava, kao što su centralno ispuštanje za sada ne prečišćene ali u budućnosti prečišćene otpadne vode iz kanalizacionih sistema u površinske vode i životnu sredinu (uključujući more)

- ispuštanje otpadne vode industrije, prečišćene ili nakon predtretmana, u kanalizaciju

-određivanje lokacija za sastavne elemente kanalizacionih sistema (glavne kolektore, crpne stanice, prelive, PPOV, podmorske ispuste).

Procene stanja životne sredine na regionalnom nivou opisuje prirodne uslove u posmatranom području, prikazuje postojeće aktivnosti ljudi i njihov uticaj na životnu sredinu, očekivani razvoj kako domaćinstava tako industrije, njihov moguć negativan uticaj na životnu sredinu i daje pregled postojeće zakonske regulative. Analiza na nivou regiona definiše područja koja su ili mogu da budu u opasnosti od zagađenja i daje preporuke kako da se ublaže nepovoljni uticaji i iskoriste mogućnosti razvoja sektora otpadnih voda.

2.4.3Klasifikacija Vode

Tri indikatora su korišćena u klasifikaciji voda, što je prikazano u tabeli 2.17. Svaka od kategorija je definisana serijama specifičnih graničnih vrednosti parametara kvaliteta. Parameti kvaliteta vode za piće su takođe korišćeni za klasifikaciju. Parametri kvaliteta površinskih voda su upotrebljeni za klasifikaciju izvora vode za piće i morske vode.

Tabela 2.17Klasifikacija vode prema kvalitetu

Indikatori

Klasa

Kriterijum

Vode za piće

A1

Dobar kvalitet

A2

Srednji kvalitet

A3

Loš kvalitet

Uzgoj riba i školjki

S

Uzgoj riba najvišeg kvaliteta

Š

Uzgoj školjki

C

Uzgoj riba nižeg kvaliteta

Voda za kupanje

I

Vrlo dobar kvalitet

II

Dobar kvalitet

Površinske vode u posmatranom području su zvanično klasifikovane kao što je priloženo u nastavku .

Tabela 2.18Klasifikacija vode u posmatranom području

Područje

Lokacija

Klasifikacija

Boka Kotorska

Sve, osim lučkih bazena:

A2

C

II

Zatvoreni bazeni u luci Kotor, Tivat, Bijela:

A3

-

-

Otvoreno more

Sve, osim lučkih bazena:

A1

S, Š

I

Zatvoreni lučki bazen u Baru:

A3

-

-

Jezera

Skadarsko jezero, Šasko jezero:

A2

C

II

Reke

Morača, Bojana, Rijeka Crnojevića:

A2

C

II

Mali sezonski vodotokovia):

A1

S

I

a)Ovo je klasifikacija predložena u projektu. .

Kvalitet otpadne vode koja se ispušta će biti određen prema klasifikaciji u tabeli 5.2. Dodatno ce se tokom formiranja standarda za kvalitet otpadne vode za Boku Kotorsku i Skadarsko jezero razmatrati ugroženost usled eutrofikacije (videti poglavlje 3.6 ovog izveštaja).

2.4.4Područja sa ugroženom životnom sredinom

Loš kvalitet vode za kupanje

Iako zagađenje još uvek nije dostiglo alarmantni nivo, pogoršanje kvaliteta vode za kupanje je registrovano duž čitave obale i u Boki Kotorskoj, što je priloženo na slikama 2.3 do 2.5.

· U Boki Kotorskoj je proces najizraženiji. U toku poslednjih sedam godina je na 28 lokacija na kojima se uzimaju uzorci došlo do pada kvaliteta vode za kupanje . Od 21 lokacije na kojoj je 1996.godine prema klasifikaciji voda bila u I kategoriji, 2002.godine samo jedna lokacija je zadržala isti kvalitet. Šta više, u 2002.godini, na 7 lokacija je voda prema klasifikaciji van II kategorije. Najverovatniji uzrok ove pojave su mnogi manji ispusti otpadne vode u zalivu. Rezultati koji se odnose na unutrašnjost kotorskog zaliva su loši kao i za područje Herceg Novog. Kvalitet vode tivatskog zaliva je nešto bolji, verovatno usled manjeg zagađenja iz pravca grada.

· Sličan trend u pogledu kvaliteta vode za kupanje registrovan je u slučaju kvaliteta vode otvorenog mora, ali je ipak nešto manje izražen. Na 20 od 27 lokacija 1996.godine voda je prema klasifikaciji pripadala I kategoriji dok je u 2002. godini taj broj pao na 7. U istoj godini su 3 lokacije imale vodu van II kategorije (Ada, Velika plaža, Mala plaža). Prethodnih godina je voda na lokalitetima Port Milena, Sutomore i Bečići prema klasifikaciji takođe bila van II kategorije.

Slika 2.3Klasifikacija vode, otvoreno more i Boka Kotorska

Prosek za poslednjih osam godina

Klasifikacija vode

prosek za poslednjih 8 godina

0

5

10

15

20

25

30

Otvoreno moreBoka Kotorska

broj lokacija

Kategorija I

Kategorija II

Kategorija >II

wwtp Mr~evo Polje

wwtp Zavala

wwtp Sveti Stefan

wwtp Buljarica

wwtp Virpazar

wwtp Petrovac

0

1

2

3

4

5

km

Slika 2.4Kvalitet vode za kupanje – Boka Kotorska

Eutrofikacija mora

· U Boki Kotorskoj je eutrofikacija evidentna u unutarnjim zalivima (cvetanje fitoplanktona u kotorskom i risanskom zalivu), dok je srednji zaliv (Tivat i Herceg Novi) u zoni rizika. Jedan od indikatora je i providnost vode koja iznosi 3 do 6 m, 16.5m i 19m u Kotorskom, Tivatskom I Hercegnovskom zalivu, redom. Ovo može da bude zaustavljeno samo eliminacijom ili redukcijom nutrienata (azota i fosfora), koji su sastavni deo otpadne vode domaćinstava.

· Duž obale otvorenog mora postoje indikacije da ima eutrofikacije, posebno na Plavim Horizontima i u Buljarici, ali je znatno manje izrazena od procesa u zalivu.

wwtp Buljarica

wwtp Virpazar

wwtp Petrovac

wwtp ^anj

0

1

2

3

4

5

km

Slika 2.5Kvalitet vode za kupanje – otvoreno more

Zagađenje i eutrofikacija slatkih površinskih voda

Skadarsko jezero ima nekoliko lokaliteta sa izraženom eutrofikacijom. Osnovni izvor ovog tipa zagađenja je poljoprivreda, mada i eksploatacija peska i šljunka iz glavne pritoke značajno doprinosi zagađenju. Industrija u okolini Podgorice, kao i otpadna voda domaćinstava iz grada su takođe zagađivači. Doprinos zagađenju jezera iz pravca posmatranog područja ovog projekta je relativno mali, što znači da trajna zaštita jezera može da bude postignuta samo smanjenjem glavnih izvora zagađenja.

(Moguće) Zagađenje podzemne vode

Uzimajući u obzir konfiguraciju zemljišta i podzemne vode u zaleđu Velike plaže u Ulcinju (plitak neograničen akvifer), i povećanje broja stambenih i turističkih objekata, ispuštanje otpadne vode u zemljište treba da bude sprečeno.

2.4.5Ograničenja u lociranju infrastrukture sektora otpadnih voda

Nadzemni radovi na izgradnji kanalizacione mreže i PPOV treba da budu izbegnuti na svim turističkim lokacijama, u područjima sa zaštićenom prirodom i na kulturno-istorijskim lokalitetima. Kasnije će se u ograničenja uvrstiti i podvodna arheološka nalazišta, kojih ima nekoliko duž obale.

Ograničenja ili posebna pažnja u toku planiranja, projektovanja i izgradnje su posebno potrebna u sledećim područjima:

· Solila Tivat, jedinstvena močvara, posebno za gnežđenje ptica u zimskom periodu . Predloženo je da ovo područje bude zakonom zaštićeno. Ovo bi se odnosilo na zabranu izgradnje unutar područja močvare.

· Centri starih gradova Kotor i Herceg Novi. Stare zgrade su staništa retkih ptica i slepih miševa.

· Poluostrvo Luštica, područje sa najbolje očuvanim biljnim svetom u primorju.

· Buljarica, čije močvare treba zadržati kao delove budućih turističkih komleksa.

· Zaleđe Velike plaže (Donji Stoj) u Ulcinju, treba razmatrati kao glavno područje za očuvanje životinjskog sveta u primorju. Zaštita treba da bude planirana na republičkom nivou u formi parka prirode.

2.5Postojeći problemi i uska grla – Izvod

U poglavlju 2.1 knjige I su priloženi postojeće stanje i inventar raspoložive kanalizacione infrastructure. U poglavlju 2.4 knjige I je data procena ugroženosti životne sredine, posebno kada je u pitanju neadekvatno upravljanje sektorom otpadne vode.

Poglavlje 2.5 knjige I ima za cilj da dovede u vezu ove dve procene i identifikuje probleme u sektoru otpadnih voda koji zehtevaju pažnju. Svrha je da se tehnički obrazloži ono što zahteva hitno rešavanje, a u isto vreme da se rezimiraju postojeći problemi kako bi se koristili kao smernica za buduće planiranje što je priloženo u poglavlju 4 knjige I. Druga smernica bi bila cilj dugoročnog razvoja, formulisan u poglavlju 3 knjige I.

U poglavljima 2.5.1 i 2.5.2.ji prikaz problematike celog područja, dok je u poglavlju 3 sortirana po opštinama.

2.5.1Opšti problemi

Ugrožavanje životne sredine prouzrokovano izgradnjom i funkcionisanjem kanalizacionih sistema koje se odnosi na celo posmatrano područje obuhvata nekoliko aspekata.

Havarijski prelivi / ispusti crpnih stanica

Česti prekidi u napajanju električnom energijom dotrajale opreme uzrokuju često izlivanje kroz havarijske ispuste kanalizacionih crpnih stanica. Prelivanja se vrše obično u najbližu površinsku vodu (Boka Kotorska ili otvoreno more) kroz kratke cevi, zagađujući priobalne vode.

Isključivanje crpnih stanica tokom zime

Tokom zimskog perioda, crpne stanice su vrlo često isključene u cilju smanjenja potrošnje električne energije na osnovu odluke službe za održavanje kanalizacije. Posledica toga je izlivanje otpadne vode kroz havarijske ispuste.

Prelivanje septičkih jama u kanale za atmosfersku vodu

Shodno rezulatatima istraživanja domaćinstava (poglavlje 2.3), oko 25% septičkih jama I sengrupa ima prelive u kanale za atmosfersku vodu, što je izvor zagađenja. U pitanju je 6.000 domaćinstava.

Talog i čvrsti otpad u cevima

Ovo je uzrok mnogim začepljenjima u gravitacionim cevovodima, a isto tako i izlivanja neprerađene otpadne vode na ulicama. Čvrsti otpad u cevima otežava i rad pumpi i izaziva prekide rada. Nedovoljno održavanje kanalizacionih mreža je osnovni problem. Rezultat su oštećeni i otvoreni šahtovi i talog u cevima.

Prodor kišnice u kanalizacione sisteme

Iako su kanalizacioni sitemi projektovani kao separacioni, u kolektorima je vrlo često kišnica. Ona dospeva ponekad kroz šahtove, a često kroz ilegalne priključke (otpadna voda domaćinstava pomešana sa kišnicom). Sve to izaziva havarijska prelivanja i plavljenja puteva.

Otpadna voda se ispušta u more bez ikakvog tretmana

Prikupljanje otpadne vode i odvođenje iste cevima, unapređuje zdravlje stanovništva unutar kanalisanih područja. Međutim, posledica je koncentrisano odlaganje prikupljene otpadne vode na samo nekoliko mesta. Ukoliko se zatim ispušta neprečišćena, ugrožava životnu sredinu.

Neodgovarajući podmorski ispusti

Od oko 80 podmorskih ispusta na posmatranom području, samo 10 je duže od 1000 m. Mnogi kratki ispusti su uzrok izlivanja blizu obale, zagađujući vodu za kupanje koliformnim bakterijama iz fekalija. Evidentna je korelacija ovog podatka i konstatovanog lošeg do srednjeg kvaliteta vode za kupanje. Pogledati poglavlje 2.4.

Nekoliko dugačkih ispusta su namenjeni relativno velikim slivnim područjima što znatno ublažava problem. Ipak, jedan od prioriteta je isključenje više kratkih ispusta.

2.5.2Specifični problemi

Najveći problemi u svakoj od sedam opština su ukratko prezentirani u nastavku.

Herceg Novi

Na teritoriji opštine su mnogi kratki ispusti u Boku Kotorsku. To je direktna opasnost po kvalitet vode za kupanje, što je registrovano i u anlizama uzoraka. Tokom poslednjih osam godina, situacija se pogoršavala (pogledati sliku 2.4). Potrebno je proširiti kanalizacionu mrežu, isključiti više manjih ispusta i zaustaviti izlivanje otpadne vode blizu obale.

Glavni dugački ispust doseže duboko u zaliv i pomaže rešavanju gore navedenog problema. Kontinuirano ispuštanje u zaliv povećava rizik od eutrofikacije. Biće potrebno da se otpadna voda prečisti pre upuštanja u zaliv ili da se sprovede dalje, do otvorenog mora. Ovakve mere zahtevaju velike investicije.

Kotor

Kao i u Herceg Novom, više manjih ispusta je položeno blizu obale, direktno ugrožavajući kvalitet vode za kupanje. Potrebno je hitno proširiti kanalizacionu mrežu, isključiti više manjih ispusta i zaustaviti izlivanje otpadne vode blizu obale.

Regionalni kanalizacioni system Trašte ne radi punim kapacitetom. I dalje se velika količina otpadne vode izliva u zaliv, ubrzavajući eutrofikaciju.

Tivat

Samo nekoliko područja na teritoriji opštine Tivat je kanalisano, predstavljajući opasnost po zdravlje stanovništva unutar naseljenih područja. Tokom istraživanja domaćinstava (poglavlje 2.3), ustanovljeno je da su građani Tivta najnezadovoljniji stanjem u sektoru otpadnih voda. Najveći deo otpadne vode se izliva u zaliv, povećavajući problem eutrofikacije. Osim toga, kanalizaciona mreža u Tivtu nije još uvek priključena na regionalni kanalizacioni sistem Kotor – Trašte. Neophodno je što pre izvršiti priključenje.

Budva

Kanalizacioni sistem u Budvi je dobro razvijen I ima najveći procenat priključenja domaćinstava od svih gradova na obali. I pored toga, pojedini njegovi delovi ne funkcionišu zadovoljavajuće. Kanalizacione crpne stanice nemaju odgovarajuće dimenzionisane havarijske ispuste, što ima za posledicu izlivanje otpadne vode blizu obale, nekad čak i na plazu. Neophodno je što pre napraviti odgovarajuće havarijske ispuste.

Bar

Najveci problem Barske opštine je nedostatak ispusta u kanalizacionom sistemu Sutomore, zbog čega se otpadna voda izliva blizu obale, ugrožavajući plažu i kvalitet vode za kupanje. Neophodno je izgraditi odgovarajući ispust ili priključiti Sutomorski kanalizacioni sistem Barskom.

Ulcinj

Otpadna voda nekoliko hotela u kompleksu Velika plaža se ispušta u Port Milenu. Isto tako i iz okolnih domaćinstava u istoj zoni. Loš kvalitet vode za kupanje izmeren na plaži blizu ušća reke je očigledno posledica izlivanja otpadnih voda. Neophodno je povezivanje hotela na postojeći ispust.

Cetinje

Grad Cetinje ima prvenstveno problem sa odvođenjem atmosferskih voda. Kapacitet ponora u Donjem polju, u smislu odvodjenja, sa godinama opada, sa verovatnoćom da je to usled istaložavanja čvrstog otpada koji ulazi u ponor zajedno sa otpadnom vodom. U vreme intenzivnih kiša u Donjem polju su plavljenja koja ugrožavaju privatna vlasništva. Kako se u isti ponor uliva i otpadna voda, voda koja plavi Donje polje sadrži u sebi i otpadnu vodu što je pretnja za zdravlje stanovništva. To bi značilo da problem otpanih voda mora da se rešava nakon rešenja problema atmosferskih voda.

Navedeni problemi nisu ujedno i lista prioriteta, već spisak problema koji zahtevaju hitno rešavanje. Takođe, primetna je potreba za različitim merama. Na primer, biće mnogo jednostavnije da se koriguje režim prelivanja u crpnim stanicama u Budvi, nego da se isključi više manjih ispusta u Boki Kotorskoj.

Sve navedeno je obrađeno u prvoj fazi investicionog plana i prezentirano u poglavlju 4 knjige I.

3.CILJ DUGOROČNOG RAZVOJA

Plaže u Budvi: Bečići u avgustu

3.1Važeća regulativa koja se odnosi na problematiku otpadne vode

3.1.1Uvod

Pregled važeće zakonske regulative koja se odnosi na upravljanje sektorom otpadnih voda je izvršen sa sledećim ciljem:

· Da se utvrdi koja regulative treba da ostane na snazi dugoročno

· Da se proceni sadašnja praksa I njeni nedostaci u sektoru otpadnih voda

· Da se preporuči šta u regulative treba da se dopuni i izmeni kako bi se dostigao cilj dugoročnog razvoja sektora.

Pregled se odnosi na sledeće:

1. Opcije za ponovnu upotrebu efluenta

2. Opcije za tretman, upotrebu i odlaganje mulja

3. Predlozi standarda za efluent, i

4. Opcije prečišćavanja otpadne vode.

Kompletan izveštaj je priložen u knjizi III Prilozi. U nastavku ovog teksta je izvod iz izveštaja.

Zaključci pregleda su uvršćeni u Uputstvo za planiranje i projektovanje, koje je jedan od delova projekta. Uputstvo je prezentirano u knjizi III Prilozi.

3.1..2Opcije za ponovnu upotrebu efluenta

Korišćenje tretiranog efluenta ima značajan potencijal, posebno za ponovnu upotrebu u poljoprivredi. Postoji mogućnost da se sva količina efluenta u budućnosti upotrebi upravo u poljoprivredi. Efluent bi mogao da se upotrebi za navodnjavanje oko 1400 ha, a samo voćnjaka ima na oko 5000 ha. Ograničenje u korišćenju efluenta je mala površina parcela na kojima su zastupljene poljoprivredne aktivnosti, što čini izgradnju i rad sistema za navodnjavanje vrlo skupim. Veće površine parcela bi povećale opravdanost izgradnje. U tabeli 3.1 je lista područja sa većim površinama parcela koja su u blizini potencijalnih lokacija PPOV.

Ponovna upotreba efluenta u gradovima i u parkovima je takođe atraktivna opcija i zbog toga što će umanjiti potrebe za vodom (iz vodovoda) u toku letnjeg perioda. Medjutim, ograničenje za ovaj slučaj su standardi koji zahtevaju visok kvalitet efluenta (naročito kada su koliformne bakterije u pitanju, zbog rizika da će stanovništvo biti u kontaktu sa ovom vodom).

Tabela 3.1 Potencijalna područja za navodnjavanje

Opština

Područja za navodnjavanje

Herceg Novi

· Sutorina

· Parkovi i bašte u Herceg Novom

Kotor / Tivat

· Severno od puta između Tivta i Budve, zapadno od Radanovića (Grbalj)

· Južno od aerodroma Tivat

Budva

· Južno od Lastve Grbaljske (Mrčevo Polje), uz put od Tivta do Budve

· Parkovi i bašte u Budvi

Bar

· Sjeverno od Bara (Burtaiši)

· Parkovi i bašte u Baru

Ulcinj

· Zapadno od solane (Ulcinjsko polje i Zoganjsko polje)

· Zaleđe Velike plaže (Gonji Stoj)

· Parkovi i bašte u Ulcinju

Cetinje

· Okolina Cetinja (ograničenje je mali format parcela)

Pretpostavlja se da će proći nekoliko godina do izgradnje PPOV i mogućnosti da se koristi efluent u poljoprivredi. U toku tog perioda može da bude razvijeno prihvatanje tretiranog efluenta od strane poljoprivrede.

3.1.3Opcije za tretman, upotrebu i odlaganje mulja

Mulj je neizbežan nusproizvod svakog PPOV. Upravljanje muljem je verovatno najvažniji element strategije razvoja kanalizacije i tretmana mulja, jer određuje potreban stepen, a ponekad i vrstu prečišćavanja. Zato je važno da se razmotre različite opcije odlaganja i recikliranja mulja u ranim fazama postavljanja strategije.

Opcije recikliranja i odlaganja mulja podrazumevaju upotrebu u poljoprivredi i odlaganje na sanitarne deponije. U nekim zemljama se koristi u šumarstvu, zatim kao gorivo i građevinski materijal. Ako se mulj koristi kao đubrivo u poljoprivredi, potrebna je stabilizacija (stabilizacija krečom, pasterizacija i digestija) i smanjenje patogenih bakterija kako bi se smanjio rizik po zdravlje. Ukoliko se mulj odlaže na deponiji onda je dovoljan niži nivo tretmana mulja i mehanička dehidratacija (centrifugom ili presama).

Upotreba mulja kao đubriva u poljoprivredi je značajan potencijal i sa aspekta zaštite životne sredine je opcija sa najviše prednosti. Dugoročno gledano, oko 4.400 ha poljoprivrednih površina bi bilo potrebno da se sav mulj primeni i ta površina je raspoloživa. U svakom slučaju, potrebni su posebni propisi za bezbedno rukovanje muljem. Takođe, treba proceniti spremnost poljoprivrednika da primenjuju mulj na farmama..

Na ovom nivou, odlaganje mulja na deponije treba da bude razmotreno kao dugoročno rešenje, ali i kao rezervna opcija, ukoliko upotreba mulja u poljoprivredi nije moguća usled sezonskih ograničenja ili kako bi se smanjila zapremina potrebna za skladištenje mulja na PPOV.

3.1.4Standardi za efluent

Procedura za uspostavljanje odgovarajućih standarda za effluent obuhvata sledeće korake:

· definisanje moguće upotrebe vode recipijenta (videti poglavlje 2.4.3);

· određivanje opcija / strategije upotrebe efluenta (poglavlje 3.1.2);

· definisanje politike i ciljeva u pogledu kvaliteta vode, kako bi se zaštitio potencijalni recipijent i obezbedio kvalitet efluenta potreban za ponovnu upotrebu;

· definisanje standarda efluenta kako bi se postigao traženi kvalitet vode i predložena upotreba efluenta.

Osim toga, uobičajeno je da tretman i ispuštanje efluenta budu regulisani zakonom. I republički zakoni i propisi EU su pregledani, imajući u vidu činjenicu da je namera Crne Gore da prihvati propise EU. Republička regulativa za kvalitet vode za kupanje je slična propisima EU. Republički zakon koji se odnosi na ispuštanje kroz dugačke podmorske ispuste u more i za ispuštanje u površinske vode je vrlo strog i rezultira će skupom infrastrukturom.

EU Direktive za priobalne vode zahtevaju sekundarni tretman (posebno odstranjivanje BPK5 i HPK) za sva naselja sa više od 10,000 stanovnika do 2005.godine, i to:

1. u slučaju ispuštanja u “osetljive vode”, kada je potreban dodatni tretman koji uključuje otklanjanje nutrienata. Ovo bi se odnosilo na Boku Kotorsku čija će voda postati eutrofična ukoliko se ništa ne preduzme.

2. u slučaju ispuštanja u “manje osetljive vode”, moguće je primeniti niži standard, ali uz obavezan primarni tretman. Ovo bi moglo da se primeni na ispuštanje kroz dugačke ispuste u Jadransko more.

Standardi za efluent za kopnene vode su specifični od lokacije do lokacije. Ovo se posebno odnosi na ispuštanje iz PPOV Cetinje. Kada su u pitanju neki parametri u odnosu na postojeće republičke zakone mogu se usvojiti niži standardi ako je otpadna voda tretirana, takođe i zbog relativno malog uticaja ovog zagađenja na ukupno zagađenje Skadarskog jezera.

Standardi za efluent koji će se koristiti u poljoprivredi imaju za cilj da utvrde količinu nutrienata u efluentu. Zavisno od konkretne upotrebe, može biti potrebna dezinfekcija.

Tabela 3.2 prikazuje predložene standarde za efluent u posmatranom području.

Tabela 3.2Predloženi standardi za effluent u posmatranom području

Voda u koju se ispušta efluent

Dugi podmorski ispusti a)

Voda za kupanje,

Uzgoj školjki b)

Boka Kotorska

Cetinje (indirektno u Skadarsko jezero)

Upotreba u poljoprivredi

Primarni tretman

Rešetke i primarna sedimentacija

Sekundarni tretman

BPK<25mg/la)

SM<35mg/l a)

BPK<25mg/l

SM<35mg/l

BPK<25mg/l

SM<35mg/l

BPK<20mg/l

SM<30mg/l

BPK<35mg/l

SM<30mg/l

Tercijarni tretman

P < 1mg/l

N < 10mg/l

Možda smanjenje P i N

dezinfekcija

dezinfekcija c)

Možda dezinfekcija

dezinfekcija

a) Ukoliko se izlivanje vrši u vode koje su označene kao manje osetljive vode (Jadransko more), onda standard za otklanjanje BOD i SM može da bude olakšan.

b) Pretpostavka je da su kratki ispusti u blizini ovih voda.

c) Potrebe za dezinfekcijom zavise od dužine ispusta u zaliv.

3.1.5Opcije prečišćavanja otpadne vode

Nekoliko faktora je razmotreno prilikom izbora procesa prečišćavanja otpadne vode, među kojima su najznačajniji:

· Protoci i opterećenja i velike varijacije protoka i opterećenja (pogodno za primenu manjih jedinica);

· Standardi za efluent;

· Investicije i troškovi održavanja;

· Mogućnost fazne izgradnje;

· Zahtevi u vezi rada i održavanja PPOV;

· Zahtevi koji se odnose na prostor (složena PPOV će biti potrebna na mnogim lokacijama);

· Zaštita životne sredine

Razmotrena je tehnologija svakog nivoa procesa prečišćavanja otpadne vode (prethodni, primarni, sekundarni i tercijarni). Sistemi za prirodni tretman, kao što su, na primer, fakultativne lagune (uključujući lagune sa ubrzanim procesom), lagune za aeraciju i polja (reed beds) nisu detaljno razmatrane jer zahtevaju veliki prostor, koji u priobalju nije raspoloživ.

Opcije za tretman u smislu tehnološkog postupka su međusobno veoma slične za različite lokacije ispusta, s obzirom da je raspoloživost zemljišta izgleda dominantan faktor. Razlike u opcijama su uglavnom u obimu stepena prečišćavanja, konkretno - da li će biti tercijarnog tretmana (što je npr. potrebno u slučaju ispuštanja u Boku Kotorsku) ili sekundarnog tretmana (u kratkoročnom periodu nije potrebno za duge podmorske ispuste).

· Prethodni tretman uključuje rešetke i uklanjanje peska. U ovom slučaju moguće je odlaganje mulja u septičke jame.

· Primarni treatman podrazumeva uobičajeno primarno taloženje, korak koji može da bude izostavljen ukoliko je predviđen sekundarni tretman.

· Sekundarni tretman može da sadrži kanal za oksidaciju, sadržni reaktor ili biološke filtere. Kao alternativa je konvencionalni aktivni tretman mulja, te bi u tom slucaju bio potreban primarni tretman.

· Tercijarni tretman je dovođenje efluenta do kvaliteta potrebnog

ZAVRŠNI TEHNIČKI IZVEŠTAJ · Web viewZAVRŠNI TEHNIČKI IZVEŠTAJ KNJIGA I Glavni izveštaj...

Documents

Transcript of ZAVRŠNI TEHNIČKI IZVEŠTAJ · Web viewZAVRŠNI TEHNIČKI IZVEŠTAJ KNJIGA I Glavni izveštaj...