Zarządzanie ryzykiem finansowym w biznesie i życiu osobistym

76
Zarządzanie ryzykiem finansowym w biznesie i życiu osobistym

Transcript of Zarządzanie ryzykiem finansowym w biznesie i życiu osobistym

 

 

 

Zarządzanie ryzykiem finansowym w biznesie i życiu osobistym

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

    

 

 

Program „Nowoczesne Zarządzanie Biznesem”

Skrypt nr 1

Zarządzanie ryzykiem finansowym w biznesie i życiu osobistym

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Warszawa, luty 2016 r. 

 

Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą kserograficzną, fotograficzną oraz kopiowanie na nośniku filmowym, magnetycznym  lub innym skutkuje naruszeniem praw autorskich niniejszej publikacji. 

 

Wszystkie  znaki  występujące  w  tekście  są  zastrzeżonymi  znakami  firmowymi  bądź towarowymi ich właścicieli. 

 

 

 

Redakcja: 

Marcin Wąsik‐Wiszniewski  

 

Autorzy: 

prof. zw. dr hab. Stanisław Kasiewicz  

dr Tadeusz Białek 

dr Waldemar Rogowski  

dr Patrycjusz Rozpiątkowski  

dr Tadeusz Winkler‐Drews 

Agnieszka Gołębiowska 

Grzegorz Kondek 

 

Skrypt  poświęcony  zagadnieniom  zarządzania  ryzykiem  finansowym  w  biznesie  i  życiu osobistym.  Tematyką  obejmuje  zaplecze  informacyjne  sektora  bankowego,  znaczenie wymiany informacji gospodarczych dla konsumentów i przedsiębiorców. Zawiera również opis informacji, jakie banki zbierają na temat konsumentów i przedsiębiorców oraz wskazówki jak każdy konsument może sprawdzić  informacje na swój temat. Znajdują się w nim  informacje              o  rynku  nieruchomości  ‐  System  Analiz  i Monitorowania  Rynku Obrotu Nieruchomościami oraz    rozdział  poświęcony  przeciwdziałaniu  wykorzystaniu  cudzej  tożsamości  do  celów przestępczych. 

Skrypt  przygotowany  we  współpracy  z  partnerami  Programu  Nowoczesne  Zarządzanie Biznesem:  Związek  Banków  Polskich,  Biuro  Informacji  Kredytowej  S.A.,  Biuro  Informacji Gospodarczej InfoMonitor S.A. 

 

    

 

Wydawca: 

Centrum Prawa Bankowego i Informacji Sp. z o.o. 

ul. Kruczkowskiego 8; 00‐380 Warszawa 

www.cpb.pl 

 

 

 

 

 

 

SPIS TREŚCI 

I  WSTĘP ‐ RYZYKO WE WSPÓŁCZESNYM BIZNESIE ......................................... 8 

1.  CZYNNIKI SUKCESU WE WSPÓŁCZESNYM BIZNESIE ........................................................ 8 

2.  POJĘCIE I ISTOTA RYZYKA WE WSPÓŁCZESNYM BIZNESIE ................................................. 8 2.1.  Cechy ryzyka ......................................................................................................... 9 2.2.  Ryzyko a niepewność .......................................................................................... 11 2.3.  Proces zarządzania ryzykiem .............................................................................. 11 2.4.  Informacja w procesie zarządzania ryzykiem ...................................................... 12 

3.  OGRANICZENIE RYZYKA Z WYKORZYSTANIEM INFORMACJI FINANSOWYCH ....................... 13 

II  INFORMACJE W DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ ....................................... 14 

1.  RYNEK WYMIANY INFORMACJI W EUROPIE I NA ŚWIECIE .............................................. 14 

2.  MOŻLIWOŚCI TRANSGRANICZNEJ WYMIANY INFORMACJI FINANSOWYCH ........................ 16 2.1.  Transgraniczna wymiana informacji kredytowej ................................................ 16 2.2.  Transgraniczna wymiana informacji gospodarczej ............................................. 18 

3.  CHARAKTERYSTYKA POLSKIEGO RYNKU WYMIANY INFORMACJI I DANYCH 

GOSPODARCZYCH ................................................................................................. 19 3.1.  Aspekty prawne .................................................................................................. 19 3.2.  Wymiana informacji gospodarczych a ochrona danych osobowych .................. 21 3.3.  Wymiana informacji finansowych a tajemnica bankowa ................................... 22 3.4.  Biuro Informacji Gospodarczej (BIG) ................................................................... 22 

4.  SYSTEMY WYMIANY INFORMACJI KREDYTOWYCH W POLSCE ......................................... 23 4.1.  Biuro Informacji Kredytowej ............................................................................... 23 4.2.  System BANKOWY REJESTR (System BR) ............................................................ 23 

III  WYMIANA INFORMACJI GOSPODARCZYCH NA POLSKIM RYNKU ............... 26 

1.  ROLA INFORMACJI GOSPODARCZEJ .......................................................................... 26 1.1.  Definicja Informacji Gospodarczej ...................................................................... 26 

2.  ZASADY DZIAŁANIA BIUR INFORMACJI GOSPODARCZEJ ................................................. 27 2.1.  Kto i jakie informacje gospodarcze może przekazywać do BIG InfoMonitor? .... 27 2.2.  Sposoby przekazywania danych dłużników do BIG ............................................. 28 

2.2.1.  Warunki przekazywania IG wynikających z określonego stosunku prawnego (najczęściej z umowy) ............................................................. 28 

2.2.2.  Warunki przekazywania IG potwierdzonych tytułem wykonawczym ..... 29 

3.  OBSZARY DZIAŁALNOŚCI BIG INFOMONITOR ............................................................ 29 3.1.  Jakie dane znajdują się w rejestrze dłużników BIG InfoMonitor? ....................... 29 

3.1.1.  Czemu służy pobieranie raportów z systemu BIG InfoMonitor? ............. 30 3.2.  Rodzaje raportów ............................................................................................... 31 

3.2.1.  Raport o konsumencie ............................................................................. 31 3.2.2.  Raport o przedsiębiorcy ........................................................................... 31 3.2.3.  Raport o dokumencie .............................................................................. 32 3.2.4.  Raport o sobie ......................................................................................... 32 3.2.5.  Raport z rejestru zapytań ........................................................................ 33 

3.3.  Windykacja – wpisywanie dłużnika do BIG ......................................................... 33 3.4.  Potwierdzanie wiarygodności ............................................................................. 33 

IV  RYNEK WYMIANY INFORMACJI KREDYTOWYCH W POLSCE ....................... 37 

1.  GENEZA I ROLA BIK S.A......................................................................................... 37 

2.  DANE KLIENTA W BAZIE BIK ................................................................................... 40 

3.  OKRESY PRZETWARZANIA PRZEZ BIK DANYCH O ZOBOWIĄZANIACH ............................... 41 

4.  OCENA PUNKTOWA .............................................................................................. 43 

5.  PRAWO DO WGLĄDU I KOREKTY DANYCH .................................................................. 44 

6.  HISTORIA DOBRZE WIDZIANA .................................................................................. 45 6.1.  Certyfikat wiarygodności .................................................................................... 46 6.2.  Ochrona tożsamości ............................................................................................ 47 

7.  MECHANIZM I ZASADY WYMIANY INFORMACJI KREDYTOWEJ – BIK JAKO ELEMENT 

INFRASTRUKTURY SEKTORA FINANSOWEGO ............................................................... 47 

8.  PODSTAWY PRAWNE ............................................................................................. 50 

9.  RÓŻNICE POMIĘDZY BIK A BIG ............................................................................... 53 

V  INFORMACJE O RYNKU NIERUCHOMOŚCI – SYSTEM ANALIZ I MONITOROWANIA RYNKU OBROTU NIERUCHOMOŚCIAMI (AMRON) ....... 55 

1.  WPROWADZENIE – ZNACZENIE DOSTĘPU DO INFORMACJI DLA ROZWOJU RYNKU 

NIERUCHOMOŚCI W POLSCE ................................................................................... 55 

2.  PUBLICZNY ZASÓB INFORMACJI O NIERUCHOMOŚCIACH .............................................. 55 

3.  NIEZNAJOMOŚĆ RYNKU SZKODZI ............................................................................. 58 

4.  SYSTEM ANALIZ I MONITOROWANIA RYNKU OBROTU NIERUCHOMOŚCIAMI .................. 59 4.1.  Informacje podstawowe ..................................................................................... 59 4.2.  Przepisy nadzorcze regulujące zakres i zasady uczestnictwa banków w 

Systemie AMRON ................................................................................................ 60 4.3.  Struktura bazy danych AMRON .......................................................................... 64 4.4.  Charakterystyka Systemu AMRON ...................................................................... 66 4.5.  Usługi dodatkowe świadczone przez Centrum AMRON ..................................... 67 

VI  PRZECIWDZIAŁANIE WYKORZYSTANIU CUDZEJ TOŻSAMOŚCI DO CELÓW PRZESTĘPCZYCH ............................................................................ 69 

1.  SYSTEM DOKUMENTY ZASTRZEŻONE ................................................................ 69 1.1.  Cele prowadzenia Systemu DOKUMENTY ZASTRZEŻONE ................................... 69 1.2.  Podstawowe rodzaje przestępstw z użyciem cudzej tożsamości ....................... 69 1.3.  Zasady funkcjonowania Systemu DZ ................................................................... 70 1.4.  Co robić w sytuacji utraty dokumentów ............................................................. 70 

2.  SYSTEM ZASTRZEGANIA KART ................................................................................. 71 

 

I Wstęp - ryzyko we współczesnym biznesie

1. Czynniki sukcesu we współczesnym biznesie dr Tadeusz Winkler‐Drews 

Znakiem  czasu  jest  rozwój  nowych  technologii  komunikacyjnych  i  informatycznych. Gromadzenie  i  przetwarzanie  danych  pozwala  uzyskać  dostęp  do  zasobów informacyjnych, które poszerzają zakres możliwych kierunków działania.  Informacja  jest obecnie uznawana za najdroższy zasób przedsiębiorstwa. 

Otoczenie  przedsiębiorstw  stało  się  złożone,  dynamiczne  lub  wręcz  chaotyczne. Wpływają  na  to  zjawiska  deregulacji,  globalizacji,  zacierania  się  granic  branż  i  postęp technologii. Prowadzenie biznesu odbywa się współcześnie w systemie o coraz mniejszej stabilności istotnych zmiennych. 

Efektywną odpowiedzią na wyzwania otoczenia jest dobrze określona strategia firmy. Jej opracowanie  i  wdrożenie  jest  w  gruncie  rzeczy  dokonaniem  przez  przedsiębiorstwo znacznej  liczby  wyborów,  które  są  często  podejmowane  w  warunkach  niepełnej informacji, a zatem bywają obarczone dużym ryzykiem. Im szybciej dokonują się zmiany w  otoczeniu  oraz  im  bardziej  są  skomplikowane,  tym  większe  ryzyko  błędnej  oceny wymogów  rynku  i  holistycznej  analizy  rzeczywistości:  zjawisk,  tendencji  i  szans pojawiających się w otoczeniu w danym momencie. 

2. Pojęcie i istota ryzyka we współczesnym biznesie prof. zw. dr hab. Stanisław Kasiewicz 

dr Waldemar Rogowski 

Odpowiednio  szybkie  identyfikowanie  oraz  ocena  szans  i  zagrożeń  rozwojowych przedsiębiorstw  jest  niezbędnym  czynnikiem  optymalizacji  bieżących  i  strategicznych decyzji, podejmowanych na różnych szczeblach zarządzania. 

Działalność  gospodarcza  to  ciągły  proces  podejmowania  decyzji,  które  mają  różny horyzont  czasowy  (nieraz  wieloletni)  i  dotyczą  różnych  aspektów  funkcjonowania przedsiębiorstwa. Ryzyko jest związane z procesem podejmowania decyzji, których skutki (efekty) wystąpią w  przyszłości  i  są  niepewne.  Pewność  to  domena  przeszłości,  a  nie przyszłości. Proces decyzyjny ma więc charakter probabilistyczny, a nie deterministyczny. 

W stereotypie myślenia i zarządzania ryzyko kojarzy się ze stratami, niebezpieczeństwem, dodatkowymi  kosztami.  Akcentowanie  ryzyka,  jako  szansy  przyczyniającej  się  do zwiększania wartości rynkowej firmy, może budzić wątpliwości, a nawet silny sprzeciw. 

Ryzyko  jest niewątpliwie wielowymiarową kategorią, która  łączy się z oceną przyszłości, identyfikacją  rodzaju  i  skali  ryzyka,  jego  pomiarem  oraz  podejmowaniem  decyzji  pod kątem  unikania  lub  ograniczania  negatywnych  skutków. Współcześnie wykształciły  się trzy główne nurty określenia ryzyka w działalności gospodarczej: Pierwszy wskazuje na ryzyko jedynie jako zagrożenie osiągnięcia założonego celu biznesowego. Drugi podkreśla neutralny  charakter  ryzyka  i  wskazuje  na  możliwości  zagrożenia  lub  osiągnięcia dodatkowych  korzyści,  jakie wiążą  się  z  realizacją  celu.  Trzeci widzi w  ryzyku  głównie szanse osiągania licznych korzyści. 

My  zazwyczaj  definiujemy  ryzyko,  jako  możliwość  wystąpienia  odchylenia,  zarówno             o  negatywnym  jak  i  pozytywnym  charakterze,  od  tego  co  się  oczekuje  w  związku             z podejmowaną decyzją. 

2.1. Cechy ryzyka Główne cechy (atrybuty) ryzyka: 

1) występuje zawsze albo prawie zawsze w działalności gospodarczej; 

2) powiązane  jest ze skłonnością do podejmowania działań w warunkach zmienności (nastawienie do ryzyka: skłonność, awersja, neutralność); 

3) można dokonać jego kwantyfikacji; 

4) może mieć charakter odchylenia pozytywnego (uzyskałem więcej niż oczekiwałem) lub negatywnego (uzyskałem mniej niż oczekiwałem); 

5) wymaga zdefiniowania zbioru możliwych potencjalnych pozytywnych i negatywnych skutków wystąpienia zdarzenia (skutek wystąpienia ryzyka); 

6) ostatecznie  przejawia  się  zawsze  wpływem  na  wyniki  finansowe,  jakie  dany podmiot gospodarczy osiąga w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą – wymiar finansowy ryzyka; 

7) zmienia się w czasie – rośnie wraz z czasem,  im dotyczy dłuższej perspektywy tym jest większe; 

8) wyraża się  jako zbiór prawdopodobieństw wystąpienia zdarzenia  i możliwych  jego skutków  –  Ekspozycja  na  ryzyko  =  skutek  wystąpienia  x  prawdopodobieństwo wystąpienia; 

9) materializuje się wówczas, kiedy podmiot narażony na ryzyko podejmuje działania i  dokonuje  weryfikacji  możliwości  wystąpienia  potencjalnych  skutków  swoich działań w praktyce; 

10) realizuje  się  wyłącznie  w  postaci  jednej  z  możliwych  opcji  skutków  działania: odchylenia o charakterze pozytywnym lub negatywnym. 

Szerzej przyjrzyjmy się kilku cechom: 

a) powszechność występowania – każda decyzja  łączy  się  z mniejszym  lub większym ryzykiem.  Istnieje więc  konieczność  ciągłej  selekcji  skali  ryzyka  i  odpowiedzi,  czy             

10 

w  konkretnej  decyzji  należy  je  dostrzec,  uwzględnić  czy  pominąć  oraz  w  jakim stopniu monitorować, kontrolować i dążyć do jego ograniczania; 

b) nastawienie do ryzyka – zróżnicowanie reakcji przedsiębiorstw i ich menedżerów na identycznie  występujące  ryzyko  wymaga  od  decydentów  określenia  poziomu akceptacji  danego  ryzyka.  Informacja  o  tym  musi  być  dostępna  dla  wszystkich pracowników  uczestniczących  w  procesie  zarządzania.  W  warunkach  boomu gospodarczego,  decydenci  skłonni  są  do  akceptacji  wyższego  poziomu  ryzyka             w przeciwieństwie do sytuacji, gdy przeważają nastroje kryzysowe lub recesyjne; 

c) kwantyfikowalność – cecha powodująca, że ryzyko  jest zjawiskiem ekonomicznym, którym można  zarządzać. We współczesnym biznesie, charakteryzującym  się dużą zmiennością,  aspekt  ryzyka  musi  być  uwzględniany  w  sposób  sformalizowany, poprzez proces zarządzania nim; 

d) integralność  –  ryzyko  obejmuje  trzy  istotne,  powiązane  ze  sobą  składniki:  cel ustalony  lub  oczekiwany,  znane  prawdopodobieństwo  wystąpienia  zdarzeń mających wpływ na  realizację  celu  i oczekiwane  skutki wystąpienia  tych  zdarzeń. Stopień  rozpoznania  i  jakość  informacji  o  każdym  ze  składników  decyduje             o efektywności zarządzania ryzykiem; 

e) zdolność oddziaływania na ryzyko – istnieją szanse ograniczenia skali wpływu ryzyka na pozycję finansową, rynkową i konkurencyjną firmy przez podejmowane działania organizacyjne  (np.  szkolenia,  opracowanie  procedur,  akceptacje  zasad  corporate governance)  i  zastosowanie  odpowiednich  instrumentów  (np.  ubezpieczanie, finansowe  instrumenty  zabezpieczające,  sprawdzanie  wiarygodności  płatniczej kontrahenta, prawdziwości przedkładanych dokumentów firmowych, osobistych); 

f) występują  liczne  determinanty  ryzyka  –  ryzyko  zależy  od  wielu  czynników makroekonomicznych  i mikroekonomicznych, których rozpoznanie nie  jest kwestią rutynową i prostą; 

g) współzależność występowania  różnych  rodzajów  ryzyka  –  polegające  na  tym,  że istnieją mało  zbadane  związki między  kluczowymi  ryzykami w  danym  czasie  np. walutowym  i  niewypłacalności  partnera  gospodarczego  (sytuacja  taka występuje             w przypadku  sprzedaży produktów,  towarów czy usług partnerowi  zagranicznemu             o niskiej wiarygodności finansowej w innej walucie niż waluta krajowa), co utrudnia skuteczne zarządzania ryzykiem w skali całego przedsiębiorstwa. 

11 

2.2. Ryzyko a niepewność Porównanie ryzyka i niepewności 

Niepewność   Ryzyko  

Różnice  

Nie można określić prawdopodobieństwa wystąpienia zidentyfikowanych zdarzeń  

Można ustalić prawdopodobieństwo wystąpienia każdej możliwej sytuacji  

Niepewność ma wymiar jedynie informacyjny, jakościowy  

Ryzyko posiada wymiar ilościowy i możliwe jest dokonanie jego pomiaru  

Kategoria subiektywna   Kategoria obiektywna  

Zjawisko statyczne   Zjawisko dynamiczne  

Podobieństwa / zależności 

Obie kategorie powiązane są ściśle ze zdarzeniami w przyszłości  

W kategoriach ekonomicznych ryzyko i niepewność są powiązane ze stopą zwrotu  

Ryzyko jest funkcją niepewności 

Źródło: opracowanie własne 

Podstawową różnicą pomiędzy ryzykiem a niepewnością jest kwantyfikowalność – ryzyko posiada tę cechę, a niepewność nie. 

2.3. Proces zarządzania ryzykiem Proces zarządzania ryzykiem jest kilkuetapowy i obejmuje następujące elementy: 

1) Identyfikację ryzyka. W etapie tym określane są zdarzenia, które w przypadku, gdy zaistnieją spowodują wystąpienie odchylnia określonych wielkości finansowych. 

2) Określenie poziomu prawdopodobieństwa zaistnienia zdarzeń. Poziom zawiera się w przedziale 0 – 1, gdzie 0 = „na pewno nie wystąpią”, 1 = „na pewno wystąpią”. Poziom prawdopodobieństwa określany jest w oparciu o dane historyczne, założone rozkłady statystyczne, bądź subiektywną ocenę ekspercką. 

3) Pomiar ryzyka. Kolejny etap, w którym określa się wielkość odchylenia najczęściej przepływów pieniężnych  (cash  flow  ‐ CF), które mają  zostać osiągnięte w  związku             z podejmowaną decyzją gospodarczą w skutek wystąpienia określonego rodzaju czy kategorii ryzyka. 

4) Oszacowanie wielkości ekspozycji na ryzyko. Ekspozycja na dany rodzaj ryzyka jest iloczynem  prawdopodobieństwa  wystąpienia  ryzyka  i  wielkości  odchylenia  CF             w związku z wystąpieniem ryzyka. 

5) Działanie  obejmujące  bądź  ograniczanie  ekspozycji  na  ryzyko,  bądź  jego zwiększanie.  W  przypadku  negatywnego  charakteru  ryzyka,  bądź  zwiększenie ekspozycji na ryzyko – w przypadku pozytywnego charakteru. Działania ograniczania 

12 

ekspozycji  na  ryzyko  mogą  obejmować  te  zmierzające  do  zmniejszenia prawdopodobieństwa  wystąpienia  zdarzenia  lub  ograniczenia  skutków  jego wystąpienia.  W  tym  przypadku  można  m.in.:  unikać  ryzyka  –  co  wiąże  się             z niepodejmowaniem decyzji obarczonej  ryzykiem, można  ryzyko  transferować na inne  podmioty  np.  poprzez  ubezpieczenie,  czy  zakup  zabezpieczających instrumentów finansowych np. opcji walutowych. 

6) Monitorowanie  i  raportowanie  efektów  podjętych  działań.  Jest  to  ostatni             z  etapów  zarządzania  ryzykiem. Bardzo ważny,  gdyż proces  zarządzania  ryzykiem jest procesem ciągłym. 

2.4. Informacja w procesie zarządzania ryzykiem Ogólnie  rzecz  biorąc,  informacja  spełnia w  procesach  decyzyjnych  rozmaite  funkcje  – między innymi te wymienione na Schemacie. 

 

Funkcje informacji w procesach zarządzania przedsiębiorstwem 

FUNKCJE INFORMACJI W PROCESACH ZARZĄDZANIA 

Weryfikacja poprawności intuicji 

Wsparcie procesów podejmowania decyzji 

Wsparcie w wyznaczaniu celów operacyjnych, taktycznych                             i strategicznych 

Wsparcie w opracowaniu planu budowania przewagi konkurencyjnej          i jego realizacji 

Pomiar wykonania celów i koordynacja strategii 

Redukcja ryzyka działalności 

Możliwość wdrożenia koncepcji organizacji uczącej się – usprawnienie działań i poprawa wyników 

Poprawa wyników przedsiębiorstwa w oparciu o działania na zasadzie sprzężenia zwrotnego firma‐rynek 

 

Źródło: Opracowanie własne na podstawie T. Mendel, J. Przeniczka, Badanie i ocena wiarygodności partnera gospodarczego: czyli jak zbadać wiarygodność kredytobiorcy, leasingobiorcy, kontrahenta 

handlowego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2000, s. 63. 

Informacje  te,  aby  były  przydatne w  procesach  biznesowych muszą  odznaczać  się  nie tylko rzetelnością (zgodnością z rzeczywistym obrazem sytuacji), aktualnością i pełnością (informacja  fragmentaryczna  daje  często  mylny  obraz  sytuacji),  ale  też  spełniać dodatkowe kryteria. Muszą być: 

Kompletne  –  zakres  i  poziom  szczegółowości  i  informacji  zaspokaja  potrzeby informacyjne; 

Jednoznaczne – obiektywnie sformułowane (dzięki temu każdy odbiorca informacji rozumie i interpretuje ją w ten sam sposób); 

13 

Operatywne  –  dostępne  w  formie,  która  umożliwia  ich  natychmiastowe wykorzystanie, bez konieczności przetwarzania; 

Ciągłe – cecha odnosi się do procesu dostarczenia informacji i oznacza, że powinny być one gromadzone w sposób nieprzerwany i podlegać systematycznej aktualizacji. 

Z  uwagi  na  rosnący  poziom  ryzyka  działalności w  zmiennym  otoczeniu  gospodarczym, potrzeba  opierania  procesów  decyzyjnych  o  obiektywne  informacje  stale  rośnie. Aktualna, rzetelna, pełna i właściwie wykorzystana, prowadzi do podejmowania trafnych i  efektywnych  decyzji  gospodarczych.  Informacja  posiadająca  te  cechy  pozwala monitorować otoczenie – przez co umożliwia dostosowanie się do jego zmian, budować przewagę  konkurencyjną  – poprzez wykorzystanie  informacji o  rynku  i pójście  „o  krok             w  przód”,  weryfikować  intuicję  decydentów  –  poprzez  poparcie  lub  zaprzeczenie przypuszczeniom,  itd.  Informacje  wykorzystywane  są  w  bieżącej  kontroli  procesów             i wykonania  zadań, w  identyfikowaniu niezgodności  sytuacji  rzeczywistej  z planowaną,             w  procesach  identyfikowania  potencjalnych  zagrożeń,  w  planowaniu  przyszłej działalności i pozycjonowaniu firmy na rynku. 

3. Ograniczenie ryzyka z wykorzystaniem informacji finansowych

W  Polsce  obecnie  funkcjonuje  rozbudowana  instytucjonalna  infrastruktura  informacji finansowej. Obejmuje m.in.  BIK,  BIG‐i, wywiadownie  gospodarcze. Oferują  one  szereg produktów  i  usług,  które  z  powodzeniem  mogą  być  wykorzystywane  w  procesie ograniczania  ryzyka  działalności  gospodarczej.  Ciekawą  charakterystykę  produktów informacyjnych zaproponował K. Markowski1. 

W  kolejnych  rozdziałach  szerzej  i  dokładniej  zostaną  zaprezentowane  zarówno  zasady wymiany  informacji  finansowej,  systemy wymiany  informacji, a  także produkty  i usługi tworzone w oparciu o te systemy. 

1  K.  Markowski,  Rola  informacji  w  zarządzaniu  ryzykiem,  [w:]  Zarządzanie  zintegrowanym 

ryzykiem przedsiębiorstwa w polskich firmach, Wolters Kluwer, Kraków 2010, s. 9 ‐ 22 

14 

II Informacje w działalności gospodarczej

1. Rynek wymiany informacji w Europie i na świecie dr Tadeusz Białek, Patrycjusz Rozpiątkowski 

Rynek  informacji  finansowej,  funkcjonujący  we  wszystkich  krajach  UE,  z  wyjątkiem Luksemburga,  to  zróżnicowana  sieć  rejestrów  nie  tylko  o  charakterze  kredytowym. Wszystkie  rejestry  kredytowe  czy gospodarcze podlegają  ściśle  regulacjom dotyczącym ochrony  danych  osobowych,  określonym  w  Dyrektywie  95/46/WE  Parlamentu Europejskiego  i  Rady  z  24  października  1995  r.  w  sprawie  ochrony  osób  fizycznych             w  zakresie  przetwarzania  danych  osobowych  i  ich  swobodnego  przepływu.  Część rejestrów  objęta  jest  przynajmniej  częściowo  także  reżimem  tajemnicy  bankowej  (jak             w Polsce). 

Rynek  informacji  finansowej  w  Europie  jest  zdominowany  w  części  przez  korporacje międzynarodowe.  Największy  rynek  informacji  kredytowej  funkcjonuje  w  Wielkiej Brytanii  i  Niemczech. W  niektórych  państwach  członkowskich  UE  rejestry  kredytowe prowadzone  są  przez  banki  centralne,  np. Narodowy  Bank  Francji  prowadzący  jedyny tam  rejestr  kredytowy  lub Narodowy  Bank  Belgii,  obok  którego  funkcjonuje  jednakże również  rejestr  komercyjny.  W  pozostałych  państwach  rejestry  kredytowe  czy  też gospodarcze  tworzone  są  z  inicjatywy  banków  lub  też  innych  uczestników  sektora finansowego  lub  prowadzone  są  przez  krajowe  związki  banków  (np.  rejestr  Sisbon prowadzony przez Słoweńską Asocjację Bankową). 

W Polsce funkcjonują dwa rejestry kredytowe utworzone przez Związek Banków Polskich i banki, na podstawie przepisów art. 105 ust. 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe  (tj.  z Dz. U.  z 2002, Nr 72 poz. 665  ze  zm.). Biuro  Informacji Kredytowej S.A. oraz  System  BANKOWY  REJESTR  (w  ZBP).  Z  sektorem  bankowym  współpracuje  Biuro Informacji Gospodarczej InfoMonitor S.A. przetwarzające informacje gospodarcze, które umożliwia  wymianę  informacji  kredytowej  i  gospodarczej  pomiędzy  bankami             a przedsiębiorcami z innych sektorów gospodarki. 

Ze względu na strukturę własnościową rejestrów kredytowych na świecie, rejestry (biura) można podzielić na: publiczne  i prywatne.  Istnienie  jednego rodzaju biura nie wyklucza istnienia  drugiego  i  tak  na  przykład  we  Włoszech  istnieje  zarówno  publiczny  jak             i  prywatny  rejestr.  W  innych  krajach,  takich  jak  Francja  i  Belgia,  występują  jedynie rejestry publiczne. W końcu w wielu innych (np. Wielka Brytania) są tylko prywatne biura kredytowe. 

15 

Publiczne  biura  kredytowe  prowadzone  są  przez  Banki  Centralne  lub  inne  władze nadzorcze  (gł. nadzór bankowy). Większość prywatnych biur kredytowych  to  instytucje komercyjne natomiast publiczne biura kredytowe są z reguły organizacjami non‐profit. 

Strukturę własności prywatnych biur kredytowych można podsumować następująco: 

biura  kredytowe,  w  których  akcjonariuszami  przekazującymi  informacje  są kredytodawcy i inni usługodawcy; 

biura kredytowe będące własnością wyspecjalizowanych firm, bez żadnego udziału kredytodawców; 

biura kredytowe utworzone w formie stowarzyszeń. 

Obowiązek  przekazywania  danych  do  publicznych  biur  kredytowych  sprawia,  że pokrywają one blisko 100%  informacji, która może być przedmiotem wymiany. Oznacza to również, że informacje gromadzone pokrywają wszystkie pożyczki powyżej minimalnej wartości (progu) określonej przez prawo. Prywatne biura kredytowe mają zwykle niższy próg. Gromadzą i przetwarzają bardziej szczegółowe informacje często z różnych prawnie dozwolonych źródeł. Jakkolwiek fakt, iż przekazywanie danych jest dobrowolne sprawia, że pokrycie rynku kredytowego może być znacznie mniejsze. 

Większość  biur  kredytowych  na  świecie,  podobnie  jak  w  Polsce  Biuro  Informacji Kredytowej, funkcjonują w oparciu o zasadę wzajemności, która leży u podstaw systemu wymiany  informacji.  Zasada  oznacza,  że  członkowie  rejestru  kredytowego  mogą otrzymywać  informacje  kredytowe  jedynie,  jeśli  sami  przekazują  do  niego  dane.  Jak wspomniano  wyżej,  przekazywanie  danych  do  państwowych  biur  kredytowych  przez kredytodawców  jest  obowiązkowe  z  mocy  prawa,  natomiast  przekazywanie  danych             w oparciu o zasadę wzajemności  jest kluczowym punktem umów pomiędzy prywatnymi biurami kredytowymi i ich klientami. 

16 

2. Możliwości transgranicznej wymiany informacji finansowych

2.1. Transgraniczna wymiana informacji kredytowej dr Tadeusz Białek 

Patrycjusz Rozpiątkowski 

Rozstrzygnięcie  zagadnienia możliwości wymiany danych przetwarzanych przez polskie rejestry  kredytowe  z  zagranicznymi  wymaga  przypomnienia  zamkniętego  katalogu podmiotów,  na  rzecz  których  instytucje,  o  których  mowa  w  art.  105  ust.  4  Prawa bankowego (rejestry kredytowe) mogą udostępniać dane na rzecz innych podmiotów: 

4.  Banki mogą, wspólnie z bankowymi  izbami gospodarczymi, utworzyć  instytucje upoważnione do gromadzenia, przetwarzania i udostępniania: 

1)  bankom –  informacji stanowiących  tajemnicę bankową w zakresie, w  jakim informacje te są potrzebne w związku z wykonywaniem czynności bankowych oraz  w  związku  ze  stosowaniem  metod  statystycznych,  o  których  mowa                   w art. 128 ust. 3 oraz w art. 128d ust. 1, 

2)  innym  instytucjom  ustawowo  upoważnionym  do  udzielania  kredytów  – informacji stanowiących tajemnicę bankową w zakresie, w  jakim  informacje te  są  niezbędne w  związku  z  udzielaniem  kredytów,  pożyczek  pieniężnych, gwarancji bankowych i poręczeń. 

4a. Instytucje utworzone na podstawie ust. 4 mogą udostępniać biurom  informacji gospodarczej  działającym  na  podstawie  ustawy  z  dnia  14  lutego  2003  r.                   o  udostępnianiu  informacji  gospodarczych  (Dz.  U.  Nr  50,  poz.  424),  dane                   w zakresie i na warunkach określonych w tej ustawie. 

4b. Banki  mogą  udostępniać  biurom,  o  których  mowa  w  ust.  4a,  dane                   o  zobowiązaniach  powstałych  z  tytułu  umów  związanych  z  dokonywaniem czynności  bankowych,  jeżeli  umowy  te  zawierają  klauzule  informujące                   o możliwości przekazania danych do tych biur. 

4c. Klauzule,  o  których mowa  w  ust.  4b,  zawierają  informacje  o  warunkach,  na jakich  banki  przekazują  dane,  o  których mowa w  art.  7  ust.  2  i  art.  8  ust.  1 ustawy, o której mowa w ust. 4a, do biura. 

4d. Instytucje,  utworzone  zgodnie  z  ust.  4,  mogą  udostępniać  instytucjom finansowym,  będącym  podmiotami  zależnymi  od  banków,  informacje                   o  zobowiązaniach  powstałych  z  tytułu  umów  związanych  z  wykonywaniem czynności  bankowych,  jeżeli  umowy  te  zawierają  klauzule  informujące                   o możliwości przekazania danych do tych instytucji finansowych. 

Z  tak  określonego  katalogu  wynika  jednoznaczna  konkluzja,  że  z  uwagi  na  reżim tajemnicy  bankowej  i  bezwzględnie  obowiązujące  przepisy  Prawa  bankowego, określające  podmioty  i  sytuacje,  w  których  następuje  zwolnienie  od  obowiązku 

17 

zachowania  tajemnicy  bankowej,  polskie  rejestry  kredytowe  nie  mogą  udostępniać             i  przekazywać  sobie  nawzajem  z  zagranicznymi  rejestrami  danych.  Uprawnień             i kompetencji do przekazywania danych objętych  tajemnicą bankową do zagranicznych biur  informacji  kredytowej  nie  mają  także  banki,  ponieważ  biura  nie  znajdują  się             w zamkniętym  i enumeratywnym katalogu podmiotów, którym bank może udostępniać tajemnicę bankową. 

Przedstawiony  stan  prawny  będzie  musiał  ulec  zmianie  w  związku  implementacją Dyrektywy 2008/48/WE w sprawie kredytu konsumenckiego, która nakazuje, aby w razie konieczności  ocena  zdolności  kredytowej mogła  być  dokonywana  przez  kredytodawcę konsumenckiego  (a więc  także  firmy  pożyczkowe)  na  postawie  informacji  uzyskanych             z odpowiedniej bazy danych (art. 8 Dyrektywy).  

Zgodnie  z  art.  9  Dyrektywy,  każde  państwo  członkowskie  zapewnia,  na  warunkach niedyskryminujących  kredytodawcom  z  innych  państw  członkowskich,  dostęp  do  baz danych wykorzystywanych w tym państwie członkowskim do oceny zdolności kredytowej konsumentów.  

Rozstrzygnięcie  problemów  interpretacyjnych  Dyrektywy  w  zakresie  transgranicznej wymiany informacji kredytowej powierzono powołanej przez Komisję Europejską Grupie Ekspertów do  spraw historii  kredytowej. W wyniku prac Grupy  zaproponowano  cztery modele wymiany informacji kredytowej:2 

1) bezpośredni model dostępu (direct access model) zakłada, że kredytodawca z kraju A  bezpośrednio  sięga  po  dane  kredytowe  dotyczące  kredytobiorcy  z  kraju  B, przetwarzane w  rejestrze  kredytowym w  kraju  B.  Po  udzieleniu  kredytu  takiemu kredytobiorcy z kraju B, kredytodawca z kraju A byłby zobowiązany do przesyłania raportów na temat danych dotyczących tego kredytobiorcy, zawierających historię kredytową dotyczącą zaciągniętego zobowiązania, 

2) pośredni  model  dostępu  (indirect  access  model)  zakłada,  że  w  celu  uzyskania danych kredytowych dotyczących kredytobiorcy z kraju B, kredytodawca z kraju A sięga  po  dane  kredytowe  dotyczące  tego  kredytobiorcy  do  rejestru  kredytowego             w  kraju  B,  za  pośrednictwem  rejestru  kredytowego  w  kraju  A  (wzajemne pośrednictwo  transgraniczne  biur  kredytowych).  Po  udzieleniu  kredytu  takiemu kredytobiorcy z kraju B, kredytodawca z kraju A byłby zobowiązany do przesyłania do  rejestru  kredytowego  z  kraju  A  raportów  na  temat  danych  dotyczących  tego kredytobiorcy  zawierających  historię  kredytową  dotyczącą  zaciągniętego zobowiązania.  Rejestr  kredytowy  z  kraju  A  przekazywałby  następnie  dane  do rejestru kredytowego z kraju B, 

3) model  przepływu  raportów  (the  report  portability  model)  zakłada  własną inicjatywę  kredytobiorcy,  który  samodzielnie  dostarcza  raport  kredytowy.  Innymi 

2  “Report of the Expert Group on Credit Histories”, May 2009, DG Internal Market and Services 

18 

słowy kredytobiorca z kraju B samodzielnie dostarcza kredytodawcy z kraju A raport o sobie otrzymany bezpośrednio z rejestru z kraju B, 

4) model oparty na prawie dostępu do rejestru (the right of access model) zakłada, że  kiedy  kredytobiorca  z  kraju  B  aplikuje  o  kredyt  u  kredytodawcy  w  kraju  A, kredytodawca  ten może  zażądać  od  kredytobiorcy  zwrócenia  się  do właściwego rejestru kredytowego w kraju B, aby  ten  rejestr wysłał autoryzowany przez siebie raport kredytowy bezpośrednio do kredytodawcy z kraju A. 

Jednocześnie Grupa  zaleciła, aby kredytodawcy mogli dokonywać  swobodnego wyboru między wszystkimi udostępnionymi modelami, w zależności od prowadzonej działalności oraz z uwzględnieniem zasad dotyczących ochrony danych. 

Grupa zastrzegła, że model pośredniego dostępu może być najwłaściwszy, jako pierwszy krok w  tworzeniu  rynku  transgranicznego. Grupa  zaleciła,  aby  przestrzeganie wymogu dotyczącego  niedyskryminacyjnego  dostępu  do  baz  danych,  określonego  w  art.  9 Dyrektywy  było  uważane  w  szczególności,  za  umożliwiające  zagranicznym kredytodawcom  dostęp  na  takim  samym  poziomie  oraz  warunkach,  jak  miejscowym kredytodawcom,  tj.  bez  dodatkowych  barier  lub  przywilejów,  oraz  przy  poszanowaniu zasady wzajemności, bez  szkody dla  zasad dotyczących ochrony danych,  jak określono             w art. 9 ust. 4 Dyrektywy.  

Szczególną  rolę w  transgranicznej wymianie  informacji kredytowych w rekomendacjach Grupy  przypisano  zasadzie wzajemności  (principle  of  reciprocity),  którą  określono  jako ,,kluczowy  wymóg’’,  podkreślając  jednocześnie,  że  należy  ją  stosować  w  sposób zapewniający  niedyskryminacyjny  dostęp  do  danych  kredytowych  oraz  ich  wymianę.             W tym zakresie Grupa zaleciła, aby wymogi dotyczące wzajemności były proporcjonalne. W  konsekwencji,  zagraniczny  kredytodawca, mający  dostęp  do  danych  kredytobiorcy zawartych  w  rejestrze,  powinien  składać  raport  dotyczący  wyłącznie  danych  takiego konkretnego kredytobiorcy.  

2.2. Transgraniczna wymiana informacji gospodarczej dr Tadeusz Białek 

Nowa  ustawa  z  dnia  9  kwietnia  2010  roku  (ustawa  o  BIG) wprowadza  nowe  pojęcie wymiany danych gospodarczych, w odróżnieniu od wymiany informacji gospodarczych, ponieważ  zagraniczne  biura  i  instytucje  nie  przetwarzają  informacji  gospodarczych             w  rozumieniu  tej  ustawy  (nie  zawierają  koniecznych  elementów  składających  się  na informację  gospodarczą).  Przez  wymianę  danych  gospodarczych  rozumie  się  według nowej  ustawy wymianę  danych  o wiarygodności  płatniczej między  biurami  informacji gospodarczej a  instytucjami dysponującymi  takimi danymi z państw członkowskich Unii Europejskiej,  Konfederacji  Szwajcarskiej  lub  państwach  członkowskich  Europejskiego Porozumienia  o  Wolnym  Handlu  (EFTA)  ‐  stronach  umowy  o  Europejskim  Obszarze Gospodarczym  (Norwegia,  Islandia,  Liechtenstein),  jak  również  dane  udostępniane 

19 

biurom informacji gospodarczej przez instytucje utworzone na podstawie art. 105 ust. 4 ustawy Prawo bankowe (rejestrami kredytowymi). 

Materia wymiany  informacji gospodarczych  i kredytowych nie  jest przedmiotem prawa europejskiego,  gdyż  nie  została  uregulowana  w  odpowiedniej  dyrektywie,  zatem             w  państwach  członkowskich  UE  takimi  odpowiednikami  mogą  być  różne  instytucje (zarówno  bardzo  zbliżone  do  biur  informacji  gospodarczej,  przetwarzające  dane pochodzące od przedsiębiorstw z  różnych sektorów gospodarki,  jak  i  te odpowiadające ściśle biurom informacji kredytowej, gromadzące dane wyłącznie z sektora bankowego). 

Po  podpisaniu  porozumienia,  biuro  przyjmuje  oraz  ujawnia  dane  dotyczące wiarygodności płatniczej od zagranicznej  instytucji, w celu  realizacji  złożonych w biurze wniosków o ujawnienie tych danych. W przypadku konsumentów warunkiem ujawnienia danych  dotyczących  jego  wiarygodności  płatniczej  jest  posiadanie  przez  podmiot występujący  z wnioskiem o ujawnienie upoważnienia  tego  konsumenta. Upoważnienie określa zakres danych przeznaczonych do ujawnienia. 

3. Charakterystyka polskiego rynku wymiany informacji i danych gospodarczych

dr Tadeusz Białek 

3.1. Aspekty prawne 9 kwietnia 2010 r. Sejm uchwalił nową ustawę o udostępnianiu informacji gospodarczych i  wymianie  danych  gospodarczych  (Dz.U.  Nr  81,  poz.530),  która  weszła  w  życie             14 czerwca 2010 r. (ustawa o BIG). Jej zasadniczym celem jest poprawa funkcjonowania systemu wymiany  informacji  gospodarczych  i usprawnienie warunków  funkcjonowania biur informacji gospodarczej (BIG) oraz lepsza ochrona wierzycieli.  

Podstawowym założeniem (celem) funkcjonowania BIG‐ów  jest wzrost transparentności obrotu  gospodarczego,  likwidacja  zatorów  płatniczych  oraz  tzw.  „miękka windykacja”, służąca poprawie dyscypliny płatniczej i wzmocnieniu procesu ściągania wierzytelności. 

Zgodnie z ustawą przedmiotem działalności gospodarczej biura może być wyłącznie: 

1. pośrednictwo w udostępnianiu informacji gospodarczych polegające na: 

a) przyjmowaniu informacji gospodarczych od wierzycieli, 

b) przechowywaniu tych informacji przez biuro,  

c) ujawnianiu tych informacji (w odpowiedzi na zapytanie), 

2. przetwarzanie  archiwalnych  informacji  dla  celów  statystycznych  (z  wyłączeniem informacji o konsumentach), 

3. zarządzanie majątkiem biura, 

4. prowadzenie działalności szkoleniowej w zakresie objętym działalnością biura. 

20 

INFORMACJE  GOSPODARCZE  –  to  w  rozumieniu  ustawy  dane  dotyczące  podmiotu (przedsiębiorcy  lub  innej  jednostki  organizacyjnej),  osoby  fizycznej  prowadzącej działalność  gospodarczą  oraz  konsumenta  (ze  wskazaniem  szczegółowych  danych identyfikujących),  w  powiązaniu  z  danymi  dotyczącymi  zobowiązania  pieniężnego, określonymi  poprzez wskazanie m.in.:  tytułu  prawnego,  kwoty  i waluty, w  tym  kwoty samej  zaległości,  daty  jej  powstania,  stanu  postępowań  dotyczących  zobowiązania (windykacyjnych,  sądowych,  egzekucyjnych  lub  innych,  w  tym  informacji             o kwestionowaniu przez dłużnika istnienia całości lub części zobowiązania). Są nimi także tzw.  informacje  pozytywne,  czyli  dane  o  wywiązywaniu  się  przez  konsumenta  lub przedsiębiorcę  ze  zobowiązań,  które  przedsiębiorca‐kontrahent  obowiązany  jest przekazać do biura  informacji gospodarczej na żądanie konsumenta albo przedsiębiorcy lub  z  własnej  inicjatywy.  Jedynie  biura  są  upoważnione  do  udostępniania  informacji gospodarczych osobom trzecim. 

WIERZYCIELEM – według ustawy, może być osoba prawna  lub  jednostka organizacyjna nieposiadającą  osobowości  prawnej,  której  w  związku  z  wykonywaną  działalnością gospodarczą  lub  stosunkiem  prawnym  przysługuje  wierzytelność,  osoba  fizyczna wykonującą  działalność  gospodarczą  lub  osoba  fizyczna,  której  wierzytelność potwierdzono  tytułem  wykonawczym.  Wierzyciel  może  przekazywać  informacje gospodarcze w celu ich ujawnienia, jeżeli zawarł z BIG umowę. 

1. Wierzyciel  może  przekazać  do  biura  informacje  gospodarcze  o zobowiązaniu dłużnika  będącego  konsumentem  (art.  14) wyłącznie wówczas,  gdy  są  spełnione łącznie następujące warunki: 

 

Warunki przekazania informacji przez wierzyciela o dłużniku będącym konsumentem 

zobowiązanie powstało w związku z określonym stosunkiem prawnym (katalog otwarty w przeciwieństwie do starej ustawy),            w szczególności z tytułu umowy o kredyt konsumencki oraz umów związanych z dostawcami tzw. usług masowych (usługi pocztowe          i telekomunikacyjne, przewóz osób i bagażu w komunikacji masowej, dostarczanie energii cieplnej, elektrycznej, gazu i oleju opałowego, dostarczanie wody i odprowadzanie ścieków, wywóz nieczystości); 

łączna kwota wymagalnych zobowiązań dłużnika będącego konsumentem wobec wierzyciela wynosi co najmniej 200 złotych oraz są one wymagalne od co najmniej 60 dni; 

upłynął co najmniej miesiąc od wysłania przez wierzyciela listem poleconym albo doręczenia dłużnikowi będącemu konsumentem do rąk własnych, na adres do doręczeń wskazany przez dłużnika będącego konsumentem, a jeżeli nie wskazał takiego adresu – na adres miejsca zamieszkania, wezwania do zapłaty, zawierającego ostrzeżenie o zamiarze przekazania danych do biura, z podaniem firmy i adresu siedziby tego biura. 

Źródło: opracowanie własne 

21 

2. Wierzyciel  może  przekazać  do  biura  informacje  gospodarcze  o  zobowiązaniu dłużnika niebędącego konsumentem (art. 15) wyłącznie wówczas, gdy są spełnione łącznie następujące warunki: 

 

Warunki przekazania informacji przez wierzyciela o dłużniku niebędącego konsumentem 

zobowiązanie powstało w związku z określonym stosunkiem prawnym (katalog otwarty w przeciwieństwie do starej ustawy),            w szczególności z tytułu umowy o kredyt konsumencki oraz umów związanych z dostawcami tzw. usług masowych (usługi pocztowe          i telekomunikacyjne, przewóz osób i bagażu w komunikacji masowej, dostarczanie energii cieplnej, elektrycznej, gazu i oleju opałowego, dostarczanie wody i odprowadzanie ścieków, wywóz nieczystości); 

łączna kwota wymagalnych zobowiązań dłużnika niebędącego konsumentem wobec wierzyciela wynosi co najmniej 500 złotych oraz są one wymagalne od co najmniej 60 dni; 

upłynął co najmniej miesiąc od wysłania przez wierzyciela, na warunkach jak w przypadku konsumentów, wezwania do zapłaty, zawierającego ostrzeżenie o zamiarze przekazania danych do BIG. 

Źródło: opracowanie własne 

Poza przypadkami określonymi powyżej, wierzyciel może przekazać do biura  informacje gospodarcze o zobowiązaniu dłużnika, gdy są spełnione łącznie następujące warunki: 

 

Inne przypadki 

zobowiązanie zostało stwierdzone tytułem wykonawczym, a więc przede wszystkim prawomocnym orzeczeniem sądu, innymi orzeczeniami (np. sądów polubownych), ugodami i aktami, które           z mocy ustawy podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej, także aktami notarialnymi, w których dłużnik poddał się egzekucji, 

upłynęło co najmniej 14 dni od wysłania przez wierzyciela na zasadach jak wskazanych w ww. przypadkach, pisma, zawierającego ostrzeżenie o zamiarze przekazania danych do biura z podaniem firmy i adresu siedziby tego biura; 

wierzyciel przekazał do biura informację określającą dane organu orzekającego, datę wydania i sygnaturę tytułu wykonawczego stwierdzającego to zobowiązanie. 

Źródło: opracowanie własne 

3.2. Wymiana informacji gospodarczych a ochrona danych osobowych

W sprawach nieuregulowanych w ustawie o BIG stosuje się przepisy ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (tj. Dz.U. z 2002 r. nr 101, poz. 926 z późn. zm.). Oznacza  to,  iż  interesy  osób  fizycznych,  których  dane  są  przetwarzane w  BIG‐ach,  są chronione zgodnie z przepisami tej ustawy. 

22 

3.3. Wymiana informacji finansowych a tajemnica bankowa TAJEMNICA BANKOWA  –  Zgodnie  z  art. 104 ust. 1 ustawy Prawo bankowe  (tj. Dz. U.             z  2002  r.,  Nr  72,  poz.  665  z  późn.  zm.)  obejmuje  wszystkie  informacje  dotyczące czynności bankowej, uzyskane w  czasie negocjacji oraz w  trakcie  zawierania  i  realizacji umowy, na podstawie której bank tę czynność wykonuje. 

Zgodnie z art. 105 ust. 4 b‐c ustawy Prawo bankowe, banki mogą udostępniać BIG‐om dane  o  zobowiązaniach  powstałych  z  tytułu  umów  związanych  z  dokonywaniem czynności bankowych, jeżeli umowy zawierają klauzule o możliwości przekazania danych do tych biur. Jednocześnie klauzule muszą zawierać informację o warunkach określonych odpowiednio dla konsumenta w art. 14 i dla przedsiębiorcy w art. 15 ustawy z 9 kwietnia 2010 roku o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych. 

BIG  InfoMonitor,  realizując przepis art. 105 ust. 4a o możliwości udostępniania danych przez  instytucje,  o  których mowa w  art.  105  ust.  4  do  biur  informacji  gospodarczych             w  zakresie  i na warunkach określonych w ustawie o BIG, wymaga od przedsiębiorców, aby  przy  składaniu  zapytań  o  konsumentów  przez  osoby  niebędące  konsumentami posiadali  upoważnienie  osoby,  o  którą  pytają  do  uzyskania  informacji  o  jej zobowiązaniach wobec banków, w celu zapewnienia ochrony danych objętych tajemnicą bankową. 

3.4. Biuro Informacji Gospodarczej (BIG) Instytucja, która przyjmuje, przechowuje  i udostępnia  informacje gospodarcze,  tj. dane             o niespłaconych zobowiązaniach dłużnika, jak również informacje o wywiązywaniu się ze zobowiązań albo o posłużeniu się podrobionym lub cudzym dokumentem.  

Obecnie w Polsce funkcjonuje 5 biur, są to:  

1. BIG InfoMonitor S.A. – współpracujący na stałe z BIK oraz ZBP, 

2. Krajowy Rejestr Długów BIG S.A., 

3. Rejestr Dłużników ERIF BIG S.A., 

4. Krajowe Biuro Informacji Gospodarczej S.A., 

5. Krajowa  Informacja  Długów  Telekomunikacyjnych  Biuro  Informacji  Gospodarczej S.A. 

23 

4. Systemy wymiany informacji kredytowych w Polsce dr Tadeusz Białek 

W Polsce funkcjonują dwa rejestry kredytowe utworzone przez Związek Banków Polskich i banki, na podstawie przepisów art. 105 ust. 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe: 

a) system Biura Informacji Kredytowej SA, 

b) System BANKOWY REJESTR, prowadzony przez Związek Banków Polskich. 

4.1. Biuro Informacji Kredytowej BIK  S.A.  powołane  zostało  przez  banki  i  Związek  Banków  Polskich  w  celu  ułatwienia             i  obniżenia  kosztów  procesu wymiany  informacji  o  kredytobiorcach.  Biuro wspomaga podejmowanie  decyzji  kredytowych  przez  banki,  instytucje  kredytowe  oraz  instytucje finansowe  będące  podmiotami  zależnymi  od  banków,  tworząc  i  rozwijając  efektywne narzędzia  oceny  zdolności  kredytowej  i wiarygodności  płatniczej  klientów wskazanych instytucji.  Przechowując  i  przetwarzając  głównie  pozytywne  dane,  obrazujące  historię kredytową wszystkich  klientów  banków,  BIK  umożliwia  łatwiejsze  i  szybsze  uzyskanie kredytu. Dane w BIK podlegają szczególnej ochronie z tytułu tajemnicy bankowej. 

Z usług BIK korzysta kilkanaście tysięcy placówek bankowych należących do 45 banków komercyjnych,  Krajowej  Kasy  Oszczędnościowo‐Kredytowej  (zrzeszającej  kilkadziesiąt spółdzielczych kas oszczędnościowo‐kredytowych) oraz kilkuset banków  spółdzielczych. Ocenia  się,  że  instytucje  współpracujące  z  BIK  obejmują  ponad  98%  ogółu  rynku kredytów detalicznych. 

Dane  w  Systemie  Informacji  BIK  cechuje  bardzo  wysoka  jakość.  Zgodnie  z  prawem bankowym  szczególny  nacisk  kładziony  jest  na  uzyskiwanie  pisemnych  zgód kredytobiorców  na  przetwarzanie  ich  danych  po  wygaśnięciu  zobowiązania.  To szczególnie  korzystne  dla  blisko  95%  klientów  banków  rzetelnie  spłacających zobowiązania.  Często  nie  mają  oni  świadomości,  że  pozytywna  historia  kredytowa umożliwi w przyszłości szybsze uzyskanie kredytu na dogodniejszych warunkach. 

4.2. System BANKOWY REJESTR (System BR) Ogólnopolski  System  BR  jest  narzędziem  wykorzystywanym  w  pierwszej  fazie  oceny ryzyka związanego z potencjalnym klientem banku od 1992 r. System w  istotny sposób ogranicza  liczbę  osób  oraz  czas  potrzebny  na  wykonanie  wstępnej  oceny  klienta             w aspekcie spełniania podstawowych kryteriów stosowanych w banku. Dane są dostępne on‐line i aktualizowane co najmniej raz dziennie. Baza danych, to zbiór ponad 2,3 miliona informacji o konsumentach i przedsiębiorcach (grudzień 2015 r.). 

System umożliwia wymianę  informacji  identyfikujących klientów nie wywiązujących  się ze  zobowiązań wobec banków, gdy  ich  łączna wartość przekracza 200  zł  (w przypadku 

24 

konsumentów)  i  500  zł  (wobec  przedsiębiorców),  a  świadczenie  lub  świadczenia powstałe w wyniku  tych  zobowiązań  są wymagalne od  co najmniej  60 dni, przy  czym zgłaszający,  co  najmniej  na  30  dni  przed wykonaniem  czynności  umieszczenia  klienta             w  Systemie  BR  jest  zobowiązany  do  poinformowania  go  w  formie  pisemnej  o  takim zamiarze. 

Zgodnie  z Regulaminem do Centralnej Bazy Danych Systemu BANKOWY REJESTR  (CBD‐BR),  przekazywane  są  informacje  o  klientach  w  razie  zaistnienia m.in.  następujących okoliczności: 

a) niezapłacenia trzech kolejnych rat kredytu  lub równowartości  trzech miesięcznych rat  kredytu  lub  gdy  opóźnienie  w  spłacie  zadłużenia  wynosi  co  najmniej  trzy miesiące, 

b) nieuregulowania  trzech  kolejnych  płatności  z  tytułu  należnych  zgłaszającemu odsetek lub równowartości trzech kolejnych płatności z tytułu należnych odsetek, 

c) pięciokrotnego  (w  przypadku  konsumentów  trzykrotnego)  dopuszczenia  do powstania na rachunku bankowym niedopuszczalnego zadłużenia w ciągu kolejnych dwunastu miesięcy, 

d) nieuregulowania zobowiązań wobec zgłaszającego z tytułu gwarancji bankowej  lub akredytywy, 

e) wszczęcia postępowania upadłościowego lub naprawczego, 

f) przedkładania  fałszywych dokumentów  lub  składania nieprawdziwych oświadczeń w celu uzyskania kredytu, pożyczki, poręczenia  lub gwarancji  lub mogących w  inny sposób narazić zgłaszającego na straty, 

g) wystawienia  bankowego  tytułu  egzekucyjnego.  Ponadto,  w  przypadku konsumentów  niezależną  podstawą  przekazania  danych  do  Systemu  przez  bank może być dopuszczenie się zwłoki w spełnieniu świadczenia wynikającego z umowy zawartej ze Zgłaszającym, przekraczającej 60 dni, 

h) nabycia wierzytelności wymagalnych. 

Usunięcia  informacji  o  kliencie  z  CBD‐BR  dokonać  może  co  do  zasady  wyłącznie zgłaszający bank: 

a) w razie śmierci osoby fizycznej, 

b) po  wykreśleniu  z  właściwego  rejestru  przedsiębiorcy,  osoby  prawnej  nie prowadzącej działalności gospodarczej lub jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej, o  ile posiada ona  zdolność prawną – przepis  ten odnosi  się także do działających w ich imieniu osób fizycznych, 

c) po upływie maksymalnie pięciu lat od daty wygaśnięcia zobowiązania konsumenta, 

d) po ustaniu przyczyny zgłoszenia do CBD‐BR, w zależności od oceny Zgłaszającego, 

e) w  przypadkach  innych  niż  określone  powyżej,  po  upływie  dziesięciu  lat  od  daty wpisu do CBD‐BR. 

25 

 

26 

III Wymiana informacji gospodarczych na polskim rynku

1. Rola Informacji Gospodarczej

1.1. Definicja Informacji Gospodarczej Informacja gospodarcza  (IG)  to  szczegółowe dane na  temat  zobowiązania pieniężnego podmiotu  gospodarczego  bądź  osoby  fizycznej,  stanu  postępowań  dotyczących  jego egzekwowania oraz kwestionowania przez dłużnika istnienia zobowiązania. 

Informacja gospodarcza dotyczy: 

dłużnika, 

wierzyciela, 

zobowiązania, 

posłużenia się podrobionym lub cudzym dokumentem. 

Dłużnik  ‐  jest  to  osoba  zobligowana  do  spełnienia  świadczenia  na  rzecz  innej  osoby (wierzyciela) na mocy łączącego obie strony stosunku zobowiązaniowego. 

Wierzyciel  ‐  osoba  uprawniona  do  żądania  spełnienia  świadczenia  od  innej  osoby (dłużnika) na mocy stosunku zobowiązaniowego, który łączy obie strony czyli np. umowa lub  obowiązek  naprawienia  szkody  wynikający  z czynu  niedozwolonego.  W  kodeksie cywilnym nie ma ściśle określonej definicji pojęcia wierzyciela. Kodeks cywilny definiuje jedynie stosunek zobowiązaniowy. 

IG dotycząca dłużnika i wierzyciela składa się z następujących danych: dla osób fizycznych jest to nazwisko, obywatelstwo, PESEL, rodzaj, seria i numer dokumentu tożsamości oraz adres;  dla  przedsiębiorców:  pełna  nazwa  jego  działalności  gospodarczej, NIP,  REGON, siedziba i adres jego firmy oraz przedmiot działalności. 

IG  o  zobowiązaniu  to  informacje  o:  tytule  prawnym,  walucie,  kwocie  zobowiązania, kwocie  zaległości,  dacie  powstania  zaległości,  statusie  kwestionowania  zobowiązania oraz o dacie wysłania wezwania do zapłaty. 

Na  IG  można  dokonywać  różnych  operacji,  m.in.  dodawać  aktualizować,  usuwać, zamrażać,  odmrażać  ujawniać,  zastrzegać.  Wszystkie  możliwości  szczegółowo  określa Ustawa z 9 kwietnia 2010 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych (ustawa o BIG). 

27 

Nawet  roszczenie  przedawnione może  istnieć w  rejestrze  dłużników  BIG,  dokąd  nie zostanie spłacone, gdyż dług wciąż istnieje. 

2. Zasady działania biur informacji gospodarczej Ustawa  o  BIG  określa  zasady  i  tryb  postępowania  z informacjami  gospodarczymi dotyczącymi wiarygodności płatniczej przedsiębiorców i konsumentów. Jednym z BIG‐ów jest InfoMonitor Biuro Informacji Gospodarczej S.A. 

2.1. Kto i jakie informacje gospodarcze może przekazywać do BIG InfoMonitor?

BIG‐i  stanowią  platformę  wymiany  informacji  gospodarczej  (IG).  Uczestnikami  tego systemu  są  wszystkie  podmioty  rynku,  które  wprowadzają  lub  pobierają  informacje gospodarcze.  Dodatkowo  BIG  InfoMonitor  wymienia  informacje  pomiędzy  sektorem bankowym i przedsiębiorcami wszystkich branż. 

 

 

Źródło: opracowanie własne BIG InfoMonitor S.A. 

Dane z BIG‐ów mogą pobierać wszystkie podmioty gospodarcze  (należy wspomnieć,  że osoby fizyczne mają dostęp jedynie do informacji o przedsiębiorcach, bądź do danych na swój  temat).  Jeżeli  chodzi o wprowadzanie danych do  systemu,  to katalog podmiotów 

28 

uprawnionych  jest  szerszy. Uprawnienia mają praktycznie wszyscy, w  tym konsumenci. Wyjątkiem są wierzytelności publiczno‐prawne, tj. mandaty czy podatki. 

IG do BIG może przekazywać szeroki krąg wierzycieli, w tym konsumenci oraz wierzyciele wtórni  (tj.  firmy  windykacyjne,  faktoringowe,  fundusze  sekurytyzacyjne  czy  też  inne podmioty, które nabyły wierzytelności):  

dostawcy  energii  elektrycznej,  gazu, wody  i  innych  przedsiębiorstw  użyteczności publicznej, 

operatorzy telefonii stacjonarnej i komórkowej, 

operatorzy telewizji satelitarnej i naziemnej, 

firmy windykacyjne, faktoringowe, leasingowe, 

zarządcy nieruchomości, 

wynajmujący powierzchnie biurowe, magazynowe, 

gminy, urzędy miasta i podległe im zakłady komunalne, 

sądy, 

firmy ubezpieczeniowe, 

hurtownie oraz inni przedsiębiorcy, 

firmy pożyczkowe. 

2.2. Sposoby przekazywania danych dłużników do BIG Istnieją  dwa  sposoby  przekazywania  danych  dłużników  do  BIG.  Pierwszy  dotyczy przekazywania wierzytelności wynikającej  z określonego  stosunku prawnego,  zaś drugi zaległości  z  tytułem  wykonawczym.  Każde  z  tych  rozwiązań  jest  przeznaczone  dla określonej  grupy  podmiotów  i  wymaga  spełnienia  określonych  przez  Ustawę  o  BIG warunków. 

2.2.1. Warunki przekazywania IG wynikających z określonego stosunku prawnego (najczęściej z umowy)

do przekazywania IG są uprawnione podmioty funkcjonujące na rynku (z wyjątkiem konsumentów), 

zobowiązanie powstało w związku z określonym stosunkiem prawnym, 

łączna kwota wymagalnych zobowiązań dłużnika, będącego konsumentem, wobec wierzyciela wynosi co najmniej 200 zł, zaś dłużnika nie będącego konsumentem co najmniej 500 zł, 

od terminu płatności upłynęło co najmniej 60 dni, 

29 

upłynął co najmniej miesiąc od wysłania przez wierzyciela  (listem poleconym albo do  rąk  własnych)  wezwania  do  zapłaty,  zawierającego  ostrzeżenie  o  zamiarze przekazania danych do BIG. 

2.2.2. Warunki przekazywania IG potwierdzonych tytułem wykonawczym

do przekazywania  IG  są uprawnione wszystkie podmioty  funkcjonujące na  rynku,             w tym konsumenci, 

wierzytelność  została  potwierdzona  tytułem  wykonawczym  (czyli  prawomocnym wyrokiem  sądu  lub ugodą  zawartą przed sądem, które zostały opatrzone klauzulą wykonalności), 

kwota i okres zaległości są bez znaczenia, 

upłynęło co najmniej 14 dni od wysłania przez wierzyciela  listem poleconym albo doręczenia  dłużnikowi  do  rąk  własnych  wezwania  do  zapłaty,  zawierającego ostrzeżenie o zamiarze przekazania danych do BIG. 

Tytuł wykonawczy to np.: 

wyrok sądowy opatrzony klauzulą wykonalności 

ugoda zawarta przed sądem, opatrzona klauzulą wykonalności 

3. Obszary działalności BIG InfoMonitor Działalność BIG służy prewencji i odzyskiwaniu należności. Należy w tym miejscu wyjaśnić pojęcia: 

System  BIG  –  system  informatyczny  służący  do  przyjmowania,  przechowywania, przetwarzania oraz ujawniania informacji gospodarczych. 

Rejestr  dłużników  –  baza  negatywnych  i  pozytywnych  informacji  gospodarczych             o  konsumentach  i  przedsiębiorcach,  stworzona  na  podstawie  informacji przekazanych przez podmioty uprawnione, posiadające podpisaną umowę z BIG. 

3.1. Jakie dane znajdują się w rejestrze dłużników BIG InfoMonitor? BIG przechowuje i udostępnia informacje o zadłużeniu osób fizycznych i przedsiębiorców. Już dług w wysokości 200 zł, niespłacany przez 60 dni wystarczy, aby konsument znalazł się  w  Rejestrze  Dłużników  BIG.  Dane  o  zadłużeniu  firm  muszą  opiewać  na  kwotę minimum  500  zł.  Wierzyciel  może  przekazać  informację  o  swoim  dłużniku,  gdy zobowiązanie wynika z zawartej między nimi umowy lub innego istniejącego między nimi stosunku  prawnego  (np.  sądowy  tytuł  wykonawczy).  W  przypadku  konsumentów przekazujących IG do BIG, zawsze musi to być tytuł wykonawczy. 

30 

3.1.1. Czemu służy pobieranie raportów z systemu BIG InfoMonitor?

Z  Rejestru Dłużników BIG  regularnie  korzystają  instytucje w  celu  oceny wiarygodności płatniczej firmy lub konsumenta – BIG InfoMonitor udostępnił ponad 16,6 mln raportów w 2015  r. Raporty pobierają banki,  firmy pożyczkowe,  leasingowe, operatorzy  telefonii komórkowej, dostawcy telewizji kablowej i Internetu, inni przedsiębiorcy. Osoba fizyczna lub firma, której dane o niespłaconym zobowiązaniu znajdują się w BIG, jest uważana za niewypłacalną lub niewiarygodną. Może nie otrzymać kredytu czy pożyczki lub otrzyma je na  mniej  korzystnych  warunkach  (np.  wymóg  dodatkowych  zabezpieczeń),  może  też napotkać trudności w zakupach na raty, abonamentu telefonicznego, telewizji kablowej             i Internetu. Tylko spłata należności spowoduje, że dane dłużnika są usuwane z Rejestru. 

 

 

Źródło: opracowanie własne BIG InfoMonitor S.A. 

31 

3.2. Rodzaje raportów IG  zgromadzone  w  BIG  InfoMonitor  przekazywane  są  klientom  w  formie  raportów.             W sumie w ofercie można znaleźć kilka rodzajów tego typu dokumentów: 

Raport o konsumencie, 

Raport o przedsiębiorcy, 

Raport o dokumencie, 

Raport o sobie, 

Raport z rejestru zapytań. 

3.2.1. Raport o konsumencie

Zawiera  informacje  dotyczące  osoby  fizycznej  (konsumenta).  Aby  pobrać  dokument konieczna  jest  zgoda osoby będącej przedmiotem  zapytania. Upoważnienie  jest ważne 30  dni  od  dnia  udzielenia.  Osoba  sprawdzająca  wiarygodność  konsumenta  powinna posiadać następujące dane: 

imię i nazwisko konsumenta, 

PESEL  (jeżeli  konsument  jest  obywatelem  polskim)  lub  numer  dokumentu potwierdzającego tożsamość (jeśli konsument nie jest obywatelem polskim), 

datę urodzenia, 

rodzaj dokumentu tożsamości oraz jego serię i numer. 

Raport  informuje  o  liczbie  zobowiązań  oraz  o  kwotach  na  jakie  opiewają. Dodatkowo dokument  może  zawierać  pozytywne  informacje  o  zobowiązaniach  spłacanych             w terminie. 

Pobierając  raport  można  uzyskać  informację,  czy  PESEL  i  dokument  tożsamości  ze składanego  zapytania  dotyczą  osoby,  która  się  nimi  posługuje  oraz  poznać  dane osoby/firmy przekazującej do BIG informacje gospodarcze o konsumencie. 

Raport o  Konsumencie  z BIG  InfoMonitor może  zawierać  informacje  z  trzech baz: BIG InfoMonitor,  Biura  Informacji  Kredytowej  (BIK)  oraz  Systemu  BANKOWY  REJESTR  ZBP (System BR). Konsument musi określić, czy zgadza się na przeszukanie wszystkich baz, czy tylko Rejestru Dłużników w BIG InfoMonitor. Daty wydania upoważnień na przeszukanie poszczególnych rejestrów są wyszczególnione w raporcie. 

3.2.2. Raport o przedsiębiorcy

Zawiera  informacje  dotyczące  jednoosobowej  działalności  gospodarczej  bądź  firmy. Można  go  pobrać  bez  zgody  podmiotu,  o  który  pytamy.  Upoważnienie  (w  formie pisemnej) jest wymagane, gdy chcemy uzyskać dodatkowe informacje z BIK lub Systemu BR. Zgoda jest ważna przez cały czas obowiązywania umowy. 

32 

Osoba sprawdzająca wiarygodność przedsiębiorcy może pobrać raport, jeżeli zna: 

formę  prawną  podmiotu  (jednoosobowa  działalność  gospodarcza,  podmiot posiadający osobowość prawną, jednostka nieposiadająca osobowości prawnej), 

pełną nazwę firmy, 

NIP (zapisany w formie ciągłej, bez kresek i innych separatorów), 

REGON  (nie  jest  wymogiem  koniecznym,  dodatkowo można  po  nim  przeszukać System BR). 

Podobnie,  jak  w  przypadku  Raportu  o  konsumencie,  Raport  o  przedsiębiorcy  może zawierać  informacje  negatywne  i  pozytywne.  Wyszczególnione  są  w  nim  dane podmiotów przekazujących informacje do BIG InfoMonitor. 

3.2.3. Raport o dokumencie

Zawiera informacje o posłużeniu się cudzym lub podrobionym dokumentem, przekazane do  rejestru  przez  klientów  BIG  InfoMonitor  (nie  mylić  z  Systemem  DOKUMENTY ZASTRZEŻONE  ZBP).  Informacje  w  raporcie  pochodzą  tylko  z  bazy  BIG.  Osoba sprawdzająca wiarygodność dokumentu powinna mieć informacje o: 

rodzaju dokumentu, 

serii i numeru dokumentu, 

danych osoby, do której dokument należy. 

3.2.4. Raport o sobie

Zawiera  informacje, czy podmiot występujący do BIG o taki raport widnieje w Rejestrze Dłużników BIG. Zgodnie z ustawą o BIG, raz na pół roku można go pobrać za darmo, bez potrzeby podpisywania umowy. Podmiot,  który  chce uzyskać Raport o  sobie powinien przedstawić: 

w przypadku osób fizycznych: 

o wypełniony wniosek o udostępnienie Raportu, 

o dowód osobisty (może być kserokopia, potwierdzona za zgodność z oryginałem, gdy  wniosek  wysyłany  jest  pocztą,  bądź  skan  przy  pobieraniu  raportu  przez Internet), 

w przypadku przedsiębiorców: 

o wypełniony wniosek o udostępnienie raportu, 

o NIP, 

o REGON, 

o zaświadczenie o wpisie do Ewidencji Działalności Gospodarczej  lub wypis z KRS (może  być  kserokopia,  potwierdzona  za  zgodność  z  oryginałem,  gdy wniosek wysyłany jest pocztą, bądź skan przy pobieraniu raportu przez Internet). 

33 

Raport  o  sobie  może  zawierać  zarówno  informacje  negatywne,  jak  i  pozytywne. Dodatkowo znajdują się w nim dane podmiotu wprowadzającego informacje do Rejestru Dłużników BIG. 

3.2.5. Raport z rejestru zapytań

Zawiera  informacje, kto w przeciągu ostatnich 12 miesięcy pytał o dany podmiot  i  jakie informacje  na  jego  temat  otrzymał. Można  go  pobrać w  ten  sam  sposób  jak  Raport             o sobie. Uzyskanie informacji raz na pół roku jest bezpłatne. Dodatkowo Raport z rejestru zapytań może zawierać informacje z Systemu BR oraz BIK. 

3.3. Windykacja – wpisywanie dłużnika do BIG BIG‐i  zajmują  się analizą  ryzyka biznesowego oraz wsparciem odzyskiwania należności. Drugi  obszar  działalności,  skupia  się wokół  tzw. miękkiej windykacji  –  czyli  łagodnego sposobu  odzyskiwania  pieniędzy.  Jego  głównym  narzędziem  jest wpisanie  dłużnika  do Rejestru  Dłużników.  BIG  InfoMonitor  dysponuje  odpowiednimi  narzędziami,  które pomagają wierzycielom w egzekwowaniu zaległych należności. Są nimi:  

naklejki informujące o współpracy z BIG InfoMonitor, 

pieczątka do wykorzystywania na własnych dokumentach finansowych z informacją o  możliwości  umieszczenia  dłużnika  w  Rejestrze  (ostrzeżenie,  mówiące             o konsekwencji zalegania z płatnością jeszcze zanim dojdzie do zaległości), 

formularz wezwania do zapłaty z ostrzeżeniem o wpisie do BIG InfoMonitor, 

umieszczenie inf. gosp. o niespłacanych zobowiązaniach dłużnika w BIG, 

powiadomienie o umieszczeniu informacji gosp. w BIG wysyłane do dłużnika. 

Stosowana przez BIG miękka windykacja  jest  skutecznym,  szybkim  i mało  stresującym sposobem odzyskiwania zaległych płatności. Według danych BIG InfoMonitor: 

w 40% przypadków  samo wysłanie wezwania do  zapłaty  z  informacją o  zamiarze umieszczenia  danych  dłużnika w  BIG  i  o  konsekwencjach  tego  działania  skutkuje zwrotem należności, 

kolejne 35% dłużników  zwraca  zaległości po umieszczeniu  ich danych w Rejestrze Dłużników BIG InfoMonitor. 

3.4. Potwierdzanie wiarygodności Trzecim  obszarem  funkcjonowania  BIG  InfoMonitor  jest  potwierdzanie  wiarygodności finansowej przedsiębiorców. Możliwe jest zarówno potwierdzanie własnej wiarygodności finansowej  jak  również  sprawdzanie  wiarygodności  innych  firm  jako  aktualnych  bądź przyszłych  kontrahentów.  Narzędziem,  które  to  umożliwia  jest  Certyfikat  Firmy Wiarygodnej  Finansowo  aktualizowany  on‐line.  Potwierdza,  że  dana  firma  nie  posiada zaległych zobowiązań finansowych. 

34 

 

35 

 

36 

 

37 

IV Rynek wymiany informacji kredytowych w Polsce

1. Geneza i rola BIK S.A. Biuro Informacji Kredytowej S.A. gromadzi, przetwarza, udostępnia informacje na temat klientów  banków  i  SKOK‐ów  oraz  innych  instytucji  upoważnionych  do  udzielania kredytów.  Są  to dane osobowe umożliwiające  identyfikację danego  klienta,  informacje             o  złożonych wnioskach  kredytowych  oraz  aktualnych  bądź  spłaconych  zobowiązaniach kredytowych, z uwzględnieniem terminowości ich spłat. 

Informacje dotyczące zobowiązań to: 

data powstania, 

rodzaj kredytu, 

okres na jaki kredyt został udzielony, 

waluta kredytu, 

terminowość spłat, 

a także informacje o zadłużeniu, podjętej przez bank windykacji czy egzekucji należności oraz o zamknięciu rachunku (i powodach tego zamknięcia). 

Informacje  znajdujące  się  w  BIK  dotyczą  wszystkich  rachunków  kredytowych,  a  więc zarówno  tych  obsługiwanych  prawidłowo,  jak  i  tych,  które  są  lub  były  spłacane nieterminowo.  Innymi  słowy: BIK przetwarza wszystkie  informacje  kredytowe  zarówno pozytywne  (kredyty  spłacane  terminowo),  jak  i  negatywne  (kredyty  spłacane             z opóźnieniem). 

BAZA  BIK  TO  BAZA  POZYTYWNA.  Blisko  90%  danych  w  bazie  BIK  to  informacje pozytywne, które  świadczą o rzetelnie spłacanych zobowiązaniach  i pozwalają klientom budować pozytywną historią kredytową. 

Dzięki BIK kredytobiorcy: 

mogą legitymować się dobrą historią kredytową potwierdzającą ich wiarygodność, 

dzięki potwierdzonej wiarygodności finansowej otrzymują lepszą ofertę kredytową, 

oszczędzają czas dzięki zautomatyzowaniu i uproszczeniu procedury kredytowej, 

są chronieni przed nadmiernym zadłużeniem, 

mogą chronić swoją tożsamość i uniknąć wyłudzenia kredytu na swoje dane. 

38 

Dzięki BIK kredytodawcy: 

mogą precyzyjnie szacować ryzyko i udzielać kredytów w sposób odpowiedzialny, 

chronią swoich klientów przed nadmiernym zadłużeniem, 

dopasowują ofertę do możliwości swoich klientów, 

uzyskują lepszą jakość portfela kredytowego, 

chronią oszczędności klientów depozytowych.  

 

Źródło: opracowanie własne BIK S.A. 

 

 

BIK  nie  jest  czarną  listą.  Większość  zgromadzonych  informacji  to  dane pozytywne,  pokazujące,  że  Jan  Kowalski  miał  lub  ma  zobowiązanie  i  je rzetelnie spłacał lub spłaca. Błędem jest w związku z tym myślenie, że do BIK przekazywane są tylko informacje negatywne. 

Z danych przekazywanych do BIK powstaje  finansowy obraz klienta. Każdy klient ma więc wpływ na to,  jak będzie wyglądała  jego historia kredytowa. Jeśli  kredyt  spłaca  terminowo, w  bazie  BIK  znajdują  się  dane  pozytywne. Jeśli  jest  spłacany  z  opóźnieniem, w  bazie  BIK  znajdują  się  również  dane negatywne. 

 

39 

 

40 

2. Dane klienta w bazie BIK Biuro  Informacji  Kredytowej  S.A.  w  ramach  prowadzonej  działalności  gromadzi, przetwarza  i  udostępnia  informacje  na  temat  klientów  banków,  SKOK‐ów  oraz  innych instytucji  finansowych.  W  Biurze  gromadzone  są  informacje  dotyczące  kredytów gotówkowych,  ratalnych,  hipotecznych,  odnawialnych  i  zobowiązań  na  karcie kredytowej. Dane klienta trafiają do BIK z chwilą złożenia przez niego wniosku o produkt o  charakterze  kredytowym. Bank nie musi pozyskiwać  zgody na przeszukanie baz BIK, wystarczy jedynie klienta o tym poinformować.  

Instytucje współpracujące  z BIK  co  najmniej  raz  na miesiąc  przekazują  zaktualizowane dane dotyczące najważniejszych parametrów zobowiązania, przede wszystkim: 

kwotę do spłaty, 

wysokości limitu w przypadku kart kredytowych, 

typu kredytu, 

raty kredytu, 

statusu opóźnienia, 

liczby dni opóźnienia, 

statusu windykacji. 

Dane dotyczą zarówno klientów  indywidualnych  jak  i przedsiębiorców  i gromadzone są             w dwóch zbiorach: 

System Informacji BIK – Klient Indywidualny 

System Informacji BIK – Przedsiębiorca 

Dzięki  danym  zawartym w  tych  Systemach  kredytodawcy mogą  oceniać wiarygodność swoich klientów. 

System  Informacji  BIK  –  Klient  Indywidualny  to  największa  baza  BIK  zawierająca informacje  na  temat  klientów  indywidualnych  i  ich  zobowiązań  (np.  kredyty konsumpcyjne,  mieszkaniowe,  odnawialne).  Jest  cennym  źródłem  wiedzy  na  temat kredytobiorców,  co  stwarza  możliwość  oferowania  bardziej  atrakcyjnych  produktów kredytowych na preferencyjnych warunkach dla wiarygodnych klientów. 

System  Informacyjny BIK  –  Przedsiębiorca  to  drugi  co do wielkości  zbiór  informacyjny BIK. Dzięki danym zawartym w tym systemie podmioty współpracujące z BIK mają dostęp do informacji o przeszłych i aktualnych zobowiązaniach kredytowych zaciąganych przez: 

osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, 

rolników, 

spółki osobowe, 

spółki kapitałowe, 

inne jednostki organizacyjne. 

41 

Należy podkreślić, że BIK jest tylko i wyłącznie administratorem danych o klientach, które uzyskuje od banków  i  SKOK‐ów  i  innych  instytucji  finansowych. Rola BIK ogranicza  się wyłącznie do przekazywania zgromadzonych informacji w uzgodnionym formacie. 

 

 

Decyzję kredytową  zawsze podejmuje bank  lub SKOK bądź  inna  instytucja   w której wnioskujemy. BIK przekazuje wyłącznie informacje na temat osoby, o którą instytucja składa zapytanie i jej historię kredytową. Informacje te są następnie  wykorzystywane  przez  te  instytucje  w  procesie  podejmowania decyzji kredytowej. Ocena taka dokonywana jest w oparciu o obowiązujące w  banku,  SKOK‐u  lub  instytucji  finansowej wewnętrzne  zasady  i  politykę   w zakresie przyznawania kredytów i pożyczek. 

 

W prowadzonej bazie danych BIK nie może: 

usuwać danych, 

wprowadzać zmian w informacjach dotyczących klienta. 

Powyższe nie jest możliwe nawet na wniosek klienta w udokumentowanych przez niego przypadkach. Jeśli w ocenie banku lub SKOK‐u zaistnieje podstawa prawna lub faktyczna do  usunięcia  danych  –  może  to  nastąpić  tylko  na  pisemny  wniosek  tego  banku  lub             SKOK‐u – jako dysponenta danych i pierwotnego administratora. 

Za  poprawność  i  wiarygodność  informacji  dostarczonych  do  baz  danych  BIK odpowiedzialność  ponoszą  instytucje,  które  te  dane  przekazują.  BIK  odpowiada wyłącznie  za  zgodność  informacji  przekazywanych  do  użytkowników  z  danymi źródłowymi uzyskanymi od banków, SKOK‐ów i innych instytucji finansowych. 

3. Okresy przetwarzania przez BIK danych o zobowiązaniach Podstawą przetwarzania danych przez BIK  są Prawo bankowe oraz Ustawa o ochronie danych osobowych, która  rozróżnia  zasadniczo dwa  tryby przechowywania uzależnione od  terminowości  spłat.  Tak więc możemy mówić  o  okresach  przechowywania  danych pozytywnych i negatywnych. 

Dane pozytywne są przetwarzane: 

od chwili ich przekazania do BIK, aż do wygaśnięcia zobowiązania, 

jeśli  klient  wyraził  zgodę  na  przetwarzanie  jego  danych  po  wygaśnięciu zobowiązania, są przechowywane przez okres wskazany przez klienta. 

Dane negatywne mogą być przetwarzane i udostępniane bez zgody klienta w celu oceny zdolności kredytowej przez okres nie dłuższy niż 5 lat po wygaśnięciu zobowiązania, jeżeli zostały przekazane do BIK i spełniają łącznie następujące warunki: 

klient dopuścił się zwłoki w spłacie powyżej 60 dni 

42 

oraz 

upłynęło co najmniej 30 dni od poinformowania klienta przez bank, SKOK  lub  inną instytucję  finansową  o  zamiarze  przetwarzania  dotyczących  klienta  informacji stanowiących tajemnicę bankową bez jego zgody. 

Dla celów związanych ze stosowaniem przez banki metod statystycznych dane dotyczące zobowiązań  klientów  mogą  być  przetwarzane  w  BIK  przez  okres  12  lat  od  dnia wygaśnięcia zobowiązania. W takim przypadku nie są podawane dane osobowe klienta,           a  jedynie  dane  statystyczne.  Przetwarzanie  danych  dla  tego  celu  nie  wymaga  zgody klientów. 

Do systemu BIK przekazywane są przez banki dwa rodzaje zgody udzielonej przez klienta na przetwarzanie danych po wygaśnięciu zobowiązania: 

zgoda indywidualna 

oraz 

zgoda ogólna. 

W obu przypadkach: 

konieczne jest świadome wyrażenie zgody przez klienta, 

istnieje możliwość odwołania zgody w każdym czasie. 

Zgoda indywidualna – zgoda udzielana przez klienta na podstawie art. 105a ust. 2 ustawy Prawo bankowe, dotycząca możliwości przetwarzania danych dotyczących konkretnego zobowiązania kredytowego po jego wygaśnięciu. 

Jeżeli  klient  wyraził  zgodę  na  przetwarzanie  danych  po  wygaśnięciu  zobowiązania             i  informacja  o  tym  została  przekazana  do  BIK,  takie  informacje  są  udostępniane wszystkim  uczestnikom  wymiany  przez  okres,  na  który  została  udzielona  zgoda  (nie dłużej niż 5 lat). 

Zgodę  indywidualną można wyrazić  już w  chwili podpisywania umowy  kredytowej  lub             w trakcie spłacania kredytu. Zgoda ta może być w każdym czasie odwołana. 

Jeżeli  klient  nie wyraził  zgody  na  przetwarzanie  danych  po wygaśnięciu  zobowiązania             i  informacja o  tym  została przekazana do BIK,  takie  informacje nie będą udostępniane innym uczestnikom wymiany. 

Zgoda  ogólna  –  zgoda  na  przetwarzanie  przez  BIK  informacji,  stanowiących  tajemnicę bankową,  dotyczących  wszystkich  zobowiązań  klienta  po  ich  wygaśnięciu  oraz zobowiązań  już  wygasłych  (na  dzień  udzielenia  zgody)  wobec  banków  oraz  instytucji ustawowo  upoważnionych do  udzielania  kredytów w  celu  oceny  zdolności  kredytowej             i analizy ryzyka kredytowego. Udzielenie zgody ogólnej przez klienta umożliwia bankom             i  innym  instytucjom  upoważnionym  do  udzielania  kredytów  pełną  ocenę  historii kredytowej i wiarygodności kredytowej klienta oraz analizę ryzyka kredytowego.  

Zgoda ta może być w każdym czasie odwołana. 

43 

Każda osoba, która chce być postrzegana, jako wiarygodny uczestnik rynku finansowego powinna  wyrazić  zgodę  na  przetwarzanie  informacji  o  swoich  spłaconych zobowiązaniach. Dzięki  temu pozytywna historia  spłat  jej  zobowiązań będzie dostępna dla  innych  instytucji sektora finansowego, nie tylko w trakcie, ale również po spłaceniu zobowiązań. 

Kredytobiorcy, którzy posiadają pozytywną historię kredytową, są dla banków klientami godnymi zaufania. Pozytywna historia kredytowa może przełożyć się na: 

skrócenie lub uproszczenie procedur, 

korzystniejsze warunki finansowe, tj.: 

o niższe oprocentowanie kredytu, 

o obniżenie opłat i prowizji. 

Brak lub niepełna wiedza o historii kredytowej klientów ogranicza bankom zastosowanie premii za posiadanie pozytywnej historii kredytowej. 

 

 

Wyrażając  zgodę  na  przetwarzanie  danych  po wygaśnięciu  zobowiązania, każdy tworzy wspólnie z BIK swój pozytywny portret finansowy, tak wysoko ceniony przez wiele instytucji. Zgody można udzielić w banku, który udzielał kredytu oraz w Centrum Obsługi Klienta BIK. 

 

4. Ocena punktowa Ocena  punktowa  jest  wykorzystywana  zarówno  w  procesie  podejmowania  decyzji kredytowych,  jak  i  w  późniejszym  monitorowaniu  wiarygodności  kredytowej  klienta.             Z  punktu  widzenia  banków  i  SKOK‐ów  główna  zaleta  oceny  punktowej  to możliwość oszacowania  ryzyka  związanego  z udzieleniem  kredytu danej osobie. Ponieważ  scoring znajduje  coraz  szersze  zastosowanie w bankowości, dotyczy on praktycznie wszystkich klientów posiadających lub ubiegających się o kredyty.  

Czym jest scoring? 

Scoring  jest metodą  punktowej  oceny  ryzyka  kredytowego.  Polega  ona  na  określeniu wiarygodności  kredytowej  klienta  na  podstawie  porównania  jego  profilu  z  profilem klientów, którzy już otrzymali kredyty. Im bardziej profil danego klienta jest podobny do profilu klientów terminowo spłacających swoje kredyty w przeszłości, tym wyższą ocenę punktową otrzyma ten klient. 

Wyższa ocena punktowa oznacza większe prawdopodobieństwo,  że dany  klient będzie terminowo spłacał swoje kredyty. 

Ocena  punktowa  (score)  to  liczba  punktów  uzyskanych  przez  klienta  w  wyniku zastosowania metody punktowej oceny ryzyka kredytowego. Ocena punktowa wyliczana jest  na  podstawie  danych  o  kliencie. W  przypadku  scoringu  oferowanego  przez  biura 

44 

kredytowe  (takie  jak  BIK)  dane  te  pochodzą  ze  zbiorów  przekazywanych  przez  banki             (w przypadku BIK również przez SKOK‐i.) Do wyliczania ocen punktowych stosowana jest odpowiednia, starannie opracowana formuła matematyczna. 

 

 

 

 

 

Źródło: opracowanie własne BIK S.A. 

5. Prawo do wglądu i korekty danych Na  całym  świecie  bardzo  popularną  formą  sprawdzania,  jakie  informacje  znajdują  się             o nas samych w biurach kredytowych są tak zwane raporty o sobie. Raporty te spełniają zarówno  rolę  informacyjną  jak  również  służą  uwiarygodnieniu  się  przed  innymi osobami/instytucjami. Powszechnym zjawiskiem w wielu krajach na świecie jest sytuacja, w której klienci, wynajmując mieszkanie, kupując  samochód czy kupując  towar na  raty legitymują  się  takim  raportem,  przez  co  otrzymują  korzystniejsze  warunki  płatności             i pokazują tym samym, że są rzetelni i wiarygodni.  

45 

Wszystkie  dane  zgromadzone  w  BIK  są  dostępne  dla  osób,  których  dotyczą.  Biuro Informacji  Kredytowej  umożliwia  nieograniczony  dostęp  do  danych,  udostępniając różnego rodzaju Raporty i Alerty. 

Każdy może zwrócić się do BIK o udostępnienie informacji ustawowej, raz na 6 miesięcy. 

Informacja ustawowa – to zbiór  informacji dotyczących osoby wnioskującej zawierający dane  osobowe  wnioskodawcy,  przetwarzane  w  zbiorach  BIK  –  udostępniana  jest wnioskodawcy w trybie art. 33 ust. 1 Ustawy o ochronie danych osobowych nie częściej niż  raz  na  6 miesięcy  (art.  32  ust.  5).  Zgodnie  z  zapisami  Ustawy  o  ochronie  danych osobowych informacja ustawowa udostępniana jest przez BIK w terminie do 30 dni. 

 

 

Historia kredytowa to najlepsza rekomendacja, aby uwiarygodniać się przed instytucjami finansowymi i potencjalnymi partnerami biznesowymi. 

6. Historia dobrze widziana Historia kredytowa to finansowy „portret” każdego z nas, do którego dostęp mają banki             i  inne  instytucje  upoważnione  do  udzielania  kredytów.  To,  w  jaki  sposób  banki postrzegają nas  jako kredytobiorców, decyduje o  tym, czy  i w  jaki  sposób udzielą nam kredytu w przyszłości. Dlatego warto  dbać o  swoją  historię  kredytową  i na bieżąco  ją monitorować. 

 

 

 

 

 

 

46 

 

 

 

Źródło: opracowanie własne BIK S.A. 

Jak sprawdzić swoją historię kredytową? 

Najszybciej  można  zrobić  to  za  pośrednictwem  portalu  internetowego  www.bik.pl, wybierając produkt, który najlepiej odpowiada zapotrzebowaniu danej osoby. 

Jeśli: 

przygotowujemy się do wzięcia kredytu, 

chcemy poznać swoją ocenę punktową, 

chcemy sprawdzić, czy kredyt, który poręczaliśmy jest spłacany terminowo, 

otrzymaliśmy  odmowną  decyzję  kredytową  i  chcemy  sprawdzić,  czy  historia kredytowa była tego powodem, 

spłaciliśmy kredyt i chcemy sprawdzić czy bank zaktualizował dane w BIK, 

chcemy upewnić  się  czy nikt nie wyłudził  kredytu, bądź nie dokonał  zakupów na nasze nazwisko, 

warto skorzystać z Raportu BIK. Informacja o Raportach BIK dostępna jest w serwisie na www.bik.pl/klienci‐indywidualni  

6.1. Certyfikat wiarygodności Zaufanie w  sferze  finansowej  to podstawa. Nie  jest  łatwo  je wzbudzić,  gdy nie mamy dowodów  czy  potwierdzenia  naszej  rzetelności.  Budując  własną  historię  kredytową, każdy z nas dowodzi swojej wiarygodności finansowej. Dzięki BIK możemy ją potwierdzić. 

Jeśli  chcemy  potwierdzić  swoją wiarygodność  finansową, warto  skorzystać  z BIK  Pass. Ten prosty raport zawiera dane osobowe, ocenę punktową (jeżeli może zostać naliczona) oraz  informacje o  terminowości spłat kredytów. Aby przedstawić  innej osobie swój BIK Pass,  możemy  go  wydrukować  jako  dokument  lub  wysyłać  kod  dostępu  do  niego             e‐mailem lub SMS‐em. 

Więcej informacji na ten temat znajduje się w serwisie na www.bik.pl/bik‐pass  

47 

6.2. Ochrona tożsamości Dobra  historia  kredytowa  to  podstawa  dobrej  opinii w  bankach  i  innych  instytucjach finansowych. Niestety  zdarza  się,  że  czyjeś  zaniedbanie  lub oszustwo może  ją popsuć. Każdego roku odnotowuje się tysiące prób wyłudzeń kredytów na setki milionów złotych. Jest to realne zagrożenie, które dotknąć może każdego z nas.  

Aby  uniknąć  takiej  sytuacji,  warto  skorzystać  z  Alertów  BIK.  Dzięki  nim  można kontrolować na bieżąco swoje bezpieczeństwo i aktualność historii kredytowej. 

Alert otrzymujemy w  formie SMS‐a oraz e‐maila zawsze, gdy do BIK wpłynie zapytanie             o  nas w  związku  ze  złożonym wnioskiem  kredytowym.  Jeśli  nie  staramy  się  o  żaden kredyt, nie kupujemy niczego na  raty ani nie poręczamy kredytu, pojawienie się Alertu może oznaczać, że ktoś zgłosił się do banku i próbuje wyłudzić kredyt na nasze dane, albo kupić coś na raty. 

To  bardzo  istotne  szczególnie  w  sytuacji,  kiedy  utracimy  dokument  tożsamości  lub podejrzewamy, że ktoś mógł wejść w posiadanie naszych danych osobowych.  

W  sytuacji  utraty  dokumentu  tożsamości  możliwe  jest  jego  zastrzeżenie3  m.in.  za pośrednictwem  serwisu  www.bik.pl.  Więcej  informacji  znajduje  się  na www.bik.pl/zastrzeganie‐dokumentow. 

Dzięki swobodnemu dostępowi do danych zgromadzonych w BIK, każdy ma możliwość: 

sprawdzania własnej historii kredytowej w dogodnym dla siebie czasie,  

kontroli poprawności danych, jakie banki przekazują do BIK, 

poznania oceny punktowej, liczonej w ten sam sposób jak dla banków, 

obserwacji zmian wysokości oceny punktowej, 

kontroli spłaty poręczonych przez siebie kredytów, 

ochrony przed wyłudzeniem kredytu,  

otrzymywania informacji o opóźnieniach w spłacie. 

7. Mechanizm i zasady wymiany informacji kredytowej – BIK jako element infrastruktury sektora finansowego

Mechanizm  działania  systemu  wymiany  informacji  kredytowej  jest  niezwykle  prosty: uczestnicy systemu przekazują cyklicznie (co najmniej raz w miesiącu) do BIK informacje na  temat  klientów  i  ich  rachunków  kredytowych  (gotówkowych,  ratalnych, 

3   Zastrzeżenie polega na przekazaniu danych o utraconym dokumencie do Systemu DOKUMENTY 

ZASTRZEŻONE Związku Banków Polskich (patrz rozdział VI). 

48 

mieszkaniowych,  kartowych).  Jednocześnie,  dzięki  zasadzie  wzajemności  mogą  ze zgromadzonych danych korzystać.  

BIK dostarcza bankom, SKOK‐om i innym instytucjom finansowym produkty, które mogą być wykorzystywane w wielu obszarach działalności bankowej, w szczególności przy:  

podejmowaniu decyzji kredytowych,  

monitorowaniu zadłużenia klientów,  

ograniczaniu ryzyka wyłudzeń kredytów.  

Pamiętać  należy,  że  BIK  nie  podejmuje  decyzji  kredytowych.  Przekazuje  zgromadzone             w  swojej  bazie  informacje,  które  są  analizowane  przez  kredytodawcę  zgodnie  z  jego własną polityką kredytową.  

Działalność BIK prowadzona jest w oparciu o zasady: 

Wzajemności:  Prawo  do  korzystania  z  informacji  mają  wszystkie  banki  oraz instytucje  ustawowo  upoważnione  do  udzielania  kredytów  zobowiązując  się przekazywać  do  BIK  regularnie  pełne  i  kompletne  dane  swoich  kredytobiorców, zgodnie z zawartymi umowami. 

Wiarygodności:  Za  poprawność  i wiarygodność  informacji  dostarczonych  do  baz danych  BIK  odpowiedzialność  ponoszą  banki/SKOK‐i.  BIK  odpowiada  za  zgodność informacji  przekazywanych  do  użytkowników  z  danymi  źródłowymi  oraz zobowiązuje się do nie zmieniania ani modyfikowania przekazywanych danych. 

Neutralności: BIK nie udziela bankom informacji, które mogłyby stanowić tajemnicę handlową,  np.  nie  jest  podawana  nazwa  instytucji,  z  której  pochodzi  informacja             o  kliencie.  Zapytanie  zawsze  dotyczy  konkretnej  osoby,  a  pytający  musi  podać niezbędne  dane  identyfikacyjne  klienta,  odnośnie  którego  sformułowane  jest zapytanie. 

Maksymalnego  bezpieczeństwa: Wszelkie  informacje  gromadzone  i  wymieniane pomiędzy BIK a użytkownikami mają charakter tajemnicy bankowej. Zwrócić należy również uwagę na istniejące zabezpieczenia w postaci odpowiedniego sprzętu oraz procedur  wewnętrznych  i  zewnętrznych,  które  uniemożliwiają  dostanie  się przechowywanych przez BIK danych w niepowołane ręce. 

 

49 

 

Źródło: opracowanie własne BIK S.A. 

Warto  nadmienić,  iż  przepływ  informacji  pomiędzy  instytucjami  funkcjonującymi  na rynku wymiany  informacji  niesie  korzyści  nie  tylko  dla  tych  podmiotów,  które w  nim uczestniczą ale  również dla  samych  klientów. Dzięki  tak  sprawnej wymianie  informacji uległa skróceniu i uproszczeniu procedura kredytowa, zminimalizowano obowiązki leżące po  stronie  klienta,  związane  z  koniecznością  dostarczania  dużej  liczby  dokumentów. Istotną  korzyścią  z  funkcjonowania  systemu  jest  ochrona  klientów  przed  nadmiernym zadłużeniem. Na podstawie  informacji pozyskiwanych z BIK kredytodawca  jest w stanie ocenić  sytuację klienta,  szacując precyzyjnie  jego  zdolność kredytową  i udzielając  tylko takiego kredytu ze spłatą którego klient może sobie poradzić.  

W  procesie  kredytowym,  poza  sprawdzeniem  danych  klienta w  BIK, weryfikowane  są również inne źródła informacji: 

System BANKOWY REJESTR prowadzony przez Związek Banków Polskich, 

Biura  Informacji  Gospodarczej  (BIG)  celem  sprawdzenia  czy  klient  nie  posiada długów wobec innych podmiotów oraz czy płaci regularnie rachunki, np.: za telefon, światło czy gaz. 

Ponieważ wielu Polaków mieszka  i pracuje poza granicami kraju  i właśnie  tam korzysta             z kredytów, BIK nawiązuje współpracę z biurami kredytowymi w  innych krajach Europy. Dzięki  temu  również  Polacy  starający  się  o  kredyt  za  granicą  będą  mogli  za pośrednictwem  BIK  i  jego  partnerów  prowadzących  analogiczną  działalność w  innych krajach wylegitymować się swoją pozytywną historią kredytową. 

50 

Kwestię  transgranicznej  wymiany  danych  definiuje  dyrektywa  UE  2008/48/WE określająca  warunki  umożliwiające  kredytodawcom  z  innych  państw  członkowskich dostęp  do  baz  danych  wykorzystywanych  w  danym  państwie  do  oceny  zdolności kredytowej  swoich  klientów  (konsumentów). Dyrektywa  realizuje  jedno  z  zasadniczych założeń  jednolitego  rynku usług  finansowych,  czyli  zapewnienie możliwości korzystania przez  konsumenta  z  kredytów  detalicznych  w  dowolnym  kraju  Unii  Europejskiej (zintegrowany  rynek  kredytów  detalicznych).  W  Polsce  przepisy  tej  dyrektywy implementuje  Ustawa  o  kredycie  konsumenckim.  Aktualnie  w  ramach  wymiany transgranicznej BIK współpracuje z następującymi biurami kredytowymi Schufa (Niemcy), Equifax (Wielka Brytania), Crif (Włochy). 

8. Podstawy prawne Podstawową  regulacją mającą wpływ  na  funkcjonowania  Biura  Informacji  Kredytowej jest Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe – art. 105, ust. 4 (Dz.U. z 2002 r., nr 72, poz. 665, z późniejszymi zmianami). 

4.  Banki mogą, wspólnie z bankowymi izbami gospodarczymi, utworzyć instytucje upoważnione do gromadzenia, przetwarzania i udostępniania: 

1)  bankom – informacji stanowiących tajemnicę bankową w zakresie, w jakim informacje  te  są  potrzebne  w  związku  z  wykonywaniem  czynności bankowych  oraz  w  związku  ze  stosowaniem  metod  statystycznych,                   o których mowa w art. 128, ust. 3 oraz w art. 128d, ust. 1, 

2)  innym  instytucjom  ustawowo  upoważnionym  do  udzielania  kredytów  – informacji  stanowiących  tajemnicę  bankową  w  zakresie,  w  jakim informacje  te  są  niezbędne w  związku  z  udzielaniem  kredytów,  pożyczek pieniężnych, gwarancji bankowych i poręczeń, 

4a. Instytucje utworzone na podstawie ust. 4 mogą udostępniać, z zastrzeżeniem ust.  4a1  i  4a2,  biurom  informacji  gospodarczej  działającym  na  podstawie ustawy  z  dnia  9  kwietnia  2010  r.  o  udostępnianiu  informacji  gospodarczych                   i  wymianie  danych  gospodarczych  (Dz.U.  nr  81,  poz.  530)  dane  w  drodze teletransmisji.  

4a1. Udostępnianie danych na podstawie ust. 4a może nastąpić,  jeżeli wierzyciel występujący  o  udostępnienie  tych  danych  uzyskał  pisemne  upoważnienie osoby,  której  dotyczą  te  dane.  Upoważnienie  określa  zakres  danych przeznaczonych do udostępnienia. 4a2. Sposób udostępniania danych określa umowa  o  współpracy  między  instytucją  utworzoną  na  podstawie  ust.  4                   a  biurem  informacji  gospodarczej.  Umowa  zawiera  wzór  upoważnienia,                   o którym mowa w ust. 4a1.  

4b. Banki  mogą  udostępniać  biurom,  o  których  mowa  w  ust.  4a,  dane                   o  zobowiązaniach  powstałych  z  tytułu  umów  związanych  z  dokonywaniem 

51 

czynności  bankowych,  jeżeli  umowy  te  zawierają  klauzule  informujące                   o możliwości przekazania danych do tych biur. 

4c. Klauzule,  o  których mowa w  ust.  4b,  zawierają  informacje  o warunkach,  na jakich banki przekazują dane, o których mowa w art. 14 ust. 1  i art. 15 ust. 1 ustawy, o której mowa w ust. 4a.  

4d. Instytucje,  utworzone  zgodnie  z  ust.  4,  mogą  udostępniać  instytucjom finansowym,  będącym  podmiotami  zależnymi  od  banków,  informacje                   o  zobowiązaniach  powstałych  z  tytułu  umów  związanych  z  wykonywaniem czynności  bankowych,  jeżeli  umowy  te  zawierają  klauzule  informujące                   o możliwości przekazania danych do tych instytucji finansowych. 

Informacje gromadzone i udostępniane przez Biuro Informacji Kredytowej S.A. obejmują dane  osobowe  chronione  przepisami  Ustawy  z  dnia  29  sierpnia  1997  r.  o  ochronie danych osobowych (Dz.U. nr 133, poz. 883, z późniejszymi zmianami). Zgodnie z zapisami tej ustawy, przetwarzanie danych osobowych  jest dopuszczalne między  innymi wtedy, kiedy  zezwalają na  to przepisy prawa. Takim  szczególnym upoważnieniem ustawowym jest przytoczona powyżej ustawa Prawo bankowe. 

Wejście w  życie Ustawy o udostępnianiu  informacji  gospodarczych  i wymianie danych gospodarczych  wpłynęło  na  możliwość  nawiązania  współpracy  z  biurami  informacji gospodarczej  i  związanym  z  tym  poszerzeniem  zawartości  informacyjnej  raportów kredytowych o dane zgromadzone w tych biurach. 

Ponadto,  Biuro  Informacji  Kredytowej  S.A.  jako  instytucja,  której  funkcjonowanie reguluje  Prawo  bankowe, może  na  podstawie  art.  68,  ust.4 Ustawy  o  elektronicznych instrumentach  płatniczych  zbierać  i  udostępniać  ich wydawcom  informacje  dotyczące posiadaczy elektronicznych instrumentów płatniczych. 

Istotny  wpływ  na  funkcjonowanie  Biura  Informacji  Kredytowej  oraz  całego  systemu wymiany  informacji miała nowelizacja Ustawy o kredycie konsumenckim, która nakłada na  wszystkich  kredytodawców  obowiązek  dokonania  oceny  ryzyka  kredytowego konsumenta  przed  zawarciem  umowy  o  kredyt  konsumencki. Ocena  ryzyka może  być dokonywana  na  podstawie  informacji  uzyskanych  od  konsumenta  lub  na  podstawie informacji  zawartych w  bazie  danych  lub  zbiorze  danych  kredytodawcy  (art.  9).  Przez bazy danych rozumie się m.in. zbiory prowadzone dla celów oceny ryzyka kredytowego przez  instytucje, o  których mowa w art. 105, ust. 4 Ustawy  z dnia 29  sierpnia 1997  r.             –  Prawo  bankowe.  Bazą  taką  są  zasoby  informacyjne  BIK  dotyczące  zobowiązań kredytowych konsumentów. Podmioty  spoza  sektora bankowego mogą uzyskać dostęp do informacji o historii kredytowej klienta tylko na podstawie jego zgody. 

52 

 

53 

9. Różnice pomiędzy BIK a BIG Biuro  Informacji  Kredytowej  (BIK)  oraz  Biuro  Informacji  Gospodarczej  (BIG)  często  są mylone ze względu na podobny skrót. W obu przypadkach podstawową działalnością jest gromadzenie, przetwarzanie  i udostępnianie  informacji o  zobowiązaniach  finansowych, jednak są to odrębne instytucje, działające na podstawie różnych przepisów prawa. 

 

Podstawowe różnice w funkcjonowaniu 

  BIK  BIG 

Liczba instytucji na rynku 

Istnieje tylko jedno Biuro Informacji Kredytowej 

W Polsce działa 5 Biur Informacji Gospodarczej, ale tylko BIG InfoMonitor współpracuje z BIK 

Podstawa prawna 

Ustawa z dnia                 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe 

Ustawa z dnia 9 kwietnia 2010 r.                             o udostępnianiu informacji gospodarczych           i wymianie danych gospodarczych 

Kto przekazuje informacje? 

banki 

Spółdzielcze kasy oszczędnościowo‐kredytowe (SKOK‐i) 

Inne instytucje finansowe 

Informacje przekazują m.in.: zakłady ubezpieczeń, banki i SKOK‐i, świadczący usługi leasingu, factoringu lub forfaitingu, operatorzy telekomunikacyjni, świadczący usługi dostawy energii elektrycznej, instytucje pośrednictwa kredytowego, spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, domy maklerskie, operatorzy telewizji kablowej i satelitarnej, sądy, jednostki samorządu terytorialnego oraz spółki miejskie i gminne, mali i średni przedsiębiorcy wszystkich branż, os. fizyczne 

Kto korzysta z informacji zgromadzonych w biurze? 

banki 

SKOK‐i 

Inne instytucje finansowe 

Przedsiębiorstwa, instytucje i konsumenci, którzy zawarli z BIG umowę (także banki) 

Jakiego rodzaju zobowiązania notowane są w bazie? 

Wszelkie zobowiązania wynikające                      z zawarcia umowy kredytowej                      z bankiem lub SKOK‐iem – partnerem BIK, zarówno spłacane regularnie (ok. 90% danych w bazie), jak również przeterminowane (ok. 10%) 

Zobowiązania przeterminowane – od terminu minęło przynajmniej 60 dni, min. kwota wymagalnego zobowiązania dla konsumentów to 200 zł, dla przedsiębiorców 500 zł                      (w przypadku tytułu wykonawczego termin          i kwota nie mają znaczenia) i w obu przypadkach upłynął co najmniej miesiąc od wysłania wezwania do zapłaty, zgodnie                 z art. 14, ust. 1, pkt. 3 Ustawy z 9 kwietnia 2010 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych. Dodatkowo dane pozytywne       o terminowo regulowanych zobowiązaniach. 

Źródło: opracowanie własne BIK S.A. 

54 

 

55 

V Informacje o rynku nieruchomości – System Analiz i Monitorowania Rynku Obrotu Nieruchomościami (AMRON)

Agnieszka Gołębiowska 

1. Wprowadzenie – znaczenie dostępu do informacji dla rozwoju rynku nieruchomości w Polsce

Rynek  nieruchomości  należy  w  naszym  kraju  do  jednego  z  najbardziej  dynamicznie rozwijających się  sektorów gospodarki narodowej. Udział budownictwa w PKB od kilku lat  systematycznie  wzrasta  i  przekroczył  poziom  7%.  Udział  rynku  nieruchomości             –  nakładów  na  budynki  i  budowle  –  od  kilku  lat  stanowi  ponad  50%  nakładów inwestycyjnych na środki trwałe i wykazuje stałą tendencję wzrostową. Każdego roku na rynku  nieruchomości  przeprowadzonych  jest  ponad  600  tys.  transakcji  skutkujących przepływem strumienia pieniądza na poziomie przekraczającym 100 mld zł. 

Nieruchomości  to  towar  kluczowy  dla  gospodarki  narodowej,  a  w  coraz  większym wymiarze  również  podstawowy  filar  stabilizacji  majątkowej  polskich  rodzin.  Coraz większego znaczenia dla bezpieczeństwa obrotu na rynku nieruchomości nabiera dostęp do wiarygodnej, pełnej i aktualnej informacji o nieruchomościach. 

Wzrost zainteresowania informacją o nieruchomości, zwłaszcza w zakresie weryfikacji jej wartości  i monitorowania  ryzyka  związanego  z  kredytowaniem,  został  dostrzeżony  już pod koniec lat 90. XX w., kiedy finansowanie zakupu nieruchomości kredytem bankowym stawało  się  coraz  łatwiej  dostępne  zarówno  od  strony  formalnej,  jak  i  kosztowej, natomiast dostęp do wiarygodnej  informacji o wartości nieruchomości nabrał  zupełnie innego,  dużo  poważniejszego  znaczenia  po  ostatnim  globalnym  kryzysie  finansowym zapoczątkowanym  amerykańskim  kryzysem  subprime  na  rynku  nieruchomości mieszkaniowych. 

2. Publiczny zasób informacji o nieruchomościach Historia  tworzenia  systemu  gromadzenia  informacji  o  nieruchomościach  w  Polsce zaczyna  się w pierwszej połowie XIX w., kiedy  to powstały pierwsze katastry gruntowe 

56 

(później  również  budynkowe),  czyli  zbiory  dokumentów  dotyczących  nieruchomości,             w  tym  map  oraz  rejestrów  gruntowych  zawierających  informacje  o  użytkownikach/ /właścicielach4.  Już wówczas  zdawano  sobie  sprawę  z wagi  przejrzystej  i wiarygodnej informacji o nieruchomościach, między  innymi dla celów fiskalnych czy ustalania granic. Po  roku  1955  kataster  zastąpiony  został  ogólnopaństwową  ewidencją  gruntów             i budynków,  służącą  za  „(…) podstawę planowania gospodarczego, wymiaru podatków             i  świadczeń, skupu  i obowiązkowych dostaw…”  (§ 1 ust. 2 Dekretu o ewidencji gruntów             i budynków5).  Idea  rejestru usprawniającego  rynkowy obrót nieruchomościami ustąpiła miejsca zasadom gospodarki planowej. 

Nowoczesny  system  zapewniający  dostęp  do  aktualnej  i  wiarygodnej  informacji wszystkim  podmiotom  działającym  na  rynku  obrotu  nieruchomościami  był  jednym             z obszarów prac i przygotowań związanych z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Narodowy Program Przygotowania do Członkostwa w UE przyjęty przez Radę Ministrów 12  czerwca  2001  r.  wśród  licznych  priorytetów  wymienia  tworzenie  zintegrowanego systemu  katastralnego  (priorytet  30.86).  W  uzasadnieniu  zwrócono  uwagę  na             „(…) znaczącą rolę obrotu nieruchomościami w rozwoju gospodarki rynkowej. Sprawność             w  gospodarowaniu  majątkiem,  w  tym  w  wykorzystywaniu  nieruchomości,  jest uwarunkowana możliwością szybkiego dostępu do informacji. Znaczenie zasobów tego typu  informacji  będzie  stale  wzrastało,  stąd  konieczność  zbudowania  infrastruktury informacyjnej  o  nieruchomościach,  będącej  podstawowym  elementem  systemu katastralnego.”7  Zakładanym  stanem  docelowym  miało  być  stworzenie  bazy  danych             o  nieruchomościach  będącej  źródłem  rzetelnej  i  aktualnej  informacji  o  wartości             i  o  właścicielach  gruntów,  budynków  i  lokali  oraz  powiązania  tej  bazy  z  księgami wieczystymi  i  ewidencją  podatkową  jako  komponentami  zintegrowanego  systemu informacji  o  nieruchomościach  (ZSIN).  Dokument  zakładał  wprowadzenie  jednolitego             w  skali  kraju  systemu  informatycznego  zapewniającego  łączność  pomiędzy  rejestrami wchodzącymi  w  skład  systemu  katastralnego  oraz  tego  systemu  z  innymi  rejestrami             i ewidencjami publicznymi w roku 2005.  

4  Por. Wolski Jacek, Zakład Geoekologii i Klimatologii, Instytut Geografii i Przestrzennego 

Zagospodarowania PAN, „Kataster podatku gruntowego na ziemiach polskich – rys historyczny oraz geodezyjne i kartograficzne zasady sporządzania” http://www.igipz.pan.pl/geoekoklimat/wolski/wolski3.pdf 

5  Dekret z 2 lutego 1955 r. o ewidencji gruntów i budynków (Dz. U. z 1955r., Nr 30, poz. 163) 6   Lista dokumentów przyjętych w ramach Narodowego Programu Przygotowania do 

Członkostwa w Unii Europejskiej dostępne są pod adresem: http://archiwum‐ukie.polskawue.gov.pl/WWW/dok.nsf/0/A040340D2A6A5863C1256E86004E7C8C?Open&RestrictToCategory= 

7   Źródło: Narodowy Program Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej, priorytet 30.8, http://archiwum‐ukie.polskawue.gov.pl/HLP/files.nsf/0/ B2944158DD8AA50FC 1256E7B0048C09A/$file/nppc2001_30.pdf 

57 

22 lutego 2013 r. w „Dzienniku Ustaw RP” opublikowano Rozporządzenie Rady Ministrów z  dnia  17  stycznia  2013  r.  w  sprawie  zintegrowanego  systemu  informacji             o  nieruchomościach8.  Rozporządzenie  stanowi  akt  wykonawczy  do  ustawy  Prawo geodezyjne  i kartograficzne  i określa sposób,  tryb oraz standardy  techniczne  tworzenia             i  prowadzenia  zintegrowanego  systemu  informacji  o nieruchomościach.  Zadaniem systemu  będzie  poprawa  wiarygodności  rejestrów  publicznych  poprzez  usprawnienie procesów  pozyskiwania,  wymiany,  aktualizacji  i  udostępniania  informacji             o  nieruchomościach.  W ramach  ZSIN  współpracować  będą:  ewidencja  gruntów             i  budynków,  KW,  PESEL,  REGON,  TERYT,  państwowy  rejestr  granic  i  powierzchni jednostek  podziałów  terytorialnych  kraju,  krajowy  system  ewidencji  producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności. 

Akt wszedł w życie 9 marca 2013 r. 

Do  stworzenia  ZSIN  niezbędne  jest  ujednolicenie  danych  zawartych  w  powiatowych bazach Ewidencji Gruntów i Budynków (EGiB) oraz ich harmonizacja z innymi rejestrami, dlatego obecnie prowadzone są prace nad nowelizacją Rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego  i  Budownictwa  z  dnia  29  marca  2001r.  w  sprawie  ewidencji  gruntów             i budynków. Do dziś system nie powstał. 

Obecnie  informacje  o  nieruchomościach  zapewnia  dostęp  do  publicznych  zbiorów prowadzonych w ramach: 

Ewidencji Gruntów  i  Budynków  (EGiB)  prowadzonej w  starostwach  powiatowych (przez powiatowe ośrodki dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej) lub urzędach miast na prawach powiatu, w wydziałach geodezji/gospodarki nieruchomościami/ /katastru  lub podobnych na podstawie ustawy Prawo geodezyjne  i kartograficzne9 oraz  Rozporządzenia Ministra  Rozwoju  Regionalnego  i  Budownictwa  z  29 marca 2001  r.10 w  sprawie  ewidencji  gruntów  i  budynków.  Ewidencja  prowadzona  jest zazwyczaj w kilku/kilkunastu rejestrach, w tym czterech rejestrach składających się na operat ewidencyjny (rejestr gruntów, rejestr budynków, rejestr lokali oraz rejestr cen i wartości nieruchomości). 

Rejestru  cen  i  wartości  nieruchomości  (RCiWN)  prowadzonego  przez  starostę             w  ramach  operatu  ewidencyjnego  na  postawie  art.  74  Rozporządzenia Ministra Rozwoju  Regionalnego  i  Budownictwa  z  29 marca  2001  r.  w  sprawie  ewidencji gruntów  i  budynków.  Starosta  prowadzi  rejestr  cen  nieruchomości  określonych             w  aktach  notarialnych  oraz  wartości  nieruchomości  określonych  przez rzeczoznawców  majątkowych  w  operatach  szacunkowych,  których  wyciągi 

8   Tekst rozporządzenia dostępny jest pod adresem: http://dziennikustaw.gov.pl/du/2013/249/1 9   Dz.U. z 2010 r., nr 193, poz. 1287, z późn. zm. 10  Dz.U. z 2001 r., nr 38, poz. 454, z późn. zm. 

58 

przekazywane są do ewidencji gruntów i budynków. Rejestracji podlegają ceny oraz wartości, a także m.in. adres, numery działek ewidencyjnych wchodzących w skład nieruchomości,  rodzaj nieruchomości, pole powierzchni nieruchomości gruntowej, data  zawarcia aktu notarialnego  lub określenia wartości oraz  inne dostępne dane             o nieruchomościach i ich częściach składowych. 

Centralnej  Bazy  Danych  Ksiąg Wieczystych  (EKW),  czyli  elektronicznego  systemu dostępu do ksiąg wieczystych prowadzonych na mocy Ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o  księgach  wieczystych  i  hipotece11.  Księgi  wieczyste  prowadzone  są  w  celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości i są jawne, co oznacza, że każdy ma prawo przeglądać zawartość ksiąg. Co więcej, rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych gwarantuje,  iż  w  razie  niezgodności  między  stanem  prawnym  nieruchomości ujawnionym w  księdze wieczystej  a  rzeczywistym  stanem  prawnym,  treść  księgi rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe. 

3. Nieznajomość rynku szkodzi O  znaczeniu  jawnej,  przejrzystej  oraz  przede  wszystkim  wiarygodnej  informacji             o nieruchomościach (w tym o ich cenach i wartościach) i tym samym o znaczeniu wiedzy dotyczącej  rozwoju  lokalnego  rynku  nieruchomości  nie  trzeba  nikogo  przekonywać. Możliwość  szybkiego dostępu do  informacji  i umiejętność  korzystania  z  informacji  jest warunkiem  prawidłowego  funkcjonowania  i  rozwoju  ekonomicznego  regionu  oraz zachowania  przewagi  konkurencyjnej,  sprawności  i  efektywności  w  gospodarowaniu majątkiem gminnym czy powiatowym. Znajomość  rynku  to  również podstawa  zaufania do władz regionu zarówno ze strony mieszkańców, jak i potencjalnych inwestorów. 

Prace nad wprowadzeniem ogólnopolskich rozwiązań na miarę pierwotnych założeń na szczeblu rządowym trwają i nic nie zapowiada ich szybkiej finalizacji. A tymczasem chaos informacyjny  niesie  ze  sobą  wiele  niebezpieczeństw,  jak  chybione  decyzje,  utracone szanse inwestycyjne czy spadek zaufania mieszkańców. 

Na  różnych  poziomach  administracji  rządowej  i  samorządowej,  a  także  w  ramach poszczególnych  grup  zawodowych  związanych  z  obsługą  rynku  nieruchomości, podejmowane  są  inicjatywy  mające  na  celu  budowanie  „własnych”  baz  danych             o nieruchomościach, zwłaszcza w zakresie cen i wartości nieruchomości. Nie tworzą one jednak  wiarygodnego  i  reprezentatywnego  systemu  informacji  o  wartościach nieruchomości w  skali  całego  kraju. Generują natomiast ogromne  koszty,  finansowane czy  to  ze  środków  europejskich,  czy  też  budżetów  poszczególnych  instytucji  i  agend administracji państwowej oraz samorządowej. 

11   Dz.U. z 1982 r., nr 19, poz. 147, z późn.zm. 

59 

Na  obecnym  stanie  informacji  publicznej  o  rynku  nieruchomości  tracimy  wszyscy. Trudności w dostępie do wiarygodnej  informacji sprzyjają nadużyciom  i przestępstwom. Udzielenie  informacji  zależy  z  jednej  strony od dobrej woli urzędnika, a  z drugiej – od stanu informacji będącej w zasobach rejestrów publicznych, w tym również zakresu cech i  atrybutów  nieruchomości  oraz  danych  o  transakcji  będącej  przedmiotem  zapytania.             Z  przeprowadzonych  próbnych  zapytań  złożonych  w  kilkudziesięciu  powiatowych rejestrach  cen  i wartości  nieruchomości wynika,  iż  proces  uzyskania  przez  obywatela informacji trwa z reguły kilka tygodni. 

4. System Analiz i Monitorowania Rynku Obrotu Nieruchomościami

4.1. Informacje podstawowe Rekomendacja J dotycząca tworzenia przez banki baz danych odnoszących się do rynku nieruchomości,  uchwalona  przez  Komisję  Nadzoru  Bankowego  20  lipca  2000  r.  była odpowiedzią nadzorcy na  rosnącą aktywność banków w dziedzinie  finansowania  rynku nieruchomości  i  związane  z  tym  ryzyko. Cele prowadzenia baz danych wskazane przez nadzorcę  przyświecały  również  przedsięwzięciu  międzybankowemu  realizowanemu             w ramach Związku Banków Polskich od roku 2002 – budowie ogólnopolskiego Systemu Ewidencji  Nieruchomości  i  Cen  Transakcyjnych,  międzybankowej  bazy  danych gromadzącej  informacje  zarówno  o  nieruchomościach,  jak  i  transakcjach,  których przedmiotem były nieruchomości. W prace nad budową Systemu (wówczas pod roboczą nazwą  Ewidencji  Nieruchomości  i  Cen  Transakcyjnych  –  ENCT)  zaangażowanych  było wielu  specjalistów,  którzy  znając  specyfikę  rynku  nieruchomości  zaprojektowali  bazę danych  wraz  z  zaimplementowanymi  modelami  analitycznymi.  W  pracach  Grupy Roboczej w  latach  2001–2003  obok  ekspertów  bankowych  i  przedstawicieli  środowisk naukowych  Akademii  Ekonomicznej  we  Wrocławiu  i  Akademii  Górniczo‐Hutniczej             w  Krakowie,  uczestniczyli  przedstawiciele  Generalnego  Inspektoratu  Nadzoru Bankowego,  Urzędu  Głównego  Geodety  Kraju,  Ministerstwa  Sprawiedliwości  oraz Polskiej Federacji Stowarzyszeń Rzeczoznawców Majątkowych.  

System  Analiz  i  Monitorowania  Rynku  Obrotu  Nieruchomościami  (AMRON)  to ogólnopolska, wystandaryzowana  baza  danych  o  cenach  i wartościach  nieruchomości wyposażona  w  narzędzia  statystyczne  i  analityczne  pozwalające  na  przeprowadzanie szczegółowych analiz rynku nieruchomości, zarówno w skali ogólnopolskiej,  jak również lokalnej.  System  udostępniony  został  bankom  we  wrześniu  2004  r.,  jednak  dopiero dyskusja nad pierwszą Rekomendacją S w roku 2006 uświadomiła potrzebę korzystania             z  tego  typu  instrumentu,  przyczyniając  się  do  znacznego  wzrostu  zainteresowania 

60 

uczestnictwem w Systemie. Obecnie12 w Systemie uczestniczy 31 banków komercyjnych             i ponad 50% działających banków spółdzielczych. Od roku 2010 System AMRON dostępny jest dla wszystkich uczestników rynku obrotu nieruchomościami.  

Administrowaniem i rozwojem Systemu AMRON zajmuje się Centrum AMRON, jednostka organizacyjna Centrum Prawa Bankowego  i  Informacji Sp. z o.o. – spółki będącej 100% własnością  ZBP  powołaną  do  obsługi  bankowych  systemów  wymiany  informacji gospodarczych i finansowych.  

Centrum  AMRON  pełni  rolę  specjalistycznego  ośrodka  analityczno‐badawczego oferującego dostęp do informacji oraz szeroko rozumiane analizy wszystkim uczestnikom rynku nieruchomości. Oferta Centrum AMRON to cykliczne, standardowe raporty o rynku nieruchomości i publikacje analityczne, a także specjalistyczne raporty opracowywane na indywidualne  zamówienie,  dotyczące  określonego  segmentu  rynku,  lokalizacji             i przedziału czasowego. Centrum AMRON świadczy usługi analityczno‐badawcze m.in. na rzecz  firm  deweloperskich  i  doradczych,  jednostek  administracji  państwowej             i  samorządowej  oraz  dla  Policji,  a  także  pośredniczy  w  realizacji  wycen  wartości nieruchomości przez ponad 200 rzeczoznawców13. 

Centrum  AMRON  współpracuje  z  towarzystwami  ubezpieczeniowymi,  Agencją Nieruchomości  Rolnych,  rzeczoznawcami  majątkowymi  i  pośrednikami  w  obrocie nieruchomościami,  a  także  z  deweloperami,  firmami  doradczymi  i  jednostkami administracji samorządowej. Z bazy korzysta również Narodowy Bank Polski, Prokuratura Generalna oraz Urząd Komisji Nadzoru Finansowego.  

4.2. Przepisy nadzorcze regulujące zakres i zasady uczestnictwa banków w Systemie AMRON

W 2000 r. nadzór bankowy uchwalił Rekomendację J dotyczącą tworzenia przez banki baz danych odnoszących się do rynku nieruchomości. Wśród celów tworzenia i prowadzenia bazy danych nadzorca wskazywał: 

możliwość oceny aktualnego stanu rynku nieruchomości oraz wyznaczanie trendów i prognoz wartości nieruchomości, 

poprawę  jakości  wycen  nieruchomości  na  potrzeby  banków  –  baza  stanowić powinna  narzędzie  wspomagające  przeprowadzanie  wycen  bądź  weryfikację ekspertyz zewnętrznych, 

wypracowanie  i  upowszechnienie  standardów  i  ujednolicenie  gromadzonych informacji o nieruchomościach, 

12   Stan na dzień 23 listopada 2015 r.  13   Stan na 23 listopada 2015 r. 

61 

weryfikację  i  aktualizację  wartości  nieruchomości  stanowiących  zabezpieczenia ekspozycji kredytowych dla potrzeb zarządzania ryzykiem z wykorzystaniem metod statystycznych, 

wzrost  przejrzystości  rynku  nieruchomości  i  łatwiejsze  rozpoznanie  związanego             z nim ryzyka. 

Rekomendowana  baza  danych  powinna  stanowić  na  bieżąco  aktualizowany  zbiór informacji,  zapewniający  jednak  dostęp  do  informacji  historycznych.  Duży  nacisk położono na rzetelność  i kompleksowość bazy – w opinii nadzorcy w bazie powinny być gromadzone  różnorodne  informacje  z możliwie wszystkich  dostępnych  źródeł,  a  także odpowiednia wielkość i dobór próby statystycznej, która umożliwiać powinna rejestrację informacji obejmujących cały rynek. W bazie powinny być gromadzone dane dotyczące charakterystyki nieruchomości, jej otoczenia (w skali mikro i makro), jak również ogólnej sytuacji ekonomiczno‐prawnej.  

Podjęte  przez  nadzór  i  konsultowane  z  sektorem  bankowym  prace  nad  nową Rekomendacją J miały na celu doprecyzowanie zasad prowadzenia baz danych, oceniania ich wiarygodności oraz wykorzystywania baz w procesie oceny i monitorowania wartości zabezpieczeń  hipotecznych.  Co  istotne,  przy  projektowaniu  założeń  do  nowej rekomendacji, zwłaszcza podczas prac nad załącznikiem stanowiącym zestaw informacji, które  powinny  być w  bazie  gromadzone,  Komisja Nadzoru  Finansowego wykorzystała dotychczasowe  doświadczenia  sektora  bankowego  i  wiele  rozwiązań  wypracowanych             i  zaimplementowanych  dotychczas  w  Systemie  AMRON  stanowiło  podstawę  zaleceń sformułowanych w ostatecznej wersji rekomendacji. 

We wstępie do nowej Rekomendacji J nadzorca wskazuje na konieczność prowadzenia – niezależnie  od  posiadanych  baz  wewnętrznych  –  jednej,  wspólnej  dla  całego  sektora bankowego bazy danych  systematycznie  zasilanej  zarówno  ze  źródeł bankowych przez wszystkie  banki  finansujące  nieruchomości,  jak  również  ze  źródeł  pozabankowych.  To stanowisko powtórzone zostało w Rekomendacji 6, gdzie stwierdzono, iż „Banki powinny aktywnie  włączać  się  w  system  zewnętrznej  (międzybankowej)  wymiany  informacji, tworząc w tym celu wspólną dla wszystkich banków zewnętrzną (międzybankową) bazę danych,  która  powinna  być  systematycznie  zasilana  przez  wszystkie  banki  objęte Rekomendacją”  –  czyli  te  banki,  w  których  udział  ekspozycji  kredytowych zabezpieczonych  hipotecznie  (zarówno  na  nieruchomościach  mieszkaniowych,  jak             i komercyjnych) we własnych portfelach kredytowych przekracza 10%. 

Zewnętrzna (międzybankowa) baza danych zdefiniowana została w słowniczku pojęć jako niezależny  od  banku wystandaryzowany  system  gromadzenia  i  przetwarzania  danych,             w  którym  gromadzone  są  systematycznie  dane  o  rynku  nieruchomości,  obejmujące             w szczególności charakterystyki nieruchomości oraz informacje dotyczące cen i wartości nieruchomości  umożliwiające  przeprowadzanie  analiz  i  monitorowanie  rynku nieruchomości. 

62 

Rekomendowane bazy danych o nieruchomościach powinny służyć przede wszystkim do weryfikacji wartości  zabezpieczeń  na  nieruchomości  i  ich  aktualizacji w  całym  okresie obowiązywania umowy kredytowej.  

Z  punktu  widzenia  porównywalności  danych,  kluczowe  znaczenie  mają  ujednolicone standardy w  zakresie  gromadzenia  informacji w  bazach.  Załącznik  do  Rekomendacji  J definiuje  informacje,  które  powinny  być  w  bazie  gromadzone,  dzieląc  je  na  dane obligatoryjne, fakultatywne warunkowo oraz fakultatywne: 

obligatoryjne  –  obowiązujące  od  dnia  wejścia  w  życie  Rekomendacji  J  (tj.  od             1 października 2013 r.), 

fakultatywne warunkowo – w ciągu 3 lat od przyjęcia uchwały dot. Rekomendacji J KNF  rozważy  zmianę  na  obligatoryjne  (po  weryfikacji  poprawy  możliwości pozyskiwania przez banki tych informacji), 

fakultatywne  –  bank  wprowadzający ma  dowolność  wprowadzania  ich  do  bazy. Wiarygodność  wykorzystywanej  przez  bank  bazy  danych  zdefiniowana  została             w Rekomendacji 7. Wymienione cechy wiarygodnej bazy można podzielić na dwie kategorie. Pierwsza to kategorie obiektywne, czyli:  

wiarygodna baza  jest  systematycznie  zasilana  informacjami  ze  źródeł uznanych  za wiarygodne, określonych w samej rekomendacji,  

posiada  odpowiednio  duży  zasób  informacji  historycznych  oraz  aktualnych             o poszczególnych, lokalnych rynkach, 

informacje gromadzone są w sposób wystandaryzowany, 

baza gwarantuje wysoką jakość informacji zwrotnych,  

system informatyczny obsługujący bazę jest wydajny i bezpieczny. 

Natomiast  pozostałe  warunki  uznania  bazy  za  wiarygodną  dotyczą  każdego indywidualnego banku i związane są z wewnętrznymi procedurami i regulacjami: 

dane  zgromadzone  w  wiarygodnej  bazie  pozwalają  na  dokonywanie  oceny             i  monitorowania  wartości  zabezpieczenia  na  nieruchomości  –  sposób przeprowadzania  oceny  oraz  monitorowania  wartości  zabezpieczenia definiowanych  przez  KNF  jako  „zbiór  możliwych  do  wykorzystania  przez  bank instrumentów, metod,  technik  itd.  (np. metody statystyczne, baza danych, wycena innego  rzeczoznawcy majątkowego,  ocena  opracowana  przez  osobę  posiadającą odpowiednie  kwalifikacje),  które  pozwoliłyby  na wiarygodną weryfikację wartości nieruchomości przyjmowanej  jako zabezpieczenie” należy do banku  i powinno być zdefiniowane w wewnętrznych procedurach i regulacjach, 

baza danych  jest obsługiwana przez osoby/komórki organizacyjne o odpowiednich kompetencjach,  a  zasady  wykorzystywania  oraz  weryfikowania  informacji pochodzących z bazy regulowane są w wewnętrznych procedurach bankowych. 

Zgodnie  z  Rekomendacją  2,  gromadzone  dane  powinny  pozwolić  na  ocenę             i monitorowanie wartości  zabezpieczenia na  nieruchomości,  prowadzenie  analiz  rynku 

63 

oraz  w  przypadku  banków  istotnie  zaangażowanych  (czyli  takich,  dla  których  udział portfela  ekspozycji  kredytowych  zabezpieczonych  hipotecznie  przekracza  2%  wartości ekspozycji  kredytowych  zabezpieczonych  hipotecznie  dla  całego  sektora  bankowego             w Polsce) – na ocenę ryzyka zmiany wartości zabezpieczeń. 

Rekomendacja  J definiuje  również  zalecane  źródła pochodzenia gromadzonych w bazie informacji, do  których  zaliczono wiarygodne, dostępne  i możliwe do pozyskania dane,             w szczególności o: 

cenach  transakcyjnych,  dla  których  banki  oceniały  wartość  nieruchomości,             w  oparciu  o  umowę  sprzedaży  nieruchomości  (umowę  przedwstępną             i przyrzeczoną, zawartą w formie aktu notarialnego), 

wartościach nieruchomości ujawnionych w operatach szacunkowych zamówionych u rzeczoznawcy majątkowego, 

wartościach  zabezpieczenia  hipotecznego  na  podstawie  dokonanej  przez  bank oceny wartości zabezpieczenia na nieruchomości.  

Rekomendację  J  należy  odnosić  do wszystkich  rodzajów  i  typów  nieruchomości,  które stanowią  lub  stanowić  będą  przedmiot  zabezpieczenia  ekspozycji  kredytowej. Klasyfikacja typów nieruchomości umieszczona została w załączniku do rekomendacji. 

Rekomendacja  dotyczy  wszystkich  kredytów  zabezpieczonych  hipotecznie  na nieruchomościach  udzielonych  od  daty  rozpoczęcia  obowiązywania  Rekomendacji  J, jednak  niezależnie  od  tego  zdaniem  nadzorcy  banki  powinny  dążyć  do  tego,  aby wszystkie  dane  dotyczące  nieruchomości,  na  których  zostało  ustanowione zabezpieczenie hipoteczne, spełniały kryteria określone w Rekomendacji J.  

Zalecenia KNF weszły w życie z dniem 1 października 2013 r. 

Obowiązek  korzystania  z  baz  danych  w  celu  monitorowania  ryzyka  wierzytelności hipotecznych  nakłada  na  banki  również  Rekomendacja  S  dotycząca  dobrych  praktyk             w  zakresie  zarządzania ekspozycjami kredytowymi  zabezpieczonymi hipotecznie, której czwarta  wersja  przyjęta  została  przez  Komisję  Nadzoru  Finansowego  18  czerwca  – dokument wszedł w życie 1 stycznia 2014 r. Rekomendacja nakłada na banki obowiązek korzystania  z baz danych o nieruchomościach,  śledzenia  zmian  zachodzących na  rynku nieruchomości,  a  także  oceny  i  monitorowania  wartości  zabezpieczenia  na nieruchomości  z  wykorzystaniem  metod  statystycznych  w  oparciu  o  bazy  danych             o nieruchomościach, przy  czym definicje obu pojęć  zostały ujednolicone  z brzmieniem wprowadzonym w Rekomendacji J. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 16 grudnia 2008 r. (z późn.zm.) w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków14  dopuszcza  wykorzystanie  metod  statystycznych  przy  określaniu  podstawy 

14   Dz.U. z 2008 r., nr 235, poz. 1589, z późn. zm. 

64 

tworzenia  rezerw  celowych  na  ryzyko  związane  z  ekspozycjami  kredytowymi  –  bank może dokonywać przeglądów i aktualizacji wartości zabezpieczeń, o które pomniejsza się podstawę tworzenia rezerw celowych, na podstawie własnych lub międzybankowych baz danych i w sytuacji, gdy spadek rynkowych cen zabezpieczeń od daty dokonania ostatniej wyceny przez rzeczoznawcę może mieć znaczący wpływ na wartość zabezpieczenia, bank powinien zlecić ponowną wycenę. 

4.3. Struktura bazy danych AMRON W  bazie  danych  AMRON  gromadzone  są  informacje  dotyczące  charakterystyki nieruchomości,  ich  lokalizacji  oraz  informacje  dotyczące  cen  transakcyjnych pochodzących  z  aktów  notarialnych,  wartości  z  wycen,  ofert  i  innych  wiarygodnych źródeł.  Liczba  danych  w  zasobach  bazy  AMRON  przekroczyła  poziom  2,35  mln rekordów.15 

Podstawowym  elementem  bazy  jest  nieruchomość,  do  której  dopisywane  są  kolejne zdarzenia  dotyczące  danej  nieruchomości  i  generujące  informację  o  jej  cenie  lub wartości.  

Opis  każdej  nieruchomości  i  transakcji  odbywa  się  poprzez  wprowadzenie  informacji kwalifikowanych  jako dane obligatoryjne  (bez  których  System nie  zaakceptuje nowego rekordu)  i  pozostałe  dane  opisowe.  Wystandaryzowany,  szczegółowy  opis  każdej nieruchomości  i wbudowane słowniki umożliwiają precyzyjne  filtrowanie zasobów bazy danych  i  przeprowadzanie  analiz  specyficznych,  dokładnie  sparametryzowanych segmentów  rynku nieruchomości, wyodrębnionych  zarówno  ze względu na  lokalizację, typ nieruchomości, rok budowy czy też inne, bardziej szczegółowe atrybuty bądź czynniki zewnętrzne o charakterze lokalnym.  

Baza AMRON to dane o wszystkich 23 typach nieruchomości, m.in.:  

nieruchomości gruntowe (grunt leśny, grunt pod zabudowę, grunt rolny),  

nieruchomości  mieszkalne  (budynek  mieszkalny  jednorodzinny/rezydencja, budynek mieszkalny wielorodzinny/kamienica),  

nieruchomości lokalowe (lokal mieszkalny, lokal użytkowy),  

nieruchomości komercyjne (biurowe/handlowe/usługowe),  

obiekty  użyteczności  publicznej  (szpitale/ZOZ,  szkoły/przedszkola,  obiekty sportowo‐rekreacyjne),  

nieruchomości rolnicze i zaplecza rolniczego, 

15   Stan na dzień 31 października 2015 r. 

65 

nieruchomości  komunalne  (stacje  uzdatniania  wody,  wysypiska  śmieci, oczyszczalnie ścieków), 

nieruchomości  przemysłowe  (magazyny/centra  logistyczne,  stacje  paliw,  obiekty zaplecza motoryzacji). 

Opis  każdej  nieruchomości  i  transakcji  odbywa  się  poprzez  wprowadzenie  przez użytkownika informacji kwalifikowanych jako dane obligatoryjne (czyli takie, bez których System nie zaakceptuje nowego rekordu) i pozostałe dane opisowe. Pełen zakres danych opisujący  nieruchomość  i  transakcję  obejmuje  ponad  30  cech  i  jest  zróżnicowany  ze względu  na  typ  nieruchomości.  Wystandaryzowany,  szczegółowy  opis  każdej nieruchomości  i wbudowane słowniki umożliwiają precyzyjne  filtrowanie zasobów bazy danych  i  przeprowadzanie  analiz  specyficznych,  dokładnie  sparametryzowanych segmentów  rynku nieruchomości, wyodrębnionych  zarówno  ze względu na  lokalizację, typ nieruchomości, rok budowy czy też inne, bardziej szczegółowe atrybuty bądź czynniki zewnętrzne o charakterze lokalnym.  

Każda  informacja  wprowadzona  do  bazy  ma  zdefiniowane  źródło  pochodzenia,             a  administrator  Systemu  jest w  stanie  zidentyfikować  użytkownika  i ma  prawo  –  dla weryfikacji  wprowadzonych  danych  –  zażądać  przedłożenia  dokumentu  źródłowego, który  był  podstawą wpisu. W  bazie  zdefiniowano  szereg  źródeł  informacji  o wartości nieruchomości:  

przedwstępna umowa sprzedaży (rynek pierwotny/rynek wtórny),  

umowa sprzedaży (rynek pierwotny/rynek wtórny), 

wycena zabezpieczenia bankowego – wartość nieruchomości określona przez bank na potrzeby zabezpieczenia wierzytelności,  

operat  szacunkowy –  informacja o wartości nieruchomości określonej w operacie szacunkowym sporządzonym przez rzeczoznawcę majątkowego,  

darowizna, 

oferta, 

wartość ubezpieczeniowa, 

raport do spółki, 

przetarg, 

sprzedaż przez komornika, 

sprzedaż przez syndyka, 

inne (niezdefiniowane powyżej). 

Link  do  EKW  to  nowa  funkcjonalność  Systemu  AMRON  umożliwiająca  przejście  do przeglądarki EKW na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości.  

Nieruchomości  zarejestrowane w bazie AMRON mogą być  flagowane  i opisywane  jako nieruchomości „podejrzane” (czyli takie, których stan faktyczny nie jest zgodny ze stanem opisanym  w  dokumentach,  będące  przedmiotem  podejrzanych  transakcji  lub  takich, 

66 

których dokumenty budzą podejrzenia). Wpis na  „czarną  listę” dokonywany  jest przez administratora Centrum AMRON na wniosek użytkowników. 

4.4. Charakterystyka Systemu AMRON Zasady  funkcjonowania  Systemu  (w  tym  w  szczególności  zasada  wzajemności  oraz odpowiedzialność  każdego  z  uczestników  za  jakość  i  kompletność  wprowadzanych danych) pozostały niezmienne od początku funkcjonowania Systemu. Jednak sam System jest nieustannie rozwijany i dostosowywany do zmieniającej się rzeczywistości rynkowej             i  regulacyjnej.  Obecnie  System  zapewnia  dostęp  do  szesnastu  typów  standardowych raportów – w tym raportu umożliwiającego aktualizację wartości nieruchomości przyjętej jako zabezpieczenie kilka lat wcześniej, funkcjonalność mapy cyfrowej, bazę wewnętrzną stworzoną na potrzeby monitorowania portfela zabezpieczeń hipotecznych wyposażoną w  raporty  zabezpieczeń  hipotecznych,  rozwiązania  ułatwiające  zasilanie  bazy  danych             – w tym szczegółowe, wystandaryzowane słowniki. 

System AMRON stanowi  istotne  źródło  informacji na  temat stanu  rynku nieruchomości             w  Polsce.  Umożliwia  rejestrację,  przechowywanie  i  przetwarzanie  danych             o nieruchomościach, w tym w szczególności:  

 gromadzenie  i  udostępnianie  wybranych  danych  dotyczących  nieruchomości, przeglądanie danych w postaci tabelarycznych raportów,  

przedstawianie (wykresy) informacji na temat kształtowania się jednostkowych cen na rynku,  

udostępnianie analiz prezentujących statystyki oraz aktualne trendy zmian wartości nieruchomości,  budowanie  modeli  służących  prognozowaniu  wartości nieruchomości,  

możliwość  aktualizowania,  uzupełniania  i  weryfikowania  danych             o nieruchomościach,  

wiarygodną  weryfikację  wartości  nieruchomości  –  możliwość  monitorowania różnego  rodzaju  ryzyka  związanego  z  kredytowaniem,  uwzględniając  przy  tym współczynniki ryzyka pozyskiwania szacowanej wartości rynkowej.  

Każdy  podmiot  uczestniczący  w  AMRON  ma  możliwość  tworzenia  w  Systemie  bazy danych  własnych  –  zbioru  informacji  dotyczących  nieruchomości  będących zabezpieczeniem  udzielonych  kredytów  hipotecznych  bądź  będących  przedmiotem finansowania.  Identyfikacja danych własnych oraz danych wprowadzonych przez  innych uczestników umożliwia porównywanie informacji o wartościach, precyzyjne analizowanie własnego  portfela  zabezpieczeń  w  podziale  na  indywidualnie  określone  segmenty, według  indywidualnie dobranych kryteriów  i w porównaniu z analogicznymi podbazami danych obcych. 

Dzięki  wystandaryzowaniu  cech  opisujących  nieruchomości  oraz  zdefiniowaniu  źródeł informacji, możliwy  jest bardzo precyzyjny dobór nieruchomości  i transakcji, które mają być przedmiotem analizy oraz podstawą do wygenerowania  jednego ze standardowych 

67 

raportów. System umożliwia przeglądanie danych o nieruchomościach prezentowanych w postaci tabelarycznej oraz wykonywanie analiz statystycznych na zdefiniowanej próbie danych: 

Raporty tabelaryczne – w zależności od typu raportu (podstawowy lub rozszerzony) zawierają  informacje  o  nieruchomościach  i  transakcjach,  z  podziałem  na  typy nieruchomości i lokalizacje.  

Raporty  statystyczne – analiza  średnich cen w  funkcji czasu  lub  lokalizacji, analizy ilościowe  i  przekrojowe  raporty  prezentujące  stan  rynku,  uwzględniające  dane mikro i makroekonomiczne.  

Raporty analityczne – m.in. raport trendu zmian cen jednostkowych nieruchomości oraz predykcja wartości – aktualizacja wartości nieruchomości.  

Funkcjonalność  mapy  GIS  –  wyszukiwanie  nieruchomości  poprzez  zaznaczenie interesującego  obszaru  oraz  wizualizację  danych  własnych  uczestnika zgromadzonych w Systemie na mapie. Funkcjonalność map cyfrowych wykorzystana została również w raportach statystycznych dostępnych w Systemie.  

System  jest  aplikacją  internetową.  Każdy  użytkownik  korzystający  z  przeglądarki internetowej  może  mieć  dostęp  do  aplikacji,  przy  minimalnych  wymaganiach technicznych stacji roboczej.  

Kompetencje użytkownika określane są indywidualnie poprzez zdefiniowanie uprawnień biznesowych  i  przypisanych  grup  uprawnień. Mogą  one  być  dodatkowo  ograniczone przez definiowanie dostępu do poszczególnych  typów nieruchomości,  źródeł  informacji oraz zakresu terytorialnego. 

4.5. Usługi dodatkowe świadczone przez Centrum AMRON Centrum AMRON prowadzi szeroko rozumianą działalność analityczno‐badawczą. Wyniki badań są publikowane w raportach dostępnych na stronie internetowej www.amron.pl.  

Kwartalny  „Ogólnopolski  raport  o  kredytach mieszkaniowych  i  cenach  transakcyjnych nieruchomości”  (powszechnie znany  jako Raport AMRON‐SARFIN) ugruntował  już swoją pozycję  lektury  obowiązkowej  dla  wszystkich  uczestników  rynku  nieruchomości. Ogólnopolski  charakter  tych  raportów  sprawia,  że  dają  one  poglądowy  obraz  zjawisk zachodzących na rynku mieszkaniowym w skali całego kraju.  

Informacje na temat kształtowania się średnich cen nieruchomości na lokalnych rynkach prezentowane są w cyklu publikacji analitycznych. W ofercie Centrum AMRON znajdują się raporty dotyczące cen lokali mieszkalnych, działek budowlanych oraz gruntów rolnych dla 120  lokalizacji. Analizę poszczególnych rynków otwierają raporty prezentujące dane historyczne  od  roku  2006.  Raporty  bieżące  zawierają  informacje  o  średnich  cenach transakcyjnych  lokali  mieszkalnych  w  ostatnich  czterech  kwartałach  na  największych rynkach mieszkaniowych, w miastach wojewódzkich oraz miastach powiatowych, a także 

68 

o lokalnych rynkach działek budowlanych oraz gruntów rolnych aktualizowanych w cyklu kwartalnym.  

Raporty  Centrum  AMRON  to  również  raporty  specjalistyczne  przygotowywane  na indywidualne zamówienie, w tym m.in.: 

analiza  lokalizacji pozwalająca ocenić potencjał wybranej działki  i określić właściwy segment rynku planowanej inwestycji, 

raport  cen  transakcyjnych  mieszkań  w  wybranej  lokalizacji,  pomocny  zwłaszcza             w fazie weryfikacji założeń inwestycyjnych, fazie planowania inwestycji, a także jako narzędzie do monitorowania sytuacji rynkowej, 

kwartalny  raport  cen  mieszkań  dla  wybranego  miasta  –  doskonałe  narzędzie monitorowania sytuacji rynkowej, 

raport o rynku kredytów hipotecznych w wybranym mieście, 

raport  o  rynku  gruntów  pod  zabudowę  jedno‐  bądź wielorodzinną w wybranych lokalizacjach.  

Centrum  AMRON  kompleksowo  obsługuje  proces wyceny  nieruchomości,  od  zlecenia poprzez  kontrolę  jakości  wykonanego  operatu  szacunkowego,  weryfikację  wartości             i  certyfikowanie  operatu  w  oparciu  o  określone  rygory  merytoryczne.  Wyceniamy wszystkie typy nieruchomości. Operaty szacunkowe zlecane za pośrednictwem Centrum AMRON wykonywane są przez osoby posiadające uprawnienia zawodowe rzeczoznawcy majątkowego w rozumieniu ustawy o gospodarce nieruchomościami – współpracujemy             z  siecią  ponad  200  rzeczoznawców  na  terenie  całego  kraju.  Operaty wykonywane  są zgodnie  z  obowiązującymi  przepisami  prawa  oraz  Powszechnymi  Krajowymi  Zasadami Wyceny. 

69 

VI Przeciwdziałanie wykorzystaniu cudzej tożsamości do celów przestępczych

Grzegorz Kondek 

1. System DOKUMENTY ZASTRZEŻONE System  powstał  w  1997  r.,  a  jego  administratorem  jest  Związek  Banków  Polskich. Pozwala  zidentyfikować  ponad  2,6  miliona  zastrzeżonych  dokumentów  (grudzień             2015 r.), wśród których znajdują się przede wszystkim zagubione lub skradzione dowody osobiste (też tymczasowe), paszporty polskie i zagraniczne oraz prawa jazdy. 

1.1. Cele prowadzenia Systemu DOKUMENTY ZASTRZEŻONE

eliminowanie  z  obrotu  zagubionych,  skradzionych  i  sfałszowanych  dokumentów, aby ograniczyć wykorzystywanie cudzej tożsamości w celu dokonana oszustwa, 

wzmacnianie bezpieczeństwa  i  rzetelności w obrocie gospodarczym  i podnoszenie poziomu zaufania, 

ograniczanie ryzyka oraz obniżka kosztów działalności i cen usług, 

ograniczanie  szarej  strefy,  wyższy  wzrost  gospodarczy,  przeciwdziałanie  praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. 

1.2. Podstawowe rodzaje przestępstw z użyciem cudzej tożsamości

założenie konta bankowego na cudze nazwisko albo wyłudzenie kredytu oraz innych towarów i usług realizowanych z odroczonym terminem płatności, 

wynajem mieszkań lub pokoi hotelowych z zamiarem uniknięcia opłat lub kradzieży wyposażenia, 

wynajem mieszkań w  celu  ich dalszego  „seryjnego” podnajmu  (jedno mieszkanie,             w krótkim czasie wynajmuje się wielu różnym chętnym, jednocześnie pobierając od nich kaucję), 

ukrywanie majątku oraz obracanie pieniędzmi przy użyciu cudzej tożsamości, 

kradzież wartościowych przedmiotów z wypożyczalni (np. samochody), 

fikcyjna  działalność  gospodarcza  (oszustwa  wobec  przedsiębiorców,  wyłudzenia podatkowe). 

70 

Codziennie kilkadziesiąt przypadków podobnego działania jest blokowanych. To pokazuje skalę  problemu.  Łączna  wartość  zablokowanych  prób  wyłudzeń  kredytów  liczona             w okresie od 2008 do 2015 r. wyniosła ponad 3,3 miliarda złotych (zablokowano ponad 61,2 tys. prób). 

1.3. Zasady funkcjonowania Systemu DZ System DZ w istotny sposób ogranicza możliwość realizacji transakcji oszukańczej: 

sprawdzenie  i  potwierdzenie  czy  dokumenty  tożsamości,  którymi  legitymuje  się Kontrahent, nie zostały zgłoszone przez ich pierwotnych właścicieli, jako zagubione czy skradzione, 

rozbudowany  tryb  przyjmowania  zastrzeżeń  (ponad  20  tysięcy  placówek bankowych;  zastrzeżenie  dokonane  w  jednym  oddziale  jest  błyskawicznie przekazywane do wszystkich uczestników Systemu), 

dostęp do informacji o najnowszych zastrzeżeniach (częsta aktualizacja danych – co kilkanaście minut), 

łatwy i szybki dostęp do danych (np. poprzez stronę www). 

Sprawdzenia dokumentów może dokonać każdy przedsiębiorca, który podpisał umowę na uczestnictwo w Systemie. W odpowiedzi na zapytanie otrzymuje się  informację, czy dane  o  dokumencie  tożsamości  figurują  lub  nie  figurują  w  Centralnej  Bazie  Danych Systemu DZ (czyli czy dokument został zastrzeżony czy nie). 

Najprostszym  i  najbardziej  uniwersalnym  sposobem  pracy  z  Systemami  jest wykorzystanie  przeglądarki  internetowej.  Istnieje  także możliwość  dostępu  do  danych poprzez  interfejs  XML,  co  umożliwia  „zaszycie”  systemu  ochrony  bezpośrednio  do systemu informatycznego używanego przez przedsiębiorcę/bank. 

1.4. Co robić w sytuacji utraty dokumentów Natychmiast,  gdy  zorientujemy  się,  że  nasze  dokumenty  zostały  skradzione  albo zagubione należy: 

1. Powiadomić bank: najlepiej oddział, w którym prowadzony jest rachunek. Trzeba to zrobić zarówno w przypadku zwykłego zgubienia, jak i utraty dokumentu w wyniku kradzieży. Powiadomienie polega na  złożeniu wniosku o  zastrzeżenie dokumentu, aby bank wpisał zastrzeżenie do Centralnej Bazy Danych Systemu DZ. Jeżeli ktoś nie jest  klientem  żadnego  banku  również może  zastrzec  dokumenty  ‐  lista  banków przyjmujących  zastrzeżenia  od  wszystkich  osób  jest  dostępna  na  stronie internetowej www.DokumentyZastrzezone.pl.  

2. Powiadomić najbliższą  jednostkę Policji,  jeśli dokument został utracony w wyniku kradzieży. 

71 

3. Zawiadomić  najbliższy  organ  gminy  lub  placówkę  konsularną  i  wyrobić  nowy dokument.  Informacje  dotyczące  konieczności  zawiadomienia  organu  gminy znajdują się na stronie internetowej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. 

Wystarczy zastrzec dokument w jednym banku. Dane są automatycznie przekazywane do Centralnej Bazy Danych Systemu DZ. Następnie informacje o zastrzeżonych dokumentach są w trybie online udostępniane wszystkim uczestnikom Systemu. 

2. System Zastrzegania Kart System Zastrzegania Kart (SZK) to rozwiązanie pozwalające na szybkie zastrzeżenie karty płatniczej nawet  jeśli  nie  znamy  numeru  telefonu  do  swojego  banku.  Kluczowym elementem  systemu  jest  zautomatyzowana  infolinia  IVR,  wykorzystująca  technologię rozpoznawania mowy ‐ portal głosowy: (+48) 828 828 828. 

Portal  przekierowuje  posiadacza  karty  do  właściwej  infolinii  wydawcy  w  celu zastrzeżenia. 

SZK  działa  od  1  stycznia  2014  r.,  a  jego  operatorem  jest  Związek  Banków  Polskich. Usługa  jest bezpłatna, a  jedyny ponoszony przez użytkownika koszt to koszt połączenia telekomunikacyjnego ‐ zgodnie z tabelą opłat swojego operatora. 

System  nie  zada  żadnego  innego  pytania  niż  o  nazwę  banku,  w  którym  użytkownik posiada kartę płatniczą. Nie zapyta o imię, nazwisko, PESEL ani inne dane. 

Numer (+48) 828 828 828 działa każdego dnia, 24h/dobę.  

72 

 

Źródło: Związek Banków Polskich 

73 

Notatki

74 

Notatki

 

76